Handboek: blauwe kadertjes= niet kennen; achtergrondinformatie. bouwstof voor de kennis van het verleden

Historische  Kritiek   Handboek:  blauwe  kadertjes=  niet  kennen;  achtergrondinformatie   Examen:  -­‐multiple  choice  (handboek)     -­‐  casusvraag  (lesnotities)   -­‐

denkvraag  (proefexamen  in  de  loop  van  december):  toetsen  van  vaardigheden    

slides  en  films:  op  minerva    

Deel  1:  de  bron,  bouwstof  voor  de  kennis  van  het  verleden   1. de  notie  bron   Overblijfsel  –  overlevering  (geschreven  of  oraal)    bouwstof  voor  de  kennis  van  het  verleden   casus:  ‘Palast  der  republiek’   -­‐ -­‐

bezetten  heeft  een  belangrijke  symbolische  functie   nieuwe  vestiging  van  de  DDR   o ruïne  na  bombardementen     o nieuw  gebouw  ipv  vroegere  paleis  van  de  keizers  (WOI):  Schloßplatz  in  Berlijn,   oud  slot  wordt  afgebroken  -­‐>  nieuw  groot  plein:  Karl  Marx  Platz;  Palast  (=  paleis)   der  Republiek:  polyvalente  zaal,  ministers   o Oost-­‐blok  brokkelt  af,  regime  stort  in  elkaar   o 1ste  vrij  parlement  van  Oost-­‐Duitsland  zetelt  hierin   o had  symbool  van  Wende  kunnen  worden  (=omwenteling:  hereniging  Oost-­‐  en   West-­‐Duitsland  ‘89)=>  politieke  functie  verandert     o Men  wil  het  gebouw  opnieuw  afbreken  en  het  oorspronkelijke  slot  doen   herrijzen,  elke  herinnering  aan  DDR  uit  het  stadsbeeld  verdringen    overblijfselen  zijn  verre  van  neutraal     1.1  Bronnen:  bewuste  creaties?   Typologie  (=  onderverdeling  op  bepaalde  kenmerken)  in  functie  van  de  intentie:   artefacten:  onbewust  ontstaan  onthullen,  ‘onbewuste  realiteit’  (vb  scherven  in  afvalput)    kunnen  vb  leren  over  voeding,  verhouding  diersoorten…    

1    

audio-­‐visuele  bronnen:  in  theorie    bewust  gemaakt,  maar:  ‘unwitting  testimony’  (=onwillige   overlevering)     =>  vb:  Dallas  22  nov,  1963:  Abraham  Zapruder  filmt  moord  op  J.F.Kennedy  bij  het  uittesten  van  zijn  8   mm  camera:  toevallig  gefilmd,  men  weet  op  voorhand  niet  dat  men  een  belangrijke  historische  bron   gaat  maken   enige  beelden  moord,  pas  in  ’75  aan  publiek  getoond:  1ste  schot,  verkeersbord,   fataal  schot         o Moderne  media:  explosie  van  ongewilde  beelden  en  opnames   o Interpretatie  beelden  opbouwen,  kan  manipuleren:  plots  heel  andere  betekenis,   door  vb  iets  verkeerds  op  te  nemen   o dag  van  vandaag  wordt  alles  veel  vlugger  publiekelijk    voordelen:  bestaan  toegeven  +veroordelen:  Abu  Graib-­‐gevangenis    cb:  Sarkozy  op  het  ‘salon  de  l’agriculture  2008’:  het  ‘casse-­‐toi  pauvre     con’  incident        ongewilde  beelden  worden  heel  rap  verspreid  over  de  wereld    men  is  nergens  meer  veilig  voor  de  camera,  beelden  blijven  je  achtervolgen       1.2. De  vormeigenschappen:  geschreven  en  ongeschreven  bronnen     o

Types  van  bronnen  en  hun  decodering:   1.2.1.

Geschreven  bronnen     1.2.1.1. Verhalende  of  literaire  teksten,  tussen  ‘Dichtung  und  Wahrheit’  (J.W.  von  Goethe)  – egodocumenten  (J.  Presser)   -­‐1750-­‐1850:  bloeiperiode  voor  egodocumenten     *     1.2.1.2. Diplomatische  teksten     -­‐  beantwoorden  aan  strikte  regels,     rechten  afwingen,politieke  rechten,       eigendomsrechten   vb.  diploma’s  hebben  rechtsgeldigheid,  oorkonden                                          veel  omvangrijker  gegeven     1.2.1.3. Bronnen  van  sociale  boekhouding   -­‐  uitspraken  van  rechtbanken:  fiscaliteit,  burgerlijke  stand,   ledenlijsten      

2    

*1.2.1.1  egodocumenten     -­‐  ego  staat  centraal,  vanuit  ik-­‐figuur:  memoires,  dagboeken,  veel  elementen  uit  persoonlijk   verleden  (zie  p  6-­‐7:  grens  Dichtung  –  Wahrheit)   -­‐>  lang  niet  ernstig  opgenomen  =>  naar  een  doel  toe  schrijven,  eigen  visie  tonen,  goed   voorstellen     casus:  Virginie  Lovelings,  Stijn  Streuvels,  Cyriel  Verschaeve:  confrontatie  oorlogsmémoires     Virginie  Loveling  (1836-­‐1923)  schreef  het  boek:  “In  Oorlogsnood.  Dagboek  1914-­‐1918”.  Dit  boek   werd  uitgeven  in  1999.  De  tekst  getuigt  van  de  angst  van  de  auteur,  want  ze  zou  in  moeilijkheden   kunnen  komen  door  haar  dagboek.  Het  boek  is  niet  echt  een  bron  voor  WO1,  want  het  is  vanuit  het   standpunt  van  1  persoon  geschreven.     Ter  vergelijking  met  andere  boeken  over/uit  die  tijd:     =>  Stijn  Streuvels:  dagboek  (eveneens  beperkt  oogpunt).  Streuvels  geeft  een  relatief  positief  beeld,   soms  zelfs  sympathie  voor  Duitsers,  later  toont  hij  ook  het  grimmiger  deel  van  de  oorlog.   =>  Cyriel  Verschaeve:  zeer  sterke  Vlaams-­‐nationalistische  kapelaan  (priester),  schrijft  vanuit  Veurne   (achter  de  Ijzer).    Zijn  werk  is  minder  dagboek,  eerder  pamfletstijl.  Bevindt  zich  achter  het  front,  ziet   aldus  wat  oorlog  aanricht  en  verheerlijkt  dit.  (massale  dood  =  offer  of  boete,  zuivering  van  de  zonde   van  de  moderne  wereld).  Verder  zal  hij  collaboreren  in  WO2.   Loveling  daarentegen  heeft  een  afkeer  van  de  oorlog,  gruwelt  van  de  oorlogsmachines  en  doorprikt   nationalisme  van  de  Duitsers  en  Vlaamse  nationalisten  (meewerken  met  de  bezetter  beschadigt   eerder  de  Vlaamse  zaak  dan  dat  ze  er  goed  aandoet  +  oorlog  is  niet  heldhaftig,  maar  puur   bloedvergieten).   De  2  auteurs  in  het  bezette  gebied  zijn  beperkt  in  beweging  en  informatie,  Verschaeve  daarentegen   zag  alleen  wat  hij  wou  zien.  Toch  zijn  al  deze  bronnen  belangrijk  in  de  alledaagse   beschrijvingen/mentaliteiten.    3  compleet  uit  elkaar  liggende  beelden,  alle  3  belevenissen  van  emoties,  mentale  waarheid    hebben  allen  compleet  andere  visie  in  hun  overlevering     1.2.2.

Ongeschreven  bronnen     1.2.2.1. Materiële  voorwerpen   -­‐ archeologische  bronnen,  overblijfselen,  munten,  manueel  vervaardigde  afbeeldingen,   mechanisch  vervaardigde  afbeeldingen  (foto  en  film)   -­‐ helpen  beeld  beter  af  te  stellen,  kunnen  ook  afbeeldingen  zijn   -­‐ vb.  egodocument:  Picasso:  schildert  zich  na  verloop  van  tijd  steeds  meer  afgetakeld  af  =>   uiteindelijk  als  aap     3    

1.2.2.2. Orale  tradities   -­‐ al  heel  lang:  vb.  volksliederen   -­‐ hedendaagse  vorm:  interviews   -­‐ politiek  lied  Hanns  Eisler  (1898-­‐1962)  'Der  heimliche  Aufmarsch'  (uitvoerder  Ernst  Busch,   1900-­‐1980):  geëngageerde  muziek  tegen  opmars  van  het  fascisme.  (vergelijkbaar  met  ‘le   Marsaillaise’  of  ‘De  Internationale’)   Weimarrepubliek  gekend  door  tegenstrijdigheden:  extreem-­‐links  en  extreem-­‐rechts   -­‐ Eisler:   modernistisch  componist  tijdens  Weimarrepubliek,  werkt  samen  met  Berthold  Brecht,   vlucht  in  1933  naar  VS  wegens  politieke  situatie  in  Duitsland,  maakt  er  filmmuziek  in   Hollywood,  in  1948  in  volle  McCarthy  heksenjacht  (koude  oorlog)  uit  VS  gezet,  keert   terug  naar  DDR  en  woont  er  sinds  1950.   -­‐  bedoeling  Eisler:  mensen  ‘bewegen’,  activeren,   -­‐ hymnes   -­‐ thema:  miserie,  werkloosheid                                                                                                                                                   -­‐ Het  is  muziek  met  moderne  opzwepende  ritmes  voor  die  tijd.  Zeer  militante  tekst  en  de   verwijzing  naar  de  Sovjets  als  ideaal    

2. Onderscheid  tussen  bron  en  historisch  werk   verschillende  studies  zijn  gebaseerd  op  dezelfde  bronnen   casus:  Galbert  van  Brugge:  dagboek     Ten  tijde  van  politieke  moorden,  beginnend  met  de  graaf  van  Vlaanderen,  Karel  de  Goede   à  bron  Vlaanderen  door  Van  Caeneghem:  vaststellen  rechtsstructuur   Dhondt:  mentaliteit  en  wereldbeeld   graaf  van  Vlaanderen  wordt  vermoordt,  coup  voor  opvolging  -­‐>  clericus  Galbert  schrijft  dit  op   Quasi  unieke  bron,  Caenegem:  rechtsysteem:  hoe  iemand  straffen,   Dhondt  ;  proberen  in  te  leven  in  de  12de  eeuw,  hoe  iemand  zoiets  meemaakt,  die  dit  niet  voor   mogelijk  hield   =>  1  bron:  2  andere  interpretaties   historische  studie  kan  ook  een  bron  worden:  Herodotus  en  anderen  schrijven  ook  binnen  een   context,  ze  dienen  ook  machten.   Eusebius  van  Caesarea:  kerkvader,  geschiedschrijver  en  uitgever  van  bronnen   -­‐  citeert  bronnen  van  bronnen,  waarvan  we  geen  benul  meer  hebben  -­‐>  ‘provider  van  bronnen’    als  bron  fungeren:  grenslijn  bron/historisch  werk    Galbert  van  Brugge’s  dagboek:  bewijs  van  voorkomen  van  gebeurtenis    Politici  stellen  eigen  leven  voor  in  media  >  memoires:  bron  of  hist  werk?    

3. Van  gesproken  naar  geschreven  woord  en  terug?  Evolutie  van  de  bronnentypes  en   hun  complementariteit   4    

  3.1.  Schrift  en  alfabet   -­‐  dominant  alfabet:  ook  dominant  op  ander  gebieden   -­‐  ons  alfabet:  door  Romeinen  overgedragen   -­‐  basis/infrastructuur  Romeinse  rijk  ook  overgenomen  door  katholieke  kerk  =>  dus  ook   alfabet     3.2  De  drukpers:  schaalvergroting  en  uitdieping   -­‐    vaak  met  teksten  knoeien:  teksten  raken  door  afschrijven  vaak  gecorrumpeerd  -­‐>  slechts  1   kopie   -­‐    boekdrukkunst:  niet  meer  afhankelijk  van  1  tekst   Voor  het  eerst  protestantisme,  bijbel  op  een  andere  manier  lezen,  weinig  teksten  -­‐>  teksten   +  letters  verbranden,  weinig  teksten,  dus  dan  gemakkelijker  weg  =>  boekdrukkunst:  veel   moeilijker   -­‐  drukken:  veel  goedkoper  (boek  maken  is  veel  goedkoper)   -­‐  papier  relatief  goedkoop  t.o.v.  perkament,  vooral  door  grondstof:  houtpulp  =>  nog  meer   teksten  gaan  drukken:  kranten,  nieuwsbulletins     3.3  .  Woord  en  beeld   -­‐media:  zie  p21-­‐22     3.4.  Mondelinge  bronnen:  orale  overlevering,  orale  geschiedenis   Op  een  heel  andere  manier  door  de  tijd  doorgegeven     Momenten  van  zwakheid  voor  mondelinge  tradities:     1.  het  traditionele  misprijzen  voor  interview  als  hist.  bron     want  onvermijdelijk  subjectief,  vrager  vraagt  wat  hij  wil  horen,  ondervraagde  schermt   zich  af,  zichzelf  andere  rol  toebedelen,  maar  kansen  op  subjectiviteit  kunnen  bij  alle   soorten  bronnen  voorkomen  (ook  geschreven)     2.  toch  nuttig  voor  bepaalde  sectoren     bij  stakingen,  gewapende  vetes  -­‐>  liever  geen  aangeschreven  bronnen  toevertrouwd     3.  de  techniek  van  de  handige  interviewer     moet  er  meer  van  weten,  ondervraagde  niet  laten  “vluchten”:  harde  interview     4.  interferentie  tussen  ondervrager  en  ondervraagde     psychologische  verschijnselen,  ondervraagde  soms  zelf  in  handen  laten  nemen,  in  eigen   leugens  laten  verdergaan     Casus:Interviewtechniek  toegepast  door  productiekern  Wereldoorlog  II  van  BRT  Maurice  De  Wilde     Maurice  de  Wilde  was  een  belangrijk  journalist  die  bij  de  productiekern  over  WO2  op  de  BRT  zat   vanaf  ’74.  Op  deze  manier  nam  hij  deel  aan  geschiedschrijving  (hij  werd  evenwel  begeleid  door   historici).   5    

  Hij  was  gekend  voor  zijn  harde  interviewtechniek  (hij  maakte  documentaires  waarin  mensen  over   hun  ervaringen  tijdens  WO2  vertelden).  Bij  een  hard  interview  heeft  de  journalist  het  gesprek  op   voorhand  goed  voorbereid  (zo  zal  de  Wilde  bijvoorbeeld  corrigeren  waar  nodig  is,  waardoor  de   geïnterviewde  sneller  de  neiging  heeft  de  waarheid  te  zeggen  +  hij  laat  mensen  de  dingen  zeggen  die   hij  wil  horen,  maar  die  zij  daarom  niet  willen  zeggen).   ><  zacht  interview:  vraag-­‐antwoord,  zonder  echte  voorbereiding.   Interview  met  Leon  Degrelle:   .  bij  dit  interview  had  de  extra-­‐linguale  laag  een  belangrijke  rol:  zo  hingen  er  bijvoorbeeld  vlaggen  en   portretten  in  zijn  huis  die  verwezen  naar  REX  (?)   .  typisch  hard  interview   .  beschuldigd  van  een  staatsgreep  (behoorde  tot  extreem  rechts)  en  beschuldigd  van  collaboratie.   Uiteindelijk  ter  dood  veroordeeld  in  België,  vervolgens  ondergedoken  in  Madrid.   .  Degrelle  komt  voor  ons  lachwekkend  over,  maar  na  20  jaar  is  hij  toch  nog  steeds  angstwekkend.   .  in  het  interview  beweert  Degrelle  dat  hij  helemaal  niets  met  de  staatsgreep  te  maken  had,  maar  M.   De  Wilde  weet  dit  met  een  goede  voorbereiding  te  ontkrachten.  We  zien  vervolgens  hoe  Degrelle   na  de  bewering  een  document  in  handen  krijgt,  en  vraagt  het  interview  even  stop  te  zetten.   Interview  met  M.  Naessens:   .  een  oud-­‐medewerker  van  H.  De  Man  (zijn  bankier)   .  balanceerde  op  het  randje  van  collaboratie  en  was  in  de  ban  geraakt  door  de  nieuwe  orde   .  was  op  congres  over  nationaal-­‐socialisme  (heeft  aldus  sympathie  voor  Hitler),  gaf  toe  dat  hij   Hitlergroet  bracht.   .  de  Wilde  speelde  hierbij  de  kosten  van  de  cameraploeg  uit     -­‐>  zijn  deze  interviews  nog  deontologisch  verantwoord?     Ndl:  'de  bezetting'  Lou  de  Jong,  Frk:'le  chagrin  et  la  pitié'     -­‐  heel  veel  interviews  verwerkt,  historische  bronnen,  ’60-­‐‘70     -­‐  mensen  laten  vertellen  over  het  dagelijkse  leven  in  Clermont-­‐Ferrand  bij  de  Duitse  bezetting   M.  De  Wilde:1974:  Zij  zagen  het  als  fin  de  carrière,  hadden  ruzie  met  hem,    had  moeilijk  karakter   maar  beet  zich  erin  vast;  tot  begin  jaren  ’90.   -­‐Heeft  rechtsgeschiedenis  geschreven:  Leon  Degrelle  (Rex):  belangrijk  figuur,  collaboreerde  met  de   nazi’s  en  ontsnapt  aan  het  einde  van  de  oorlog.   Techniek  De  Wilde:   -­‐  niet  aan  het  woord  laten,  maar  kan  dit  wel?     Nog  maanden  lang  geaarzeld,  maar  onder  het  hoogste  juridische  niveau  rechtgetrokken.  

6    

De  Wilde  was  niet  altijd  deontologisch  (deontologie=plichtenleer  van  een  beroep)  correct,  iemand   iets  laten  zeggen,  blijven  roepen,  aandringen.   L.  Degrelle:  vlag  aan  de  muur  met  Andreaskruis   =>  Bourgondische  rijk  weer  onder  nazi-­‐regime   Interview  wordt  historische  bron  in  verschillende  lagen:     -­‐fatische  laag:  transcript     basislaag:  feiten,  feitelijk  uitgesproken  =>  kan  je  gewoon  weergeven  in  een  tekst   -­‐muzische  laag:  toonband     toon,  heel  belangrijk,  rustpauzes,  luidere  toon…:  heel  specifieke  toon  =>  moeilijk  geschreven  weer  te   geven   -­‐paralinguale  laag:  body-­‐talk     mimiek,  houding,  kan  niet  door  taal  weergegeven  worden   -­‐extra-­‐linguale  laag:  achtergrond   waar,  in  welke  setting  opgenomen  (op  een  historische  beladen  plek?  Wat  hangt  er  vb  aan  de   muren?)    

4.  Impact  van  communicatie-­‐  en  informatie-­‐technologie  op  de  productie  van  bronnen   4.1.  Snelheid  en  kwaliteit  van  de  overdracht   3  fasen:  te  voet  –  te  paard  –  mechanische  fase(trein  tot  electronica)     -­‐  14de-­‐15de  eeuw:dood  van  koning    Karel  V:  postdiensten,  later  ook  persagentschappen:  stellen  info   ter  beschikking   =>  men  oefent  controle  uit  op  de  informatiestroom     4.2.  Functies  van  de  communicatiemedia     -­‐bestond  voor  een  doelgroep  (avvisi),  gesteund  door  een  dienst  van  belangengroepen   Bestond  uit  zowel  positieve  als  negatieve  effecten:  p281-­‐282  (Habernas:  kritische  socioloog)   • •

positief:  vorming  van  publieke  openbare  cultuur:  politieke  debatcultuur  door  toegang  media   =>  kranten  voorlezen  in  koffiehuizen:  politieke  overlegcultuur   negatief:  toen  belangrijke  media:  Gleichshaltung  (=gelijkschakeling),  Joseph  Goebbels:   propaganda  =>  kans  op  manipulatie  

casus:  Leni  Riefenstahl  (1902-­‐2003)     Nazi-­‐Duitsland:  totalitair  controleren  en  doelbewust  saboteren  van  info  

7    

-­‐    Riefenstahl:  was  eerst  actrice,  daarna  films  opnemen  en  regissren:absurd,  over  ravijnen,   nazikopstukken,  na  WOII  documentaires   -­‐>  camerastanden  uitproberen  (vb  filmen  vogel-­‐  en  kikvorsperspectief,  travelling):  zeer  vernieuwend   -­‐  politieke  conferenties:   1ste  film:  ‘Sieg  des  Glaubens’,  1933  (zege  van  het  geloof):  flopt   2de  film:  ‘Triumph  des  Willens’,  1934:  film  van  Nazi-­‐partijdag  in  Nürnberg:  1  van  de  meest  succesvolle   propagandafilms:  speeches  Hitlers  zelf   -­‐  attitude:  weinig  commentaar:  ik  ben  een  kunstenaar,  ik  hou  me  niet  met  politiek  bezig:   uitbeelden  wat  ze  ziet,  niet  per  se  Nazi  -­‐>  ook  niet  echt  iets  van  bewijs  gevonden   =>  Zelfs  op  hoge  leeftijd  blijft  ze  zich  verdedigen  en  beweren  enkel  een  kunstenaar  te  zijn.   Riefenstahl  werd  dan  ook  nooit  veroordeeld,  ze  kon  niet  als  lid  van  de  nazi's  geïdentificeerd  worden.   -­‐interview:  in  situ:  haar  op  plaats  zetten,  van  wat  er  nog  van  overblijft,  daar  herinneringen  ophalen   <-­‐>  Marlene  Dietrich:  gevlucht  uit  Duitsland,  steunde  de  geallieerden  tegen  Duitsland   -­‐>  verwijzingen  naar  Korea,  Peking   Media:   V.S.  :  bepaalde  networks,  vooral  gevoelige  zaken  vb  oorlog   vb.  Fox  News:  rechts,  zeer  katholiek:  ‘fair  and  balanced’              Al  Jazeera:  aanvallen:  doorbreken  moderne  communicatiemiddel  met  Arabische  wereld   =>  na  11/09:  Paard  van  Troje:  Bandjes  Bin  Kaden  uitgezonden  (spreekbuis  Bin  Laden)   9/11:  CNN,  sowieso  vaste  camera’s  gericht  op  Wall  Street:  die  skyline  wordt  vaak  gebruikt  als   achtergrond  voor  economisch  nieuws.   -­‐

breaking  news:  je  zit  er  direct  op,  wordt  door  heel  de  wereld  gezien,  ziet  eruit  als  nieuws   in  de  meest  pure  vorm,  maar  toch  moreel  overschrijdend:   splitscreen  toren,  taliban  (mogelijke  daders)    men  creëert  een  vijandelijke  positie  tegenover  de  taliban  door  het  samen  brengen  van  die  2   beelden     Men  brengt  de  man  zo  in  verband  met  de  gebeurtenis,  legt  causale  verbanden,  suggereert.     4.3.  Impact  van  de  communicatie  in  de  huidige  samenleving     Robert  Fisk:  Engelse  journalist:  schrijver  voor  the  Independent.   -­‐ schrijft  over  oorlog  Midden  Oosten   -­‐ auteur  van  ‘de  Grote  beschavingenoorlog’   -­‐ verovering  M.O.:  speciale  band  met  België:  vader  heeft  in  België  in  Ieper  gestreden     -­‐>  titel  verwijs  naar  medaille  van  z’n  vader   -­‐>  Hoe  Westen  vandaag  omgaat  met  nabije  Oosten   Deel:  Why?  Waarom  doen  mensen  dit:  zichzelf  opblazen  en  andere  slachtoffers  maken:   kritische  t.o.v.  beelden  en  zichzelf    

8    

manipulatie:  ook  eigenlijk  2  beelden  naast  elkaar  zoals  9/11:   -­‐  ’20:  ene  foto  met  Trotski  en  Kamenev,  de  andere  zonder:  enkel  Lenin  zichtbaar   =>  Stalin  komt  aan  de  macht:  tegen  Trotski:  wil  geschiedenis  herschrijven   -­‐  affiche  politbureau:  belangrijke  persoon  wordt  ervan  weggeveegd  =>  grote  leider  baas:  als  er  iets   misgaat  bij  Stalin:  letterlijk  en  figuurlijk:  kop  eraf     -­‐John  Kerry:   Jonge  Kerry  naast  vroegere  activiste/zangeres  Jane  Fonda:  bij  anti-­‐Vietnamconferentie:   pure  trucage:     -­‐  Jane  Fonda  op  protestbetoging  tegen  de  oorlog  en  tegen  president  Nixon  (had  heel  sterke  politieke   opvattingen:forse  anti-­‐Amerikaanse  kritiek  tijdens  Vietnam-­‐oorlog  =>  antipatriottisme?  )     -­‐  John  Kerry  op  vredesbetoging    waarom  doet  men  dit?  Gooi  maar  met  modder,  er  zal  altijd  wel  wat  (twijfel)  blijven  hangen.   Impact  van  de  media:   media:  vorm  belangrijker  dan  inhoud   oorlog  van  Vietnam:  verloren  in  de  huiskamer:  negatieve  beelden,  negatieve  attitude  van  de   betrokken  Amerikanen     1ste  golfoorlog:  Irak-­‐Iran   2de  golfoorlog:  annexatie  Koeweit:   3de  golfoorlog:  Saddam  Hoessein(2003):   -­‐ -­‐ -­‐ -­‐

Betrekking  van  zeer  veel  westerse  landen.   oorlog  gevoerd  tegen  Irak  van  Saddam  Hoessein   Getoond  in  de  media  als  bijna  chirurgisch  (propere)  ingreep   Passieve  media,  dagelijkse  persconferenties  van  Amerika  

  Men  moet  ook  eens  gaan  kijken  naar  de  schade  die  aangericht  is   -­‐ -­‐ -­‐

Kritische  media:  niet  gemakkelijk  om  uit  te  zenden,  censuurmaatregelingen   Irak:  oliereserves   opnieuw  constante  briefing  door  Amerikaanse  top  +  embedded  journalists:   wekenlang  samenleven,  laten  gewennen  van  journalisten  met  militaire   eenheden   =>  identificatie,  op  subtiele  manier  sturen  van  berichtgeving  over  oorlog.  

  foto  van  Kim  Phuc  (Vietnam,  1972):  Vietnamoorlog,  Vietnamsyndroom   9    

-­‐  frontlijn  in  de  buur  van  Trang  Blang  (napalmbommen)   -­‐  Associated  press:  Nick  Ut:  neemt  foto  van  zijn  leven:   • komt  in  een  tegenstroom  van  vluchtelingen  terecht   • neemt  reeks  foto’s  van  bombardementen,  aanvallen,  luchtaanvallen   • Regen:  meeste  weg,  waarschijnlijk  geen  luchtaanvallen   • opklaringen:  Mensen  vluchten  uit  de  tempel,  ook  Vietnamees  meisje  in  het  midden   van  de  foto   • Men  ziet  ook  Vietnamese  vluchtelingen  uit  de  vlammen  weglopen   • Foto  midden:  Kim  Phuc,  na  napalmbomaanval   • bij  AP  heeft  men  lang  getwijfeld:  iemand  frontaal  naakt  tonen   • werd  één  van  dé  anti-­‐oorlogsbeelden   • Kim  Phuc:  nu  in  Toronto  :    ‘goodwill  ambassador’  VN    werd  overal  gebruikt  voor  anti-­‐oorlogscampagnes,  propaganda  communisme   casus:  Neda:   -­‐    23  juni  ’09,  hoofdstad  Iran   -­‐  meisje  Neda  komt  op  straat  en  wordt  neergeschoten   -­‐  zelfde  lot  Kim  Phuc?  Op  de  verkeerde  plaats  op  het  verkeerde  moment   =>  gebruikt  door  Iraanse  oppositiebewegingen  in  VS:  kan  later  ook  nog  gebruikt  worden  om  intern  te   gaan.     -­‐  foto  jongen  die  door  Israëlische  kogels  wordt  doodgeschoten   casus:  Robert  Doisneau,  Le  Baiser  de  l’hôtel  de  ville     -­‐  foto  wilde  soort  tijdsbeeld  creëren  (werd  wereldberoemd)  :anonieme  mens  in  een  grootstad   -­‐  beeld  van  het  frivole  Parijs  kort  na  WOII  (naoorlogse  sfeer),  korte  periode  met  veel  intellectuelen   -­‐  Doiseau:  foto’s  nemen  als  een  visser:  wachten  om  tijdsbeeld  te  vast  te  leggen   -­‐  Soort  van  beeld  van  gedrag  van  een  stad  +  stad  zelf  op  een  bepaald  moment   -­‐  op  de  achtergrond:  stadhuis  Parijs   -­‐opname:  1950   -­‐  voor  het  eerst  in  tijdschrift:  Live,  hoe  Angelsaksische  Parijs  eruit  ziet:geafficheerd  als  stad  van  de   liefde   =>  kussen  op  straat  was  not  done,  behalve  in  Parijs   -­‐Naoorlogs  Parijs:  jazz,  existentialisme  (Camus),  Parijse  (Franse)  filosofie  bepalend  voor  het  westen   -­‐groot  commercieel  succes   -­‐1992:  koppel  eist  schadevergoeding,  omdat  ze  “ongewild”  in  deze  pose  geposeerd  hadden    maar:  toch  geen  visser:  is  geposeerd,  beroep  gedaan  op  professionele  acteurs    illusie  waar  het  publiek  in  wil  blijven  geloven,  bepaalt  de  waarde   4.4.  Kortsluitingen  in  de  informatiestroom   zie  p  39-­‐40   -­‐redundantie:  berichten  in  media  hertalen  zich,  voorspelbaarheid,  in  inzicht  in  algemeen  klimaat:   belangrijk,  minder  grote  infograad  

10    

-­‐  entropie  :  infograad  grootst:  uitzonderlijk,  niet  voorspelbaar    

5.  Stockeren  en  produceren  van  informatie   5.1.  Waarom  bronnen  bewaren?     -­‐  narratieve  bronnen  in  archiefinstellingen  -­‐>  in  de  loop  der  eeuwen  heel  veel  archieven  tot  stand   gekomen:     • •

levend  archief:  van  een  instelling,  nog  steeds  nieuw  archief  produceert   dood  archief:  instelling  die  opgehouden  is  archief  te  produceren  

Breukmomenten:  op  een  moment  geen  archieven  meer  over  een  bepaald  gebied:   vb.  Franse  revolutie:  Wat  doen  met  al  die  paperassen   5.2.  Waarom  gingen  zovele  bronnen  verloren?   -­‐  vb.  uitnodiging  vergaderen:  waarom  na  vergadering  nog  houden    maar  later  misschien  belangrijk   om  te  reconstrueren   vb.  Vlaanderen:  onderling  overleg  plegen  over  politiek…  -­‐>  niet  veel  van  die  vergaderingen  bewaard   gebleven,  sommige  wel,  maar  met  hiaten     -­‐  branden,  moedwillig  vernietigen,  militaire  acties,  vb  WOI:  Ieper:  grote  verliezen  historische   documenten   -­‐  openbare  ministeries  moeten  archieven  bijhouden:  archiefdwang:  levend  en  ook  veel  dood  archief.   Sommige  niet  vrij  de  consulteren:  nabije  toekomst   -­‐  relatief  zwak  mechanisch  aangemaakt  papier  (19de-­‐20ste  eeuw):  hoge  zuurtegraad   -­‐  Karel  V:  Gent  bestraffen:  veel  documenten  vernietigen  van  ambachten,  want  zij  zijn  de  ruggengraat   van  het  verzet.  Door  hun  eigen  geheugen  weg  te  nemen,  wordt  hun  slagkracht  gebroken.   5.3.  Toename  van  het  bronnenbestand   -­‐  vb.  steen  van  Rosetta:  lezen  hiërogliefenschrift  =>  we  kunnen  veel  meer  bronnen  lezen   -­‐  bronnen  kunnen  ook  opnieuw  opduiken:  veel  archieven  niet  vernietigd,  weggenomen  en   teruggevonden:  vb  in  Nazi-­‐Duitsland,  daarna  Sovjet-­‐Unie:  archieven  van  Belgische  linkse  bewegingen     5.4.  Consulteerbaarheid  van  de  bronnen   overgang  oude  Sovjetsysteem  -­‐>  Rusland   illustratie:  KGB-­‐archieven:   casus:  Vassili  Mitrochin   Mitrochin  werkte  in  de  archieven  van  de  KGB,  maar  hij  was  zijn  geloof  in  het  communisme  verloren.   Hij  keerde  zich  tegen  het  regime  en  maakte  een  schaduwarchief  aan  van  de  KGB-­‐archieven.  Hij   klopte  aan  bij  de  Amerikaanse  CIA,  maar  die  geloofden  hem  niet  omdat  hij  niet  de  originelen  had,   maar  kopies.  Daarna  ging  hij  naar  MI6  die  wel  interesse  hadden.  Op  basis  van  de  gekopieerde   gegevens  kreeg  men  nieuwe  inzichten  in  bepaalde  zaken;  mysteries  werden  opgehelderd  en   spionnen  geïdentificeerd.   -­‐  Christopher  Andrew:  deed  onderzoek:  echte  bron  of  desinformatiecampagne?   11    

5.5.  Waar  worden  bronnen  bewaard?  Het  archief  als  zingevende  instelling   -­‐  Archief:  geheel  van  documenten  door  (technisch  bekwame?)  persoon  bijgehouden,  geheel  van   bronnen,  die  een  persoon  achterlaat:  fiction,  faction…   19de  eeuw:  Vragen  erover  gesteld  door  de  Franse  Revolutie:  veel  levende  archieven  plots  dode   archieven  =>  Wat  ermee  doen?   vb.  archieven  op  perkament  van  een  vroeger  feodaal  systeem  (Vlaamse  graven)  gebruiken  als    zakjes   luch  in  geschoten.   -­‐  panopticon:18de  –  19de  eeuwse  gevangenis,  zicht  op  verschillende  gangen     5.6.  De  bewaarplaats  van  de  archivalia  is  niet  onschuldig   -­‐Zoveel  mogelijk  in  hun  organische  oorsprong,  toen  het  nog  een  levend  archief  was.   vb:  systematische  deportatie   ’42-­‐’43:  verzet  :  tegen  joods  getto   -­‐Emmanuel  Ringelblum:  ook  verzet  ertegen:  archief  aanleggen  van  dagelijks  leven  in  getto.  (met   allemaal  kleine  getuigenissen,  indrukwekkend  archief).   -­‐Van  quasi  totaal  uitzichtloze  situatie:  vele  documenten   3  keer  documenten  begraven.  In  de  ruïne:  2  van  de  3  plaatsten  terug  kunnen  vinden.  Pas  na   communistisch  regime  in  Polen  wordt  het  toegankelijk.   We  weten  de  hele  stamboom,  waar  de  documenten  gezeten  hebben      geloofwaardiger   5.7.  Het  drukken  van  historische  bronnen   -­‐Op  systematische  wijze  uitgeven  van  bronnen   vb.17de  eeuw:  bollandisten  (orde  van  de  jezuïeten):  houden  zich  bezig  met  akten  van  de  heiligen.   Hoofdkwartier  in  Brussel   -­‐Mauristen:  vernieuwingsbewegingen  binnen  de  Benedictijnen   19de  eeuw:  tegen  protestantisme   Hun  identiteit  ophangen  aan  een  nationaal  verleden:  landen   Voorop:  Duitsland:  Monumenta  Germaniae  Historica,  maar  pas  in  1870  eigenlijk  eenmaking  van   Duitsland.   Koninklijk  commentaar  voor  geschiedenis:  verantwoorde  bronnen,  in  Brussel   ING:  Instituut  voor  Nederlandse  Geschiedenis    

12    

Deel  2:  Technische  analyse  van  de  bron   Drie  aspecten:  filteren  van  bron  (waar/vals  of  echt/onecht),  situeren  van  bron  (in  tijd  en  ruimte);   decoderen  en  ontcijferen  van  bron.     Authenticiteit  –  waarheid  (inhoud)  –  echtheid  (vorm)     Voorbeeld:  Dagboek  Anne  Frank  (+  maart  1945,  Bergen-­‐Belsen)  na  twee  jaar  ondergedoken  geleefd   te  hebben  in  het  Achterhuis  (Prinsengracht  263,  Amsterdam)   =>Bij  verklikking  en  aanhouding  (maart  1945,  Bergen-­‐Belzen)  dagboek  achtergebleven   D.  Bernauw,  H.  Paape,  G.  van  der  Stroom,  De  Dagboeken  van  Anne  Frank,  Nederlands  instituut  voor   oorlogsdocumentatie  (NIOD),  Amsterdam,  2001      echt  of  niet  echt?   •

gebeurtenissen  kloppen:     o vorm  zoals  het  moet  zijn   o papier  en  inkt:  vanuit  die  tijd   o balpen/schrift:  van  iemand  anders  hand,  veelal  van  de  vader  

aug  ’98:  reeks  onbekende  bladen  komen  uit.  Medewerkers  kregen  dit  van  de  vader  voor  diens  dood.     -­‐>  Breng  dit  authenticiteit  in  gedrang?  Waarom    achtergehouden?     conclusie:  authenticiteit  niet  in  gedrang,  bevestigt  elementen,  stukje  gecensureerd  door  vader:   seksualiteit,  harde  passages  t.o.v.  moeder  vroeger  al,  laatste  5    pagina’s:  nog  hardere  apssages  over   huwelijk  vader  en  moeder   Toch  getwijfeld:   -­‐grote  symbolische  waarde  van  hoe  Shoah  is  uitgevoerd   -­‐eind  jaren  ’50  +  in  Duitsland  ’58:  twijfels   Faurisson:  meer  wijzen  op  balpenpassages   2006:  Faurisson  nog  eens  veroordeeld  (negationisme)   Men  komt  in  het  nieuws  om  twijfel  te  zaaien,  gooien  met  maden,  blijft  altijd  wat  van  over  of  je  krijgt   mensen  die  het  overnemen.   Ongelukkige  publicatie  van  de  vader:  “gekuiste  versie”   -­‐heruitgave  NIOD  toont  echt:  vormeigenschappen  kloppen  (balpenpassages  vader)   waar:  geloofwaardigheid  qua  psyche;  feiten  zijn  correct   Augustus  1998:  nieuwe  pagina’s  bij  de  heer  Suyck,  zelf  gekregen  van  Otto  Frank   -­‐authenticiteit  komt  niet  in  het  gedrang  -­‐>bevestigt  zelfs  de  censuur   Symboolwaarde:  aanvallen  negationisten,  ze  willen  vooral  twijfel  zaaien  over  de  Holocaust   -­‐’80:  Robert  Fourisson:  “Le  journal  d’An,ne  Frank,  est-­‐il  authentique?”,  is  meerder  malen   veroordeeld,  in  2007  zelf  smaadproces  tegen  joods  minister  Badinter   =>  Men  komt  in  het  nieuws  om  twijfel  te  zaaien,  gooien  met  maden,  blijft  altijd  wat  van  over  of  je   krijgt  mensen  die  het  overnemen.     13    

1.De  vele  vormen  van  vervalsing   1.1.  Intellectueel  falsum   1.2.  Materieel  falsum     casus:  valse  dagboeken  van  Hitlers  –  ‘der  Stern’  (1983)   -­‐inhoud?   -­‐vorm?   -­‐Hugh  Trevor  Roper  :Britse  Hitler-­‐deskundige   -­‐  archief  Koblenz,  perlon   -­‐  Max  Domarus   Publicaties  “der  Sten”  na  zogezegde  authenticiteit  door  historici  (op  basis  van  foto’s)   -­‐>ook  bekende  Hugh  Trevor-­‐Roper  zal  erkennen  maar  komt  hier  later  op  terug   Door  spectaculariteit  was  men  te  weinig  kritisch  =>nieuwe  visie  op  Hitler  en  Joden   vb.  geen  woord  over  de  Endlösung;  Hitler  buiten  Kristalnacht  door  Goebbels   Bedrog:  -­‐>paleografisch:  slechts  1  schriftbeeld   -­‐archief  Koblenze  en  misdaadcel:  inkt  slechts  3  jaar  oud,  stof  tegen  vergelen  (van  na  WO  II)   in  papier,  recente  stof  penlon  in  de  band,  “FW”  op  de  kaft   -­‐komt  overeen  met  boek  Max  Domarus:  gemeenschappelijke  fout  chronologie   Van  Konrad  Kujau  voor  geld:  =>sluw:  taal  eigen  gemaakt  è  geloofwaardig   -­‐naïef:  vele  teksten  over  Hitler  niet  gebruikt   Nog  falsificaties  Kujau,  later  professionele  schilder  van  falsa     -­‐  creëren  eigen  realiteit   ook:  bekende  speeches  niet  gebruikt  van  Hitler   -­‐voor  TV:  tonen  hoe  vervalst   -­‐  straf:  4,5  jaar  cel   -­‐  meer  dan  de  helft  van  geld  niet  meer  teruggevonden   -­‐  blijf    in  business  met  vervalsing  originele  tekst  Volkslied  en  vervalste  schilderijen:  succes  2e  naam   1.4.  Pastiche     =  voorwerp  waarbij  men  kanmerken  nabootst  van  origineel  door  sfeer  van  inhoud   -­‐  casus:  1656:     Diego  Velasquez  schilder  hof  Filips  IV  met  spiegeleffect:  realiteit  en  representatie   =>  schilder  zelf:  koningspaar  schilderen,  ze  zijn  zelf  niet  te  zien  enkel  in  de  spiegel   =>  realiteit  weergeven  van  Spaanse  kunst   -­‐  schilderij  over  schilderskunst   1957:  Pablo  Picasso  maakt  50-­‐tal  postmoderne  decomposities  door  herneming  elementen  over  die   reeks   =>  intertextualitieit,  meer  dan  met  beelden   -­‐  kan  frauduleus  worden:  verkopen  als  originelen   -­‐  succes  in  atavistische  periodes   14    

 renaissance,  neoromantisme,…   Han  Van  Meegeren  (1889  -­‐1947)    Pasticheur:  Vermeer    Reputatie  van  Van  Meegeren:  maskeert  werk  van  anderen  vb:  ‘de  koppelaarster’  door  Dirck   van  Baburen  (1622)  in  Courtauld  institute  in  London    pas  na  ’45  ontmaskerd    iedereen  massaal  bedrogen    precedent  voor  anderen    tijdsgeest:  bedroog  Göring:  patriottisch:  gaf  dit  toe  om  een   celstraf  te  ontlopen  wegens  collaboratie    ’60:  gekocht  als  valse  Van  Meegeren  =>  studieobject   materiële:  17de  eeuw  (recent  onderzoek)    motief:  frustratie:  was  niet  zo  geliefd   1.5.  Kopie     kritiek  van  een  voorwerp:  lijkwade  van  Turijn:  geschiedenis    1357:  graaf  van  Charny  schenkt  doek  aan  kerk  van  Liry  (bij  Troyes  in  Champagne)    Midden  15de  eeuw,  in  bezit  van  hertogen  van  Savoie  (Chambery,  brand  1532,  vanaf  1578  in   Turijn)    Umberto  II  van  Savoie  schenkt  doek  aan  Vaticaan  in  1983    1987:  aartsbisschop  Ballestrero  van  Turijn:  laat  C14-­‐analyse  uitvoeren   Resultaat:   •  Analyse  C14  (in  Zürich,  Oxford  en  Tucson):  lijkwade  stamt  uit  1290-­‐1370   •  Pollenanalyse  (klimaat  en  temperatuurschommelingen):  Planten  uit  Palestina  (positief)   •Chemische  analyse:  bloed  en  bilirubine  (de  densiteit  van  de  stof  is  groter  daar  waar   lichaamsafgescheiden  stoffen  waren)     •Manier  van  weven:  Nabije  Oosten  (positief)   •Schilderij  of  fototechniek:  eerste  foto  is  een  negatief  beeld  uit  1898   Evaluatie:   •Het  is  een  “recent”  falsum,  maar  er  is  een  geschreven  traditie  sinds  1357   •Een  doek  uit  het  Midden-­‐Oosten  dat  op  de  Jaarmarkt  in  Champagne  is  terechtgekomen?  Op  die   Jaarmarkt  werden  mediterrane  producten  en  Vlaams  textiel  verhandeld,  een  doek  uit  het  Midden-­‐ Oosten  is  dus  niet  verwonderlijk.   •De  aard  van  de  wonden:  een  echt  persoon  in  het  doek?  Een  middeleeuws  schilder  brengt  niets  aan   dat  enkel  negatief  te  zien  is.  De  afdruk  is  dus  niet  geschilderd,  maar  van  een  echt  lijk.   •Het  gezicht  van  Christus  is  conform  aan  de  traditie.  Het  is  een  geënsceneerd  beeld.          In  de  periode   13e  –  14de  eeuw  woedde  de  pest  in  Europa.  Dat  had  een  enorme  impact  op  de  maatschappij  en  de   perceptie  van  de  dood.  De  lijkwade  kan  dus  gezien  worden  als  religieus  fanatisme  om  de  dood  te   bezweren,  een  fanaticus  die  o.a.  dezelfde  wonden  als  die  van  Christus  aan  zichzelf  heeft   aangebracht.   15    

 

2.  Het  ontmaskeren  van  de  falsaris   -­‐ -­‐ -­‐ -­‐

-­‐ -­‐

origineel  –  kopie   origineel  –  pseudo-­‐origineel  (lijkend  op  origineel  maar  het  is  het  niet,  met   goede  of  kwade  bedoelingen))   kopie  en  pseudo-­‐kopie  (=  ±  weergeven  inhoud,  normaal  werkexemplaar)   =>  massaal  veel  kopieën,  dingen  laten  instromen   pseudokopie:     o origineel  uit  1300  nadoen:  schrift  nadoen  :  oorkonde:  heeft  juiste  zegel   o men  kan  er  eigen  stukjes  tekst  tussensteken,  want  geen  formele  regeltjes   ontmaskeren  vaak  door  onderzoek  van    oorkonden   wat  is  een  oorkonde:  formeel  echt  en  geschreven  door  de  auteur:  origineel  

Onbewaakt  ogenblik  van  de  falsaris:   casus:  oorlelletje  van  Morelli  (hermolieff,  1874)   1874:  Giovanni  Morelli,  een  Italiaanse  arts,  publiceerde  onder  de  schuilnaam  Lermolieff  een  aantal   artikels  waarin  hij  beweerde  dat  musea  vol  hingen  met  falsa.  Want  zegt  hij:  er  wordt  gelet  op  de   grote  kenmerken  en  de  kleine  details  worden  over  het  hoofd  gezien,  zoals  bijvoorbeeld  de   oorlelletjes.  Daarnaast  beweerde  hij  zo  al  tal  van  spectaculaire  ontdekkingen  gedaan  te  hebben.   Het  zijn  de  meest  opvallende  kenmerken  die  een  falsaris  zeker  zal  kunnen  imiteren,  zegt  Morelli,   want:  ‘Men  moet  minder  letten  op  de  roze  billen  van  de  modellen  van  Renoir  dan  op  hun  oorlelletje.’   De  details  zullen  moeilijker  na  te  apen  zijn  want  een  schilder  gaat  ieder  volgens  zijn  eigen   penseeltrekken  spontaan  te  werk.  Een  falsaris  zal  juist  met  de  nodige  nauwkeurigheid  en  minutieuze   na-­‐aperij  te  werk  gaan,  zodanig  dat  er  helemaal  geen  sprake  meer  is  van  spontaniteit,  welk  te  zien   moet  zijn  aan  de  details.   Natuurlijk  kwam  er  kritiek  op  het  werk  van  Morelli:   o o o

Hij  was  geen  echte  kunsthistoricus   Hij  gebruikte  een  schuilnaam   En  het  werd  hem  verweten  dat  hij  een  mechanische  reactie  hanteerde,  een  oude  methode  in   een  nieuwe  vorm  aldus.  

  Later  zou  de  techniek  van  Morelli  geherwaardeerd  worden  en  heel  wat  bijval  kennen:   Weins  publiceerde  in  1963  het  boek  ‘kunst  en  anarchie’  waarin  hij  het  belang  van  de  details   aanhaalde  en  het  hanteren  van  het  onbewaakte  moment  propageerde,  omwille  van  het  feit  dat  deze   methode  methodologisch  interessanter  is.   M.  Van  Dantzig  verhelderde  de  these  van  Morelli  door  te  stellen  dat  de  prikkel  voor  de  falsaris  meer   tijd  vergt  van  prikkel  tot  actie  dan  die  van  de  echte  schilder.  Daardoor  kan  de  falsaris  nooit  heel  de   tijd  de  illusie  van  spontaniteit  volhouden  en  terwijl  ook  nog  op  alle  details  letten.  Hij  pleitte  in  dat   kader  ook  voor  de  oprichting  van  een  pictologische  databank  met  een  heleboel  pictologische   16    

elementen  en  kenmerken  (bv.  verftoets)  per  kunstenaar,  welk  het  onderzoek  naar  de  echtheid  zou   vergemakkelijken.   Carlo  Ginzburg  paste  deze  theorie  op  de  geschiedenis  in  zijn  werk  ‘Microstoria’  waarbij  hij  aanhaalde   dat  men  door  te  kijken  naar  kleine  indices,  feiten,  e.d.m.  het  grote  verhaal  kan  construeren.  Met   andere  woorden:  de  methode  van  de  omweg.   A.  Conan  Doyle  maakt  letterlijk  gebruik  van  de  theorie  van  Morelli  over  de  oorlelletjes  in  één  van  zijn   klassiekers  ‘The  Cardboard  Box’  uit  de  Sherlock  Holmes-­‐reeks.  Een  dame  uit  dit  verhaal  krijgt  een   doos  toegestuurd  waarin  twee  afgesneden  oren  zitten.  Toen  Sherlock  goed  keek  zag  hij  dat  de  oren   op  deze  van  de  dame  in  kwestie  leken,  waardoor  hij  kon  aantonen    dat  het  om  familie  ging.  En  alzo   bracht  Sherlock  Holmes  de  zaak  op  gang,  door  de  observatie  van  details  waar  de  politie  geen  oog   voor  had.     Sigmund  Freud  merkte  op  dat  de  theorie  van  Morelli  nauw  verwant  was  met  de  psychoanalyse.  Hij   bekeek  de  onbewaakte  handelingen  als  basis  voor  dieperliggende  situaties,  als  uitingen  van  het   onbewuste.   De  theorie  van  Morelli  wordt  ook  nu  nog  toegepast,  vnl.  in  forensisch  onderzoek  en  wetenschap.  Een   voorbeeld  uit  de  forensische  geneeskunde:     o

De  zoektocht  naar  de  echte  Saddam  Hoessein:  Dr.  Dieter  Buhman  onderzocht  of  het  steeds   de  echte  Saddam  was  die  in  beeld  verscheen.  Hij  kwam  tot  de  vaststelling  dat  er  op  zijn  minst   4  verschillende  oortypes  bij  Saddam  waren,  wat  er  op  duidt  dat  Saddam  zeker  werkte  met  op   zijn  minst  3  look-­‐a-­‐likes.  Sinds  1998  zou  de  echte  Saddam  nooit  meer  in  de  media  en  op  de   officiële  openbare  aangelegenheden  verschenen  zijn.  Ondertussen  is  de  man  wel  al  gevat.  De   basis  waarop  dit  onderzoek  steunde  was  de  vorm  van  het  oor,  de  manier  waarop  het  oor   ingeplant  was  op  de  schedel  en  de  verschillen  in  oorschelp,  want  zoals  Morelli  aantoonde  is   niet  ieder  oor  identiek.    

 

3.  Clio’s  laboratorium   Clio  =  muze  geschiedschrijving   3.1.  Paleografie  (p78-­‐80)   =  studie  bij  het  ontcijferen  van  (oude)  handschriften   -­‐  Meerderheid  werkt  met  geschreven  bronnen   -­‐

verschillende  schrijfwijzes/-­‐materialen  

-­‐  3  functies:  ontcijferen,  dateren,  echtheidsproces   -­‐  snelheid:  geposeerd  =blokletters,  esthetisch/cursief:  sneller   -­‐  esthetisch:  capitalis  elegans,  unciaal,  carolina  (in  renaissance  ontdekt)  

17    

vb:  -­‐  unciaal  (gebogen)  :  christelijk   -­‐  capitalis  (epigrafie):Vergilius   -­‐  carolina(karolingers):  sacramentarium  van  Hildoard,  beschip  van  Cambrai  (begin  9de  eeuw)   nu:  Bibliothèque  Municipale  Cambrai:  christelijk  +  capitalis    veel  kopieën:  antieke  teksten    renaissance:  carolina  –  standaard   model  uit  oudheid   -­‐  Mensen  uit  andere  landen  schrijven  anders   -­‐ -­‐ -­‐ -­‐ -­‐ -­‐

aanleren  in  school   ductus:  individuele  touch   modulus:  manier  van  aanleren   afkoritingen   versieringen   vb:  http://theleme.enc.sorbonne.fr/    

casus:  dagboek  Anne  Frank   ‘Le  journal  d’  Anne  Frank,  est-­‐il  authentique?’,  geschreven  door  Robert  de  Faurisson,  de  negationist   bij  uitstek,  toont  aan  dat  het  dagboek  van  Anne  Frank  vals  zou  zijn  daar  er  gebruik  gemaakt  werd  van   verschillende  handschriften,  meerdere  soorten  schrijfstof,…     =>  paleografisch  onderzoek:  toont  aan  dat  de  tekst  wel  authentiek  is,  want  aantekeningen  in  balpen   tonen  niet  aan  dat  een  tekst  vals  is  en  ook  al  leek  het  op  het  eerste  zicht  dat  er  twee  handen  aan   geschreven  hadden  (cursief  en  blokschrift/geposeerd  schrift)  toch  waren  beide  geschriften  van  de   hand  van  Anne  Frank.  Dit  alles  werd  onder  andere  aangetoond  door  een  vergelijking  te  maken  met   het  schrift  dat  zeker  van  Anne  Frank  is  en  teruggevonden  is  op  een  ansichtkaartje  en  door  een   analyse  van  de  ductus  (vorming  van  de  letters:  afstand  tussen  letters  en  de  wijze  van   aaneenschakeling  tussen  letters,…)  op  letterniveau  met  millimeterschaal  (er  was  hierbij  vooral   aandacht  voor  de  lussen  van  de  letters  k,  h  en  l).   Jan  Romein  gaf  als  eerste  een  kritische  editie  uit  van  het  dagboek  van  Anne  Frank  waarin  hij  duidelijk   aantoont  dat  de  twee  handen  twee  varianten  zijn  van  één  persoon.  Hij  deed  dit  aan  de  hand  van  het   ansichtkaartje  waar  de  echtheid  van  bewezen  werd  door  onder  meer  de  postzegel,  de  poststempel   en  de  Duitse  censuurzegel.   De  laatste  kritische  versie  werd  geschreven  door  Bernauw  en  Paepe  waarin  niet  enkel  de  officiële   versie  van  het  dagboek  besproken  wordt  maar  ook  alle  mogelijke  andere  versies.  Ook  deze  beide   heren  komen  tot  het  besluit  dat  het  dagboek  niet  vals  is  doordat  het  geschreven  is  door  dezelfde   hand.     3.2.  Diplomatiek  (p80)   -­‐  kanselarij:  elementen  van  aandacht:  formules,  waarmerken,  zegels,  versieringen,  monogrammen,   etc…   18    

    Denis  Vrain-­‐Lucas     -­‐Frans  notaris  op  breukmoment  Franse  revolutie  (=>  veel  ME-­‐teksten  vrij  +  handel)   =>    vervalste  honderdtallen  diplomatieke  teksten  en  bracht  ze  in  omloop:   -­‐  19e  eeuw  verkocht  zo’n  27  345  vervalste  stukken,  waaronder  brieven  van  Cleopatra  aan  Caesar  (hij   baseerde  zich  hiervoor  op  formuleringen  die  eigen  waren  aan  het  redactiecentrum  van  Cleopatra),   brieven  van  Newton,  Pascal,  Boyle,…  aan  o.a.  Chasles  (een  mathematicus),  brieven  Pontius  Pilatus   aan  keizer  Tiberius  (spijt),  Magdalena  aan  Lazarus.   -­‐  1870:  werd  hiervoor  veroordeeld.  Naast  Chasles  was  er  ook  een  historicus  die  duizenden  van  deze   brieven  kocht,  wat  zeer  beschamend  was,  want  al  deze  brieven  waren  bijvoorbeeld  in  het  Frans   geschreven.     Raul  Hilberg   R.  Hilberg  voerde  de  diplomatiek  uit  op  het  Nazi-­‐materiaal  in  zijn  werk  ‘Sources  of  Holocaust   Research’.  Zo  toonde  hij  aan  dat  je  met  aandacht  voor  de  uiterlijke  kenmerken  veel  meer  uit  een   bestaand  document  kunt  halen.  Zulke  kenmerken  kunnen  zijn:   o Formuleringen   o Afstempelingen  (zo  weet  je  waar  de  brief  is  geweest)   o Interne  waarmerkingen  eigen  aan  verschillende  niveaus  van  bevelvoering   o Graden  van  formaliteit  (gradaties  van  confidentialiteit)  die  o.a.  te  zien  zijn  aan  de  stempels.   De  historicus  moet  ze  kennen  om  de  draagwijdte  van  het  document  te  kunnen  begrijpen  en  om  ze  te   kunnen  decoderen.     Hilberg  analyseerde  zo  in  zijn  "Sources  of  Holocaust  research"  heel  wat  stukken  uit  de  administratie   van  het  derde  rijk.  Hij  bestudeerde  o.a.  de  geformaliseerde  formules  om  te  bekijken  hoe  de  Nazi’s   hun  beleid  verwoordden  en  welke  de  betekenis/draagwijdte/waarde  van  hun  geijkte  formules  was.   Hij  kwam  daarbij  tot  de  conclusie  dat  omtrent  de  jodenvervolging  en  meer  bepaald  de  Holocaust  een   grote  en  strikte  geheimhouding  bestond.  Men  verwoorde  het  nooit  zo  dat  eruit  bleek  dat  men  de   joden  ombracht  in  gaskamers.   Brief  om  gewoon  soldaten  te  laten  ontspannen  zodat  ze  niet  overstressed  zijn  blijkt  een  brief  te  zijn   om  soldaten  afwisseling  te  geven  tussen  massale  moordpartijen.   Deze  diplomatieke  teksten  konden  aldus  uitspraken  doen  over  het  onuitspreekbare,  namelijk  de   massale  executies  vanaf  eind  de  jaren  ’41  aan  het  Oostfront  en  de  systematische  uitroeiing  van  de   Joden.   Deze  casus  is  bedoeld  om  aan  te  tonen  dat  de  diplomatiek  niet  alleen  van  belang  is  om  documenten   uit  de  middeleeuwen  te  begrijpen,  maar  ook  om  recente  documenten  te  analyseren.   3.3.  Archeologie:  ontrouw  minnaar  van  Clio?  (81-­‐91)  

19    

-­‐  wisselend  paradigma:  van  antiquarische  (=  niet  meer  als  nieuw  te  verkrijgen)  belangstelling  naar   wetenschap:   -­‐ -­‐ -­‐ -­‐

-­‐

-­‐

teksten  uit  oudheid  realiseren,  zoeken  naar  plekken  in  teksten     vb.  Plinius  (  uitbarsting  Vesuvius),  Ilias  (Troje)   grote  staten:  willen  grote  archieven,  “opvolgers”  Romeins  Rijk   overal  instituten   cultuurhistorische/evenementiële  archeologie   (diffusionisme:  Vere  Gordon  Childe)   • idee:  steeds  complexere  samenleving   • geografische  verspreiding  (imiteren  en  minderwaardige  voorwerpen)   • onderzoek  prehistorie  via  methode   New  archeology  (Lewis  Binford)   • vooral  na  WOII,  Amerika   • vertrek:  observatie  nog  bestaande  stammen  koppelen  aan   archeologische  elementen,  vondsten   • omstandigheden  recreëren   • eerder  verklaren  dan  beschrijven   • structuralisme     contextuele  aanpak  (Ian  Hodder-­‐   • mens  =  speelbal  grote  krachten   • meer  aandacht  creatieve  elementen  en  mens  als  actief  wezen  

-­‐  makkelijker  grote  debatten    

-­‐  destructief:  maar  1  keer  kan  men  context  opgraven  

   

-­‐  vaak  gemobiliseerd  als  claims  op  grondgebied   vb:  Israël  –  Palestina  =>  politiek  wapen  

prospectie:  toeval/  gerichte  prospectie       -­‐  vb  WOI:  foto’s  stellingen  aan  front   =>  grote  infrastructuurwerken,  archeologische  prospectie,  bij  wet  vast  gelegd   -­‐  meest  spectaculaire  vindingen:  meestal  door  toeval  ontdekt:       casus:  Ötzi  (toeval)   Ötzi  werd  toevallig  gevonden  door  een  Duits  echtpaar  dat  op  wandel  was  in  de  Alpen  rond  de  Frans-­‐ Italiaanse  grens  (Ötzdal)  op  19  september  1991.  Toen  ze  van  het  pad  gingen  op  een  hoogte  van   ongeveer  3210  meter  zagen  ze  een  geraamte  liggen,  namen  een  foto  en  mobiliseerden  de  politie.   Men  dacht  in  eerste  instantie  aan  een  toevallige,  accidentele  dood.  De  politie  dacht  echter  dat  het   ging  om  een  vermist  en  crimineel  persoon  wat  de  onprofessionele  opgraving  verklaart  (met  o.a.   houwelen  en  niet  volgens  de  regels  van  de  archeologische  opgravingkunst).   Al  snel  werd  duidelijk  dat  het  hier  om  een  archeologische  vondst  ging  en  de  C14-­‐methode  bevestigde   dit  door  aan  te  tonen  dat  Ötzi  zou  stammen  vanuit  de  periode  3350-­‐3100  vC.  Hij  kon  bewaard  blijven   20    

door  de  ecologische  omstandigheden  waarin  hij  zich  bevond,  namelijk  een  natuurlijk  diepvries.  De   artefacten  die  Ötzi  bij  zich  droeg  bevestigden  dat  hij  ongeveer  5300  jaar  oud  zou  moeten  zijn  (komt   overeen  met  de  C14-­‐datering).  Ötzi  is  aldus  tot  nu  toe  de  oudste  Europeaan.   Wat  waren  nu  zoal  de  kenmerken  van  Ötzi?   Ötzi  zou  een  man  geweest  zijn  van  ongeveer  46  jaar  oud.   Hij  had  geen  wijsheidstanden,  wel  slijtage  van  de  tanden,  maar  geen  cariës.   Hij  zou  ongeveer  50  kg  gewogen  hebben  en  ongeveer  1.59  meter  groot  geweest  zijn  (nu   weegt  hij  nog  ongeveer  13  kg).     o Verder  had  hij  last  van  aderverkalking  en  tekenen  van  stress  aan  de  nagels.  Er  zijn  ook  sporen   van  tatoeages.   o Doodsoorzaak:  een  pijl  in  de  schouder  door  een  ander  mens  afgeschoten  ergens  in  de   lente/zomer  (aangetoond  door  pollenanalyse).  Waarom?  Jachtongeval?  Overspel?   o Verder  kon  men  een  getrouwe  reconstructie  van  zijn  kledij  maken  aan  de  hand  van  de   gevonden  artefacten.   Het  gaat  hier  dus  om  een  toevalsvondst  met  grote  wetenschappelijke  effecten.  Toeval  zal  dus  steeds   belangrijk  blijven!   o o o

Pittig  detail:  of  de  vindplaats  van  Ötzi  in  Italië  of  Frankrijk  lag  is  nog  een  zevental  jaar  gediscussieerd   geweest!     3.4.  Statistiek  (p91-­‐99):   Clio  met  de  computer   -­‐  suggestie  van  realiteit  die  de  tijgenoten  misschien  niet  waar  neemt   -­‐focus  anders  =  beeld  anders   -­‐  statische  en  pre’statische  fase  (Adolphe  Quetelet,  ’93:  l’homme  moyen  1e  man)  –  vaak  toepassing  in   historisch  onderzoek  (cf.  supra  J-­‐L.  Van  Zanden  –  1e  kenniseconomie  parallel  met  boekdrukkunst)   • • • •

België  =  pioniersland   enquêtes   gegevens  uit  historische  bronnen   gebruik  op  indirecte  wijze   =>  vb.  schommelingen  in  verkoop  hosties  

  Casus:  Gent  ‘ville  tombeau’  in  19de  eeuw?  Onderzoek  Jeroen  Backs  (2003)   In  zijn  studie  “Mortaliteit  in  Gent”  onderzoekt  J.  Backs  hoe  het  komt  dat  de  zuigelingensterfte  in  Gent   in  de  19de  eeuw  zo  hoog  lag,  Gent  als  “ville  tombeau”  in  de  19e  eeuw?   M.  Livibacci  zet  zich  af  tegen  de  algemeen  geldende  opvatting  dat  er  een  link  bestaat  tussen  de   levensverwachting  en  een  betere  voeding.  Een  van  zijn  argumenten  is  dat  de  Engelse  adel  in  het   Ancien  Régime  betere  voeding  had,  maar  zeker  geen  hogere  levensverwachting.  Backs  past  deze   contestatie  toe  op  Gent.  

21    

In  Gent  heerst  een  zeer  grote  zuigelingen  sterfte,  280  pro  mille  (tegenover  160  à  180  pro  mille  in   België  als  geheel).  Deze  daalt  pas  in  het  eerste  deel  van  de  20e  eeuw.   Het  overlijden  is  de  derde  pijler  van  de  demografie  (1e  is  geboorte,  2e  huwelijk).   Eerste  volgt  er  een  kerkelijke  registratie  van  het  overlijden,  later  een  burgerlijke,  met  elementen  als   datum,  oorzaak  (vanaf  1886),  geslacht,  etc.  Er  worden  dus  bronnen  van  sociale  boekhouding   opgesteld.     De  registratie  door  tijdgenoten  geeft  echter  problemen  met  de  historische  kritiek   1)  Men  weet  niet  wie  de  doodsoorzaak  heeft  opgesteld                                                                                                                                               2)  Was  diegene  die  het  heeft  opgesteld,  kundig?  De  kans  op  een  foute  diagnose  bestaat.     Conclusies:   • • •

Gent  is  een  “ville  tombeau”  (zie  zuigelingensterfte  )   We  zien  een  parallelle  evolutie  in  Manchester,  Liverpool  en  Birmingham.   De  hoge  zuigelingensterfte  is  grotendeels  te  wijten  aan  het  ontbreken  van  borstvoeding,   waardoor  een  pasgeborene  onhygiënisch  voedsel  moest  eten  en  vrouwen  vlugger  vruchtbaar   werden.  Dit  had  ziektes  aan  het  spijsverteringsstelsel  en  een  verminderde  weerstand  van  de   overlevenden  tegen  kinderziektes  tot  gevolg.     De  bevolking  blijft  echter  stijgen.  

De  verbetering  van  het  sterftecijfer  is  niet  te  wijten  aan  sociale  of  humanitaire  bekommernis,  maar   aan  de  angst  voor  een  epidemie.  Er  vindt  een  mentaliteitsaanpassing  plaats,  met   betere/gedifferentieerde  voeding  en  hygiëne.   casus:  Jan  Van  Zanden   J.L.  Van  Zanden  stelde  zich  de  vraag  naar  de  groei  van  de  menselijke  bevolking  op  kwantitatief  vlak.   Zo  was  er  de  afgelopen  30  000  jaar  een  extrapolatie  van  de  menselijke  soort  (een  curve  die  sterk   stijgend  is  aldus).   3000  jaar  geleden  waren  de  mensen  met  3  miljoen,  nu  zijn  we  met  ongeveer  6  miljard.  Bij  zo’n  groei   zou  men  verwachten  dat  de  drempels  overschreden  werden  en  dat  er  plafonnering  op  de  groei   stond,  zoals  bij  zowat  alle  diersoorten  waar  er  een  terugval  is  van  de  groei  als  ze  het  plafond  bereiken   (ze  gaan  er  nooit  doorheen).  Bij  de  mens  is  er  echter  geen  plafonnering.  Hoe  komt  dit?     Vanaf  1100-­‐1200  n.C.  ging  de  expansiefase  van  de  mens  samen  met  de  economische  groei.  Zo   werden  vanaf  toen  schaarse  economische  middelen  aangewend  om  groei  te  bevorderen  en  werd  een   continu  proces  van  groei  in  gang  gezet  dat  nu  nog  steeds  verder  duurt.  Door  het  toenemend  aantal   mensen    daalt  echter  de  beschikbare  plaats  en  blijft  de  groei  toenemen  door  het  groter  aantal   mensen  op  dezelfde  oppervlakte.  In  deze  situatie  is  de  factor  van  de  menselijke  kennis  van  belang.   De  menselijke  kennis  wordt  er  dan  ook  niet  schaarser  op  en  is  eerder  cumulatief.  Bij  een  complex  

22    

wordende  samenleving  ontstaat  specialisatie  op  alle  vlakken.  Dit  proces  kent  echter  grenzen  daar  de   opslagmogelijkheden  van  kennis  van  de  mens  beperkt  zijn.   De  economische  groei  is  gedefinieerd  als  de  toename  van  BBP  per  hoofd  van  de  bevolking.  Sinds  de   industriële  revolutie  is  deze  groei  explosief,  toch  ging  het  westen  al  zijn  eigen  weg  sinds  de  12-­‐13e   eeuw.  Rond  1800  merken  we  aldus  inderdaad  een  breukvlak.  Een  antwoord  hierop  dient  gezocht  te   worden  in  de  Europese  take-­‐off.  Van  zodra  andere  landen  het  Europese  model  overnemen  volgen  ze   in  deze  groei.     De  theorie  van  Malthus  handelt  over  het  verband  tussen  de  voedselproductie  en  de  bevolking.  Zo   stelt  Malthus  dat  bij  hoge  prijzen  er  een  aanpassing  van  de  bevolking  komt.  We  kunnen  hier  aldus   spreken  over  een  reductionistische  visie  waarbij  het  gaat  over  het  evenwicht  tussen  de   voedselvoorraad  en  de  te  voeden  monden.  In  de  discussie  over  grondstof-­‐bevolking  komt  deze  visie   terug   casus:  Maltus  en  Vichy-­‐Regime   Het  Vichy-­‐regime/Pétainregime  was  een  regime  in  centraal  en  zuidoost-­‐Frankrijk  dat  geduld  werd   door  de  Duitse  bezetter  in  WO2.  Het  regime  stond  onder  leiding  van  Maarschalk  Pétain  en  droeg   dezelfde  waarden  uit  als  het  Nazi-­‐regime,  het  leunde  aldus  sterk  aan  bij  extreemrechts.   Één  van  de  stokpaardjes  van  het  regime  was  de  samenstelling  van  het  gezin  en  de  rol  van  de  vrouw   hierbinnen.  Vrouwen  moesten  aan  de  haard  en  veel  kinderen  krijgen  (op  z’n  minst  3)  zodat  een   sterke  natie  uitgebouwd  kon  worden.  Aan  de  hand  van  propagandafilmpjes  trachtte  men  dit  aan  de   bevolking  duidelijk  te  maken.  Deze  filmpjes  gingen  gepaard  met  puur  racistische  propaganda,  want   zo  zou  de  celibatair,  steeds  als  Jood  voorgesteld,  de  natie  ondergraven.  Het  regime  hield  het  niet   enkel  bij  verbloemde  anti-­‐joodse  propaganda,  maar  deed  ook  mee  aan  collaboratie  en  voerde   razzia’s  uit  op  de  Joden.   Malthus'(einde  18e  eeuw)  theorie  wordt  hier  politiek  misbruikt:   Bevolking  neemt  parallel  toe  volgens  meetkundige  reeks.  Hoe  meer  mensen,   hoe  groter  de  groei.   o Voedselproductie  neemt  toe  volgens  rekenkundige  reeks   Het  Vichy-­‐regime  propageert  rechtse  ideeën  en  probeert  door  pseudo-­‐Malthusiaanse   wetenschap  de  bevolking  te  beïnvloeden  meer  kinderen  te  kweken  om  de  lage  bevolkingsgroei  in  die   tijd  tegen  te  gaan.  Op  deze  manier  kon  de  stelling  van  Malthus  dat  huwelijken  op  late  leeftijd  de   belangrijkste  rem  waren  op  de  bevolkingsaangroei  langs  statische  weg  aangetoond  worden  en   misbruikt  worden  als  propagandamiddel.   o

-­‐  cliometrie  van  de  New-­‐Economic  History:   • • • •

  23    

cijfers  voorop  plaatsen   menselijkeingrepen  beperken   anonieme  factoren  laten  spelen   aantal  factoren  laten  variëren  om  te  kijken  wat  het  gevolg  zal  zijn:  vb.   economie  (zie  casus  J  Van  Zanden)  

4. Kritische  diagnose  van  de  individuele  bron   externe  (-­‐>  voorwerp)  en  interne  (-­‐>  inhoud)   4.1.  Herstellings  –  of  tekstkritiek  (p103-­‐112)   4.1.1.  teksttraditie:  origineel  (autograaf,  apograaf  (=  gedicteerd  aan  iemand,  vb  secretaresse)  en   kopie  (vidimus),  ook  voor  niet  literaire  bronnen  (videobanden  Dutroux,  R.  Michaux)     -­‐  hoe  is  de  tekst  tot  ons  gekomen   • •

origineel/  kopie   manipulatie  tekst?  

casus:  videobanden  zaak  Dutroux   In  1995  krijgt  de  rijkswachter  Réné  Michaux  de  opdracht  om  de  grote  hoeveelheid  (99)  videobanden   (die  gevonden  zijn  bij  Marc  Dutroux)  te  kopiëren.  De  onderzoeksrechter  stuurt  ze  naar  Brussel  om   relevante  dingen  te  kopiëren  en  te  onderzoeken.  Ze  worden  in  1996  na  onderzoek  terug  gestuurd   naar  Charleroi;  voor  het  onderzoek  staat  er  niks  relevant  op  de  videobanden.     In  2000  worden  de  bestanden  opnieuw  onderzocht  in  een  onderzoek  naar  het  onderzoek.  Op  de   videobanden  vinden  de  onderzoekers  na  grondig  onderzoek  de  volgende  bestanden:  Dutroux   verkracht  een  vrouw,  Dutroux  is  aan  het  werk  in  zijn  kelder,  de  familie  Dutroux  op  stap  in  Brussel,…     Later  is  men  te  weten  gekomen  dat  wanneer  de  onderzoeksrechter  de  banden  terugkreeg,  de   kinderen  zaten  te  verhongeren  in  de  kelder.     4.1.2.  techniek  van  het  herstellen:  herstel  originele  tekst,  bewuste  en  onbewuste  fout     -­‐  origineel  voorhanden     -­‐  een  kopie  bewaard,  conjectuur  (105)     -­‐ -­‐ -­‐

fouten  (auter,  kopiist)   bedoelde  tekst  zoeken   steunt  op  kennis  paleografie  

-­‐  meerdere  afschriften  bewaard:  methode  Lachmann,  queeste  naar  beste  kopie,  archetype,  stemma   codicum  (stamboom)     -­‐  emendatie(=verbetering  van  fout  in  tekst)  op  basis  van  kwaliteit  (non  sunt  numerandi  sed   ponderendi,  108)     -­‐ -­‐ -­‐ -­‐

kopieën  samenleggen  tot  resultaat   steeds  fouten  toevoegen  bij  kopiëren  (Lachmann)   uit  gemeenschappelijkheid  fouten   =>  verwantschap  (Lachmann)   veel  kritiek  

-­‐  kritiek  op  methode  Lachmann  (108-­‐110)   24    

-­‐notie  fout:  Dom  Quentin     -­‐ -­‐

cirkelredenering   eerder  variant  

-­‐fataal  naar  tweetak:  J.  Bédier     -­‐ -­‐ -­‐

3  en  1  archetypes  handig     maar  meestal  altijd  tweetak   oorzaak  methode  Lachmann  

-­‐open  of  slaafs  kopiëren:  M.  Bloch,  G.  Pasquali  (lectio  difficilior,  lectio  melior)     -­‐

verschillende  modellen  

-­‐  corrective  en  haar  grenzen   -­‐ -­‐

phylogenetische  analyse:  het  DNA  van  teksten   DNA  bomen:  afstand  meten  =>  dichtste  tekst  

-­‐  kritisch  apparaat:  regest  en  voetnoten  (112)   4.2.  Oorsprongskritiek  (112-­‐114)   -­‐    waar,  wanneer,  door  wie:  intellectuele,  materiële,  juridische  auteur   -­‐  falsa,  interpolatie   -­‐  niet-­‐gedateerde  stukken   -­‐ -­‐

 inscripties  –  graffiti   vb:  Hercaluneum,  Pompei  

-­‐  filigraan  =  waterkenmerk  in  papier   bijzonder  nuttig  maar  voorzichtig  blijven   -­‐  materiële  auteur  is  vaak  niet  intellectuele  auteur  (bedenker)   4.4.  Interpreatatiekritiek   -­‐  taal  als  wapen  en  spel:  dubbele  betekenis,  ironie,  metataal   -­‐  moeilijker  voor  oudere  teksten   -­‐vb:  grève  <  grava  =  kiezelsteentjes   place  de  grève:  plek  waar  boten  toekomen,  handel       =>  stadhuis       =>  veel  sociale  conflicten       =>  staking   =>  oog  hebben  voor  etymologie   -­‐  Decoderen  iconografie:  straatscènes  in  19de  eeuwse  kunst:       25    

Casus:  Verhass-­‐Ensor   Deze  casus  handelt  over  geschilderde  straatscènes  in  de  19e  eeuwse  kunst  bekeken  vanuit  het   standpunt  van  de  toeschouwer/schilder.  Twee  kunstenaars  uit  dezelfde  periode  zullen  besproken  en   met  elkaar  vergeleken  worden.     Jan  Verhass  -­‐  ‘la  revue  des  écoles  en  1878’:     Dit  schilderij  heeft  een  grootte  van  2,5  op  4  meter  en  bevindt  zich  nu  in  het   museum  voor  schone  kunsten  te  Brussel.     Op  het  doek  zijn  23  000  schoolkinderen  te  zien  die  ter  ere  van  het  zilveren  jubileum  van  Leopold  2  en   Marie-­‐Henriette  paraderen  op  23  augustus  1878.  Het  schilderij  is  bijna  een  fotografische  weergave   van  de  situatie,  van  de  jeugd  en  toekomst  van  het  land,  zoals  die  toen  was  en  volgende  zaken  zijn   kenmerkend  voor  het  schilderij:   Het  doek  is  een  balsem  op  de  patriottische  trots  (de  20e  eeuw  die  voorbij  marcheert).   Parade  van  de  jeugd  van  een  land  dat  het  goed  stelt.   Burgerlijke  kijk  op  de  moderniteit.   Thema’s:  (koninklijke)  familie  en  eerbied  ervoor,  moderniteit,  triomfantisch  België,   patriottisme,  solidariteit,…   Daarnaast  is  het  noodzakelijk  te  vermelden  dat  dit  schilderij  ongelooflijk  populair  was  in  zijn  tijd  (bv.   op  de  koekjesdozen),  het  vaak  gereproduceerd  werd  en  dat  Verhas  er  rijk  van  geworden  is.   o o o o

  James  Ensor  –  ‘L’entrée  du  Christe  à  Bruxelles’  (1889):     Dit  doek  (met  Goya  en  Jeroen  Bosch  als  inspiratiebronnen)  heeft   ongeveer  dezelfde  afmetingen  als  het  doek  van  Verhas  en  bevindt  zich   nu  in  het  Gettymuseum  in  Los  Angeles.  Het  schilderij  ondermijnt  alles  waar  het  België  van  Leopold  2   voor  stond.  Hetzelfde  thema  als  dat  van  Verhas  wordt  aldus  hernomen,  maar  dan  op  een   sarcastische  toon.       Toen  James  Ensor  dit  schilderde  was  hij  een  ‘angry  young  man’  (slechts  29  jaar  oud)  en  kondigde  hij   hiermee  het  expressionisme  aan.  Hij  was  tevens  ook  één  van  de  stichtende  leden  van  de  avant-­‐ gardistische  groep  ‘les  Vingts’  die  tot  doel  hadden  te  shockeren  en  de  confrontatie  met  de   moderniteit  aan  te  gaan.  Het  was  aldus  een  zeer  vernieuwende  periode  voor  Ensor.   Ook  hier  zijn  er  enkele  zaken  die  het  doek  kenmerken:   o o

26    

Er  zijn  verwijzingen  naar  carnaval  (muziek,  maskers,…)  en  naar  onrust  in  België  (‘fanfares   doctrinaires’  -­‐>  verwijst  naar  o.a.  communautaire  spanningen)   Het  schilderij  is  gedefigureerd,  karikaturaal  en  flirt  met  het  anarchisme.  

Christus,  die  lijkt  op  Ensor,  wordt  verdrongen  afgebeeld  achter  een  muur  van  politieke  en   militaire  machthebbers.   o Het  schilderij  is  een  getuige  van  maatschappelijke  spanningen:   o De  alliantie  tussen  de  kerk  en  de  staat  wordt  afgebeeld  (leuzen  voor  stemrecht  en   schoolplicht,…).   o Het  grote  economische  succes  voor  de  burgerij  van  de  jaren  ’80  is  er  in  verwerkt   (verpauperisering).     o Het  ontstaan  van  ideologische  tegenstellingen  is  er  op  afgebeeld  (breuklijnen:   communautair,  katholiek  ><  vrijzinnigen  (afbeelding  van  Voltaire,  Markies  de   Sade,…),…),  net  zoals  de  opkomst  van  het  socialisme  (‘Vive  Anseele  (socialistisch   voorman)  et  Jésus’).     Dit  doek  zou  pas  een  tentoonstelling  halen  in  1929  en  was  aldus  compleet  niet  populair  in  de  periode   dat  Ensor  het  schilderde.  De  spiegeling  van  het  schilderij  was  dan  wel  weer  populair,  daarbij  waren   de  geschreven  teksten  overschilderd  en  was  er  aldus  een  ware  censuur  door  Ensor  op  het  doek   doorgevoerd  (bv.  parodieën  op  het  Belgisch  volkslied  werden  verwijderd).  Het  schilderij  bedoeld  als   maatschappijkritiek  werd  aldus  door  Ensor  zelf  bijgesteld.   o

-­‐  Decoderen  van  filmtaal:  ‘the  graduate’  (M.  Nichols,  1967)  cf.  p.  123:  bewustzijnsgraad.    Filmtaal  is  het  lezen  van  trucjes  van  de  regisseur.  In  de  beginjaren  van  de  film  onderbrak  men  de   beelden  en  er  kwam  tekst  op  een  zwart  paneel,  zodat  het  publiek  kon  mee  volgen.   Sommige  films  markeren  ook  keerpunten:  ze  vatten  een  evolutie  samen  en  tonen  taboes.  Deze  film   toont  de  mentale  omslag  van  de  jaren  ’60.  Er  wordt  duidelijk  een  buiten-­‐echtelijke  relatie  tussen  een   afgestudeerde  en  de  vrouw  (Mrs  Robinson)  van  een  zakenman  getoond.  Uiteindelijk  doet  Bradock   voort  met  haar  dochter.  Buitenechtelijke  escapades  kunnen  in  beeld  worden  gebracht.  Heel  openlijk   wordt  over  onechtelijke  relaties  gesproken.  Het  is  ook  een  allegorie  op  het  ontwaken  van  de   Amerikaanse  jeugd.   Het  juist  inschatten  van  gebeurtenissen  hangt  af  van  ‘de  bewustzijnsgraad’.   4.5  Gezagskritiek  (118-­‐119)   -­‐  ooggetuige  of  niet?  National  Science  Foundation  (USA):  onderzoek  1997     In  1997  doet  het  National  Science  Foundation  onderzoek  naar  de  oorzaken  van  gerechtelijke   dwalingen  bij  misdrijven.  Daaruit  blijkt  dat  op  basis  van  DNA-­‐onderzoek  (DNA  geldt  als  hard  bewijs)   28  gevangenen  vrijgesproken  waren  waarvan  24  door  ooggetuigen  onterecht  herkend  waren.  We   kunnen  daaruit  afleiden  dat  ooggetuigen  enkel  zien  wat  ze  willen  zien.  Wat  nog  opmerkelijker  was,   was  dat  er  bij  die  24  onschuldigen  er  heel  veel  kleurlingen  bijzaten.     Dit  is  vergelijkbaar  met  de  mp3-­‐moord  op  Joe  van  Holsbeeck  waarbij  de  dader  als  een  Noord-­‐ Afrikaans  type  getypeerd  werd  terwijl  hij  Pools  was.   4.6.  Bevoegdheidskritiek   casus:  kennis  over  Holocaust  in  WOII:  Wannsee  conferentie  (20  januari  1942)   Op  20  januari  1942  werd  de  Wannsee-­‐conferentie  gehouden  in  een  villa  aan  het  Wannsee-­‐meer  nabij   Berlijn.  Het  was  de  conferentie  waarop  alle  kopstukken  van  de  Nazipartij  aanwezig  waren  en  de   27    

‘Endlösung’  bespraken.  Het  was  Heimlich  die  de  vergadering  leidde  en  Eichman  was  aanwezig  (had   een  lijst  met  het  aantal  Joden  per  land).  Voor  de  aanwezigen  was  de  systematische  uitroeiing  van  de   Joden  louter  een  logistiek  probleem.  Zo  werd  er  onder  andere  besloten  Zyklon  B  te  gebruiken  en   spoorwegen  aan  te  leggen  voor  de  handige  mobilisatie  van  de  Joden.   Op  10  augustus  1942  werd  deze  informatie  door  een  Joodse  organisatie  doorgespeeld  aan  de   geheime  diensten  van  de  VS  en  GB,  de  geallieerden  wisten  dit  dus  vrij  snel.  Deze  geloofden  echter   niet  in  een  systematische  uitroeiing  en  dachten  aan  een  Poolsjoods  complot  om  hen  in  actie  te  laten   komen  in  de  oorlog  (vergelijking  met  ‘poor  little  Belgium’  in  WO1  -­‐>  Duitse  wandaden  werden   grotesk  en  overdreven  voorgesteld).  Is  er  hier  sprake  van  Glaubensunwilligkeit  (term  Thomas  Mann)?   De  berichten  bleven  echter  aanhouden  en  op  24  november  1942  bereikten  deze  gegevens  president   Roosevelt.  Op  25  november  1942  bereikten  de  berichten  de  NY  Times.  Het  ongeloof  bleef  echter   aanhouden.  Op  23  augustus  1943  werd  een  nieuw  bericht  gestuurd  naar  GB,  maar  weer  bleef  er   ongeloof.   Vanaf  begin  1944  waren  luchtraids  mogelijk  vanuit  Zuid-­‐Italië  zodat  men  eigenlijk  perfect  de   aanvoerwegen  naar  Auschwitz  kon  bombarderen.  Deze  bombardementen  zijn  echter  nooit   uitgevoerd  geweest  doordat  men  andere  oorlogsdoelen  koos  (niet  ingrijpen  is  het  gevolg  van   strategische  zetten).     Op  23  augustus  1944  nam  de  Royal  Airforce  (de  Britse  luchtmacht)  luchtfoto’s  van  Auschwitz  waarop   duidelijk  de  rookpluimen  uit  het  crematoria  en  de  rijen  gevangenen  te  zien  zijn.  Deze  foto’s  luidden   meteen  het  einde  van  de  Glaubensunwilligkeit  in  en  kwam  er  aldus  een  einde  aan  het  collectief   weigeren  van  de  waarheid  te  zien.   -­‐    vrijkomen  nieuw  materiaal  =>  meer  onderzoek   4.7.  Rechtzinnigheidskritiek  (124-­‐126)   -­‐  moedwillig  anders  voorstellen  realiteit     casus:  Film  van  Francesco  Maselli  over  rellen  in  Genua  (G  8  top,  20-­‐22  juli  2001,  dood  Carlo   Guiliani)   Op  20-­‐22  juli  2001  vond  in  Noord-­‐Italië  (Genua)  de  G8-­‐top  plaats.  Deze  G8-­‐top  is  een  informeel   gezelschap  van  vertegenwoordigers  van  de  belangrijkste  industrielanden  en  Rusland  die  op  zoek   gaan  naar  oplossingen  voor  wichtige  wereldproblemen.  Deze  bijeenkomst  vindt  ongeveer  elk  jaar   plaats  en  de  afspraken  die  gemaakt  worden  hebben  invloed  op  de  rest  van  de  wereld.   Parallel  aan  de  G8-­‐top  vond  de  antiglobalistische  top  plaats  waardoor  er  veel  straatsprotest   ontstond.  In  deze  betoging  kwam  het  tot  een  confrontatie  tussen  enerzijds  de  betogers  en  anderzijds   de  politie.  Beiden  werden  beschuldigd  van  manipulatie  van  beelden.  Zo  zond  de  Italiaanse  media   (grotendeels  in  handen  van  Berlusconi)  felgekleurde  beelden  uit  om  hun  gelijk  te  behalen  en  de   andersglobalisten  in  een  slecht  daglicht  te  plaatsen.  De  gehele  media  werd  vervolgens  overstelpt  met   ‘van  de  pot  gerukte’  verklaringen  van  de  Italiaanse  pers.  Maar  ook  de  antiglobalisten  manipuleerden   de  beelden  die  voorhanden  waren.  Zo  waren  er  een  aantal  filmregisseurs  die  de  handen  in  elkaar   28    

sloegen  en  een  tegenbeeld  uit  270  uur  beeldmateriaal  stileerden.  Het  resultaat  hiervan  was  de  film   ‘un  autro  mundo’  onder  leiding  van  Maselli  Fransesco.  In  deze  film  is  duidelijk  te  zien  hoe  vreedzame   protestanten  neergeslagen  werden  door  de  politie,  welke  extreme  brutaliteit  de  politie  hanteerde   (bloed,  blijven  doorslaan,  vrouwen  aanvallen,…)  en  het  trieste  hoogtepunt,  namelijk  de  dood  van  de   23jarige  geschiedenisstudent  Carlo  Guilliani.  Het  belang  van  de  toonband  in  deze  film  is  zeer   prominent  aanwezig,  zo  horen  we  namelijk  het  feest  dat  vooraf  ging  aan  de  betoging  gevolgd  door   een  omslag  in  muziek  en  in  beelden  (gemaskerde  mannen  die  overleggen  met  politie  en  daarna   rellen  tegen  de  politie,  vandalisme  dat  aan  de  gang  is  en  waar  de  politie  niet  op  reageert,…).  Volgens   de  visie  van  deze  regisseurs  trachtte  de  politie  en  de  pers  antiglobalisme  te  verbinden  aan  anarchie,   zij  reageerden  hier  echter  op  met  deze  film  als  antistatement  tegen  de  gewone  media.    

Deel  3:  De  Historische  bewijsvoering:  van  klassiek  historisme  naar   interdisciplinariteit   1. Kritische  juxtapositie  van  de  bronnen  (p  131-­‐146)   -­‐analogische  inductie:  mensen  op  dezelfde  wijze  reageren  op  bepaalde  prikkels,  terugkeren  van   gedragingen,  vooraf  vastliggende  reflexen   -­‐  vooruitprojecteren:  Op  basis  van  ervaringen  van  het  verleden  weten  wat  in  de  toekomst  zal  zijn   -­‐  men  moet  redeneren  naar  analogie   =>  hypothesen  op  basis  van  ervaring  en  inzicht  in  de  menselijke  psychè    

-­‐>  wanneer  dit  niet  verzoenbaar  lijkt  met  werkelijkheid  moet  men  dit  wel  kunnen  laten  vallen  

K.  Poper:  niet  tot  absolute  wetmatigheid  komen   =>  Niet  altijd:  Wanneer  A  en  B,  dan  C   versimilitudo:  vermoedelijk  situatie  die  zich  zal  voordoen:   “What  if”  -­‐>  Als  iets  anders  zou  gebeurd  zijn,  wat  zou  dan  daaruit  volgen?   vb.  indien  geallieerden  in  jaren  ’30  al  in  Duitsland  waren  tussengekomen:  Zou  er  dan  geen  WOII   geweest  zijn?   argumentum  ex  silentio:   -­‐  feit  dat  het  niet  wordt  vermeld:  negatieve  bron  van  informatie     -­‐>  motief  waarom  men  zwijgt     -­‐>  gaat  moeilijker  op  naarmate  men  teruggaat  in  de  tijd                              -­‐>  bronnen  die  verloren  zijn:  risico  verlies  bronen  groter  naarmate  men  verder  teruggaat       -­‐>  niet  door  onwil  auteur  dus   -­‐>  redenering  in  het  negatieve:  argument  halen  uit  wat  niet  vermeld  wordt    

29    

casus:  Watergate     Op  17  juni  1972  werden  vijf  inbrekers  betrapt  in  het  Watergategebouw  door  een  bewaker.  Dit   gebouw  werd  afgehuurd  door  de  Democraten  als  hoofdkwartier  en  zou  later  fungeren  als   referentiepunt  voor  andere  crisissen:  Irangate  (wapenverkoop  aan  de  Ayatollah),   Zippergate/Monicagate  (Clintons  seksuele  escapades),  Irakgate,  Fortisgate   In  het  gebouw  werd  per  ongeluk  een  notaboekje  achtergelaten  door  McCord,  één  van  de  inbrekers,   met  een  referentie  (telefoonnummer)  in  naar  Howard  Hunt,  White  House  (HHWH).  De  inbrekers   zouden  figuren  van  de  republikeinse  partij  zijn  en  dit  in  volle  verkiezingsstrijd  tussen  enerzijds  Nixon   (republikeinen)  en  anderzijds  McGovern  (democraten).     De  informatie  lekt  naar  de  Washington  Post  en  een  onderzoek  volgt  door  Woodward  en  Bernstein   naar  de  al  dan  niet  betrokkenheid  van  Nixon  bij  de  hele  zaak.  Ondanks  deze  gebeurtenissen  wordt   Nixon  in  november  1972  toch  herverkozen.  Een  maandenlang  welles-­‐nietes  spelletje  wordt  in  gang   gestoken  en  gehouden  en  ook  de  FBI  gaat  zich  moeien.   1e  fase  (ontkenningsfase)   In  februari  1973  werd  een  onderzoekscommissie  opgericht.  Daarop  bezwijkt  Marc  Felt  (‘the  deep   throat’)  en  geeft  toe.  Nixon  en  zijn  medewerkers  worden  op  de  hoogte  gebracht  van  de   betrokkenheid  van  Marc  Felt,  maar  blijft  zelf  alle  betrokkenheid  ontkennen.  Om  zichzelf  buiten   verdenking  te  stellen  ontslaat  Nixon  enkele  medewerkers,  waaronder  John  Dean.  Deze  fase  blijft   voortduren  tot  25  juni  1973,  de  dag  waarop  John  Dean  verklaart  dat  de  president  actief  deelnam  aan   de  doofpotactie.  De  reden  hiertoe  was  dat  Dean  niet  bedankt  was  geweest  voor  bewezen  diensten,   terwijl  anderen  dat  voor  anderen  door  Nixon  wel  was  gedaan.   2e  fase   Dit  is  de  fase  van  één  getuige  tegen  de  rest.  Aldus  Dean,  die  niet  bedankt  werd,  tegen  Nixon  en  zijn   medewerkers.  Deze  fase  eindigde  op  13  juli  1973.   3e  fase   Op  13  juli  1973  werd  Alexander  Butterfield  ondervraagd,  een  medewerker  van  een  medewerker  van   Nixon  en  aldus  een  tweederangsgetuige.  Hij  werd  gevraagd  naar  reden  waarom  hij  zich  alles  nog  zo   scherp  kon  herinneren.  Daarop  verwees  hij  naar  opnames  in  Nixon’  kantoor,  naar  tapes  aldus.  Van   deze  tapes  hadden  de  onderzoekers  geen  weet  en  konden  dienen  als  hard  bewijs.  De   opnameapparatuur  van  deze  tapes  dateert  uit  de  Kennedy-­‐periode  die  deze  had  laten  installeren  in   het  bureau  van  de  president.  De  onderzoekers  trachten  de  bandjes  in  handen  te  krijgen,  Nixon   echter  tracht  ze  te  vernietigen  door  ze  te  transcriberen.  Dit  was  het  begin  van  een  lang  juridisch   steekspel.  Rechter  Cox  eist  echter  de  tapes  op,  maar  Nixon  blijft  weigeren.  Op  30  april  1974   overhandigd  Nixon  uiteindelijk  de  tapes  aan  Cox,  waarbij  blijkt  dat  ze  verknipt  waren.  Op  27  juli  1974   werd  de  impeachmentprocedure  door  de  Senaat  in  gang  gezet.  Op  5  augustus  1974  geeft  Nixon  zelf   de  doofpotaffaire  toe  en  treed  af.  

30    

In  1976  was  de  Watergate-­‐affaire  uitgegroeid  tot  een  model  hoe  een  onderzoek  diende  gevoerd  te   worden,  vanaf  dan  werd  deze  methode  op  alle  problemen  van  de  VS  toegepast.    

2.    

De  feiten:  bouwstoffen  voor  de  historicus  (147-­‐166)  

2.1.  Eenmalig  of  recurrent?     waarom  nazisme  zo’n  succes?       casus:  Helmut  Gauss  deed  een  onderzoek  naar  de  opgang  en  het  verval  van  extreemrechts.  Hij  stelde   daarbij  vast  dat  iedere  extreemrechtse  situatie  bepaalde  kenmerken  vertoont  die  steeds   terugkomen,  zoals:      .  irrationalisme  ten  koste  van  de  ratio  (bloed  en  bodem)      .  geweld  dat  niet  geschuwd  wordt  (vaak  als  enig  middel            gebruikt  om  de  ratio  te  bestrijden)      .  sterk  uitgesproken  nationalisme      .  geloof  in  de  leidersfiguur      .  totalitaire  samenleving  die  iedereen  wil  controleren      .  belang  van  het  gemeenschapsgevoel   Ook  stelde  hij  vast  dat  in  vele  landen  van  Europa  dergelijke  partijen  succes  kenden:  Duitsland,  Italië,   België  (REX),…  en  ook  recent  weer  een  heropleving  van  extreemrechts  vast  te  stellen  was  (neonazi’s   in  Duitsland,  Front  National  in  Frankrijk,  Vlaams  Belang  in  België,…).   Belangrijk  bij  extreemrechtse  partijen  was  het  autoritaire  syndroom  dat  gekenmerkt  werd  door   volgende  gemeenschappelijke  kenmerken:      .  Sterk  antifeminisme  (KKK:  Kuche,  Kirche,  Kindern,)      .  Onderwerping  aan  de  autoritaire  leider      .  Autoritaire  vorm  van  agressie      .  Conventionalisme  (moraal,  rol  religie)en  nationalisme     Dit  syndroom  werd  al  eerder  beschreven,  in  de  jaren  1930  meerbepaald,  door  enkele  belangrijke   mensen  die  hun  eigen  tijd  trachten  te  schetsen.  In  1930  beklemtoonde  Freud  in  zijn  psycho-­‐medische   studie  ‘Das  Unbehagen  in  der  Kultur’  de  irrationele  attitudes  van  die  tijd  en  beschreef  hij  het   collectieve  onbehagen.  In  1933  schreef  Reich  een  studie  over  de  sociale  context  van  het  nazisme  en   sprak  hij  over  ‘the  autorital  personality’.  

31    

Gauss  verbindt  de  opstoten  van  het  autoritaire  syndroom    aan  de  dieptepunten  van  de   Kondratieffcycli  (1930,  1990).  De  Kondratieffcycli  zijn    golfbewegingen  in  de  economie  van  ongeveer   50-­‐60  jaar  die  voor  tijdgenoten  onopgemerkt  blijven.   Op  deze  theorie  komt  echter  kritiek,  want  het  gaat  toch  niet  extreem  slecht  qua  economie  in   Vlaanderen  en  toch  is  er  een  stijging  van  het  aantal  stemmers  dat  voor  het  Vlaams  Belang  stemt.  Ook   beweert  Gauss  dat  de  uitbouw  van  een  Westerse  democratie  veelal  gepaard  gaat  met  anti-­‐ semitisme.  De  kritiek  hierop  is  dat  de  Joden  niet  meer  de  gemeenschappelijke  vijanden  zijn,  maar   eerder  de  vreemdeling  in  het  algemeen.   In  het  breder  perspectief  kunnen  we  dus  stellen  dat  er  naast  economische  cycli  ook  politieke  cycli   zouden  zijn.     Johan  Huizinga   =>  voorzag  de  oorlog  en  het  nazisme   Hij    groeide  uit  tot  het  morele  geweten  van  Europa  in  de  jaren  1930  en  werd  bekend  van  o.a.  de   werken  ‘herfsttij  der  Middeleeuwen’,  ‘Homo  Ludens’  en  ‘In  de  schaduw  van  Morgen’.  Het  is  in  het   laatstgenoemde  werk,  geschreven  in  1936,  dat  Huizinga  wijst  op  de  slagschaduw  die  op  hen  afkomt.   Hij  stelt  dat  het  stadsleven  en  het  gezinsleven  ontwricht  geraken  zoals  nooit  te  voor  en  dat  een   situatie  van  anti-­‐intellectualisme  zich  manifesteert  ten  kosten  van  de  ratio.  De  politieke  reclame   speelt  hierop  in  en  de  antropologie  moet  plaats  ruimen  voor  psychologische  rassen,  wat  zich  vertaald   in  rassenhaat.  Daarnaast  komt  puberisme  (onvolwassen  gedrag)  en  regressie  (terugkeer  naar  een   eenvoudige  houding)  op.     Enkele  strategieën  tegen  extreemrechts  zouden  herleidbaar  zijn  tot  twee  oplossingen:  doodzwijgen   (want  het  systeem  voedt  zichzelf)  of  veroordelen  (want  autoritaire  mensen  hebben  respect  voor   autoriteit).  De  oplossing  van  doodzwijgen  is  echter  moeilijk  te  hanteren  in  een  mediamaatschappij.   De  oplossing  van  veroordelen  heeft  echter  in  België  ook  niet  veel  uitgehaald  daar  het  Vlaams  belang   helemaal  niet  zijn  mentaliteit  veranderd  heeft,  daar  ze  de  beslissing  van  de  Belgische  juridische   autoriteit  afdeed  als  illegitiem  (ze  geloven  niet  in  de  Belgische  staat).   Klemperer:  hoe  ideologie  als  nazisme  kunnen  doorbreken?  Soort  van  brainwashing,  steeds  dezelfde   taal  gebruiken   -­‐1943:  minister  van  propaganda:  Goebbels:  sportpaleis  Berlijn:  speech:  totalitarisme   -­‐Total,  Volk,  Sturm:  geleidelijk  brainwashen  van  mensen       =>  uit  deze  casussen  blijkt  dat  mensen  zich  recurrent  (=terugkomend)  gedragen     2.2.  Grote  en  banale  feiten  en  hun  kenbaarheid   -­‐eenvoudig-­‐evenementiële     • 32    

materiële  waarheid    

• •

statistische  waarheid     psychologische  waarheid    

-­‐algemeen-­‐evenementiële    waarheid:   vb.wat  is  de  betekenis  van  de  veldslag  voor  de  gehele  oorlog   -­‐niet-­‐evenementiële  waarheid     Casus:  Chemin  des  Dames  (1917)   Chemin  des  Dames  is  de  naam  van  een  weg  over  een  heuvelrug  in  het  Zuiden  van  Laon,  ten  Noorden   van  Parijs,  en  is  genoemd  naar  de  drie  dochters  van  Lodewijk  XV.  Deze  drie  dames  gebruikten  deze   weg  voor  hun  talrijke  bezoeken  en  tijdens  de  Eerste  Wereldoorlog  viel  Chemin  des  Dames  samen   met  de  frontlinie  die  uitgekozen  werd  voor  een  doorbraak  te  forceren.  Een  zwaar  débacle  vond  dan   ook  plaats  in  deze  streek  waarbij  een  300.000tal  doden  vielen.   Generaal  Nivelle  was  tijdens  1917  al  drie  jaar  opperbevelhebber  van  het  front  in  het  Noorden  en   Noordoosten  en  had  een  hoog  aanzien.  Op  Chemin  des  Dames  kwam  er  een  groot  offensief,  dit   mislukte  echter  en  er  waren  honderdduizenden  slachtoffers.  Daarop  werd  Nivelle  vervangen  door   Generaal  Pétain,  het  uitgangbord  van  het  collaborerende  Vichy-­‐régime,  die  de  taak  kreeg  om  van  de   wanorde  orde  te  maken.   Nicolas  Offenstadt  en  zijn  onderzoeksteam  gaan  op  zoek  naar  alle  soorten  waarheden  die  betrekking   hebben  tot  Chemin  des  Dames  die  een  grote  symboolfase  uit  WO1  illustreert.  Vooreerst  dienen  we   te  vermelden  dat  Chemin  des  Dames  een  overkoepelende  naam  is,  want  in  tijd  en  ruimte  kan  men   deze  veldslag  rekken  of  inkrimpen.   De  verschillende  soorten  waarheden  die  Offenstadt  aan  bod  laat  komen  zijn  de  veldslag  als  militair   gebeuren,  het  verhaal  van  diegene  die  het  moesten  ondergaan  (met  bijhorend  rouwproces  van  de   betrokken  partijen  (dorpen  in  de  buurt  en  de  familie  van  gesneuvelde  soldaten))  en  de  overgang  van   gebeurtenis  naar  verwerking.   Een  keerpunt  in  de  slag  was  de  collectieve  muiterij  (term  uit  het  scheepsrecht  die  sterk  gekleurd  is)   die  gelieerd  werd  aan  het  falen  van  Nivelle  vóór  15  mei  1917.  Op  15  mei  1917  werd  Pétain   aangesteld.  Deze  muiterij  zou  een  wijze  geweest  zijn  om  ongenoegen  te  ventileren.  Doch  uit  het   onderzoek  van  Offenstadt  blijkt  dat  er  in  de  fase  van  Nivelle  slechts  26  feiten  van  gemanifesteerd   ongenoegen  geattesteerd  zijn  en  in  de  periode  van  Pétain  229  zulke  feiten.  Er  zou  hiertussen  echter   geen  causaal  verband  bestaan,  want  de  muiterijen  waren  slechts  bij  bepaalde  compagnieën.  Waarom   zijn  er  dan  plots  wel  meer  muiterijen?  Dit  zou  vermoedelijk  een  band  kunnen  zijn  met  de   oktoberrevolutie  in  Rusland  of  met  de  stakingsgolf  die  in  verschillende  economische  sectoren  van   Frankrijk  bestaat  en  oversloeg  naar  het  front  of  met  het  halveren  van  de  collectieve  actierepertoire   (legeropleiding).     Deze  slag  leeft  verder  in  de  volkscultuur  met  o.a.  La  chanson  de  Craonne.  Craonne  was  een  dorpje   dat  in  WO1  ingenomen  werd  nadat  daar  zwaar  gevochten  geweest  was  en  het  bijna  volledig   verwoest  was.  La  chanson  de  Craonne  zou  uitgroeien  tot  het  bekendste  Franse  anti-­‐oorlogslied  van   WO1  en  was  het  oorlogslied  dat  collectieve  opstandigheid  uitdrukte.  Het  liedje  zelf  is  een  ‘chanson   33    

palimpseste’  waarbij  de  bestaande  muziek  bleef,  maar  de  tekst  vervangen  werd  door  een  nieuwe   tekst.  Op  het  liedje  rustte  een  militaire  censuur,  dit  werd  vastgesteld  door  brieven  die   achtergehouden  werden  met  verwijzingen  naar  het  liedje  (‘bonjour  amour’)  en  zich  nu  bevinden  in   militaire  archieven.  Van  dit  liedje  werden  ook  versies  gemaakt  over  Verdun  en  Champagne,  pas  begin   jaren  1960  zou  het  opgenomen  worden  en  in  1963  voor  het  eerst  uitgezonden  worden.   In  1957  regisseerde  Stanley  Kubrick  de  film  ‘Paths  of  Glory’,  de  eerste  echte  antioorlogsfilm,  bedoeld   voor  het  grote  publiek.  Kubrick  is  ook  bekend  van  o.a.  de  films  ‘A  clockwork  Orange’  en  ‘A  space   Odyssey’.  In  de  film  ‘Paths  of  Glory’  wou  hij  de  soldaten  geen  heldenrol  toeschrijven  en  laat  hij   uitschijnen  dat  het  leger  niet  bekommerd  is  om  soldatenlevens  (executies  opdrijven  om  de  moraal  te   versterken).  Hij  tracht  aldus  ter  goeder  trouw  de  waarheid  te  filmen.  Met  deze  film  haalde  hij  de   woede  van  de  Fransen  op  zijn  nek  en  de  film  blijft  verboden  in  Frankrijk  tot  1975  (de  Fransen  gingen   in  de  periode  voor  1975  gaan  kijken  in  de  buurlanden  naar  de  film).   Kolonel  Dax  nam  het  op  tegen  de  legerleiding  en  was  pro  muitende  soldaten.  Tijdens  en  na  WO1   zouden  er  2300  doodstraffen  uitgesproken  worden  tegen  muiters  in  Frankrijk,  600  effectieve   executies  volgden.   In  1998  werd  een  eerherstel  van  de  veroordeelde  muitersoldaten  van  Craonne  uitgesproken  door   Jospin.   =>  Deze  casus  handelt  over  het  eenvoudig-­‐evenementiële  (grote  feiten,  histoire  des  batailles)  en  het   niet-­‐evenementiële  waarbij  de  poilus  (die  met  veel  haar)  de  burgers  zijn  die  zelf  de  keuzes  maken  en   dus  zorgen  voor  een  keerpunt  in  de  Franse  mentaliteit.     2.3.  Harde  feiten  en  opinies   positivisme:  Ranke,  Langlois  &  Seignobos  'pas  de  documents,  pas  d'histoire'     =>  Alles  moet  bewezen  worden           2.3.1.  mentaliteitsgeschiedenis:  de  schokgolf  van  de  Annales  (1929)     Geschiedenis  van  de  representatie  (Chartier):  kwalitatief,  hermeneutiek,  constructivisme       hermeneutiek=  decoderen  van  betekenissen   constructivisme=  visie  waarbij  menselijke  leren  wordt  geconstrueerd  op  het  eerder  geleerde         2.3.2.  opinies,  feiten,  legenden     media:  rol  in  vorming  opinies,  geruchten;    fictie:  milderen  van  existentiële  spanningen,  onthullend   voor  collectieve  opvattingen?     cf.  Bloch:  geruchten  beïnvloeden  vanalles,  ze  enten  zich  op  harde  feiten,  maar  mensen  worden   erdoor  beïnvloed  (ook  media).   34    

Casus:  Berlijn  9  nov.  1989,  val  van  'de  Muur'      

Egon  Krenz  (secretaris-­‐generaal  SED)    

 

Walter  Momper  (burgemeester  West-­‐Berlijn,  SFB)    

 

Helmut  Kohl  (Bondskanselier  BRD)    

 

Günther  Jabowski  (lid  politbureau  SED)    

  In  Oost-­‐Europa  was  er  al  maandenlange  onvrede  en  ook  Oost-­‐Duitsland  wou  Glasnost  en  Perestrojka.   Iedereen  was  er  zich  van  bewust  dat  de  muur  zou  vallen,  men  wist  echter  niet  wanneer  en  hoe.  De   onrust  nam  nog  meer  toe.   De  partij  SED  was  toen  aan  de  macht  met  een  nieuwe  secretaris-­‐generaal  Ergon  Krenz.  Op  9   november  1989  was  er  een  discussie  op  gang  waarbij  enkele  vage  richtlijnen  op  papier  werden  gezet,   onder  meer  over  een  nieuwe  regeling  voor  een  uitreisvisa  voor  korte  duur  (reizen  naar  het  Westen   zou  dus  makkelijker  worden).  Dit  was  echter  een  regeling  die  pas  mocht  ingaan  wanneer  alle   instanties  ingelicht  waren  en  voorbereid.   Op  9  november  leest  Günther  Jabowski  deze  richtlijnen  voor  op  een  persconferentie,  maar  is  zich  er   niet  van  bewust  dat  er  op  sommige  zaken  tijdsdata  geplakt  zijn.  Er  is  aldus  sprake  van  foutieve   communicatie  binnen  de  partij.  Het  bericht  wordt  overgenomen  door  Momper,  burgemeester  van   West-­‐Berlijn  (behoorde  tot  de  SFB-­‐partij),  en  wordt  uitgezonden.  Daarop  melden  ongeveer  1,5   miljoen  Oost-­‐Duitsers  zicht  aan  de  grensposten.  Rellen  breken  uit  en  het  volk  komt  in  actie.  Men   probeert  deze  opstanden  nog  tegen  te  houden,  maar  laat  uiteindelijk  de  zaak  gedijen  want  anders   zou  door  de  militaire  onderdrukking  een  waar  bloedbad  aangericht  worden.  De  wens  van  velen   wordt  aldus  werkelijkheid  als  gevolg  van  een  chaotische  persconferentie.  Een  massaal  collectief   gedrag  heeft  zo  een  nieuwe  situatie  gecreëerd  buiten  de  wil  van  de  machthebbers  om.   '99:  herdenking  gebeurtenissen:  centrale  figuren  als  Bush  sr.,  Gorbatsjov  en  Kohl  worden  tot   ereburger  van  Berlijn  verheven,  terwijl  de  druk  van  de  massa  kwam.   VIDEO:  reconstructie  gebeurtenissen,  reactie  Shabowski,  Krenz  en  Momper  (burgemeester  West-­‐ Berlijn,  SFB)     Dit  is  een  voorbeeld  rol  media  in  vorming  van  opinies  en  geruchten.    

 

2.3.3  afstand  tussen  historicus  en  feiten     Voordeel  aan  histoire  immédiaté:  interviews,  levende  ooggetuigen    casus:  E.A.  Cohen:  Sobibor     Gie  van  den  Berghe:  nut  en  gevaar  van  het  slachtofferperspectief    

35    

Daniel  Goldhagen,  Hitler's  willing  executioners.  Ordinary  Germans  and  the  Holocaust,  N.Y.,  1996  –   illustratie:  foto’s  uit  Joods  Ghetto  van  Warschau  (1943,  Jürgen  Stroop).  In  2008  controverse  in  Italië   wanneer  Famiglia  cristiana  foto  gebruikt  om  racisme  tegen  zigeuners  aan  te  klagen.   In  verband  met  de  holocaust  stelt  de  Nederlandse  arts  E.A.  Cohen  in  1979,die  tijdens  WOII  de   holocaust  zelf  heeft  meegemaakt  en  die  het  kamp  van  Auschwitz  overleefde,  dat  een  analyse  van  de   situatie  niet  mogelijk  is  voor  wie  het  niet  zelf  aan  den  lijve  heeft  meegemaakt.  Hij  haalt  als  voorbeeld   een  van  de  meest  perfide  concentratiekampen  aan,  Sobibor,  waarin  zogenaamde  Arbeitsjuden   collaboreerden  maaet  de  Duitse  organisatoren,  en  aldus  de  efficiëntie  van  de  uitroeiing  ten  top   dreven,  om  nadien  zelf  tot  slachtoffer  te  verworden.  Het  psychologisch  mechanisme  dat  deze  vorm   van  collaboratie  aanvaardbaar  maakt,  lijkt  hem  onverklaarbaar  volgens  de  gangbare  logica.  Meteen   trekt  hij  een  hoge  muur  op  tussen  de  overlevenden  uit  de  kampen  en  alle  anderen.  Een  te  hoge   muur.  Met  deze  stelling  is  elk  historisch  onderzoek  over  feiten  van  voor  1900  uitgesloten.  Toch   blijven  discussies  als  deze  de  geschiedenis  van  WOII  en  vooral  dan  van  de  nazi-­‐vernietigingskampen   beheersen.  Voor  Cohen  blijft  het  slachtofferperspectief  allesoverheersend.  (zie  ook  boek  P.144)   Guy  Van  Den  Berghe,  die  al  heel  wat  over  de  kampen  tijdens  de  holocaust  bij  elkaar  schreef,  wijst   daarentegen  bij  herhaling  op  zowel  de  nuttigheid  als  de  gevaren  van  het  standpunt  van  de   slachtoffers  in  te  nemen.  Één  van  de  grootste  gevaren  is  het  ontstaan  van  een  té  enge  visie,  hij  pleit   er  dan  ook  voor  om  ook  het  daderperspectief  in  overweging  te  nemen.  (Zie  ook  boek  P.  145)   Tenslotte  is  er  ook  nog  Daniel  Goldhagen  die  de  schuldvraag  voorop  stelt  en  argumenteert  dat  het   Duitse  volk  als  het  ware  historisch  voorbestemd  was  tot  antisemitisme,  het  was  slechts  een  kwestie   van  tijd  tot  de  uitbarsting  (WO2)  er  zou  komen.  Hij  gaat  dan  ook  op  zoek  in  zijn  werk  ‘Hitler’s  willing   executioners.  Ordinary  Germans  and  the  Holocaust’  naar  elementen  uit  de  Duitse  cultuur  waarin   antisemitisme  tot  uiting  komt.  De  waaromvraag  staat  her  centraal.     Deze  foto  werd  getrokken  in  een  Joods  ghetto  van  Warschau  in   1943  door  J.  Stroop  (Duits  generaal)  die  de  opdracht  gekregen   had  van  Hitler  een  fotoreportage  te  maken  over  de  toen  aan  de   hand  zijnde  gebeurtenissen  (‘ordinary  Germans’  die   meewerken).  Op  de  foto  is  een  Joods  jongentje  te  zien  die  op  het   transport  gezet  wordt  en  naar  een  vernietigingskamp  wordt   gebracht.  Het  jongentje  is  een  detail  uit  een  grote  foto  (hier   volledig  afgebeeld)  dewelke  een  slachtofferrol  illustreert.  De   volledige  foto  wou  echter  het  daderperspectief,  die  van  machtige  soldaat,  benadrukken.  Deze   verschuiving  van  groot  naar  klein,  van  dader  naar  slachtoffer,  kadert  aldus  in  de  discussie  tussen   bovengenoemde  historici  en  kunnen  we  ook  linken  aan  noise-­‐storing.     →emotionele  betrokkenheid  bij  recente  geschiedenis   Vele  officiële  documenten  kunnen  niet  zomaar  ingekeken  worden   Mogelijkheid  om  ooggetuigen  te  brengen   →  opletten  voor  slachtofferperspectief  →  tunnelverstarring   →  teveel  nadruk  op  ‘waarom?’,  ‘hoe  ?’   Associatie  met  nazipraktijken     36    

 

3  Decoderen  van  motivaties  van  historische  actors  (pp.  167-­‐183)    

3.1.  ideologie,  godsdienst   definities  (godsdienst,  geloof,  kerk)  :geloof  en  politiek  in  VS  (Tv  predikanten,  groep  1);  religieus   wereldbeeld  van  G.  W.  Bush  na  11  sept.  2001  (groep  2)     Definities  (godsdienst,  geloof,  kerk):  religieus  wereldbeeld  van  G.W.Bush  na  11/9/2001     →  Godsdienst  :  ±  geïnstutioneerd  systeem  …                              →  Geloof  :  onderdanige  attitude  van  individu  die  godsdienst  aanhangt       →  kerk  :  organisatie  die  gelovige  samenleving  opleidt  en  organiseert     Augustinus,  onvrede  met  de  moderniteit  :  ‘de  civitas  dei’  (de  stad  van  God)     =>  zegt  dat  God  een  plan  heeft  opgesteld  (  rol  van  regisseur).  Ontwikkelt  een  zeer  sterk  beeld  over   hoe  de  geschiedenis  eruit  ziet  en  hoe  de  wereld  eruit  zou  moeten  zien  ‘civitas  dei’  met  een  god  die   aan  de  touwtjes  trekt  en  alles  vast  staat     (zie  ook  p.  259:  rechte-­‐lijn  theorie;  p.  268:  dichotomie  =>  dynamiek  van  de  samenleving  wordt   gedreven  door  strijd  tussen  goed  en  kwaad)     gemeenschappelijke  basishouding  t.o.v.  geschiedenis/  verandering   -­‐  bestaan  van  opperwezen   -­‐>  kerken:  omkaderen  organiseren  massa  die  gelooft   -­‐>  Augustinus    ziet  dat  de  Romeinse  structuur  in  elkaar  klapt  en  ziet  dat  het  christelijke  geloof  nog   enige  houvast  biedt     Casus  :  Geloof  en  politiek  in  de  VS    Robertson  vs.  Bush  Sr.:   Sinds  Reagan  (begin  jaren  ’80)  spreekt  men  van  kruisvaart   Na  de  Reagan-­‐jaren  wil  George  Bush  Sr.  president  worden.  Hij  staat  als  vice-­‐president  tegenover  Path   Robertson,  een  tv-­‐predikant  die  onder  Reagan  veel  macht  verkreeg  en  nu  presidentskandidaat  wil   worden  voor  de  republikeinen.  Daarenboven  had  Robertson  ervaring  en  geld,  wat  in  zulke   verkiezingen  van  groot  belang  is.   Een  reeks  schandalen  over  deze  predikanten  komen  naar  boven  toen  George  Bush  Sr.  dreigde  te   verliezen.  De  hoofdzaak  van  deze  schandalen  was  de  collega’s  van  Robertson  in  diskrediet  te   brengen.  Publieke  verontschuldigingen  volgden.  Robertson  beschuldigde  daarop  Bush  ervan  deze   37    

anticampagne  georganiseerd  te  hebben  om  predikanten  in  een  slecht  daglicht  te  stellen.  Dit  zou  wel   goed  gekund  hebben  daar  Bush  nog  hoofd  was  geweest  van  de  CIA  en  zulke  spelletjes  dus  goed   kende.  Beschuldigingen  vlogen  om  en  weer  en  uiteindelijk  zouden  de  predikanten  aan   geloofwaardigheid  inboeten.   Hieruit  blijkt  dat  religieuze  groeperingen  druk  kunnen  uitoefenen  op  de  politiek  en  wat  meer  is,  sinds   Reagan  is  het  politieke  discours  van  de  VS  steeds  met  religiositeit  doortrokken,  op  het  interludium   van  President  Clinton  na.     Robertson:     -­‐  morele  waarden   -­‐  inspiratie  uit  persoon   -­‐  individualistisch,  nationalistisch  aspect   -­‐  moderniteit=  bedreiging   -­‐attitude  t.o.v.  vrouw   Bush  Jr.:   Ook  de  huidige  President  George  W.  Bush  Jr.  gebruikt  constant  religiositeit  in  zijn  discours.  Zo  sprak   hij  in  zijn  State  of  the  Union  van  het  jaar  2002  over  ‘the  war  on  terror’  naar  aanleiding  van  de   gebeurtenissen  van  11  september  2001.  In  deze  redevoering  sprak  hij  over  bijbelse  begrippen  die   verwezen  naar  een  religieus  wereldbeeld  zoals  goed  (voor  de  VS)  tegen  kwaad  (tegen  de  VS)(‘You’re   with  us  or  you’re  against  us’,  een  andere  optie  is  niet  mogelijk).  Ook  verwees  hij  naar  bijbelteksten:   ‘The  light  shines  in  the  darkness  and  the  darkness  has  not  overcome  it’  (Johannes).  Dit  is  een   uitspraak  die  halfbewust  verwijst  naar  de  opvatting  die  bij  de  mensen  leeft  en  is  een  staaltje  van  uit   de  context  gerukte  theologie.  Naarmate  de  jaren  vorderderden  gebruikte  Bush  Jr.  steeds  straffere   taal  waaruit  hij  duidelijk  liet  schijnen  dat  de  andere  slecht  zijn  en  zij  goed,  ook  veranderde  hij  de   bijbel  in  het  voordeel  van  de  VS.   =>  In  deze  casus  werd  aldus  aangetoond  dat  religie  vaak  misbruikt  wordt  in  politieke  discours.     3.2.  sociaal-­‐economische  situatie:  Elias  en  Marx     Norbert  Elias  gaat  in  op  sociaal-­‐economische  situatie:  publicatie  kerk  jaren  ‘30   Pas  in  jaren  ’60  krijgt  hij  erkenning.  Hij  gaat  op  zoek  naar  regels  van  goed  gedrag  van  mensen.     Elias:  cultuurfilosoof:       -­‐  belangstelling  voor  bepaalde  vraagstukken  tijdsgenoten   -­‐  ook  andere  gedragingen,  normen   -­‐  civilisatieprocessen   3.3.  rassen  en  racisme     -­‐'ras':  self-­‐fulfilling  prophecy  (cf.  kolonialisme)  :  mensen  zullen  doordat  ze  in  een    hoekje  worden   gedrukt  de  aan  hen  toegeschreven  kenmerken  krijgen  

38    

sociale  constructie    realiteit   -­‐  in  andere  landen,  andere  gevolgen   casus:  Antisemitisme:  Frankrijk  ca.  1890:  zaak  Dreyfus.     Dreyfus  is  een  Franse  legerofficier  van  joodse  afkomst  die  wordt  beticht  van  belangrijke  militaire   documenten  doorgespeeld  te  hebben  aan  Duitsland.  Het  komt  tot  een  monsterproces  en  de  Franse   bevolking  wordt  beroerd:  er  ontstaat  een  ongelofelijk  antisemitisme.  Hij  wordt  veroordeeld  en  naar   een  strafkamp  gestuurd.   Emile  Zola  schrijft  in  de  krant  zijn  J’accuse  waarin  hij  zegt  dat  hij  Dreyfus  wil  vrij  krijgen  omdat  hij   onschuldig  is.  Er  blijft  steun  komen  (vooral  van  de  linkse  beweging)  en  het  proces  wordt  herzien;  het   motief  was  antisemitisme  en  Dreyfus  krijgt  eerherstel.  De  opinie  van  het  volk  was  opgesplitst:  men   was  voor  hem  of  tegen  hem.     In  de  jaren  ’30  had  je  een  opkomend  antisemitisme  ,  wat  leidde  tot  de  bloei  van  extreem  rechtse   bewegingen.   In  de  jaren  ’40  bezetten  de  Duitsers  Noord-­‐Frankrijk  volledig,  waardoor   • • •  

het  antisemitisme  stijgt   het  Vichy  Regime  ontstaat  in  het  zuiden,  o.l.v.  Pétain,  welke  vrede  sluit  met  Duitsland  &  de   traditionele  waarden  propageert  (vb:  moedertjesdag)   er  antisemitische  propaganda  komt,  ter  revanche  v/d:  zaak  Dreyfus  (1894-­‐1906)  

Lieven  Saerens,  Vreemdelingen  in  een  wereldstad.  Een  geschiedenis  van  Antwerpen  en  zijn  joodse   bevolking  (1880-­‐1944),  Tielt,  2000     Lieven  Saerens  focust  in  zijn  onderzoek  ‘Vreemdelingen  in  een  wereldstad.  Een  geschiedenis  van   Antwerpen  en  zijn  Joodse  bevolking  (1880-­‐1944)’  op  de  Jodenvervolging  in  WO2,  maar  neemt   hiervoor  reeds  zijn  aanloop  in  1880.  In  1880  waren  er  namelijk  reeds  een  reeks  pogroms  in  Rusland   en  kwam  een  migratiebeweging  op  gang  van  Joden  die  vluchtten  naar  het  Westen  (vooral  naar  het   beloofde  land:  de  VS).  Dit  leidde  tot  grote  Jodenaankomsten  in  Hamburg  en  Antwerpen,  die   toentertijd  twee  grote  havensteden  waren  en  dienden  als  doorgang.  Een  groot  deel  van  deze  Joden   bleef  echter  hangen  in  deze  steden  en  vestigde  zich  er,  bovendien  maten  ze  zich  een  beroep  aan   (pleinhandelaars,  vrije  beroepen,  bankwezen,…).   Antwerpen  groeit  zo  uit  tot  een  belangrijke  Joodse  gemeenschap,  waarin  de  Joden  geleidelijk  aan   goed  geassimileerd  worden.  Bovendien  konden  de  Joden  aansluiting  vinden  bij  de  Vlaamse   beweging,  want  deze  beweging  had  begrip  voor  hen  (met  uitzondering  van  enkele  katholieke   kerken).   Eind  de  jaren  1920  wordt  het  antisemitisch  ideeëngoed  verspreid  en  in  de  jaren  1930  zet  deze  crisis   zich  door.  Verder  werd  in  1929  een  amnestiewet  goedgekeurd,  waardoor  collaborateurs  (Vlaams   nationalisten)  uit  WO1  terug  mogen  komen  van  Duitsland.  Deze  mannen  zijn  echter  aangetast  door   Duitse  antisemitische  denkbeelden.  Bovendien  komt  er  ook  een  economische  crisis  (1933)  in  België   (en  aldus  ook  Antwerpen)  die  leidt  tot  ontslagen  (o.a.  in  de  diamantsector),  waarbij  de  Joden  als   zondebok  met  de  vinger  worden  gewezen.  In  1939  mogen  de  Joodse  confraters  niet  meer  werken  en   39    

komt  fysieke  intimidatie  van  de  Joden  (davidster  dragen,  razzia’s,…)  op  kruissnelheid  (de  ‘Drôle  de   Guerre’  was  volop  bezig).  We  kunnen  stellen  dat  tot  hier  Antwerpen  evenwijdig  loopt  met  het  Vichy-­‐ régime  in  Frankrijk.   Toen  de  Duitsers  binnenvielen,  werkte  het  stadsbestuur  van  Antwerpen  opvallend  gedwee  mee  ten   opzichte  van  Brussel  waar  veel  meer  weerstand  was.  In  1942  volgden  een  reeks  systematisch   georganiseerde  razzia’s  in  Antwerpen,  waarbij  op  28  juni  1100  Joden  opgepakt  en  overgebracht   werden  naar  de  Dozinkazerne  in  Mechelen.  De  Antwerpse  politie  werkte  hier  actief  aan  mee.  Doch   het  dient  ook  vermeld  te  worden  dat  andere  razzia’s  faliekant  mislukten  doordat  de  Antwerpse   politie  de  buurt  via  anonieme  pamfletten  informeerde.  In  totaal  zouden  9009  Joden  uit  Antwerpen   naar  Auschwitz  gedeporteerd  worden,  wat  65%  van  het  totaal  aantal  Antwerpse  Joden  impliceert.  In   Brussel  was  dit  “slechts”  37%,  in  Luik  35%.   We  kunnen  dus  algemeen  besluiten  dat  er  regionale  verschillen  waren  in  de  Joden  helpen   onderduiken,  zo  werd  er  in  Vlaanderen  minder  geholpen  dan  in  Brussel.  Ook  de  kerk  als  actieve   instantie  om  Joden  te  laten  onderduiken  was  een  factor  die  het  aantal  deportaties  bepaalde.  In   Antwerpen  hielp  1  op  8  priesters  mee  aan  Joden  onderduiken,  In  Brussel  1  op  2.  De  priesters  in   Brussel  waren  zich  aldus  meer  bewust  van  hun  gezagsfunctie.  Simpel  gezegd  zijn  er  meer  deportaties   waar  extreemrechts  beter  kan  doordringen.   =>  boek  leidt  tot  excuses  van  Antwerps  burgemeester  P.  Janssens   3.4.  ecologie  en  biologie   -­‐  verhouding  mens  en  natuur   -­‐  microbiologische  eenmaking   • •

vaak  straf  van  God.     Gent  19de  eeuw:  cf.  zuigelingensterfte  

-­‐    longue  durée,  ecologische  en  biologische  evenwichten  (voor  1300  demografische  groei,  nadien:   microbische  eenmaking):  E.  Le  Roy  Ladurie.  Strijd  tegen  parasieten  en  microben  belangrijker  dan   klassenstrijd?       casus:  Columbian  exchange  (Columbiaanse  uitwisseling)   -­‐  weerbaarheid  Precolumbiaanse  beschavingen    (vb.  Azteken)  ondermijnd:     hier:  syfilis     -­‐  voor  het  eerst  beschreven  einde  15de  eeuw  (Cromberg)      De  inheemse  bevolking  van  Amerika  was  niet  resistent  tegen  Europese  ziektekiemen,  waardoor   zowat  de  helft  van  de  bevolking  het  leven  verloor.  Maar  er  kwamen  ook  ziektes  van  Amerika  mee   naar  Europa,  zoals  bijvoorbeeld  syfilis.  In  zulke  zaken  gaat  men  gaan  redeneren  volgens  bepaalde   wegen  waardoor  men  er  vanuit  ging  dat  syfilis  nog  niet  voorkwam  in  Europa  voor  de  kolonisatie.  Dit   is  echter  niet  het  geval  daar  er  skeletten  gevonden  zijn  die  stammen  vanuit  de  14e  eeuw  en  die   40    

sporen  vertonen  van  een  syfilisaandoening.  De  vooropgestelde  redenering  klopt  aldus  niet,  wat  er   ons  op  wijst  dat  we  vooropgestelde  relaties  ook  in  vraag  moeten  durven  stellen.   Deze  uitwisseling  op  grote  schaal  van  ziektekiemen  wordt  dan  ook  de  ‘Columbian  exchange’   genoemd,  een  naam  die  gecreëerd  werd  doordat  de  wereld  geünificeerd  werd  op  gebied  van   microben  en  virussen  sinds  Columbus  Amerika  ontdekte.   -­‐  troepen  van  kolonisten  =>  oorlog  in  Napels   -­‐  wetenschappelijk  in  renaissance:    later  weinig  onderwerp.   -­‐  600  v.C:    ook  sporen  van  Syfilis  in  Italië   -­‐  14de  eeuw:  Hull:  Syfilis   -­‐  schande,  toorn  God   =>  Men  vindt  maar  wat  men  zoekt   nu:  vermoedelijk  ≠varianten   -­‐>  Europa  (harde  variant)  komt  in  contact  met  Amerikaanse  variant  (zacht)     =>  Harde  variant  flakkert  opnieuw  op   3.5.  Wetenschap  en  techniek   -­‐  cf.  boekdrukkunst   -­‐  proces  van  communicatie:  boekdrukkunst,  overdracht  van  kennis  en  cultuur   -­‐  wetenschappelijke  superioriteit  gekoppeld  aan  rassentheorie   -­‐  Europacentrisme  wetenschappelijk  onderbouwd   -­‐

3.6.  Macht    -­‐  klassieke  evenementiële  geschiedenis  =>  the  trigger     Bij  de  klassieke  geschiedenis  die  uitgaat  van  gebeurtenissen  en  evenementen  is  de   trigger,  i.e.  een  of  andere  gewone  gebeurtenis  die  voor  iets  speciaals  zorgt,  heel   belangrijk.  Het  zet  een  bepaald  proces  in  gang.    

-­‐  Macht  van  bovenuit  “top  down”  of  van  onderen  uit  “Bottom  up”  (Charles  Tily,  Columbia  Univ):   staatsvorming  en  studie  politieke  conflicten  (capital  intensive  path  –  coercion  intensive  path)   • • •

staatsvorming  geholpen  (tegengewerkt  door  mensen  zelf)   capital  intensive  path:  fiscaliteit  opvoeren   coercion  intensive  path:  repressie  opvoeren  

-­‐  Studie  van  opstanden  en  weerstanden:  ESF  project  “ontstaan  van  de  moderne  staat”  (in  context  van   EU  na  ’89,  val  van  “de  muur”   repertoire  van  opstandigheid   -­‐ -­‐

-­‐

41    

Tily:  vertrekt  vanuit  studies  over  onrust  in  Frankrijk  17de  eeuw   ’90:  Oost-­‐Europese  staten  vallen  +  eenmaking  EU   =>  al  eerder  beweging  in  andere  O-­‐EU   vb.  Polen  vakbond  =>  Duitsland   vb.  Spatial  turn  (ruimte  en  ruimtegebruik  creëert  betekenis)  

-­‐ -­‐ -­‐ -­‐

=>  Leipzig  1989:  al  betogingen,  cultuurcentrum,  iedere  maandag  vanuit   Nicolaikliniek,  9/10:  toer  rond  de  stad  (wonder  van  Leipzig)   vaak  een  bepaald  repertoire,  georganiseerd,  voortdurend  terugkerend   70  000  betogers    8000  veiligheidsmensen   geen  geweld,  maar  wel  morele  overwinning   heroveren  ruimte  want  week  voordien  uiteengeslagen,  leuze  zingen  (“Wir  sind  das   Volk”)   belang  voor  9/11  in  Berlijn  

Brugge  1488:  Auweet  (soort  optocht)  van  de  Brugse  ambachten   -­‐ -­‐ -­‐ -­‐ -­‐

-­‐

conflict  stad  (Gent  en  Brugge)  en  staat   31  jan/1  feb:  tumult  aan  de  stadspoorten  =>    Maximiliaan  van  Oostenrijk   gevangengezet   traditie  sinds  1302:  machtsparticipatie   Zoon  Duitse  keizer  tot  in  maand  mei  in  stad   feb:    ambachten  verwerven  politieke  macht    Gentse  radicalisatie    internationale  druk  (Brugge  =  handelscentrum)    11  maart:  onenigheid  onder  de  ambachten    Brugse  Auweet  <  au  guet    optocht  van  gewapende  ambachtsmilities    cf.  Rembrandt:  Nachtwacht    eerder  in  Gent  ieder  jaar  op  avond  voor  vasten    3  avonden  na  elkaar    alle  huizen  worden  aan  gedaan    3de  avond  langs  “gevangenis”  van  Maximiliaan:  huis  van  Bourgondiër   revolutionair,  nooit  gezien,  wel  veel  ambtenaren  op  schavot    

4.  Van  Verhaal  naar  structuur  en  terug  naar  het  verhaal:  de  geschiedenis  op  de  golven   van  de  interdisciplinariteit   De  “Nouvelle  Histoire”  “Annales”  1929:  Marc  Bloch,  Lucien  Febre   -­‐ -­‐ -­‐ -­‐

WOII  niet  zien  aankomen   openstellen  invloed  andere  wetenschappen   vraagstelling   kritiek  :  je  kan  alles  vinden  in  geschiedenis  

-­‐  verrijking:  vraagstelling,  interdisciplinariteit,  discours  (taal)   -­‐  risico’s:  anachronisme,  overconceptualiseren  (sociaal    model  willen  bevestigen   4.1.  De  sociale  wetenschappen:  de  invloed  van  de  grote  theorieën   4.1.1.  De  Grote  theorieën:  K.  Marx,  M.  Weber,  E.  Durkheim   42    

  -­‐  these,  antithese,  synthese  (Marx)   -­‐  sociale  feiten  :  zeer  dringend    maar  toch  zeer  individueel  beschouwd      vb  zelfmoord   -­‐  histoire  question  vervangt  histoire  récit   -­‐Weber  :  verward  œuvre  (na  dood  samengesteld)   -­‐ -­‐ -­‐ -­‐

denkt  in  ideaaltypes   Popper  :  geen  harde  wetten   rationalisatie  macht  en  administratie   verbanden  vb.  religie  en  economie    kapitalisme:  succes  eind  16de-­‐17de  eeuw  Holland  terug  te  voeren  op    ideeën   protestantisme  spaarzaamheid  door  protestantisme    veel  kritiek  op  Marx’  groots  idee    nu  geloof  meer  wel  raam  geopend  

4.1.2.  Methodologische  vernieuwing   • •

•  

statistiek:  Simiand,  Schumpeter,  Juglar,  Kondratieff,  seculaire  trend  (Labrousse:  Franse   revolutie,  p.  195)     intuïtieve  (Huizinga  -­‐  Methodenstreit:  spanning  tussen  nomothetische  en  ideografische   opvattingen)  en  behaviouristische  aanpak  (Berkhofer)       typologieën,  Begriffsgeschichte,  maatschappijvormen  en  evolutie  (T.  Parsons,  vs.  E.   Wallerstein)       →Ideaaltypes:  H.  Pirenne:  koopman-­‐ondernemer,  verraad  van  de  burgerij.    

  • • •

econometrie,  Clio  met  de  computer  (prosopografie)       psycho-­‐analyse  en  psycho-­‐history,  ‘outillage  mental’  (L.  Febvre  over  Rabelais)       antropologie  Claude  Lévy-­‐Strauss,  J.  Le  Goff  ;  Clifford  Geertz,  (Negara)     -­‐>  onderzoekt  primitieve  volkeren  (antropoloog)   =>  collectief  gedrag   -­‐>lanceert  de  term  theater  –  staat:  onderdanen  die  de  macht  van  de  staat   -­‐    als  gewoon  vinden  en  waardoor  de  staat  door  allerlei  stoeten  en  dergelijke  de  macht  wil   tonen.   -­‐>miniatuur:  hertog  van  Bourgondië  die  Gent  binnentrekt,    

43    

   

 

                   nadat  Gent  een  slag  verloren  had.  

 

 

               

   Hertog  op  paar  en  Gentenaren  in  onderkledij  op  de    

 

 

 

   knieën,    ze  geven  ambachtsvaandels  af.  

 

 

 

   ‘amende  honorable’  →  machtsverhoudingen  tonen  

 

 

 

 

 

 

→  1452:  vredesconferentie  in  Rijsel  

  Casus:  Miniatuur  (belang  symboliek)     Deze  miniatuur  verwijst  naar  de  slag  te  Gavere  (1453)  waarbij  Gent  zich  diende   te  onderwerpen  aan  de  Bourgondische  hertogen  daar  ze  de  strijd  verloren   hadden  tegen  hen.  Deze  miniatuur  diende  nog  eens  ter  illustratie  aan  de   Gentenaren  om  de  belangrijkste  regels/punten  voor  de  stad  Gent  te   ondersteunen.  Filips  de  Goede  is  links  te  zien  op  zijn  paard,  de  gezagsdragers   van  Gent  rechts  in  hun  onderkledij.  De  gezagsdragers  dragen  de  vaandels  (de   symbolen  van  politieke  en  militaire  weerbaarheid)  over  aan  Filips  de  Goede.   Deze  symbolische  daad  maakt  de  kern  uit  van  de  collectieve  onderwerping.  De   miniatuur  zelf  is  zeer  herkenbaar  daar  de  torens  van  de  stad  opgenomen  zijn  in  het  werk.  Verder   dient  opgemerkt  te  worden  dat  deze  scène  al  een  jaar  voor  ze  plaatsvond  beschreven  werd.   =  ‘amende  honorable’  →  machtsverhoudingen  tonen,  openlijke  schuldbekentenis  en  verzoek  om   vergiffenis;   4.2.  De  interdisciplinariteit  aan  het  werk:  een  historiografische  wandeling  I   4.2.1.  De  Annales  en  de  ‘nieuwe  sociale  geschiedenis’   Annales  d'histoire  économique  et  sociale     Annales.  Economies,  sociétés,  civilisations     Annales.  Histoire,  sciences  sociales      

De  ≠  namen  van  het  tijdschrift     van  de  Annales  

Marc  Bloch:  ‘Apologie  pour  l’histoire  ou  le  métier  d’historien'  (1941)     Fernand  Braudel:  'la  Mediterranée  et  le  monde  méditerranéen  à  l’époque  de  Philippe  II'  (1949)      -­‐>  Annales  op  structurele  manier   -­‐>3  lagen:   hoe  het  gebied  in  elkaar  zit   -­‐  Conjunctuur   -­‐  Politiek  ed    

-­‐>toonaangevend  geworden  

  -­‐Interview  met  Braudel:  →  geschiedenis  die  niet  enkel  verhaaltje  wil  vertellen,  maar  wil  ook   verklaren  (verhalen  vertellen).   'Civilisation  matérielle,  économie  et  capitalisme  (XVe-­‐XVIIIe  siécle)'  (1967-­‐1979)     -­‐  E.  Le  Roy  Ladurie:  'Montaillou'  (1975)     -­‐  G.  Duby:  'Le  chevalier,  la  femme  et  le  prêtre'  (1981)    

44    

casus  :  Annales   Het  boek  “Montaillou,  village  Occitan  de  1294  à  1324”  (1975)  van  Emmanuel  Le  Roy,  gaat  over  het   dorp  Montaillou  dat  door  de  grote  aanwezigheid  van  kataren,  in  ongenade  van  de  Kerk  valt.   In  1201  wordt  een  kruistocht  naar  het  dorp  georganiseerd.  Daardoor  worden  de  kataren  grotendeels   uitgeroeid.   In  1295  komt  er  een  nieuw  bisdom  in  de  buurt  (Pamiers)  dat  een  inspanning  moet  leveren  om  de   ketters  te  bekeren.  Jacques  Fournier  moet  de  inquisitie  (=  oorspronkelijk:  d.m.v.  lange  gesprekken  te   weten  komen  waarom  de  mensen  het  geloof  afvallig  worden  en  ze  te  bekeren)  organiseren.  Fournier   legt  een  morele  wreedheid  aan  de  dag  en  laat  de  urenlange  overhoringen  ook  opschrijven.   In  de  periode  1318  tot  1324  vonden  er  plaats:   • 370  zittingen   • 578  verhoren   • 114  beklaagden   • 5  executies   • rest:  boetes  en  psychologische  straffen     In  1334  wordt  Fournier  paus  Benedictus  XII  en  neemt  hij  zijn  persoonlijk  archief  mee  naar  het   Vaticaan.  De  interviews  zijn  dus  bewaard  en  zijn  spiegels  van  opvattingen  en  persoonlijkheid  van   echte  personen  uit  die  tijd.  Dat  is  uniek.  Uit  die  getuigenissen  komen  we  zaken  als  overspel,   pedofilie,  etc.  van  priesters  te  weten,  sociale  controle.  Ketterij  is  in  dat  opzicht  verlossing  van  de   zonden  van  geloofsdragers.     casus  illustratie  Annales-­‐aanpak:   -­‐Morbiditeit  in  de  late  middeleeuwen:  transis,  danse  macabre     (reeds  in  1919:  Huizinga,  Herfsttij  der  middeleeuwen)    danse  macabre   -­‐Transis:  weergave  van  persoon  op  graf,  niet  in  volle  glorie    maar  als  lijk  in  ontbinding   -­‐  Jean  Delumeau,  La  peur  en  Occident,  XIVe-­‐XVIIIe  siècles,  1978    →  onderzoekt  waarom  er  zoveel  aandacht  is  voor  de  dood  in  de  kunst   →  kan  gelinkt  worden  aan  het  voorkomen  van  de  pest  in  Europa   -­‐  Jacques  Chiffoleau,  La  comptabilité  de  l'au-­‐delà.  Les  hommes,  la  mort  et  la  religion  dans  la  région   d’Avignon  à  la  fin  du  moyen  âge,  vers  1320-­‐vers  1480,  1980          →  De  boekhouding  van  het  hiernamaals   →onderzoekt  testamenten:  daarin  een  echte  obsessie  voor  hoe  men  moet  worden  begraven   en  dergelijke     →  zeer  sterk  bezig  met  ziekenheil       opkomst  begint  vooral  in  (grote)  steden    →  ±  1380  =  1e  verstedelijking    <  steden:  collectief  gevoel  van  vereenzaming   →zeker  willen  zijn  van  plaats  in  de  hemel    

45    

  4.2.2.  ‘Nieuw  links’  en  ‘new  history’   -­‐Past  &  Present  (1952,  neo-­‐marxistische  inspiratie)   Brenner-­‐debate  (sinds  1976)  of  transitiedebat   -­‐Immanuel  Wallerstein:  wereldsysteemanalyse  ‘The  modern  world  system’  (1974-­‐1989)   Pleidooi  voor  een  herenigde  ‘historical  social  science’       -­‐Emancipatorische  kracht  van  geschiedbeoefening   (vrouwen-­‐)  en  gender-­‐studies;  studie  van  minderheidsgroepen   4.2.3.  Micro-­‐storia,  nieuwe  cultuurgeschiedenis  en  narrativsme   C.  Ginzburg  'de  kaas  en  de  wormen'  (1976);  G.  Mak  ‘In  Europa.  Reizen  door  de  twintigste  eeuw’   (2004)   C.  Ginzburg:  start  vanuit  Annales-­‐school  een  eigen  strekking:  vanuit  een  bepaald  geval  onderzoekt  hij   de  realiteit.   Italië,  16e  eeuw:  molenaar  Scandella  wordt  voor  de  rechtbank  gedaagd  door  de  kerkelijke  inquisitie   wegens  ketterij.  Hij  werd  geëxecuteerd  omdat  hij  niet  geloofde  in  de  maagdelijkheid  van  Maria.   Het  verslag  van  dit  proces  is  bewaard.  Scandella  haalde  deze  mening  uit  de  volkscultuur,  eigen   ervaring  en  geleerde  boeken:   Volkscultuur:  verklaring  van  de  schepping:  engelen  worden  uit  chaos  geboren:  metafoor  kaas  en   de  wormen:  als  je  kaas  lang  laat  staan  komen  er  zomaar  witte  maden  (=>engelen)  uit.   • Boeken  uit  de  markt  van  Venetië:  haalt  er  het  atheïsme  uit.   Volkscultuur  en  elitecultuur  (boeken)  werken  hier  op  elkaar  in,  zijn  ideeën  worden  niet  geaccepteerd   in  zijn  tijd.   •

  Deze  casus  is  een  voorbeeld  van  een  voorbeeld  micro-­‐storia.     G.  Mak,  In  Europa.  Reizen  door  de  20e  eeuw  (2004)   • Het  is  een  Nederlandse  journalist  (landbouwverhalen),  historicus   • 1999:doorkrant  op  reis  gestuurd  (NRC  handelsblad)   • met  markant  voorval  op  welbepaalde  plaats   • weinig  globale  structuur,  eerder  eigen  parcours   • veel  indrukken  =>  groot  verhaal   • veel  vrijheid  aan  lezer   • Een  micro-­‐storia:  sterk  narratief  aspect.   • Hij  kijkt  wat  voor  belangrijke  dingen  er  gebeurd  zijn  in  de  20e  eeuw.   • Zijn  invalshoek:  vertrekken  van  een  reeks  feiten  die  op  een  bijna  lokaal  vlak  plaatsvonden.   • micro-­‐storia  =  ogenschijnlijk  klein  verhaal     Nieuwe  cultuurgeschiedenis:  Peter  Burke,  Simon  Shama,  Robert  Muchembled:  studies  over  de   heksenvervolging,  criminaliteit  (golfbeweging  en  opkomst  jongerengeweld)  in  de  annalesstijl.     46    

  Une  histoire  du  diable,  Parijs,  2000   • •

• • • • • • •

• • •

Geschiedenis  van  de  duivel  van  12e    tot  de  20e  eeuw.   Hoe  beeldt  men  de  duivel  uit?  Waar  komt  het  beeld  van  de  duivel  vandaan?  Hoe  gaan   verschillende  culturen  om  met  de  duivel?  (vb.  rook  WTC-­‐torens:  duivel?  =>  verschil  EU  –  VS:   belachelijk,  volks  –  bijgeloof)   Representatie  van  culturele  aspecten  in  verband  met  de  duivel.   Stereotiep  beeld:  bokkenpoten,  hoorns,  stank.   Er  zijn    afbeeldingen  in  manuscripten  van  de  12e  eeuw  gevonden:  angstaanjagend.   Het  concept,  beeld  gaat  zich  verspreiden.   De  duivel  kan  zich  in  allerlei  vormen  aanbieden.   Op  het  moment  dat  de  grote  godsdiensten  in  oorlog  liggen,  wordt  het  beeld  van  de  duivel   sterker.   Het  concept  is  gegroeid  in  kerkelijke  gesloten  kring  (les  moines)  en  verspreidde  zich  enorm     ontstaan  van  een  collectief  angstbeeld.  Dat  wordt  later  gebruikt  tegen  bepaalde  groepen,  men   gaat  bepaalde  groepen  associëren  met  de  duivel,  de  hel  (vrouwen:  heksen,  homo’s:  …)   Nu:  comics,  strips   Europa  gaat  veel  luchtiger  om  met  het  duivelsbeeld  dan  in  VS  (veel  sterker  geloof).   Beeldfragment  :  duivelsbeeld  gebruiken  om  aan  maatschappelijke  spanningen  te  ontsnappen,   bv.  Hekserij  uitroeien.    

  =>  doorheen  geschiedenis:  momenten  waarin  men  die  schrik  omzet  in  vervolgingen       Narrativisme  :  F.  Ankersmit  (historische  sensatie)     J.  Tollebeek  &  T.  Verschaffel  'De  vreugden  van  Houssaye.  Apologie  van  de  historische  interesse'   (1992)         historische  sensatie:  feit  dat  historicus  zich  nauw  persoonlijk  verbonden  voelt  met  mensen  uit  het   verleden  door  zich  in  te  leven  in  hun  denkbeeld     -­‐  verzet  tegen  conjunctuur,  structuralisme   -­‐  ’92  pragmatische  ideeën  naar  voren  brengen   -­‐  Haussaye:  vergeten  Frans  historicus  19de  eeuw  (fin  du  siècle)   -­‐  Historicus  werkt  uit  interesse  voor  geschiedenis  (intellectueel  plezier  voor  historicus  bij  deze   historische  sensatie)    

tot  op  zeker  hoogte:  geschiedenis  =  nutteloos  (≠waardeloos!)   iedere  mens  heeft  die  behoefte  =  basisbehoefte  

-­‐  zeer  sterk  in  ’90;  nu  minder    

discussie   historisch  betoog  =  goede  tekst  

4.3.  De  linguistic  turn,  taal,  tekst  en  tekens  (224-­‐244)   4.3.1.  Belang  linguïstiek,  semantiek,  semiotiek   47    

-­‐>  linguïstiek:  sociaal;  semantiek:  wisselende  betekenissen;  semiotiek:  verklaring  symbolen  en  tekens   =>  meestal  sterk  met  elkaar  verbonden   casus:  fotoreclame  Adecco-­‐  Schröder   Fotoreclame  Adecco  over  dikke  man:  Op  een  reclamefolder  getoond  in  de  les,  zie  je  een  vettige  baas   met  een  al  even  vettige  knipoog  in  zijn  ‘blootje’  met  een  contract  voor  zijn  ***.  in  Vlaanderen  kwam   er  geen  negatieve  reactie  (grappig).  Uit  Wallonië  kwam  er  wel  negatieve  reactie.  De  mensen  in   Wallonië  decoderen  het  als  “sexual  harrasment”  op  het  werk.  Er  kwam  een  politieke  rel  en  er  waren   zelfs  officiële  klachten.   Foto  Gerhard  Schröder:  Via  een  campagne  klaagde  de  CDU  over  het  gevoerde  beleid  van  Gerhard   Schröder.  Deze  man  wou  namelijk  de  staatskas  van  pensioenen  leegroven  (2001).  Op  de   campagnefoto’s  werd  Schröder  afgebeeld  als  een  crimineel  (profiel,  frontaal,  profiel).  Deze  foto’s   deden  direct  denken  aan  beelden  van  65  jaar  eerder,  want  op  deze  manier  werden  Joden,  Zigeuners   en  andere  “criminelen”  ook  gefotografeerd  in  Auschwitz  in  het  jaar  1942.  De  campagne  had  echter   niet  het  verwachte  effect  voor  de  CDU,  waardoor  het  als  een  boemerang  terug  in  hun  gezicht  kwam.   Daarop  zouden  de  socialisten  deze  fout  uitspelen  tegenover  de  CDU.       -­‐>  Het  mag  dus  gezegd  worden  dat  het  publiek  ook  gevoelig  is  aan  de  historische  laag  van  bepaalde   beelden  of  berichten.  Fundamentele  boodschappen  kunnen  anders  gedecodeerd  worden,  dan   oorspronkelijk  bedoeld  was.  Men  legt  nog  steeds  bepaalde  ongewilde  associaties  doorheen  de   geschiedenis.     4.3.2  Traditie  en  vernieuwing  in  de  filologische  methodes   -­‐Filologische  analyse  als  verklikker  van  vervalsing  (Lachmann)   -­‐  content-­‐analyse  uit  communicatiewetenschap  :  vb.  terrein  politieke  communicatie:  trukendoos    -­‐Amerikaanse  campagne  2000  :  Al  Gore  vs.  G.  W.  Bush   men  maakte  hier  gebruik  van  onbewuste  beïnvloeding.  Reclametechnieken  worden  toegepast  op   politiek:  onbewuste  associaties  met  negatieve  dingen:  bureaucRATS.  Reclame  gaat  de  tegenpartij  in   slecht  daglicht  stellen  (Al  Gore’s  eigen  toespraken  tegen  hem  gebruiken).   Het  misbruik  van  de  meidia  zorgt  voor  de  overwinning  van  Bush.  Ze  laten  de  kiezers  onbewuste   associaties  oproepen.   -­‐Obama  vs  McCain:  woordstatistiek:  welke  zijn  de  stopwoorden:  vb.  Change     -­‐  Kempler  LTI  (lingua  tertii  imperii)     -­‐  Nazi’s  beïnvloeden  met  taal  door  gebruik  van  stopwoorden  denkpatroon   4.3.4.  semiotiek           Foto  en  film:  Martin  Wilson,  Bergen-­‐Belsen  17-­‐20  april  1945,  als  filmfragment  in  ‘Nuit  et  brouillard’   van  Alain  Resnais  (1955)     48    

 -­‐  beelden  van  opruiming  getto  Warshau:  soldaat  ruimt  met  bulldozer  de  lijken  op.   -­‐  Ze  moesten  de  kampen  opruimen  tegen  ziektes   -­‐  Luitenant  Martin  Wilson  is  een  Brits  officier   -­‐  Gefilmd  als  bewijsmateriaal   -­‐  beelden  uit  context   -­‐  opent  deur  van  verwarring   Filmtaal:  'Hannah  and  her  sisters'  (Woody  Allen,  1986)      ‘Hannah  and  her  Sisters’  is  een  film  die  geregisseerd  werd  door  Woody  Allen  in  1986.  In  deze  casus   vragen  we  ons  af  op  welk  niveau  het  taalgebruik  zich  situeert  in  films.  Er  zijn  verschillende  niveaus   van  taalgebruik  die  kunnen  voorkomen:   .  Off-­‐screen  stem  (geweten)   .  Monologue  intérieure   .  Metataal   .  Leugens   .  Ironie     .  Onderbreken  door  zwart  kader  met  tekst   In  deze  film  wordt  bijvoorbeeld  de  dialogue  intérieur  gebruikt,  alsook  de  ironie  (de  regisseur  die  zelf   eventjes  in  beeld  komt  en  aan  gewaagde  vergelijkingen  doet:  zelfbeschouwing  (filosofisch:  over   liefde)),  de  leugen  (het  hoofdpersonage  belt  met  de  zus  van  Hannah,  liegt  herover  tegen  Hannah),…   =>  In  deze  casus  werd  aldus  aangetoond  dat  we  eigenlijk  constant  aan  het  spelen  zijn  met  taal  in   films.       Tekens,  afbeeldingen,  film,  cartoons,  standbeelden:       casus:  de  vele  levens  van  een  Franse  heldin  Jeanne  d’Arc     • •

• •

49    

In  1412  in  Lorraine  (een  grensgebied  zoals  vele  andere  profeten)  geboren   In  1425  hoort  Jeanne  stemmen  van  heiligen  en  krijgt  ze  haar  opdracht.  Ondertussen  gaat  het   heel  slecht  met  Frankrijk  in  de  100-­‐jarige  oorlog,  en  is  men  op  zoek  naar  een  oplossing.  Een   lokale  legerleider  brengt  haar  naar  de  dauphin.  Jeanne  krijgt  een  kleine  legergroep  met  zich   mee  en  haalt  steeds  meer  overwinningen.   In  1429  bevrijdt  Jeanne  de  stad  Reims  en  brengt  ze  Karel  VII  op  de  troon.   In  1430  wordt  ze  gevangengenomen  door  de  Engelsen  en  uitgeleverd  aan  het  kerkelijke   gezag  in  de  streek.  Deze  houden  een  proces  door  de  inquisitie  olv.  Bisschop  Couchon.  Ze   hoort  namelijk  stemmen  en  kleedt  zich  in  mannenkleren.  Eerst  geeft  ze  toe  aan  de  aanklacht,   maar  dan  komt  ze  er  op  terug.  In  de  ogen  van  de  inquisitie  hervalt  ze  en  Jeanne  wordt   veroordeeld  als  heks.  Ze  wordt  terug  uitgeleverd  aan  de  wereldlijke  macht,  de  Engelsen.   Uiteindelijk  wordt  Jeanne  op  19  mei  in  1431in  Rouen  geëxecuteerd  en  uitgestrooid  in  Seine   (=>  vermijden  van  relieken).  

• Hertog  van  Bourgondië  verandert  van  kamp.  100-­‐jarige  oorlog  is  voorbij     Na  de  100-­‐Jarige  Oorlog  is  de  koning  echter  een  nieuw  prestige  aan  het  opbouwen  en  wil  hij  niet   geassocieerd  worden  met  een  heks.  Hij  laat  een  proces  tot  herziening  (1455-­‐1456)  door  de  kerk   inrichten.  Ook  is  er  de  tussenkomst  van  de  familie,  die  een  klacht  bij  de  Kerkelijke  rechtbank   neerlagt.  Er  zijn  vele  verschillende  informatiebronnen  (zowel  van  historisch  als  politiek  belang)   die  nieuwe  inzichten  in  het  leven  van  Jeanne  D’Arc.     Jeanne  D’arc  of  Jeanne  Darc?     • 1755:  Voltaire  schrijft  “La  Pucelle”,  waarin  hij  de  rol  van  Jeanne  beperkt.            Voor  hem  is  Jeanne  een  gewoon  boerenmeisje  =>  Jeanne  Darc   • 1841:  In  zijn  bronneneditie  maakt  Chartrist  Quicheret  een  republikeinse  visie                                                                                                                                mogelijk.  Karel  VII  staat  aan  de  basis  van  Frankrijk,  hij  is  belangrijk.                                                          =>  Jeanne  Darc   •

•

•

•

Er  volgt  een  christelijk  tegenoffensief,  olv.  Mgr.  Dunanloup.  In  1894  wordt    Jeanne   gelukzalig  verklaard  (=>  Jeanne  D’Arc).  Na  de  Frans-­‐Pruisische  oorlog  echter,  verdwijnt   Napoleon  III  en  wordt  de  3e  republiek  opgericht.  Die  is  sterk  antiklerikaal,  en  ook  voor   hen  is  Jeanne  een  gewoon  boerenmeisje  en  niet  van  adel    =>  Jeanne  Darc.   In  1874  wordt  het  eerste  standbeeld  van  Jeanne  in  de  context  van  het  Frans  nationalisme   opgericht,  uit  frustratie  voor  het  verlies  van  de  Frans-­‐Duitse    oorlog  (een  vreemde   bezetter,  de  Duitsers,  die  moet  worden  weggejaagd).                  =>  Jeanne  D’  Arc   In  1909  wordt  Jeanne  zalig  verklaard,  met  als  feestdag  8  mei,  de  herdenkingsdag  van   Jeanne’s  terechtstelling.  Ook  de  vrijmetselaars  vieren  haar  dan  als  bewijs  van  klerikale   onverdraagzaamheid.   Om  het  nationaal  élan  (Union  Sacré=>  polarisatie  rechts  en  links)  op  te  vijzelen  na  WOI,   wordt  Jeanne  D’Arc  in  1920  heilig  verklaard.  Extreem-­‐rechts  gebruikt  Jeanne  ook  als   tegenhanger  van  “la  Marianne”,  ze  dient  eveneens  als  symbool  tegen  Joden  en   vrijmetselaars  op  belangrijke  functies.  

  Het  lichaam  van  Jeanne  is  levend  verbrand,  en  haar  asse  is  daarna  uitgestrooid  in  een  rivier  om   trekpleisters  van  martelaarschap  te  voorkomen.  Er  zijn  dus  geen  relieken.  “Het  reliek  van  Chinon”  dat   een  been  van  Jeanne  D’Arc  meende  te  zijn,  bleek  na  analyse  in  2006  uit  de  mummie  van  een   Egyptische  kat  te  komen.     •

• •

Jeanne  in  de  literatuur:  Shakespeare  (in  Henry  V    als  heks),  Voltaire  (infra),  Schiller  (Die   Jungfrau  von  Orleans),  Shaw  (Saint  Joan),  Anouilh  (L’Alouette),  Brecht  (Die  heilige  Johanna   der  Schlachthöfe)   Jeanne  in  de  film:  1898-­‐1999   Jeanne  D’Arc  als  politiek  karikatuur,  vb.  in  Le  Soir  van  24  augustus  2007,  politieke  agitatie,   vrouw  in  de  politiek.  

  4.3.5.    hermeneutiek  en  nomothetische  aanpak   Hermeneuten:  W.  Dilthey:  Verstehenslehre,    

50    

• • •

H.-­‐G.  Gadamer     P.  Ricoeur:  herinnering  en  geschiedenis   onderscheid  waar  en  niet  waar    

Nomothetische  aanpak:   • • •

Geschiedenis  leidt  tot  inzicht  (’40-­‐’50)   G.  Hempel   P.  Gardiner  :  covering  law  model    

Kritiek  en  gematigder  aanpak   • • •

R.  Collingwood:  menselijk  aspect   W.Dray:  intern  rationeel  optreden,  marge  irrationeel  gedrag     A.  C.  Danto:  analytisch  narrativisme    

4.3.6.  Structuralisme,  poststructuralisme,  postmodernisme:   -­‐  F.  de  Saussure:  parole  en  langue     -­‐  J.  Derrida,  relatie  tussen  ‘signifiant’  en  ‘signifié’  blijft  onzeker   • •

intertekstualiteit,  dissémination     toepassing  op  iconografie:  Nelson  Goodman     Holbein  en  Erasmus    

-­‐Radicaler  postmodernisme:  R.  Barthes,  J.-­‐F.  Lyotard   •

wantrouwen  tegenover  de  métaverhalen.    

-­‐  Narratieve  modellen:  Michel  Foucault  (Archéologie  du  savoir,    1969)     • • •

pessimistische  visie:  moderniteit  als  gevangenis;       optimistischer  visie:  M.  de  Certeau  ‘prise  de  parole’     P.  Bourdieu,  N.  Chomsky  :  maatschappelijke  betrokkenheid  van  postmodern  denken,   deconstructie  als  ontmaskering.     -­‐>  betrokkenheid  bevolking  ontmaskering  van  Br.  Bush    

4.3.7.  Kritisch  realisme  als  uitweg?   -­‐  K.  Jenkins,  radicaal  postmodernisme:  geschiedschrijving  als  ‘zinidee  fictie’   ‘Refiguring  history’  (2003)     -­‐  G.  Spiegel,  C.  Steedman:  theory  of  the  middle  ground.     -­‐  U.  Eco  ‘Limits  of  interpretation’     51    

-­‐  R.  Bhaskar  ‘Possibility  of  naturalism’  (1998)   -­‐>  waarde  waarheid  en  verwerken  ervaringen.    

Deel  4:  De  historische  synthese  of  het  specifieke  van  historische  kennis   1. De  factor  tijd   1.1.    Teleologie  of  theologie:  rechte-­‐lijn-­‐theorieën.  Geschiedenis  en  filosofie  als  tweelingen  (259-­‐261)    -­‐  teleologisch   -­‐  eschatologie  (=  leer  die  de  einddoelen  van  God  bestudeert),  Augustinus:  geschiedenis  is  Gods   heilsplan,  Gregorius  van  Tours   -­‐  marxisme:  evolutie  naar  ideale  situatie   -­‐  messianistische  heilsverwachting     -­‐  geschiedenis  =  permanent  proces  van  vooruitgang     -­‐  rationalisten  18de  eeuw  (Kant,  Lessing,  Voltaire)     -­‐  idealisten  (Hegel,  Marx)     -­‐  positivisten  (Comte)     1.2.  De  nationale  geschiedschrijving:  van  de  natiestaat  naar  de  ‘lieux  de  mémoire  (261-­‐267)   -­‐  Europa-­‐centrisme,  nationalisme,  kolonisatie  en  imperiale  ambitie     -­‐De  Nederlanden  :  effect  van  de  scheiding  der  Nederlanden     factor  taal?  (Van  Meteren,  Hooft,  de  Groot:  hollandocentrisme  kritiek  door  Pieter  Geyl)   -­‐  nu  nog  in  Nederland     -­‐  Nationalisme  der  19de-­‐20ste  eeuw   -­‐  factor  staat?   -­‐  romantisch  bij  Jules  Michelet  “Histoire  de  France”   -­‐  wetenschappelijker  bij  Henri  Pirenne  ‘  Histoire  de  Belgique’,  late  uitlopers:  F.  Braudel,  P.   Nora:  les  lieux  de  mémoire   -­‐  Deutsche  Errineringsorte  (Schutze,  2001)   -­‐  Plaatsen  van  herinnering,  een  parcours  van  herinneringen  (Nederland  en  België,  2007-­‐2008)   -­‐  Het  geheugen  van  de  Lage  Landen  (J.  Tollebeek,  M.  te  Velde,  2009)   -­‐  Na  Napoleontische  oorlogen:  landgrenzen  door  elkaar  geschud   -­‐>  periode  van  de  natiestaten:  parlementaire  democratie  met  identificatieproces  natie:  nationalisme   -­‐  factor  staat:  “Histoire  de  France”  (geschieschrijving  over  Frankrijk)     -­‐  Pirenne:  ‘Histoire  de  Belgique’   -­‐>  werd  opgepakt  door  passief  verzet  vernederlandsing  Genste  Universiteit   52    

-­‐>  symbool  ‘La  Belgique  martyr’  (Poor  little  Belgium)werk:  -­‐  legitimeren  succesverhaal  België  in  WOI   over  liberale  economie  gedragen  door  de  democratie   -­‐  evenwichtig  opgebouwd  verhaal   -­‐  samenhorigheidsgevoel  tot  stand  gebracht  door  gemeenschappelijke  belangen  die  men  moet   verdedigen   -­‐Pirenne  had  grote  impact   -­‐  ’30:  laatste  deel   na  gruwelen  WOII:  geschiedschrijving  over  nationale  geschiedenis  veel  moielijker  geworden   -­‐L’identité  de  la  France:  F.  Braudel  :  kijkt  er  anders  tegenaan  (2de  Annales-­‐school)   -­‐  P.  Nora:  ‘Les  lieux  de  mémoire’   -­‐>  niet  meer  over  grote  fresco’s  geschiedenis  zoals  Michelet  het  romantishch  voorstelde   -­‐>  fresco’s  zijn  postmodern  uit  elkaar  gespat   -­‐over  begrippen:  vb.  Marseillase,  le  Tricolor,  …  :  wat  betekent  dit  voor  de  Franse  geschiedenis   -­‐  over  plekken:  worden  als  het  ware  bijna  tastbaar:  vb.  Auscwhitz   -­‐  lezer  wordt  vrijheid  gelaten  passages  uit  te  kiezen  naar  persoonlijke  interesses   =>  model  van  hoe  men  aan  nationale  geschiedenis  gaat  doen   Nederland  en  België:  de  Lage  Landen   -­‐>  Nederland:  Plaatsen  van  herinnering  (tot  val  van  Antwerpen  simultaan  met  Belgische   geschiedenis)   -­‐>  Parcours  van  herinnering  (België)m:  eendracht  en  scheiding,  hier  wel  degelijk  over  plekken   -­‐  Het  geheugen  van  de  Lage  Landen  (J.  Tollebeek):   -­‐ -­‐

gelijkenissen  en  uiteenvallen  Noord  en  Zuid     om  plekken,  meer  over  begrippen  overeendracht  en  uiteenvallen  Noord  en  Zuid(  kerk:   protestantisme  vs  katholicisme)  

-­‐  natie  onderzoek:  E.  Hobsbawn,  B.Anderson:  ‘Invented  tradition’   =>  deconstructie  cf.  Derrida   -­‐  zoektocht  ‘de  grootste’  Duitser:  Adenauer  (kanselier  tijdens  wederopbouw  Duitsland)    

 

 

Fransman:  De  Gaulle  

 

 

 

Brit:  Churchill  

=>  hele  nationale  geschiedenis  wordt  verengd  naar  persoon,  van  wie  het  brede  publiek  nog  het   meest  “beelden”  heeft    

=>  gevaar:  presentisme  

België:  pater  Damiaan   Nederland:  Pim  Fortuyn   53    

indentificatieprocessen:  gemakkelijk  manipuleerbare/  bij  te  stellen  attitude   ≈  identiteit   reactie  tegen  nationalisme:  beweging  uit  Verlichting:  traditie  van  universele  geschiedenis  vb.  Vico,   Voltaire,  Montequieu   1.3.  Lineair  denken  en  de  evidentie  van  de  historische  periode   -­‐  traditioinele  indelen:  oudheid  –  middeleeuwen  –  moderne  tijden:  resultaat  van  renaissance   -­‐>  geschiedenis  door  middel  van  aanbrengen  coupures   -­‐>  elke  indeling:  visie/  ideologie  achter   vb.  renaissance:  benaming  ‘middeleeuwen’:  periode  tussen  de  eigen  tijd  (van  de  renaissance)  en  de   periode  naar  waar  men  opkijkt,  met  name  de  oudheid   moderne  tijden:  vanaf  industrialisatieproces  (europacentrisch  bepaald)     Casus:  door  DICHOTOMIETHESE    -­‐  nadruk  op  verschillende  sociaal-­‐economische  aspecten   -­‐  contrast  zoeken  tussen  twee  verschillende  thesen  en  bundelen  in  moderniseringsthesen   -­‐  heel  sterk  europacentrisch  bepaald    =>  Westers  superioriteitsidee     nog  versterkt  door  aanslagen  van  9/11     Dit  superioriteitsidee  beïnvloedt  ook  het  denken  over  binnen-­‐  en  buitenlandse  politiek!     •  Benjamin  Barber:  “Jihad  vs.  McWorld.  How  globalism  &  tribalism  are  reshaping  the  world.”       Verschenen  in  1995:  toen  heerste  er  optimisme,  men  dacht  “nu  het  communisme  ingestort  is,  komen   er  grote  politieke  kapitalen  vrij  waardoor  het  opnieuw  beter  zal  gaan  met  de  wereld”.  Maar  Barber   onderscheidt  twee  scenario’s  voor  de  toekomst  (=dichotomie!):     economische  commerciële  globalisering  <=>  religieus  fundamentalisme     alletwee  even  bedreigend  voor  de  democratie  en  het  verlichtingsdenken!!     •  Samuel  Huntington:  “Clash  of  Civilizations  and  the  remaking  of  world  order”  (1996)  (te  vgl.  met   bovenstaand  werk!)       Huntington  reduceert  complexe  evoluties  tot  de  keuze  tussen  het  religieus  fundamentalisme  of  de   Westerse  markteconomie.  Hij  onderscheidt  wel  een  verschil  tussen  modernisering  en   verwesterlijking.         •  Film:  n.a.v.  Bush’  State  of  the  Union-­‐verklaring:  ‘Letter  to  America’       Bush:  “They  hate  our  freedom”     Islamitische  schrijfster:  het  anti-­‐Amerikanisme  leeft  ook  bij  de  gegoede  klasse  uit  de  islamlanden,   niet  enkel  bij  de  klasse  die  het  econ.  en  financieel  moeilijker  heeft.  Er  is  geen  “kant  van  de  terreur”.   Men  heeft  de  taal  gegijzeld.  Hierdoor  ontstaat  een  postmodernistische  visie:  als  je  iemand  (zomaar)   kan  bestempelen  als  terrorist,  is  zowat  alles  mogelijk...     =>  ook  politiek  denken  dichotomisch:  zwart-­‐wit:  strijd  tussen  Goed  en  Kwaad!     •  Manuel  Castells  (Catalaans  socioloog)       54    

Interview:  In  de  happy  nineties  dacht  men  dat  met  het  einde  van  de  koude  oorlog  een  nieuwe  vrede   tot  stand  zou  gebracht  worden,  maar  door  verwaarlozing  van  het  politieke  en  culturele  kapitaal  door   de  overheid,  verstart  de  dialoog  met  andere  culturen!  Dit  is  geresulteerd  in  een  huidige  crisis,   doordat  de  communicatieve  waarden  lange  tijd  verwaarloosd  werden.     Castells  analyseert  het  ontstaan  van  de  globalisering  en  de  massacommunicatie,  en  stelt  dat  het  al   dan  niet  toegang  hebben  tot  deze  massacommunicatie  leidt  tot  een  totaal  nieuwe  beleving  van  tijd   en  ruimte.  Wie  geen  toegang  heeft  tot  de  informatie,  wie  uitgesloten  wordt,  vervalt  in  verveling  en   fundamentalisme.  We  moeten  dus  eigenlijk  niet  strijden  tegen  het  terrorisme  en  fundamentalisme   zelf,  maar  eerst  en  vooral  de  reden  ertoe  aanpakken!  Iedereen  moet  toegang  krijgen  tot   massacommunicatie!     Theorie  van  de  3  identiteiten:  zie  p.  270   -­‐Fragment:  nuanceert  en  analyseert  gevolgen  van  globalisering   =>  niet  zozeer  globaliseringsprocessen  maar  al  dan  niet  toegang  hebben  tot  (terroristische)   netwerken  verantwoordelijk  voor  aanslag   1.4.  Cyclus-­‐theorieën  (270-­‐275)   -­‐  ontstaan  bij  Polybius:     geschiedenis  =  cyclisch  proces  zoals  van  levende  organismen  (band  met  cultuur-­‐pessimisme)  dat  zich   met  wetmatigheid  herhaalt     -­‐>  eindigt  met  proces  van  decadentisme,  afsterven   Oswald  Spengler:     -­‐  Untergans  des  Abenland   -­‐  bestaan  naties  =  darwintheorie   -­‐  gebruikt  door  nationalisme,  ferme  kritiek   Arnold  Toynbee:  Challenge  and  Response,  rol  van  religie:   -­‐model,  samenlevingen  worden  uitgedaagd:   -­‐  ook  zeer  globale  visie,  samenlevingen  comparatief  onderzoeken   Ondergang?  Tenzij  samenleving  zich  kan  vasthouden  aan  morele  waarden,  vaak  ook  religieus       -­‐optimistische  visie:  J.B.  Vico   -­‐>  link  met  natuurfenomenen:  ook  cyclisch  =>  cycli  verbonden  met  natuurfenomenen  (274-­‐275)   -­‐>  vb.  relatie  kunnen  ontdekken  tussen  intensiteit  uitbarstingen  (zonnevlekken)  en  revoluties   -­‐>  cf.  Annalesschool   -­‐>  Ibn  Chaldoen:  stelt  dat  het  vervalscenario  (=  nomothetische  evolutie:  een  eerste  reeks  zit   in  de  hoek  van  het  cultuurpessimisme  en  catastrofe-­‐idee:  een  schema  waarbij  politieke   regimes,  in  een  zich  herhalende  cyclus,  telkens  weer  hun  jeugd,  rijpheid  en  decadentie   doormaken,  en  waarbij  het  ene  wereldrijk  het  andere  uitschakelt)  niet  enkel  door  de  grote   politiek,  maar  ook  door  klimaat  en  geografie  beïnvloed  wordt   55    

  1.5.  Immobilisme:  geschiedenis  zonder  verrandering   =  schijnbare  immobiliteit  gedurende  eeuwen   -­‐  Eu:  stabiele  samenleving  in  Ancien  Régime  dichterbij  veel  crisissen   globaal:  rustig,  kalm     Le  Roy  Ladurie:  relatie  voedsel  –  revolting   Hij  wees  op  de  nagenoeg  totale  stabiliteit  van  de  Franse  bevolking  tussen  1300  en  1720,  en  schreef   die  toe  aan  de  ecologische  stabiliteit  in  fauna,  flora,  mens  en  landbouw.  Voor  1300  was  er   demografische  explosie.   =>  schijnbare  immobiliteit   -­‐    andere  vorm  van  immobilisme  :  Sovjet-­‐samenleving  tot  het  breukmoment  van  ‘89   =>  vaak  zichtbaar  op  grote  breukmomenten  (cf.  casus  Wachtel)       N.  Wachtel,  La  vision  des  vaincus   Het  boek  van  Wachtel  handelt  over  het  einde  van  de  bloeiende  Peruviaanse  Incacultuur  ten  tijde  van   het  contact  met  de  Conquistadores.  Het  geheel  van  gevolgen  staat  bekend  onder  de  term  Columbian   Exchange.   De  meeste  gebruikte  sporen  van  rond  1530  die  gebruikt  worden  zijn  Spaanse  bronnen.  Daarin  zien   we  verwondering  over  de  immobiele  Incacultuur  maar  ook  eerbied  voor  de  eigenheid  en  kunst,  en   vooral  de  drang  naar  het  aanwezige  edelmetaal.   Wachtel  benadrukt  ook  de  lezing  van  Incabronnen  bij  deze  confrontatie  van  civilitaties,  met  hun   verwondering  voor  de  Spanjaarden:  hun  teksttraditie  en  baarden.   Voordien  was  de  Spaanse  verbazing  wijder  verspreid  (via  hun  rapporten)  omdat  zij  de  Incacultuur   wegvaagden.  Er  was  een  snelle  en  diepgaande  acculturatie  (vb.  de  overname  van  de  godsdienst)   Wachtel  bevraagt  deze  Eurocentristische  houding  en  wil  hierbij  door  de  ogen  van  de  Inca’s  kijken.   Probleem:  deze  cultuur  is  schriftloos.   Oplossing:  picturale  en  mondelinge  overlevering.   Tendensen  *  Zekere  vorm  van  komedie  door  de  Inca’s,  velen  deden  alsof  ze  de   godsdienst  overnamen.  Een  deel  van  de  cultuur  wordt  overeind   gehouden  door  sluwheid.   *  Het  acculturatieproces  is  tweezijdig.  Het  behouden  wereldbeeld   wordt  uit  zijn  context  gerukt:  vele  structuren  zijn  immers  door  de  Spanjaarden   vernietigd.   =>  gedeconstrueerde  flarden  van  het  Incawereldbeeld   =>  foutief  gezien  als  een  vorm  van  folklore   De  notie  “histoire  immobile”  gaat  hier  op  door  de  aandacht  voor  de  onveranderde  basisattitudes   doorheen  de  tijd.  (Te  vergelijken  met  de  “heidense”  rituelen  binnen  de  christelijke  godsdienst.)  

2. Oorzakelijkheid  

56    

-­‐  diverse  oorzaken  configureren  in  een  kristallisatiepunt:   casus:    machtsovername  door  Hitlers  (1933)  met  steun  van  middenstanders,  industriëlen,   monarchitsten,  militaire  kringen,  nationalisten,  kerkelijke  kringen,  arbeiders,  (NSDAP)     • • • • •  

Reichstag  (parlement)  gaat  in  vlammen  op.  Zondebok:  Nederlandse  communistische  militant  Van   der  Lubben  wordt  geëxecuteerd.  -­‐>  Nazi-­‐kopstukken  verantwoordelijk  voor  de  brand   Een  maand  later  verkiezingen:  overwinning  voor  NSDAP  bij  verkiezingen  met  43.9  %   1932  :  Nazi’s  zijn  voor  het  eerst  regeringsverantwoordelijk   1933  :  Hitler  wordt  kanselier  en  regeringsleider   1934  :  Von  Hindenburg  sterft  en  Hitler  wordt  president  

Diverse  groepen  worden  verleid  (sportpaleis  Berlijn,  30  jan  1933):  collectieve  angst  wordt   aangesproken  (zie  ook  rol  individu:  p  172-­‐176).                                                                                                                                     Diverse  motieven  en  frustraties    1  resultaat  (Hitler).   Middenklasse:     • • • •  

Vaak  1ste  slachtoffer  van  crisissen  (inflatie)  die  Weimar  republiek  treffen:  ze  worden   geconfronteerd  met  de  beurscrash  (Wall  Street  Crash)  van  1929.  =>  werkloosheid   Heel  gevoelig  voor  antisemitisme:  joden  als  zondebok  voor  economische  malaise;  joden  zijn   traditioneel  ook  handelaars  (=>  “ze  nemen  ons  werk,  onze  inkomsten  af”)   Verband  met  zware  economische  depressie,  dalende  koopkracht.   Groepen  die  hun  welvaart  bedreigd  zagen,  dachten  een  ontsnappingspoging  te  zien  bij  Hitler.  

Industriëlen:     • • • •  

Internationale  handelaars  die  dezelfde  effecten  van  crisis  ondergingen.                 Hitler  wil  sterke  staat    misschien  oplossing  voor  crisis  (Herbewapening    staalindustrie):  tegen   het  verdrag  van  Versailles  in.   Gaven  vaak  geleidelijke  steun.   Ze  steken  alles  op  mensen  van  1918  die  verdrag  hebben  ondertekend.  

Monarchisten:     • •  

Weimar  is  niet  hun  ding,  ze  wilden  een  strak  geleid  Duitsland   Heimwee  naar  een    keizerfiguur  (Hitler  =  goed  alternatief)  

Militaire  kring:     • •  

Bestaat  vooral  uit  oude  Pruisen,  gefrustreerd  door  WO  I  debacle  (dolksteek)   Gevoelig  voor  ‘lebensraum’,  antibolsjewisme  

Nationalisten:     • 57    

Partij  komt  uit  19de  eeuw,  en  had  Bismarck  ten  volle  gesteund!  

• Ontgoocheld  door  Versailles  (verlies  grondgebied:  Elzas  en  Lotheringen  e.d.).   • Hitler  wil  de  smaad  aan  het  Duitse  volk  wissen.   • Pangermanisme   • Duitse  natie:  messianistische  zending   • translatio  Romani  Imperii   •     Kerkelijke  kring:     • •

Bisschoppen  hebben  zelfde  idee  voor  elitaire  samenleving  en  zijn  dus  ook  gevoelig  voor  het   antibolsjewisme    nazi’s  minder  gevaarlijk  dan  de  Rode  Revolutie.   Ze  kunnen  zich  vinden  in  het  idee  van  de  autoritaire  samenleving  van  1  centrale  macht  die  alles   controleert.  

  Arbeiders  (NSDAP):     • • •

Kregen  simpel  antwoord  op  complexe  vragen   Oplossing  werkloosheid  door  grote  openbare  werken   Er  werd  de  arbeiders  een  feestdag  op  1  mei  toegezegd  (ironisch  genoeg,  nadien  werden  alle   syndicaten  en  vakbonden  uit  de  weg  geruimd).  

  Diepteonderzoek  wijst  uit:  Voor  1930  waren  er  (in  Dortheim)  amper  stemmen  voor  NSDAP,  maar  in   1932  was  37.2%  voor  Hitler:  één  voor  één  worden  bevolkingsgroepen  gewonnen.   Geleidelijke  electorale  voorsprong  zal  Hitler  aan  de  macht  brengen,  waardoor  elk  democratisch   proces  kan  weggestemd  worden.   Vanaf  1932  ontstaat  een  soort  domino-­‐effect:  Hitlers  invloed  breidt  uit  van  de  middenstanders  naar   de  arbeiders  naar  alle  andere  bevolkingsgroepen.  Hij  spreekt  hun  collectieve  angst  aan.  We  kunnen   dit  zeer  goed  illustreren  aan  de  hand  van  de  SPEECH  die  Hitler  enkele  dagen  na  zijn  machtsovername   geeft,  op  30  januari  1933  in  het  Sportpaleis  van  Berlijn.  Hij  manipuleert  en  verleidt  de  massa  met   verschillende  retorische  trucjes,  op  gebied  van     *INHOUD:  -­‐  narratieve  logica:  hij  gebruikt  elementen  uit  gebedssessies  waardoor  mensen  zich  gaan   openstellen  voor  hetgeen  hij  zegt   -­‐  de  verschillende  motieven  waarom  mensen  voor  Hitler  hebben  gestemd,  worden   geïllustreerd           (-­‐  als  de  camera  even  afzwenkt  van  de  ‘hoofdrolspeler’,  kunnen  we  zien  hoe  Goebbels  naast  het   podium  ook  nauwgezet  een  draaiboek  bijhoudt,  waarin  de  grote  lijnen  van  de  speech   waarschijnlijk  in  uitgetekend  staan.  In  het  slechtste  geval  kan  Hitler  altijd  terugvallen   op  deze  ‘souffleur’)     *VORM:  -­‐  eerst  aarzelt  hij  (schijnbaar  spontaan  en  onvoorbereid)    maar  daarna  is  het  zijn  energie  die   de  speech  “goed”  maakt:  zijn  gesticulatie,  stemverheffingen,  roepen  …   .   2.2.  Oorzaken  van  verandering   2.2.1.  Interne  dynamiek:  individueel  gedrag  en  publiek  optreden   58    

P.  Nisbet:   -­‐  belangrijk  Amerikaans  politicoloog/socioloog   -­‐  interne  en  externe  factoren  (invloedrijk  onder  Reagan)   -­‐

druk  Reagan,  Bush  sr.:  stimuleren  weerstand  buitenland  tegen  Sovjet  Unie     =>  wapenlevering  Afghanistan  

P.  Bourdieu:  soorten  kapitaal,  notie  ‘habitus’  –  ‘structures  structurantes’     -­‐    cultuur  :  <  sociaal,  economisch   -­‐  habitus  (attitude  mens  gevormd  door  opvoeding):habitude  mens   -­‐  sociaal  gedrag  verwijst  ook  naar  ander  gedrag   E.  Gofman:     -­‐  Canadees  socioloog:  aandacht  dramaturgische  kanten   -­‐  rollenspel:  performance/competence   -­‐  teksten  met  etiquetteregels:  vb.  Il  Principe  (Machiavelli)   A.  Giddens:  structuratietheorie   -­‐  handelingen  en  structuren  werken  op  elkaar  in   -­‐  opgang  labour  &  Tony  Blair   J.  Habermas:  publieke  ruimte   -­‐Duits  socioloog   -­‐  invloed  politiek   -­‐  ruimte  waarin  groepen  in  dialoog  gaan  met  elkaar  over  politiek  (late  17de-­‐18de  eeuw:  koffiehuizen,   vrije  pers)   2.2.2.  Conflict  model   -­‐  K.  Marx:  economische    belangen  botsen   -­‐  R.  Dahrendorf:  ook  psychologische  belangen   2.2.3.  Evolutie  of  revolutie?  Het  Volk  of  de  elite?   -­‐  inspiratie  door  Amerikaanse  (1776)  en  Franse    revolutie  (1789)        

-­‐  Romantiek:  J.  Michelet:  Fr.  geschiedschrijving   -­‐>  rol  van  het  volk  

-­‐  C.  Brinton:  revolutie  als  ‘ziektebeeld’  (’30)     -­‐>  schrik  van  overwaaien  Russische  Revolutie   -­‐  G.  Mosca  y  pareto:  elitetheorie  in  conflictsociologie     -­‐>  ’20-­‐’30:  fascisme:  Mussolini   -­‐C.W.  Mills  :  The  Power  Elite’     De  Amerikaanse  socioloog  CHARLES  WRIGHT  MILLS  (1916-­‐1962)  publiceert  in  1956  ‘The  Power  Elite’,   waarin  hij  de  vervlechting  van  economische,  politieke  en  militaire  elites  beschrijft.  Deze  elites   onttrekken  zich  door  hun  onderlinge  connecties  aan  het  normale  democratische  spel  van  controle.  

59    

De  Amerikaanse  president  Dwight  D.  EISENHOWER  waarschuwt  in  zijn  afscheidsspeech  uit  1961  voor   dit  gevaarlijke  ‘industrieel-­‐militaire’  complex.     Recenter  zien  we  dat  ook  de  conflicten  rond  9/11  en  de  war  on  terror  op  deze  manier  gedecodeerd   worden.  Er  wordt  gewezen  op  het  merkwaardige  toeval  dat  op  11  september  2001  in  het  Ritz  Carlton   hotel  in  Washington  de  Carlyle  Group  een  vergadering  met  haar  belangrijkste  investeerders   organiseert.  Onder  de  investeerders  bevinden  zich  o.a.  G.  Bush  Senior  en  Shafiq  Bin  Laden  (halfbroer   van  Osama)…  De  Carlyle  Group  heeft  enorme  belangen  in  de  bewapeningsindustrie  en  telt  in  haar   rangen  vele  leden  van  de  Bush-­‐administratie  en  van  het  Saoedisch  establishment  (=  POWER  ELITE)   2.2.4.  generaties   -­‐  J.    Ortega  y  gassel   -­‐  fluwelen  revolutie  ’89  (Gorbatsjov)    Praagse  lente  ’68  (Chroestjov)                                          geweldloos                                                                                            geweld   en  een  hele  generatie  denkt  terug   2.2.5.  individu  of  anonieme  massa?    -­‐  Thomas  Carlyle:  ‘On  Heroes’   -­‐  E.  Gibbon:  ‘decline  and  fall  of  the  Roman  Empire’     -­‐  niet  twijfelende  kracht     -­‐  kortsluiting  beschavingen   casus:  het  taboe  rond  masturbatie   Tot  40-­‐50  jaar  geleden,  leefde  het  idee  dat  men  van  masturberen  ziektes  kon  krijgen  (doof,  blind,  …)     levensbedreigende  activiteit  en  generaties  lang  geloofde  men  in  die  gevolgen.  Er  kwamen  ook   schuldgevoelens  van.  Waarvan?  Hoe  is  het  opgekomen?  Hoe  is  het  verdwenen?  Het  ging   hoofdzakelijk  over  mannen.     Hoe  kwamen  die  schuldgevoelens  op?     • • •  

Door  taboes  rond  seksualiteit?  Bijgeloof?  Neen,  want  de  antropologie  heeft  niets  gevonden.   Door  de  kerk?  Neen,  want  in  de  bijbel  is  er  een  figuur  Ono  (vandaar  de  wetenschappelijke  naam   Onanie).  In  de  Middeleeuwen  en  de  17e  eeuw  was  masturbatie  geen  grote  zonde.   Wat  dan  wel?  

J.  Stengers  ‘Histoire  d’une  grande  peur:  la  masturbation’  (1984)   Strengers  gaat  op  zoek  naar  dit  fenomeen.   Wat  blijkt:  een  actie  van  individuen  heeft  miljoenen  mensen  beïnvloed:  alles  gaat  terug  op  een   boekje:  Onania  (1710,  vermoedelijk  door  John  Marten)In  dat  boekje  dat  een  commercieel  succes  is   staat  dat  men  ziekten  en  aandoeningen  krijgt  als  gevolg  van  masturbatie     Samuel  Tissot  (1760  ‘de  l’onanisme’),  Kinsey  rapport  (1948)  

60    

Deze  nieuwe  editie  door  Samuel  Tissot  is  “wetenschappelijker”,  met  aanvullingen  van  eigen   ondervindingen.  Hij  onderzocht  1  Zwitserse  horlogemaker.  Ook  is  er  bewijs  met  voorbeelden  en   citaten  van  bekende  artsen  (zijn  niet  authentiek,  wel  gemanipuleerd  of  uit  hun  context  gerukt     volgens  Kinsey).     Eind  18e  eeuw  krijgt  men  de  verwetenschappelijking  van  de  geneeskunde  &    pedagogie.  Het  boek   wordt  opgenomen  in  alle  geneeskundige  en  pedagogische  boeken,  dit  is  verantwoordelijk  voor   angstklimaat.  Ook  de  theologen  volgen;  de  kleine  zonde  van  toen  wordt  een  grote  zonde.   Scholen  voeren  ingewikkelde  schoolbaken  in  en  in  slaapzalen  worden  de  handen  vastgebonden,  om   masturbatie  tegen  te  gaan.  De  gevolgen:  trauma’s,  self-­‐fulfilling  prophecies  en  men  gelooft  het  en   men  krijgt  aandoeningen   Nu  komt  ook  de  commercialisering:  de  verkoop  van  kuisheidsgordels  in  Parijse  catalogi   Verdwijning  van  de  “mythe”   Circa  1900  ontstaat  er  twijfel  bij  artsen.   1948:  Kinsey  rapport  over  Amerikaans  seksueel  gedrag,  op  basis  van  een  brede  statistische  gegevens   en  medische  resultaten.  Wat  blijkt:  92%  van  de  mannen  heeft  al  eens  gemasturbeerd  en  50%  blijft   het  doen  na  hun  huwelijk.   Niemand  heeft  er  aandoeningen  aan  overgehouden   vanaf  1948  begint  het  taboe  stilletjes  aan  te  verdwijnen  en  is  er  geen  angst  meer.     Is  er  een  bredere  bedding  om  succes  van  ‘Onania’  te  verklaren?       Wat  was  voedingsbodem  voor  die  massale  angst?  (Voordien  was  traditionele  preoccupatie  bij   moraalridders  rond  homoseksualiteit  voordien  laag,  maar  stak  de  kop  weer  op).   Waarom  vooral  bij  mannen?     L’orgasme  et  l’occident  (Muchembled):   Lichaamsvochten  worden  gezien  als  een  cruciaal  element  van  menselijk  evenwicht:  sperma  is  heel   belangrijk  en  men  wil  het  verlies  ervan  tegengaan.     Maar  :     Speelde  de  horlogemaker  (personage  i/h  allereerste  boekje)  niet  in  op  andere  angstgevoelens  van   die  periode  ?   Gender  aspect  :  vooral  bij  mannen  veel  gevolgen  gehad  !         Casus:  oorzakelijkheid  -­‐  11  sept.  2001  en  creatie  van  een  vijandbeeld           -­‐  Kruistocht  vs.  Jihad           61    

-­‐  11  sept.  2001:  ‘breaking  news’  (CNN:  link  met  Taliban-­‐regime)     Vlak  na  de  9/11-­‐aanslagen  legt  men  al  causale  verbanden  tussen  de  aanslagen  en  de  Taliban:  CNN   toont  in  het  ‘Breaking  News’  beelden  van  een  persconferentie  waarop  een  Taliban-­‐woordvoerder   uitleg  geeft  zonder  dat  de  zender  deze  speech  ondertitelt  of  duidt.  De  link  met  het  Taliban-­‐regime  is   gelegd,  de  massa  is  al  beïnvloed.  Tevens  bevindt  de  zender  zich  op  het  randje  van  manipuleren  en   informeren  (zie  ook  casus  9:  van  toeschouwer  naar  participatie).  Ook  Al  Jazeera  wordt  verdacht   gemaakt,  hoewel  de  zender  voordien  als  een  geslaagd  Westers  exportproduct  werd  gezien.  Onlangs   nog  had  Bush  zelfs  plannen  om  het  hoofdkwartier  van  Al  Jazeera  in  Qatar  te  bombarderen,  maar  hij   werd  tegengehouden  door  collega  Tony  Blair.  Men  tracht  vanaf  dan  op  alle  mogelijke  manieren   greep  te  krijgen  op  Al  Jazeera  (men  wil  aldus  de  dissidente  stemmen  het  zwijgen  opleggen).   Het  is  de  eerste  keer  dat  de  VS  op  eigen  grondgebied  zwaar  getroffen  wordt  door  terrorisme.  In  het   westen  waren  er  wel  al  verschillende  terreurgroepen  bekend  van  na  WO2,  zoals  daar  zijn:  de  bende   van  Nijvel,  IRA,  ETA,  RAF,…  De  gemende  deler  bij  deze  groepen  is  samen  te  vatten  in  drie  puntjes:    Het  geweld  is  gericht  tegen  een  bestaande  rechtsorde/staat/samenleving,  die  men  wil  destabiliseren   om  zo  een  andere  rechtsorde  te  installeren  (niet  noodzakelijk  een  machtsovername,  de  bestaande   regering  kan  onder  druk  haar  wetten  ook  aanpassen  aan  de  wensen  van  de  terroristen).  Men  wil   aldus  een  nieuwe  samenleving  doen  ontstaan.    Het  geweld  uit  zich  vooral  in  het  vernietigen  van  gebouwen,  voorwerpen,…maar  ook  personen  en   individuen.      Het  gebeurt  als  een  verrassingsaanval  (grote  geheimhouding  binnen  de  organisatie  zelf!)  en  wordt   meestal  uitgevoerd  door  individuen.  De  heimelijke  planning  vormt  de  kern  van  de  terreur.   Wat  is  terrorisme?  Is  het  bestudeerbaar?  Wat  zijn  de  definities  en  de  verschijningsvormen?   -­‐  Definitie  terrorisme   Lacoeur  :  Terrorisme  is  het  hanteren  van  geweld  door  een  georganiseerde  groep  met  als  doel  het   verwerven  van  rechten  die  hen  tot  dan  toe  werden  geweigerd  door  diegene  waartegen  de  aanval   gericht  is.     We  passen  het  bovenstaande  toe  op  Bin  Laden  en  Al  Qaeda  (Taliban).   -­‐Geheimhouding   Na  de  aanslagen  was  het  meteen  duidelijk  voor  de  hele  wereld  dat  Al  Qaeda/Bin  Laden  de  nieuwe   vijand  was.  Via  verschillende  videoboodschappen  eisten  ze  de  aanslagen  ook  op,  maar  toch  was  er   over  de  datering  van  deze  banden,  door  wie  ze  gemaakt  waren  en  of  ze  wel  authentiek  waren,  geen   zekerheid.  Verder  had  Bin  Laden  wel  genoeg  te  kennen  gegeven  dat  hij  de  Amerikanen  niet  gunstig   gezind  was.  Als  we  weten  dat  alle  terroristische  organisaties  van  deze  tijd  gekenmerkt  worden  door   geheimhouding,  kunnen  we  dan  zeggen  dat  dit  hier  ook  zo  was?   De  bewijzen  dat  ze  het  niet  geheim  hielden:  

62    

 Bin  Laden  kondigt  op  een  persconferentie  in  februari  1998,  samen  met  Al  Zawahiri  en  Atef  (=  brein   achter  aanslagen  9/11),  acties  tegen  VS  aan.    In  een  gesprek  met  een  Amerikaans  journalist  zegt  Bin  Laden  dat  alle  Amerikanen  mogelijke   doelwitten  zijn.   Waar  is  aldus  de  geheimhouding?  En  inderdaad,  enkele  maanden  na  de  persconferentie  vinden  er   aanslagen  plaats  tegen  de  Amerikaanse  ambassades  in  Kenia  en  Tanzania  (224  doden,  waaronder  12   Amerikanen).   -­‐Voedingsbodem     De  voedingsbodem  voor  het  vormen  van  een  vijandbeeld  was  zeer  gunstig.  We  hebben  de  explosieve   situatie  in  het  Midden-­‐Oosten  (Israël-­‐Palestina)  en  daarenboven  worden  andere  conflicthaarden  met   religieuze  inslag  ook  opnieuw  geactiveerd  (Kasjmir,  Indonesië-­‐Bali,  …).  Multiculturele  samenlevingen   worden  onder  druk  gezet.   -­‐Rol  van  de  grote  persoonlijkheden  van  de  betrokken  partijen   -­‐>  BIN  LADEN:   Voorgeschiedenis:  Bin  Laden  is  de  zoon  van  een  succesvol  Saoedisch  ondernemer  en  gaf  zin  aan  zijn   leven  door  in  Afghanistan  tegen  de  Sovjetunie  te  gaan  vechten.  Hij  was  dus  bondgenoot  van  de  VS  en   leerde  hierdoor  de  verschillende  wapensystemen  van  de  vijand  kennen.   Er  waren  twee  uiteenlopende  visies  op  Bin  Laden  vóór  9/11:   1.  De  toenmalige  undercover  CIA-­‐agent  minimaliseert  de  rol  van  Bin  Laden  en  onderdrukt  het   risico  dat  Bin  Laden  zou  kunnen  vormen.   2.  Een  strijdmakker  van  Bin  Laden  in  Afghanistan  zegt  dat  hij  een  charismatisch  leider  en  een   groot  strijder  is  en  verheerlijkt  hem  bovendien.   Het  Westen  heeft  Bin  Laden  groot  gemaakt,  heeft  hem  gebruikt  in  de  oorlog  tegen  de  Sovjetunie  om   hem  daarna  te  laten  vallen  (Saddam  in  oorlog  tegen  de  Ayatollah  Khomeini  in  Iran).  Nochtans  was  de   relatie  tussen  de  VS  en  de  Taliban  niet  echt  slecht:  er  zijn  getuigenissen  dat  hoge  pieten  van  de  VS  in   het  geheim  met  de  Taliban  onderhandelden  om  Osama  uit  te  leveren  als  dader  van  de  aanslagen  op   de  ambassades  in  Afrika,  in  ruil  voor  (economische)  hulp.  Indien  deze  uitlevering  niet  zou  doorgaan,   zouden  de  VS  Afghanistan  bombarderen  (om  de  oliepijpleiding  die  door  Afghanistan  loopt  te  raken).   De  Afghanen  reageerden  op  dit  ultimatum  door  zelf  in  actie  te  treden  en  het  sluimerende  netwerk   van  Al  Qaeda  te  wekken.   -­‐  REGERING  BUSH  EN  DE  POWER  ELITE:   Voorgeschiedenis:  In  2000  komt  G.W.  Bush  aan  de  macht.  Hij  kan  zich  omringen  met  ervaren  rotten   uit  de  republikeinse  kweekvijver.  Met  G.W.  Bush  komt  er  aldus  opnieuw  een  familie  aan  de  macht   die  onderlinge  banden  heeft  gesmeed  doorheen  de  jaren  en  hierdoor  de  democratische  controle   door  volksvertegenwoordigers  kan  omzeilen.  Er  is  sprake  van  verregaande  belangenvermenging   (familie  Bush,  Cheney,  Carlyle  Group,  Condoleezza  Rice  als  voormalig  directrice  van  oliemultinational   Chevron,  …).   63    

Verbanden  tussen  familie  Bush  en  familie  Bin  Laden:  Osama’s   halfbroer  redt  het  bedrijf  van  Bush  Jr.  van  het  faillissement  door  aandelen  te  kopen.  Beide  families   hebben  ook  aandelen  in  de  Carlyle  Group.   Verbanden  tussen  familie  Bush  en  familie  Cheney:  het  oliebedrijf  van  Cheney,  Halliburton,  heeft  de   olierechten  in  Koeweit  verworven.  Bush  Jr.  koopt  aandelen  in  dit  bedrijf,  maar  vlak  voor  de  inval  in   Koeweit  verkoopt  hij  deze  aandelen  en  wordt  zo  stinkend  rijk.  Was  Bush  Jr.  ingelicht  door  zijn  vader,   de  toenmalige  president?   Verbanden  met  de  Carlyle  Group:  directeur  van  dit  investeringsbedrijf  is  Frank  Carlucci,  voormalig   onderdirecteur  van  de  CIA.  Dit  maakt  van  het  bedrijf  de  perfecte  dekmantel  voor  spionage,  men   heeft  er  namelijk  directe  toegang  tot  de  gegevens  van  de  CIA.  Aandeelhouders  in  dit  bedrijf  zijn   onder  andere  Bush  Sr.  en  Shafiq  Bin  Laden,  halfbroer  van.  Het  bedrijf  heeft  ook  grote  belangen  in   Saoedi-­‐Arabië:  de  familie  Bin  Laden  investeerde  in  de  Carlyle-­‐vestiging  in  Londen.  Frank  Carlucci  is   bovendien  goed  bevriend  met  Donald  Rumsfeld.   Vlak  voor  9/11  was  er  een  belangrijke  bijeenkomst  van  invloedrijke  (olie)magnaten   (belangenvermenging),  waarop  al  duidelijk  was  dat  er  een  militaire  actie  ophanden  was.  In  de   maanden  voor  9/11  waren  er  de  hooggeplaatsten  die  trachtten  te  onderhandelen  met  de  Taliban   over  de  uitlevering  van  Osama  Bin  Laden  (zie  hoger).  En  in  de  nadagen  van  9/11  was  een  speciale   dienst  in  werking  in  de  VS,  opgericht  door  de  regering,  om  info  te  manipuleren  en  te  verspreiden.  De   tegenstander  werd  hier  constant  als  terrorist  afgeschilderd,  doch  het  publiek  neemt  hier  geen   aanstoot  aan,  daar  de  elementaire  regels  vervallen  zijn.  9/11  is  aldus  het  perfecte  alibi  om  zijn  eigen   belangen  te  verkopen  aan  de  publieke  opinie.   -­‐Elitetheorie  van  Mills    Een  elite  komt  tot  stand  die  zich  nog  nauwelijks  iets  van  de  democratische  stelregels  aantrekt:   versmelting  private  belangen  met    publieke  functies.  Zo  heeft  de  familie  Bush  oliebelangen  en   banden  met  koninklijke  familie  van  Saudie-­‐Arabië.   -­‐Ook  nog:  visie  op  George  W.  Bush   ‘hij  is  dom’,  ‘ziet  dingen  te  simpel’,  ‘hoe  kan  een  middelmatig  student  inzicht  krijgen  in  de   verregaande  complexiteit  van  de  hedendaagse  internationale  politiek’,  …   We  kunnen  aldus  besluiten  dat  terrorisme  moeilijk  te  bestuderen  is  (wie  manipuleerde  wie  in  deze   situatie?  (VS-­‐Bin  Laden)),  want  we  dienen  te  werken  met  hypotheses  en  bovendien  moeten  we   redeneren  naar  analogie.  Verder  is  deze  casus  een  goede  illustratie  van  de  notie  oorzakelijkheid  en   van  de  impact  van  een  individu.    

3. De  geschiedenis:  nuttig  en  nodig?    

3.1.  Manipulatie  van  het  verleden     3.1.1  De  geschiedenis  gemanipuleerd:  Clio  als  hoer  

64    

P.  Valéry  (1931)  ontgoocheling  over  politiek  misbruik  en  gebrek  aan  'slagkracht'  van  geschiedenis      godsdienstige  en  ideologische  apologie     evolutie  naar  rationalisme:  1440  Lorenzo  Valla  ontmaskert  ‘Donatio  Constantini’     Patriotisme:  legitimatie  van  politieke  regimes       3.1.2.  Geschiedenis  en  engagement:  Clio  als  bevrijdster   In  deze  casus  bespreken  we  twee  historici  die  in  dezelfde  periode  leefden,  namelijk  Johan  Huizinga   (Nederland,  1872-­‐1945)  en  Henri  Pirenne  (België,  1862-­‐1935).  Beide  heren  zijn  mediëvisten  die  een   belangrijke  impact  hebben  gehad  doorheen  de  tijd,  maar  toch  uit  een  verschillende  historiografische   achtergrond  komen.  Ze  hebben  toenadering  tot  elkaar  gezocht  en  onderhielden  een  levendige   correspondentie  (deze  briefwisseling  is  nu  opgenomen  in  een  kritische  editie).  Deze  correspondentie   is  uiteraard  een  vorm  van  een  egodocument,  daar  ze  hun  visie  op  de  geschiedenis  via  deze  weg   uitwisselden.     Huizinga  schreef  in  1897  een  thesis  over  de  hofnar  in  het  Indisch  toneel,  waarbij  hij  zijn  zoektocht   naar  een  uitweg  in  de  kunst  en  literatuur  bevestigde.  Hij  zocht  zo  aansluiting  bij  de  neokantianen  die   geschiedenis,  literaire  kwaliteiten  en  belangrijke  esthetische  overwegingen  intuïtief  aanvoelen.   Daarna  trok  hij  naar  Groningen  en  Leipzig  en  werd  in  1905  tenslotte  professor  in  de  Middeleeuwen  in   Groningen.  In  1908  kwam  hij  naar  Gent  op  verzoek  van  Pirenne  voor  het  seminarieonderwijs  (en  het   lam  Gods)  te  bekijken.  Hij  hield  er  een  zeer  persoonlijke  visie  op  de  late  Middeleeuwen  op  na.  Zo   publiceerde  hij  1919  zijn  ‘herfsttij  der  Middeleeuwen’,  welk  een  zeer  narratief  verhaal  is.   Pirenne  was  de  tegenpool  van  Huizinga.  Hij  was  de  grondlegger  van  de  wetenschappelijke   geschiedschrijving  in  Gent,  waarbij  hij  de  wetenschappelijke  methodes  uit  Duitsland  haalde  waar  hij   studeerde.  In  de  Methodenstreit  (Lambrechtstreit)  komt  deze  dualiteit  tot  uiting.  Huizinga  kiest  hier   resoluut  voor  de  weg  van  de  culturele  aspecten,  Pirenne  gaat  mee  met  Lambrecht  en  kiest  aldus  de   weg  van  het  nomothetische  (wetmatige  gerichte  geschiedenis).   In  1914  kwam  er  een  keerpunt  in  het  denken  van  beide  heren.  Zo  werd  Huizinga  niet  enkel   geconfronteerd  met  WO1  maar  ook  met  het  overlijden  van  zijn  echtgenote.  Ook  legde  hij  in  dit  jaar   de  laatste  hand  aan  zijn  ‘herfsttij’,  welk  beschreven  wordt  als  ‘a  book  of  remembrance’  waarbij  een   afstervende  samenleving  cultureel  benaderd  wordt.  Daarnaast  trok  hij  van  Groningen  naar  het   prestigieuze  Leiden.  Pirenne’s  zonen  sneuvelden  in  WO1  en  hijzelf  werd  samen  met  Paul  Fredericq   opgepakt  in  1917  omdat  ze  opkwamen  tegen  de  Vlaamse  beweging  en  aldus  de  Duitse  bezetters   tegenwerkten.  Toen  hij  zijn  tijd  moest  doorbrengen  in  Duits  gevangenschap  en  ginds  vernederd  werd   verloor  hij  zijn  geloof  in  een  aantal  zaken.  Zo  werd  hij  ook  geconfronteerd  met  Lambrecht  en  diens   opvatting  over  staten.  Pirenne’s  wereld  stortte  ineen.  In  1914  sloeg  overigens  ook  de  toon  van  de   brieven  van  Huizinga  aan  Pirenne  om,  omdat  hij  ervan  overtuigd  was  dat  dit  een  zware  slag  voor   Pirenne  moest  zijn  daar  hij  studeerde  in  Duitsland  in  zijn  jonge  tijd.  Naast  brieven  stuurde  Huizinga   ook  boeken  en  levensmiddelen  naar  Pirenne.   In  1919  kwam  Pirenne  terug  uit  gevangenschap  naar  België  waar  hij  rector  werd  van  de  universiteit   Gent,  later  behaalde  hij  ook  nog  eredoctoraten  aan  de  universiteiten  van  Oxford  en  Straatsburg.  In   65    

1931  zou  Pirenne  nog  een  reactie  schrijven  op  een  publicatie  van  Huizinga  over  de  cruciale  periode   van  de  Bourgondische  hertogen,  waarin  hij  poneerde  dat  er  verschillende  waarheden  in  een  zaak  zijn   en  dat  het  slechts  een  kwestie  is  van  invalshoek/belichting.  In  de  jaren  1930  (dirty  thirties)  werden   beide  heren  overigens  constant  betrokken  bij  de  actualiteit  van  de  geschiedenis  en  bleven  ze  teksten   en  dergelijke  meer  produceren.  Beide  heren  bleven  echter  een  tegenstrijdige  visie  aanhangen   (plusieurs  vérités)  en  kwamen  zo  vaak  in  elkaars  vaarwater  (zie  1931  en  de  publicatie  van  huizinga).     In  de  jaren  1930  werd  Pirenne  gedesillusioneerd  door  de  ontwikkeling  van  de  samenleving  en  kon  hij   niet  leven  met  de  vernederlandsing  van  de  UGent,  daarop  trok  hij  naar  de  ULB  (université  libre  de   Bruxelles),  waar  hij  echter  wel  zijn  eigen  tijd  bleef  volgen.  Huizinga  daarentegen  werd  nadrukkelijk   geconfronteerd  met  de  ontwikkeling  van  de  samenleving.  Na  zijn  ‘herfsttij’  was  hij  een  gevierd   historicus  en  werd  rector  in  Leiden  in  1933.  Eind  januari  1933,  net  voor  het  aan  de  macht  komen  van   Hitler,  trok  hij  naar  Berlijn  waar  hij  lezingen  gaf.  Terug  in  Nederland  werd  hij  meegesleurd  door  de   actie  tegen  de  daden  van  Hitler  en  organiseerde  in  Leiden  een  internationaal  studentencongres.  Daar   hij  rector  was,  ontving  hij  alle  delegaties,  alsook  de  Duitse  delegatie  die  geleid  werd  door  Dr.  Von   Leers,  een  berucht  antisemiet  en  de  auteur  van  een  antisemitisch  pamflet.  Huizinga  maakte  duidelijk   dat  Nederland  niet  opgezet  was  met  zijn  komst  en  vroeg  Von  Leers  zijn  excuses  aan  te  bieden  voor   het  pamflet.  Door  deze  situatie  dat  uitgroeide  tot  een  misverstand  gaan  de  Duitsers  weg  en   ontwikkelde  de  situatie  zich  tot  een  schandaal.  Vanaf  toen  werd  Huizinga  gehekeld  in  Duitsland,  toch   groeide  hij  uit  doorheen  de  jaren  tot  het  intellectueel  geweten  van  Europa  (belang  cultuur).  Pirenne   betuigde  zijn  steun  aan  zijn  Nederlandse  collega.   In  1935  publiceerde  Huizinga  zijn  werk  ‘In  de  schaduw  van  morgen’  waarin  hij  een  analyse  maakt  van   de  totalitaire  processen  die  zijn  tijd  overheersen  en  van  het  geestelijke  lijden  van  zijn  tijd.  Hij  was   echter  geen  cultuurpessimist  zoals  Spengler,  maar  een  cultuurcriticus.  In  zijn  werk  ‘Homo  Ludens’   verklaart  hij  dat  spelen  de  motor  is  van  de  creativiteit.  1935  is  ook  het  jaar  dat  Pirenne  stierf  (hij  was   de  enige  historicus  die  tot  nu  toe  een  staatsbegrafenis  kreeg),  waardoor  hij  nooit  het  antwoord  zou   kennen  op  zijn  vraag  in  hoeverre  het  Duitse  volk  meegevoerd  zou  worden  door  Hitler.  Zijn  bekendste   en  belangrijkste  werk  ‘Histoire  de  la  Belgique’  zou  evenwel  de  onsterfelijkheid  tegemoet  gaan.   In  1942  werd  Nederland  bezet  en  werd  Huizinga  gedwongen  door  de  Duitsers  tot  ontslag.  Er  kwam   zwaar  internationaal  protest  op  dit  ontslag,  maar  toch  werd  Huizinga  tot  het  einde  van  zijn  leven  in   ballingschap  gehouden  in  Nederland  zelf.  Tijdens  zijn  gevangenschap  zou  hij  nog  het  werk   ‘geschonden  wereld’  schrijven  dat  postuum  werd  uitgegeven  en  kritische  beschouwingen  bevat  over   wat  Huzinga  zag  als  elementen  van  verval  in  de  Westerse  beschaving  van  zijn  tijd.   Er  zijn  dus  duidelijke  parallellen  te  trekken  tussen  de  levenslopen  van  beide  heren.  Beiden  zien   namelijk  een  uitweg  in  het  kritisch  omgaan  met  het  verleden  en  werden  gedwongen  een  positie  te   kiezen  die  hun  eigen  leven  zingeving  gaf.   L.  Corluy,  De  strijd  om  het  geheugen  van  Israël.  De  New  historians  en  het  Israëlisch-­‐Palestijns   conflict,  (2003  (groep  1)   -­‐Benny  Morris,  Ilan  Pappé,  Avi  Schlaim:  drie  revisionistische  historici     -­‐  Historisch  onderzoek  naar  identiteit  en  legitimatie  van  de  staat  Israël  (opgericht  1947,  oorlog  1948)   -­‐  Een  heilzaam  positivisme:  reconstructie  van  wat  echt  gebeurd  is.  Te  doorprikken  mythes:   66    

 

-­‐  dramatisch  ontstaan  van  Israël  

 

-­‐    ontstaan  van  Palestijns  vluchtelingenprobleem    

 

-­‐  Israël  moreel  superieur?  

-­‐  Deconstructie  van  zionistisch  project  (Th.  Herzl,  1897)     In  1978,  na  de  voorziene  periode  van  30  jaar  kwamen  voordien  niet  toegankelijke,  officiële  archivalia   vrij  in  Israël,  de  VS  en  Groot-­‐Brittannië  over  het  ontstaan,  in  1948,  van  de  joodse  staat  Israël.  Een   aantal  Israëlitische  historici  die  achteraf  onder  de  benaming  ‘new  Historians’  bekend  zijn  geworden   hebben  dit  aangegrepen  om  kritisch  onderzoek  over  dit  conflictueuze  ontstaansmoment  op  te   zetten.  De  new  historians  of  de  revisionistische  historici  herlezen  de  geschiedenis,  ze  gaan  de  feiten   anders  gaan  interpreteren.  Dit  leidde  tot  een  discussie  tussen  de  historici  Benny  Morris,  Ilan  Pappé   en  Avi  Schlaim,  zij  gaan  op  zoek  naar  de  identiteit  en  legitimatie  van  de  staat  Israël.     Na  de  tweede  wereldoorlog  kreeg  men  een  schuldgevoel  tegenover  de  joden,  men  gaat  een  eigen   joodse  bevolking  oprichten  in  Israël  (?).  Los  van  het  religieuze  aspect,  namelijk  het  Jodendom,  kent   de  staat  geen  enkele  eenheid  quasi  taal  en  cultuur.  De  joden  waren  afkomstig  uit  verschillende   gebieden  en  kennen  een  verschillende  taal  en  culturele  achtergrond.  Na  de  ineenklapping  van  de   Sovjet  Unie  kreeg  men  ondermeer  een    nieuwe  input  van  joden  in  1990.  Het  feit  van  de  Holocaust   was  vooral  een  psychologisch  collectief  proces,  de  joden  gingen  zich  opstellen  als  een  bedreigd  volk,   met  een  angstgevoel  als  identiteit.  De  staat  wordt  dan  ook  vertaald  als  een  bedreiging  van  de   godsdienst.    Opgericht  in  1947  en  één  jaar  later  in  1948  mondde  dit  uit  in  een  burgeroorlog.   De  new  historici  doorprikten,  door  hun  minutieuze,  bijna  positivistische  analyse  ‘wie  es  gewesen  ist’   van  de  concrete  omstandigheden  waarme  de  joodse  staat  ten  koste  van  de  Palestijnse  bewoners   gevestigd  werd,  een  aantal  stichtingsmythes  over  Israël.  Ze  wordt  onder  andere  de  mythe  van  het   dramatische  ontstaan  doorprikt,  de  staat  bestaat  vooral  uit  joden  die  een  generatie  na  de  Holocaust   zijn  opgegroeid,  ze  zijn  niet  zo  emotioneel  geladen  als  oorspronkelijk  gedacht  werd.  En  het   vluchteling,  waar  traditioneel  de  schuld  gestoken  wordt  op  de  Arabische  leiders,  De  New  Historians   wijzen  op  de  massamoorden  in  Palestijnse  dorpen,  aangevallen  door  Israëlische  troepen.  Volgens   Morris  zouden  de  Israëli's  zeker  228  dorpen  hebben  aangevallen,  waarvan  in  tenminste  41  gevallen   de  bevolking  verjaagd  werd.  Ook  deze  mythe  wordt  met  onweerlegbare  feiten  doorprikt.  Bovendien   ondergroeven  ze  ook  de  pose  van  het  in  vergelijking  met  zijn  Arabische  buren  moreel  superieure  land   die  Israël  graag  tegenover  de  buitenwereld  aanneemt.     In  1998,  bij  de  herdenking  van  50  jaar  Israël,  werden  hun  bevindingen  in  de  media  gegooid,  namelijk   in  de  tv  reeks  T’Kuma,  wat  Hebreeuws  is  voor  verrijzenis,  wat  de  hele  discussie  deed  toenemen.  In  de   gepolariseerde  Israëlische  samenleving  waarbinnen  een  soort  van  Kulturkampf  tussen  de  neo-­‐ zionisten  en  de  post-­‐zionisten    rond  het  al  dan  niet  religieuze  karakter  van  de  joodse  staat  woedt.     De  inmenging  van  staat  in  de  agenda  van  de  historicus  wordt  duidelijk  in  de  casus  Katz.  Katz  wordt   zijn  doctorstitel  ontnomen  met  het  argument  dat  zijn  bevindingen  over  het  afslachten  in  mei  1948  in   Tantura,  een  Palestijns  dorp,  van  een  200-­‐tal  inwoners  door  de  Israëlische  brigade,  louter  op   mondelinge  Palestijnse  bronnen  was  gefundeerd.Antoon  de  Baets  stelde  zijn  Censorship  of  the   Historical  Thought  een  soort  Amnesty  International  voor  de  historicus  op.  

67    

De  ‘new  historians’  ondergroeven  met  hun  kritisch  inzicht  een  stuk  valse  legitimiteit  van  de  staat   Israël,  het  is  uit  hun  optreden  duidelijk  geworden  dat  vrede  in  het  Midden  Oosten  ook  een  zaak  is   van  met  het  recente  verleden  in  het  reine  te  komen,  na  dialoog  en  tegensprekelijk  historisch   onderzoek.  De  ‘new  historians’  hebben  zichzelf  echter  nooit  echt  een  school  gevormd.     3.2.  De  wortels  van  de  West-­‐Europese  geschiedschrijving,  een  historiografische  wandeling  III   3.2.1.  Relgie  en  staat:  in  den  beginnen  waren  de  grote  verhalen   -­‐Antieke  geschiedschrijving:  oorsprong  van  kritische  houding     • •

Grieken:  Herodotos,  Thucydides,  Polybius     Romeinen:  Caesar,  Sallustius,  Livius,  Tacitus    

      -­‐  Joods-­‐Christelijke  geschiedschrijving:  rol  opperwezen      Augustinus  'de  Civitate  Dei'  ;  ogenschijnlijke  naïviteit:     Flodoard  van  Reims,  Guibert  van  Nogent,   Galbert  van  Brugge.     -­‐  Late  middeleeuwen:  laïcisering,  volkstalen  (Froissart,     Jacob  van  Maerlant,  Jan  van  Boendale,   Philippe  de  Commynes)      -­‐  Ibn  Chaldoen        3.2.2.  De  mens  centraal  in  Renaissance  en  Verlichting   -­‐  Twee  nieuwe  tendenzen:  reformatie  en  ontdekkingen        a.  reformatie  en  contrareformatie     verfijnen  bronnenkritiek  (Lorenzo  Valla:  Donatio  Constantini;  Bollandisten,  Mauristen:  dom  Jean   Mabillon)     b.  ontdekkingen,  weg  van  Europa-­‐centrisme     Voltaire,  Essai  sur  les  moeurs  et  l'esprit  des  nations  (1756)     rede  vervangt  voorzienigheid:  Vico,  Montesquieu,  Gibbon       3.2.3.  De  19de  en  20ste  eeuw:  vaktechniek,  professionalisering  en  atomisering   -­‐1e  helft  19e  eeuw:  romantiek  (liberaal)     Volksgeist:  Herder     Carlyle,  Michelet,     Ranke  (brugfiguur  naar  positivisme)    

68    

-­‐  2e  helft  19e  eeuw:  positivisme  (lib.)  (Auguste  Comte,  Hippolyte  Taine)     Marxisme,  invloed  op  historisme  (K.  Lamprecht;  H.  Pirenne)     professionalisme  (Ecole  des  Chartes  1821):  geschiedenis  wordt  zaak  van  hoogleraren  en  archivarissen       3.3.  Objectiviteit;  a  noble  dream?   3.3.1.  Subjectiviteit,  bewust  of  onbewust   casus:  negationisme   In  het  voorjaar  van  2000  is  er  een  proces  in  Londen  met  negationist  David  Irving  als  aanklager.   De  beklaagde  is  Deborah  Lipstadt    omdat  ze  een  boek  (Denying  the  holocaust)  over  het  ontkennen   van  de  holocaust  had  geschreven  waarin  Irving  wordt  afgeschilderd  als  gevaarlijke  en  invloedrijke   negationist.   De  negationist  gaat  zelf  een  klacht  neerleggen  tegen  een  historica  omwille  van  zogezegde  eerroof.   De  pers  gaat  hier  veel  aandacht  aan  besteden.   Irving  is  historicus  en  gedreven  amateur-­‐researcher  over  WO  II  (  ~Proces  Eichmann  in  Jeruzalem).  Hij   geeft  in  ’63  boek  uit  over  bombardementen  Dresden  (februari  ’43).  In  ’77  publiceert  hij  “Hitler’s   war”:  oorlog  verklaren  vanuit  standpunt  Hitler.  schrijft  in  1977  inderdaad  al  het  boek  ‘Hitler’s  War’,   waarin  hij  stelt  dat  geen  enkel  document  over  de  Endlösung  door  Hitler  zélf  is  ondertekend  (en  Hitler   bijgevolg  wordt  vrijgesproken  van  zijn  verantwoordelijkheid  in  de  holocaust).  Hitler  komt  veel  minder   schuldig  over,  schuld  ligt  bij  Goebbels  en/of  bij  Himmler.  Hij  wordt  aangeklaagd  door  Nederlandse   historici,  wegens  “niet  objectief’.     Irving  was  niet  alleen  er  was  een  hele  ‘community’,  “The  community  of  open  debate  about  the   Holocaust.  Ging  men  hier  niet  mee  akkoord  dan  was  er  volgens  de  negationisten  geen  open  mind.  In   België  treedt  een  gelijkwaardig  iets  op  namelijk    “Vrij  Historisch  Onderzoek”.  Een  al  eerder   besproken  persoon,  namelijk  Robert  Faurisson,  die  de  dagboeken  van  Anne  Frank  als  vals  verklaarde   treedt  op  in  een  gelijkaardig  proces   Negationisten  willen  liever  revisionisten  genoemd  worden  (herzien  van  de  geschiedenis).  Het  is  een   minder  geladen  term  en  ze  spelen  op  de  actualiteit  in      Sigfried  Verbeke  (schreef  voorwoord  boek   Robert  Faurisson).   In  2006  is  er  in  Teheran  het  congres  van  de  vrije  mening,  voor  negationisten.  Het  congres  is  een   initiatief  van  president  Mahmoud  Ahmadinejad,  die  de  holocaust  eerder  een  mythe  noemde  en  zei   dat  Israël  van  de  kaart  geveegd  zou  moeten  worden.   De  massavernietingswapens  van  Hitler  zijn  te  vergelijken  met  de  wapens  van  Saddam,  een  gezochte   reden  voor  oorlogvoering.   Wetten  stemmen  die  negationisme  strafbaar  maken?   • • 69    

Noam  Chomsky:    zo’n  wetgeving    het  einde  van  de  vrije  meningsuiting.   Vragen  rond  opportuniteit.    

• •  

Gie  Van  den  Berghe:  averechts  effect    negationisten  worden  martelaars.   In  Frankrijk,  België  en  Duitsland  bestaan  er  zo’n  wetten.  

De  negationisten  gaan  zelf  in  de  aanval  en  ze  doen  beroep  op  de  strategie  van  de  leugen.  Tijdens  het   proces  wordt  Irving  geconfronteerd  met  experts.  Irving  beschuldigt  deze  mensen  niet  neutraal  te   zijn.  Ze  komen  tot  pseudo  wetenschappelijke  resultaten,  centraal  in  zijn  aanval  staat  het  Leuchter-­‐ rapport  :  onderzoek  van  een  ingenieur  (Fred  Leuchter)  naar  Zyklon-­‐B  gas  in  Auschwitz  op  vraag  van   Faurisson  (die  in  2007  nog  in  de  media  is  gekomen  door  zijn  aanklacht  tegen  Robert  Badinter,    de   minister  van  Justitie  onder  Mitterand,  zelf  jood  en  die  ook  veel  familie  heeft  verloren  in  de   Holocaust.  Badinter  had  Faurisson  een  “vervalser  van  de  geschiedenis”  genoemd).          Er  zijn   nauwelijks  sporen  teruggevonden,  dus  zijn  er  amper  moorden  geweest  volgens  hen,  dit  is  het   zogezegd  bewijs  van  het  niet  bestaan  van  de  Holocaust.   Het  rapport  is  ontmaskerd  als  een  leugen  en  als  vervalsing.   Tijdens  het  proces  krijgt  hij  de  steun  van  clubs  van  de  revisionisten.  Die  clubs  hebben  tijdschriften,   websites,  comités.     Holocaust  is  de  best  gedocumenteerde  genocide  ooit,  omdat  het  industrieel  gepland  was.  Het  was   een  bureaucratische  machine  met  veel  bronnenmateriaal  (deportatielijsten  Anne  Frank).   De  Holocaust  heeft  een  apart  karakter:  heel  dramatisch   • • •

Door  velen  beschouwd  als  brugpunt  in  geschiedenis   Unieke  gebeurtenis:  bijna  te  tragisch  om  nog  binnen  de  geschiedenis  te  passen   Past  in  joodse  traditie:  uitverkoren  volk,  maar  ook  lijdend.  Ze  plaatsen  zichzelf  min  of  meer   buiten  geschiedenis    de  debatten  zijn  geladen.  

  Finkelstein  :  Holocaust  Industry     Finkelsteins  werk  Holocaust  Industry  is  scherp  en  uitdagend.  Het  aan  heel  wat  kritiek     onderworpen  geweest.     Hij  gaat  op  zoek  naar  een  antwoord  op  de  vraag:  ‘Waarom  neemt  de  Holocaust  zo’n     prominente  rol  in  de  westerse  en  Amerikaanse  samenleving  in  &  is  dit  altijd  zo  geweest?   Gaat  op  zoek  waarom  Holocaust  zo’n  eminente  plaats  inneemt  in  de  VS  en  Europa   USA:  100  onderzoekscentra  rond  holocaust,  7  grote  holocaustmusea,  in  17  staten  zijn  er     specifieke  cursussen  over  holocaust  aan  verschillende  universiteiten,  de  Holocaust  is  als       het  ware  een  industrie  geworden.   Het  zijn  bespiegelingen  over  de  exploitatie  van  het  joodse  lijden.  De  aandacht  voor  de     Holocaust  zou  namelijk  niet  voorkomen  uit  de  trauma’s  maar  uit  de  zesdaagse  oorlog  van    

70    

1976  waarin  Israel  zich  als  een  klein  landje  opstelt,  de  David  versus  Goliath.   Het  gaat  niet  enkel  om  geopolitieke  redenen,  maar  ook  om  economisch,  namelijk  het  terugvorderen   van  in  beslag  genomen  goederen  van  joden  en  de  ongewilde  bevestiging  van  stereotype  geldgeile   jood.  Dit  is  in  essentie  al  te  lezen  in  het  boek  van  de  Vlaming  G.  Van  den  Berghe.  Finkelstein  ontkent   de  Holocaust  echter  op  geen  enkel  moment.     Er  is  een  fundamenteel  verschil  tussen  Finkelstein  en  Irving.  Ze  zijn  subjectief  op  verschillende   manieren,  Finkelstein  is  doelbewust,  terwijl  Irving  slechts  deze  subjectiviteit  als  een  ideologie   gebruikt.     Over  dezelfde  kam  scheren?  Neen  :  Irvin  liegt  en  verdraait  de  feiten.   Finkelstein  probeert  een  these  te  ontwikkelen  en  pleit  voor  het  terug  in  de  geschiedenis  plaatsen  van   de  holocaust,  ontdoen  van  opgefokte  karakter  (gelijkaardige  dingen  zijn  gebeurd  in  Cambodja  &   Rwanda!).  Hij  ontmaskert  de  attitude  die  heerst  bij  de  Amerikaanse  bevolking.  Hij  wil  die  attitude   veranderen,  de  uniciteit  weghalen.   De  drogreden  van  het  antisemitisme.  Israël,  de  VS  en  het  misbruik  van  de  geschiedenis,  Amsterdam,   2006   • Een  nieuw  boek.   • Een  sterke  analyse   • Betrekt  de  new  historians  mee  in  het  debat.     Het  verschil  tussen  ontkennen  en  debatteren  over  perceptie  en  interpretatie    er  moet  ruimte  zijn   voor  interpretatie.   3.3.2.  De  historicus  als  rechter   casus:  Srebrenica-­‐rapport  in  Nederland   Nederlandse  VN-­‐troepen  (Dutchbat)  verdedigden  en  beschermden  Srebrenica,  een  moslimenclave  in   Servië  die  ingenomen  werd  door  Servische  troepen.  Op  11  juli  1995  vond  echter  een  massamoord   plaats  in  dit  stadje  waardoor  duizenden  moslims  het  leven  verloren.     Zijn  Nederlandse  VN-­‐Blauwhelmen  die  het  stadje  moesten  beschermen  toen  verantwoordelijk  voor   deze  massamoord  van  11  juli  1995  in  ex-­‐Joegoslavië?  Deze  vraag  staat  centraal  in  het  uitgebreide   Srebrenica-­‐Rapport  van  3393  pagina’s  dat  het  NIOD  in  2002  uitgeeft  (J.C.  Blom,  P.  Romijn,   ‘Srebrenica,  een  veilig  gebied.  Reconstructie,achtergronden,  gevolgen  en  analyses  van  de  val  van  een   Safe  Area’).  Dit  rapport  is  een  minutieuze  reconstructie  van  alle  feiten,  opdat  men  achteraf   makkelijker  de  verantwoordelijken  zou  kunnen  aanduiden.   Één  van  de  vaststellingen  uit  het  rapport  was  dat  ook  de  Europese  politiek  in  deze  zaak  zwaar  gefaald   heeft,  o.a.  het  zesmaandelijkse  roterende  voorzitterschap  vormde  een  probleem.   Het  rapport  is  een  mooi  voorbeeld  van  het  gebruik  van  technische  mogelijkheden  en  vaardigheden   van  onderzoekscentra,  en  van  het  gebruiken  van  ‘gevoelige’  (lees:  recente  en  dus  eigenlijk  niet   toegankelijke)  archieven.  Het  rapport  heeft  dan  ook  een  directe  (politieke)  impact  gehad  op  het   71    

Nederland  van  na  Pim  Fortuyn  en  van  vóór  Theo  van  Gogh.  Verder  kunnen  we  nog  meedelen  dat  het   rapport  zeer  zakelijk  is,  bijna  positivistisch,  waardoor  de  historicus  de  status  krijgt  van  iemand  die   boven  de  eigen  tijd  en  politiek  staat,  terwijl  hij  er  toch  uitspraken  over  kan/mag/moet  doen.   -­‐L.  Huyse,  Alles  gaat  voorbij,  behalve  het  verleden,  Leuven,  2006   -­‐verwerken  traumatische  gebeurtenissen   -­‐collectief   -­‐  na  WOII:  proces  collaboratie   -­‐  Hoe  collectieve  trauma’s  verwerken?     -­‐Waarheidscommissies  (Zuid-­‐Afrika)     -­‐  het  grote  zwijgen  gedurende  60  jaar  (Spanje  en  de  burgeroorlog)   -­‐  de  notie  ‘genocide’     3.3.3.  Is  objectiviteit  dan  toch  bereikbaar?   -­‐>  gematigde  perspectieftheorie   casus:  moord  op  Patrice  Lumumba   Deze  casus  kan  in  verband  worden  gebracht  met  oorzakelijkheid.  Het  is  echter  een  illusie  dat  hoe   dichter  de  feiten  bij  ons  staan,  hoe  meer  we  er  over  zouden  weten/kennen.  De  politieke  actualiteit  is   verantwoordelijk  voor  het  gericht  vragen  stellen  en  bepaalt  de  manier  van  kijken  naar  het  verleden.   Deze  casus  illustreert  verder  ook  de  invloed  van  bepaalde  figuren.   In  1960  wordt  Congo  onafhankelijk  van  België.  Er  worden  verkiezingen  georganiseerd,  waarbij   Kasavubu  (pro-­‐westers)  president  wordt,  met  Patrice  Lumumba  (links-­‐nationalistische  MNC   (Mouvement  National  Congolais))  als  eerste  minister.   Op  30  juni  1960  wordt  de  onafhankelijkheid  officieel  overgedragen  met  een  feestelijke  en  plechtige   zitting,  waarop  Koning  Boudewijn,  die  gekomen  is  met  een  delegatie  van  politieke  en  religieuze   leiders,  en  President  Kasavubu  van  plan  zijn  te  speechen.  Na  de  vrij  paternalistische  speech  van   Boudewijn,  waarin  hij  zegt  dat  de  onafhankelijkheid  de  verdienste  is  van  België  en  vooral  van  Leopold   II,  neemt  Lumumba  geheel  onverwacht  het  woord.  In  zijn  speech  reageert  hij  zeer  hard  op  de   woorden  van  Boudewijn  en  veroordeelt  hij  het  Belgische  kolonialisme  (de  beledigingen,  de  pijn,  het   leed,…).  Lumumba’s  speech  wordt  door  de  aanwezige  Congolezen  op  applaus  onthaald.  Boudewijn  is   zeer  misnoegd  en  verlaat  de  zaal.   Vanaf  dan  ontstaat  een  proces  van  diabolisering  van  Lumumba  in  de  Belgische  pers,  want  Lumumba   zou  het  zelf  gezocht  hebben  door  zijn  uitdagend  optreden,  welk  getuigt  van  onontwikkeldheid.  Langs   de  andere  kant  kwamen  er  reacties  zoals  ‘Hitler  is  nooit  zo  hard  aangepakt  geweest  als  Lumumba’.   Algemeen  kunnen  we  stellen  dat  men  deze  zaak  heeft  trachten  te  herleiden  tot  een  probleem  van   persoonlijke  aard.    

72    

Uit  een  citaat  van  toenmalig  Belgisch  eerste  minister  Gaston  Eyskens  kunnen  we  afleiden  dat  er  na   deze  speech  inderdaad  ‘zeer  ernstige  spanningen’  heersten  tussen  Boudewijn  en  Lumumba.  Er  wordt   zelfs  een  minister  van  Afrikaanse  Zaken  aangesteld  door  Eyskens:  graaf  d’Aspremont  Lynden.   Lumumba  wil  een  onafhankelijke  koers  varen  tijdens  de  Koude  Oorlog  en  kiest  voor  een   nationalistische  aanpak,  terwijl  Kasavubu  pro-­‐Westers  is.  Hierop  ontstaan  afscheidingsbewegingen   (rivaliserende  groepen)  tegen  het  centrale  gezag,  sterk  vertegenwoordigd  in  de  rijke  provincie   Katanga.  Congo  begint  steeds  meer  geïsoleerd  te  raken  tussen  het  Westen  en  de  Sovjetunie,  waarop   Lumumba  zich  naar  de  Sovjetunie  begint  toe  te  keren  (self-­‐fulfilling  prophecy).  Er  heerst  dus  een   interne  politieke  crisis,  Katanga  en  Kasaï  worden  afgescheiden  (Moïse  Tsjombé  als  president)  tegen   Lumumba  die  eenheidsstaat  wil.   Vooral  de  VS  ziet  een  groot  gevaar  in  Lumumba  (ze  vrezen  een   gelijkaardige  situatie  als  in  Cuba,  met  Fidel  Castro).  De  Amerikaanse  onrust  blijkt  ondermeer  uit  een   telegram  van  Allen  Dulles,  toenmalig  CIA-­‐topman,  verstuurd  op  26  augustus  1960,  waarin  hij  spreekt   over  de  “Removal  of  Lumumba”  (later  bevestigd  door  senaatscommissie  Church,  1975).  Ook   president  Eisenhower  spreekt  op  18  augustus  1960  over  de  “Elimination   of  Lumumba”  (later  bevestigd  in  de  Washington  Post,  op  8  augustus  2000,  door  getuigenis  van  R.   Johnson,  die  in  1960  bij  de  National  Security  Council  werkte).     Dit  heeft  verschillende  redenen:   -­‐  Geopolitieke:  VS  wil  uranium  en  plutonium  +  Lumumba  is  gevaarlijk  want  hij  keert  zich  steeds  meer   naar  Sovjetunie  en  VS  is  bang  dat  Congo  pro-­‐SU  gaat  worden.   -­‐  Dankzij  de  chaos  in  het  land  zelf  (interne  rivaliteit)  zouden  ze  hun  eigen  inbreng  kunnen   verdoezelen,  een  eventuele  moord  wordt  dan  een  binnenlandse  afrekening.   3  september  1960:  Lumumba  ontvangt  steun  van  de  Sovjetunie.  Dit  is  ultieme  bewijs  voor  VS  dat   Congo  bij  linkse  kamp  aanleunt.   5  september  1960:  Kasavubu  zet  Lumumba  af  met  steun  VS  af.   6  september  1960:  Lumumba  zet  Kasavubu  en  zijn  regering  af.  Zo  hebben  beide  heren  elkaar  politiek   geëlimineerd.   14  september  1960:  er  ontstaat  grote  chaos  in  Congo,  met  legeropstanden  waarin  Mobutu  zich   opwerpt  als  nieuwe  machthebber.  Mobutu  plaatst  Lumumba  onder  huisarrest  in  Leopoldstad.  Zelfs   VN-­‐secretaris-­‐generaal  Dag  Hammarskjöld  moet  zich  even  met  de  zaak  komen  moeien,  nog  een   indicatie  voor  de  groeiende  chaos.   27  november  1960:  Lumumba  ontsnapt  samen  met  Mpolo  en  Okito  naar  Stanleystad  (nu  Kisangani),   maar  wordt  vlug  gearresteerd  door  een  legertroep  van  Mobutu  (Eigenaardigheid:  er  waren  heel   dichtbij  Belgische  UNO-­‐soldaten  gelegerd,  die  van  bovenaf  opdracht  gekregen  hadden  zich  niet  te   mengen  in  de  zaak).  De  soldaten  van  Mobutu  brengen  het  drietal  terug  naar  Leopoldstad,  maar  dit  is   niet  echt  gunstig  want  de  stad  is  op  dat  moment  een  echt  kruitvat,  er  heerst  veel  politieke  onrust.   Brussel  rekent  op  de  provincie  Katanga  (in  plaats  van  Kasaï),  onder  leiding  van  Moise  Tsjombé,  om   73    

Congo  weer  onder  controle  te  krijgen.  Tsjombé  krijgt  zeer  veel  Belgische  steun  (hij  heeft  ook  een   Belgische  raadgever,  Guy  Weber),  maar  wil  Lumumba  niet  binnenlaten  in  zijn  provincie,  want  daar  zal   hij  sowieso  geëxecuteerd  worden  (er  resideren  nl.  veel  harde  tegenstanders  van  Lumumba  in   Katanga,  die  maar  al  te  graag  wraak  willen  nemen).  Uiteindelijk  stemt  Tsjombé  toch  toe,  na  zware   druk  van  D’Aspremont  (achter  elke  sterke  zwarte  man,  staat  een  blanke),  om  Lumumba  te  laten   uitleveren  aan  Katanga.   16  januari  1961:  Lumumba,  Mpolo  en  Okito  worden  naar  Katanga  gebracht.  Zes-­‐uurdurende  vlucht   vanuit  Leopoldstad.  In  het  vliegtuig  worden  ze  zwaar  gemarteld.  Vijf  uur  na  aankomst  wordt   Lumumba  vermoord.  Tsjombé  gaf  op  17  januari  1961  Kapitein  Gat  bevel  tot  executie.   Cover-­‐up-­‐operatie:  ‘Lumumba  is  in  de  brousse  vermoord  door  dorpelingen  nadat  hij  opnieuw  kon   ontsnappen’,  dit  wordt  zelfs  bevestigd  door  verschillende  getuigenissen  en  (valse)  verklaringen  van   Belgische  dokters.  De  lijken  worden  vernietigd  in  een  zwavelzuurbad  door  de  betrokkenheid  van   verschillende  partijen  (België,  vijanden  van  Lumumba  in  Congo,  CIA),  daardoor  is  de  dood  van   Lumumba  geen  onschuldig  feit  meer.  Er  komt  grote  politieke  verontwaardiging  in  de  wereld:    men   keert  zich  tegen  België  en  er  worden  aanvallen  gepleegd  op  Belgische  ambassades.   Verschillende  onderzoeken   1.  VS   In  de  jaren  ’70  onderzoekt  een  Amerikaanse  commissie  Church  complotten  van  de  CIA  tegen   staatshoofden.  De  uitspraken  rond  ‘Removal  &  Elimination’  worden  ontdekt  (zie  eerder).  Deze   bronnen  wijzen  op  een  zekere  betrokkenheid!   2.  BELGIË   In  1991  verschijnt  ‘Enquête  sur  la  mort  de  Patrice  Lumumba’  van  Jacques  Brassine.  Hij  verdoezelt  de   Belgische  inbreng,  legt  alle  schuld  bij  de  zwarten.  De  Belgische  adviseurs  (Weber,  d’Aspremont,   adviseur  van  Mobutu  Louis  Marlière,  …)  zijn  vrij  van  enige  schuld,  volgens  hem.   In  1999  verschijnt  ‘De  moord  op  Lumumba’  van  Ludo  De  Witte,  waarin  hij  Brassine  tegenspreekt.  Hij   klaagt  de  adviseurs  aan,  legt  de  schuld  bij  de  Belgen,  laat  zelfs  verschillende  namen  vallen  (o.a.   Eyskens).  Dit  werk  zorgt  voor  zeer  veel  commotie,  zoveel  zelfs  dat  de  Belgische  (paarse)  regering  een   parlementaire  onderzoekscommissie  van  professionele  historici  opricht  (2000-­‐2002:  40  jaar  na  de   feiten).  Het  resultaat  is  een  meer  dan  800  pagina’s  lang  verslag:  ‘Lumumba.  De  complotten?  De   moord’  door  Luc  De  Vos,  Emmanuel  Gerard,  Jules-­‐Gerard  Libois  en  Philippe  Raxon.     Resultaten  van  de  parlementaire  onderzoekscommissie   Deze  commissie  werd  opgericht  toen  er  een  paarse  coalitie  aan  de  macht  kwam.  Deze    willen  op   goede  voet  staan  met  nieuwe  machtshebbers  in  Congo.  De  commissie  heeft  bevoegdheden  van  een   onderzoeksrechter  (kan  in  archieven  die  normaal  niet  toegankelijk  zijn).  Het  Eindrapport  verschijnt  in   staatsblad.  

74    

In  de  inleiding  staat:  men  heeft  de  neiging  om  gebeurtenissen  van  toen  te  becommentariëren  vanuit   de  huidige  wereldvisie.  De  commissie  houdt  dus  rekening  met  de  gematigde  perspectieftheorie:  de   feiten  worden  steeds  geanalyseerd  vanuit  onze  huidige  tijd  en  maatschappij,  maar  we  moeten  ook   rekening  houden  met  de  toenmalige  waardebepalingen  en  omstandigheden.  De  maatstaven  van   toen  en  die  van  nu  zijn  zeer  verschillend.   Over  Lumumba:  Hij  is  geëxecuteerd  op  17/1  om  +/-­‐21.40  in  de  brousse  en  de  transfer  gebeurde  door   Congolese  autoriteiten,  maar  met  steun  van  Belgische  regeringsraadgevers.  De  raadgevers  zijn   moreel  verantwoordelijk  aan  moord  met  voorbedachten  rade.  De  Belgen  gaven  aldus  niet  de   opdracht  tot  moord,  maar  waren  wel  op  elk  niveau  aanwezig.  België  treft  aldus  een  grote  morele   schuld.   Enkele  besluiten  en  conclusies   -­‐  Lumumba  is  inderdaad  op  17  januari  vermoord.   -­‐  De  vlucht  naar  Katanga  is  door  de  Congolese  autoriteiten   begeleid,  maar  er  was  wel  steun  van  de  Belgische  regering.   -­‐  België  heeft  niets  gedaan  om  Lumumba  te  beschermen.   -­‐  België  heeft  geen  respect  getoond  voor  het  principe  van  de   Rechtstaat.   -­‐  Er  is  sprake  van  een  grote  morele  verantwoordelijkheid  van   Belgische  regeringsleden  (men  spreekt  zelfs  van  ‘moord  met   voorbedachten  rade’).   -­‐  Ook  koning  Boudewijn  heeft  een  rol  gespeeld.   -­‐  Er  zijn  ernstige  inbreuken  gepleegd  op  het  Belgisch  en  internationaal  recht.   -­‐  Er  is  zeker  sprake  van  belangenvermenging.   -­‐  De  archieven  waarmee  de  commissie  moest  werken  waren  in  een  zeer  slechte  staat,  maar  toch  is   het  positief  dat  ze  toegang  gekregen  heeft  tot  ‘gesloten’  archieven  om  het  onderzoek  zo  volledig   mogelijk  te  kunnen  maken.  Volledige  openheid  en  volledige  objectiviteit  zijn  waarschijnlijk  niet   bereikt,  maar  het  zwartwit-­‐contrast  van  Brassine  is  nu  wel  weggenomen  en  er  is  een  grijs  beeld  voor   in  de  plaats  gekomen.  Al  bij  al  komt  België  er  positief  uit:  men  heeft  er  alles  aan  gedaan  om  tot  een   volledig  inzicht  te  komen  rond  deze  moord  en  heeft  op  die  manier  België  schuld  laten  bekennen.  Op   5  februari  2002  biedt  Louis  Michel,  minister  van  Buitenlandse  Zaken,  zijn  excuses  aan  aan  het   Congolese  volk.  Dit  betekent  een  stap  vooruit,  dit  zet  wel  geen  punt  achter  de  controverse  maar  er  is   ruimte  voor  debat.   Afrondend  besluit  

75    

 Is  objectiviteit  nu  bereikt?  Vermoedelijk  niet,  maar  toch  is  het  mogelijk  geweest  om  stellingen  zoveel   jaar  na  datum  aan  te  passen.  

76