Groene daken, goede zaken

Groene daken, goede zaken Het 'vergroenen' van gebouwen in Nijmegen

1

welkom in de wereld van groendaken

Jan van der Meer Wethouder gemeente Nijmegen Mobiliteit, Milieu, Groen en Recreatie, Stadsregio Arnhem Nijmegen

Voorwoord Door de klimaatverandering worden de zomers warmer, met langere hittegolven, droogtes en extremere buien. In de steden ontstaat daardoor overlast. De hitte blijft hangen, het water kan moeilijk afgevoerd worden en de luchtkwaliteit vermindert. Overdag zorgen op veel plaatsen airco’s voor koeling, waardoor het buiten nog warmer wordt. Muren en daken van gebouwen stralen ‘s nachts die hitte weer uit, waardoor vooral de binnenstad veel warmer blijft dan de groene wijken. In woningen zonder airco slapen mensen slechter door deze hitte. Dit heeft een negatief effect op hun gezondheid. In de winter van 2008-2009 heeft de gemeente Nijmegen met infrarood opnames slecht geïsoleerde daken getraceerd in het stadscentrum, twee woonwijken en op een bedrijventerrein. Extensief groendak Gemeentehuis Nijmegen

In de zomer van 2009 zijn opnames gemaakt om hitte-eilanden in de stad te traceren met dezelfde infraroodtechniek. Vooral straten en pleinen bleven warm en kleurden rood. Dit onderzoek geeft zinvolle informatie over kansen voor vergroening en beschaduwing van de stad. Groene gevels en groene pleinen zijn nuttig voor verkoeling van de stad. Groendaken zijn nuttig voor het koelen van de woningen. Onderzoek laat zien dat er duizenden platte daken over de stad verdeeld liggen. Kansen volop dus! Waarom richten we deze daken dan niet zo in, dat ze verkoelend werken bij hitte, isolerend bij koude en wateropnemend bij zware regenbuien? Dit boekje beschrijft hoe je daken kunt vergroenen.

Met groendaken ontstaat er een ‘tweede maaiveld’ in de stad, dat door velen beleefd kan worden als een natuurlijke leefomgeving. Aan genaam om naar te kijken, fijn om te gebruiken als daktuin of dakterras en goed voor de lucht- en stadskwaliteit. Met dit boekje willen wij beleids makers en eigenaars van daken enthousiast maken voor toepassing van groendaken. Het vergroenen van daken is onderdeel van het Europese project Future Cities, waaraan Nijmegen deelneemt. Groendaken zijn in mijn visie een stap in de richting van een duurzame, klimaatbestendige en aangename wereld. En die toekomst ligt dichter bij dan menigeen denkt.

Inhoud 3 Welkom in de wereld van groendaken

11 Tien redenen voor groendaken

17 Stap voor stap naar een groendak

29 Nijmegen in het groen

Bijlage Subsidieregeling

Welkom bij Groene daken, goede zaken. Dit boek gaat over het ‘vergroenen’ van gebouwen in Nijmegen. Hiermee bedoelen we het aanleggen van groendaken en daktuinen op woningen, winkelpanden, parkeergarages en bedrijfspanden. De wens om te vergroenen staat beschreven in het groenplan ‘De Groene Draad. Kansen voor het Nijmeegse groen’. In het plan laat de gemeente Nijmegen zien hoe zij het groen in en om de stad verder wil ontwikkelen. Het ‘Ideeënboek Groene Allure Binnenstad’ is een uitwerking van dit groenplan. In Groene daken, goede zaken nemen wij u mee in de wereld van groendaken. U leest over verschillende typen groendaken, de voordelen ervan en welke stappen u onderneemt bij het aanleggen ervan. Het beleid van de gemeente Nijmegen komt aan bod: waarom kiest ze voor groendaken en op welke plekken ziet de gemeente kansen om deze aan te leggen? Ook vindt u informatie over de subsidieregeling van de gemeente Nijmegen voor de aanleg van een groendak.

Welkom in de wereld van groendaken Wat zijn dat nou eigenlijk: groendaken? In dit hoofdstuk maakt u kennis met deze nieuwe ontwikkeling en met het verschil tussen intensieve en extensieve groendaken. Daarnaast ontdekt u welke soorten vegetatie u op een groendak kunt gebruiken. We beginnen met een toelichting op het beleid van de gemeente Nijmegen.

3


Verticaal groen Smidstraat

Beleidskeuze van de gemeente Nijmegen

Mobiel groen Arsenaalgas

Groen verbetert de leefbaarheid in de stad De gemeente Nijmegen heeft haar beleids ambities over groen verwoord in het groen plan ‘De Groene Draad. Kansen voor het Nijmeegse groen’. In het plan beschrijft de gemeente Nijmegen de invloed van groen op de leefbaarheid in de stad. Groen in de stad heeft verschillende functies. Het maakt de stedelijke omgeving aantrekkelijk om in te wonen, te werken en te recreëren. Groen draagt ook bij aan een beter milieu en geeft mogelijkheden bij de berging van regenwater. Groendaken spelen een grote rol bij de laatste twee functies. De gemeente Nijmegen ziet deze twee functies dan ook als belangrijkste argument om de aanleg van groendaken te stimuleren. Verderop in dit boek leest u meer over deze en andere functies van groendaken. Het ideeënboek Groene Allure Binnenstad is een uitwerking van het groenplan en laat zien op welke manieren de binnenstad verder ver groend kan worden. Bijvoorbeeld met de aan leg van groene gevels, bomen, parken, mobiel groen en natuurlijk groendaken.

gelegd voor groen op een hoger niveau: daken van woningen en bedrijfspanden. Vooral in compacte stadswijken liggen mogelijkheden voor groendaken. In deze gebieden is namelijk weinig ruimte meer over voor groenprojecten in de openbare ruimte. Zo werkt de gemeente Nijmegen ook hier aan een beter milieu en een verbeterde waterberging. Future Cities Nijmegen neemt deel aan het Europese project Future Cities. In dit project wisselt Nijmegen kennis en ervaring uit op het gebied van klimaatbeheersing. Nijmegen doet dit met zes andere partijen: Arnhem, Tiel, het Engelse Hastings, het Franse Rouen, Duitse water schappen (Ruhrgebied) en het Belgische Ieper. Eén van de onderwerpen van Future Cities is het effect van groendaken op de temperatuur in de stad. Steden merken de effecten van klimaatverandering namelijk relatief snel. De temperatuur in een stenen bebouwing stijgt veel meer dan op het platteland. Dit verschijnsel noem je het hitte-eilandeffect. Het aanleggen van groendaken in een stedelijke omgeving en op bedrijventerreinen vermindert het ontstaan van hitte-eilanden. Zo verbetert het leefklimaat voor de mensen die in die gebieden wonen en werken.

Ook een niveau hoger: op daken van woningen en bedrijfspanden De gemeente Nijmegen kijkt niet alleen naar het groen in de openbare ruimte, zoals in parken en plantsoenen. Er is ook een rol weg

groene daken , goede z aken

4

Extensieve groendaken op bestaande bebouwing De gemeente stimuleert met haar subsidie beleid de aanleg van extensieve groendaken op bestaande bebouwing. Extensieve groen daken kunt u namelijk meestal aanleggen zonder dat u de dakconstructie hoeft aan te passen. De substraatlaag is relatief dun en daken met grind kunnen meestal het gewicht van het groendak dragen dat ervoor in de plaats komt. Voor intensieve groendaken heeft u een extra sterke dakconstructie nodig. Deze is bij bestaande bouw vaak niet aanwezig, waardoor u de dakconstructie zult moeten aanpassen. Daarnaast is het oppervlak aan bestaande daken in de stad groot. Als een deel van deze, meestal bitumen, daken zou veranderen in groendaken levert dit veel voordelen op. In het volgende hoofdstuk leest u meer over de verschillen en voordelen van groendaken. Nieuwbouw Bij nieuwbouw in de bestaande stad (inbreiding) en in nieuwbouwwijken is alles op voorhand nog mogelijk. Er kunnen zowel extensieve als intensieve groendaken worden aangelegd. U kunt hiervoor zelfs in aan merking komen voor subsidieregelingen van de provincie of het Rijk. De gemeente Nijmegen heeft voorlopig alleen een sub sidieregeling voor bestaande bouw.

5

Bitumen dak


Extensief dak

Typologieën groendaken Extensief of intensief Er zijn twee soorten groendaken: extensieve en intensieve. We baseren dit onderscheid op het type vegetatie dat op het dak groeit, de manier waarop het dak gebruikt wordt, maar vooral op de dikte van de substraatlaag. Extensieve groendaken Extensieve daken hebben weinig onderhoud nodig. De begroeiing houdt zichzelf in stand. De planten op een extensief dak moeten bestand zijn tegen het extreme leefklimaat op een dak. Ze moeten kunnen overleven onder verschillende omstandigheden, zoals extreme warmte en kou, harde wind, droogte en vocht. Voorbeelden van vegetaties die aan

dikte substraatlaag

Extensief < 20 cm

Intensief > 20 cm

helling van het dak

1% tot 45%

1% tot 4%

maximale belasting

30 - 150 kilogram per vierkante meter ja

240 - 900 kilogram per vierkante meter nee

nee weinig

ja veel

realisatie bij bestaande bouw beloopbaar onderhoud

De verschillen tussen extensieve en intensieve daken

deze vereisten voldoen zijn: gras, kruiden, mos en/of sedum. Extensieve groendaken zijn niet geschikt als gebruiksruimte of daktuin. U kunt er vanwege de begroeiing namelijk nauwelijks op lopen en ze zijn daardoor alleen toegankelijk voor onderhoud. De substraatlaag op extensieve groendaken is niet dikker dan twintig centimeter. Het groendak weegt tussen de 30 en 150 kilogram per vierkante meter. De lichtste uitvoering kunt u op vrijwel alle daken toepassen, zonder dat u de dakconstructie hoeft aan te passen. Het is aan te bevelen om dit van te voren goed te laten controleren door een bouwkundig adviesbureau.

Extensief grasdak

7


Voorbeelden van extensieve groendaken Sedumdak: de vegetatie bestaat uit ver schillende sedumsoorten (vetplantjes). Sedum is een laaggroeiende, bodem bedekkende dakbegroeiing. Sedumdaken zijn over het algemeen erg kleurrijk, zeker in de bloeiperiode. Dit type dak kunt u ook gebruiken op hellende daken. Kruidendak: een bloemrijke variant onder de groendaken. U gebruikt een zaadmengsel van verschillende soorten kruiden. U kunt de kruiden eventueel combineren met sedum soorten. Extensief grasdak: u legt een grasdak aan met een zaadmengsel. U hoeft het dak slechts één of twee keer per jaar te maaien.

Sedumdak brandweerkazerne Wijchen

Intensieve groendaken Intensieve groendaken staan beter bekend als daktuinen. Ze zijn uitstekend geschikt als extra gebruiksruimte. De begroeiing op intensieve daken heeft meer onderhoud nodig dan een extensief groendak. Een bekende gebruiksf unctie is het dakterras: een terras aangekleed met potten, bakken en/of per gola's. Intensieve groendaken vindt u in allerlei situaties terug: als privétuin bij appartementen, als lunchplek bij kantoren of als openbare groenvoorziening op winkel centra of parkeergarages.

Bloemenweide: een bloemenweide bestaat uit wild gras gemengd met kruiden. Voor het aanleggen van de bloemenweide gebruikt u een speciaal zaadmengsel. Ecologisch dak: op dit dak laat u de vegetatie ontwikkeling spontaan opkomen. U legt dus wel een volledige basis voor een groendak aan met substraat, maar u brengt zelf geen beplanting aan. Een ecologisch dak heeft hierdoor geen onderhoud nodig en is relatief goedkoop.


8

De substraatlaag op intensieve groendaken is tussen 20 en 80 centimeter dik. Een intensief dak weegt tussen de 240 en 900 kilogram per vierkante meter. Bij bestaande bouw is hier voor vaak een ombouw nodig van de dak contructie en daar moet een bouwvergunning voor worden aangevraagd. Voorbeelden van intensieve groendaken Daktuin/dakpark: de beplanting van een daktuin of dakpark kan variëren van gazon tot struiken en zelfs kleine bomen. Daarnaast kunt u ook denken aan een terras of een waterpartij. Intensief grasdak: een intensief grasdak heeft een gebruiksfunctie: u kunt op het gras of het gazon lopen. Een gazongrasdak dient u meerdere malen per jaar te maaien. Vijverdak: een aparte variant op de intensieve daken is het vijverdak. U maakt een vijverdak gebruiksvriendelijk door er stapstenen of vlonders bij te plaatsen.

Intensief grasdak op de parkeergarage bij FiftyTwoDegrees

9



10

Tien redenen voor groendaken Intensief grasdak op parkeergarage UMC St Radboud

Nijmegen wil meer groendaken in de stad. In dit hoofdstuk leest u tien redenen waarom een groendak de voorkeur heeft boven een traditioneel dak van bitumen met of zonder grind. Het gaat om economische redenen, milieuredenen, redenen met betrekking tot waterberging, ecologische- en esthetische redenen. Daarnaast behandelen we de maatschappelijke opbrengsten van groendaken. Immers, niet alleen de eigenaar heeft profijt van een groendak. Ook de samenleving heeft baat bij de voordelen van groendaken. In dit hoofdstuk bespreken we dit onderwerp en beantwoorden de vraag: wie draait op voor de kosten en wie profiteert van de voordelen? De samenleving of de particuliere initiatiefnemer?

11

t ien redenen voor groendaken

Tien redenen voor groendaken Met een groendak maakt u multifunctioneel gebruik van de beperkte/beschikbare ruimte in de stad.

Een groendak heeft een sterk energie besparende werking. Groendaken zorgen door het effect van de verdamping ervoor dat gebouwen zomers minder warm worden. Hierdoor kunt u in de zomer behoorlijk besparen op het gebruik van de air conditioning. Er is op dit gebied een duidelijk verschil tussen woningen en commercieel vastgoed. Voor commercieel vastgoed lijken vegetatiedaken aantrekkelijker dan voor woningen. Een commercieel groendak verdient zichzelf waarschijnlijk in 10 à 15 jaar terug. Dit komt door de flinke kostenbesparing op airconditioning. Deze kostenbesparing geldt minder voor woningen, omdat deze meestal geen airconditioning of klimaatbeheersing (warmte/koeling) hebben.

U gebruikt het dak namelijk voor meerdere doelen. Intensieve daken (daktuinen) en extensieve daken hebben echter verschillende doelen. Een intensieve daktuin is, naast een overkapping van de bebouwing, ook een plek om te ontspannen, te wandelen of te lunchen. Extensieve daken hebben deze gebruiks functie niet. Het uitzicht op een extensief groendak kan wel een rustgevende functie hebben.

Groendaken gaan langer mee dan traditionele daken.

In de winter levert een groendak geen energiebesparing op. Dit komt doordat een groendak nat is (drainagelaag). De isolatie waarde in de winter is hierdoor gering en zorgt zelfs voor extra koelte ten opzichte van een zwart dak. Daarom is het belangrijk dat u een groendak aanlegt op een goed geïsoleerd dak. U kunt ook kiezen voor een groendak met ingebouwde isolatielaag.

Een groendak gaat gemiddeld 60 jaar mee. Een traditioneel bitumen dak zonder grind gaat gemiddeld 15 jaar mee en met grind 5-10 jaar langer. De verlengde levensduur van een groendak wordt veroorzaakt door de substraatlaag en de vegetatielaag. Deze beschermen het dak tegen schadelijke UVstraling en temperatuurverschillen. Daarnaast voorkomt de dakbegroeiing dat het dak uitdroogt en krimpscheuren gaat vertonen.


Met een groendak bespaart u op energiekosten.

12

Gebouwen met een groendak kunnen meer waard zijn.

Groendaken zuiveren vervuild regenwater.

Met name de isolerende factor kan van grote invloed zijn op de verkoopwaarde van het gebouw. Een gebouw met energielabel A is immers meer waard dan bijvoorbeeld een gebouw met een label B of C. Het leefgenot van een groene omgeving verhoogt ook de waarde van omliggend vastgoed. Een appartement in de stad met uitzicht op een groene omgeving is aantrekkelijker dan een appartement met uitzicht op alleen maar zwart bitumen. Groendaken zorgen voor een betere luchtkwaliteit. Gemotoriseerd verkeer en de industrie zorgen voor verontreinigde lucht. Het gaat vooral om de uitstoot van roet, stikstofoxiden en fijnstof. Ook komt er nogal wat veront reiniging ons land inwaaien: 73% van al het fijnstof komt uit het buitenland. Beplanting op groendaken kan deze schadelijke stoffen uit de lucht vangen. Planten binden bepaalde uitlaatgassen en andere stoffen en leveren daarna zuurstof. Bladeren vangen fijnstof en roet, dat vervolgens door de regen weg gespoeld wordt en in de substraatlaag of in het riool verdwijnt. Een extensief dak met sedum betekent hier weinig voor, maar een intensief dak met kruiden, struiken en bomen juist veel.

13

Regenwater kan bepaalde stoffen zoals fosfaat, stikstof, koper, zink en lood uit verontreinigde lucht opnemen Groendaken filteren deze stoffen uit het regenwater. De stoffen worden gebonden in de substraatlaag van het dak en de planten breken deze ver volgens gedeeltelijk af. Het waterzuiverend effect heeft positieve gevolgen voor de kwaliteit van het grond- en oppervlaktewater. Zeker wanneer het regenwater is afgekoppeld van het riool en direct in de grond kan wegzakken. De meeste gebieden in Nijmegen hebben een gemengd rioolstelsel. Het regenwater wordt dan samen met het vuile water afgevoerd naar de rioolwaterzuivering. In deze gebieden is het waterzuiverend effect van een groendak niet van belang. Dit verandert wanneer er is afgekoppeld: regenwater gaat dan niet meer het vuilwaterriool in, maar het infiltreert direct in de bodem. Het regenwater dat uit het groendak komt en de bodem inzakt is dan schoner. In gebieden met een gescheiden rioolstelsel (in Nijmegen is dat in de wijken Dukenburg, Lindenholt en Nijmegen Noord) komt het regenwater direct in de vijvers terecht. Groendaken kunnen ook hier zorgen voor een duidelijke verbetering van de waterkwaliteit.


Groendaken ontlasten het rioolstelsel.

Groendaken zorgen voor meer natuur in de stad.

De substraatlaag van een groendak absorbeert regenwater. Normaal gesproken komt regen water dat op een dak valt in één keer via de regenpijp in het riool terecht. Dit leidt soms tot overstromingen van het riool, waardoor vervuild water in het oppervlaktewater komt. Groendaken kunnen deze piekbelasting van het riool verminderen. Een groendak houdt het regenwater namelijk gedurende een bepaalde tijdsduur vast. Het water wordt vervolgens geleidelijk aan geloosd, verspreid over enkele uren na de regenbui.

Groendaken vormen nieuwe leefruimte voor planten en dieren. Deze leefruimte is in de stad immers beperkt door de aanwezigheid van woningen, gebouwen, wegen en asfalt. Als u een groendak aanlegt zorgt u voor meer natuur in de stad. U kunt de diversiteit van deze natuur beïnvloeden door op uw groendak verschillende soorten vegetatie aan te leggen. U kunt bijvoorbeeld planten plaatsen die aantrekkelijk zijn voor bijen en vlinders. Groendaken hebben een positief effect op mensen.

Groendaken zorgen voor verkoeling in de stad.

Groen heeft een positief effect op de gezond heid van mensen. Een groene stad oogt vrien delijker dan een stenen stad. Mensen voelen zich er veiliger. Uitzicht op groen werkt bovendien rustgevend, waardoor stress en spanningsklachten kunnen verminderen. Daarnaast motiveert een groene omgeving om in beweging te komen, een stukje te wandelen of te fietsen. Qua beleving hebben groendaken dus een positief effect op mensen.

In de zomer kan de temperatuur in stedelijk gebied flink oplopen. Stenen muren, asfalt en dakbedekking absorberen warmte en geven dit weer af aan de omgeving. Hierdoor ontstaan zogenaamde hitte-eilanden: plekken waar de temperatuur een stuk hoger is dan in de omgeving. In stedelijk gebied kan het wel acht graden warmer zijn dan op het platte land. Groendaken en groene gevels helpen bij de bestrijding van deze hitte-eilanden. Ze verminderen de opname van warmte in stedelijk gebied. Er ontstaat zelfs een soort koelsysteem doordat planten koel vocht transpireren en afgeven aan de omgeving.


Kortom, tien goede redenen om uw traditionele dak te vervangen door een groendak!

14

Privaat Kosten

Opbrengsten

• Investering • Onderhoud

• Langere levensduur van het dak • Besparing op energiekosten • Meerwaarde woning • Multifunctioneel gebruik van beperkte/ beschikbare ruimte • Verhoogde kwaliteit leefomgeving binnen en op het gebouw

Publiek Kosten

Verdeling van de kosten en opbrengsten Groendaken leveren veel voordelen op. We maken onderscheid tussen voordelen voor de eigenaar (private voordelen) en voordelen voor de samenleving (publieke voordelen). De meeste en tegelijkertijd zwaarst wegende opbrengsten van groendaken liggen in de publieke sfeer. Denk bijvoorbeeld aan de verbeterde lucht- en waterkwaliteit. De grootste kosten komen echter voor rekening van de eigenaar van het groendak. De subsidieregeling van de gemeente Nijmegen voor het aanleggen van groendaken kan deze verdeling gelijk trekken.

15

Opbrengsten

• Subsidieverlening • Betere luchtkwaliteit • Betere waterkwaliteit • Minder belasting van het rioolstelsel • Verkoeling van de stad • Meer natuur in de stad • Multifunctioneel gebruik van beperkte ruimte • Positief effect op mensen



16

Stap voor stap naar een groendak Platte daken lenen zich prima voor de aanleg van een groendak

In dit hoofdstuk staan de praktische aspecten van groendaken centraal. U krijgt een beeld van welke stappen u onderneemt als u een groendak wilt aanleggen. Eerst brengt u uw wensen en mogelijkheden in kaart. Het schema Welk dak past bij u? helpt u bij het selecteren van het type dak dat het best bij uw woning past. Vervolgens leest u hoe een extensief groendak is opgebouwd. We geven praktische tips bij het aanleggen van de begroeiing en we geven een inschatting van de kosten voor de aanleg van een groendak. We baseren ons hierbij op gegevens van groendakspecialisten. We sluiten af met een overzicht van informatieve websites over groendaken.

17

stap voor stap na ar een groendak

Wat zijn uw mogelijkheden?

Is uw dak geschikt voor een groendak? Of uw dak geschikt is voor een groendak hangt af van de dakconstructie. De dak constructie moet sterk genoeg zijn om het gewicht van het substraat en de begroei ing te dragen. Bij bestaande bouw zijn de grinddaken vaak sterk genoeg voor een extensief groendak. Wilt u zekerheid? Laat dan een bouwkundige de draagkracht van uw dakconstructie controleren. Uit het onderzoek kan blijken dat u een bouwvergunning nodig heeft. Let ook goed op de waterafvoer van uw dak. Het is belangrijk dat het water goed kan weglopen. Waterplassen kunnen uw dak beschadigen. Het is handig om een groendak op een natuurlijk moment aan te leggen: als uw bitumen dak toch aan vervanging toe is.

Het voorbereiden van de aanleg van een groendak begint met het in kaart brengen van uw mogelijkheden. Hiervoor beantwoordt u drie vragen: • Is uw dak geschikt voor een groendak? • Wat is uw budget? • Wilt u een onderhoudsarm dak of een dak dat meer onderhoud vergt? De aanleg

Hellende daken en platte daken stellen verschillende eisen aan het type groendak. Hellende daken zijn bijvoorbeeld niet beloopbaar en platte daken wel. Op hellende daken moet u extra maatregelen treffen die ervoor zorgen dat uw groendak niet afglijdt. Andere aspecten waar u op kunt letten zijn: krijgt uw dak veel of weinig zonlicht? Dit is van belang voor de plantkeuze op het dak. Sommige planten hebben immers veel zonlicht nodig en andere weinig.


18

Wat is uw budget? Het aanleggen van een groendak kost geld. De aanleg van een extensief groendak op een bestaand gebouw kost gemiddeld tussen de 45 en 60 euro per vierkante meter. Indien gewenst kunt u, tegen meerkosten van zo’n 20 euro per vierkante meter, een extra isolatielaag aanbrengen. U kunt op verschillende manieren besparen op de aanleg van een groendak. Kiest u bijvoorbeeld voor het (goedkopere) inzaaien van uw dak? Of gaat u voor (duurdere) voorgekweekte sedummatten? Voor parti culieren geldt de keuze: legt u uw dak zelf aan of laat u dit doen door een gespecia liseerd bedrijf? Beide manieren verschillen nogal in de kosten. Daartegenover staat, dat een groendak in de loop der jaren ook voor besparingen zorgt. U kunt besparen op uw energierekening en uw groendak gaat langer mee dan een traditioneel dak.

19

Wilt u een onderhoudsarm dak of een dak dat meer onderhoud vergt? Dit is belangrijk voor de eisen die u aan het dak stelt. Is het dak vooral bedoeld om naar te kijken? En wilt u weinig tijd besteden aan het onderhoud? Dan is een extensief groendak erg geschikt. Wilt u het dak gebruiken als daktuin? En vindt u het leuk om veel tijd te besteden aan het onderhoud? Dan kunt u voor een intensief groendak kiezen.

Welk dak past bij u? Het schema op pagina 20 en 21 helpt u bij het selecteren van een geschikt groendak. Maak in het schema eerst een keuze tussen een plat of een hellend dak. Als u de vragen in het schema heeft beant woord kunt u overgaan tot het aanleggen van het groendak. In de volgende paragraaf leest u hoe een groendak is opgebouwd.


Een sedumdak kan er heel gevarieerd uitzien

U heeft een plat dak Wilt u dat het dak beloopbaar is? wel beloopbaar

niet beloopbaar

Hoeveel onderhoud wilt u aan de daktuin besteden? weinig

matig

matig

veel

kijken & ontspanning

kijken & ontspanning

Verhardingsdak

Daktuin ·grasdak ·vijverdak

Voor welke doeleinden wilt u het dak gebruiken? kijken

Sedumdak ·bloemen ·kruiden ·ecologisch

ontspanning

kijken

ontspanning

Grasdak


20

U heeft een hellend dak Wilt u dat het dak beloopbaar is? wel beloopbaar

niet beloopbaar

Hoeveel onderhoud wilt u aan de daktuin besteden? weinig

matig

Voor welke doeleinden wilt u het dak gebruiken? kijken

ontspanning

Sedumdak ·bloemen ·kruiden ·ecologisch

kijken

ontspanning

Grasdak

21


Hoe is een groendak opgebouwd? Een goed groendak heeft een degelijke dakopbouw. Hiermee voorkomt u dat het groendak schade toebrengt aan de dak constructie. Houd bij de aanleg rekening met een goede waterafvoer. De water bergingscapaciteit van een groendak is afhankelijk van welk systeem u gebruikt en van de verzadigde toestand. Hoe meer verzadigd het dak is hoe minder water het kan bevatten en hoe meer afstroming van hemelwater er plaats zal vinden. De standaardopbouw van extensieve dakbegroeiing ziet er als volgt uit:

Laag 1 Waterkerende en wortelwerende laag Het is erg belangrijk dat het dak waterdicht is. Hiervoor gebruikt men vaak EPDM folie. De folie wordt direct op de dakconstructie bevestigd. EPDM folie werkt ook als wortelwerende laag. De wortels van de begroeiing kunnen namelijk niet door deze folie heendringen. De wortels van de dakbegroeiing kunnen hierdoor de dakconstructie niet aantasten.

Laag 2 Beschermlaag Deze laag beschermt de beschermende folielaag tegen beschadiging en lekkage. Men gebruikt hier speciaal beschermdoek voor.


22

Laag 6 Vegetatielaag

Laag 5 Substraatlaag

Er zijn twee manieren om sedumdaken aan te leggen: met vegetatiematten of door de plantjes in

De substraatlaag is een speciaal samengestelde laag waarin u de beplanting aanbrengt. Substraat

te zaaien. Sedummatten zijn per rol te koop en de rollen zijn in iedere gewenste lengte verkrijgbaar. Het inzaaien van sedum is goedkoper, maar duurt wel één tot anderhalf jaar voordat de vegetatie gesloten is. Inzaaien gaat het best op platte daken.

bestaat uit organisch en/of anorganisch materiaal. De organische delen bestaan uit humus en turf. De anorganische delen zijn grind, zand, lava en andere steensoorten. Het substraat heeft goede eigen schappen als het gaat om waterberging, drainage en de aanwezigheid van voedingsstoffen voor de planten. Voor een sedumbeplanting op een normaal plat dak is een substraatlaag van zes centimeter al voldoende. Bij meer hellende daken is een iets dikkere laag nodig. Zo houdt de substraatlaag dezelfde water bergende eigenschappen. De beplanting haalt voeding uit het substraat, dus hoe dikker de laag hoe beter. Houd er wel rekening mee dat de substraatlaag dan zwaarder is. Gebruik liever geen ‘gewone’ tuingrond in plaats van substraat. Deze grond kan namelijk ongewenste onkruidzaden, ziektekiemen of afval bevatten. Bovendien is grond een stuk zwaarder dan substraat. Grond kan hierdoor makkelijker verdichten. Er komt dan minder lucht en water bij, waardoor de wortels van de beplanting kunnen verstikken.

Laag 4 Filterlaag Het is verstandig om tussen het substraat en de drainage een bescherming aan te leggen, bijvoorbeeld worteldoek. Hiermee voorkomt u dat wortels doordringen tot de dakbedekking. En u voorkomt dat het substraat in de drainagelaag terechtkomt. Sommige bedrijven leveren drainagelagen waar een beschermvlies aan vastgeplakt zit. De kans op doorwortelen van planten is sowieso gering als u het dak voldoende vochtig houdt. Dit is vooral belangrijk in de zomermaanden, omdat planten dan dorst krijgen en op zoek gaan naar water. De plant zoekt dan met zijn minuscule wortels naar openingen of kieren en vindt die vaak in de naden van folies.

Laag 3 Drainagelaag De drainagelaag bestaat uit speciale drainage matten en zorgt voor het afvoeren van het over tollige hemelwater. Drainagematten zijn er in verschillende maten. Een drainagemat bestaat uit noppen die het water kunnen vasthouden en afvoeren. De bovenkant van de mat is vaak gevuld met grind of lavasteen.

23


In het schema ziet u hoe dik de substraatlaag moet zijn voor verschillende soorten vegetatie op een extensief dak. Type vegetatie

Minimale dikte substraatlaag

Mos-sedum

4 - 6 cm

Sedum-mos-kruiden

6 - 10 cm

Sedum-kruiden-grassen

10 - 15 cm

Grassen-kruiden

15 - 20 cm

Daktuin

Wat kost een groendak? Het zelf aanleggen van een groendak kost gemiddeld 50 euro per vierkante meter. Afhankelijk van het soort begroeiing variëren de prijzen van 45 tot 60 euro. Voor het eventueel isoleren van het dak of het ver wijderen van grind zijn er bijkomende kosten. In onderstaand schema leest u de kosten voor extensieve groendaken met verschillende eigenschappen. U kunt informatie en offertes hiervoor opvragen bij de bedrijven genoemd op pagina 26 en 27.

Type

Soort beplanting

dikte opbouwsubstraatlaag hoogte

gewicht per m2 water verzadigd

aanpassing constructie nodig?

kosten per m2

Sedum lichtgewicht

muurpeper, witte muurpeper, Mongoolse muurpeper, tripmadam, milde muurpeper

circa 5 cm

circa 10 cm

circa 60 kg

nee

€ 50,-

Sedum standaard

muurpeper, witte muurpeper, Mongoolse muurpeper, tripmadam, milde muurpeper

vanaf 6 cm

circa 10 cm

circa 95 kg

nee

€ 45,-

Sedum extra

sedumsoorten, duizendblad, rotsanjer, vanaf 6 cm steenanjer. pluimanjer, havikskruid, fakkelgras, kleine mantelanjer, zeepkruid, steenbreek, huislook, kruipende tijm

circa 10 cm

circa 120 kg

nee

€ 55,-

Kruidendak

kartuizeranjer, mantelanjer, geel zonneroosje, muizenoor, voorjaars ganzerik, bijenkorfje, kleine tijm

vanaf 7 cm

circa 10 cm

circa 108 kg

nee

€ 60,-

Grasdak

verschillende soorten grassen

vanaf 7 cm

circa 10 cm

circa 108 kg

nee

€ 60,-

Bloemenweide

mengsel van grasdak (60%) en kruidendak (40%)

vanaf 7 cm

circa 10 cm

circa 108 kg

nee

€ 60,-


24

Richtlijnen Nederland heeft geen specifieke wet- en regelgeving voor groendaken. Er bestaat wel een richtlijn voor het aanleggen van groen daken. Deze dakbegroeiingsrichtlijn is volgens de gemeente Nijmegen minder belangrijk voor particulieren, dan voor woningbouw corporaties en bedrijven. Particuliere eigenaren (en Verenigingen van Eigenaren) zijn in de Nijmeegse subsidieregeling niet verplicht om volgens de richtlijn te werken, maar moeten wel voldoen aan de eis van een gelaagd groendak. Woningbouwcorporaties en bedrijven zijn wel verplicht om volgens de dakbegroeiingsrichtlijn te werken. Dakbegroeiingsrichtlijn Deze richtlijn helpt architecten en uitvoerders bij het ontwerpen, aanleggen en onderhouden van dakbegroeiingen. De dakbegroeiings richtlijn is gebaseerd op de Duitse richtlijn van het FLL (Forschungsgesellschaft Land schaftsentwicklung Landschaftsbau). De Nederlandse vertaling wordt uitgeven door de Stichting Bouwresearch (SBR).

25

Grind op het dak Veel huizen en gebouwen met een plat dak hebben grind op het bitumen dak liggen. Voordat u op deze daken een groendak aanlegt moet u het grind verwijderen. Een voordeel is dat u weet dat het dak een extensief groendak kan dragen. Grind is namelijk zwaarder dan een extensief groendak.

In de richtlijn komen onder meer de volgende onderwerpen aan bod: • wet- en regelgeving rond dakbegroeiing; • stedenbouwkundige en landinrichtings functies en effecten; • eisen aan het gebouw en de bouwmaterialen • drainage- en filterlagen; • eisen aan zaaigoed, planten en vegetatie • nazorg en onderhoud. De richtlijn gaat vooral in op de voor daken geschikte typen begroeiing en vegetatie vormen en de daarbij behorende vegetatie lagen en -systemen. U kunt de dak begroeiingsr ichtlijn en andere publicaties over groendaken bestellen via www.sbr.nl.


Sedumdak

Informatie, advies en bedrijven Er is veel informatie over groendaken op internet te vinden. Hieronder geven wij enkele websites die u kunt raadplegen. Deze websites lopen uiteen van praktische webwinkels waar u materiaal kunt aanschaffen tot dakbedrijven, regionale hoveniers en een algemene website over een kwaliteitskeurmerk voor groendaken.

Heeft u vragen? Heeft u vragen over de aanleg van een groendak dan kunt u contact opnemen met het Waterservicepunt: (024) 379 18 01 of kijk op www.waterbewust.nl

www.groenedaken.net Informatie en webwinkel voor doe-het-zelvers (particulieren). ZinCo www.zinco.nl Informatie voor bedrijven en particulieren. Ekogras Dakbegroeiing www.ekogras.com Advies en aanleg.


26

Sedumdak in bloei, Magnetenlaboratorium Radboud Universiteit

Consolidated Nederland www.consolidated.nl Informatie en aanleg voor bedrijven. Groendak v.o.f. www.groendak.info Informatie en aanleg voor particulieren en bedrijven. Leven op Daken www.levenopdaken.nl Levert een alles-in-één-pakket voor de aanleg van groendaken. Weijers Eikhout, Groesbeek www.weijerseikhout.nl Optigroen daken gevelbegroeiing www.optigroen.nl Informatie en aanleg voor particulieren en bedrijven. Van de Haar Groendaken www.vandehaargroendaken.nl Advies en aanleg. Heijmans Sport en Groen BV (onderdeel Heijmans Infra) www.heijmanssportengroen.nl Eijkelboom BV www.eijkelboom.nl

Van Kessel Sport en Cultuurtechniek BV www.kesselsport-cultuur.nl Ginkel Groep www.ginkelgroep.nl Advies en aanleg. Donker BV hovenier www.donkergroen.nl

Stichting Groenkeur www.groenkeur.nl Kwaliteitskenmerk voor de groene sector. Hier vindt u ook een overzicht van bedrijven met het Groenkeurmerk.

Jonkers Hoveniers www.jonkershoveniers.nl

Groene Steden netwerk www.groenesteden.nl

Vereniging van Hoveniers en Groenvoorzieners www.groenbovenalles.nl Informatie over de aanleg.

Kennisnetwerk Groen en de Stad www.groenendestad.nl

Hoveniersbedrijf Abelia www.abeliahoveniers.nl

Hoveniersbedrijf De Overhaag www.overhaag.nl Advies en aanleg groendaken en daktuinen.

27


Groenforum www.groenforumnederland.nl

Nijmegen in het groen Sedumdak op het Researchcentrum UMC St Radboud

Dit laatste hoofdstuk geeft u een beeld van het Nijmeegse groenbeleid in de stad. Voor welke groentypen kiest de gemeente Nijmegen volgens het Ideeënboek Groene Allure Binnenstad? Gemeente Nijmegen wil niet alleen groendaken in de binnenstad, maar ook op andere plekken, zoals in de prachtwijk Hatert en op het bedrijventerrein Nijmegen-West. Waarom kiest de gemeente juist voor deze gebieden? Op pagina 32 vindt u informatie over de subsidieregeling van de gemeente Nijmegen voor de aanleg van een groendak. We sluiten dit boek af met inspirerende projecten van groen daken in Nijmegen.

29

ni jmegen in he t groen

Pocket park Mariënburg

Groene Allure Binnenstad De binnenstad van Nijmegen heeft drie stads parken: het Kronenburgerpark, het Valkhof park en het Hunnerpark. Veel bewoners vinden dat het centrum van de stad meer groen kan gebruiken. In het 'Ideeënboek Groene Allure Binnenstad' geeft de gemeente vorm aan de wensen voor een groene binnenstad. De gemeente maakt hierin onderscheid tussen vijf soorten groen: Bomen Door op bepaalde plekken bepaalde bomen te planten wil de gemeente Nijmegen meer eenheid in het groen brengen.

Mobiel groen Waalkade

Verticaal groen Voorbeelden van verticaal groen zijn: groene wanden (Lindenberg gebouw, de liftschacht bij de Mariënburggarage, schoorstenen bij de Grote Markt, klimdraden (poorten bij de ringstraten) en geveltuinen.

Pocket parken Naast bestaande parken is er in de toekomst ruimte voor miniparken in de binnenstad en in buurten. Mobiel groen Op sommige plekken, zoals op het Stations plein, is het niet mogelijk om bomen te plaatsen. Met mobiel groen kan de gemeente deze plekken toch vergroenen. Mobiel groen is nu te vinden in het Arsenaalgas, op de Waalkade en op de trappen naast het Casino. Groendaken Vegetatie op daken maakt de groene binnenstad compleet.


30

Zo groen kan Nijmegen zijn De gemeente Nijmegen wenst naast de binnenstad op nog twee plekken groendaken: in de wijk Hatert en op bedrijventerrein Nijmegen-West. De gemeente wil graag dat woningcorporaties en bedrijven groendaken aanleggen. Daarvoor wordt een aparte subsidieregeling gemaakt. De keuze voor de wijk Hatert De wijk Hatert in het zuiden van Nijmegen is een zogenaamde prachtwijk. Hatert is volop in ontwikkeling. De wijkvisie 'Hatert onder de pannen' uit 2002 leidde al tot grootschalige herstructureringsmaatregelen in de wijk. Bovendien benoemde minister Vogelaar de wijk in 2007 tot één van de 40 Krachtwijken. De gemeente Nijmegen wil van Hatert een wijk maken waar de bewoners trots op zijn. Een goede stimulans hierbij is om op woningen in Hatert de aanleg van groendaken te bevorderen. Dit vergroeningsprogramma kan aansluiten bij het al lopende afkoppel programma en de initiatieven om woningen te voorzien van zonnepanelen. De keuze voor bedrijventerrein Nijmegen-West Bedrijventerrein Nijmegen-West is een te revitaliseren bedrijventerrein. In dit gebied komt straks de tweede stadsbrug. Deze verandering veroorzaakt een grote steden bouwkundige dynamiek: sommige bedrijven

31

moeten wijken en op andere plekken worden juist weer bedrijfspanden gebouwd. Die dynamiek geeft veel kansen. Daarnaast willen bedrijven een groener imago en willen ze onder andere de luchtkwaliteit verbeteren. De gemeente ziet dit als een goed uitgangs punt voor de aanleg van groendaken in dit gebied. Beide gebieden hebben veel platte daken Zowel bedrijventerrein Nijmegen-West als de woonwijk Hatert hebben veel platte daken. De gemeente Nijmegen stimuleert met name de aanleg van groendaken op platte daken. Dit is namelijk eenvoudiger en goedkoper dan een groendak aanleggen op een hellend dak. Bovendien houden platte daken meer regen water vast dan hellende daken. Ze zorgen dus voor een lagere belasting van het rioolstelsel. Op die manier dragen groendaken in Hatert, naast de al bestaande afkoppelprojecten, bij aan het realiseren van meer waterberging in de wijk. Energiebesparing Energiebesparing is één van de voordelen van een groendak. Een gebouw met een groendak wordt zomers minder warm en verliest, mits goed geïsoleerd, 's winters minder warmte. Gemeente Nijmegen onderzocht in verschil lende gebieden, waaronder Hatert en het bedrijventerrein Nijmegen-West, de thermo grafie van gebouwen. Op de kaarten in de Thermografische Atlas op www.nijmegen.nl


Thermografische kaart van de wijk Hatert

Tot slot: voorbeelden uit Nijmegen

kunt u in één oogopslag zien welke gebouwen veel warmte verliezen. Op deze daken biedt een geïsoleerd groendak uitkomst.

Met dit boek namen wij u mee in de wereld van groendaken. We hopen natuurlijk dat u zich herkent in de titel Groene daken, goede zaken. We sluiten af met een aantal voor beelden van groendaken in Nijmegen. Het gaat om groendaken die al zijn aangelegd, groendaken die op dit moment worden aangelegd en groendaken in ontwikkeling.

Subsidieregeling voor uw groendak De gemeente Nijmegen subsidieert de aanleg van een groendak. In eerste instantie geldt deze regeling alleen voor groendaken op bestaande particuliere bouw. Dus voor particulieren en Verenigingen van Eigenaren. Op een later tijdstip wordt de regeling uitgebreid en zullen ook bedrijven en woningcorporaties er gebruik van kunnen maken.

Kortom, groendaken léven in Nijmegen! Doet u mee?

1 Veste Brakkenstein (Kalorama) Driehuizerweg 376 Daktuin op dak parkeergarage.

In de achterflap van dit boekje treft u de subsidieregeling Groendaken Gemeente Nijmegen. Voor informatie en advies kunt u contact opnemen met het Waterservicepunt: (024) 379 18 01 of kijk op www.waterbewust.nl

2 Stichting Overal Bredestraat 52 Het pand van Stichting Overal heeft sinds 1996 een extensief groendak. Verschuivingen en een te dunne substraatlaag maakten dat het oude groendak is vervangen. Het huidige sedumdak is in 2008 aangelegd. 3 Studentenflats Platolaan Sedum op parkeergarage.


32

1

33

welkom ni jmegeninindehewereld t groenvan groendaken

2

3

4 Campus HAN, faculteit GGM Kapittelweg 33 Extensief groendak, 2004.

4

FiftyTwoDegrees Jonkerbosplein 52 Het kantoorgebouw FiftyTwoDegrees heeft een intensief groendak bovenop de parkeer garage (zie pagina 9). Het groendak fungeert met name als waterbuffer. Het groendak is in 2006 aangelegd.

5 Leeuwenstein appartementencomplex Marialaan, hoek Voorstadslaan De appartementen kijken uit op een extensief sedumdak dat bovenop winkels en de parkeergarage ligt.

Gemeentehuis Nijmegen Verschillende daken van het gemeentehuis hebben sinds 2008-2009 een extensief groendak met gras en sedum (zie foto voorzijde en voorwoord).

6 Nanolaboratorium Radboud Universiteit Toernooiveld 7 Extensief groendak.

5

Limos, voormalig kazerneterrein Gelderselaan Op de parkeergarage bij de Verkenner is in 2006 een grasdak aangelegd. Bij de Hof van West ligt een sedumdak.

7 Magnetenlaboratorium Radboud Universiteit Toernooiveld 4 Extensief sedumdak. 8 Heeren van Nijmegen Van Schuijlenburgweg, Brabantse Poort Sedumdak, 2007/2008.

Kinderdagverblijf De Tweeling Groenestraat 210 Op het nieuwe bijgebouw komt een hellend extensief bloemen-kruidendak als aanvulling op de tuin rondom het hoofdgebouw.

Gymnasion Universitair Sportcentrum Radboud Universiteit Heyendaalseweg 141 Sedumdak, 2003.


Zorgcentrum de Globe Dobbelmanterrein Daktuin met hagen, plantenbakken en perken.

36

6

37


7

8

Colofon © SOM Nijmegen, www.somnijmegen.nl januari 2010 Deze publicatie is vervaardigd in opdracht van de gemeente Nijmegen en mede gefinancierd vanuit het project Future Cities (INTERREG IV B). Aan deze publicatie kunnen geen rechten worden ontleend. Auteur Anne el Ouggouti Vormgeving Deel 2 ontwerpers, Nijmegen Fotografie Gemeente Nijmegen Waterservicepunt Nijmegen Nophadrain BV, Kerkrade Fotografica, Nijmegen SOM Nijmegen Illustraties Nophadrain BV, Kerkrade Leonie Heutinck Deel 2 ontwerpers, Nijmegen Druk VDA-groep, Apeldoorn


40

Groene daken, goede zaken

Recommend Documents