GOEDE DAGBESTEDING VERMINDERT VRIJHEIDSBEPERKING

Activiteitenbegeleidster Dominique Gerbracht: ‘Het is belangrijk om familie bij activiteiten te betrekken’ BELEEFTUIN PRIKKELT ALLE ZINTUIGEN GOEDE DAGBESTEDING VERMINDERT VRIJHEIDSBEPERKING NIEUWE WET LIZ VERVANGT AWBZ JONGEREN MET EN ZONDER BEPERKING OP ZOEK NAAR HUN TALENTEN NUMMER 12, DECEMBER 2013

REDACTIONEEL

Denken in mogelijkheden Activiteitenbegeleiders zijn ondernemende en creatieve mensen. Dat wordt maar weer eens aangetoond door Willy Schuurman, activiteitenbegeleidster bij zorgcentrum Het Parkhuis in Dordrecht. Een jaar geleden kreeg zij een stukje grasveld ter beschikking om met bewoners te tuinieren. Op diplomatieke wijze breidde zij haar terrein steeds verder uit. Ze vond sponsors en bedrijven die bloemen, planten en allerlei andere benodigdheden ter beschikking stelden. Zo kwam haar Beleeftuin tot stand, een tuin waarin alle zintuigen worden geprikkeld en waarin alle seizoenen iets te beleven is. Met haar idee won zij de publieksprijs van de IZZ Mooi Mens Verkiezing 2013. Vorige maand mocht zij tijdens een feestelijke avond de prijs in ontvangst nemen uit handen van presentatrice Anita Witzier. Laat je inspireren door haar verhaal op pagina 8 t/m 11, met praktische tips voor activiteitenbegeleiders die zelf een bijzonder initiatief willen ontplooien. Willy Schuurman is niet de enige die in mogelijkheden denkt. Ook de medewerkers van Senself houden zich bezig met ‘possibilizing’, zoals je in deze AS kunt lezen. Senself organiseert workshops en trainingen waarin jongeren met en zonder beperking samen op zoek gaan naar hun talenten. Uitgangspunt is dat alles kan als je ergens écht voor gaat en denkt in mogelijkheden in plaats van beperkingen. Volgens Senself kun je elk doel en iedere droom verwezenlijken. De workshops en trainingen geven jongeren energie en zelfvertrouwen en worden afgesloten met een Senself Event. Dit is een groot feest waarop alle zintuigen geprikkeld worden. Dove jongeren dansen samen met horende leeftijdgenoten op een trillende dansvloer. De AromaJockey blaast allerlei geuren de zaal in die aansluiten bij de emotie van de muziek en de smaakpapillen worden uitgedaagd door de FoodJockey. Je moet er maar opkomen! Wat heb jij ontwikkeld op je werk? Of wat zou je graag mogelijk willen maken? Schrijf het aan de redactie. Wij besteden graag aandacht aan je initiatief of je verhaal. Zo informeren en inspireren we elkaar.

Marjolein Wolf Eindredacteur Wil je reageren? Mail dan naar [email protected]. 2 DECEMBER 2013

as

Inhoud

NR

12 8 BELEEFTUIN Uit onderzoek blijkt dat bewoners van zorgcentra in Nederland gemiddeld maar zes minuten per maand buiten komen. Activiteitenbegeleidster Willy Schuurman wil dat met haar Beleeftuin veranderen. In de tuin is voor alle bewoners van Het Parkhuis in Dordrecht wat te beleven, in alle fasen van hun ziekte- of dementeringsproces. Het idee leverde Willy Schuurman de publieksprijs van de Mooi Mens Verkiezing 2013 op.

16 VRIJHEIDSBEPERKING? Vrijheidsbeperkende maatregelen moeten zo min mogelijk worden toegepast. Een goede dagbesteding kan eraan bijdragen dat vrijheidsbeperking minder vaak nodig is. Belangrijk daarbij is dat de activiteiten aansluiten bij de wensen en mogelijkheden van de cliënt. Vraag je te weinig van een cliënt, dan raakt hij verveeld. Vraag je te veel, dan raakt hij gestrest. Bij een goede hoeveelheid prikkels voelt hij zich het best.

COLOFON AS, Maandblad voor de Activiteitensector, Verschijnt 10 x per jaar, 34e jaargang, nummer 12, december 2013 Vragen over je abonnement? Reed Business – Klantenservice, Postbus 808, 7000 AV Doetinchem Telefoon: (0314) 358 358 (op werkdagen tussen 8.30 en 17.00 uur) Fax: (0314) 349 048 [email protected] Vragen voor de redactie? Y-Publicaties, Redactie AS, Postbus 10208, 1001 EE Amsterdam

Telefoon: (020) 520 60 67 Fax: (020) 520 60 61, [email protected] Abonnementsprijzen Instellingen € 229,70,- / Particulieren € 112,39- / Collectieven op aanvraag / Studenten € 47,70,- (1e twee jaar 50% korting, 3e jaar 25% korting) / Los nummer € 9,50 / Proefabonnement € 9,95 (3 nummers, stopt automatisch) / Buitenland (excl. België) € 104,25 (12 mnd) Abonnementen lopen automatisch door, tenzij uiterlijk 30 dagen voor de vervaldatum bij onze klantenservice wordt opgezegd via telefoonnummer

INHOUD

24 VAN AWBZ NAAR LIZ De AWBZ zat vervangen worden door de Wet LIZ (Langdurige Intensieve Zorg). Deze nieuwe wet is een volksverzekering die zorg gaat leveren aan de meest kwetsbare mensen in onze samenleving. Opvallend in de nieuwe wetgeving is dat er geen onderscheid meer gemaakt wordt tussen woonzorg, dagbesteding en behandeling. Wat betekent dit voor de dagbesteding?

28 KERSTMIS

36 ONBEKEND TALENT

Kerstmis staat weer voor de deur. Voor veel mensen zijn de kerstdagen heel gezellig. Maar ouderen in zorgcentra kunnen zich tijdens deze dagen juist eenzaam en alleen voelen. Als activiteitenbegeleider kun je ertoe bijdragen dat ook zij van deze dagen genieten. Tips voor een zinvolle invulling van het kerstfeest. ‘Hoe je het ook viert, kies bewust en in overleg met je cliënten en hun familie.’

Senself is een platform dat jongeren met en zonder beperking samen laat zoeken naar hun (verborgen) talenten en mogelijkheden. Tijdens workshops en trainingen verkennen de deelnemers hun grenzen en leren ze hun talent met de maatschappij te delen. ‘Possibilizing’ noemen de medewerkers van Senself dit. ‘Ons uitgangspunt is dat je elk doel en iedere droom kunt verwezenlijken.’

EN VERDER 4 NIEUWS 13 10 VRAGEN AAN Dominique Gerbracht

0314-358358. Kies de optie ‘vraag over het abonnement” en vervolgens de optie “abonnement opzeggen”. Ook voor informatie over uw lopende abonnement kunt u contact opnemen met onze klantenservice. Uitgever: Ben Konings Hoofdredactie: Marike Vroom Eindredactie: Marjolein Wolf Vaste medewerkers: Femke van den Berg, Christel Bos, Ronald Geelen, John Sijnke, Corine Zijerveld.

Coverfoto: Corine Zijerveld Tekstcorrectie: Marijn Mostart Druk: Deltahage, Den Haag Advertenties: Cross Advertising Westerkade 2, 3116 GJ Schiedam Telefoon: 010 7421023 E-mail: gezondheidszorg@ crossadvertising.nl www.crossmedianederland.com Afdeling Traffic: Telefoon: 020 515 9845 [email protected] Marketing: Reed Business Sejla Dmitrovic, tel. 020 515 9787 [email protected]

© Auteursrecht voorbehouden, Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, en/of openbaar gemaakt zonder uitdrukkelijke, toestemming van de uitgever. Aan de, totstandkoming van deze uitgave is de uiterste zorg, besteed. Voor informatie die desondanks onvolledig, of onjuist is opgenomen, aanvaarden auteur(s), redactie en uitgever geen aansprakelijkheid.

14 GOED IDEE Naar de moestuin 22 VRIJWILLIGERSWERK Vrijwilligers met een beperking 32 BOEKEN 33 AGENDA as

DECEMBER 2013 3

NIEUWS

App voor borstkankerpatiënten Mensen met borstkanker in de periode van diagnose en behandeling met elkaar verbinden, versterken en mentaal ondersteunen. Dat is het doel van Robbin, een nieuwe app voor tablets en smartphones.

Ellen Sijbers met presentatrice Anita Witzier en juryvoorzitter Lizelotte Smits. (Foto: Paul Ridderhof)

Winnaars Mooi Mens Verkiezing Ellen Sijbers uit Son heeft de juryprijs van de IZZ Mooi Mens Verkiezing 2013 gewonnen. Zij won deze prijs voor haar initiatief een zalfpoli op te zetten in het Catharina Ziekenhuis in Eindhoven. Activiteitenbegeleidster Willy Schuurman uit Papendrecht won de publieksprijs van de Mooi Mens Verkiezing met haar Beleeftuin voor ouderen. Bij jonge kinderen kunnen huidproblemen enorme gevolgen hebben, zowel fysiek als geestelijk. Ze liggen hele nachten wakker van de jeuk, kunnen zich niet concentreren of worden op school gepest. Met de zalfpoli in het Catharina Ziekenhuis geeft Ellen Sijbers samen met haar collega zorg op maat voor deze kinderen. In een speciaal ingerichte speelse behandelkamer helpt ze ouders en kinderen met het aanbrengen van de zalf. Ook geeft ze praktische adviezen om het eczeem beter onder controle te houden. Ellen maakte hiervoor zelfs een film, diploma’s, kleurplaten en buttons. De film ‘Kaatje Krab heeft kriebelplekjes’ zorgde al voor menige glimlach op de zalfpoli. ‘Het is hartverscheurend om te zien hoe kindjes zichzelf helemaal kapot krabben’, zegt Ellen. ‘Met goede smeerinstructies en de juiste informatie zorg ik ervoor dat zij zichzelf kunnen zijn. Het is echt een cadeautje om ze weer te zien opbloeien.’ De Mooi Mens Verkiezing is een initiatief van Stichting IZZ om zorgmedewerkers met een bijzonder initiatief in het zonnetje te zetten. Van 26 augustus tot en met 24 september kon heel Nederland ‘mooie mensen’ aanmelden voor de verkiezing. Uit de 479 aanmeldingen heeft de vakjury dertien genomineerden geselecteerd, waar iedereen op kon stemmen. ‘Het is zo ontzettend leuk om kennis te maken met medewerkers in de zorg die zulke bijzondere initiatieven hebben’, zegt juryvoorzitter Lizelotte Smits. ‘Ook dit jaar zitten er weer zulke prachtige verhalen bij. Ik vind het geweldig om erkenning te kunnen geven aan hun initiatieven en deze mensen een keer in het zonnetje te zetten.’ Tijdens de finaleavond vorige maand reikte Anita Witzier de publieksprijs en de vakjuryprijs aan de winnaars uit. Een uitgebreid interview met Willy Schuurman, winnaar van de Mooi Mens publieksprijs kun je lezen op pagina 8 tot en met 11. 4 DECEMBER 2013

as

Robbin is de eerste app die door het Trimbos-instituut ontwikkeld is. Het doel van Robbin is vierledig. De app versterkt de veerkracht, verbindt, inspireert en signaleert. De app is gebaseerd op oefeningen uit de positieve psychologie, cognitieve gedragstherapie en mindfulness. Het zijn oefeningen waarvan bewezen is dat ze stress en depressieve klachten verminderen en veerkracht vergroten. Daarnaast zorgt het lotgenotencontact ervoor dat de app een ‘lijntje naar buiten’ is, ook in tijden dat de patiënt haar wereld klein wil houden. De app kan gezien worden als een waardevolle toevoeging aan het aanbod in psychosociale ondersteuning bij borstkanker. Met name omdat er weinig

aanbod is voor de hectische fase tijdens en na de diagnose. De eerste versie van Robbin is getest in een pilot. Hieruit bleek dat de eerste gebruikers tevreden zijn met de app. ‘Robbin begint waar het ziekenhuis ophoudt en is 24 uur per dag beschikbaar’, stelt een van de deelneemsters. ‘Psychologen en praktijkondersteuners zouden van deze app moeten weten. Prima hulpmiddel voor thuis’, vindt een ander. Maar er kwam ook een aantal aanbevelingen naar voren. De volgende stap is de app nog beter aan te laten sluiten bij de behoeften van de patiënt en zorg te dragen voor een brede implementatie. Robbin is gefinancierd door Stichting Pink Ribbon en ontwikkeld in samenwerking met Buro KLEI.

Ruim vijf miljoen Nederlanders chronisch ziek In Nederland zijn zo’n 5,3 miljoen mensen chronisch ziek. Dat zegt het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM). Het aantal chronisch zieken is in acht jaar tijd met 17% gestegen. Niet alleen de vergrijzing is de oorzaak van deze groei, ook betere behandelingen dragen hieraan bij. Doordat er betere behandelingen zijn blijven mensen langer leven. Ook het aantal mensen dat meerdere chronische ziektes heeft is toegenomen, namelijk met 26%, aldus het RIVM. Dit zijn 1,9 miljoen mensen waarvan er 580.000 ouder zijn dan 74 jaar. Naast ouderen worden laagopgeleide mensen vaker chronisch ziek dan anderen. Volgens het RIVM is 79% van de laagopgeleiden chronisch ziek, tegenover 43% van de hoogopgeleiden. Chronische ziektes kunnen levensbedreigende ziektes zijn als kanker of aids. Maar ook niet levensbedreigende aandoeningen met periodiek terugkerende klachten zijn chronische aandoeningen. Hierbij kun je bijvoorbeeld denken aan astma of migraine. Verder zijn er ziektes die progressief verslechteren, zoals reuma of dementie. Ook psychische aandoeningen als een burn-out of een angststoornis worden beschouwd als een chronische aandoening.

Te weinig aandacht voor gezondheid psychiatrische patiënten

Familieparticipatie: handreiking voor zorgorganisaties Familieparticipatie staat volop in de belangstelling. Door de bezuinigingen in de ouderenzorg wordt er meer een beroep gedaan op mantelzorgers en familie. Het nieuwe thema Familieparticipatie op het kennisplein Zorgvoorbeter.nl helpt zorginstellingen beter met de familie van de cliënt te communiceren en samen te werken. Het nieuwe thema stimuleert zorgorganisaties om familie en mantelzorgers meer te betrekken bij de langdurende zorg. Op het kennisplein www.zorgvoorbeter.nl staan alle aspecten beschreven – die tezamen een toolkit vormen: visievorming, beleid en organisatie, communicatie met familie, werkwijze per situatie en cultuurverandering. Met deze gratis toegankelijke informatie kunnen zorginstellingen zelf aan de slag.

De levensverwachting van patiënten met een ernstige psychiatrische aandoening is gemiddeld 13 tot 30 jaar korter dan die van de rest van de bevolking. Mede omdat de gezondheidszorg slecht aansluit bij de beperkingen van en specifieke risico’s voor deze patiënten. Dit ontdekte Fenneke van Hasselt tijdens haar promotieonderzoek aan de Rijksuniversiteit Groningen dat zij uitvoerde bij haar werkgever GGZ Westelijk Noord-Brabant. De kortere levensverwachting komt voornamelijk doordat mensen met een ernstige psychiatrische aandoening (EPA) een vergroot risico hebben op lichamelijke ziekten, zoals hart- en vaatziekten en suikerziekten. Dit is bijvoorbeeld het gevolg van bijwerkingen van medicatie, een ongezond voedingspatroon of gebrek aan lichaamsbeweging. Tegelijkertijd worden klachten die hierop wijzen onvoldoende herkend en behandeld, merkte Van Hasselt. ‘Soms strandt het al in de eerste fase, doordat het patiënten niet lukt met hun klachten naar de huisarts te gaan.’ Mensen met EPA wonen vaak thuis en hebben hun eigen huisarts. Daarnaast worden ze begeleid door een psychiatrisch team. Van Hasselt: ‘Een deel van de patiënten meldt eigenlijk nooit naar de huisarts gaan. Maar als je ze vraagt of er gezondheidsproblemen spelen, blijken er minimaal drie zaken te zijn waarmee ze eigenlijk naar de huisarts zouden moeten. Maar ook de patiënten die de weg naar de huisarts wel weten te vinden lukt het niet altijd hun klacht helder te vertellen.’ De klachten zijn er dus wel, maar de benodigde zorg is er niet altijd. Om te ontdekken waaraan dat ligt, sprak Van Hasselt niet alleen met diverse zorgverstrekkers maar juist ook met patiënten en familie. Wat haar vooral verbaasde was hoe goed patiënten konden weergeven waar voor hen de obstakels zitten. ‘Het helpt hen bijvoorbeeld als ze niet heel lang hoeven te wachten op de uitslagen van een onderzoek. Zo kom je tegemoet aan het gegeven dat mensen met EPA geneigd zijn onzekerheden uit te vergroten. Ze kunnen bijvoorbeeld een hele dag kwijt zijn aan één doktersafspraak omdat ze zich er zo druk over maken. Het is goed om je dat te realiseren als je aan de andere kant van de tafel zit.’

Verhalencirkel Hulpverleners krijgen veel te maken met levensvragen van ouderen en ernstig zieke cliënten. De Netwerken Palliatieve Zorg Midden- en Noordwest- Twente signaleerden dat veel mensen het moeilijk vinden om een gesprek over levensvragen te voeren. Daarom ontwikkelden zij de Verhalencirkel. De Verhalencirkel biedt ondersteuning in het contact met ouderen en (ernstig zieke) cliënten. De vorm, uitstraling en aansprekende kleuren prikkelen de zintuigen van zowel zorgvragers als begeleiders en nodigen uit om met elkaar in gesprek te gaan. De Verhalencirkel verlaagt met een kwinkslag de drempel voor een inhoudelijk gesprek en maakt levensvragen eenvoudig bespreekbaar. De Verhalencirkel is een praktisch hulpmiddel. Het is eenvoudig mee te nemen, tevoorschijn te halen of neer te leggen tijdens de dagelijkse zorg en ondersteuning. De Verhalencirkel bestaat uit een aantal draaischijven die als geheel de wortels en takken van een levensboom vormen. Door een draai te geven aan de cirkels worden vragen zichtbaar die te maken hebben met belangrijke momenten, keuzes en wensen die deel uitmaken van het leven. De kleuren, tekst en grafische vormgeving roepen associaties op. Door aan de kleinere schijven te draaien, verschijnen de elementen, de jaargetijden en de zintuigen. De combinatie van vragen en associaties biedt volop gespreksstof en ruimte voor het leggen van dwarsverbanden. In hoeverre het gesprek de diepte in gaat is voor een belangrijk deel de verantwoordelijkheid van de cliënt.

as

DECEMBER 2013 5

NIEUWS

Eetstoornis vaak onopgemerkt De meeste mensen met een eetstoornis zoeken niet snel hulp omdat ze het probleem niet zien of er geen last van hebben. Huisartsen staan machteloos omdat deze mensen niet naar het spreekuur komen.

Gekleurde zorg in Nederland De arbeidsmarkt in de Nederlandse (ouderen) zorg is in beweging. Vooral in de grote steden groeit het multiculturalisme in zorginstellingen vanwege een sterke toename van de etnische diversiteit in het personeelsbestand. Dit staat in contrast met het cliëntenbestand van de ouderenzorg, dat nog grotendeels bestaat uit blanke ouderen. Masterstudent Saskia van Groesen deed veldwerkonderzoek naar ervaringen van Nederlandse ouderen in een verpleeghuis waar veel migranten werkzaam zijn. Voor haar masterscriptie voor de studie culturele antropologie aan de Universiteit van Amsterdam onderzocht Saskia Groesen de relatie tussen personeel en bewoners van een verpleeghuis in Rotterdam. Het personeelsbestand van dit verpleeghuis bestaat voor minimaal een derde uit mensen met een nietNederlandse achtergrond, terwijl de bewoners vrijwel allemaal blank zijn en nauwelijks ervaringen hebben met migranten. De onderzoeksvraag luidde: hoe gaan bewoners van een zorgcentrum om met etnische diversiteit van de daar werkzame zorgverleners? De relatie met verzorgenden en verpleegkundigen is voor de bewoners erg belangrijk, omdat het contact met hun familie en met oude vrienden doorgaans sterk afgenomen is en daarnaast maken zij ook nauwelijks contact met medebewoners. Veel bewoners ervaren dan ook een diepe vriendschap met een personeelslid. Ondanks de hoge werkdruk hebben de bewoners veel waardering voor de verzorgenden, al hebben zij moeite met de wisselende personeelssamenstelling door het in hun ogen hoge aantal tijdelijke krachten. De etnische diversiteit op de werkvloer valt de meeste bewoners niet op. Hoewel zij doorgaans negatief denken over het multiculturalisme in Rotterdam, linken zij dit niet aan het multiculturalisme in het verpleeghuis en beoordelen zij personeelsleden op waarden als professionaliteit en vriendelijkheid. 6 DECEMBER 2013

as

Directeur Eric van Furth van het Centrum Eetstoornissen Ursula (CEU) wil niet meer afwachten tot mensen met eetstoornissen zich melden voor een behandeling, maar wil hen in een eerder stadium opsporen. Dit verhoogt de kans op een beter en sneller herstel. CEU biedt behandeling aan patiënten met eetstoornissen als anorexia nervosa, boulimia nervosa of eetbuienstoornis. Patiënten die naar het centrum worden verwezen lopen al lang met het probleem rond waardoor de stoornis al heftig is verankerd, aldus Van Furth. In Zoetermeer heeft het CEU daarom overleg met onder meer huisartsen, GGDjeugdartsen, leerkrachten, psychologen, diëtisten en ervaringsdeskundigen om te bespreken hoe men jongeren met een beginnende eetstoornis kan opsporen en begeleiden. Dit

in samenwerking met het Leids Universitair Medisch Centrum. Zo heeft het CEU voor leerkrachten en GGD-artsen een vragenlijst opgesteld waarmee ze meisjes met anorexia vroegtijdig kunnen herkennen.

Landelijk Platform GGz heeft forse kritiek op kabinetsplannen De AWBZ gaat in de toekomst Wet Langdurige Intensieve Zorg heten, oftewel LIZ. De politieke discussie vindt plaats over de vraag welke patiëntengroepen recht blijven houden op langdurige, intensieve zorg en dus een plek krijgen in de LIZ. Het kabinet wil in de nieuwe wet alle ggz-cliënten uitsluiten. Het Landelijk Platform GGz heeft daar forse kritiek op geuit en spreekt van discriminatie. Het platform vindt het onaanvaardbaar en onbegrijpelijk dat ggz-cliënten die zeer langdurig intramurale zorg nodig hebben niet tot de LIZ toegelaten zullen worden. Het heeft strakke voorwaarden geformuleerd voor als delen van de intramurale zorg overgaan naar de Zvw (Zorgverzekeringswet) en de Wmo (Wet maatschappelijke ondersteuning). Het Platform heeft vooral grote bezwaren tegen het voornemen om de zorg voor mensen die zeer langdurig beschermd wonen bij gemeenten onder te brengen. Het Landelijk Platform GGz heeft schriftelijk gereageerd op het conceptadvies voor deze veranderingen. De adviescommissie van het CVZ toonde zich gevoelig voor het commentaar van het Landelijk Platform GGz. De commissie heeft de raad van bestuur van het CVZ geadviseerd harde voorwaarden binnen de Wmo te formuleren en ook de deur naar de kern-AWBZ open te houden voor langdurige ggz-cliënten.

Nationale Drug Monitor

Taboe op seksualiteit na amputatie doorbreken Hulpverleners moeten tijdens het revalidatieproces meer aandacht hebben voor mogelijke seksuele problemen van patiënten met een arm- of beenamputatie en hun partners. Dat stelt Jesse Verschuren in haar promotieonderzoek. Zij concludeert dat er nog te vaak een taboe rust op seksualiteit en een lichamelijke beperking. Van de driehonderd deelnemers gaf meer dan de helft (56%) aan dat zij seksuele problemen ondervonden. Of seksuele problemen voorkomen na een amputatie, blijkt samen te hangen met geslacht (mannen ondervinden meer problemen dan vrouwen), lichaamsbeeld, recentheid van de amputatie en met de kwaliteit van iemands relatie. De respondenten gaven aan dat seksualiteit tijdens de revalidatieperiode niet ter sprake was gekomen, terwijl zij wel graag hadden willen weten hoe de amputatie hun seksuele leven zou kunnen beïnvloeden.

De jaarlijkse update van de Nationale Drug Monitor is verschenen. Deze biedt een overzicht van de laatste cijfers over gebruik van alcohol, drugs en slaap- en kalmeringsmiddelen. Opvallend is dat de tien jaar durende stijging van het aantal cannabisgebruikers met een hulpvraag bij de verslavingszorg in 2012 voor het eerst is gestagneerd. Van 2011 naar 2012 daalde dit aantal met vier procent. De piek ligt in de leeftijdsgroep 25-39 jaar. De verslavingszorg registreerde tussen 2007 en 2012 een daling van het aantal cliënten met een cocaïneprobleem. Over ecstasy is de laatste maanden veel geschreven en gesproken. Het aandeel incidenten met ecstasy als enige drug (op alle drugsincidenten) gemeld door EHBO-posten op grootschalige evenementen nam toe van 39 procent in 2009 tot 61 procent in 2012. De gemiddelde dosering MDMA in ecstasypillen steeg in deze periode van 66 mg naar 107 mg. Bij de verslavingszorg melden zich echter nog steeds weinig mensen aan met een ecstasyprobleem. De jarenlange daling van het aantal opiaatcliënten (heroïne en/of methadon) bij de verslavingszorg zette zich in 2012 voort. Van 2011 naar 2012 ging het om een afname van 7 procent. Het gebruik van slaap- en kalmeringsmiddelen, zoals benzodiazepinen, is relatief hoog onder vrouwen en ouderen. Van de 57 duizend mensen die aan deze middelen verslaafd zijn of deze misbruiken, doen er slechts weinig een beroep op de verslavingszorg. In 2012 stonden 610 hulpzoekers met een primair slaap- en kalmeringsmiddelenprobleem geregistreerd. Het aantal aan alcohol gerelateerde ziekenhuisopnames blijft stijgen. In 2011 stonden in totaal bijna 6473 opnames geregistreerd vanwege een hoofddiagnose alcoholmisbruik- en afhankelijkheid, 15 procent meer dan in 2007. Ook onder jongeren tot en met 16 jaar bleef dit een groot probleem: 1087 opnames in 2011, 59% meer dan in 2007. Wel is het aantal jongeren dat met een alcoholvergiftiging wordt behandeld in 2012 gedaald. Ouderen met een alcoholprobleem vormen een steeds grotere groep binnen de verslavingszorg. In 2012 was 26% van de primaire alcoholcliënten een 55-plusser. In 2002 was dit nog 17%.

Vragenlijst helpt bij opsporen angstproblemen De vragenlijst BIQ-SF is geschikt om allochtone en autochtone jonge kinderen op te sporen die een verhoogd risico hebben op angstproblemen. Dat blijkt uit het onderzoek van Leonie Vreeke waarop zij promoveerde aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Vreeke onderzocht de Behavioral Inhibition QuestionnaireShort Form (BIQ-SF). Die vragenlijst meet gedragsinhibitie: de mate waarin kinderen in onbekende, uitdagende situaties symptomen van angst en stress vertonen. Zo kunnen kinderen verlegen en afwachtend zijn als ze kinderen ontmoeten die ze niet kennen. De vragenlijst kan worden ingevuld door ouders en leerkrachten en is beschikbaar in het Nederlands, Engels, Arabisch en Turks. Vreeke concludeert dat de BIQ-SF een goed bruikbare methode is om gedragsinhibitie te beoordelen bij jonge kinderen. Kinderen die vaker hoog scoorden op gedragsinhibitie, hadden meer kans op het ontwikkelen van angstproblemen. Gedragsinhibitie bleek een betere voorspeller van latere angstproblemen dan een overbeschermende opvoeding.

as

DECEMBER 2013 7

Beleeftuin biedt alle seizoenen activiteiten

‘Het is hier een paradijs!’ Alle zintuigen worden er geprikkeld en alle seizoenen zijn er activiteiten. De Beleeftuin van stichting Het Parkhuis in Dordrecht is een plek waar het voor de bewoners goed toeven is. De bijzondere tuin is een idee van activiteitenbegeleidster Willy Schuurman. Het leverde haar de publieksprijs op voor de Mooi Mens Verkiezing 2013 van zorgverzekeraar IZZ.

E

en halfjaar geleden was het nog een saai grasveld waar weinig te beleven viel. Niets eigenlijk. Tot activiteitenbegeleidster Willy Schuurman het omtoverde tot een Beleeftuin. De ‘Heerlyckheid van het Parkhuis’ staat boordevol kleurrijke bloemen en planten en heeft een moestuin en een theetuin. Ook staan in de tuin een schommelbank en allerlei voor (demente) ouderen herkenbare, nostalgische voorwerpen – zoals oude kachels, een regenton en zinken teilen. ‘Ik was op het idee gekomen toen ik samen met een bewoner bezig was met een aardbeienbedje’, vertelt Willy Schuurman. ‘Ik merkte hoe goed dat de bewoner deed en bedacht dat er meer mogelijkheden zouden moeten komen voor bewoners om buiten bezig te zijn. De manager ‘ondersteunend wonen’ stelde een klein stukje van het grasveld naast het zorgcentrum beschikbaar. Ze zei: “We gebruiken dat grasveld toch 8 DECEMBER 2013

as

nooit.” Bij mij gingen meteen alle bellen rinkelen. Op diplomatieke wijze heb ik het stukje gras dat ik mocht gebruiken steeds uitgebreid. Je moet een beetje brutaal zijn om zoiets te doen. Maar niemand zei er iets van. Nu is er zelfs een wandelroute om het hele gebouw heen. Langs die route is van alles te beleven.’ De Beleeftuin is niet zomaar een gezellige tuin waar het lekker toeven is. Er zit een filosofie en visie achter. Willy Schuurman: ‘Ik ben geïnspireerd geraakt tijdens een lezing van sociaal geriater Anneke van der Plaats. Tijdens deze lezing met als titel “De wondere wereld van dementie” vertelde zij dat het belangrijk is om te kijken vanuit het beschadigde brein van iemand met dementie. Wat je aanbiedt moet begrijpelijk en herkenbaar zijn. Bovendien staan vijf elementen centraal: de mogelijkheid tot bewegen (dit vertraagt het dementieproces), buiten zijn, muziek en contact met kinderen en

Willy Schuurman krijgt de publieksprijs van de Mooi

M

Anita Witzier en IZZ-directeur Dominique Vijverberg.

(

dieren. Hierdoor worden alle zintuigen geprikkeld. Samenwerking met zorgboerderijen, scholen en muzikanten is hierbij

De tuin staat boordevol kleurrijke bloemen en heeft een moestuin en een theetuin.

Mooi Mens Verkiezing i

Mens Verkiezing 2013 uitgereikt uit handen van presentatrice

.

(Foto: Paul Ridderhof)

onmisbaar. Deze elementen hebben vrijwel altijd een positieve uitwerking op de bewoners. Er wordt namelijk niets van hen verwacht, waardoor men spontaan kan reageren. Dat levert prachtige en vertederende momenten op!’ De Beleeftuin moet toegankelijk zijn voor alle bewoners, in alle fasen van hun ziekteproces. Ook is het belangrijk dat er alle seizoenen activiteiten komen in de tuin. Uit onderzoek blijkt dat bewoners van verzorgings- en verpleeghuizen in Nederland gemiddeld maar zes minuten per maand buiten komen. Willy Schuurman: ‘Kun je je dat voorstellen? Laatst gaf ik een presentatie aan een groep vrijwilligers, waarbij we ook

Activiteitenbegeleidster Willy Schuurman won met haar bijzondere Beleeftuin de publieksprijs van de Mooi Mens Verkiezing 2013. Zij kreeg deze vorige maand uitgereikt uit handen van presentatrice Anita Witzier. Voor de Mooi Mens Verkiezing van 2013 werden maar liefst 479 mensen aangemeld. De vakjury koos uit alle inzendingen de dertien meest bijzondere zorgmedewerkers. Naast landelijke media-aandacht krijgt de winnaar de kans om zijn project te verspreiden over heel Nederland. De Mooie Mens verkiezing is een initiatief van de Stichting IZZ, die zorgsuccessen toegankelijk en overdraagbaar wil maken. Informatie: www.mooimensverkiezing.nl.

even door de tuin liepen. Toen we weer binnen waren zei ik: “Zo, pas over een maand gaan we weer even naar buiten.” Ze schrokken ervan.’

Feestelijke opening Enthousiast vertelt Willy Schuurman hoe de Beleeftuin tot stand is gekomen. In april ging zij op zoek naar sponsors,

Uit onderzoek blijkt dat bewoners in Nederlandse verzorgings- en verpleeghuizen gemiddeld maar zes minuten per maand buiten komen

die tot haar verbazing niet moeilijk te vinden bleken. Landgoed Dordwijk stelde bloemen- en groenteplantjes ter beschikking. Een oproep op de beeldbank van het Parkhuis leverde gratis gereedschap en tuinbeelden op. Familie van bewoners en de Vrienden van het Parkhuis gaven geld, waarmee via Marktplaats leuke oude voorwerpen konden worden aangeschaft. Paleis op de Dam Brocante schonk mooie attributen, Read Vastgoed maakte rekken voor de lathyrus en tuincentrum de Staartploeg gaf vaste planten en een appelboom voor de opening. Rabobank Drechtsteden doneerde een bedrag voor natuurbeschermingsproducten en Vivara

as

DECEMBER 2013 9

Voor alle zintuigen iets te beleven In het concept van de Beleeftuin worden alle zintuigen geprikkeld. Zien Kleurgebruik is belangrijk in de tuin. Het gezichtsvermogen gaat bij oudere mensen vaak achteruit, zodat ze alleen nog felle kleuren kunnen onderscheiden. Daarom staan in de Beleeftuin veel felgekleurde bloemen en planten. Ook is gelet op grote contrasten in vormen en kleuren. Horen Het geluid van fluitende vogels, het gekakel van een kip of een strijkorkest in de tuin kan erg rustgevend zijn. Ruiken Vanzelfsprekend is er veel te ruiken in een Beleeftuin: bloemen, fruit, mest of het net gemaaide gras. Maar ook de frisse buitenlucht doet goed, zeker als het net geregend heeft. Voelen We weten allemaal hoe fijn het is om de zon op je huid te voelen of de wind door je haren. Bewoners kunnen met hun handen de bloemen voelen of de aarde door hun vingers laten glijden. Proeven Aardbeien, rode bessen, frambozen of een appel: in de Beleeftuin is genoeg te proeven. In de theetuin kan verse muntthee worden gedronken.

Contact met dieren is een van de centrale elementen van de Beleeftuin.

Ook waren er dieren om te aaien en bewegingsspellen. Willy Schuurman: ‘Bewoners konden schilderen en bloemschikken en er werden verse stroopwafels gebakken. De ijscokar kwam langs en er stond een bellenblaasmachine. De tuin was vol met spelende kinderen. Alle zintuigen werden geprikkeld en iedereen was vrolijk. De reacties van de bewoners waren hartverwarmend. Een mevrouw die vrijwel niet meer praat, zei opeens: “Kijk, een vlinder.” Een andere bewoner zei met tranen in zijn ogen: “Het lijkt hier wel een paradijs.” En weer iemand anders vond dat ik de hoofdprijs verdiende. Waarop ik zei: “Díe heb ik al gekregen als ik naar de gezichten hier kijk.” Je ziet bewoners genieten. Daar word ik helemaal gelukkig van.’

Toekomstplannen gaf verschillende voedersilo’s. De Rotary stak regelmatig de handen uit de mouwen en de club enthousiaste vrijwilligers werd steeds groter. ‘Het groeide maar door’, zegt Willy Schuurman. ‘Ik heb gemerkt dat een zorgvuldig relatiebeheer van essentieel belang is!’ In september was de officiële opening. Dat was één groot feest. Er was een draaiorgel, de muzikale hofnar was een grote verrassing en de Mediclowns toverden een glimlach op de gezichten. 10 DECEMBER 2013

as

Het project is inmiddels uitgegroeid tot een uit de hand gelopen hobby, waar Willy Schuurman ontelbare vrije uren in heeft gestoken. Collega’s en een familielid van een bewoner werden zo enthousiast over de Beleeftuin dat ze haar opgaven voor de IZZ Mooi Mens Verkiezing 2013. Het leverde haar de publieksprijs op.

‘Maar niet alle eer moet mij toekomen, want ik doe het beslist niet alleen’, zegt ze. ‘Ik heb een geweldig team van ongeveer dertig vrijwilligers, met wie ik samen de Beleeftuin onderhoud. Maandelijks ontvangen zij de nieuwsbrief “Thee met groene vingers” om op de hoogte te blijven van nieuwe ontwikkelingen. Zonder hen zou dit niet mogelijk zijn.’ De Beleeftuin is een uniek concept en leent zich ervoor om een pilottuin te worden voor andere instellingen. De tuin is zeker nog niet klaar, wat Willy betreft. Ze heeft nog veel meer plannen voor de toekomst van de Beleeftuin. ‘Ik zou graag willen dat er beweegapparaten komen te staan langs de wandelroute. Ik ben al in gesprek met mogelijke sponsors. Ook zou het fijn zijn als er een kweekkas in de tuin komt te staan, aangepast voor bewoners in een rolstoel. Zodat er ook op frisse dagen in de tuin gewerkt kan worden. Daarnaast droom ik van een oranjerie waarin ’s winters muziekoptredens kunnen plaatsvinden. Ik heb geleerd groot te denken maar kleine stapjes te zetten. Ook zou het fantastisch zijn als er allerlei dieren in de tuin rondlopen. Denk bijvoorbeeld aan kippen,

Een oproep op de beeldbank van het Parkhuis leverde gratis gereedschap en tuinbeelden op

konijnen, cavia’s en liefst ook geitjes en een mooie volière. Regelmatig “lenen” wij nu dieren van de zorgboerderij en dat vinden de bewoners geweldig. Maar pas als we zeker weten dat we de dieren ook elke dag goed kunnen verzorgen, kunnen we onze eigen dieren houden. Tot slot zou ik het geweldig vinden om een landwinkel openen, waar ook buurtbewoners langs kunnen komen. Hier kunnen we groenten, fruit, bloemen en zaad uit eigen moestuin en wellicht eitjes van de kippen verkopen. Bewoners zouden als activiteit in de winkel kunnen helpen, zoals ze nu ook helpen in de theetuin. Onze extramurale cliënten zouden er bijvoorbeeld houtbewerking kunnen doen. Dagbeléving is minstens zo belangrijk als dagbesteding. Ik zie het allemaal voor me. De Beleeftuin is nog lang niet uitgegroeid!’ Tekst Marjolein Wolf | Foto’s Stichting het

Bewegen vertraagt het dementieproces

Tips voor een succesvol initiatief Willy Schuurman laat zien wat je als activiteitenbegeleider binnen je instelling kunt bereiken. Heb je zelf een idee voor een zorgvernieuwend initiatief, maar weet je niet hoe je het aan kunt pakken? Hier volgt een aantal tips van Willy: 1. Denk in mogelijkheden. 2. Wees bereid veel tijd te investeren. 3. Probeer mensen met goede argumenten de noodzaak van je idee in te laten zien. 4. Enthousiasme en gedrevenheid is onmisbaar. 5. Een goed netwerk en relatiebeheer is heel belangrijk. 6. Zorg dat de organisatie achter je idee komt te staan. 7. Zorg voor verbinding met alle disciplines en creëer draagvlak. 8. Werk vanuit een visie en zet deze op papier. 9. Stel een sterke werkgroep samen. 10. Maak zichtbaar wat je doet en communiceer hier (enthousiast) over. 11. Borg het project binnen de organisatie.

Parkhuis

In de Beleeftuin staan allerlei nostalgische voorwerpen die voor ouderen herkenbaar zijn.

as

DECEMBER 2013 11

9$.$17,(,6

9$1-(%(52(3-(+2%%<0$.(1 (,1'(/,-.(&+77,-'9225(/.$$5 ((1/$&+23=,-1*(=,&+7729(5(1

9$.$17,(,6 MRQJHUHQPHWHHQEHSHUNLQJHHQ]RUJHOR]HYDNDQWLHEH]RUJHQ MHYHUSOHHJNXQGLJHNHQQLVRSHHQDQGHUHPDQLHULQ]HWWHQ JHQLHWHQYDQGHNOHLQHGLQJHQ HUGRRUHHQJRHGHEHJHOHLGLQJQRRLWDOOHHQYRRUVWDDQ VDPHQZHUNHQPHWHHQWHDPYDQMRQJHHQWKRXVLDVWHYULMZLOOLJHUV RQEHWDDOEDDU

::::,(/(:$$/1/ 95,-:,//,*(56

Voor alle verpleegkundigen en overige geïnteresseerden

15 januari 2014 | 9.30 – 16.30 uur | ReeHorst, Ede


& tips, e kennis Praktisch s en terventie gedragsin e! inspirati

Ɣ +  RHJDDWHHQHUYDULQJVGHVNXQGLJHPHWKDDU KHUVHQOHWVHORP" Ɣ :HONHSV\FKLDWULVFKHSUREOHPHQNXQQHQHURQWVWDDQ" Ɣ 2PJDDQPHWSDUWQHUVHQPDQWHO]RUJHUV Ɣ +RHJDMHRPPHWDJUHVVLHHQSUREOHHPJHGUDJ" Ɣ +HWEHJHOHLGHQELMYULMHWLMGVEHVWHGLQJOHUHQHQZHUN .LMNYRRUKHWXLWJHEUHLGHSURJUDPPDHQDDQPHOGHQRS

ZZZUHHGEXVLQHVVHYHQWVQO1$+

7ZLWWHUPHH1$+ )DFHERRNFRP(YHQWV*H]RQGKHLGV]RUJ

10 VRAGEN AAN DOMINIQUE GERBRACHT

‘Samen Sterk betrekt familie bij activiteiten’ Participatie van familie wordt steeds belangrijker in de ouderenzorg. Dominique Gerbracht, activiteitenbegeleidster in woon-zorgcentrum Floriande in Hoofddorp, heeft het project Samen Sterk ontwikkeld. Zo betrekt zij familieleden van bewoners bij de activiteiten op de kleinschalige woningen.

mijn cliënten is om nog iets voor anderen te kunnen betekenen. Sommigen van hen zeggen bijvoorbeeld graag iets voor hun buren of andere bewoners te willen doen. Nu de zorg verandert en er minder geld beschikbaar is voor professionele krachten wordt dit ook steeds belangrijker.’

1. Wie zijn jouw cliënten?

5. Is dat ook de reden dat je het project Samen Sterk opzet?

‘Woonzorgcentrum Floriande heeft zes kleinschalige woningen voor mensen met dementie en 25 zorgappartementen. In totaal heeft Floriande circa 66 bewoners. Ik ben de enige activiteitenbegeleider/vrijwilligerscoördinator in dit zorgcentrum.’

2. Wat betekent dat voor jouw werk? ‘Het betekent dat ik steeds minder bezig ben met het begeleiden van activiteiten en meer met het organiseren en aansturen van vrijwilligers. De enige activiteiten die ik zelf nog begeleid zijn Beter Bewegen en het Filosofisch Café. Dat laatste doe ik om de week samen met de geestelijk verzorger.’

3. Wat houdt het Filosofisch Café in? ‘Tijdens het Filosofisch Café gaan we dieper in op levensvragen. Zo hebben wij met elkaar gesproken over wat kwaliteit van leven is en over wie wij zelf zijn, ons brein of onze ziel. Een ander thema is of het uitmaakt of je als man of vrouw geboren bent. Ik vind deze bijeenkomsten erg interessant omdat ik de gedachtewereld van de bewoners zo beter leer kennen. Door met elkaar in gesprek te gaan komen er soms dingen aan het licht die je anders niet zou weten.’

4. Kun je daar een voorbeeld van geven? ‘Ik heb gemerkt hoe belangrijk het voor

‘Absoluut. Het project heeft als doel dat familieleden van cliënten op de kleinschalige woningen activiteiten gaan begeleiden. Ze doen dit met ondersteuning van een vrijwilliger. De zorgmedewerkers op de kleinschalige woningen hebben vaak geen tijd om activiteiten met de bewoners te doen.’

6. Kunnen familieleden dit wel? ‘Mijn taak als activiteitenbegeleidster is zowel familie als vrijwilligers hierbij te ondersteunen. Ik voorzie hen van informatie en maak hen competent voor hun taak. De vrijwilligers die ik hiervoor in wil zetten moeten wel in staat zijn verantwoordelijkheid te dragen. Zij moeten de continuïteit van de activiteiten kunnen waarborgen. Ik zorg ervoor dat er regelmatig evaluatiemomenten zijn.’

7. Wat voor activiteiten heb je voor ogen? ‘Het zullen vooral eenvoudige activiteiten zijn, zoals wandelen, een spel doen of een bakactiviteit. Je kunt vrijwilligers niet vragen om zelfstandig zoiets als een Filosofisch Café op te zetten.’

8. Staat de familie van de bewoners open voor het project? ‘Niet iedereen staat er natuurlijk om te springen. Ik zie het als mijn taak om familieleden enthousiast te maken. Hiertoe heb ik onlangs een presentatie

met een high tea georganiseerd. De reacties waren hoopgevend. Een aantal familieleden bleek zeker bereidwillig. Op elke woning zal ik nog een aparte presentatie geven. Het zal in het begin veel aansturing vragen.’

9. Levert het de bewoners en hun familie iets op? ‘Natuurlijk! Voor de bewoners is het fijn als hun familie iets met hen doet. En voor de familie is het prettig om meer betrokken te zijn bij de zorg die wij geven. Het geeft hun meer inzicht in wat de zorg inhoudt.’

10. Ben je niet bang dat je jezelf als AB’er overbodig maakt? ‘Ons vakgebied kan niet blijven zoals het was, het is momenteel aan grote veranderingen onderhevig. Ik zie deze veranderingen als een uitdaging. Wij kunnen als activiteitenbegeleiders onze vakkennis inzetten om met minder financiën toch voor een passend activiteitenaanbod te zorgen.’

Tekst Marjolein Wolf | Foto Corine Zijerveld

as

DECEMBER 2013 13

Goed

IDEE

!

IDEE VAN: Louise Maks, (activiteiten) begeleider bij Stichting Philadelphia

ACTIVITEIT: Moestuin

DOELGROEP: Mensen met een verstandelijke beperking

AANTAL: Twee tot vier Van links naar rechts: activiteitenbegeleidster Louise Maks, vrijwilligers Hellen en Edith, daarnaast Hennie en vooraan Lottie.

‘Zet je mensen in de natuur dan zie je ze opbloeien’ Afgelopen zomer nam Louise Maks, (activiteiten)begeleider bij stichting Philadelphia in Amsterdam, mensen met een verstandelijke beperking mee naar haar moestuin in volkstuinpark Amstelglorie. ‘Het is ontroerend om te zien dat er een wereld voor hen opengaat. Ook voor hen valt er nog zo veel te ontdekken.’ 14 DECEMBER 2013

as

Cliënt Hennie: ‘Ik vind het in de tuin leuk, omdat er veel kruiden groeien. Ik houd van koken en verse kruiden smaken heel lekker. Ik zou Louise wel graag willen helpen in de tuin. Ik houd ook van bloemschikken. Wij mochten ook veel bloemen plukken.’

Cliënt Lottie: ‘Ik vond appels plukken heel leuk. We hebben appelmoes gemaakt. Ik vind het ook leuk om bloemen te plukken. Schilderen in de tuin is ook leuk, en lekker in de zon zitten. Ik vind vlinders mooi, maar ik houd niet van wespen.’

Ze verwonderden zich erover dat je van verse munt uit de tuin thee kunt maken Ze vindt het jammer om te zien hoe weinig mensen met een verstandelijke beperking in Amsterdam verbonden zijn met de natuur. ‘Ze hebben het nooit geleerd. Waar het eten vandaan komt, weten ze niet. Voor hen komt het eten uit de diepvries of supermarkt. Ik neem wel eens een pompoen mee waar we soep van maken. Maar het kan natuurlijk ook nog makkelijker. Als je kant-en-klare soep opwarmt, kun je daar ook wat verse kruiden bijgooien.’

Verse munt

Z

e voelt zich een bevoorrecht mens, omdat zij iets van haar eigen passie over kan brengen. Het afgelopen jaar kreeg Louise Maks een paar uur extra om mensen met een verstandelijke beperking mee te nemen naar haar eigen moestuin in volkstuinpark Amstelglorie. ‘We noemen deze activiteit een extraatje, maar dat is het natuurlijk niet. Het zou onderdeel moeten uitmaken van hun dagelijkse leven.’

Diepvries Louise woonde twintig jaar op het platteland en genoot van alles wat de natuur haar bracht. Toen ze naar Amsterdam verhuisde, moest er voor haar wel de mogelijkheid zijn van een eigen tuin. Een stukje grond vond ze tien jaar geleden in Amstelglorie. De ingrediënten voor haar maaltijden haalt ze zo veel mogelijk uit de moestuin. Daar geniet ze van.

Het idee ontstond om mensen met een verstandelijke beperking eens mee te nemen naar haar eigen moestuin. Afgelopen zomer nodigde ze per dag twee cliënten en twee vrijwilligers uit in haar tuin. ‘We hadden het logeerhuisje van het tuincomplex een week gehuurd. Niet om er te logeren maar om als uitvalsbasis te gebruiken. Er zit een aangepast toilet in en je kunt er koken.’ Het was een groot succes. De bloementuin was in trek. Ze vonden de vlinders mooi. Ze verbaasden zich over de smaak van OostIndische kers. En het plukken van de appels was een hele belevenis. ‘Dat we daar dan appelmoes van maakten, vonden ze prachtig. Ze verwonderden zich erover dat je van verse munt uit de tuin thee kunt maken. Ze kennen thee voornamelijk uit zakjes.’ Het bereiden van eten kun je gebruiken als onderdeel van creatieve begeleiding, meent Louise. ‘Selderij snijden bijvoorbeeld vinden ze heel leuk. Eerst halen ze de worteltjes eraf en daarna snijden ze de selderij fijn. Dat kunnen ze heel goed. Ze maken iets en voelen zich daardoor betrokken en waardevol.’

Ontdekken Normaal kost het volgens Louise enige moeite om haar cliënten aan het wandelen te krijgen. ‘Er is altijd wel iemand die ergens last van heeft of moe is. Maar het is verbazingwekkend wat ze allemaal kunnen als ze in de tuin zijn. Dan kunnen ze wel bukken om bloemen te plukken. Zet je mensen in de natuur dan bloeien ze op. Het is geweldig mooi om te zien hoe ze genieten als ze bezig zijn. Het is belangrijk om te beseffen dat er voor hen ook nog een wereld te ontdekken is. Juist door deze creatieve aanpak.’ Louise hoopt dat ze volgend jaar weer een aantal mensen blij kan maken met haar tuin in Amstelglorie. Tekst Christel Bos

as

DECEMBER 2013 15

Vrijheidsbeperkende maatregelen: nee, tenzij

‘Dagbesteding kan helpen bij het terugdringen van vrijheidsbeperking’ Vrijheidsbeperkende maatregelen tasten de fundamentele rechten van de mens aan. Zij moeten in de zorg daarom zo veel mogelijk worden vermeden. Bij Lunet Zorg in Noord-Brabant hebben de medewerkers gemerkt dat dagbesteding een belangrijke bijdrage kan leveren aan het terugdringen van vrijheidsbeperking. ‘Cliënten kiezen nu zelf hun activiteiten.’

I

n Nieuwsuur was afgelopen zomer een reportage te zien over Roelie (44), een verstandelijk gehandicapte vrouw die vrijwillig in een behandelcentrum van een zorgorganisatie woonde. Op een avond in het voorjaar van 2012 zou Roelie de rust op de afdeling verstoord hebben, hetgeen voor de begeleiding reden was om haar naar een ‘time-outkamer’ te brengen. Roelie wilde dit niet en verzette zich hevig. Vier begeleiders sleurden haar vervolgens de kamer in, waar ze haar minutenlang in bedwang hielden door bovenop haar te gaan zitten. Roelie overleed aan de gevolgen van het geweld dat op haar lichaam werd uitgeoefend.

of te zware vrijheidsbeperkende maatregelen worden genomen. Het gaat hierbij om fysieke vrijheidsbeperking door middel van bijvoorbeeld onrustbanden of afzonderingsruimten, bedhekken en het gebruik van domotica, zoals camera’s om cliënten in de gaten te houden. Verder kunnen ook regels en groepsmaatregelen onder ‘vrijheidsbeperkende maatregelen’ vallen. ‘Denk bijvoorbeeld aan afspraken over het tijdstip waarop mensen zich moeten douchen, het verplicht inleveren van mobiele telefoontjes en regels omtrent internetgebruik’, zegt Marjolein van Vliet, landelijk projectleider ‘terugdringen vrijheidsbeperkende maatregelen’ bij kenniscentrum Vilans.

Momenteel is in de Wet bijzondere opnemingen in psychiatrische ziekenhuizen (Wet bopz) geregeld wanneer cliënten een vrijheidsbeperkende maatregel opgelegd mogen krijgen. Onlangs heeft de Tweede Kamer een nieuwe wet aangenomen die deze wet vervangt voor dementerenden en mensen met een verstandelijke beperking: de Wet zorg en dwang. Deze wet moet nog goedgekeurd worden door de Eerste Kamer.

Afwegingskader De nieuwe wet schrijft voor dat een multidisciplinair team zorgvuldig per cliënt moet afwegen of en wanneer een vrijheidsbeperkende maatregel mag worden

Nieuwe wet Het geval van Roelie is extreem, maar uit onderzoek van de Inspectie voor de Gezondheidszorg blijkt dat er in instellingen wel degelijk soms onnodige en/ 16 DECEMBER 2013

as

‘Zeg niet wat een cliënt moet doen, maar vraag wat hij wil doen’

Nieuw verbetertraject Bij vrijheidsbeperkende maatregelen is het belangrijk dat je bespreekt wat de minst ingrijpende maatregel is voor de cliënt, passend bij de situatie.

toegepast. Om een zorgvuldige afweging te kunnen maken, moeten zorgverleners een vijfstappenplan volgen. De eerste stap is dat ze met de cliënt of cliëntvertegenwoordiger bespreken wat er aan de hand is en hoe ernstig het gevaar of risico is. ‘Ouderen die slecht ter been zijn, lopen een groter risico om te vallen’, geeft Marjolein van Vliet als voorbeeld. ‘Zorgverleners proberen het vallen vaak te voorkomen door bijvoorbeeld gebruik te maken van een tafelblad aan een stoel, waardoor iemand minder makkelijk zelf kan opstaan. Maar misschien wordt de cliënt wel doodongelukkig in zijn stoel. In dat geval kun je wellicht beter besluiten – in overleg met de cliënt of bijvoorbeeld diens partner of kinderen – om de tafelbladen weg te halen en het risico op vallen te accepteren.’ Stap twee is dat je bespreekt wat de

Vilans is het kenniscentrum voor langdurende zorg. Samen met het veld ontwikkelt Vilans vernieuwende en praktijkgerichte kennis. De Zorg voor Beter-trajecten rondom het terugdringen van vrijheidsbeperkende maatregelen (Ban de Band en Maatregelen op Maat) zijn inmiddels afgerond. Per 2014 start Vilans met een nieuw verbetertraject rondom deze thematiek: In voor Beter. Leven in vrijheid. Organisaties kunnen zich nog aanmelden.

minst ingrijpende maatregel is voor de cliënt, passend bij de situatie. ‘Als een cliënt steeds wegloopt, kun je de deur op slot draaien’, stelt Marjolein van Vliet. ‘Dat wordt vaak als heel vervelend ervaren. Een alternatief is een chip in de schoen van de cliënt doen, zodat je hem kunt opsporen als hij over het terrein zwerft. Dat is een minder ingrijpende maatregel.’ Als derde stap vraag je toestemming aan de cliënt of zijn vertegenwoordiger voor het toepassen van de maatregel. De afspraken leg je vast in het persoonlijk plan of dossier van de cliënt. Bij stap vier pas je de maatregel toe. Tot slot evalueer je na verloop van

tijd of het gevaar/risico is geweken, wat de effecten van de maatregel waren, of ermee gestopt kan worden en of er wellicht alternatieven zijn.

Bewustwording Als voorbereiding op de nieuwe wet heeft Vilans, in afstemming met de Inspectie voor de Gezondheidszorg, een meerjarig traject uitgevoerd om vrijheidsbeperkende maatregelen in zorginstellingen tegen te gaan. Eén van de deelnemende organisaties was Lunet Zorg in Noord-Brabant, een organisatie waar 2500 professionals en 1000 vrijwilligers werken voor ruim 2800 cliënten.

as

DECEMBER 2013 17

ders dagbesteding kozen welke activiteit een cliënt ging doen; mensen hadden daar zelf weinig inspraak in. Door die geeltjesmeting werden we ons er sterker van bewust dat we cliënten veel vaker in hun vrijheid belemmerden dan dat we wenselijk achtten. Daarom hebben we maatregelen getroffen.’

Maatregelen

Een voorbeeld: als onze cliënt naar huis ging moest hij van ons een jas aan...

In het najaar van 2010 ging bij de organisatie een proef van start waarbij een aantal locaties met behulp van Vilans experimenteerde met het voorkomen en terugdringen van vrijheidsbeperkende maatregelen. In de periode 2011-2013 werd het project organisatiebreed uitgerold en geborgd. Marijke Löwenthal werkt bij Lunet Zorg en was vanaf het begin bij het verbetertraject betrokken. Zij is hoofd wonen en dagbesteding, sector verstandelijk gehandicapten en moeilijk verstaanbaar gedrag. Ze vertelt wat vrijheidsbeperking in de dagbesteding inhoudt: ‘Het gaat meestal niet om fysieke maatregelen, maar wel om het beperken van keuzemogelijkheden. Hoe vaak zeg je “nee” tegen een cliënt? Wanneer herinner je aan een huisregel? Hoe vaak leg jij een cliënt je wil op zonder te overleggen? Om hier zicht op te krijgen, organiseerden we tijdens het verbetertraject een geeltjesmeting. Iedere keer dat we een cliënt in zijn vrijheid beperkten plakten we een geel briefje op een poster waarop we schreven wat voor maatregel we waarom hadden toegepast. Uit die eerste meting kwam naar voren dat we vrij vaak tegen een cliënt zeiden dat iets niet mocht en dat we veel regels oplegden. Zo moest iedereen voor de lunch zijn handen wassen. En de begelei18 DECEMBER 2013

as

Waaruit bestonden die maatregelen? ‘In de communicatie met cliënten benoemen we niet meer wat een cliënt moet doen, maar vragen we of hij iets wil doen’, zegt Marijke Löwenthal. Het effect is dat cliënten veel eerder bereid zijn om een taak te verrichten. Tegenwoordig vragen we ons ook steeds opnieuw af: is deze vrijheidsbeperkende maatregel echt nodig? Knapt een cliënt ervan op? Of kan het ook anders? Soms zijn vrijheidsbeperkende maatregelen helaas noodzakelijk, maar als je cliënten goed “leest” kun je ze vaak voorkomen. Als een cliënt bijvoorbeeld steeds met zijn vingers op tafel trommelt, wijst dat op onrust. Door de oorzaak van de onrust weg te nemen zorg je ervoor dat de situatie niet escaleert.’

Dit leverde elke keer veel strijd op.

Ze geeft een voorbeeld uit de praktijk: ‘Een van onze cliënten werd altijd met een taxi van en naar de dagbesteding gebracht. Als hij aan het eind van de dag naar huis ging, moest deze cliënt van ons zijn jas aan vanwege het risico om kou te vatten. Maar dat wilde hij pertinent niet. Wekelijks leverde dit veel strijd op. Meestal draaide het erop uit dat de cliënt dreigde zichzelf te verliezen in een woedeaanval. Zodra wij dit signaleerden, pasten wij een de-escalatiemethodiek toe om hem te kalmeren. Deden we dat niet, dan gedroeg hij zich in de taxi agressief. De chauffeur had al aangegeven dat hij de cliënt dan niet meer durfde te vervoeren. Tijdens het verbetertraject vroegen we ons af: waarom is het zo belangrijk dat hij zijn jas aan heeft? Hij hoeft immers maar een paar meter te lopen van de dagbesteding naar de taxi. We besloten, samen met de vader van de cliënt, dat hij zijn jas voortaan uit mocht laten. Deze afspraak is ook vastgelegd in het persoonlijk dossier. Sindsdien zijn er geen escalaties meer geweest.’ Een andere verandering is dat de dagprogramma’s van cliënten nu veel meer

zijn afgestemd op hun wensen, vertelt Marijke Löwenthal. ‘Ze kiezen nu vaker zelf, samen met de begeleider, wat ze voor activiteiten doen. Er is ook meer variatie in het programma. Cliënten kunnen kiezen uit creatieve activiteiten zoals verven, knippen en boetseren; muzikale activiteiten; bewegingsactiviteiten of meer arbeidsmatige activiteiten. Ze zijn door deze veranderingen veel enthousiaster geworden over hun dagbesteding.’

Goede dagbesteding helpt Een goede dagbesteding kan eraan bijdragen dat er minder vrijheidsbeperkende maatregelen toegepast hoeven te worden, weet Marjolein van Vliet. Belangrijk daarbij is dat de activiteiten aansluiten bij de wensen en mogelijkheden van de cliënt. Vraag je te weinig van een cliënt, dan raakt hij verveeld. Vraag je te veel, dan raakt hij gestrest. Bij een goede hoeveelheid prikkels voelt hij zich lekker. Marjolein van Vliet geeft het voorbeeld van een agressieve jongeman die vaak werd vastgebonden door de begeleiders. Totdat ze ontdekten dat hij energie kwijt moest en ze hem taken gaven op de kinderboerderij en bij het snoeien en kappen van hout. Sindsdien gaat het beter. Ook vertelt ze over een cliënt met veel bewegingsonrust, die ’s avonds niet meewerkte als hij naar bed moest en de begeleiders dan krabde en beet. ‘Hij sliep in een band, omdat hij anders steeds zijn bed uitkwam. Op een gegeven moment ontdekten de activiteitenbegeleiders dat hij erg van honden en van wandelen houdt. Ze zochten toen een baantje voor hem bij een hondenuitlaatservice. Hij krijgt nu veel meer beweging, is moe als hij thuiskomt en slaapt iedere avond als een roos. Het naar bed gaan is geen enkel probleem meer.’ Marjolein van Vliet heeft gemerkt dat in veel instellingen cliënten vooral ’s avonds onrustig zijn of probleemgedrag vertonen. ‘Dat zijn de momenten dat er

Na de discussie over de jas gedroeg de cliënt zich in de taxi soms agressief.

nauwelijks activiteiten zijn. Sommige cliënten vervelen zich en dat uiten ze op een negatieve manier. Door dan een activiteit te doen met een cliënt kun je de stemming in positieve zin ombuigen. Denk bijvoorbeeld aan iets eenvoudigs als ballontennis, samen liedjes zingen of fotoboeken bekijken. AB’ers zijn heel goed in het bedenken van dit soort creatieve activiteiten. Wellicht zouden ze een kist met spellen en materialen kunnen klaarzetten voor de verzorgenden die ’s avonds dienst hebben. Ze zouden verzorgenden ook kunnen coachen in het bedenken en uitvoeren van dit soort kleine activiteiten.’

Meer rust en plezier De nieuwe aanpak wordt bij Lunet Zorg nu door de hele organisatie gedragen, van de directie en het management tot en met de werkvloer. Maar in het begin moesten medewerkers wennen aan de nieuwe aanpak, weet Marijke Löwenthal nog. ‘Ze vonden het best lastig om cliënten meer regie te geven. Sommigen waren gewend om vooral beheers-

matig te werken; zij moesten echt leren om meer volgend te zijn en cliënten de ruimte te geven om eigen keuzes én fouten te maken. “Probeerruimte” is bij ons een begrip geworden. Toen medewerkers zagen dat het werkte, raakten zij steeds meer overtuigd van de voordelen van de nieuwe aanpak. Cliënten zijn nu meer ontspannen, vertonen minder probleemgedrag en slapen beter. De vrijheidsbeperkende maatregelen waarover geen afspraken zijn gemaakt en die niet geregistreerd zijn in het persoonlijk plan van een cliënt, zijn nu geminimaliseerd. Er is meer rust en plezier, ook bij de begeleiders van de dagbesteding. Ze zien verrassende keuzes van cliënten en merken dat de meesten met enige hulp prima in staat zijn om zelf hun activiteiten en rustmomenten te plannen. Ze merken, kortom, dat cliënten tot meer in staat zijn dan zij aanvankelijk dachten.’ Tips over het inzetten van dagbesteding om vrijheidsbeperking te voorkomen zijn te vinden in de Alternatievenbundel Vrijheidsbeperking van Vilans (http://www.vilans.nl/ProductenAlternatievenbundel-vrijheidsbeperking.html) en via http://www.innovatiekringdementie.

‘AB’ers zouden de verzorgenden kunnen coachen in het bedenken en uitvoeren van kleine activiteiten’

nl/Theme/Eigen-daginvulling-.aspx (specifiek gericht op mensen met dementie). Tekst Femke van den Berg

as

DECEMBER 2013 19

De aankomende Zorg congressen van Reed Business Events

Jaarlijks organiseert Nursing meerdere kleine en grote inhoudelijke evenementen voor professionals in de zorgsector: congressen, studiedagen, tours en special events. Bij de organisatie van de evenementen legt ze de nadruk op een actueel en informatief inhoudelijk programma, en gaat ze tegelijkertijd uit van een origineel concept. Hiermee ondersteunt ze de beroepsgroepen in de gezondheidszorg in hun professionalisering. Hieronder het overzicht van onze evenementen voor verpleegkundige professionals in de Zorgsector:

Datum

Evenement

Locatie

15 januari

Congres Niet-aangeboren Hersenletsel Het begrijpen en het begeleiden van mensen met NAH

ReeHorst, Ede

23 januari

Nursing Congres Pijn Als woorden tekort schieten...

Postillion Bunnik

29 januari

Dag van de Huidproblematiek Kennis en inzicht in de meest voorkomende huidaandoeningen

ReeHorst, Ede

4 februari

Symposium Mammacare Een mix van techniek, actualiteit en ethiek

ReeHorst, Ede

5 februari

Palliatieve zorgverlening Jouw rol bij goede communicatie en samenwerking met de patiënt, zijn naasten en mantelzorgers

ReeHorst, Ede

4 maart

Maag Darm Lever congres Leer meer over acute en chronische aandoeningen

ReeHorst, Ede

18 maart

Hét Dementiecongres (de voorjaarseditie) Dementiezorg in de praktijk

ReeHorst, Ede

1 april

Kleinschalig zorgen voor ouderen Hoor de laatste trends en ontwikkelingen op het gebied van kleinschalig ReeHorst, Ede zorgen en vergroot uw kennis om knelpunten aan te pakken.

20 mei

Hét Wondzorgcongres Verbeter jouw expertise op het gebied van wondzorg

ReeHorst, Ede

Kijk voor meer informatie op www.reedbusinessevents.nl/gezondheidszorg Meer info over onze sponsor- en partnermogelijkheden? Neem dan contact op met:

Blijf op de hoogte van al onze evenementen via Facebook. Facebook.com/EventsGezondheidszorg

Mark van der Kooij | T 06 — 422 042 31 | E: [email protected] Marcus Meeuwissen | T 06 — 423 440 31 | E: [email protected]

Tijdens NLdoet krijgt u het voor elkaar.

Doe mee met de grootste vrijwilligersactie van ons land. Meld snel de klussen van uw organisatie aan op nldoet.nl

NLdoet. 21 en 22 maart 2014.

ER K LI GE RS W IL W IJ VR IN ST ER K

Trajectbegeleider Mienk van Dalfsen:

‘Vrijwilligers met een beperking

M

Het lukt steeds beter om organisaties en bedrijven ertoe te verleiden vrijwilligers met een beperking in dienst te nemen. Dat signaleert Mienk van Dalfsen, trajectbegeleider Werk bij Heliomare. ‘Werkgevers voelen sterker dat zij ook een verantwoordelijkheid hebben.’ 22 DECEMBER 2013

as

ienk van Dalfsen (58) is verbonden aan het dagbestedingscentrum KrommenieWormerveer. ‘Cliënten met forse handicaps, die veel gespecialiseerde zorg en begeleiding nodig hebben, zijn in dit dagbestedingscentrum op hun plek’, zegt hij. ‘Er zijn tal van activiteiten op het gebied van training, persoonlijke ontwikkeling, sport en (vrije)tijdsbesteding. Voor cliënten die herstellende zijn van een ongeluk of ziekte is het dagbestedingscentrum een stap op weg terug naar werk of onderwijs.’ Het dagbestedingscentrum heeft als speerpunten: participatie, ontwikkeling en behandeling. ‘We motiveren mensen om aan de slag te gaan in of voor de samenleving’, legt Mienk uit. De groep die op termijn betaald werk of vrijwilligerswerk kan gaan doen, went in het centrum (opnieuw) aan het werkritme en kan arbeidsvaardigheden ontwikkelen. Verder kunnen cliënten die de stap naar buiten willen zetten de cursus Focus op Talent, ontwikkeld door Movisie, volgen om hun interesses, sterke en zwakke punten in kaart te brengen. Ze inventariseren ook welke mogelijkheden er zijn op het gebied van (vrijwilligers) werk en maken een plan voor hoe zij dit willen gaan vinden. De trajectbegeleiders ondersteunen hen daarbij. ‘Samen bespreken we hoe het traject eruit kan zien’, vertelt Mienk van Dalfsen. ‘Mogelijke tussenstappen zijn: een cursus volgen, aan de slag in een van de werkcentra van Heliomare of stage lopen.’ Voor cliënten met niet-aangeboren hersenletsel zijn er op het dagbestedingscentrum ook behandelgroepen. ‘Zij krijgen ondersteuning bij het leren leven met de aandoening. Er is hulp bij het verwerkingsproces, het inzicht krijgen

leveren werkgevers veel op’ in veranderingen in de persoonlijkheid, emoties en gedrag, het aanhalen van sociale contacten en het trainen van vaardigheden’, aldus Mienk.

Talenten Sinds ongeveer een halfjaar richt Heliomare in verschillende regio’s kleine ‘enclaves’ op van de grote dagbestedingscentra. ‘Cliënten besparen dankzij de komst van deze decentrale activiteitencentra reistijd en -kosten’, zegt Mienk. ‘Bovendien kunnen we van daaruit beter op zoek naar (vrijwilligers)werk in de woonomgeving van cliënten.’ Castricum en Zaandam hebben al uitvalsbases; Purmerend volgt misschien binnenkort. ‘In Zaandam zitten we in een verzorgingshuis. Een groepje cliënten volgt daar recreatieve activiteiten, verzorgd door een activiteitenbegeleider van Heliomare. Ook werkt een cliënt als gastvrouw in dit verzorgingshuis; drie anderen doen er het groenonderhoud.’ Voordat een cliënt ergens aan de slag gaat, worden eerst de voorwaarden beschreven waaraan de werkplek moet voldoen. Mienk van Dalfsen: ‘Vervolgens zoeken we de juiste plek erbij, zodat de cliënt zo zelfstandig mogelijk kan functioneren. Werkplekken zijn onder meer een kantine, administratie, receptie, ziekenomroep, tuin, bouwmarkt, winkel, school, zorginstellingen of dierenarts. Het is maar net wat bij iemands talenten past.’ De samenwerking tussen de cliënten van Heliomare en de professionals en vrijwilligers van bedrijven/organisaties verloopt meestal goed, al zijn er ook ‘hobbels’: ‘We merken dat cliënten die ongeveer hetzelfde werk doen als betaalde krachten het soms zuur vinden dat zij daar niet voor betaald krijgen, ook

al proberen we altijd een onkostenvergoeding te regelen’, zegt Mienk.

Participatiemaatschappij Tot voor kort viel het niet mee om bedrijven/organisaties te vinden die vrijwilligersfuncties hadden voor mensen met een beperking, stelt Mienk. ‘Werkgevers die er wel voor open stonden, hadden vaak zelf een familielid met een beperking. Sinds ongeveer een jaar komen we echter makkelijker binnen. We denken dat dit ook te danken is aan het kabinet. Keer op keer maken politici duidelijk dat iedereen die iets kán doen in de werksfeer ook iets moét doen. Tegelijkertijd zegt de politiek tegen werkgevers dat zij mensen met een beperking werk moeten bieden. Dit verhaal over de participatiemaatschappij helpt ons om werkgevers over de streep te trekken. Wat ook helpt, is dat wij duidelijk maken dat de inzet van mensen met een beperking werkgevers geen extra tijd gaat kosten, maar ze juist iets oplevert. Veel managers zitten boven hun theewater; ze kunnen er geen extra taken bij hebben. Wij vragen altijd wat blijft liggen. Vaak gaat het om kleinere klussen, zoals strijken op de linnenkamer van een verpleeghuis of papier versnipperen bij een gemeente. Dat zijn taken die onze cliënten prima kunnen en willen doen, waardoor de organisatie tijd overhoudt voor andere klussen.’ De begeleiding van cliënten wordt deels vanuit de werkgever gedaan, deels door Heliomare. ‘Het aanleren van taken

Heliomare biedt revalidatie, onderwijs, wonen, sport, arbeidsintegratie en dagbesteding aan cliënten met een lichamelijke beperking, chronische ziekte, stoornis in het autismespectrum of niet-aangeboren hersenletsel. De organisatie heeft zo’n veertig locaties in NoordHolland en ongeveer vijfduizend cliënten, waarvan er ruim duizend (ook) dagbesteding krijgen.

gebeurt meestal door de organisatie of het bedrijf’, licht Mienk toe. ‘Wij helpen cliënten vooral met hun vragen op het sociale vlak, zoals: Hoe ga je om met je leidinggevende? En met collega’s?’ In de toekomst willen de trajectbegeleiders onderzoeken of vrijwilligers zónder beperking vrijwilligers mét een beperking kunnen gaan coachen op de werkvloer. ‘Voor reguliere vrijwilligers is dat wellicht een uitdaging, voor onze vrijwilligers blijft er dan meer werk over. Zo snijdt het mes aan twee kanten.’ Meer informatie: • www.heliomare.nl (Klik ‘Activiteitencentra’ en/ of ‘Trajectbegeleiding Werk’). • http://www.movisie.nl/artikel/ vrijwilligerswerk-door-mensen-beperking (filmpjes van cliënten die vrijwilligerswerk doen). Tekst Femke van den Berg

‘Het verhaal over de participatiemaatschappij helpt om werkgevers over de streep te trekken’ as

DECEMBER 2013 23

Wet LIZ vervangt de AWBZ

Meer focus op eigen verantwoordelijkheid Jarenlang was de AWBZ de vaste basis van waaruit langdurige zorg gefinancierd werd. De laatste jaren veranderde er al veel. Nu ziet het er naar uit dat de AWBZ in zijn geheel gaat verdwijnen. AS zet de actuele ontwikkelingen op een rijtje.

S

olidariteit is in ons zorgstelsel een essentieel thema. Ruim veertig jaar geleden werd de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ) ingevoerd. Een collectieve wet die bedoeld is voor onverzekerbare zorg. Als ouders een ernstig verstandelijk gehandicapt kind krijgen dat levenslang intensieve zorg nodig heeft, dan kunnen ze dat nooit zelf betalen. Zich ervoor verzekeren is ook niet haalbaar. Daarvoor zijn de kosten van die levenslange zorg, die veelal in een zorginstelling geboden moet worden, veel te hoog. Hetzelfde geldt voor opname in een verpleeghuis, bijvoorbeeld als gevolg van dementie of niet aangeboren hersenletsel. Ook daarbij heeft iemand vaak zeer intensieve zorg nodig. De partner of het gezin kan die zorg niet volledig zelf betalen, zeker niet op het niveau waarop die zorg volgens ons als samenleving zou moeten plaatsvinden: menswaardig, met dezelfde rechten als ieder ander mens en met veel aandacht voor kwaliteit van bestaan, zodat de betrokkene zo veel mogelijk een gewoon leven kan leiden. We kiezen er dus

voor om niemand aan zijn lot over te laten en zorg op een zo hoog mogelijk niveau te bieden. Dat kost natuurlijk veel geld en daarom dragen wij allemaal, sinds de invoering van de AWBZ, via onze loonheffing bij aan die zorgkosten. De AWBZ is in die zin dus een collectieve verzekering waar de meest kwetsbare mensen in onze samenleving gebruik van kunnen maken.

Recente ontwikkelingen Met het meest recente wetsvoorstel voor de invoering van de wet LIZ (Langdurige Intensieve Zorg) komt er een einde aan de AWBZ. De afgelopen jaren werd er aan de AWBZ al behoorlijk gesleuteld. Zo werden bij de invoering van de Wmo (Wet maatschappelijke ondersteuning) diverse zorgtaken van het rijk naar gemeenten overgeheveld. De reden daarvoor is simpel: de AWBZ wordt onbetaalbaar. Jaarlijks stijgen de kosten. Niet omdat we geld verspillen (hoewel er ook maatregelen genomen worden om efficiënter te werken, want er is zeker het een en ander te verbeteren) maar simpelweg omdat steeds meer mensen

De Wet LIZ gaat voorzien in een volksverzekering die zorg gaat leveren aan de meest kwetsbare mensen in onze samenleving De wet Langdurig Intensieve Zorg (LIZ) is er voor 24 DECEMBER 2013

as

gebruikmaken van de AWBZ. Dit is onder meer het gevolg van de vergrijzing. Er zijn steeds meer ouderen die zorg nodig hebben en steeds minder jongeren die de premie opbrengen. Bovendien is de samenleving complexer geworden, waardoor sommige mensen zonder hulp niet meer goed mee kunnen komen. Daarnaast is de toegang tot de AWBZ verder opgerekt. Steeds meer zorgbehoeften werden er in ondergebracht, waarmee de oorspronkelijke bedoeling (onverzekerbare zorg voor de meest kwetsbaren in de samenleving) op de achtergrond raakte. De beweging richting Wmo die we de laatste tijd zien heeft enerzijds een inhoudelijke achtergrond. Het wil de zorg zo dichtbij brengen als mogelijk is. Maar net als de nadruk op mantelzorg (kijk eerst wat uw omgeving voor u kan betekenen voordat u bij de overheid aanklopt) heeft deze ontwikkeling ook een financiële achtergrond. De AWBZ wordt er weer mee teruggebracht tot haar oorspronkelijke bedoeling en gemeenten moeten de zorg die nu via de Wmo naar hen wordt doorgeschoven voor aanzienlijk minder geld leveren.

Toegangscriteria De nieuwe Wet LIZ gaat in een volksverzekering voorzien die levenslange en levensbrede (alle aspecten van het dagelijks leven) zorg gaat leveren aan de meest kwetsbare mensen in onze samenleving: mensen die ook met steun van hun omgeving niet (meer) zelfredzaam zijn. Om te voorkomen dat ook deze wet ‘opgerekt’ gaat worden zijn er toegangscriteria geformuleerd. Zo moet er

us AWBZ et LIZ (Langdurig Intensieve Zorg) geeft net als de AWBZ Maar er is ook een aantal belangrijke verschillen: heeft alleen recht op financiering van de Wet LIZ als ondersteuning (met name het eigen sociale netwerk) kend is. llen en worden vervangen door drie zwaarteklassen: el en zwaar. nderscheid meer tussen woonzorg, dagbesteding en g: de cliënt maakt daarover afspraken met de zorgaan-

mensen die ook met steun van hun omgeving niet meer zelfredzaam zijn.

as

DECEMBER 2013 25

Het Centrum Indicatiestelling Zorg (CIZ) blijft de organisatie die toegang tot de LIZ gaat vaststellen sprake zijn van permanent toezicht en/ of 24 uur per dag zorg in de nabijheid van de cliënt, omdat iemand door fysieke problemen voortdurend begeleiding, verpleging of overname van zelfzorg nodig heeft of omdat iemand door zware regieproblemen voortdurend begeleiding of overname van taken nodig heeft. Welke zorg onder de LIZ valt is ook afgebakend: • Somatische en geriatrische problematiek • Verstandelijke beperking • Lichamelijke beperking • Zintuiglijke beperking Opvallend is dat langdurig verblijf in de GGZ (psychiatrie) niet onder deze wet valt. Die wordt in het nieuwe plan ondergebracht in de Zorgverzekeringswet, waaronder sinds 2008 al alle andere GGZ-voorzieningen vallen.

Indicaties Het Centrum Indicatiestelling Zorg (CIZ) blijft de organisatie die toegang tot de LIZ gaat vaststellen. Dat deed het CIZ ook al voor de AWBZ, door het toewijzen van een Zorgzwaartepakket (ZZP). Die ZZP’s gaan nu echter verdwijnen. In plaats daarvan gaat het CIZ drie zwaarteklassen toekennen: licht, middel en zwaar. Die zwaarte moeten we in de gehandicaptenzorg niet verwarren met de aanduiding van de mate van beperking. Iemand kan in dit systeem bijvoorbeeld een lichte verstandelijke beperking hebben, maar vanwege bijkomende problematiek toch een ‘zware’ vorm van ondersteuning nodig hebben en daardoor in de zwaarste klasse vallen. Iemand komt pas in aanmerking voor de LIZ als er echt geen andere mogelijkheden zijn. De overheid hanteert een paar

Als ondersteuning nodig is moet eerst onderzocht worden wat het eigen sociale netwerk kan betekenen. 26 DECEMBER 2013

as

belangrijke uitgangspunten bij alle zorgvoorzieningen, dus ook bij de LIZ: • Wat kan iemand nog wel, in plaats van ‘wat kan hij of zij niet (meer) zelf’ • Als ondersteuning nodig is, dan moet eerst onderzocht worden wat het eigen sociale netwerk voor die persoon kan betekenen • Welke financiële middelen heeft de persoon zelf om ondersteuning te regelen • Zorg moet zo dichtbij mogelijk worden georganiseerd • Kwaliteit van bestaan, dus ook actieve participatie in de samenleving, staat voorop Er zit een aantal interessante elementen in die uitgangspunten, elementen die steeds nadrukkelijker in alle overheidsmaatregelen naar voren komen. Zo is er de laatste tijd sprake van een ‘participatiesamenleving’ in tegenstelling tot de ‘verzorgingsstaat’. Die verzorgingsstaat is onlosmakelijk verbonden met de gedachten die destijds de achtergrond vormden bij invoering van de AWBZ: de overheid zorgt ervoor dat niemand

buiten de boot valt. Dat betekent dat ook de allerzwaksten in de samenleving mee kunnen komen en goede zorg ontvangen. Bij de verschuiving naar de participatiesamenleving komt de nadruk meer te liggen op: wat kunt u zelf, wat doet u zelf, wat betaalt u zelf en wat doet uw omgeving? Er komt dus meer focus op de zelfstandigheid en de eigen verantwoordelijkheid van de burger, ook van burgers die het zwaar hebben. De recente berichten over het vragen van een soort tegenprestatie aan mensen die zorg ontvangen is daar een voorbeeld van. Aan ouderen zou volgens het ministerie best gevraagd mogen worden of ze vrijwilligerswerk willen doen, om zo iets terug te doen voor de samenleving waarvan ze hun zorg ontvangen. Ook dat betalen is een tendens aan het worden. ‘Wat draagt u zelf bij, ook financieel’ wordt langzamerhand een meer vanzelfsprekende vraag. Terwijl je er voorheen op kon rekenen dat je die zorg geleverd kreeg omdat je je hele leven premie had betaald. In de ons omringende landen is dat overigens al veel gebruikelijker, daar is de eigen bijdrage vaak veel hoger. Niet voor niets onderzoekt het ministerie momenteel wat we kunnen leren van Duitsland. Kinderen zijn daar bijvoorbeeld verplicht te betalen voor verpleeghuisopname van hun ouders. De zorg in Duitsland is trouwens veel goedkoper dan de zorg in Nederland. Geeft Nederland jaarlijks 3,8 procent van zijn bruto binnenlands product (BBP) uit aan langdurige zorg, in Duitsland is dat slechts 1,0 procent. Nederland is daarmee overigens koploper in de westerse wereld, waar 1,39 procent het gemiddelde is. Deze cijfers zijn gebaseerd op de zorg in 2009. Actuelere cijfers zijn niet beschikbaar, maar het vermoeden is dat het Nederlandse percentage de afgelopen jaren alleen maar is gestegen. Kortom, genoeg reden voor Nederland om zich eens te herbezinnen

op de wijze waarop langdurige zorg georganiseerd en betaald wordt.

Dagbesteding Opvallend in de nieuwe wetgeving is dat er geen onderscheid meer gemaakt wordt tussen woonzorg, dagbesteding en behandeling. In de ZZP’s was dat onderscheid er nadrukkelijk. Als dagbesteding deel uitmaakt van het ZZP dat iemand krijgt toebedeeld, dan heeft die persoon er ook recht op die dagbesteding te ontvangen. Voor mensen met een ernstige verstandelijke beperking was dat een flinke stap vooruit, want aan het begin van deze eeuw werd door het Trimbosinstituut vastgesteld dat die groep mensen binnen veel organisaties niet of nauwelijks mee kon profiteren van voorzieningen op het gebied van dagbesteding. Intussen is dat behoorlijk rechtgetrokken, mede door dagbesteding helder te definiëren en ook qua hoeveelheid uren duidelijk te omschrijven in de ZZP’s. In de LIZ wordt het al dan niet gebruikmaken van dagbesteding een onderwerp van gesprek tussen de zorgaanbieder en de cliënt en zijn of haar wettelijk vertegenwoordiger(s). Op papier kan de klant hier een keuze in maken. In de werkelijkheid zou dat kunnen betekenen dat we weer teruggaan naar de oude situatie. Het is bekend dat veel mensen met een ernstige verstandelijke beperking meestal een klein sociaal netwerk buiten de zorg hebben. Dit netwerk bestaat vaak alleen uit directe familie en niet zelden is er helemaal niemand die zich actief voor hen inzet. Zorgorganisaties die geen diepgewortelde overtuiging hebben over de waarde van dagbesteding van mensen die ondersteuning nodig

Er komt meer focus op de eigen verantwoordelijkheid van de burger, ook van burgers die het zwaar hebben

hebben zullen zo weer in de verleiding komen om prioriteit te geven aan woonzorg, zeker als de middelen alleen maar afnemen. Er wordt dan gekozen voor pragmatische kortetermijnoplossingen in plaats van voor kwaliteit van bestaan, waar het hebben van dagbesteding een essentieel onderdeel van uitmaakt. Er zitten mooie kanten aan de nieuwe wet, zoals het feit dat de LIZ net als de AWBZ recht op zorg geeft. Maar er is zeker ook een aantal kanten die we als zorgsector de komende tijd heel scherp in de gaten moeten houden. De contouren zijn geschetst. Maar hoe de daadwerkelijke praktische uitwerking eruit komt te zien, wordt nog een spannend verhaal. Zo mag iemand bij deze wetgeving niet gelijktijdig van LIZ en Wmo gebruikmaken. Wat bijvoorbeeld te doen wanneer iemand in een intramurale instelling woont (LIZ), maar overdag werkt in een (extramurale) dagvoorziening (Wmo)? Tekst John Sijnke | Foto’s Shutterstock

Mantelzorg wordt steeds belangrijker.

as

DECEMBER 2013 27

KERSTMIS

Een goede voorbereiding is het halve werk De dagen voor en tijdens Kerstmis staan de media en de commercie bol van gezelligheid en vrolijkheid. Maar ouderen die in een zorgcentrum wonen kunnen zich juist deze dagen eenzaam en bedrukt voelen. Als activiteitenbegeleider kun je ertoe bijdragen dat zij toch van deze dagen genieten. Hoe geef je invulling aan het kerstfeest?

Door een of een paar dagen voor de kerst het feest in de zorginstelling met familie te vieren, kan de familie de kerstdagen zelf thuis doorbrengen. 28 DECEMBER 2013

as

D

e kerstgedachte gaat heel ver terug en heeft immens diepe wortels. Het kerstfeest gaat over hoop en verwachting in donkere dagen, over contact met elkaar en er voor elkaar zijn. Vanwege deze bijzondere achtergrond is het jammer Kerstmis te beschouwen als iets wat ‘even geregeld’ moet worden. Een goede voorbereiding is voor dit feest van groot belang. Zo kun je de adventdagen gebruiken om met cliënten en hun familie vooruit te lopen op de kerstdagen. Wat zijn hun verwachtingen? Hoe werd het kerstfeest vroeger gevierd? Met behulp van de informatie die je tijdens deze gesprekken krijgt, kun je een plan maken voor kerstavond en de kerstdagen zelf. Denk goed na over de daginvulling. Misschien kies je voor een royale koffietafel na de mis, voorafgegaan door een gedicht dat je voordraagt. Soms valt bijvoorbeeld na de mis een ongemakkelijk vacuüm: wat nu? Dit is te voorkomen door vooraf een globaal dagprogramma uit te werken en hierin bewuste keuzes te maken.

Kerstmis is het feest van de terugkeer van het licht. Daar horen kaarsjes bij.

Kerstversieringen In zorginstellingen wordt Kerstmis soms gevierd vóór de kerstdagen. Het idee daarachter is dat familie zo niet voor een lastige keuze komt te staan: ga ik naar mijn kinderen die me hebben uitgenodigd of naar het kerstfeest bij mijn man? Door één of een paar dagen voor de kerst het feest met familie te vieren, kunnen zij de kerstdagen zelf ‘thuis’ doorbrengen. Het personeel kan vervolgens de dagen zelf ‘intiem’ met de bewoners doorbrengen, bijvoorbeeld met een uitgebreide brunch of een wandeling naar een levende kerststal. Familieleden die op die dag ook willen komen, blijven dan natuurlijk welkom. Hoe je het ook viert, kies bewust en in overleg met je cliënten en hun familie. Ook praktische punten kunnen vooraf met cliënten en familie worden overlegd.

Overleg met bewoners en familie hoe je de huiskamer gaat versieren.

Hoe zullen we de huiskamer versieren? Is het leuk als er een kerststal bij de kerstboom staat? Willen zij slingers in de boom en spuitsneeuw op de ramen? Een kerststukje op tafel, passend tafellinnen en extra kaarsen of lichtjes? Welke versieringen zullen we verder gebruiken? De laatste jaren zijn ‘kerstdorpen’ populair, nagemaakte landschappen met allerlei

Je kunt de adventdagen gebruiken om met cliënten en hun familie vooruit te lopen op de kerstdagen

gezellig uitziende huisjes in wintersfeer. Voor ouderen zijn deze misschien niet direct herkenbaar, maar waarschijnlijk vinden ze het wel heel gezellig. Kerstmis is echter meer dan de ruimte versieren. Het is een feest met een betekenis die eeuwen teruggaat. Voor ouderen is de oorspronkelijke betekenis van Kerstmis vaak nog erg belangrijk. Daarom is het goed daarbij stil te staan. De wetenswaardigheden over Kerstmis die je op deze pagina’s kunt lezen geven je een ingang voor een gesprek met je cliënten. Tekst Ronald Geelen | Foto’s Shutterstock

as

DECEMBER 2013 29

Kennis van Kerstmis Geboorte van Christus

Kerstboom, kerstballen & piek

Het woord ‘Kerstmis’ (‘Christus-mis’) stamt af van de geboorte van Jezus die de Christus (de gezalfde) wordt genoemd. Niemand weet op welke datum hij precies geboren is. In West-Europa is 25 december eerste kerstdag en 26 december tweede kerstdag, de avond ervoor zijn er speciale vieringen (kerstavond, middernachtsmis). De kerstnachtdienst is jaarlijks de drukste kerkdienst.

De oudste beschrijving van een versierde kerstboom dateert uit 1604 en komt uit Duitsland. Het was een spar, en dus geen dennenboom. De wortels van de kerstboom gaan verder terug met de verering van bomen door Germanen en Kelten. De boom werd na 1600 versierd met gekleurd papier, snoep en fruit. Rond 1900 worden voor het eerst ballen in de kerstboom gehangen. De kerstbal is afgeleid van spiegelende koperen bollen die dienstdeden als heksenverjager. Het volksgeloof was dat blinkende voorwerpen onheil weghielden. Vanaf 1950 worden kerstballen steeds populairder door de toenemende welvaart en behoefte aan gezelligheid. De glimmende piek staat voor de ster die de weg naar de kribbe van Jezus wees.

Kerststal

Kerstkaarten & kerstwensen

Vooral katholieke gezinnen halen met Kerstmis het stalletje van zolder. Protestanten weren de kerststal eerder vanwege hun beeldenverbod, bij hen is de kerstboom meer favoriet. De heilige Franciscus van Assisi (1182-1226) zou de eerste zijn geweest die in Italië een levende kerststal opstelde om ook aan analfabeten het kerstverhaal over te brengen. Vanaf de 19e eeuw haalden mensen stalletjes met beelden in huis. Sommigen vinden trouwens dat het kindje Jezus pas met Kerstmis in de kribbe mag liggen, eerder is hij immers nog niet geboren! In de mis op kerstavond wordt het kind soms aan het einde in de kribbe gelegd. Het idee van de kerststal komt uit vertalingen van het evangelie van Lucas, waarin staat dat Jezus in een kribbe gelegd werd omdat er geen plaats was in de herberg. En de plaats van een kribbe is in een stal. Andere tradities laten de geboorte plaatsvinden in een grot.

In de middeleeuwen gingen mensen bij elkaar langs om elkaar een goed kerstfeest te wensen, met als cadeau een geschilderde of uit hout gesneden godsdienstige afbeelding. Later, na 1850, stuurden mensen elkaar geleidelijk aan vaker kaarten met een wens. Katholieken wensten elkaar meestal ‘Zalig kerstfeest’ of ‘Zalige kerst’. Protestanten en niet-gelovigen deden het met ‘Prettige kerstdagen’ of ‘Fijn kerstfeest’. Andere protestantse groepen gebruikten soms het meer gedragen ‘Gezegend kerstfeest’.

Kerstpakket Door dienstpersoneel van goede families moest eerste kerstdag hard worden gewerkt aan de bereiding en bediening van maaltijden. Zo werd voor personeel de tweede kerstdag ingesteld, waardoor zij gelegenheid kregen hun eigen familie te bezoeken. Zij kregen dan voor hen houdbare etenswaar mee. Hieruit is ons kerstpakket en de traditie van cadeaus geven ontstaan.

De Kerstman

Licht en verlichting

De Kerstman is een samensmelting van Sinterklaas, Vadertje Kerst van de Engelsen en Vadertje Winter uit Scandinavië. De Kerstman zoals we die nu kennen kreeg pas begin 1900 zijn bolle rode gedaante. Emigranten namen Sinterklaas mee naar Amerika, waar hij veranderde tot Santa Claus. De Kerstman heeft ongeveer dezelfde uiterlijke kenmerken als Sinterklaas, zoals een lange witte baard en een rood pak. Het zijn beiden gulle gevers van cadeaus. In de westerse wereld heeft de Kerstman alle religieuze symboliek verloren. In andere landen zoals Scandinavië en Engeland heeft hij nog zijn oorspronkelijke gedaante en is hij gekleed in blauw, groen of goud.

Voor christenen staan lichtjes en lampjes symbool voor het licht dat Jezus Christus bracht. Maar licht heeft ook heidense achtergronden. Bij de Germanen en andere volken maakte men in de joel- en midwinterfeesten vuren om de terugkomst van de zon aan te moedigen. Die feesten duurden dertien dagen en twaalf nachten. Er werd veel gegeten, maar ook geofferd en kabaal gemaakt om de boze geesten te verdrijven. Lichtjes en extra verlichting brengen sfeer, maar let op de brandveiligheid: bij veel doelgroepen zijn brandende kaarsen te gevaarlijk. Knipperende lichten kunnen overigens slecht worden verdragen door mensen met hersenproblemen.

30 DECEMBER 2013

as

De glimmende piek staat voor de ster die de weg naar de kribbe van Jezus wees

Planten Als je extra planten wilt aanschaffen is het goed te bedenken dat veel ervan giftig zijn, zoals de kerstroos. Een overzicht van planten – met hun effecten bij inname – vind je op de site: http://www.baaij-hoveniers.nl/beplanting/ giftige_planten.htm.

Kerstmuziek Voor kerstmis komt vaak nieuwe kerstmuziek uit, bijvoorbeeld met rinkelende bellen of een kinderkoor. Over het algemeen kun je de traditionele christelijke kerstliederen reserveren als er gericht geluisterd wordt, dus niet als ‘muzikaal behang’ bij andere activiteiten. Denk daarbij aan de volgende christelijke kerkliederen: • ‘Stille Nacht, Heilige Nacht’ • ‘De herdertjes lagen bij nachte’ • ‘Ere zij God’ • ‘Er is een Kindeke geboren op aard’ • ‘Hoe leit dit Kindeke’ • ‘Nu zijt wellekome’ • Algemene niet-christelijke kerstliederen kunnen vaker en ook tussendoor, zoals bijvoorbeeld aan: • ‘O denneboom’ • ‘White Christmas’

Advent Advent is de naam voor de periode voor Kerstmis (Latijn: adventus = komst) waarin christenen zich voorbereiden op het kerstfeest. De advent beslaat de vier zondagen voor Kerstmis en kan zichtbaar worden gemaakt door een kaarsenstandaard of een adventskrans waarop vier kaarsen staan. Elke zondag wordt een extra kaars aangestoken. Op de laatste zondag voor kerst branden alle vier de kaarsen.

Lichtjes en extra verlichting brengen sfeer, maar let op de brandveiligheid

Voorpret Er zijn veel leuke activiteiten die je voor de kerstdagen kunt doen om in de stemming te komen. Een aantal suggesties: • Kaarsen versieren • Uitstapje naar tuincentrum of kerstmarkt • Kerststandaarden of kerststukjes maken • Adventskalender maken • Kerstkaarten maken en schrijven • Kerstkrans, appelflappen of kerstbrood maken, koekjes bakken • Adventkransen maken • Kerststukjes maken • Kaarten maken met het kerstmenu erop • Kerstboom samen optuigen en samen de kamer versieren • Kerstversieringen maken • Zangmiddag met kerstliedjes • High tea met gesprek over kerst

Meer weten? http://nl.wikipedia.org/wiki/Kerstmis (achtergrondinformatie over geschiedenis en gebruiken kerstmis). www.gezelligekerst.nl (site met eenvoudige suggesties voor de kerstviering). www.vanharte.nl (site met veel eenvoudige praktische tips voor vieringen). http://home.planet.nl/~smets039/kerstlied.html) (site met kerstliederen inclusief hun tekst). http://communities.zeelandnet.nl/data/activiteiten/index. php?page=13&showpage=49171 (met suggesties voor diverse activiteiten). http://www.beleven.org/verhalen/ (op zoek naar een verhaal om te delen met Kerstmis? Deze site bevat veel méér dan alleen kerstverhalen).

as

DECEMBER 2013 31

Boeken

De vreugde van luisteren Het is vaak niet eenvoudig om jezelf te openen voor de ervarin-

Verhalen van leven

gen van een ander of om iemand de kans te geven zijn verhaal

De generatie ouderen van nu is

ononderbroken te vertellen.

geboren en getogen voor de

Terwijl goed luisteren een

Tweede Wereldoorlog. Dit boek

geschenk is voor je gesprekspart-

belicht in twaalf portretten de

ner. In dit boek noemt de auteur

verschillen binnen deze genera-

luisteren een van de basisbe-

tie. De grote lijnen van de

hoeften van het bestaan. In over-

De positieve psychologie is een snel groeiende stroming in de psychologie.

geschiedenis vormen de achter-

denkingen, poëtische teksten en

De stroming is gericht op veerkracht, optimaal functioneren en gezond-

grond in ieders leven. De per-

liederen komt het thema aan

heid. Volgens de auteurs van dit handboek richt het zich op het versterken

soonlijke uitwerking, de gevolgen

bod. Een aantal teksten is door

van de mogelijkheden van de mens om een plezierig, zinvol en betrokken

ervan, variëren in elk verhaal.

muziektherapeut Eva de Mooij

leven te leiden. Erkenning van en omgaan met negatieve emoties en

Het boek besteedt veel aandacht

op muziek gezet en ingezongen.

moeilijke leefomstandigheden zijn hiervan wezenlijke onderdelen. Ook

aan de rol die levensbeschouwing

Deze zijn als liederen te beluiste-

gaat het om een goede balans tussen het zelf (individueel functioneren)

hierbij gespeeld heeft. Het bevat

ren op de bijgevoegde cd.

en de ander (samenleven en betrokken zijn, het zelf overstijgen).

ook een hoofdstuk met adviezen

Dit handboek biedt professionals die positieve psychologie willen toe-

om samen met ouderen terug te

Marinus van den Berg/

passen in hun werk een overzicht van de wetenschappelijke onderbou-

kijken op hun leven.

Uitgeverij Ten Have/

Handboek Positieve Psychologie

wing en praktisch toepassingen van het vakgebied. Thema’s die aan de

ISBN: 978 90 2590 36 57/

orde komen zijn: positieve emoties, talentontwikkeling, posttraumati-

Mieke Heijerman/

sche groei, hoop, waardeontwikkeling en positieve relaties. Daarnaast

Uitgeverij Oase Media/

bevat het praktische oefeningen.

ISBN: 978 90 79155 20 0/

Prijs: € 17,95

Prijs: € 14,50 Ernst Bohlmeijer, Linda Bolier, Gerben Westerhof en Jan Auke Walburg/Uitgeverij Boom/ISBN: 978 94 6105 963 5/Prijs: € 39,50

Uit den ouden doosch

Een schot in de roos

Enige jaren geleden is een serie histori-

In een vuilnisbak op de Noordermarkt vin-

sche fotoboeken op de markt gekomen,

den twee vuilnismannen een mobiele tele-

gebaseerd op beeldmateriaal van het

foon. Als de wachtcommandant van Bureau

Spaarnestad Fotoarchief. Deze serie is nu

Raampoort de telefoon inschrijft als gevon-

in de aanbieding. De totale serie is nu

den voorwerp, gaat deze plotseling over. Hij

voor slechts € 29,99 te verkrijgen. De negen fotoboeken worden

heeft een doodsbenauwde vrouw aan de lijn.

geleverd in een bewaarcassette. De boekjes zijn uitermate

Zij vertelt dat de telefoon van haar zoon is,

geschikt voor reminiscentieactiviteiten en besteden onder

die al drie dagen wordt vermist ... Tijd voor een onderzoek. Een

andere aandacht aan de volgende onderwerpen: verdwenen

prettig leesbare, in eenvoudige taal herschreven, spannende

beroepen, kinderspelletjes, schooltijd, feesten, kantoorleven,

detective in de beroemde Baantjer-serie.

boodschappen en verenigingsleven. Appie Baantjer en Simon de Waal/Uitgeverij Eenvoudig Uitgeverij Scriptum/ISBN: 978 9055 9440 33/Prijs: € 29,90

Communiceren/ISBN: 978 90 8696 169 6/Prijs: € 12,-

De rubriek ‘Boeken’ besteedt aandacht aan uitgaven op het gebied van gezondheidszorg en activiteitenbegeleiding. Recensie-exemplaren kunt u samen met een persbericht sturen naar: Redactie AS, postbus 10208, 1001 EE Amsterdam. 32 DECEMBER 2013

as

Agenda Januari en februari 2014 Werken aan een levensboek

senbloeding of operatie. Niet-

een groter beroep gedaan op de

Landelijk Congres

aangeboren hersenletsel (NAH)

zelfredzaamheid en de eigen

Denk je ook wel eens: dat verhaal

heeft een enorme impact. De

kracht van burgers, hun sociale

Burger- en Cliëntenparticipatie Wmo 2015

van mijn cliënt mag niet verloren

gevolgen zijn vaak niet alleen van

netwerken en collectieve voorzie-

Met de Wmo 2015 krijgen

gaan? Hoe ging het eigenlijk in de

lichamelijke aard, ook op gedrags-

ningen. Hoe kunnen organisaties

gemeenten nog meer taken op het

oorlog? Hoe groeide je op in een

matig en emotioneel gebied kun-

hier zo goed mogelijk op inspelen?

gebied van zorg en welzijn dan

gezin met tien kinderen? Wat kun-

nen er veranderingen optreden.

En hoe kunnen professionals

voorheen. Nieuwe doelgroepen,

nen cliënten je meegeven over tij-

Nog lastiger zijn de onzichtbare

omschakelen naar een meer facili-

met hun eigen mogelijkheden en

den waarin je lopend op visite

klachten die kunnen ontstaan.

terende en ondersteunende rol?

beperkingen, zijn aangewezen op

ging, knikkerde op straat en geen

Het congres Niet-aangeboren her-

Deze vragen staan centraal op het

ondersteuning van de gemeente,

televisie had? Met een levensver-

senletsel gaat vooral in op het

Landelijk Congres Van AWBZ naar

het eigen netwerk en de buurt.

haal wordt het verleden levend.

begrijpen en het begeleiden van

Wmo, van verzorgingsstaat naar

Kwetsbare burgers willen gemeen-

Herinneringen worden opgehaald

mensen met NAH.

participatiesamenleving.

telijk Wmo-beleid mee kunnen

en aangevuld met foto’s, geboorte-

Tijdens het congres leer je onder

MOVISIE en Vilans hebben recente-

bepalen. Zeker nu er veel voor hen

kaartjes, rapporten en vergeelde

meer:

lijk goede voorbeelden en ervarin-

verandert door de decentralisaties.

gedichten. Een levensverhaal zorgt

• Hoe een ervaringsdeskundige

gen in kaart gebracht. Deze voor-

Gemeenten hebben hier ook

ook voor verwerking van een

met haar hersenletsel omgaat

beelden en ervaringen vormen de

belang bij, want burgers weten

belangrijke of weggestopte

• Vaardigheden om je cliënten te

leidraad van het congresprogram-

hoe beleid in de praktijk uitwerkt.

ma. Zo wordt er ingegaan op de

Maar wat zijn geschikte participa-

versterking van informele zorg en

tievormen en tools om burgers te

ondersteuning, zelfsturing, innova-

betrekken? Welke mogelijkheden

ties in arbeidsmatige dagbeste-

zijn er om nieuwe doelgroepen te

ding, dagactiviteiten, wijkarrange-

bereiken? En welke innovaties zijn

menten en nog veel meer.

er om die burgerparticipatie opti-

Het programma biedt voor zowel

maal te benutten?

beleidsmakers, bestuurders/mana-

Deze vragen en thema’s komen aan

gers als professionals sessies om

bod tijdens het Landelijk Congres

kennis te delen en inspiratie op te

Burger- en Cliëntenparticipatie

doen voor in de eigen praktijk.

Wmo 2015. Het congres wordt

Het congres wordt georganiseerd

georganiseerd door StudieArena in

gebeurtenis zoals ziekte, het verlies van een geliefde of kind of het verblijf in een jappenkamp. Ten slotte kunnen levensverhalen of levensboeken een rol vervullen in de zorg, bijvoorbeeld met het heel maken van de herinneringen van een dementerende ouder of een kind met een gebroken verleden. Schrijver en trainer Agnes de Boer geeft op diverse plekken schrijfcur-

motiveren • Omgaan met partners en mantelzorgers • Passende ondersteuning aan jongeren • Het begeleiden bij vrije tijdsbesteding, leren en werk • Welke psychiatrische problemen er kunnen ontstaan • Omgaan met agressie en probleemgedrag

sussen waarin je leert hoe je aan een levensboek kunt werken.

Plaats: Ede

door StudieArena in samenwer-

samenwerking met MOVISIE en AVI

De cursus omvat tien lessen. De

Datum: 15 januari

king met MOVISIE en Vilans.

(Aandacht voor Iedereen).

groep bestaat uit maximaal zes

Kosten: € 235,-

personen.

Informatie: Reed Business

Plaats: Bussum

Plaats: Amersfoort

Events

Datum: 20 januari

Datum: 13 februari

Plaats: Velserbroek, Hillegom

Telefoon: 078 6253777

Kosten: € 330,-

Kosten: € 330,-

en Alkmaar

E-mail: aanmeldingen.events@

Informatie: Studiearena

Informatie: Studiearena

Datum: start januari 2014

reedbusiness.nl

Telefoon: 035 5394005

Telefoon: 035 5394005

Kosten: € 195,-

www.reedbusinessevents.nl

E-mail: [email protected]

E-mail: [email protected]

www.studiearena.nl

www.studiearena.nl

Informatie: Agnes de Boer Telefoon: 06 23643295 E-mail: adeboer@agnesinwoor-

Landelijk Congres

denbeeld.nl

Van AWBZ naar Wmo

www.agnesinwoordenbeeld.nl

De herinrichting van de langdurige

Proefabonnement AS 3 nummers voor € 9,95

zorg is een feit. In de overgang van

(stopt automatisch) telefoon: 0314 358 358 [email protected]

de AWBZ naar de Wmo is er sprake

Congres Niet-aangeboren hersenletsel

van forse bezuinigingen, verdere

Naar schatting 130.000 (nieuwe)

decentralisatie van de extramurale

mensen krijgen jaarlijks te maken

begeleiding. Steeds meer kwetsba-

met hersenletsel als gevolg van

re ouderen, chronisch zieken en

bijvoorbeeld een herseninfarct,

mensen met een beperking blijven

ongeluk, tumor, hartstilstand, her-

zelfstandig thuis wonen. Er wordt

scheiding van wonen en zorg en Activiteitenbegeleidster Dominique Gerbracht: ‘Het is belangrijk om familie bij activiteiten te betrekken’ BELEEFTUIN PRIKKELT ALLE ZINTUIGEN GOEDE DAGBESTEDING VERMINDERT VRIJHEIDSBEPERKING NIEUWE WET LIZ VERVANGT AWBZ JONGEREN MET EN ZONDER BEPERKING OP ZOEK NAAR HUN TALENTEN NUMMER 12, DECEMBER 2013

as

DECEMBER 2013 33

$OWLMGDOHHQVHHQYDNEODGZLOOHQSUREHUHQ"

NURSING Nursing, omdat beter worden je vak is! Nursing is actueel, exclusief, dichtbij en positief. Het is toegankelijk geschreven en bevat praktische informatie in de vorm van casussen, ervaringsverhalen en vakinhoudelijke artikelen over de dagelijkse praktijk.

TIJDSCHRIFT VOOR VERZORGENDEN Samen met TvV de schouders eronder voor betere zorg! TvV is praktisch, recht door zee en herkenbaar voor alle verzorgenden. In TvV lees je onder andere meer over overheidsmaatregelen, kleinschalig wonen en de dage lijkse praktijk.

* Hierna loopt het abonnement verder als een jaarabonnement met 25% korting. Wenst u niet te continueren dan kunt u voor ontvangst van het laatste nummer opzeggen.

www.tientjesactie.reedbusiness.nl

Profiteer nu van ons ZDUPH aanbod!



nummers voor slechts

€10,Neem nu een introductieabonnement* op je favoriete vakblad en profiteer rofiteer van de korting.

TIJDSCHRIFT VOOR VERPLEEGKUNDIGEN TvZ: Als excellente zorg uw standaard is. In het blad leest u over politiek, beleid, onderwijs en wetenschap binnen de gezondheidszorg. TvZ is betrouwbaar, blik verruimend en biedt evidencebased practices.

Bel 0314-358 358 of bestel online via www.tientjesactie.reedbusiness.nl

ACTIVITEITEN SECTOR AS biedt alle activiteitenbegeleiders nieuwe en creatieve dagactiviteiten en houdt je op de hoogte van de meest recente ontwikkelingen! Of je nu werkzaam bent in de ouderenzorg, psychiatrie of de zorg voor gehandicapten, AS is het vakblad voor jou!

‘Als je ergens echt voor gaat is alles mogelijk’ Op zoek naar talenten van jongeren met en zonder beperking

Het Senself Event is een zintuigprikkelend dancefeest voor iedereen.

Een verstandelijke beperking kan een bron van inspiratie zijn. Dat is de visie van Senself, een platform dat jongeren met en zonder beperking samenbrengt. Tijdens allerlei bruisende evenementen in heel Nederland worden deelnemers uitgedaagd om op zoek te gaan naar hun talenten en deze in te zetten. 36 DECEMBER 2013

as

S

enself is een initiatief van stichting Skyway en is ontstaan vanuit de behoefte om talenten te ontwikkelen. Oprichter Ronald Ligtenberg stelde zichzelf een doel dat groter was dan hij dacht te kunnen realiseren – puur om zichzelf uit te dagen en daardoor nieuwe talenten te ontdekken. Vanuit zijn passie voor muziek kwam hij op een muziekevenement voor doven, slechthorenden en horenden uit. Hij noemde dit Sencity.

Het gedachtegoed van stichting Skyway is gebaseerd op ‘possibilizing’. Possibilizers zijn mensen die denken en werken vanuit mogelijkheden. Die in plaats van naar hun eigen ‘schijnbare’ beperking of die van anderen naar talenten en kansen kijken. De woorden ‘kan niet’ bestaan niet binnen Skyway. Skyway gelooft dat alles mogelijk is als je ergens écht voor gaat en denkt in mogelijkheden in plaats van beperkingen. Uitgangspunt is dat je elk doel en iedere droom kunt verwezenlijken. Dit

geloof en eerder geslaagde ‘onmogelijke’ projecten geven jongeren energie en zelfvertrouwen.

Skyway Academy Vanuit de Skyway Academy worden de verschillende Senself-workshops en -trainingen gegeven rondom het begrip possibilizing. Dit gebeurt door middel van bijvoorbeeld een BrainSssstorm, waar deelnemers zonder woorden kunnen brainstormen. Of een workshop possibilizing waarin het schijnbaar onmogelijke mogelijk blijkt. Het trainersteam bestaat uit mensen met en zonder beperking. Possibilizer Jolijn van Deursen: ‘Zij zijn het levende bewijs dat er heel veel kan, zo veel als zij zelf kunnen dromen. Omdat zij onder andere werken met teams met dove jongeren en mensen met een lichamelijke of verstandelijke beperking, weten zij hoe belangrijk het is om possibilizing in te zetten. Het neemt een flink stuk onzekerheid weg dat helaas bij veel mensen aanwezig is.’ Senself geeft ook een training van een paar maanden. Tijdens deze training verkennen de deelnemers hun grenzen en ontwikkelen zij zich zo dat zij hun talent met de maatschappij kunnen delen. Jolijn van Deursen: ‘Zij doen dit bijvoorbeeld door workshops te geven, te performen, producten te exposeren of een bijdrage te leveren aan de organisatie van een culturele belevingsdag. Verschillende doelgroepen werken hierbij samen. Zij leren van elkaars talenten en bezoeken ter afsluiting van de training een zintuigprikkelend muziekevenement. Op deze manier laten we de deelnemers over grenzen heen kijken en maken we ze bewust van hun eigen talenten. Wanneer zij die met de wereld delen kan de maatschappij niet langer om hen heen.’

Wat is Senself? Senself is een platform dat staat voor het je bewust zijn van je eigen talenten. Het platform organiseert allerlei activiteiten en evenementen voor mensen met en zonder verstandelijke beperking. Deelnemers leren hun talenten te ontwikkelen en in te zetten om zichzelf en anderen te verbazen en te inspireren. Schijnbare onmogelijkheden worden mogelijk gemaakt. Succesvolle Senself-edities hebben plaatsgevonden in onder andere Rotterdam, Amsterdam, Eindhoven, Nijmegen, Den Haag, Utrecht, Breda, Dordrecht, Tilburg en Bergen op Zoom. Aankomende edities van Senself zijn op 20 februari in Groesbeek en in juli in Utrecht

Senself geeft jongeren energie en zelfvertrouwen

Possibilizingtraject

Culturele belevingsdag

De Senself Training wordt gegeven door een professionele coach die de groep begeleidt in een zogenaamd ‘possibilizingtraject’. Jolijn van Deursen: ‘Deelnemers worden uitgedaagd om op zoek te gaan naar hun talenten en deze in te zetten. Ook wordt geleerd om te werken in teamverband en om trots te zijn op het eindresultaat. Vanuit het trainingstraject vinden verschillende workshops plaats, passend bij de groep. Hierbij valt te denken aan een dj-workshop, een promotieworkshop of een dansworkshop. Het trainingstraject werkt naar een “maatschappelijke metafoor” toe, om zo de talenten van de deelnemers in praktijk te brengen. Deze metafoor is de Senself culturele belevingsdag, het Senself Event of een activiteit van derden/opdrachtgevers. Elke deelnemer werkt aan zijn of haar persoonlijke portfolio, waarin krachten en persoonlijke ontwikkeling tijdens het traject staan beschreven. Iedereen ontvangt aan het einde een echt possibilizers-certificaat.’

Ook organiseert Senself een culturele belevingsdag. Dit is een interactief dagprogramma waarbij bezoekers een ‘possibilizingstraject’ doorlopen. Bezoekers worden door de deelnemers van de Senself Training óók uitgedaagd om op zoek te gaan naar hun (verborgen) talenten en zelfbewust te zijn over hun eigen ‘kunnen’. Professionals en amateurs werken samen, waardoor bezoekers zelf hun eigen interactieve evenement creëren. De dag staat bol van zintuigprikkelende en inspirerende workshops. Deze workshops verschillen per editie, maar kunnen bestaan uit een workshop moleculair koken, schilderen met licht, elektronisch muziek maken en een dj-workshop. De resultaten van de workshop worden gepresenteerd tijdens het afsluitende muziekfeest ‘Senself Event’.

Uitgangspunt is dat je elk doel en iedere droom kunt verwezenlijken

Senself Event Het Senself Event is een zintuigprikkelend dancefeest voor iedereen. De Events zijn vaak het eindresultaat van de Senself Training of de Senself culturele belevingsdag. Op het Event kunnen mensen met en zonder een (verstandelijke) beperking de passie en emotie van muziek via de andere zintuigen ervaren.

as

DECEMBER 2013 37

Mensen met een zonder beperking dansen samen op de zogenaamde ‘Sensefloor’.

Er zijn verschillende muzikanten, VideoJockey’s, dansers, AromaJockeys, smaaksensaties en trilvloeren aanwezig die een totaal nieuwe ervaring van muziek geven. Senself is een toffe en vernieuwende manier van een avond stappen met je vrienden. Jolijn van Deursen: ‘Op de Senselfevenementen worden alle zintuigen geprikkeld door middel van voorzieningen als een trillende dansvloer genaamd Sensefloor, een AromaJockey die allerlei geuren de zaal in blaast die passen bij de emotie van de muziek en smaaksensaties van onze FoodJockey. Ook heeft Senself TextJockeys, VideoJockeys en LightJockeys die de visuele sensaties prikkelen met onder andere stopmotionfilmpjes en light graffiti.’

Senself Kids

Kids editie Groesbeek

Op basis van positieve ervaringen uit eerdere jaren met een programma voor kinderen, is het kidsprogramma toegevoegd aan het Senself-concept. Het is een dagprogramma voor kinderen van tien tot en met twaalf jaar met en zonder een verstandelijke en/of (meervoudige) beperking. Tijdens dit programma vindt een ontmoeting plaats tussen deze kinderen’, zegt Jolijn van Deursen. ‘Muziek wordt toegankelijk gemaakt voor kinderen die dit in mindere mate beleven. De kinderen ontdekken wat zintuigprikkeling met je doet. Alle kinderen worden zich ervan bewust hoe het is om een bepaald zintuig te missen en dat dit in plaats van een beperking juist een ander talent met zich meebrengt.’

Op 20 februari vindt er een Kids editie plaats in Groesbeek. Senself Kids werkt voor deze editie samen met stichting Cardo, een theater en artiestenbureau dat zich richt op participatie van mensen met een verstandelijke beperking in de samenleving. Stichting Cardo is onderdeel van zorginstelling Pluryn. Er is een programma voor kinderen (van tien tot twaalf jaar) en een onderdeel voor jongeren (middelbaar onderwijs). Beide programma’s bestaan uit workshops en een muziekevenement vol zintuigprikkeling. Cocreatie vanuit de deelnemers speelt tijdens deze editie een belangrijke rol. Tijdens het avondprogramma zal onder andere rapper Kleine Viezerik optreden en artiesten van het Cardo artiestenbureau. Verder is er een theatervoorstelling van Theater Totaal die door mensen met een verstandelijke beperking wordt uitgevoerd.

Op een Senself Event zijn smaaksensaties en trilvloeren aanwezig die een totaal nieuwe ervaring van muziek geven 38 DECEMBER 2013

as

Bedrijven enthousiasmeren Stichting Skyway wil niet alleen

Heroes of the Sky Een van de projecten die Senself aanbiedt is Heroes of the Sky. Hierbij wordt aan de deelnemers gevraagd wie hen inspireert en motiveert. Senself probeert vervolgens een ontmoeting met deze persoon te regelen. Hieruit ontstaan ontmoetingen waarin beiden hun expertise over kunnen brengen en elkaar kunnen inspireren. Zo werkte in een van deze bijeenkomsten rapper Willie Wartaal (Jeugd van Tegenwoordig) met een deelnemer samen naar een rapworkshop toe. De deelnemer leerde van Willie beter communiceren door het schrijven van teksten en duidelijker articuleren. Op zijn beurt raakte Willie raakte geïnspireerd door zijn nonverbale communicatiekracht. Tijdens een andere bijeenkomst ging een deelnemer met een verstandelijke beperking een samenwerking aan met een professionele graffiti kunstenaar. Zij hebben tijdens het evenement samen live een kunstwerk gemaakt. De deelnemer gaf aan altijd al een passie voor graffiti kunst te hebben. Hij had echter nog nooit de kans gekregen om er wat mee te doen. Senself heeft een professioneel graffiti kunstenaar benaderd en deze wilde meewerken aan het project. Hij heeft de deelnemer tijdens het evenement alles geleerd over de technieken van het graffiti spuiten. Samen hebben zij uiteindelijk live een

graffiti portret gemaakt van de jongen. De deelnemer gaf aan de middag van zijn leven gehad te hebben. Het kunstwerk heeft daarom ook een mooi plekje bij hem thuis gekregen.

Partners van Senself Senself komt altijd voort uit een samenwerking met een partner uit de stad waar de activiteiten plaatsvinden. Senself heeft onder andere samengewerkt met de volgende partners: • Amsterdam: Orioncollege, Amsterdam Dance Event (ADE), Toren Overhoeks, Urban Arthouse • Rotterdam: Museumnacht, ASVZ, Herenplaats • Utrecht: Zorginstelling Pameijer, Culturele zondag Utrecht Danst, Winkel van Sinkel, De Beschaving • Eindhoven: Zorginstelling Lunetzorg, Dynamo • Den Haag: Zorginstelling Middin, Koorenhuis, Paard Den Haag • Dordrecht: Zorginstelling Syndion, Bibelot, Energiehuis, ASVZ, Gemiva-svg • Groesbeek: Zorginstelling Pluryn, Cardo Theater, Senself word mede mogelijkgemaakt door: 6D creations, NSGK, VSB fonds, Fonds verstandelijk gehandicapten, Stichting Boschuysen, SNS reaal, Stichting HoezoAnders

Skyway wil niet alleen individuen stimuleren hun grenzen te verleggen, maar ook bedrijven en organisaties inspireren

individuen stimuleren hun grenzen te verleggen, maar ook bedrijven en organisaties inspireren. Dit doet Skyway door ook hen te enthousiasmeren voor en te betrekken bij de organisatie van baanbrekende projecten, want iets als een groot muziekevenement organiseer je niet in je eentje. Op deze manier heeft Skyway over heel de wereld een groot netwerk van partnerorganisaties opgebouwd die samen werken aan de ontplooiing van talent. Van grote organisators van dancefeesten tot kleine stichtingen die een bepaalde doelgroep ondersteunen. Tekst Bianca Huisman | Foto’s Tim Leguijt

Possibilizer Jolijn van Deurzen: ‘De deelnemers zijn het levende bewijs dat er heel veel kan, zo veel als zij

Fotografie

zelf kunnen dromen.’

as

DECEMBER 2013 39

‘Ik ben Noortje Potters, persoonlijk begeleider gehandicaptenzorg’

Wij zijn de zorg

f

Al vana

0 5 , 8 6 € aand! per m

... en hebben onze eigen zorgverzekering! • 1 op de 4 zorgmedewerkers heeft al een IZZ Zorgverzekering • 10% collectiviteitskorting • Ook voor studenten en ZZP-ers in de zorg

www.izz.nl