Grenzeloos genieten in de Zwinstreek

Grenzeloos genieten in de Zwinstreek

De vloed vult het Zwin, mijn ogen en mijn hart woorden lopen leeg -HV-

Auch interessant für Sie!

Diep in de Zwingeul wappert nog trots een scheepsvlag op de onderstroom -HV-

Recreatie en ecotoerisme in de Zwinstreek Natura 2000 is de naam voor een Europees netwerk van beschermde natuurgebieden. Het netwerk strekt zich uit over 27 landen en telt ongeveer 25.000 gebieden.Alles samen is dat goed voor zowat een vijfde van de oppervlakte van Europa. Deze natuurgebieden zijn gekozen op basis van de Europese Vogelrichtlijn (1979) en de Habitatrichtlijn (1992). De Europese Vogelrichtlijn is bedoeld om alle vogelsoorten in Europa in stand te houden en te herstellen. De Europese Habitatrichtlijn streeft naar de instandhouding en het herstel van de natuurlijke habitats en de wilde fauna en flora in de verschillende lidstaten. Natura 2000 vormt de basis van het Europees natuurbeleid tot behoud en herstel van biodiversiteit (dieren- en plantensoorten en ecosystemen). Omdat de natuur van grote biologische, esthetische en economische waarde is, is het van belang de flora en fauna én hun leefgebieden te beschermen. Hiermee wil men voorkomen dat de

natuur eenvormiger wordt en dat zeldzame soorten in aantal afnemen. Het Zwin vormt een onmisbare schakel in het Natura 2000 netwerk van Europese natuurgebieden. De natuur en onze omgeving leveren ons een aantal voordelen of diensten op. Het gaat hierbij om een brede waaier aan diensten die van grote betekenis zijn voor de mens, zoals het voedsel dat herkomstig is uit de landbouw, de vis uit de zeeën, het beperken van plagen in de landbouw, het blijven verzekeren van waterbeschikbaarheid… Denk ook maar even aan de unieke belevingswaarde van het landschap en de mogelijkheden voor de ontwikkeling van het toerisme, weliswaar met grote zorg en aandacht voor de draagkracht van de natuur en van het landschap! Als je alles wilt weten over de Zwinstreek kun je je mee laten nemen door een echte Zwinstreek gids.

Voorwoord Geachte lezer, De Zwinstreek is uniek in vele opzichten. Eerst en vooral voor haar diverse fauna en flora, slikken en schorren, voor het voortdurende samenspel van zee en wind dat de vegetatie en het landschap in belangrijke mate bepaalt en dat zorgt voor buitengewone natuurpracht. De Zwinstreek is daarnaast uniek in haar grensoverschrijdend karakter, de streek beslaat zowel Belgisch als Nederlands grondgebied. De grens tussen Nederland en België deelt de streek in twee, maar de twee delen zijn door hun natuurlijke, geografische en historische ontwikkeling onlosmakelijk met elkaar verbonden. Deze verbondenheid beslaat diverse aspecten: het belang van toerisme en recreatie, de aandacht voor cultuur en erfgoed, infrastructuurwerken,… Om grenzen te overschrijden moet men samenwerken, over de grenzen heen. De grens beschouwen als ‘kans’, niet als obstakel. Dit is een basisgedachte van samenwerken binnen de Europese Unie. De Europese Unie moedigt grensoverschrijdend samenwerken via haar programma’s dan ook volop aan, ondermeer via Natura 2000 en Interreg. Het verdient gezegd dat in het Zwin, de verschillende betrokken over-

heden en instanties de weg naar het samenwerken meer dan gevonden hebben. Op deze manier kwamen mooie samenwerkingsverbanden en projecten tot stand, waaronder het Europese project ‘Recreatie en Ecotoerisme in de Zwinstreek’ (REECZ) en de samenwerking binnen Natura People. Op basis van deze samenwerking wordt een beloftevolle toekomst voor het Zwin voorbereid. Met voorliggende brochure worden de talloze troeven van het uniek stuk natuur dat de Zwinstreek is, op een prachtige wijze in beeld gebracht en wordt duidelijk dat via samenwerking zaken tot stand komen die de som van de delen ruimschoots overtreffen. Ik wens u allen een aangename lectuur toe! Herman Van Rompuy Voorzitter Europese Raad

Over de Haiku’s in dit magazine In dit magazine vind je Haiku’s van Herwig Verleyen, Jaap Boekhout en Ineke d’Achard van Enschut. Herwig Verleyen was in 1976 een van de pioniers van dit poëziegenre in Vlaanderen en Nederland. Zijn haiku’s verschenen in binnen- en buitenland, werden vertaald, op muziek gezet en meermaals bekroond. Jaap Boekhout is kunstenaar en woont samen met partner Ineke d’Achard van Enschut in Breskens. Beide zijn ze bedreven in het schrijven van Haiku’s. Van hen verscheen de bundel ‘Als het fluitenkruid bloeit’.

Een haiku is een gedichtje dat eeuwen geleden in Japan ontstond. Het bestaat uit drie versregels van respectievelijk vijf, zeven en vijf lettergrepen. Inhoudelijk toont het ons een beeldrijke momentopname van de natuur zoals wij haar nog nooit eerder zagen. Een tanka bestaat uit vijf regels met in totaal 31 lettergrepen. De eerste drie regels daarvan vormen een haiku. De laatste twee regels geven vaak een ommekeer aan. In de westerse haiku’s wordt het aantal lettergrepen niet meer strikt toegepast en is de verbondenheid met zen (- boeddhisme) (Japan) quasi afwezig.

3

Topattractie aan de kust Het ZWIN natuurcentrum wordt binnenkort de uitvalsbasis voor een bezoek aan de Zwinstreek. De plannen voor het nieuwe ZWIN natuurcentrum zijn dan ook meer dan veelbelovend: een splinternieuw bezoekerscentrum, een nieuw park met attractieve natuurbeleving, een kijkcentrum, een vernieuwd infocentrum in Cadzand, natuurherstel in Het Zwin en een uitbreiding van de Zwinvlakte. Deze ingrediënten zorgen voor een avontuurlijk dagje uit met het hele gezin, en dat alles het hele jaar door… ‘Het huidige vogelpark en bezoekerscentrum zijn

komt een auditorium met projectiemogelijkheden.

matie over de natuur kijk je op: www.natuuren-

echt aan vernieuwing toe,’ zegt gedeputeerde Gui-

Maar dat is nog niet alles, in de dijk wordt een groot

bos.be en www.hetzeeuwselandschap.be

do Decorte, die eindverantwoordelijke is voor het

kijkcentrum ingebouwd voorzien van grote glazen

omvangrijke project. ‘Het Zwin is een belangrijke

wanden. Daardoor ontstaat een fantastisch pano-

Europese topnatuur

attractie aan de Vlaamse kust en is misschien wel

ramisch zicht richting de Zwingeul. Een hoogtepunt

De volgende jaren wordt ook de natuur in de

het mooiste natuurgebied van West-Vlaanderen.

waar je meerdere keren naartoe terug wilt keren.

Zwinvlakte hersteld door het Agentschap voor

Daarom investeert de Provincie West-Vlaande-

Het nieuwe bezoekerscentrum in Het Zwin krijgt

Natuur en Bos en de provincie Zeeland. De laatste

ren samen met het Agentschap voor Natuur en

een aantal kleinere satellieten in Cadzand, Knok-

decennia verdwenen de slikken en schorren door

Bos de komende jaren enorm in vernieuwing.

ke-Heist en Damme. Op hun beurt kleinere uit-

een steeds snellere verzanding van het gebied. De

Ook Toerisme Vlaanderen en de gemeente Knok-

valsbasissen voor een bezoek aan de Zwinstreek.

typische, zeldzame dieren en planten kregen het

ke-Heist zijn partners. Het project is grensover-

Aan de rand van Cadzand komt een onbemand

steeds moeilijker en de grote aantallen vogels zijn

schrijdend doordat de Vlaamse partners en de

infocentrum dat geheel in het teken van zand zal

slechts een herinnering.

Nederlandse partners, de provincie Zeeland en

staan: zand als bescherming tegen het water, maar

Door opnieuw vogeleilanden aan te leggen, zijgeu-

de gemeente Sluis intensief samenwerken. Het

ook als bron van vermaak en kunst. Het centrum

len af te dammen, graafwerken uit te voeren en de

ZWIN natuurcentrum moet na de vernieuwin-

in Cadzand en het grote bezoekerscentrum aan

Zwingeul te verbreden en te verdiepen, zal er weer

gen opnieuw een topattractie aan de kust wor-

de Vlaamse kant zullen met elkaar verbonden zijn

meer zeewater in en uit het Zwin kunnen stromen

den en natuurbeleving toegankelijk maken voor

door een kralensnoer van uitzichtpunten op de

en zullen de typische dieren en planten zich hier

een heel breed publiek’, aldus de gedeputeerde.

nieuwe dijken.

weer thuis kunnen voelen. Grazers zullen daarna helpen om de slikken en schorren te onderhouden.

Luchthaven

Planning

Deze natuurherstelmaatregelen worden uitgevoerd

Het Zwin is een internationale luchthaven voor

Eind 2015 zou het nieuwe ZWIN natuurcentrum

met Europese financiering binnen het LIFE+ natuur-

aankomende en vertrekkende vogels. Dat is de

operationeel moeten zijn. Tot die tijd zijn er aange-

herstelproject ZTAR (Zwin Tidal Area Restoration).

essentie van het natuurgebied. De spil in het nieu-

paste bezoekerstijden en wordt er flink gebouwd.

Tegelijkertijd wordt werk gemaakt van het beheer-

we plan is dan ook het nieuwe bezoekerscentrum,

Alle oude gebouwen en het huidige vogelpark zullen

plan van het gebied om tot een duurzaam beheer

dat wordt ingericht als vertrekhal vergelijkbaar

verdwijnen. Daarvoor komt een ultramodern be-

voor de volgende decennia te komen. Meer info

met die van een luchthaven. Op grote schermen

zoekerscentrum in de plaats dat toonaangevend wil

op www.natuurenbos.be En er staat nog meer op

zal te volgen zijn welke soorten er binnenkomen

zijn voor geavanceerd duurzaam bouwen en een

het programma. Door een grensoverschrijdende

en vertrekken. Bij binnenkomst in het nieuwe be-

compleet nieuwe inrichting van het voormalige

uitbreiding van de Zwinvlakte met 120 ha in de

zoekerscentrum beleef je in een interactieve ten-

vogelpark. Tot het zover is, zal het Zwin selectief

Willem-Leopoldpolder wordt de getijdenwerking

toonstelling alle mogelijke hoogtepunten van de

toegankelijk zijn voor groepen op afspraak en

duurzaam hersteld. Hiervoor werken de Vlaamse

vogeltrek. Geen enkel aspect van dit mysterie van

voor individuelen onder begeleiding van een gids.

en Nederlandse overheid samen. Op de nieuwe

de natuur dat al eeuwen verwondering wekt, blijft

Voor actuele ontwikkelingen en openingstijden

dijken komen grensoverschrijdend fiets- en wan-

onbesproken. Het gebouw krijgt een educatief

in deze overgangsperiode kun je het beste een

delpaden met uitkijkpunten die een prachtig zicht

gedeelte speciaal voor scholen en groepen en er

kijkje nemen op www.zwin.be. Voor meer infor-

zullen bieden op een uniek getijdengebied.

4

Guido Decorte,

Het nieuwe ZWIN natuurcentrum

© Coussee & Goris architecten / GAFPA

Naturzentrum Nieuwe Zwin - ein besonderes Erlebnis Het Zwin kann man sicherlich als „internationalen Flughafen” für Zugvögel bezeichnen. Dies ist gleichzeitig auch die wohl wichtigste Funktion dieses Naturgebiets. Um den Bekanntheitsgrad dieses einzigartigen Naturgebiets und der Vögel zu steigern, erhält Het Zwin ein völlig neues Besucherzentrum. Dazu gehören ein neuer Park mit attraktiven Naturerlebnissen, ein Informationszentrum, die Renaturierung des Het Zwin und eine Erweiterung der Zwinebene. Das neue Besucherzentrum, das der Abflughalle eines Flughafens nachempfunden ist, wird den Mittelpunkt des Projekts bilden. Auf großen Bildschirmen wird gezeigt, welche Vögel im Anflug sind und welche weiterziehen. Auf dem Deich wird ein großes Informationszentrum mit enormen Glaswänden errichtet. Hier hat man einen wunderschönen Panoramablick auf die Zwinrinne. Ein Höhepunkt, zu dem man gerne mehrmals zurückkehrt. Das neue Besucherzentrum im Het Zwin erhält kleinere Niederlassungen in Cadzand, Knokke-Heist und Damme. Jede Niederlassung ist ein Ausgangspunkt für einen Besuch des Naturschutzgebiets Het Zwin. Am Rand von Cadzand entsteht ein unbemanntes Informationszentrum, in dem man Erstaunliches über Sand erfährt: die Funktion beim Schutz gegen das Wasser, aber auch als Material für Kunst, Spiel und Spaß. Das Zentrum in Cadzand und das große Besucherzentrum auf flämischer Seite werden durch eine Kette von Aussichtspunkten auf den neuen Deichen miteinander verbunden.

‘De zuiverheid en kracht van de grote dingen:

het water, de lucht en de aarde’

Springtij: de schorren slikken en de slikken: schor van zoveel water -HV-

Rafke Risseeuw

De unieke elementen van de Zwinstreek verenigd. De neiging het groene gras aan de overzijde eens nader te inspecteren komt me maar al te bekend voor. Echter, eenmaal terug op vertrouwde bodem (lees; een klein dorp in West Zeeuws Vlaanderen) word ik altijd opnieuw aangenaam verrast door de charme en schoonheid van mijn geboortestreek. Deels wordt dit veroorzaakt door het aangename karakter dat de grensregiobewoner kenmerkt, maar een ander, zeer bepalend element is het bijzondere landschap dat zich in elk weertype, in welk jaargetijde dan ook, op zijn mooist lijkt te laten zien aan hen die er oog voor hebben. Het grensoverschrijdende Zwingebied en het aanpalende natuurreservaat De Zwinduinen en -polders, die samen het grootste natuurgebied van de Zwinstreek vormen, zijn een mooi voorbeeld van natuurpracht die zo typisch is voor deze grensstreek. Op een grauwe woensdagmiddag in februari breng ik er een bezoek. Het ZWIN natuurcentrum is de onthaalpoort voor het gebied en tevens de plek waar ik Guido Burggraeve ontmoet. Hij is jarenlang conservator geweest van het natuurreservaat Het Zwin in Knokke-Heist en zal mij hoogstpersoonlijk rondleiden in het rijke polderlandschap dat hij kent als zijn broekzak. Blindelings beweegt hij door dit voortdurend veranderende landschap en maakt me op intrigerende wijze deelgenoot van zijn kijk op de natuur. Het vriest licht en de wind waait ons rond de oren maar het slechte weer doet niets af aan de pracht van dit unieke stukje natuur. Zelfs de occasionele regenbui houdt mijn bewondering niet tegen voor de groengrijze film die over het landschap lijkt te liggen. In het gezelschap van een autoriteit op ornithologisch en botanisch gebied trek ik mijn muts nog eens stevig over de oren en rits ik mijn jas tot boven dicht; van een beetje wind of regen smelt een mens immers niet!

Van Zeeroute naar natuurgebied Terwijl ik met mijn handen diep in mijn zakken, via het Yourcenarpad in De Zwinduinen en -polders, achter mijn gids aanloop kijk ik uit over een gebied waar honderden jaren geleden de zeilschepen naar de haven van Brugge voeren. Tegenwoordig herbergt de voormalige Zwinmonding, een grote verscheidenheid aan vegetatie en vogels. Halverwege het pad

krijgen Guido en ik een prachtig zicht op de Noordzee en zien we aan de andere kant honderden lijsterachtigen foerageren op de rijpe bessen van de duindoorn. Wist je dat tijdens de zomer het duindoornstruweel een El Dorado is voor zangvogels? Nergens kun je in België meer nachtegalen horen dan hier.

Zwingeul Aan het uitkijkplatform krijgen we ook een mooi uitzicht op het achterland en de wirwar van, al dan niet, ondergelopen eilandjes in de Zwinvlakte. De getijden zijn essentieel voor de vegetatie op de schorren en slikken. Op de Nederlands - Belgische grens bevindt zich de huidige Zwinmonding, een bres over een lengte van 250 meter. Bij vloed stroomt het Noordzeewater zo de Zwingeul binnen Vervolgens stroomt het water verder via een krekenstelsel. De priemende regen draagt bij aan het vervreemdende effect van het landschap; ik waan me in een andere tijd. Onwaarschijnlijk dat we op 2 kilometer van een bruisende mondaine stad zitten, stilte en rust overheersen hier. Vanwege het hoge zoutgehalte op de slikken zijn er slechts enkele, zeer specifieke plantensoorten die hier gedijen. Zeekraal is hiervan de bekendste. De schorren, die slechts sporadisch overstromen bieden thuis aan een rijkere flora met onder andere lamsoor, ook wel bekend als de ‘zwinneblomme’. In de zomer zorgen deze bloeiende plantjes ervoor dat de Zwinvlakte één groot uitgestrekt paars tapijt vormt.

De Zwinduinen en -polders De Zwinduinen en -polders liggen ten westen van de Zwinvlakte en zijn 7

zowel botanisch als ornithologisch een buitengewoon stukje natuur. Dit duingebied vormt een natuurlijke overgang dat op unieke wijze zee, strand en polder verenigt. Landinwaarts gaan de duinen over in een struweel en vind je een aangeplant bos terwijl het zuidelijke deel van dit natuurreservaat bestaat uit een grote fossiele strandvlakte. De overgang van zee, strand, (aangeplant) bos en polders zorgt voor de unieke flora en fauna. Bij het voortzetten van onze tocht worden we plotseling opgeschrikt door een overvliegende reiger, zij leven in kolonie in het opgeschoten bos, gekend onder de naam Tobruk. De plassen en poelen in het gebied herbergen o.a. de Europees beschermde kamsalamanders en een deel van een van de de weinige kolonies boomkikkers in België. Je kunt deze bijzondere diertjes horen roepen op, bij voorkeur, warme lenteavonden. Deze prachtige, uitermate zeldzame diersoort is hét bewijs van de grote ecologische waarde van de Zwinstreek.

Van Siberië naar Het Zwin Onze gids beschikt over een feilloos gehoor en scherp zicht. Zo nu en dan drukt hij mij zijn verrekijker in mijn handen en wijst mij in de richting van een paar wulpen, een koppel bergeenden of een groep smienten, herkenbaar aan hun gele kuif. De bergeenden gebruiken hun snavel als een soort zeef om het slik te filteren waarna ze de achterblijvende ‘wadslakjes’ opeten. Vanaf het vroege voorjaar strijken onder andere de bergeend, kluut en scholekster in de regio neer om te broeden. De voor Het Zwin zo typerende schorren en slikken bieden een unieke biotoop die ideaal is voor deze broedvogels. Ook als doortrek- en overwinteringsgebied is Het Zwin bijzonder interessant. Zilverplevieren en Rosse grutto’s zijn slechts een paar voorbeelden van de soorten vogels die hun broedgebied in het verre Siberië hebben, maar naar West- Vlaanderen reizen om te overwinteren alvorens ze hun tocht voortzetten naar Afrika.

Getuige van de Ganzentrek in de ZWINSTREEK Via het dijkennetwerk, dat door het eeuwenoude achterland van de Zwinstreek kronkelt,

8

komen we aan in Damme dat op ongeveer 12 kilometer van Knokke ligt. We zijn hier om ongetwijfeld één van de meest spectaculaire bezienswaardigheden op ornithologisch vlak te bekijken; de ganzentrek. De Damse stadswallen zijn, dankzij deskundig beheer, een pareltje op het vlak van natuurhistorie en een prachtige plek om te wandelen. Er is een grote variatie aan biotopen te vinden en de plek biedt een veilig onderkomen aan tal van planten- en diersoorten. Bovendien zijn de Damse wallen een uitstekende plek om ganzen te observeren. In Vlaanderen zijn wilde ganzen integraal beschermd. Dit verklaart waarom iedere winter tussen de 50.000 en 60.000 ganzen hun weg vinden van Spitsbergen en de Siberische toendra’s naar de weidegebieden tussen Het Zwin, Damme en Klemskerke. We turen vanuit de schuilhut opnieuw door de verrekijker die Guido ons doorgeeft terwijl hij ons ondertussen de bijzonderheden van de kolgans en het verschil tussen de brandgans, de kleine rietgans en de grauwe gans uitlegt. Wanneer een troep smienten verschrikt opvliegt, grijpt hij zelf de verrekijker en speurt naar een roofvogel die hoogstwaarschijnlijk in de buurt is.

Zeldzame soorten Vrijwel alle Europese ganzensoorten kunnen in dit deel van West Vlaanderen waargenomen worden. We luisteren enigszins verbaasd naar de woorden van Guido, die ons de soorten opsomt. Het is moeilijk voor te stellen dat die scharrelende ganzen voor onze neus, hun broedgebieden hebben op hetzij de rotsen van Spits-

bergen, hetzij in de uitgestrekte toendra’s van Noord-Rusland en Siberië. Deze grote groepen overwinterende wilde ganzen zorgen ’s winters voor schitterende taferelen. De indrukwekkende V-formaties van de overvliegende wilde ganzen zijn een lust voor het oog voor zowel een doorgewinterde vogelkenner als een toevallige passant.

Klein stukje Vlaams land De Zwinstreek mag met recht een uniek en grensoverschrijdend landschap genoemd worden, met vele gezichten bovendien. Of je nu in de zomer of in de winter komt, elk jaargetijde weet haar eigen stempel te drukken op het landschap. De prachtige kleuren, de variatie aan dier- en vogelsoorten zorgen dat Het Zwingebied een boeiende plek is waar het hele jaar rond nieuwe dingen te ontdekken zijn.

Kleyne Vlakte Aan het einde van de middag, wanneer ik richting huis rijd, stop ik nog even bij de Kleyne Vlakte, het meest zuidelijk deel van De Zwinduinen en -polders. Hier gaan de duinen over in de polders. Ik stap uit en voel de regen in mijn gezicht. Een Schotse Hooglander komt langzaam naar me toe gestapt. Ik staar naar een groepje bergeenden even verderop dat zich van het slechte weer niets aan lijkt te trekken. Terwijl ik naar de vogels kijk denk ik aan de vele kilometers die deze dieren hebben afgelegd.Van heinde en verre komen ze naar dit kleine stukje Vlaamse land. Ooit zijn ze hier terechtgekomen en generaties lang zijn ze blijven terug keren. Dit moet een bijzonder stukje land zijn.

Een bijzondere invalshoek tijdens onze rondleiding is de reeks ontmoetingen die Guido Burggraeve had met Marguerite Yourcenar (1903-1987). Deze Amerikaans/ Belgisch/ Franse ‘grande dame’ uit de literatuur (zij werd in 1980 als eerste vrouw ooit, lid van de Académie Française) bracht als kind haar vakanties door in West-Vlaanderen en is de typerende Vlaamse vergezichten nooit vergeten. Volgens eigen zeggen keek zij graag naar de wereld door een Vlaamse bril. Over Het Zwin zei ze het volgende: Hoewel ik Française ben en de Franse taal mij van kindsbeen af vertrouwd is en het instrument van mijn schrijverschap is, kan ik mij mezelf niet voorstellen zonder Vlaanderen, zonder de streek waar ik voor het eerst in mijn bestaan werd geconfronteerd met de zuiverheid en de kracht van de grote dingen: het water, de lucht en de aarde. Naar het schijnt was Yourcenar in het bijzonder gecharmeerd door de Krinkeldijk, die parallel ligt aan de Damse Vaart tussen Hoeke en Oostkerke. Ze was er stellig van overtuigd dat Zénon, het hoofdpersonage uit haar boek ‘Hermetisch Zwart’, deze weg had genomen in zijn vlucht van Brugge naar de zee. ‘Het hermetisch zwart’ (fr: L’Oeuvre au noir) Marguerite Yourcenar, 1968

natuur in het Zwin boven de stromende geul duiken de meeuwen, tegen blauwe lucht nestelen ooievaars zich op het hoogste niveau -JB-

Die wunderschöne Natur von Het Zwin Das Naturschutzgebiet Het Zwin ist eine grenzüberscheitende Zone mit vielen Gesichtern. Ob Sommer oder Winter, jede Jahreszeit prägt die Landschaft auf ihre eigene Weise. Die prächtigen Farben und die Vielfalt der Tier- und Vogelarten machen Het Zwin zu einem faszinierenden Ort, wo man während des ganzen Jahres ständig Neues entdecken kann. An der niederländisch-belgischen Grenze befindet sich die heutige Mündung des Zwin, einem ehemaligen Meeresdurchbruch mit einer Breite von 250 Metern. Wenn die Flut steigt, strömt das Wasser der Nordsee in die Rinne des Zwin und fließt weiter in die Priele. Die Mündung des Zwin ist die Heimat verschiedenster Pflanzen- und Vogelarten.

Wegen des hohen Salzgehaltes von Watt und Schlick gedeihen hier nur ganz spezifische Pflanzenarten. Die Zwindünen und -polder liegen westlich der Zwinebene und sind sowohl aus botanischer, als auch aus vogelkundlicher Sicht ein außergewöhnliches Stück Natur. Dieses Dünengebiet bildet einen natürlichen Übergang, der auf einzigartige Weise das Meer, den Strand und den Polder eint. Die Übergangszone von Meer, Strand, (aufgeforstetem) Wald und Polder bildet die Voraussetzung für eine außergewöhnliche Flora und Fauna. In diesem Teil von West-Flandern können fast alle in Europa vorkommenden Gänsearten und viele andere Arten beobachtet werden. www.zwin.be 9

Haren in de wind Uitwaaien aan de West (Zeeuws) Vlaamse kust polders en dijken wolkenluchten, zee en strand – wuivend fluitenkruid naast geschoren knotwilgen – op en top Zeeuws-Vlaanderen -IdvE-

10

Rafke Risseeuw

Grensgebied bewoners zijn voor verschillende redenen te benijden. Voor mij, vrouwelijke journalist en inwoner van de Nederlandse zijde van Het Zwin, is één daarvan ongetwijfeld de mogelijkheid om op zondagochtend verse croissants te gaan halen bij de Belgische bakker in Knokke. Eenmaal een zakje met de warme lekkernijen in de hand, besluit ik om naar Cadzand-Bad terug te lopen langs het nieuwe grensoverschrijdende wandelnetwerk Zwin. Dit is voor toeristen, nieuwsgierig naar de regio, een uitgelezen manier om de streek beter te leren kennen. Ik begin mijn wandeltocht op de zeedijk, met de Noordzee aan mijn linkerzijde. Vanuit een bruisend centrum en een chique boulevard met in de zomer overvolle terrassen, laat ik mijn voeten het mooi aangelegde wandelpad

nieuwbouw van het bezoekerscentrum en de veranderingen in het ZWIN natuurcentrum kun je verderop in dit magazine lezen. Ik wandel verder en sla even later links de Internationale Dijk op. Af en toe word ik

afwisselen. Ik loop nog een kleine 200 meter verder en beklim vervolgens de dijk naar de uitkijkpost waar ik wederom een fenomenaal zicht heb op de Zwingeul die een natuurlijke scheiding vormt tussen het Nederlandse en

volgen. Als ik de hoogbouw achter me laat, begin ik de natuur te ruiken en te voelen, en vergeet ik in een mum van tijd de hectiek van de stad. Ik wandel naar de Haas van Flanagan, een kunstwerk van indrukwekkend formaat dat de gastvrijheid uitbeeldt die zo typerend is voor de streek en Knokke-Heist in het bijzonder. Ik heb geluk. Hoewel het koud is, laat de zon zich toch even zien en heb ik een prachtig uitzicht over het schorren- en slikkengebied van de Zwinvlakte vanaf het uitkijkplatform naast ‘de Haas’. Enkele overdrijvende wolken geven het gebied meteen een andere kleur en ook de structuur lijkt zich voor mijn ogen te transformeren. Met de wind in mijn rug loop ik een stukje terug en sla dan links af over een schelpenpad richting het ZWIN natuurcentrum. Op de Kleyne Vlakte rechts van mij, grazen de Schotse Hooglanders tussen de wulpen, smienten en bergeenden in. De vogels lijken zich absoluut niet te storen aan de aanwezigheid van deze majestueuze runderen. Informatie over deze indrukwekkende dieren is te vinden op de infoborden die bij de weide zijn geplaatst. Aan mijn linkerzijde bevindt zich het bezoekerscentrum van het ZWIN natuurcentrum met o.a. een natuureducatieve tentoonstelling, waar de voor Het Zwin zo typische broed- en trekvogels, nader worden toegelicht. Over de

voorbijgestoken door fietsers of hardlopers. Rondom mij hoor ik Frans, Engels, Duits en Nederlands spreken en ik bedenk me dat deze Internationale dijk haar naam niet heeft gestolen. In de loop van de tijd hebben de toeristen de weg naar Het Zwin weten te vinden, zoveel is duidelijk!

Belgische deel van Het Zwin. Ondertussen word ik vanuit de lucht vergezeld door een meeuw, visdiefjes en bergeenden. Ik draai me om en kijk uit over de Verschepolder, die samen met onder meer Het Zwin, de Willem-Leopoldpolder en de Wallen van Retranchement een aaneengesloten natuurgebied vormt aan de rand van het ‘Eiland van Cadzand’. Deze polder is een belangrijk voortplantingsgebied voor de boomkikker. Retranchement, de naam doet misschien anders vermoeden, maar ik ben inmiddels de grens overgestoken en bevind me weer op Nederlandse bodem. Handig om te weten is dat je via het Vlaamse wandelnetwerk ‘Zwin’ zonder problemen kan overstappen op het wandelnetwerk ‘West-Zeeuws-Vlaanderen’. Ik kies ervoor om het wandeltraject langs de kust verder te zetten in de richting van Cadzand-Bad maar de fervente wandelaar kan verder de Verschepolder intrekken en de richting van de dorpskern van Retranchement volgen of het pittoreske gehucht Terhofstede. Ik ben nu ten oosten van de Zwingeul. Vanaf het schelpenpad heb ik een prachtig uitzicht op de plek waar de Westerschelde en de Noordzee in elkaar overgaan. Ik kies ervoor om de laatste kilometers over het strand verder te zetten, en loop de dijk af richting de strandgeul, die ’s zomers bij laagwater gemakkelijk

“Voor een complete natuurbeleving vanuit Belgisch en Nederlands perspectief is het grensoverschrijdende wandel en fietsnetwerk een must voor iedere recreant.”

Na ongeveer drie kilometer kom ik aan bij een grondwaterpeiler net naast het restaurant ‘de Witte Koksmuts’. Het peil van het grondwater is erg belangrijk voor de flora en fauna in deze zone. Een hoge stand van het water is van levensbelang voor de diverse weidevogels. Dankzij hun lange snavels kunnen ze beter door de weke bodem dringen op zoek naar voedsel en bovendien voelen eenden en andere watervogels zich het beste in gebieden waar graslanden en waterplassen elkaar

11

te doorwaden is. Eenmaal hier heb ik weinig oog meer voor de natuurpracht om mij heen, ik concentreer me vanaf nu op het zand. Dit is namelijk dé plek om haaientanden te vinden. Een halfuurtje later zit ik met een warme chocolademelk op een terrasje in Cadzand-Bad, de badplaats waar wellness en vitaliteit hoog op de agenda staan. Hier kan ik even heerlijk bijkomen, en geniet ik van de heilzame zeewind, die me fris om de oren suist. Op korte tijd heb ik het mooiste wat er op het vlak van natuur te bieden is, gezien. Voor een complete natuurbeleving vanuit Belgisch en Nederlands perspectief is het grensoverschrijdende wandelnetwerk een must voor iedere recreant.

Praktisch Het wandelnetwerk ‘Zwin’ verbindt ruim 50 kilometer aan wandelpaden die kriskras door het landschap lopen. Bovendien sluit het netwerk naadloos aan op het wandelnetwerk op

Nederlands grondgebied. Er wordt niet alleen gebruik gemaakt van bestaande wegen, maar ook van nieuw aangelegde paden die grotendeels onverhard zijn. Je wandelt over dijken, strand en duinen, langs akkerranden en wuivende rietkragen. Ook kun je over de zogenaamde boerenlandpaden de streek verkennen waarbij je de uitgestrekte akkerlanden doorkruist. De afstand bepaal je zelf.Van korte ommetjes tot een meerdaagse tocht, met het wandelroutenetwerk kan iedereen uit de voeten! Overnachten doe je in een B&B of op een (mini-) camping. Het systeem van het wandelnetwerk is vergelijkbaar met het fietsknooppunten systeem. De paden en wegen zijn zorgvuldig geselecteerd op basis van landschap en diversiteit aan verharde en onverharde paden of de aanwezigheid van voorzieningen en bezienswaardigheden onderweg. De plaatsen waar de paden en wegen elkaar kruisen zijn knooppunten. Elk

knooppunt heeft een nummer. Zo bepaal je zelf eenvoudig je eigen route. De aanduidingen op de palen onderweg doen de rest. Het maakt niet uit of je links- of rechtsom wandelt. Het netwerk is langs twee kanten bewegwijzerd. Van het wandelnetwerk is een handige kaart beschikbaar op scheurvrij en waterbestendig papier. Op de kaartzijde vindt de wandelaar alle paden en knooppuntnummers terug. De achterzijde van de kaart biedt dan weer een overzicht van de belangrijkste bezienswaardigheden op en rond het netwerk. De wandelnetwerkkaart kost € 6,00 en is onder andere te verkrijgen bij de toeristische diensten, Westtoer, het ZWIN natuurcentrum en in diverse VVV-kantoren in Nederland.

Brillenpad Speciaal voor kinderen zijn er twee initiatieven in het leven geroepen die op een stimulerende en speelse manier de natuur in de Zwinregio onder de aandacht brengen. Wat dacht je van het Brillenpad? Het uitgangspunt van de wandeling is de ‘bril van de gebiedsbeheerder’ en er wordt ingezoomd op de voor het gebied zo typische flora en fauna. Natuurlijk hoort er een stukje natuureducatie bij en wordt er stilgestaan bij het ontstaan van de polders en slikken- en schorrengebied. Ook de Schotse Hooglanders en schaapskuddes die zijn ingezet om het gras kort te houden en het struikgewas in toom, komen uitgebreid aan bod. Bij ‘de Zeemeeuw’ in Cadzand-Bad wordt in het kader van het Europese project ‘Recreatie en Ecotoerisme’ in de Zwinstreek, een infopunt ingericht met een schelpenzoekbak, zoekkaarten e.d. Terwijl het voor ouders aangenaam vertoeven is op het terras van het strandpaviljoen kunnen de kinderen schelpen en haaientanden zoeken en met de zoekkaarten hun vondsten op naam brengen. www.zeemeeuw.com 12

voorbij horizon staren in verre verten – water dat verbindt -IdvE-

Den Wind in den Haaren spüren Entdecken Sie das grenzüberschreitende Wanderwegenetz Für Naturliebhaber, die Het Zwin aus sowohl belgischer, als auch niederländischer Perspektive entdecken möchten, ist das grenzüberschreitende Wander- und Fahrradwegenetz ein ganz besonderes Erlebnis.

Schoenen uit! Een andere bijzondere manier om Het Zwin te ontdekken is op…blote voeten. Met je tenen door de glibberige grond terwijl het slik om je enkels spat! Lekker struinen met een gids door natte, droge, harde en zachte gronden waar je voeten nieuwe sporen blijven zoeken. Vuile voeten voor een opwindende natuurbeleving. bij een bezoekje aan het ZWIN natuurcentrum hoor je er alles over. Voor wie? Kinderen van 6 t/m 8 jaar. Prijs: € 6,00. Meer informatie bij het ZWIN natuurcentrum

Het Zwin lädt mit mehr als 50 km Wanderwegen zum Wandern und Entdecken ein. Die Wanderwege von Het Zwin sind zudem an das niederländische Wanderwegenetz angeschlossen. Neben den bereits bestehenden Wegen wurden auch viele neue, meist unbefestigte Pfade, angelegt. Die Wanderungen führen über Deiche, Strand und Dünen, entlang wehender Schilfränder und Ackerflächen. Auf sogenannten Bauernlandpfaden, die durch die ausgedehnten Äcker führen, kann man die agrarische Seite der Region erkunden. Die Strecke bestimmen Sie selbst. Die Stellen, an denen die Pfade und Wege sich kreuzen, sind Knotenpunkte. Jeder Knotenpunkt ist nummeriert. Somit können Sie ganz einfach Ihre individuelle Wanderung planen. Unterwegs weisen Ihnen Markierungspfähle den Weg. Egal von welcher Seite man die Strecke bewandert, das Netz ist in beide Richtungen markiert.

Meetkerkse Moeren De Meetkerkse Moeren bestaan uit vochtige wei- en hooilanden. In de middeleeuwen werd er door de bevolking turf gewonnen waardoor er een uitgestrekt moeras ontstond dat in latere tijden weer werd drooggelegd. Enige jaren geleden werd het gebied door de Vlaamse overheid ingericht als natuurgebied. De lange wandelroute door de Meetkerkse

Moeren is 15 kilometer, maar de route kan ook voor de helft ingekort worden. De tocht wordt getypeerd door de vele dreven, enkele mooie hoeves, kapelletjes en een molen. De wandelbrochure voor de Meetkerkse Moeren is voor € 2,00 te koop bij de plaatselijke toeristische diensten en bij Westtoer. Ze is ook online te bestellen: www.westtoer.be

Neu ist die praktische, reiß- und wetterfeste Wanderkarte. Auf der einen Seite findet der Wanderer alle Pfade und Knotenpunkt-Nummern, die andere Seite enthält eine Übersicht aller wichtiger Sehenswürdigkeiten. Die Wanderkarte kostet € 6,00 und ist unter anderem bei den Tourist-Shops, Westtoer, dem ZWIN Naturzentrum und diversen VVV-Fremdenverkehrsbüros erhältlich.

13

Kijken, luisteren en wachten…

De Zwinstreek door de ogen van een fotograaf Twee natuurfotografen, mannen gepassioneerd door hun vak. Eén uit Vlaanderen, de ander uit Nederland. Vandaag ontmoeten ze elkaar voor het eerst. Op een mooi plekje precies op de grens, midden in Het Zwin. Er ontstaat een boeiend gesprek. Over natuur in Het Zwin, Afrika en India. Over kijken met andere ogen, door de zoeker, en blijven zitten tot er iets gebeurt, zelfs al duurt het twee uur… Louis Drent en Misjel Decleer maakten wel duizenden foto’s in en rond Het Zwin. Zij zijn het die Het Zwin op de kaart zetten en met hun foto’s mensen aanzetten toch ook met eigen ogen deze unieke biotoop te aanschouwen. Misjel gaf veertig jaar geleden al rondleidingen door het gebied en woonde er vervolgens vijftien jaar in een bunker. Je zou kunnen zeggen dat hij vergroeid is met de natuur. Hij kent ieder vogeltje en waterdiertje en weet nauwkeurig te vertellen over de ontwikkeling

14

die Het Zwin sinds die tijd heeft doorgemaakt.

Leren kijken We hebben geluk. Het is de eerste zonnige dag in maart als we naar Louis’ favoriete plekje lopen. Een idyllisch stukje natuur vlakbij het parkeerterrein van het bezoekerscentrum bij Cadzand. De lage zon versterkt de sereniteit die hier in het zeer prille voorjaar heerst. Toeristen zijn er nog weinig: ‘Hier neem ik mijn cursisten vaak mee naartoe

voor fotoworkshops. Dit vind ik echt een top plek. Eigenlijk leer ik mensen kijken, want als er voor je neus een vos oversteekt, maar je ziet het niet, dan mis je een mooi moment. Kijken en luisteren, dat is de essentie van natuurfotografie. En als je eenmaal die mooie vogel voor je camera hebt, dan moet je wachten, wachten tot het iets doet. Tot het dat visje uit het water pakt, dan krijg je die ene mooie foto die je thuis aan iedereen laat zien en met trots in je fotoboek plakt.’

Mensen op wolkjes Het plekje waar Louis ons mee naartoe neemt, valt ook bij Misjel in de smaak. Het heeft iets weg van de Savanne in Afrika. Enkele bomen groeien scheef of zijn omgevallen, waardoor er een mooie schakering van vormen ontstaat. Er is een waterplas, struikgewas, gras en duin. Vogels fluiten… Misjel: ‘Het eerste licht is vaak het mooist. Niet de zonsopgang zelf, maar het ochtendlicht. Als er dan een lage nevel over het land ligt, lijkt het net alsof de mensen op wolkjes lopen, zeer mooi vind ik dat. Mensen zeggen soms dat je geluk moet hebben voor een mooie foto, maar geluk heb je vaak zelf in de hand. Die vos of boomkikker zie je misschien niet de eerste keer dat je ergens komt,

maar wel als je blijft komen. Gegarandeerd dat je dan mooie dingen ziet. Ik slaap nog regelmatig in Het Zwin, dan zet ik mijn busje neer op de dijk en sta ik op bij het eerste licht, vaak zie ik dan die vosjes heel rustig lopen, een machtig mooi gezicht. Het is mijn favoriete plekje. Als jonge gast zat ik er soms uren achtereen. Met de kijker naast me ging ik er breien, leder bewerken tot sandalen en lezen. Soms kwam van al dat gedoe niets terecht omdat ik een visarend voor mijn neus zag duiken naar voedsel en met een grote harder, een bot of een zeebaars weer aan de oppervlakte verscheen. Of ik zag hoe een aalscholver in een gevecht verwikkeld was met een glibberige paling. Dat alles zag ik van op mijn luie bank. Oren spitsen,

ogen open en het gebeurt. Een ander, en ietwat intiemer plaatsje waar ik vaak kwam was een open plaats in de duinbosjes. De conservator hield er zijn bijenkasten en liet me wel eens proeven van zijn honing, maar de essentie was er de poel. Er verbleven onder andere kamsalamanders die ik af en toe zag wanneer ze naar zuurstof kwamen happen. Vandaag is de poel hersteld en is het bos open gemaakt, waardoor bloemen de openheid kleuren en de boomkikkers weer worden gehoord.’

Reizen in spijkerjas Beide fotografen zijn fervent reiziger naar verre oorden, maar voelen zich thuis in Het Zwin. Louis neemt groepen mee naar

15

Kenia en Tanzania voor wildlifefotografie en Misjel reist regelmatig af naar India, ook voor natuurfotografie. Het spijkerjasje van Louis is veelzeggend. Het is letterlijk volgenaaid met Afrikaanse stiksels en emblemen van olifanten. Lachend: ‘Ik heb er vijf van. Toen ik eens in Italië was bood iemand mij vijfhonderd euro voor dit jasje.’

Groene boomkikker De wereld kent veel mooie plekken, maar Het Zwin maakt bij beide fotografen iets los. Misjel: ‘De mooiste natuur die ik heb gezien, is aangelegd door mensen. Natuur kun je namelijk prima creëren. Zo ook hier in Het Zwin. Als het natuurlijk evenwicht eenmaal is hersteld, laten zelfs de meest zeldzame soorten zich weer zien. Een voorbeeld daarvan is de boomkikker: kleine groene exotische verschijningen die de zon koesteren en hier zowat het noordelijke areaal van hun verspreiding bereiken. Wanneer je erg goed kijkt, kun je ze soms tijdens de dag zien zitten genieten van een zonnebad op een braamblad. Tegen de schemering springen ze dan naar beneden tot op de oeverzomen van de vijver waar ze hun kwaakblaas oppompen en de hele omgeving doen halmen van hun concerten.’

de dijk. Daar hebben we een prachtig uitzicht op de Zwingeul. Precies bij de grenspaal staan we stil en kijken we uit over het landschap. ‘Natuur was voor ons als het eten van een boterham’, zegt Misjel over zijn jeugd. ‘Dat hoefde je niet uit te leggen. Het was onderdeel van je leven.’ Bij Louis is de natuur vooral de laatste tien jaar gaan leven: ‘Vroeger werkte ik als reclamefotograaf en was ik altijd druk. Tijd voor natuur was er niet bij. Ik moest altijd opdrachten scoren en bezig blijven. Ik ben nog steeds een druk mannetje hoor, dus de natuur heeft mij in die zin geen ander mens gemaakt. Maar ik ontspan wel in de natuur, net als veel mensen. Ik heb bijvoorbeeld een cursist die vijfhonderd kilometer rijdt om bij mij workshops te volgen. Ze heeft een heel druk beroep en die fotografieweekenden zijn haar ontspanning.’ Bij de grenspaal mogen de heren op de foto.‘Gek dat ik je hier nooit eerder heb ontmoet’, zegt Misjel. Louis slaat een arm om Misjels schouder en ze lachen.Terwijl de heren hun positie innemen krijgt de schrijver nog wat aanwijzingen voor de compositie. Het is misschien een cliché: de drukke Hollander en de bescheiden Vlaming, maar een mooi moment is het wel.

Automatische stand Louis vult aan: ‘Wat ik zo mooi vind in Het Zwin, zijn de structuren die zichtbaar worden in de schorren als het water is teruggetrokken. Dan zie je de verschillende kleuren en lagen in het zand, met de schittering van de zon die het zo mooi verlicht. Ik werk vaak met lange telelenzen omdat je dan de structuren en landschappen in elkaar drukt, dat vind ik heel gaaf. Het blijft mij keer op keer boeien.’

Fotografie als ontspanning Vanaf ons stukje ‘Afrika in Het Zwin’ lopen we verder tot boven op

16

Op de terugweg raken de fotografen verwikkeld in een technisch gesprek over hun vak. Allebei hebben ze een eigen visie op hoe je mensen leert fotograferen en welke camerastanden hiervoor het beste zijn. Over één ding zijn ze het echter roerend eens: die automatische functie moet van de camera af, want daarmee leer je nagenoeg niets! Misjel Decleer: www.kustfotografie.com Louis Drent: www.fotolouisdrent.nl

sporen op het strand abstracte beelden – een spel van water, wind en zand -JB-

Durch die Augen eines Fotografen Louis Drent und Misjel Decleer machten tausende Fotos in der Umgebung von Het Zwin. Sie portraitieren und promoten Het Zwin und regen mit ihren Fotos dazu an, dieses einzigartige Biotop einmal mit eigenen Augen zu sehen. „Sehen und hören, das ist die Essenz der Naturfotografie“, sagt Louis Drent. „Wenn man einen besonderen Vogel vor der Linse hat, muss man warten, bis etwas Besonderes passiert. Bis er beispielsweise einen Fisch aus dem Wasser fischt. So entsteht eine Aufnahme, auf die man stolz sein kann.” Misjel: „Das erste Licht ist oft das schönste. Man sagt auch, dass man für eine gute Aufnahme Glück haben muss, aber man kann dem Glück auch auf die Sprünge helfen. Einen Fuchs oder Laubfrosch sieht man vielleicht nicht beim ersten Besuch, aber wenn man immer wieder zurückkehrt, entdeckt man auch die verborgenen Dinge.”

Es gibt viele schöne Orte auf der Welt. Het Zwin berührt die beiden Fotografen jedoch ganz besonders. Misjel: „Die schönste Natur die ich kenne, wurde von Menschenhand geschaffen. Man kann Natur nämlich kreieren -wie hier in Het Zwin. Wenn das natürliche Gleichgewicht wiederhergestellt ist, kehren auch ganz seltene Arten wieder zurück.” Louis ergänzt: „Was mir an Het Zwin so gefällt, sind die Strukturen, die im Watt und Schlick sichtbar werden, wenn sich das Wasser zurückgezogen hat. Dann sieht man die verschiedenen Sand- und Farbschichten, welche von der Sonne wunderbar beleuchtet werden. Ich arbeite oft mit Teleobjektiven, weil damit die Strukturen und Landschaften ineinanderfließen, das finde ich besonders ästhetisch. Dieser Anblick fesselt mich jedes Mal aufs Neue.“ Misjel Decleer: www.kustfotografie.com Louis Drent: www.fotolouisdrent.nl 17

 Aardenburg: Gemeentelijk Archeologisch Museum  Knokke: Zwin Natuurcentrum  Breskens: Visserijmuseum  Lissewege: Bezoekerscentrum De Oude Pastorie  Damme: Huyze de Grote Sterre met bezoekerscentrum  Middelburg: Bezoekerscentrum Middelburg Damme en de Zwinstreek en Uilenspiegelmuseum,  Maldegem: Stoomcentrum* Museum Sint-Janshospitaal  Oostburg: Oorlogsmuseum Swithback  Dudzele: Heemkundig museum De Groene Tente  Ramskapelle: For Freedom Museum  Groede: Het Vlaemsche Erfgoed  Retranchement: Het Zwincentrum  Heist: Sincfala, Museum van de Zwinstreek  Sluis: Oudheidkundige verzameling Belfort  IJzendijke: Museum voor de Staats-Spaanse Linies

NOORDZEE

*Net buiten de zwinstreek

PARELS UIT DE ZWINSTREEK

Verdro

 



ZWIN 

 Cadzand

CADZAND



Willem Leopold Polder, Kievittepolder en Oudelandse Polder

Het Zwin Retranchement Cadsandria



Fort Nassau, Fort Berchem

Zwinduinen- en polders



Zwinweide Baai van Heist Park 58

Fort Sint-Paulus Zuidzande



KNOKKE Oud fort Isabella

Sashul en Vuurtorenweiden

LINIE

HEIST

ELMO

Kleiputten van Heist

Zeebos en Fonteintjes

 RAMSKAPELLE

ZWANKENDAMME

CANT

ZEEBRUGGE WESTKAPELLE

Loofort Sint-Anna Ter Muiden



Stadsversterking

SLUIS Wallen van Sluis

Sint-Donaaspolder

Fort Sint-Donaas

LISSEWEGE

Fort Sint-Frederik



HOEKE

LE



OP

Krabbeschans

OL DK

Ter Doest

DRAAIBRU



Fort Sint-Job

AN AA L

DA

Oostkerke

M

SE

AR VA

T

LAPSCHEURE

Kruisdijkschans

Platte kreek Redoute Verbrand Fort

DUDZELE

Redoute Bekaf

Elderschans



Stadsve

Redoute G

BOUDEW

Wallen van A

MIDDELBURG

Stadswallen van Damme

IJNKANA

Stadsversterking

Redoute van Michem

AL

KOOLKERKE

DAMME

MEETKERKE

Fort van Beieren



MOERKERKE

Fort van Damme

Stadsversterkin

DEN HOORN





Sint-Pietersplas



Vivenkapelle Fort Lapin

Meetkerkse Moeren

BRUGGE

SIJSELE

RIJCKEVELDE

MALD

 Lamsoor  Zeekraal  Wilde Marjolein  Kruisdistel  Knotbomen  Dubbelkelk  Kleine Zilverreiger  Boomkikker  Kolganzen  Grutto

KENMERKENDE PLANTEN & DIEREN WESTERSCHELDE

Vogeltelpost





BRESKENS

Cletemspolder en Groese Duintjes

 Kamsalamander  Harder  Dwergstern  Zeehond  Levende stenen  Kokmeeuwen  Visdief  Steenuil  Vleermuis  Haaientand

1cm = X km

onken Zwarte Polder



NIEUWVLIET



 

Inlaag Hoofdplaat

GROEDE

Hoge Platen

Baarzandsche Kreek

Natuurgebied De Knokkert, Bos van Erasmus

Plaskreek

HOOFDPLAAT



De Blikken





Schoondijke Reep

Paulinaschor



Scherpbier



Hans Vriezeschans

OOSTBURG Stadsversterking

Stadsversterking



Biervliet

Redoute kaas en brood



Redoute melk en brokken

Groote Gat

Cathalijneschans

Redoute spek en brood

PASSAGEULELINIE



Waterlandkerkje

Fort Nijevelt

Turkije

IJZENDIJKE Stadsversterking

Pontebos

Fort De Munte

Jonkvrouwschans/Jufferschans

 Redoute

G

Dijken Zeeuws-Vlaanderen

WATERLAND-OUDEMAN



SINT-MARGRIETE



ersterking

WATERVLIET Sint-Kruis

Grotendorst

AARDENBURG

Aardenburg

Aardenburgse Havenpolder

SINT-JAN-IN-EREMO

ASSENEDE

G

ng

BENTILLE

Eede

LEOPO

SCHIPD

LDKAN

ONKKA

AAL

SINT-LAUREINS

NAAL

PICTOGRAMMEN Natuurgebieden

Thematische fietsroute

Vogelkijkpunten

Thematische wandelroute

Pittoreske dorpskern

Grenspaal

EGEM ADEGEM

Forten en andere overblijfselen van de Staats-Spaanse linies Educatieve grondwatermeter Verdedigingswerken van de 1e en 2e Wereldoorlog

Puur genieten De smaak van de Zwinregio Hier kan je niet anders dan Bourgondisch genieten. De Zwinregio verlangt dat van je, nodigt je als het ware uit om te proeven, te beleven en te genieten. Dat genieten zit ook in de aard van de plaatselijke bevolking: zij smullen veel en vaak van al het lekkers dat zee en land ons biedt en delen dat op vele manieren met bezoekers, zo getuigen onder andere de vele culinaire restaurants die de streek rijk is. Bij veruit de meeste restaurants staan verse producten prominent op het menu voor een voortreffelijke en verfijnde smaak. Typische zilte producten uit de Zwinregio zijn zeekraal en lamsoor. Groenten die hier, op de grens van land en zee al eeuwenlang in de natuur groeien. Zeekraal is zelfs een culinair fenomeen! Alsof de wereld een nieuwe ontdekking heeft gedaan (en misschien is dat ook

bloemblaadjes wit, lila of geel. Eigenlijk heten de lamsoren die je in de winkel koopt officieel Zulte. In de volksmond hebben we het echter gewoon over lamsoren, een echte groente van de Lage landen. Lamsoor kun je roerbakken of blancheren. Zout hoef je niet toe te voegen, dat

zo) storten koks zich op deze groene zeeplant. De smaak lijkt alsmaar beter en fijner te worden.Verrukkelijk als garnituur bij vis, salades en soepen. Maar ook rauw kan het prima gegeten worden, bij een aperitief of glaasje wijn.

heeft het van nature. De blaadjes zijn erg lekker bij alle soorten vis en heerlijk zilt van smaak!

“Laat jezelf verleiden door de pure producten van de Zwinregio.” Lange tijd was zeekraal armenvoer. Het groeide in het wild en kon gratis door iedereen geplukt worden. De smaak was prima, dus veel mensen in kustgebieden gingen eropuit om het zelf te snijden. De diepgroene plantjes groeiden van oudsher op buitendijkse schorren, waar de getijden hun werk deden en de plant zijn aangename ziltzoute smaak van meekreeg. Tegenwoordig wordt de plant in grote hoeveelheden gekweekt, maar bij ons komt het nog in het wild voor. De plant is echter zeer zeldzaam en mag niet in het wild geplukt worden. Lamsoren zijn de jonge blaadjes van de zeeaster, een kruidig plantje dat het, net als zeekraal, goed doet in getijdengebieden. Het groeit van oudsher op de Zeeuwse en Picardische schorren. Als het zomerseizoen ten einde loopt, beginnen de planten te bloeien en kleuren de

20

Supermoestuin Het werken met verse en plaatselijke producten krijgt bij restaurant De Kromme Watergang in Slijkplaat een extra dimensie. Pal naast het restaurant realiseerde topchef Edwin Vinke een eigen proeftuin, De Zilte Hof: een supermoestuin waar inmiddels 260 verschillende soorten groenten, fruit en kruiden worden geteeld. Voor Edwin is de tuin een inspiratiebron waar hij continue ideeën opdoet voor gerechten. Ook ‘verloren’ groenten en speciale soorten geeft hij hier een nieuw leven. De oude rassen waarmee hij experimenteert zijn onaangetast, waardoor de voedingswaarde vele malen groter is dan moderne (gekruiste) rassen, en de smaak intenser. Edwin werkt bijvoorbeeld graag met oerwortels zoals kervelwortel en wortelpeterselie, maar ook de oeruien en oerprei zijn voor hem een belangrijke ontdekking en waardevolle toevoeging in de keuken. Alle gewassen in de Zilte Hof staan in de volle Zeeuwse klei en tot verbazing van de kok groeit alles er. Volgens Edwin is de grond in Zeeuws-Vlaanderen een van de weinige, nog niet verontreinigde stukken land. Dit komt met name omdat de streek nog niet zo gek lang geleden is ingepolderd. De kleigrond vormt een

ideale voedingsbodem voor veel verschillende soorten gewassen. Zilte klei en zoute zee vormen de basis van zijn keuken. Zo kookt hij uitsluitend met gefilterd zeewater. Zout komt er niet meer aan te pas, daarvoor gebruikt hij een spray van gefilterd zeewater. Het zeewater geeft hem nog meer creatieve ideeën. Zo geeft hij zijn tomaten uit de kas één derde zeewater. De eerste maand waren de tomaten behoorlijk van de kaart, maar uiteindelijk raakten ze er aan gewend. Door het toegevoegde zeewater gaan de enzymen in de plant harder werken en wordt de plant zoeter. Een zeer aangename verassing en een methode die nog nergens ter wereld wordt toegepast. Al het lekkers uit de Zilte Hof wordt gebruikt in de keuken van het restaurant. Wat de wonderkok en zijn team er daar mee doen, moet je zeker eens beleven. Succesvolle nieuwe teelten vinden via de Zilte Hof een plek naar het land van boeren in de regio, die het gewas vervolgens op grotere schaal telen. Ook andere sterrenrestaurants in de regio, waaronder Oud Sluis,en Pure C werken met ingredienten uit eigen moestuin.

Kopen langs de weg Natuurlijk hoef je niet per se uit eten om al het lekkers van de Zwinregio te proeven. Het is je zeker opgevallen dat vele boerderijtjes groenten en fruit, maar ook kaas en eieren aanbieden. Vaak kom je deze winkels of stalletjes tegen tijdens het fietsen, of als je met de auto de streek verkent. Steeds meer boerderijen hebben een uitgebreide winkel, waar de vrouw

des huizes voor een schappelijke prijs lekkernijen uit de streek voor bezoekers uitstalt en te koop aanbiedt. Ook verse fruitsappen zijn veelvuldig in de streek te koop. Zeeuwse Appelsap van De Appelaere is bijvoorbeeld bij vrijwel alle horecagelegenheden en supermarkten te verkrijgen. De Zwinregio is in vele opzichten uniek. Dat blijkt niet alleen uit de geweldige natuur, maar ook uit de grote verscheidenheid aan verse producten, afkomstig uit de zee en de voedingsrijke kleigrond. Laat je meenemen op een smaakvolle ontdekkingstocht langs de pure producten van de Zwinregio, welkom in de streek van het genieten!

Meer zeldzame soorten Er zijn nog meer bijzondere en zeldzame soorten die in onze regio voorkomen in het wild. Zeebiet en zeekool bijvoorbeeld. Zeebiet is de moeder van bietensoorten als snijbiet, suikerbiet en gewone biet. De blaadjes zijn eetbaar, maar de knol niet. Het plantje komt veel voor in Europese kustgebieden en is in de monding van Het Zwin geen vreemde. Zeekool is zeldzamer en groeit het beste op een steenachtige grond. De jonge, nog niet groene scheuten worden gegeten, net als bij witlof. Zeekool is een erg sierlijke plant met mooie grote bos witte bloemen en groene bladeren.

Kulinarische Genüsse in die Zwinregion Willkommen im Land der Genüsse! In die Zwinregion kommen Gourmets und Genießer auf ihre Kosten. Auch die Einheimischen sind echte Feinschmecker: Sie bereiten die Zutaten aus dem Meer und vom Land mit viel Liebe zu und teilen ihre Leidenschaft gerne mit den Besuchern. Die vielen kulinarischen Restaurants sind Ausdruck dieser Gastfreundschaft. Bei den meisten Restaurants stehen nur die frischesten Produkte auf der Speisekarte. Diese sind die Basis auserlesener und köstlicher Gerichte. Lassen Sie sich von den puren Produkten die Zwinregion verführen. Man muss nicht unbedingt auswärts essen, um die Köstlichkeiten die Zwinregion genießen zu können. Es ist Ihnen bestimmt aufgefallen, dass viele Bauernhöfe Gemüse, Obst, Käse und Eier verkaufen. Immer mehr Bauernhöfe verfügen über einen gut sortierten Hofladen, in dem man bei der Frau des Hauses die frischen Leckerbissen der Region einkaufen kann.

Welkom in Ben je op zoek naar een leuke dagbesteding of zoek je een plekje om te overnachten? Dan zijn de Zwinstreek gastheren een perfect aanknopingspunt. Alle gastheren wonen in de Zwinstreek en werken in de toeristische sector. Tijdens een speciaal opgezette cursus gastheerschap leerden ze over de geschiedenis, cultuur en het landschap. Op de volgende pagina’s maak je nader kennis met enkele van deze gedreven mensen. Laat je meenemen op ontdekkingsreis door ‘hun’ streek.

Favoriete onderdelen van de cursus waren het proeven van verschillende streekproducten en het ontwikkelen van een eigen uitje voor bezoekers. Een aantal van de uitjes hebben we in dit magazine opgenomen. Voor een complete lijst van alle gastheren en hun uitjes kijk je op www.zwin.be of www.zwinstreek.eu onder het kopje ontdekken. Je herkent de gastheren ook aan het uithangbordje op de muur met het gastheerlogo.

De ‘geheimen’ van Retranchement Gastvrouwen: Jolanda van de Vijver, (Camping Den Molinshoeveen) en Mathilde Buijsse-Vercouteren, (mini-camping De Couter) Als je ooit wilt kamperen in Retranchement, kijk dan zeker ook naar de campings van Jolanda en Mathilde. De dames weten namelijk ontzettend veel te vertellen over de streek en haar rijke geschiedenis: ´De cursus heeft ons heel veel geleerd over onze eigen streek’ vertelt Mathilde, ‘Inmiddels kunnen we onze campinggasten heel veel vertellen over de Zwinregio, en dan met name over Retranchement. Neem nu dit witte huisje aan de Cadzandseweg/Stelledijk, vijftig meter van onze camping: dit was oorspronkelijk een tolhuisje. Het is gebouwd in 1873 bij de aanleg van de eerste zandwegen die verhard werden met steenslag. Het is nog bijna volledig intact en wordt nu gebruikt als vakantiehuisje. Aan de binnenkant kun je zien dat het geen gewoon huis is. Omdat de tolgaarder zijn gezin niet kon onderhouden van tol alleen, deed het huisje ook dienst als café, vandaar de gelagkamer.’

Forten en wallen

In de voetsporen van prins Maurits

mooie plekjes. ‘Je kunt heerlijk en in alle rust wandelen over de wallen, en door het schilderachtige dorpscentrum. Het kleine centrum heeft een geheel eigen karakter en ademt een rustieke sfeer, vooral op hete zomerdagen. De muziektent en de molen versterken dit zomerse gevoel. De molen stamt uit 1643, het is de enige in zijn soort en volledig van hout gemaakt.’ Om hun gasten een volledig beeld te geven van Retranchement en de directe omgeving bedachten Mathilde en Jolanda een wandelroute met de toepasselijke naam ‘In de voetsporen van Prins Maurits’. De wandelroute is nog in ontwikkeling, maar ook zonder route kun je heerlijk ‘vrij’ wandelen in deze mooie omgeving.

‘De oorlog heeft zijn sporen achtergelaten, maar Retranchement is een prachtig dorpje’, zegt Jolanda. Wij raden iedereen aan om hier te gaan wandelen, want dan ontdek je hele

Informatie over deze gastvrouwen en hun campings. www.decouter.nl en www.molinshoeve.nl

Mathilde en Jolanda vertellen in geuren en kleuren over‘hun’ dorp Retranchement en het voormalig eiland van Cadzand. Prins Maurits speelt een prominente rol bij de totstandkoming van Retranchement. Tijdens de tachtigjarige oorlog (Retranchement betekent versterking of verschansing) was de prins verantwoordelijk voor het aanleggen van een compleet netwerk van aarden wallen. Later herrezen hier twee forten, waarvan er een is weggeslagen tijdens een zware storm in 1682. Een dorp met een rijke geschiedenis dus.

de Zwinstreek Bourgondisch rond Het Zwin met gastheer Kris Struyf: Centrumleider bij het ZWIN natuurcentrum in Knokke-Heist. ‘Het Zwinlandschap is prachtig,’ zegt Kris Struyf. ‘Soms lijkt het wel of het één van de meest ongerepte gebieden van ons land is. Maar niets is minder waar. Zelf ben ik ook lang overtuigd geweest dat Het Zwin een woest stukje natuur was, waar mensen haast geen invloed op hadden gehad. Het was voor mij dan ook een hele ontdekking toen ik te weten kwam dat de typische meertjes in Het Zwin het resultaat waren van grote graafwerkzaamheden en dat het uitzicht van de uitgestrekte schorren mede bepaald is door allerlei menselijke activiteiten gedurende beide wereldoorlogen.’

Begroeide bunkers ‘Toen ik mij wat meer verdiepte in de geschiedenis van Het Zwin, kwam ik te weten dat er dwars door de Zwingeul zware omheiningen werden opgericht met elektrische schrikdraden. Hierdoor zijn tal van mensen omgekomen. Op een boogscheut van de internationale dijk rond Het Zwin, kan je het oorlogsverleden nog heel tastbaar beleven. Enkele jaren geleden, tijdens een wandeling langs de Hazegrasdijk, zag ik daar voor het eerst de bunkers. Deze bleken onderdeel van de ‘Hollandstellung’ uit de Eerste Wereldoorlog (Hollandlinie), een Duitse linie die de Nederlandse grens volgt vanaf Knokke-Heist tot in Limburg. De twee bunkers vind je in de Hazegrasdijk op het einde van de Dijkgraafstraat. Het is een mooie en rustige plek. De bunkers hebben de tand des tijd - al een hele eeuw lang - vrij goed doorstaan. En het is mooi om zien hoe ze nu meer en meer dienst doen als veilig onderkomen voor planten en dieren. Op het beton groeien mooi gekleurde korstmos-

sen en in de lage toegangen maken zwaluwen hun nest. Soms wordt zo’n oud zwaluwnest omgebouwd door andere vogels, zoals het winterkoninkje. De bunkers behoren tot op heden tot een van mijn favoriete plekjes in de Zwinstreek’, aldus Kris.

Bus-sie rond Het Zwin In het kader van het gastheerschap ontwikkelde Kris een Bourgondische dagroute die speciaal geschikt is voor groepen vanaf 15 personen. Het busje brengt je langs mooie en interessante plekjes. De dag staat in het teken van proeven, zien en beleven. ’s Morgens start de activiteit met een ontbijt met uitleg over het nieuwe ZWIN natuurcentrum. Nadien wandelen de deelnemers langs de Hazegrasdijk tot bij de bunkers uit de Eerste Wereldoorlog. Van daaruit heeft men een mooi uitzicht op de Willem Leopoldpolder die in de komende jaren zal worden ontpolderd waardoor het natuurgebied van Het Zwin bijna twee keer zo groot zal worden. De wandeling

brengt de groep tot bij de hoeve Zoete Polder, voor een bedrijfsbezoek aan de paardenstallingen en de kersenboomgaard. De bus pikt de groep daar op en gaat dan verder naar het museum For Freedom in Ramskapelle. Daar bestaat het programma uit een middagmaal met een stevig streekbiertje en een rondleiding door het prachtige museum. Nadien gaat het met de bus naar ’t Hof ter Kalvekete, een bezoekboerderij waar Gerard zijn melkveestallen toont en smakelijk vertelt over het dagelijks leven op de boerderij. Zijn echtgenote verwerkt een gedeelte van de koemelk tot allerlei streekeigen zuivelproducten. Daar hoort natuurlijk een proevertje bij! De laatste halte is het gezellige eetcafé ‘De Knotwilg’, in Oostkerke. Eerst kunnen de deelnemers zich onderling meten in allerlei volksspelen. Nadien wordt de dag er afgesloten met een gezellige barbecue. Info en reservatie: Kris Struyf, ZWIN natuurcentrum. T: 00 32 (0)50 619 340

23

wit gemutst paalhoofd ijzige wachter aan zee – zichtbare stilte -IdvE-

Duizend jaar Groede op de fiets Gastvrouwen Astrid van Damme en Nathalie en Christianne de Maertelaere. In zo’n 38 kilometer fiets je door duizend jaar geschiedenis van Groede. Met deze bijzondere fietsroute sturen onze gastvrouwen uit Groede je langs 29 hoogtepunten van dit pittoreske dorp. Al fietsend kom je oog in oog met de ontwikkelingen van het landschap. Kreken, dijken en buurtschappen volgen elkaar op. Ga duizend jaar terug in de tijd en rij over de eerste dijken uit 1100, met de hand aangelegd door hardwerkende monniken die zich moesten weren tegen de grillen van de zee. Hoog zijn deze oude dijkjes niet, maar wel authentiek en in een prachtige landelijke omgeving, ideaal voor een fietsroute dus!

Polders en dorpskern met een verhaal De fietsroute is opgebouwd rondom de drie kreken, ieder met zijn eigen verhaal. Dat verhaal is te lezen in de beschrijving van de fietsroute, waar de dames veel tijd in hebben gestoken. De blikvanger is de toren van de Grote Kerk in Groede, die gedurende de rit het lichtend middelpunt van de route is. De dorpskern zelf is ook zeer de moeite waard. Stop hier zeker even bij een van de gezellige

24

terrasjes op de markt, zoals bij Vadertje Cats. Een korte wandeling vanaf de Grote Kerk naar het museumstraatje, het Vlaemsche Erfgoed en de Lutherse kerk zijn een welkome onderbreking van het fietsen. De route, die je gratis kunt downloaden via onderstaande websites, zit vol met leuke weetjes, verrassende stops en geocaches. Daardoor wordt de tocht ook voor gezinnen met kinderen aantrekkelijk. Groede Podium

zal voor de kids ongetwijfeld een hoogtepunt zijn. Je hoeft overigens niet de volledige route te rijden: wil je het iets rustiger aan doen, dan kun je de tocht gemakkelijk inkorten. Groede in 1000 jaar: 38 km, 29 interessante stoppunten, inclusief geocaches. De route is ook online en voor gps beschikbaar. Download gratis de fietsroute via www.minicampingboerenhof.nl of www.hetplatteputje.nl. De fietsroute kan gestart worden op beide minicampings.

Haasje-over

Willkommen in die Zwinregion

Gastvrouw Lieve Gunst: ‘IJs’ dame van Hoeve Hazegras.

Haben Sie Lust auf einen schönen Tagesausflug oder suchen Sie einen Ort zum Übernachten? Dann finden Sie bei den Gastgebern die Zwinregion wunderbare Ausflugziele. Alle Gastgeber wohnen in die Zwinregion und arbeiten im Tourismusbereich. In speziellen Kursen für Gastgeber erhielten diese wertvolle Informationen zur Geschichte, Kultur und Landschaft. Auf den nächsten Seiten lernen Sie einige dieser engagierten Gastgeber besser kennen. Folgen Sie den ihnen auf eine Entdeckungsreise durch die Region.

over de grens

Lieve Gunst woont op de grens tussen Retranchement en Knokke, op een plekje met een fantastisch uitzicht op de Hazegraspolder, aangrenzend aan Het Zwin. Naast de werkzaamheden voor hun boerenbedrijf, is Lieve ook gastvouw voor vakantiegasten van Hoeve Hazegras, een voormalige boterfabriek die de familie heeft omgevormd tot vakantiewoningen. In de zomermaanden draait ze met veel plezier vers ijs van eigen melk. De ijsjes verkoopt ze in het sfeervolle ijshuisje op de boerderij. Een welkome plek voor passerende fietsers, die er graag een tussenstop maken en genieten van het uitzicht over het polderlandschap op het terras achter de hoeve.

Het ruisen van de zee Bezoekers van Hoeve Hazegras krijgen van Lieve de tip om een wandeling te maken richting de Hazegraskreek: ‘De Hazegraskreek was voorheen een zijarm van de vroegere Zwinmonding. De Hazegraskreek is een brede waterpartij, die kronkelend door het landschap loopt. De oever is bezet met een ruime rietkraag, waaruit waterhoentjes te voorschijn komen. Ik vind het een bijzonder plekje. Het is er zeer rustig, je ziet er alleen maar groen, aan de ene kant de akkers met het bos, de andere kant het water met de vogels en de Hazegrasdijk. Bovenal hoor je het ruisen van de zee.’

Actief arrangement Samen met gastheer Erik Schijve (eigenaar van Catamaranschool de Zeemeeuw) ontwikkelde ze het daguitje Haasje-over: ‘Met dit arrangement kunnen mensen de Zwinstreek verkennen, de Nederlands-Belgische grens over en bieden wij onze gasten een activiteitendag aan in samenwerking met de outdoororganisatie Zwin4you in Cadzand-bad,’ vertelt Lieve.‘Mensen kunnen, afhankelijk van het weer kiezen uit catamaranzeilen, blowkarten, golfsurfen, powerkiten en meer actieve sporten.’ Meer informatie over deze gastheren en de dagattractie Hoeve Hazegras: www.hazegras.be T: 00 32 (0)50 602 208 Outdoor activiteiten: www.catamaranschooldezeemeeuw.nl T: 00 31 (0)117 492 073 Het arrangement is te boeken in de periode mei t/m oktober.

Die beliebtesten Themen des Kurses waren das Kosten verschiedener kulinarischer Produkte aus der Region und die Planung eines eigenen Ausflugs für Besucher. Einige dieser Ausflüge wurden in dieses Magazin aufgenommen. Für eine vollständige Liste aller Gastgeber und deren Ausflüge besuchen Sie www.zwinstreek.eu unter dem Titel ontdekken (bitte beachten Sie, dass diese Website nur auf Niederländisch verfügbar ist). Die ausgewählten Gastgeber erkennt man auch an einem Schild mit dem Gastgeberlogo. Tausend Jahre Groede mit dem Fahrrad entdecken Durch die Zusammenarbeit einiger Gastgeber ist diese faszinierende Fahrradroute entstanden, die Sie auf eine Zeitreise entführt. 1.000 Jahre Groede: 38 km mit 29 interessanten Infopunkten, einschließlich Geocaches. Diese Fahrradroute ist auch online und für GPS erhältlich. Gratis Download der Fahrradroute auf www.minicampingboerenhof.nl oder www.hetplatteputje.nl (bitte beachten Sie, dass diese Website nur auf Niederländisch verfügbar ist). Beide Minicampingplätze sind Ausgangspunkt für die Fahrradroute.

Een heerlijke dag met de

Raanroute Gastheren: Danny Jones, Ingrid Martens, Linda Foré en Gerard De Vlamynck Deze uiteenlopende groep Vlaamse gastheren leerde elkaar kennen tijdens de cursus gastheerschap. Samen stippelden ze een afwisselende fietsroute uit: de Raanroute. Deze fietsroute van 42 kilometer stuurt je dwars door het kustlandschap naar plekjes waar je met de auto niet kunt komen. Bij het vertrek- en eindpunt De Raan in Heist (op de dijk) heb je de mogelijkheid om twee elektrische fietsen te huren voor te prijs van één.

Zeeuwse wellness en vitaliteit met internationale allure

In Cadzand zit wellness en vitaliteit in het DNA verankerd. Het klimaat, de lucht, het water en de natuurlijke omgeving bevatten gezondheidsbevorderende factoren, de jodiumhoudende en pollenarmen zeelucht en de kracht van het zeewater dragen bij aan de vitaliteit aan de mens. De kwaliteit van het zeewater is zelfs zo goed, dat het door een onafhankelijk en erkend onderzoeksbureau wordt omschreven als ‘heilwasser’. Binnenkort hoopt Cadand-Bad de‘badstatus’ te verkrijgen. Deze, in Duitsland, erkende status, is enkel weggelegd voor plaatsen die aan hoge kwaliteitscriteria voldoen. Eén van de belangrijkste daarvan is de kwaliteit van het water, die in Cadzand-Bad dus als ‘zeer goed’ werd beoordeeld. De ondernemers in Cadzand spelen hier volop op in door het aanbieden van wellness arrangementen en selfness aktiviteiten.

Parels Rijdend langs het strand en door het unieke polderlandschap ontdek je de geschiedenis en cultuur van Knokke-Heist. Deze fietstocht bezorgt je een opvallende kijk op enkele parels die de Zwinregio bezit. Heist met zijn visserstradities en het pittoreske Ramskapelle met het For Freedom Museum bijvoorbeeld. In Westkapelle proef je de heerlijke hoeveproducten van ‘t Hof ter Kalvekeete en via de slingerende dijken steek je even de grens over naar Sint-Anna Ter Muiden.

Een heerlijke dag Op weg naar de weidse natuur van Het Zwin, proef je een zoetje in de Zoetepolder of geniet je van een ijsje. Je passeert de haas ‘Hospitality’ van de wereldberoemde Britse kunstenaar Barry Flanagan en Het Zoute met zijn vele wandelaars op de zeedijk. Een wereld van kunst- en fotogalleries in een notendop. De Raan is tenslotte je bestemmingshaven en met ondergaande zon geniet je van een heerlijke afsluiter.

Wellness und Vitalität

De haas staat hier voor gastvrijheid, ‘Hospitality’, en dat is in deze badstad zeker een begrip!

Cadzand hat Wellness und Vitalität in den Genen. Das Klima, die Luft, das Wasser und die natürliche Umgebung besitzen gesundheitsfördernde Faktoren. Die jodhaltige und pollenarme Meeresluft und die Kraft des Meerwassers fördern die Vitalität des Menschen. Die Meerwasserqualität ist sogar so gut, dass das Wasser durch eine unabhängige Forschungsanstalt als „Heilwasser“ bezeichnet wird. Cadzand-Bad hofft, in naher Zukunft den Status „Bad“ zu erhalten. Dieses geschützte, in Deutschland anerkannte Prädikat, wird nur staatlich anerkannten Kurorten und Heilbädern verliehen. Eines der wichtigsten Qualitätsmerkmale ist die Wasserqualität, welche in Cadzand-Bad als „sehr gut“ beurteilt wurde. Cadszand ist schon jetzt besten drauf eingestellt und verwöhnt seine Gäste mit attraktiven Wellness-Angeboten und Selfness-Aktivitäten.

Meer informatie: www.deraanfietsroute.be

mit internationalem Flair in Zeeland

WPG Uitgevers België nv

Ontdek

de Staats-Spaanse Linies

WILLY VANDE RSTEE N

De laa iende linies

Standaard Uitgeverij

Het Suske en Wiske-album ‘De Laaiende Linies’ werd gemaakt in het kader van het Europese Interreg IVA-project:“Forten en Linies in grensbreed Perspectief ”.

Een van de rijkste landschapsgeschiedenissen van West-Europa! Zware gevechten? Bloedige veldslagen tussen de geuzen en het Spaanse leger? Je zou het niet zeggen wanneer je door de polders fietst of over de dijken wandelt. De zwinbedding biedt tal van natuurschoon en het lijkt erop dat deze oase van rust nooit andere tijden heeft gekend. Niets is echter minder waar… In de loop der tijd zijn hier bloedige gevechten geleverd en is de streek het strijdtoneel geweest van de twisten tussen de grootmachten uit het Noorden (de Republiek der Verenigde Nederlanden, de Staatsen) en het Zuiden (de Spanjaarden). In de hoop zich tegen die militaire agressie te beschermen zijn er vele vestingwerken opgetrokken. De Staats-Spaanse Linies

zijn hiervan de best bewaarde overblijfselen. Dit indrukwekkend netwerk van dijken, aarden wallen en andere verdedigingswerken uit de 16e en 17e eeuw zijn stille getuigen van een roerige periode uit de regionale en nationale geschiedenis en vormen een uniek historisch uitgangspunt voor een tocht door de polders van het (Zeeuws-)Vlaamse grensgebied.

De Staats-Spaanse Linies werden op strategische plaatsen opgeworpen, zoals aan de monding van geulen of hoger gelegen wegen en dijken. Wanneer de vijand naderde werden de dijken doorgestoken waardoor hele gebieden onder water liepen. Op deze manier kon er controle uitgeoefend worden op de omgeving. Wanneer je over het

27

weidse gebied tuurt, kun je met een beetje fantasie die menselijke invloed op de natuur nog altijd in het landschap terugzien. Veel forten zijn ondertussen ware landschapspareltjes en belangrijke natuurgebieden geworden. De wallen en grachten vormen immers een ideale leefomgeving voor heel wat planten en dieren.

Polderlandschap Het dijkenstelsel in de zwinpolders is een uniek netwerk dat door het landschap kronkelt. Om het achterland tegen de invloed van de zee te beschermen werden de eerste beschermende dijken of dammen aangelegd. Van deze bouwwerken is meestal slechts een glooiing in het landschap zichtbaar. Toch kan men de bedding van de Zwingeul ontwaren, op sommige plekken zelfs heel goed. Latere inpolderingsdijken zijn vaak beter zichtbaar en sieren nog altijd het landschap van de streek. Het gevolg is dat er een lappendeken van kleine polderkaveltjes is ontstaan aan beide zijden van de Damse vaart. Dit unieke uitzicht is een must see voor amateurhistorici en natuurliefhebbers; een haast middeleeuws polderlandschap waarin je naar hartenlust kunt wandelen en fietsen. Een uitermate mooi plekje is de Mostaertdijk, gelegen in het eeuwenoude polderlandschap waar je de authentieke Zwinsfeer kunt proeven terwijl je uitkijkt op een, in

de wuivende rietkragen verdwijnende, waterloop. Het is ook op die dijk waar je het domein van het Sint-Donaasfort kunt binnengaan. De onlangs gerestaureerde ‘zwaluwstaart’ is zeker de moeite waard voor een korte stop. Interessant is het contrast met het Zeeuws-Vlaamse deel van de Zwinstreek. Met een andere kijk op ruimtelijke ordening en natuurbeheer is een compleet ander landschap ontstaan. Dijken zijn hier beplant en ook zijn de polderkavels veel ruimer. De regio mag dan wel dezelfde geschiedenis delen, het trekken van de landsgrens is niet zonder gevolgen gebleven.

Fort van Beieren Een prachtig staaltje natuurhistorie is het Fort van Beieren, dat gelegen is in Koolkerke, op een boogscheut van Brugge. Dit is Vlaanderens best bewaarde fort uit de Spaanse successieoorlog en werd opgericht als een schakel tussen Brugge en Damme. Dit provinciedomein is het hele jaar door vrij toegankelijk voor zowel wandelaars als fietsers. Er is een fietspad aangelegd dat fietsers in een lus rond het domein leidt, maar niets weerhoudt je er van om af te stappen en de wallen en bastions te beklimmen. De bebossing en de grachten verbonden met de bastions vormen een indrukwekkend decor waar je je met een beetje verbeelding midden in het strijdgewoel waant.

Voor kinderen is dit een ideale plek om lekker te ravotten over de aarden wallen en brugjes over de gracht. Er staat een infokiosk naast de ommuurde kasteeltuin en ook staan er infoborden bij het herstelde noordelijke bastion, waarop de structuur van het fort nog eens nader wordt toegelicht. Aan de ingang van het domein kun je je auto parkeren en bovendien bevindt zich daar ook het eetcafé ‘Fort van Beieren’ waar je na een fikse wandel- of fietstocht even op adem kunt komen. Kijk voor meer informatie op www.fortvanbeieren.be

De stadswallen van Damme Damme heeft werk gemaakt van de opwaardering van de vestingwerken. Het vestingstadje had een belangrijke strategische functie tijdens de Tachtigjarige Oorlog. Recht tegenover lag immers de Staatse vesting Sluis, waardoor het van groot belang was dat Damme een solide buffer vormde ter bescherming van Brugge, een kleine tien kilometer verderop. De Noordkant van de stadswallen, gekend als ‘de Oude Schaapskooi, werd volledig in zijn oorspronkelijke staat hersteld met als gevolg een prachtig zicht op het mooie samenspel tussen cultuurhistorisch erfgoed en natuur. Via een pad kun je tussen deze eeuwenoude structuren lopen terwijl tegelijkertijd sterk de focus op de natuur ligt. De stadsvesten zijn natuurgebied, en een aantal zeer zeldzame dier-

Begraafplaats van koggen, galeien en karvelen het riet buigt diep -HV-

soorten hebben hier een ideale biotoop gevonden. Nog een tip voor de recreant die geen hoogtevrees heeft en over een goede conditie beschikt; op de top van de toren van de Onze-Lieve-Vrouwekerk, die vrij toegankelijk is voor het publiek, heb je een prachtig zicht op de stervormige omwalling.

raakte de linie in verval en verdween haast volledig uit het landschap. Dankzij de inspanningen van de Provincie Zeeland en het Zeeuwse Landschap is de schans gedeeltelijk gereconstrueerd en heeft hij een prominente plaats bij de heringerichte havenpolder opgeëist.

Fietsen of wandelen? Grenzeloos Het liniestelsel loopt door tot diep in Nederland en het zou dan ook zonde zijn om je te beperken tot de linies op Vlaams grondgebied.West Zeeuws-Vlaanderen heeft heel wat te bieden aan activiteiten en bezienswaardigheden die betrekking hebben op de Staats- Spaanse Linies. Net over de grens, tussen Sluis en Aardenburg ligt de Kruisdijkschans. Deze kleine volledig omwalde versterking is opgeworpen door de Staatsen om de route van Aardenburg naar Sluis te beveiligen. Je kunt hier prachtig wandelen en als je met de fiets bent past deze site perfect in het grensoverschrijdend fietstraject. Één van de publiekstrekkers is het onlangs gerestaureerde woonhuis dat de gefortuneerde Hugenotenfamilie Hennequin halverwege de 17e eeuw liet bouwen op één van de wachttorens. Dit historisch zeer waardevolle onderdeel van de Staats-Spaanse Linies is absoluut een bezoekje waard. Geef je ogen goed de kost; volgens de legende zou er ergens op het terrein van de schans een koffertje met goud en juwelen begraven zijn, dit koffertje is tot op de dag van vandaag nog altijd niet gevonden… Neem, voor of nadat je in Aardenburg even halt houdt voor een maaltijd of een drankje op één van de terrasjes op de markt, eens een kijkje in het bosje van de Elderschans, waar je eventjes helemaal tot rust kunt komen tijdens een korte wandeling over de wallen en in het bos. En als je dan toch in de buurt bent, dan pik je de Olieschans ook nog even mee. Nadat de functie van deze schans in 1672 werd opgeheven

Of je nu wilt wandelen of een lange of een korte fietstocht wilt maken, lastig of vlak, je kunt je route helemaal zelf uitstippelen. Op www.fietsnet.be kun je de zelf geselecteerde knooppunten in de juiste volgorde noteren. Eenmaal op je fiets volg je de bordjes die je van het ene naar het andere knooppunt loodsen. Het spreekt voor zich dat je altijd last minute wijzigingen kunt aanbrengen aan het traject. Fietsen van België naar Nederland? Dit vormt geen enkel probleem, de fietsnetwerken van verschillende regio’s sluiten naadloos op elkaar aan. Kijk voor informatie over het wandelnetwerk verderop in dit magazine.

Boeiende musea Wil je meer weten over deze woeste geschiedenis van de streek, dan is een bezoek aan een museum aan te bevelen. Het Bolwerk in IJzendijke vertelt het verhaal van de Tachtigjarige Oorlog en dat op een manier die ook voor kinderen bijzonder interessant is. Sincfala, Museum van de Zwinstreek in Knokke-Heist dompelt je uitgebreid onder in deze langstdurende oorlog uit onze geschiedenis. Je maakt er een reis door 2000 jaar Zwinstreek, die ook kinderen weet te boeien. In Damme komen de Staats-Spaanse Linies aan bod op een multimediale manier, in het Bezoekerscentrum voor Damme en de Zwinstreek. Voor meer informatie over de Staats-Spaanse linies kijk je op www.staatsspaanselinies.eu Foto’s: Bron: Provincie West-Vlaanderen, © Vildaphoto

Die ‚Staats-Spaanse Linies‘ Ein ganz besonderes Landschaftsbild zeugt von der Geschichte Westeuropas! Man kann es sich fast nicht vorstellen, aber Die Zwinregion hat viele Kriege erlebt. Im 16. und 17. Jahrhundert war das Gebiet Schauplatz der Kämpfe zwischen den Großmächten des Nordens (der Republik der Vereinigten Niederlande, den Staatsen) und des Südens (den Spaniern). Die Staats-Spaanse Linies sind die Überbleibsel militärischer Verteidigungsanlagen aus dieser Zeit. Das Festungssystem erstreckte sich beiderseits der Landesgrenze von Knokke-Heist im Westen bis Antwerpen im Osten. Ein großer Teil dieser Linien und Festungen ist heute

noch in der Landschaft sichtbar. Wenn Sie mehr über die turbulente Geschichte der Region erfahren möchten, lohnt sich ein Besuch des Museums. Het Bolwerk in IJzendijke erzählt die besondere Geschichte des 80-jährigen Kriegs auf eine auch für Kinder verständliche und interessante Weise. Das Museum die Zwinregion in Knokke-Heist, das Sincfala Museum, gewährt Einblick in den längsten Krieg aus der Geschichte der Niederlande. Beide Museen sind für Kinder bestens geeignet. Auch im neuen Besucherzentrum für Damme und Die Zwinregion in Damme werden die Verteidigungsanlagen der Staats-Spaanse Linies in einer Multimedia-Galerie gezeigt. Für weitere Informationen zu den Staats-Spaanse Linies besuchen Sie die Website www.staatsspaanselinies.eu

(Advertorial)

Recreatie en natuur in ontwikkeling Wil je oog in oog staan met een roof- of trekvogel in een landschap van slikken, schorren en duinen? Waterdunen bij Breskens is dan the place to be. Het natuur- en recreatiegebied is momenteel volop in ontwikkeling en belooft een bijzondere trekpleister te worden voor natuurliefhebbers en recreanten. In 2015 wordt het gebied opengesteld voor bezoekers, die de unieke kans krijgen om de natuur van wel heel dichtbij te beleven… Wuivend helmgras, de geur van zeewater en het ruisen van de wind. Je staat midden in Waterdunen. Je tuurt door je verrekijker en ziet hoe een lepelaar een visje uit het water opvist. Je houdt je adem in, voeten genageld aan het plankier. Heel even vergeet je alles om je heen. Het is alsof je ogen voor het eerst opengaan voor de natuur en haar ontelbare vogels. Via het kilometerslange netwerk van wandel-, fiets- en ruiterroutes beweeg je over plankieren, bruggen en vlotten dwars door het gebied. Over de broedeilanden en door een deel van de slikgebieden lopen geen paden,die zijn gereserveerd voor andere gasten: de vogels. Op die plaatsen kunnen trekvogels rustig broeden en ongestoord voedsel vinden. Vanuit de vele kijkhutten en- schermen kun je de dieren prima observeren, zelfs tot op enkele meters afstand.

Bijzonder vogelgebied Waterdunen is, net als Het Zwin, een overgangsgebied tussen zee en land en trekt zowel zeeals landvogels aan. Voedsel is er in overvloed doordat zeewater via een getijdenduiker in het gebied stroomt. Hierdoor ontstaat een uniek landschap van zilte slikken en schorren. Het water neemt grote hoeveelheden vers voedsel mee zoals weekdieren, plankton en schaaldieren. Geografisch gezien is het gebied een belangrijke plek voor vogels. Het is namelijk een internationaal bekende hotspot voor het waarnemen van trekvogels. Jaarlijks passeren hier honderdduizenden vogels en route naar het hoge Noorden of verre Zuiden. Op topdagen van de voorjaarstrek vliegen er tienduizenden vogels per dag over Waterdunen. De beroemde trektelpost bij Breskens (locatie: aan het

eind van de Panoramaweg bovenop de dijk) is voor veel vogelaars uit binnen- en buitenland een favoriete plek om de vogeltrek te volgen en zeldzame soorten zoals zeearenden en roodstuitzwaluwen te zien en te tellen. Gewapend met verrekijker, camera en notitieboekje staan tientallen vogelaars in de maanden april/mei en september/oktober doodstil naar de lucht te turen. Passanten zijn van harte welkom om ook te genieten van deze spectaculaire migratie. Bij de telpost is een informatiebord met uitleg over de trektochten. Waterdunen biedt deze reislustige vogels voedsel voor onderweg.

Overnachten Waterdunen brengt natuur en recreatie samen. In het gebied achter de duinen komt een camping, een hotel, en komen er recreatiewoningen. Je overnacht hier dus echt midden in de natuur. Maar dat is niet alles, ook komen er voorzieningen zoals een sport- en wellnesscentrum, horeca en kleinschalige detailhandel. Van vogelsafari tot ijsjes eten op de boulevard, van schanswoningen met zicht op het schor tot hotelappartementen met uitzicht op strand en zee.Waterdunen is de plek waar natuur en recreatie samengaan.

Planning In de zomer van 2013 start de bouw van de getijdenduiker. Ook zal in 2013 de basis gelegd worden voor het inrichten van het recreatie- en natuurgebied met allerlei grove (graaf)werkzaamheden.Vanaf 2014 wordt het gebied verder ingericht en zal gestart worden met de bouw van het hotel, de camping en de recreatiewoningen. Voor de actuele stand van zaken kun je kijken op www.waterdunen.com.

Uitjes in de Zwinstreek Visserijmuseum Breskens Het visserijmuseum in Breskens wordt door velen geprezen vanwege de bijzondere tentoonstellingen en educatieve elementen. Door de unieke ligging van het museum, boven de vismijn met uitzicht over de Schelde, word je ondergedompeld in de wereld van de visserij. Het museum vertelt over het leven van de visserij. Met veel foto’s, scheepsmodellen, maquettes en werktuigen uit het verleden krijg je een mooi beeld van dit bijzondere beroep. Er is een grote collectie fossielen, waaronder haaientanden en een skelet van een mammoet. Kinderen vinden het museum doorgaans geweldig. Voor hen is het zoutwater-zeeaquarium, dat bestaat uit 11 bakken, een echte belevenis. Er zijn allerlei vissen te bewonderen die in de Westerschelde en de Noordzee voorkomen. Onder begeleiding mogen de kinderen de vissen in de voelbak zelfs aaien. www.museumbreskens.nl Kaai 1-103, 4511RC Breskens T: 00 31 (0)117 383 656 Auch Kinder sind vom Fischereimuseum begeistert. Für sie ist das Salzwasser-Meeresaquarium mit elf Becken ein tolles Erlebnis. Sie können hier allerlei Fischarten aus der Westerschelde und der Nordsee bewundern. In Begleitung dürfen Kinder die Fische im Streichelbecken sogar anfassen.

Varen met Rederij de Festijn Vaar vanuit Breskens richting de zandplaten bij Hoofdplaat met Rederij de Festijn. De rederij organiseert verschillende soorten rondvaarten. De tochten op de voormalige mosselkotter uit Yerseke zijn zeer informatief. Het sleepnetvissen is bijzonder populair bij gezinnen. Je ontdekt met eigen ogen de rijke onderwaterwereld van de Westerschelde en krijgt uitleg van een van de bemanningsleden. Kinderen mogen zelf de opgeviste zeesterren, scholletjes en andere onderwaterdieren vasthouden en terug in het water gooien: leerzaam en vooral erg leuk!

Zeehonden kijken Een andere tocht richt zich specifiek op het zeehonden spotten. Bij een zandbank van natuurgebied de Hooge Platen ligt een kolonie Zeehonden vaak te zonnen in het zand. Hier vind je nog een stukje puur natuur midden in de Zeeuwse Delta. In dit unieke natuurgebied bevinden zich ook belangrijke broedkolonies van zee- en kustvogels. Vertrekplaats: Ponton in de Westhaven/Handelshaven in Breskens www.defestijn.nl • T: 00 31 (0)6 53 225 401 Fahren Sie mit der Reederei de Festijn von Breskens zu den Sandbänken bei Hoofdplaat. Die Reederei organisiert verschiedene Rundfahrten. Sie entdecken mit eigenen Augen die faszinierende Unterwasserwelt der Westerschelde. Auf einer Sandbank des Naturgebietes de Hooge Platen ist eine Seehundkolonie zuhause.

Groene Gordel Heist-West Een zeer verrassende ontdekking is de Groene Gordel Heist-West. Deze groene gordel bestaat uit een aantal kleinere natuurgebieden die met elkaar in verbinding staan. De gebieden zijn misschien niet zo bekend bij het grote publiek, maar toch zeer uniek in sfeer en met een rijke flora en fauna. De Groene Gordel Heist-West bestaat uit de Baai van Heist, de Vuurtorenweiden, de Sashul en de Kleiputten van Heist. De gebieden zijn onafhankelijk van elkaar te bezoeken, maar middels een wandeling met als startpunt de Baai van Heist, ook heel goed te combineren. In de brede zandvlakte van de Baai van Heist krijgen wind en zee vrij spel. Het resultaat is een uiterst waardevol natuurgebied waar een bonte mengeling van planten en dieren zich thuis voelt. Pionierplantjes als zeeraket en zeepostelein houden het aangespoelde zand vast en zorgen ervoor dat ook nieuwe soorten als biestarwegras kunnen groeien. Loop je vanuit de baai voorbij de beschermde vuurtoren Laag Licht over de architectonisch mooie verbindingsbrug ‘lichtenlijn’, dan kom je in de Sashul en de Vuurtorenweiden, waar de geklasseerde vuurtoren Hoog Licht het landschap bepaalt. Rond de plassen van de Vuurtorenweide groeien riet en harig wilgenroosje, terwijl het wat hoger gelegen grasland begroeid is met kamgras en veldgerst. De Sashul is een waar vogelparadijs. Vlakbij, maar iets verder landinwaarts, liggen de Kleiputten van Heist. Deze ontlenen hun naam aan de ontginningen van turf en klei in de Middeleeuwen. Nu zijn de ondiepe plassen met uitgestrekte rietmoerassen begroeid. Begin je tocht door de groene gordel op het westelijke einde van de Zeedijk te Heist bij de Baai. meer informatie: www.natuurenbos.be Eine besondere Entdeckung ist das Grüne Gebiet Heist-West. Dieses Grüne Gebiet besteht aus mehreren kleinen Naturschutzgebieten, die miteinander verbunden sind. Dieses relativ unbekannte Gebiet bietet ein einzigartiges Naturerlebnis mit einer reichen Flora und Fauna.

Haaientanden hemel Het gebied rondom de Zwingeul en natuurgebied de Verdronken Zwarte Polder bij Nieuwvliet, is rijkelijk gevuld met fossielen. Vooral Cadzand staat bekend om de vele haaientanden die er worden gevonden. Op sommige dagen, vooral na een storm, vinden actieve zoekers wel tientallen fraaie exemplaren. Een nauwlettend oog is dan al voldoende voor een mooie oogst. Kijk vooral op plekken waar schelpen en gruis zich ophopen en langs de vloedlijn. Op andere dagen is de vangst minder spectaculair, maar omdat haaien in hun leven meer dan duizend tanden verslijten en vlak voor onze kust massagraven van deze dieren zijn, is de kans groot dat je er enkele vindt. Ooit lag het gebied veel zuidelijker dan nu, en zwommen haaien, walvissen en andere tropische soorten in de warme zee. Hun resten zonken naar de bodem en bleven daar miljoenen jaren liggen, tot ze in de vorige eeuw naar de oppervlakte kwamen. De aardlagen waarin de haaientanden zich bevinden zijn in de vorige eeuw vrijgekomen door aardverschuivingen en de storm van 1953. Recentelijk zijn meer haaientanden op het strand terecht gekomen door opspuitingen van zand. Rondom het Zwin worden de oudste, en grootste, haaientanden gevonden. Richting Nieuwvliet en natuurgebied de Verdronken Zwarte Polder zijn de exemplaren kleiner, maar vind je ook andere vissentandjes of fossiele delen. Im Naturschutzgebiet Het Zwin werden die ältesten und größten Haifischzähne gefunden. In Richtung Nieuwvliet und dem Naturschutzgebiet De Verdronken Zwarte Polder sind die Exemplare kleiner, dafür findet man jedoch auch andere Fischzähne und Fossilien. 33

Groede Podium Uren spelen, ontdekken en ravotten, dat is Groede podium. Het speel- en infopark middenin de natuur is een ware ontdekking voor wie er nog niet eerder kwam. In de Tweede Wereldoorlog was deze plek een onderdeel van de Atlantikwall. Het park is dan ook opgebouwd rondom de bunkers uit die tijd. Het infocentrum geeft meer informatie over de historische achtergrond van deze plek. Voor de kinderen zijn er o.a. speelkubussen, een labyrint, klimtorens, een experimentele waterkamer en een vlonderbos. Ook lopen er dieren als pauwen, konijnen en geiten. Groede podium is gemakkelijk te vinden als je van Groede naar de Kust rijdt. www.groedepodium.nl Gerard de Moorsweg 4, 4503 PD Groede T: 00 31 (0)117 371 210 Stundenlang spielen, entdecken und sich austoben, das ist das Groede Podium. Der Spiel- und Infopark mitten in der Natur ist für neue Besucher eine echte Entdeckung.

Zwinpraline Duindoorn meets M De smaak van de Zwinstreek is ook te proeven in een heerlijke praline van Chocolatier M uit Knokke. Eigenaar David Maenhout ontwikkelde een praline op basis van de duindoorn. Deze knaloranje bes is terug te vinden in de duinen van de Zwinstreek. Het besje groeit in het najaar en heeft een lichtzure smaak.Van het sap van de duindoorn is dit ongeëvenaard lekkere chocoladebonbonnetje gemaakt. De pralines zijn te koop in de shop in Knokke-Heist, Sylvain Dupuisstraat 38. Chocolatier M is door Gault&Millau bekroond tot beste chocolatier van België in 2013. www.chocolatier-m.be

For Freedom Museum In Ramskapelle ligt het For Freedom Museum van de gebroeders Jones. Dit museum, in een voormalig gemeenteschooltje, is volledig gewijd aan de slag om de Scheldemond die zich hier in het najaar van 1944 in alle hevigheid heeft afgespeeld. De levensechte audio en decors spreken tot de verbeelding. Stond je zojuist nog in een cockpit of een duikboot, een paar meter verder bevinden we ons ineens te midden van het strijdtoneel bij het beleg op Retranchement. Danny Jones is bovendien een begenadigd verteller die de bezoeker bijzonder goed weet mee te nemen in zijn verhaal. Een kwinkslag en bittere ernst gaan naadloos in elkaar over. De verzameling die beide broers in de loop der jaren hebben opgebouwd is indrukwekkend én, zo wordt benadrukt; authentiek.Van heinde en verre weten oud-strijders en hun nabestaanden de gebroeders Jones te vinden en sturen ze hen de relicten op uit die bewogen periode. Buiten staat er bovendien een heel scala aan voertuigen en de resten daarvan, amfibievoertuigen, gevechtsvliegtuigen, tanks en zelfs een eenmansduikboot. Het museum beschikt over een cafetaria en een ruim terras waar u ook voor picknicks of barbecues terecht kan. Graag wel even van te voren reserveren. www.forfreedommuseum.be • [email protected] Ramskapellestraat 91-93, B-8301 Knokke-Hest T: 00 32 (0)50 687 130 Dieses Museum, das in der ehemaligen Gemeindeschule untergebracht ist, ist ganz der Schlacht an der Scheldemündung gewidmet. Im Freien stehen zudem verschiedene Fahrzeuge und Fahrzeugreste, Amphibienfahrzeuge, Kampfflugzeuge, Panzer und sogar ein Kleinst-U-Boot.

Uilenspiegel, zoals je hem niet kende Het boekdorp Damme staat bekend als literaire plek. Jacob van Maerlant, de Middelnederlandse auteur heeft er zijn standbeeld en Charles De Coster liet er zijn Tijl Uilenspiegel geboren worden. In het Uilenspiegelmuseum ontdek je vijf eeuwen Uilenspiegel! Je kent hem als ontembare levensgenieter, maar wie is de echte Uilenspiegel? Verrassend genoeg is hij in oorsprong een totaal andere verschijning. De Nederduitse Dil Ulenspiegel ontstond omstreeks 1500 in het brein van de stadsschrijver Hermann Bote. Dil Ulenspiegel is een brutale schurk, die de regels van de opkomende burgerij systematisch met voeten treedt en de wereld op zijn kop zet. Tijl Uilenspiegel staat symbool voor de Vlaamse volksziel. Samen met Nele en Lamme Goedzak zwerft de ontembare geus en fratsenmaker door Vlaamse velden en beemden. In het museum tonen interactieve opstellingen met talloze teksten, schilderijen en boeken, hoe Uilenspiegel door de eeuwen heen is gebruikt. Het is een leerrijke, grappige en fascinerende reis door de

Europese Unie

Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling

geschiedenis van de legende van de beroemdste Dammenaar. Uilenspiegel duikt in het stadje ook op als een monument van Jef Claerhout en in het schuimende Uilenspiegelbier. www.toerismedamme.be • [email protected] Dienst Toerisme Damme Huyse de Grote Sterre, Jacob van Maerlantstraat 3, B-8340 Damme T: 00 32 (0)50 288 610 Damme ist im literarischen Werk Charles de Coster der Geburtsort Till Eulenspiegels. Im Eulenspiegelmuseum entdecken Sie daß der originale Eulenspiegel eine ganz andere Erscheinung ist - ein deutscher, unverschämter Schurke - und wie er in fünf Jahrhunderten ein flämischer Held geworden ist.

Colofon Dit magazine verschijnt in het kader van de Europese projecten Recreatie en Ecotoerisme in de Zwinstreek (REECZ), Natura People en Forten en Linies met als partners: de Provincies West-Vlaanderen en Zeeland, het Agentschap voor Natuur en Bos, het Agentschap voor Maritieme Dienstverlening afdeling Kust, de gemeentes Knokke-Heist en Sluis, het IVN Consulentschap Zeeland en Westtoer. Werkten mee aan dit magazine: Hannelore Denolf, Rita de Ligt-van der Zee, Wim De Roo, Tiny Maenhout, Paul Moeyaert, David Pieters, Rafke Risseeuw, Marije Romijn, Tom Vermeersch, Hannah Van Nieuwenhuyse. Coördinatie: Marianne Brusselle Grafische vormgeving en druk: Pieters Grafisch Bedrijf BV, Groede

Concept en realisatie: Pieters Grafisch Bedrijf BV, Groede Verantwoordelijke uitgever: Peter Norro - MiNaWa - Koning Leopold III-laan 41, 8200 Sint-Andries (B) Dit magazine is gedrukt 100 grs. houtvrij gesatineerd papier, omslag 250 grs. met UV-lak. Het papier is afkomstig uit duurzaam beheerde bossen en bedrukt op milieuvriendelijke wijze. Vertalingen: SB Text Middelburg Landschapsbelevingskaart (pag. 18-19): Magenta Brugge (B) Copyright 2013 Niets uit deze uitgave mag zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever

Fotografie: Westtoer, Misjel Decleer, Louis Drent, David Pieters, Layla Aerts, Daniël de Kievith, beeldbank het Zwin en de Zwinstreek

worden openbaar gemaakt of verveelvoudigd,

35