Heerlijkheid Hoogvliet Hoogvliet bevindt zich in een grote herstructureringsopgave. 7.000 Woningen gaan de komende tien jaar op de schop. WiMBY! voert samen met ondernemers, woningcorporaties, scholen, deelgemeente en gemeente, architecten, kunstenaars en onderzoekers projecten uit. Zij wil Hoogvliet tot een levendige plek maken door vernieuwende ideeën en talenten op het gebied van architectuur en stedenbouw een kans te geven. Petra Remmen
Het startpunt van een haalbaarheidsstudie kan zeer verschillend zijn, variërend van een globaal idee tot in een enkel geval een (bedrijfs-)plan waaraan verschillende deelonderzoeken ten grondslag kunnen liggen en alles ertussenin. In het eerste geval heeft AEF de rol van medebeoordelaar van een concept, in het laatste geval voert AEF een contra-expertise uit. In een haalbaarheidsstudie worden onderstaande randvoorwaarden geanalyseerd:
inhoudelijke randvoorwaarden ruimtelijke randvoorwaarden organisatorische randvoorwaarden financiële randvoorwaarden draagvlak/realisatiekansen planning.
Inhoud en proces lopen gelijk op. Om alle randvoorwaarden in beeld te brengen worden gesprekken gevoerd met alle betrokken partners: bedenkers van het concept, inhoudelijk betrokkenen, potentiële financiers, deskundigen. Eindresultaat van een haalbaarheidsstudie is tweeledig. Basis is een rapport waarin het betreffende plan in al zijn facetten wordt beschreven: concept, doelgroep, omgeving, functies, samenwerkingspartners, structuur en organisatie, exploitatie en financiering, planning en eventueel locatie, gebouw en een investeringsraming. Tweede onderdeel is een risicoanalyse met afsluitend de te zetten vervolgstappen. Op basis van de haalbaarheidsstudie kan de opdrachtgever een beslismoment organiseren waarop kan worden besloten of en zo ja op welke wijze het haalbaar is om het project verder te ontwikkelen.
129
Heerlijkheid Hoogvliet Naar verwachting zal er in de toekomst een nieuw, hip, mooi, jong en levendig Hoogvliet ontstaan mede door de toestroom van allerlei nieuwe bewoners naar de nieuwe woningen. Voorlopig is er in Hoogvliet echter weinig te doen. WiMBY1 wil de Hoogvlieters niet vijf tot tien jaar laten wachten totdat er een (cultureel) uitgaansleven ontstaat in Hoogvliet, maar hierop een voorschot nemen. Het idee om op korte termijn een verzameling van culturele en recreatieve attracties en kleinschalige voorzieningen te maken om daarmee de Hoogvlieters in deze moeilijke tijden van sloop/nieuwbouw alvast datgene te laten ervaren waarvoor ze nu zoveel offers moeten brengen vormt de kern van de Heerlijkheid. De Heerlijkheid wordt de kweekvijver voor een recreatief en cultureel
Haalbaarheidsstudie
leven voor en door de Hoogvlieters. De Heerlijkheid moet snel worden ontwikkeld en op korte termijn de aantrekkelijkheid en het imago van
1
Hoogvliet verbeteren. Dit heeft een uitwerking op de huidige Hoog-
Inhoudelijke randvoorwaarden
vlieters, maar ook op de potentiële geïnteresseerden in de nieuwe
Concept, doel/doelen, doelgroep, functies, omgeving.
Hoogvlietse woningen en winkels. Daarnaast oefent de Heerlijkheid zijn
2
aantrekkingskracht uit op de toeristen die normaal de route Rotterdam –
Ruimtelijke randvoorwaarden
Voorne Putten volgen.
Omvang park, ruimtelijk gebruik functies, omvang en begrenzing beoogde locatie, juridische (on)mogelijkheden (tijdelijk/definitief) op beoogde locatie (vergunningen), eventueel alternatieve locaties.
Ruimtebehoefte
3
Hoogvliet is met haar jonge, diverse en voor een substantieel gedeelte
Organisatorische randvoorwaarden
allochtone bevolking een typisch grootstedelijke wijk. Met name het
Betrokken partners en hun taken/rollen, eigendomsverhoudingen rondom het park, eigendoms-
aantal jonge allochtonen neemt snel toe. Door haar positie en haar
verhoudingen van de diverse functies, rol projectontwikkelaars juridische structuur, organisatie-/
opzet is Hoogvliet echter meer een nederzetting tussen de rivier en de
beheersstructuur.
industrie; een multi-etnische nederzetting in een zeer groene setting met
4
een enorme hoeveelheid groene openbare ruimte. Het is wel eens gezegd
Financiële randvoorwaarden
dat de allochtone gemeenschappen van Rotterdam de openbare en groene
Noodzakelijk budget voor aanleg van het park (groen), noodzakelijke budgetten voor realisatie van de
ruimtes van de stad als enigen gebruiken als echte openbare ruimtes.
diverse functies, noodzakelijk budget exploitatie park en individuele functies (beheer en activiteiten),
De barbecuende Turkse gezinnen in de parken en langs de singels zijn
verkenning financieringsconstructies, inventarisatie financiële mogelijkheden deelgemeente, gemeente,
hier het beste voorbeeld van. Maar niet alleen de allochtone Rotter-
provincie, rijk, verenigingen, bedrijven/projectontwikkelaars, fondsen.
dammers zijn gebruikers van parken en pleinen; de openluchtbioscoop,
5
de museumparkcamping en het gebruik van openluchtzwembaden en
Draagvlak/realisatiekansen
zwemvijvers laten zien dat de hele stedelijke bevolking gedurende een
Draagvlak voor concept/investeringen bij de diverse partners: verenigingen, clubs, (deel)gemeente,
beperkt seizoen een intense behoefte heeft aan plekken om te barbecuen,
projectontwikkelaars en bedrijven.
te voetballen, naar films te kijken, bandjes te beluisteren of pootje te
6
baden in de openlucht.
Planning
Het vele openbare groen is een belangrijk identiteitskenmerk van
Planning aanleg park, planning realisatie verschillende functies.
Hoogvliet. Het is merkwaardig dat een geschikte parkplek, een centraal stadspark juist in de meest groene en open deelgemeente ontbreekt. Het uitgaansleven in Hoogvliet is mager, alleen voor kleinere groepen zijn er mogelijkheden om zalen te huren. In de afgelopen jaren zijn veel feestzalen in Rotterdam gesloten of verbannen naar industriegebied. Er zijn nauwelijks feestzalen opgenomen als onderdeel van de stad of op loopafstand van de stad. Tegelijkertijd is er in Hoogvliet een grote behoefte aan plaatsen en zalen waar groepen bij elkaar kunnen komen om uit te gaan, te dansen, naar een band te luisteren, zelf muziek te maken of een (familie-)feest te organiseren. De groepen die hier behoefte aan hebben zijn dikwijls allochtoon (Surinamers, Antillianen, Kaapverdianen) en hebben
130
heel verschillende, ook voor Nederland a-typische verwachtingen en middelen. Deze groepen willen hun feest zoveel mogelijk zelf organiseren, zij willen niet afhankelijk zijn van de geluidsnormen, garderoberegels, barverplichtingen en decoratiesmaak van een ‘normaal’ cultureel centrum. Een eenvoudige, liefst lege, goedkope feestzaal zonder overlastperikelen is al enige jaren een acute behoefte in Hoogvliet. Tot nu toe zijn initiatieven vanuit de bevolking om een dergelijke zaal te bemachtigen en uit te baten steeds op niets uitgelopen. Iets voor de Hoogvlieters zelf én voor de Rotterdammers Wat betreft het inwoneraantal van Hoogvliet, het profiel van de bevolking en de ligging van Hoogvliet moeten er geen illusies gemaakt worden over de mogelijkheden voor het ontwikkelen van een majeure attractie op de schaal van de hele stad of regio. Althans, niet op zo’n manier dat het niet als een ‘Fremdkörper’ neerdaalt op Hoogvliet en aan deze gemeenschap zelf niets toevoegt behalve overlast. Het maken van iets dat eventueel
Bevolking naar etniciteit
mensen en aandacht van buitenaf zal trekken, moet gericht zijn op iets dat voor de Hoogvlieters zelf werkt en dat zoveel mogelijk gebruikmaakt
Surinamers
2.807
van de plaatselijke kwaliteiten en netwerken.
Antillianen
2.007
Kaapverdianen
356
De Heerlijkheid Hoogvliet richt zich op de huidige en toekomstige
Turken
789
inwoners van Hoogvliet. Binnen deze groep wordt specifiek aandacht
Marokkanen
428
gegeven aan de doelgroep jongeren. In zijn algemeenheid wordt de
Noord-Mediterranen
doelgroep jongeren direct gekoppeld aan overlast. Vervolgens wordt er
Nederlanders
één plek gecreëerd, bijvoorbeeld een skatebaan, waar dan alle jongeren
Overige
geacht worden naar toe te gaan, terwijl deze eigenlijk slechts voor één van
Totaal
600 23.886 5.51 35.924
de subgroepen interessant is. Bij het aanbieden van plekken en attracties voor jongeren moet rekening gehouden worden met de verschillende subculturen en een gedifferentieerd palet worden aangeboden.
Kerncijfers
Naast de doelgroep jongeren zijn (allochtone) families/gezinnen een
Woningen
belangrijke doelgroep. Uitgangspunt is dat 80% van de bezoekers
Aantal woningen herstructurering
afkomstig is uit Hoogvliet en 20% van elders. Een deel van deze 20% zal
Gemiddelde woningbezetting
bestaan uit autorecreanten gericht op het recreëren in de regio RotterdamVoorne Putten. Ontwikkelingsmodel De Heerlijkheid is erop gericht de inwoners van Hoogvliet op korte termijn – in de periode van herstructurering – iets te bieden. Om een snelle ontwikkeling haalbaar te maken is gekozen voor een ontwikkelingsmodel bestaande uit:
vaste onderdelen zoals een park, (zwem-)vijver met strand,
evenemententerrein, dierenbegraafplaats, cluster flexibele terreinen voor sport en spel, muziektent, arboretum, barbecue en picknickplekken, bouwspeelplaats et cetera. Onderdelen die in principe passen binnen het bestemmingsplan en waarvoor geen tijdrovende aparte procedures noodzakelijk zijn
tijdelijke onderdelen (maximaal 5 jaar) die bijvoorbeeld voorzien in de
behoefte aan een zaal of ‘hobbyruimten’ voor verenigingen en andere particuliere initiatieven. Voor de gebouwen worden stevige, maar tijdelijke
131
16.738 7.000 2,15
constructies gebruikt, die snel kunnen worden neergezet. De functies krijgen de tijd hun bestaansrecht te bewijzen. Bij succes kan na verloop van tijd worden bezien of een gebouw binnen of buiten de Heerlijkheid een definitieve plek kan krijgen
seizoensonderdelen (alleen in de zomer, maar permanent, dus ook na
5 jaar) zoals een openluchtbioscoop, evenementen en stadsfestivals. Activiteiten die mede inspelen op de behoefte aan culturele en recreatieve activiteiten. De Heerlijkheid biedt een aantal jaarlijks terugkerende seizoensactiviteiten. Dit kunnen nieuwe activiteiten zijn, maar ook bestaande activiteiten op een nieuwe locatie. Daarnaast zijn er ook de spontane activiteiten zoals bijvoorbeeld sleetje rijden vanaf de heuvel en schaatsen op de vijver in de winter. Gedurende de ontwikkeling van de Heerlijkheid kunnen ook elementen worden toegevoegd zoals bijvoorbeeld de verhuur van fietsen. Afhankelijk van het succes van de Heerlijkheid rest er over 5 jaar een mooi park of vinden er ook na die periode nog zomeractiviteiten plaats, al dan niet in gebouwen. Uitkomsten De Heerlijkheid van WiMBY! is een interessant concept waarmee op een snelle manier, via tijdelijke en vaste voorzieningen een impuls wordt gegeven aan de aantrekkelijkheid en het imago van Hoogvliet. Door en voor de multiculturele Hoogvlietse gemeenschap met haar specifieke behoeften en wensen. Het concept is helder: een snelle impuls van het recreatieve en culturele leven van Hoogvliet, een feestzaal, een geschikte parkplek. Feit is dat Hoogvliet momenteel niet of nauwelijks recreatieve en culturele functies heeft en dat er ook geen centraal stadspark is. Het toevoegen van deze functies zal leiden tot een vergroting van de aantrekkelijkheid van Hoogvliet. Het voorgestelde ontwikkelingsmodel waarbij gewerkt wordt met vaste, tijdelijke en seizoensonderdelen past bij het gekozen concept, waarin gestuurd wordt op het snel tot stand brengen van de Heerlijkheid en het neerzetten van nieuwe dingen. Positief is dat voor bijna alle functies trekkers aanwezig zijn. De plannen voor de Heerlijkheid worden in de diverse groeperingen (zoals DB Hoogvliet, ambtelijke top, deskundigen/vertegenwoordigers allochtone gemeenschappen, sport, recreatie, milieu) met enthousiasme ontvangen. Voor het verkrijgen van de vereiste vergunningen en de benodigde financiering is de Heerlijkheid echter ook sterk afhankelijk van een breed draagvlak bij bijvoorbeeld de (deel)gemeenteraad en de inwoners van Hoogvliet. Toetsing van de plannen moet hier nog plaatsvinden. Of WiMBY! er in zal slagen de Heerlijkheid ook daadwerkelijk tot stand te brengen is op dit moment nog onzeker. Verschillende hordes met betrekking tot financiering, exploitatie en specifieke locatieaspecten moeten nog worden genomen. Hierna kan pas een definitieve go/no go beslissing worden genomen. De oorspronkelijke planning (realisatie in 2004) was te ambitieus en is inmiddels bijgesteld. 132
Stand van zaken Duidelijk is dat WiMBY! met de plannen voor de Heerlijkheid goed aansluit bij dat wat leeft onder de multiculturele Hoogvlietse bevolking. De Heerlijkheid blijft in beweging. Uit de laatste berichten blijkt dat binnen het huidige bestemmingsplan vestiging van een permanente horecavoorziening mogelijk is. Onderzocht wordt nu of de Heerlijkheid een blijvend karakter kan krijgen, dit biedt tegelijkertijd weer andere perspectieven op financiering. Als voorproefje op de Heerlijkheid werd in de zomer van 2003 het festival Heerlijkheid Hoogvliet georganiseerd. Een festival met voor iedereen iets van zijn gading: paardrijden, luisteren naar verschillende soorten muziek, voetballen op een opblaasbaar veld, dollen op een springkussen, schminken, ijs en snoep eten of je kunsten vertonen op een podium. Een festival vóór en dóór Hoogvlieters. Op het drukbezochte festival waren dan ook veel verschillende culturen te zien. Voor de Hoogvlieters is het vooralsnog afwachten of het succesvolle festival zijn vervolg zal krijgen in park de Heerlijkheid. Laatste nieuws is dat er in de zomer van 2004 een tijdelijk festival zal plaatsvinden op de beoogde parklocatie. In de zomer van 2005 moet het permanente park de Heerlijkheid dan haar poorten openen.
1 Welcome into My Backyard! (WiMBY!) is de naam van de Internationale Bouwtentoonstelling Rotterdam – Hoogvliet.
