GIJ EDUCATIEVE MAP VOOR LEERKRACHTEN DAAR! LUISTEREN NAAR MIJN PERFORMANCE OVER WO I SAMENGESTELD DOOR JAN SWERTS

GIJ DAAR! KOMT LUISTEREN NAAR MIJN

PERFORMANCE OVER WO I

EDUCATIEVE MAP VOOR LEERKRACHTEN SAMENGESTELD DOOR JAN SWERTS

EEN PRODUCTIE VAN VEGAS LAS/MAANDACHT I.S.M.

EDUCATIEVE MAP VOOR LEERKRACHTEN

Woord vooraf

1.jpg

2.jpg

3.jpg

De laatste maanden blijft niemand er van gespaard: de Eerste Wereldoorlog is terug. Documentaires, artikels, films, series, expo’s,wandelingen...trachten ons 100 jaar terug te laten reizen om te begrijpen én te beseffen wat er zich destijds heeft afgespeeld. Met het angstbeeld dat “de geschiedenis sterft met de getuigen” trachten overheden en instellingen allerhande ons deelgenoot te maken van de laaghartige horror die tijdens die 4 jaar hoogtij vierde zodat we deze keer écht ‘nooit zouden vergeten’ en er na twee gruwelijke episodes ‘nooit meer oorlog’ zou zijn. De overvloed aan informatie heeft echter een belangrijke keerzijde: heel wat mensen zien door de bomen het bos niet meer en verliezen hierdoor overzicht, nuancering en mogelijks interesse. Om een gigantisch en overweldigend conflict zoals De Grote Oorlog te kunnen vatten, kan je dan ook best ‘klein’ beginnen: dicht bij huis, a.d.h.v. concrete overblijfselen van die eerste wereldbrand. De provincie Limburg beklemtoont om deze reden net de persoonlijke verhalen van gewone mensen: het lot van Mathilde en Isidore Paukens, Baptist Martens en vele anderen – te volgen via Facebook avant la lettre – hebben als doel de woelige oorlogsjaren in Limburg én aan het IJzerfront zo nabij en herkenbaar mogelijk te brengen, terwijl de historische correctheid gegarandeerd blijft. Ook de tentoonstelling en de performance van Stijn Meuris hebben als premisse om “notendopgewijs” en drempelverlagend de geschiedenis van ‘14-’18 tot leven te brengen. Deze educatieve gids volgt een soortgelijke tred: de Grote Oorlog verankeren aan de littekens in jouw gemeente, aan de huidige conflicten in de wereld, het politieke strijdtoneel in België, aan tal van producten in onze winkelrekken.... Kortweg: deze bundel wil helpen om binnen een drietal lesuren geschiedenis te beklemtonen dat de oorlog van ‘14-’18 nog steeds nazindert en nooit helemaal voorbij, maar net angstaanjagend en fascinerend vlakbij is.

4.jpg

5.jpg

6.jpg

–1–

EDUCATIEVE MAP VOOR LEERKRACHTEN Deze educatieve map is opgebouwd uit een stevige portie leerinhoud over de Eerste Wereldoorlog. Je bent als leerkracht natuurlijk volledig vrij om te beslissen welke delen van deze inhoud – die in het zwart weergegeven is – behandeld worden en of dit via een presentatie en/of a.d.h.v. leergesprekken aangebracht wordt. Het verhaal dat zich in deze gids ontvouwt, werd gelardeerd met tal van vragen, die in het rood aangegeven staan. Ook hier ligt zowel de route die samen met de klas bewandeld wordt om tot het antwoord te komen als de exacte formulering van de oplossing en de manier van vastzetten in de handen van de leerkracht. We hebben wel onze voorzetten tot antwoord in het groen meegegeven. De edumap bevat tevens een aantal opdrachten die door de leerlingen uitgevoerd kunnen worden. In dat geval wordt er – in het blauw – verwezen naar een aparte .pdf (Limburg1914-1918_opdrachten. pdf) die door de leerkracht makkelijk af te drukken en uit de delen is. Alle beelden die in de edumap gebruikt worden, zijn genummerd en terug te vinden in de map Limburg1914-1918_afbeeldingen zodat het aanschouwelijk materiaal makkelijk te gebruiken valt in PowerPointpresentaties, Prezi’s, toetsen... De provincie Limburg hoopt alvast dat deze map jou en jouw klas door een boeiend stuk geschiedenis mag gidsen.

–2–

DEEL 1 DE STEMMEN ACHTER DE STENEN

1. DE STEMMEN ACHTER DE STENEN Hoogstwaarschijnlijk ben je zelf al menig maal langs de plek gelopen die het allerbeste startpunt vormt voor de verkenning van de Eerste Wereldoorlog: het gemeentelijke monument voor de gesneuvelden. Als je de gevallenen van jouw gemeente in kaart brengt, levert je dat namelijk onmiddellijk de kaart van het conflict op Belgische bodem op.

1.1. De kaart van het monument STAP 1: HET MONUMENT Maak als leerkracht een foto van het gemeentelijke monument voor de gesneuvelden ‘14-’18 of geef de leerlingen de opdracht het monument te bezoeken en te fotograferen. Zorg ervoor dat vooral de namen, data en (eventuele) plaatsnamen duidelijk worden vastgelegd. Verzamel enkel info omtrent soldaten en niet over burgerslachtoffers.

7.jpg

8.jpg

STAP 2: OP ZOEK NAAR DE PLEK Indien er op het monument geen plaats van overlijden vermeld staat, kan deze info via een aantal andere wegen verkregen worden: • het kerkhof: de meeste gemeenten hebben een aparte sectie voor de gesneuvelden; sommige zelfs een apart kerkhof. • heemkundige kringen/bibliotheken: hier vind je al snel collages die destijds werden gemaakt van (de doodsprentjes) van de gesneuvelden. Een lijst van Limburgse heemkunde kringen kan je via http://www.heemkunde-limburg.be/heemkringen.htm raadplegen. • de namenlijst van Gone West (http://www.gonewest.be/nl/namenlijst) Meer uitleg over de namenlijst: http://deredactie.be/cm/vrtnieuws/regio/westvlaanderen/1.1941240

–4–

1. DE STEMMEN ACHTER DE STENEN STAP 3: HET OVERZICHT Noteer de bekomen informatie in een overzichtelijke kolom. Orden de namen chronologisch: de vroegst gesneuvelde bovenaan, de soldaat die het laatst voor het vaderland viel onderaan. Voorbeeld Alken Naam

Datum overlijden

Plek overlijden

1

Desire Sauwens

Augustus 1914

Luik

2

Auguste Neven

14/08/1914

Florennes

3

Theodore Colemont

September 1914

Boortmeerbeek

4

Jan-Emile Raymaekers

02/10/1914

Londerzeel

5

Joseph Wijnants

21/10/1914

Diksmuide

6

Guillaume Vandercappellen

02/11/1914

Zevekote

7

Desire Ballet

20/01/1915

De Panne

8

Emile Philippaerts

18/04/1918

Beveren-aan-den-IJzer

9

Pieter-Robert Penxten

19/05/1918


10

Jan Martens

26/06/1918


11

Joseph Vierendeel

28/09/1918

Passchendaele

12

Louis-Hubert Liebens

04/10/1918

Westvleteren

13

Oscar Cosmans

05/10/1918

Brijthem

14

Emile Mellemans

21/10/1918

Somerghem

15

Pieter Smets

1918

Veurne

STAP 4: DWARS DOOR BELGIË Plaats de cijfers van de gesneuvelde soldaten bij de plek waar zij stierven. Zoek de locaties op via een atlas of een online kaartendienst. Voorbeeld gesneuvelden Alken 6 15 5 7 12 8-10

14 4

11

3

1

2

(de lege tabel en kaart om te printen: zie bijlage A)

–5–

1. DE STEMMEN ACHTER DE STENEN STAP 5: DE LOGICA VAN DE AFGELEGDE WEG De Eerste Wereldoorlog heeft zich een bepaalde weg door België gebaand. Verbind op basis van de bekomen informatie (data en plaats van overlijden) de onderstaande oorlogsgebeurtenissen met de juiste periode. (zie bijlage B)

AUGUSTUS 1914

SLAG OM ANTWERPEN

einD SEPTEMBEr BEGIN OKTOBER 1914

SLAG OM LUIK

TWEEDE HELFT OKTOBER 1914

SLAG OM NAMEN

SLAG OM DE IJZER –6–

1. DE STEMMEN ACHTER DE STENEN CONCLUSIE De eerste Belgische hindernis voor de Duitse troepen, die logischerwijs vanuit het oosten ons land binnenvielen, waren inderdaad de forten van Luik. Deze fortengordel hield een aantal dagen stand, maar de verouderde bouwwerken moesten al gauw de strijd staken toen de Duitsers de Dikke Bertha (een ongezien krachtige houwitser die granaten van wel 420 mm kon afvuren) in de strijd wierpen.

9.jpg

10.jpg

Het meest treffende voorbeeld hiervan is het fort van Loncin dat door een voltreffer van een Dikke Bertha explodeerde waardoor 350 soldaten op slag dood waren. Omdat de meeste lijken nooit werden opgegraven, heeft koning Filip deze plek onlangs uitgeroepen tot nationaal massagraf 11.jpg (http://m.demorgen.be/dm/m/nl/16630/Belgisch-Koningshuis/article/detail/1979397/2014/08/03/ Koning-Filip-geeft-Fort-van-Loncin-titel-van-nationale-begraafplaats.dhtml?originatingNavigationItemId=983).

TIP: De Limburgse fictiefilm “Kleine verhalen in een Groote Oorlog” schetst een treffend beeld over de fortenaanval. https://www.youtube.com/watch?v=3_e4pkJFlcc

–7–

1. DE STEMMEN ACHTER DE STENEN CONCLUSIE (VERVOLG) Hetzelfde reusachtige kanon stelde ook de forten rond Namen in een aantal dagen buiten strijd.

12.jpg

Na het vallen van deze forten trok het Belgische leger zich eind augustus 1914 terug in de versterkte stad Antwerpen.

14.jpg

13.jpg

Toen de Duitsers ook deze vesting lieten vallen, verzamelden de overgebleven troepen zich in de Westhoek, waar aan de rivier de IJzer vier jaar lang slag geleverd zou worden tussen Duitse en geallieerde troepen. Deze Westhoek is het enige deel van ons land dat tijdens de Eerste Wereldoorlog onbezet bleef: een piepklein stukje grond (slechts 3 % van het totale België) met als hoofdstad... Veurne.

16.jpg

15.jpg

–8–

1. DE STEMMEN ACHTER DE STENEN Er blijven na deze conclusie echter nog héél wat prangende vragen: 1. Waarom is er in 1914 überhaupt een oorlog begonnen ? 2. Welke grote landen vochten met/tegen elkaar en wat had het kleine België daarmee te maken ? 3. Waarom bezetten de Duitsers niet heel België, inclusief de Westhoek ? 4. En waarom zijn er betrekkelijk weinig Belgische gesneuvelden in de jaren 1915-1917 ?

17.jpg

–9–

1. DE STEMMEN ACHTER DE STENEN

1.2. Het mysterie van de hiaten 1.2.1. Het eerste hiaat Het valt op dat er tussen de val van de forten van Luik (16 augustus) en de strijd om Antwerpen (28 september) vrij veel tijd zit. De Duitsers – die op een steenworp van de Antwerpse wereldhaven zitten – wachten na Luik maar liefst een maand en half vooraleer ze de sinjorenstad aanvallen. Om deze vreemde hiaat uit te kunnen leggen, dienen we samen erg aandachtig naar volgende aanvalsplan te kijken. Dit plan – uitgedacht door een zekere generaal Von Schlieffen – was het fundament voor wat de Duitsers een Blitzkrieg (een bliksemoorlog) noemden. Als je naar de pijlen op het plan kijkt, valt op dat de Duitsers vooral 1 land snel op de knieën willen dwingen. Welk land is dat? Frankrijk Blijkbaar was er een zeer sterke vijandschap tussen deze twee naties. Dit werd onlangs nog beklemtoond door de symbolische omhelzing tussen de Franse en Duitse president: François Hollande en Joachim Gauck herdachten de honderdste verjaardag van de Grote Oorlog te Luik en onderstreepten het belang van de verzoening en vriendschap tussen de twee naties. Wat een verschil met 100 jaar geleden!

18.jpg

19.jpg

Maar waarom was er destijds zoveel kwaad bloed tussen Frankrijk en Duitsland? Ook dit antwoord is terug te vinden op de kaart van het Von Schlieffen-plan. Vergelijk die kaart eens met een huidige kaart van Europa (via atlas of online kaartdienst). Welke verschil valt op?

20.jpg

Een aantal steden die nu in het oosten van Frankrijk liggen (zoals Metz en Strasbourg) hoorden in 1914 blijkbaar bij Duitsland.

21.jpg – 10 –

1. DE STEMMEN ACHTER DE STENEN In 1870 brak er een oorlog uit tussen Pruisen (het latere Duitsland) en Frankrijk. Deze Frans-Pruisische oorlog werd in 1871 door de Pruisen gewonnen en deze gedroegen zich als zeer slechte winnaars: niet enkel moesten de Fransen erg veel betalen zodat de Pruisen hun land terug zouden verlaten, ook namen ze een deel van Frankrijk (het gebied Elzas-Lotharingen) in hun bezit.

22.jpg

23.jpg

Als klap op de vuurpijl vonden de Pruisen deze grote overwinning het perfecte moment om het Duitse Keizerrijk uit te roepen. Om de blamage voor de Fransen compleet te maken, werd de ceremonie waarop Pruisen met andere staten als Beieren en Baden tot een Duits rijk werd verbonden, niet op Duits, maar op Frans grondgebied gehouden. En om aan te geven op welke symbolische Franse plek de plechtigheid plaatsvond, kunnen we best even naar het einde van de Eerste Wereldoorlog gaan. Een ‘spoiler alert’ indachtig verklappen we alvast wie de Grote Oorlog verloor: Duitsland. Na de nederlaag moesten de Duitsers – net zoals de Fransen in 1871 – zeer veel gebied afstaan én erg veel herstelbetalingen doen. Deze strenge voorwaarden werden in een verdrag gegoten en dat werd getekend op exact dezelfde plaats waar de Duitsers een 40-tal jaar daarvoor hun glorierijke keizerrijk in het leven riepen. Poets, wederom poets, dus... De volgende drie prenten spelen zich op dezelfde plek af: kan je a.d.h.v. de geschiedenislessen uit de vorige jaren en de hierboven aangehaalde info afleiden over welke plek het gaat en in welke eeuw de taferelen zich afspelen?

25.jpg

26.jpg

24.jpg

20ste eeuw

17de eeuw

– 11 –

19de eeuw

1. DE STEMMEN ACHTER DE STENEN De bekende Zonnekoning (Lodewijk XIV) liet het paleis bij Versailles in al zijn glorie en overdaad in de 17e eeuw bouwen. De bekendste ruimte van het paleis is de Spiegelzaal, alwaar alle drie de prenten zich afspelen: de rechtse prent is de geboorte van het Duitse Keizerrijk (1871 = 19e eeuw) en op de linkse prent tekent een mistroostig Duitsland het verdrag van Versailles (1919 = 20ste eeuw). Op de achtergrond van deze prent zie je de geesten van de Duitse generaals ten tijde van de Frans-Pruisische oorlog (af te leiden aan de datum 1871 die als een wolk boven de geesten drijft): ze zien met lede ogen aan hoe hetgeen zij hebben gewonnen nu dubbel en dik terugbetaald moet worden.

27.jpg

Even terug naar de aanloop tot de Eerste Wereldoorlog: na de enorme vernedering in 1871 zonnen de Fransen decennialang op wraak. Hierdoor gingen ze bondgenootschappen aan die daarvoor niet zo voor de hand liggend waren. Het belangrijkste militaire verbond was de Triple Entente. Bekijk nevenstaande prent en probeer a.d.h.v. de aanwezige symbolen af te leiden uit welke drie naties deze Entente bestond.

28.jpg – 12 –


FRANKRIJK

RUSLAND

GROOT-BRITTANNIË

Motieven: • de kleuren van de Franse vlag • nationaal symbool sinds de Franse Revolutie: Marianne.

Motieven: • de adelaar van de toenmalige vlag van Rusland • het kruis van de staatsreligie van Rusland: Russisch-orthodox christendom.

Motieven: • het anker als teken van maritieme natie bij uitstek: het land met de grootste vloot en de meeste overzeese gebieden. Als icoon voor het Britse Rijk werd in het verleden vaak een vrouw met Spartaanse helm gebruikt.

29.jpg

31.jpg

30.jpg

32.jpg

33.jpg – 13 –

1. DE STEMMEN ACHTER DE STENEN Het feit dat het Britse Rijk met Frankrijk was geallieerd, verklaart ook de aanwezigheid van de Britse prins William en diens vrouw tijdens de herdenking in Luik.

34.jpg

35.jpg

Duitsland bleef niet bij de pakken zitten en vormde ook een militair bondgenootschap: de Triple Alliantie. Deze bestond eerst uit Duitsland + Oostenrijk-Hongarije + Italië, maar deze laatste werd later ‘ingeruild’ voor het Ottomaanse Rijk (het latere Turkije).

36.jpg

37.jpg

Je kan deze bondgenootschappen vergelijken met de huidige NAVO (= Noord-Atlantische Verdragsorganisatie), waarvan de leden (waaronder België) een plicht hebben elkaar militair bij te staan als één of meerdere van hen worden bedreigd. De NAVO ontstond in een tijd waarin er – net zoals in 1914 – enorme spanningen bestonden tussen twee machtsblokken.

– 14 –

1. DE STEMMEN ACHTER DE STENEN Leid uit onderstaande prent en kaart af over welke periode en welke machtsblokken het gaat.

38.jpg

Machtsblokken: de kapitalisten (het Westen / USA en zijn bondgenoten) versus de communisten (het Oosten / Sovjet-Unie en zijn bondgenoten Periode: de Koude Oorlog (1950-1989)

Dit conflict – waarin kapitalisten en communisten voortdurend met het gebruik van kernwapens dreigden – leidde bijna tot een Derde Wereldoorlog. Het wordt een Koude Oorlog genoemd omdat de vonk die het conflict in een wereldoorlog had doen ontbranden er gelukkig nooit gekomen is en het bij dreigementen, opscheppen en onrechtstreekse gevechten is gebleven. Spijtig genoeg was de vonk die het kruitvat liet ontploffen er in 1914 wel: in Sarajevo, de hoofdstad van Bosnië-Herzegovina, wordt de kroonprins van Oostenrijk-Hongarije door Servische terroristen vermoord. Hierdoor gaat de sneeuwbal aan het rollen: 1. Oostenrijk-Hongarije verklaart Servië (die zij verantwoordelijk achten voor de dood van hun kroonprins) de oorlog. 2. Rusland beschermt Servië en verklaart de oorlog aan Oostenrijk-Hongarije. 3. Duitsland – dat met Oostenrijk-Hongarije in de Triple Alliantie zit – verklaart de oorlog aan Rusland. 4. Frankrijk – dat met Rusland in de Triple Entente zit – verklaart op zijn beurt de oorlog aan Duitsland. 39.jpg

5. In de verte zien we Groot-Brittannië komen aanstormen, maar daarover zo dadelijk meer. – 15 –

1. DE STEMMEN ACHTER DE STENEN We hebben ondertussen duidelijk gemaakt waarom de oorlog begonnen is en welke grote landen met/tegen elkaar vochten, maar de hamvraag blijft voorlopig onbeantwoord: wat had het kleine België met heel deze ruzie te maken ? Zoals zo vaak leiden de juiste kaarten en propagandaprenten tot het antwoord. Als je de volgende prent bekijkt, valt er een duidelijk strategisch nadeel voor één van de strijdende blokken af te leiden.

40.jpg

De centraal gelegen landen (daarom ook de Centralen genoemd) zijn strategisch zwaar benadeeld: Duitsland en Oostenrijk-Hongarije zitten tussen Frankrijk en Rusland geprangd. Toen Frankrijk na de nederlaag in 1871 wraakbelust allianties begon te vormen met o.a. Rusland wisten de Duitsers dat ze bij een volgende oorlog omsingeld zouden zijn en onmogelijk konden winnen.

41.jpg

42.jpg – 16 –

1. DE STEMMEN ACHTER DE STENEN Er was hiervoor maar één oplossing: een Blitzkrieg; een oorlog die bliksemsnel het Westen (Frankrijk) zou uitschakelen om dan het Oosten (het grote en dus langzaam te mobiliseren Rusland) aan te kunnen. Von Schlieffen – die als eerste zo’n Blitzkriegplan opstelde – beklemtoonde onmiddellijk het grote probleem: in GPS-termen uitgedrukt zou de kortste weg van Duitsland naar Frankrijk zeker niet de snelste zijn. Kan je op basis van de kaart afleiden waarom dat zo is?

43.jpg

Bijna heel het Franse leger bewaakte de grensstreek met Duitsland (groene boogjes 1-4). Via deze weg was het onmogelijk om Frankrijk snel op de knieën te krijgen om zo alle aandacht naar het Oostfront te verschuiven.

De enige manier om een snellere weg te bewandelen, was dan ook een omtrekkende beweging via Luik, Namen en Brussel te maken en Frankrijk binnen te vallen via de véél minder verdedigde grens met België. We zijn nog maar 1 stap verwijderd om het eerste hiaat uit te leggen. Ter herinnering, dat luidde: het valt op dat er tussen de val van de forten van Luik (16 augustus) en de strijd om Antwerpen (28 september) vrij veel tijd zit. De Duitsers – die op een steenworp van de Antwerpse wereldhaven zitten – wachten na Luik maar liefst een maand en half vooraleer ze de sinjorenstad aanvallen.

– 17 –

1. DE STEMMEN ACHTER DE STENEN Als we een laatste keer naar een kaart van het Von Schlieffen-plan kijken, valt het niet enkel op dat Duitsland België als snelweg naar Frankrijk wil benutten, maar dat het initieel zelfs niet van plan is steden als Antwerpen, Gent of Ieper aan te doen.

44.jpg

Dat dit in de maanden september, oktober en november dan toch gebeurt, heeft te maken met twee belangrijke zaken:

1. Tussen droom en daad De 2 nevenstaande prenten leggen pijnlijk het verschil tussen droom en daad bloot. Op welke locatie nabij Parijs loopt de droom van een blitzkrieg tegen Frankrijk spaak? De Duitsers waren zéér dichtbij hun doel begin september 1914: op 2 september werd Parijs geëvacueerd. Enkele Duitse troepen konden in de verte al het topje van de Eiffeltoren zien. Toen deden de Fransen, onder leiding van maarschalk Joffre, aan de rivier de Marne een tegenaanval. Van 6 tot 9 september werd daar ‘de slag aan de Marne’ uitgevochten. De slag had tot gevolg dat de Duitse aanval tot staan was gebracht. De Duitsers moesten zich terugtrekken achter de rivier de Aisne.

45.jpg

47.jpg 46.jpg

– 18 –

1. DE STEMMEN ACHTER DE STENEN Hierdoor stuikte het Von Schlieffen-plan en dus de bliksemoorlog als een kaartenhuisje in elkaar, waardoor een - voor de Centralen zeer nadelige - tweefrontenoorlog zich aanbood. Maar niet enkel Rusland, dat zich in het Oosten aan het mobiliseren was, vormde nu een probleem, ook een andere natie verschijnt op het strijdtoneel om het de Duitsers extra moeilijk te maken.

2. Het vodje papier Het plan om Frankrijk via België aan te vallen om zo Rusland in snelheid te pakken had één belangrijke keerzijde. En deze keerzijde heeft veel te maken met de Brit die in de eerder aangehaalde prent ook aanstalten maakte om Duitsland de oorlog te verklaren. En ook met een simpel, maar erg cruciaal stukje papier.

De volgende prenten werden respectievelijk in 1830 en 1914 gepubliceerd, maar handelen over hetzelfde stukje papier. Kunnen jullie a.d.h.v. de geschiedenislessen die over de Belgische Revolutie handelden afleiden over welk verdrag het hier gaat en wat dat met het Von Schlieffen-plan te maken heeft? PRENT 1: HET CONGRES VAN LONDEN Toen België zich tijdens de Belgische Revolutie van 1830 vrijvocht van Nederland en het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden na 15 jaar al ophield te bestaan, werden er in Londen een aantal congressen georganiseerd om de inboedelscheiding tussen Nederland (aan de linkerpaal vastgekluisterd) en België (rechterpaal) te regelen. Op de tekening zien we dat de gastheer de vos (die Engeland symboliseert) het verdrag tekent en de verantwoordelijkheid opneemt garant te staan voor de neutraliteit van België. Het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden was in 1815 namelijk gevormd als neutrale bufferstaat tussen de steeds ruziënde grootmachten Engeland, Pruisen en Frankrijk. Het was dus van primordiaal belang dat het nieuwe landje dat zich van deze bufferstaat afscheurde ook neutraal was.

48.jpg

– 19 –


49.jpg

PRENT 2: “HET VODJE PAPIER” De bliksemoorlog van Duitsland kon geen rekening houden met deze door Engeland bewaakte neutraliteit van België. Toen het Duitse leger België binnenviel en daarmee te kennen gaf het verdrag van Londen maar als een vodje papier te beschouwen, kwam buldog Engeland in actie en verklaarde het de oorlog aan adelaar Duitsland.

50.jpg

Als je aandachtig kijkt naar deze kaart van het Britse wereldrijk anno 1886 kan je vrij makkelijk afleiden naar welke landen de puppy’s van de Engelse buldog verwijzen. Puppy 1: Canada Puppy 2: India Puppy 3: Zuid-Afrika Puppy 4: Australië

51.jpg

– 20 –

1. DE STEMMEN ACHTER DE STENEN Vanaf dat moment worden dus niet alleen de kolonies van Engeland, maar ook België in een oorlog meegezogen en maakt het willens nillens deel uit van de Geallieerden die tegen de Centralen vechten. Hierdoor wordt ons landje voor de eerste keer in zijn geschiedenis de held van Europa: de underdog die zich uit zelfverdediging tegen een extreme overmacht verzet.

52.jpg

53.jpg

54.jpg

55.jpg

– 21 –


Het belang van de havens Daar het front in Frankrijk is vastgelopen (“Tussen droom en daad”) en de Engelsen zich in de oorlog mengen (“Het vodje papier”), richten de Duitsers hun pijlen vanaf begin september (na de slag bij de Marne) op de havens: de vitale verbindingslijnen tussen Groot-Brittannië en het continent moesten verbroken worden. Antwerpen en de andere havens aan de Noordzee hadden nu een direct strategisch belang. De wedloop naar de zee was begonnen: de Duitsers veroverden de havens van Antwerpen, Zeebrugge en Oostende. De havens van Duinkerke, Calais en Boulogne bleven in Geallieerde handen.

56.jpg

Het eerste hiaat (dat er tussen de val van de forten van Luik (16 augustus) en de strijd om Antwerpen (28 september) vrij veel tijd zit) is hiermee eindelijk uitgeklaard.

– 22 –


1.2.2. Het tweede hiaat Er steekt al dadelijk een tweede vreemd hiaat de kop op: waarom vallen er in de meeste gemeentes vooral gesneuvelden te betreuren die het leven lieten in het najaar van 1914 of in het najaar van 1918 ? Wat is er met de Belgische soldaten in de tussenliggende jaren gebeurd ? Dit hiaat hangt voor een stuk samen met een vraag die eerder werd gesteld: waarom hebben de Duitsers die laatste 3 % van België niet ingenomen ? Het lijkt een wat rare stap, maar het hele discours over de opwarming van de aarde kan licht werpen op deze vraag: surf naar http://flood.firetree.net, alwaar je a.d.h.v. een simulatie kan nagaan welke gebieden in de wereld onder water zullen komen te staan wanneer het zeepeil door de opwarming stijgt. Selecteer een stijging van slechts 1 meter en zoom in op België. Welk gebied wordt getroffen en hoe wordt dit gebied reliëfmatig genoemd volgens onderstaande kaart? Het is overduidelijk dat de polders al bij een stijging van slechts 1 meter onder water zullen lopen. Een poldergebied ontstaat doorgaans door indijking, waarbij land wordt drooggelegd en dijken worden gebouwd om overstromingen door de zee tegen te gaan.

57.jpg

58.jpg – 23 –

1. DE STEMMEN ACHTER DE STENEN Toen de Duitsers in 1914 als een pletwals over ons land marcheerden en het Belgische leger niet verder westwaarts kon vluchten, kwam eind oktober het plan bovendrijven om de sluizen die het gebied aan de Ijzer drooghielden open te zetten zodat de Ijzervlakte onder water kwam te staan en veranderde in één grote modderpoel. Het plan lukte wonderwel en de Duitse opmars werd gestopt.

59.jpg

Het is echter een misvatting te denken dat heel de Westhoek onder water kwam te staan, hetgeen ook niet echt praktisch zou zijn voor de Belgische troepen. De inundatie (= oftewel onderwaterzetting) viseerde een beperkte strook die een buffer zou vormen tussen de Duitse en Belgische troepen. Bekijk onderstaande kaart, lokaliseer de Ijzer, de steden Diksmuide en Nieuwpoort en andere landschapselementen (autowegen, spoorwegen...) die van belang kunnen zijn en markeer op basis daarvan de strook die onder water kwam te staan.

60.jpg – 24 –


62.jpg

ELEMENT 1 = DE IJZER. De IJzer treedt door het openen van de sluizen bij vloed en het sluiten bij eb uit zijn oevers. ELEMENT 2 = DE SPOORWEG De Belgen en Fransen hebben een linie achter de verhoogde spoorweg Diksmuide - Nieuwpoort opgetrokken. Daarom dat de watergrens daar een rechte lijn vormt en aan de oevers van de Ijzer een kronkelende lijn.

61.jpg

Door deze inundatie blijft dit stukje van België gedurende de rest van de oorlog onbezet. Omdat na Frankrijk ook hier het front vastloopt, evolueert de bliksemsnelle bewegingsoorlog tot een stellingen- oftewel loopgravenoorlog: de beide legers graven zich in waardoor er aan het Westelijk Front een gangensysteem ontstaat dat zich uitstrekt van in de Westhoek tot aan de grens van Zwitserland, zo’n 650 kilometer. De totale lengte loopgraven wordt geschat op maar liefst 40.000 kilometer!

63.jpg

64.jpg – 25 –


65.jpg

66.jpg

Dat de bewegingsoorlog in een patstelling is terechtgekomen en de soldaten vaak dagenlang in hun loopgraven moeten wachten i.p.v. te marcheren en te vechten, komt tot uiting in de titel van een van de bekendste verfilmde boeken over de Eerste Wereldoorlog. Welk van de volgende films benadrukt volgens jou de stilgevallen oorlogsmachine ? 67.jpg

– 26 –

1. DE STEMMEN ACHTER DE STENEN ALL QUIET ON THE WESTERN FRONT (in het Nederlands Van het Westelijk front geen nieuws) beklemtoont inderdaad de stellingenoorlog, die zo kenmerkend werd voor de Eerste Wereldoorlog, waarbij de legers vier jaar lang in de loopgraven muurvast tegenover elkaar lagen. Ligt hierin misschien de verklaring voor het tweede hiaat? Zijn er vanaf het moment dat het conflict een stellingenoorlog werd amper nog slachtoffers gevallen omdat iedereen jarenlang rustig in zijn loopgraaf zat te wachten ? Natuurlijk niet: de “All quiet” of “Geen nieuws” in de titel zijn ironisch bedoeld en daardoor voor velen zéér misleidend. De linies verschoven misschien niet zo erg veel, maar er stierven desalniettemin miljoenen soldaten. Het leven in de loopgraven was een hel: slecht eten en drinken, kou, gebrek aan slaap en rust, regen, grondwater, modder, honger, dorst en ongedierte waren de dagelijkse vijanden van de soldaat. Daarnaast waren er mortier- en artilleriebeschietingen, handgranaten, gifgasaanvallen, vlammenwerpers, beschietingen uit vliegtuigen, geweervuur en het vuur van scherpschutters die konden leiden tot een snelle of een langzame dood, een verwonding of verminking of levend worden begraven onder instortende wanden en onderkomens. De daardoor permanent aanwezige angst was misschien wel de allergrootste stressfactor in de voorste linies. En altijd en overal was er de walgelijke stank van urine en uitwerpselen, rook, chemische resten van gasaanvallen, afval en in ontbinding verkerende lijken. Dood en verderf waren onontkoombaar in de loopgraven: beide vormden het belangrijkste onderdeel van het dagelijkse leven.

68.jpg

69.jpg

TIP : om een beeld te krijgen van deze verschrikkelijke toestanden kunt u de eerste 10 minuten van de film “Un Long Dimanche de Fiançailles” met de klas bekijken.

TIP: De Limburgse fictiefilm “Kleine verhalen in een Groote Oorlog” schetst een treffend beeld van het leven in de loopgraven. https://www.youtube.com/watch?v= FcGVtYCDbog&feature=youtu.be

– 27 –

1. DE STEMMEN ACHTER DE STENEN De gevolgen van de loopgravenoorlog waren onvoorstelbaar: de mortaliteitspercentages bij de legers langs het Westelijk Front lagen rond de vijftien. Na het eerste oorlogsjaar nam het aantal doden aan het Oostelijk Front zowel absoluut als procentueel af, terwijl die cijfers in het westen juist een stijgende lijn vertoonden. Dit gaf als resultaat dat over het geheel het Westelijk Front toch het bloedigste bleek te zijn. Meer dan de helft van de in België en Frankrijk strijdende soldaten werd gedood, raakte gewond of werd vermist. Het is duidelijk dat er in de jaren 1915-1917 zéér veel soldaten het leven lieten aan het Westfront. Hoe komt het dan dat dat niet het geval is voor de Belgische soldaten? We gaan hiervoor twee iconen uit de Grote Oorlog met elkaar vergelijken: de Franse maarschalk Foch en de Belgische koning Albert 1. Decennialang stond het Fochplein voor Leuvenaren synoniem voor bushaltes, de Quick en Fonske - het standbeeld dat de zich aan kennis en bier lavende student voorstelt.

70.jpg

Het plein werd onlangs echter omgedoopt tot het Rector De Somerplein. Kan je in de polemiek tussen voor- en tegenstanders van deze naamsverandering de reden voor Fochs onpopulariteit vinden ?

71.jpg – 28 –


72.jpg

In de huidige perceptie van oorlogvoeren en binnen onze moderne opvatting van pacifisme is de manier waarop Foch (en andere generaals uit de Eerste Wereldoorlog) met zijn soldaten omging onmenselijk. Hij zou “een massamoordenaar zijn” omdat hij zijn manschappen als kanonnenvlees in een hopeloze strijd bleef werpen.

73.jpg

– 29 –


Surf naar het forum over de Eerste Wereldoorlog via http://www.forumeerstewereldoorlog.nl/viewtopic.php?t=2103 en vind in het forumgesprek de grote tegenstelling tussen Foch en Albert 1. Deze tegenstelling is tevens de verklaring voor het relatief lage aantal Belgische gesneuvelden in de jaren 1915-1917. “Koning Albert verdient in mijn ogen meer dan een pluim! ‘s Mans inzichten zijn aanzienlijk realistischer dan van andere geallieerde(opper)bevelhebbers. Uit zijn houding spreekt eveneens een grote compassie voor zijn soldaten; er mogen offers gevraagd worden, zolang het proportioneel is en de doelen haalbaar zijn. Dit staat in schril contrast met de beestachtige en misantrope houding van Britse en Franse (opper)bevelhebbers.” “Het vertelt het verhaal van de oorlog deels aan de hand van de notities van Koning Albert, die hij vanaf ergens in 1915 begint bij te houden. Het toont aan hoe Albert het Belgisch leger, ondanks aandringen van vooral de Fransen, uit de bloedige veldslagen wil houden.” Koning Albert heeft zich steeds verzet tegen grootschalige en gevaarlijke geallieerde missies. Door deze terughoudendheid zijn de Belgische soldaten amper ingezet als zogenaamd kanonnenvlees bij bloedige veldslagen. Tijdens het eindoffensief (vanaf september 1918) hebben de Belgische troepen wél vrij intens deelgenomen aan de gevechten.

– 30 –

DEEL 2 HET LIJDEN IN DE ‘OOSTHOEK’

2. HET LIJDEN IN DE ‘OOSTHOEK’

Omdat het Belgische front van de Eerste Wereldoorlog bijna 4 jaar lang aan de Ijzer ligt, vergeet men wel eens dat het bezet België – waaronder Limburg – ook kreunde onder de wereldbrand. In het bezette België werden er door de Duitsers honderden nieuwe wetten ingevoerd. Deze GAS-boetes avant la lettre geven een prima inzicht in het alledaagse leven in Limburg anno 1914-1918.

74.jpg

2.1. De mythe van de vrijschutters De eerste ‘verordening’ die we onder de loep nemen, lijkt al onmiddellijk vrij absurd:

75.jpg

– 32 –

2. HET LIJDEN IN DE ‘OOSTHOEK’ Heeft iemand een idee waarom de Hasselaren hun vensters niet mochten openen bij het doortrekken der duitsche troepen? Volgende propagandaprent zal misschien licht werpen op deze vreemde regel.

76.jpg

De Duitsers hadden enorm veel angst voor de zogenaamde franc-tireurs oftewel vrijschutters, burgers die vanuit hun huizen of in de straat zouden schieten op de bezetter. De regel was duidelijk: enkel soldaten mogen met soldaten vechten, burgers houden zich buiten het gevecht.

77.jpg

– 33 –

2. HET LIJDEN IN DE ‘OOSTHOEK’ Bij het binnentrekken van België was er al onmiddellijk een vrijschuttersincident in Limburg: de broers Henri en Toussaint Timmers zouden in Voeren op de Duitsers geschoten hebben en werden geëxecuteerd. De Duitsers verboden vervolgens om de lijken te begraven. “Het lijk van Tossanus werd uiteindelijk in een moestuin begraven, maar eene hand moest boven de aarde blijven uitsteken omdat, zoo de Pruisen, hij met deze hand geschoten had. Verscheidene malen werd op deze hand later een emmer geplaatst om ze te verbergen en te beschermen tegen honden en vliegen. Herhaalde malen werd de arm door de Duitschers terug ontbloot en dit om burgers schrik aan te jagen.” 78.jpg

Rekening houdend met de ligging van Duitsland én de neutraliteit van Nederland kan je normaliter afleiden waar in Limburg dit vrijschuttersverhaal zich heeft afgespeeld. Duid aan op de kaart(en) en benoem de gemeente. Het - vaak vergeten Voeren was de eerste Limburgse gemeente die te maken kreeg met het Duitse leger.

79.jpg

80.jpg

Er groeide al snel een mythe over de barbaarsheid van de Belgische bevolking: Duitse soldaten werden in de huizen van burgers gelokt en tijdens de slaap de keel doorgesneden, gewonden werden de ogen uitgestoken, zelfs ingewanden uitgerukt...Deze uittreksels uit een Duitse en Nederlandse krant schetsen een ontluisterend beeld over de Belg bij het begin van de oorlog.

– 34 –

2. HET LIJDEN IN DE ‘OOSTHOEK’ Te Brussel werden Duitsche vrouwen bij het uitbreken van de oorlog zoodanig afgeslagen dat een harer was omgekomen. Kleine kinderen werden vanuit vensters op de straatstenen geworpen en eenen man werd den buik opengereten. Te Antwerpen werden Duitsche vrouwen over den grond gesleurd en een Duitsch kerkhof afgebroken. Te Luik pleegden verscheidene inwoners de beestelijkste afschuwelijkheden op weerloze Duitschers. Volgens een voorlopige berekening werden 150 Duitschers – voor drie vierden vrouwen en kinderen – te Luik door het gepeupel vermoord. De ongelukkige slachtoffers werden zoodanig verminkt dat zij onkennelijk geworden waren en men hun aanzelvigheid niet meer kon vaststellen. De Belgen verdienen niet meer den naam van beschaafd volk. Zij moeten uitgeroeid worden als schadelijke wilde dieren. De Belgen hebben getoond dat er onder hen onmenschelijke, dierlijke eigenschappen sluimeren die op afschuwelijke wijze tot uiting kwamen. Men heeft gewonden vermoord, gesteenigd, weerlozen de oogen uitgestoken, schandelijke verminkingen gepleegd, den buik opengereten, zich aan de ingewanden vergrepen. Mannen, vrouwen en zelfs kinderen hebben deelgenomen aan de gemeenste mishandelingen.

81.jpg

82.jpg

Opvallend is dat er tot op de dag van vandaag geen enkele betrouwbare, door neutrale bronnen bevestigde getuigenis over echte franc-tireurs gevonden is! Er is een historische consensus dat - hoewel er hier en daar wellicht geïsoleerde incidenten plaatsvonden – de meeste vrijschuttersverhalen verzonnen werden: de Duitsers – gefrustreerd omdat de doorgang via België in het geheel niet zo vlot verliep als ze hadden gehoopt – vonden hierin het perfecte motief om te moorden en te plunderen. In talloze Belgische gemeenten speelt zich identiek hetzelfde scenario af: een Duitser roept “Zivilisten haben geschossen”, waarop het brandschatten en de executies beginnen. Twee Limburgse voorbeelden: – 35 –

2. HET LIJDEN IN DE ‘OOSTHOEK’ Bilzen, 16 augustus De Duitsers schreeuwden: Die Zivilisten haben geschossen ! Vader en zoon Compeer - die zouden geschoten hebben - werden gezocht. Men vond hen echter niet en hield twee jongemannen op straat aan (Hendrik Lormans en Jan Holsteins, 37 en 31 jaar oud). De twee werden naar de muur van het stadhuis gebracht en daar doodgeschoten. De onmensch van een kommandant woonde de terechtstelling bij vanaf het balkom zijner veroverde woning op de groote markt. Toen de burgemeester terug kwam van de grafmaker (die hij met zijn doodwagen moest laten komen) zag hij aan de een zijde van de trap de twee lijken van Lormans en Holsteins, terwijl men aan de andere zijde zijn tussenkomst om genade smeekte voor twee nieuwe Bilzenaars – Simon Daenen en Gerard Olefs die ook tegen de muur werden geplaatst. Ook zij werden doodgeschoten. Lange maanden later kon men nog op die rampzalige plaats de breede streep bespeuren waarmede onschuldig bloed den muur van het stadhuis geverfd had. Gelijk men ingetogen ter bedevaart trekt, zoo ging menigeen met bekrompen hart, enkelen ook met een traan in ’t oog, dit akelig spoor der Duitsche barbaarschheid aanschouwen.

Tongeren, 18 augustus Tussen 5 en 18 augustus hadden de Tongenaren in vrede geleefd met de bezetter. Toen kwamen naar onze ongelukkige streek de benden smoordronken kerels die zich in brand en plundering verlustigd hadden in de omstreken van Visé. De bezetting der eerste veertien dagen was rustig geweest. Nu begon echter een echt roof- en moordtoneel. Vanaf de vroege ochtend trokken massa’s Duitsers Tongeren in. De stad telde op dien bloedigen avond minstens 10.000 soldaten binnen zijner muren. De disciplien was zeer verslapt en de officieren schenen hun manschappen niet meer meester. Vanaf acht uur ’s avonds begonnen de geweerschoten. Na een kwartier hels lawaai viel er een drukkende stilte. De Tongenaren, verscholen in kelders en hoekjes, hoorden “Die Zivilen haben geschossen. Die Stadt wirdt abgebrennt !” Honderden Tongenaren werden uit hun huizen gesleurd en de velden ingejaagd. Ook twaalf onschuldigen verloren het leven. Een vader en zijn zoon worden met gezwollen gezichten en gescheurde kleren voor de oberleutenant gebracht met de beschuldiging dat ze op de soldaten geschoten hadden. “Neen!” riep de vader uit,” ik heb mijn zoon verdedigd tegen eenen woestaard die hem in mijn brandend huis wilde stooten.” De luitenant wierp den vader tegen een – 36 –

venster en trok het wapen. In een laatste verwensching weerklonk de wanhopige stem des vaders, terwijl de zoon kermend smeekte:” Vader, vader…” Het schot knalde. Hij was echter niet dood. De Duitschers hebben vader Detré gesleept tot in eene weide, bijna tegenover de woning gelegen. Daar hadden zij in alle haast eene graszoode omgezet en den grond wat uitgeworpen om hem te begraven. In die kleine kuil werd Pieter Detré, nog levend, geworpen. Zijn zoon die, op een kleine afstand, dit vreeselijk toneel moest aanschouwen, zag duidelijk hoe zijn vader herhaaldelijk de handen uitstak en den grond opwierp, waarmede de barbaren hem bedekten. Het arm slachtoffer woelde zich kermend uit den grond en kruipend van de pijn beleefde nog lange martelie. De grafmaker van Tongeren die zijn lijk enkele weken daarna begroef, heeft persoonlijk getuigd dat de nagels der vingeren geheel uitgewroet waren. Verschrikkelijke barbaarsheid van een Kultuurvolk. Te midden van talrijke soldaten bemerkte men, op een stoel gezeten, een man met rood beweende ogen, Toussaint Tielens die aan de officiers kwam vragen het lijk van zijn zoontje, 13 jaren oud, naar zijn huis over te brengen en daar te mogen blijven waken. ‘En hij werd doodgeschoten’, jammerde de vader tot de geestelijken, ‘terwijl hij cigaretten ging halen voor de Duitsche soldaten. Ware ik nog gedood, een arme, gebrekkige man, maar mijn kind, mijn eenig kind..! En hoe blijkt klaar, uit al wat men ons vertelt, dat de beschieting der stad en der burgers, dat de uitplunderingen en het verbranden van de huizen, een opgemaakt spel was, naar een duivelsch verzonnen plan, volvoerd door een bende zatterikken, beestig zat gedronken in gestolen wijn, in de champagne en de jenever. Een bende, die schoot om te schieten en die roofde om ’t plezier van het rooven. Vele Duitschers zijn door Duitsche kogels gevallen; niet één door de hand van onze vredelievende burgers. Niet één ! Niet één ! Niet één ! Wij geloven nu geen vin meer van de mythe van Voeren. TIP: De Limburgse fictiefilm “Kleine verhalen in een Groote Oorlog” schetst een treffend beeld over de executies van burgers https://www.youtube.com/watch?v=UF2QzCDNf9I

2. HET LIJDEN IN DE ‘OOSTHOEK’ De propagandamachine Het verhaal van de franc-tireurs illustreert de macht van propaganda: in een oorlog is beeldvorming erg belangrijk. Er zijn volgens Arthur Ponsonby – die met ‘Falsehood in Wartime’ het fenomeen van de oorlogspropaganda op wetenschappelijke wijze ontleedde – 10 basisprincipes.

1. “Wij” willen geen oorlog 2. Het andere kamp is alleen verantwoordelijk voor de oorlog 3. De vijandelijke leider is de baarlijke duivel en vertegenwoordiger van alle kwaad 4. “Wij” verdedigen een nobele zaak 5. De vijand maakt zich schuldig aan bewuste wreedheden, onze kant begaat soms onopzettelijke blunders 6. De vijand gebruikt wapens die indruisen tegen de rechten van de menselijkheid 7. ‘Wij’ lijden zeer weinig verliezen; de verliezen van de vijand zijn enorm 8. Kunstenaars en intellectuelen steunen onze kant 9. Onze zaak is heilig en God staat aan onze kant 10. Wie onze propaganda in twijfel trekt, is een verrader.

1. Wij willen geen oorlog; 2. het andere kamp is verantwoordelijk voor de oorlog In de huidige oorlog in het Midden-Oosten wordt de schuld – afhankelijk van de bron – zowel in de schoot van Israël als Hamas gelegd: de ene zijde portretteert Palestijnen als schuldige terroristen (vrijschutters als het ware), de andere poneert Israël als agressor die de Holocaust misbruikt om de Gazabevolking uit te moorden. TIP: https://www.youtube.com/watch?v=0z8soewv4Xs https://www.youtube.com/watch?v=fiIoAUBjT0w

83.jpg

84.jpg – 37 –

2. HET LIJDEN IN DE ‘OOSTHOEK’ 3. De vijandelijke leider is de baarlijke duivel en vertegenwoordiger van alle kwaad Het diaboliseren (diablo = duivel) of het demoniseren (het afbeelden als ‘demon’) is een wijdverspreide en veelgebruikte propagandatechniek. In onderstaande prent wordt een zekere Clemenceau afgebeeld als een bloeddorstige vampier. Zoek via internet op wie Georges Clemenceau was en ontdek zo of deze propagandaprent van Duitse of geallieerde makelij is.

Georges Clemenceau = Eerste Minister van Frankrijk tijdens de Eerste Wereldoorlog. De spotprent is van Duitse makelij

Tijdens de Eerste Wereldoorlog was er een populaire speelgoedpop waarin een figuur als vampier wordt voorgesteld. Is dit spelletje een Duits product of gefabriceerd door de geallieerden? Leg uit hoe je dit hebt afgeleid.

85.jpg

86.jpg

Aan de pinhelm kan je onmiddellijk zien dat er een Duitser wordt afgebeeld. Meer specifiek: er wordt hier de draak gestoken met Wilhelm II, keizer van Duitsland. Speelgoed is gemaakt door de Geallieerden.

– 38 –

2. HET LIJDEN IN DE ‘OOSTHOEK’ Het is opvallend dat beide kampen elkaar op dezelfde manier demoniseren. Ze willen beide de wereld overtuigen dat “Wij” de goeien zijn en “zij” de slechten. De Duitse keizer Wilhelm II was een populaire diaboliseringsschietschijf: hieronder zie je hem als duivel en als aap afgebeeld. Bart De Wever en president Obama bewijzen dat deze techniek om iemand in een negatief daglicht te stellen nog steeds erg populair is.

87.jpg

88.jpg

89.jpg

90.jpg

– 39 –

2. HET LIJDEN IN DE ‘OOSTHOEK’ Ook in het geval van de vrijschutters die de invallende Duitsers terroriseerden met hun guerillatechnieken is er sprake van demonisering: aan Duitse zijde worden de Belgische burgers afgebeeld als de verpersoonlijking van het kwaad, aan geallieerde zijde worden Duitsers als barbaren voorgesteld. Beide kampen maken zich zogezegd schuldig aan foltering, het doden van baby’s en andere mensonterende zaken. De Belgen gedemoniseerd:

91.jpg

92.jpg

De Duitsers gedemoniseerd:

93.jpg

94.jpg

95.jpg

– 40 –

2. HET LIJDEN IN DE ‘OOSTHOEK’ 5. De vijand maakt zich schuldig aan bewuste wreedheden, onze kant begaat soms onopzettelijke blunders De Duitse propagandamachine draait op volle toeren: met deze foto wil men de wereld doen geloven dat de geallieerden doelbewust burgerwoningen viseren en met brandbommen in de as leggen. Alleen...deze foto werd getrukeerd. Kijk aandachtig naar de foto en detecteer de photoshopping avant la lettre.

96.jpg

De vlammen zijn erbij geplaatst. Dit zie je duidelijk aan de mensen die rustig poseren voor het ‘brandende’ gebouw én aan de vlammen, die wel heel erg op elkaar lijken. Je kan dit vergelijken met de rookwolken en schaduw die vrij amateuristisch bij dit beeld uit de oorlog tussen Israël en Libanon (2006) zijn gevoegd om het geweld en de vernietiging erger te doen lijken dan het was.

97.jpg

98.jpg – 41 –

2. HET LIJDEN IN DE ‘OOSTHOEK’ 6. De vijand gebruikt wapens die indruisen tegen de rechten van de menselijkheid In augustus 2013 had president Obama het zeer vaak over ‘the red line’. Weet iemand op welk conflict en welk oorlogswapen dat van toepassing was ?

99.jpg

100.jpg

Het conflict in Syrië en het gebruik van gifgas.

– 42 –


101.jpg

– 43 –

2. HET LIJDEN IN DE ‘OOSTHOEK’ De Eerste Wereldoorlog staat inderdaad bekend als de oorlog waarin het gifgas zijn definitieve intrede deed. Onlangs is er in de Westhoek nog een kleine oorlog uitgevoerd omtrent de naam van het aldaar voor het eerst gebruikte mosterdgas.

‘’Yperiet zou beter nieuwporiet heten’’ 09/11/13, 08u49 − Bron: HLN ‘’Nieuwpoort was het eerste slachtoffer van mosterdgas. En dus moet de naam gewijzigd worden van yperiet naar nieuwporiet.’’ Dat wil het Nieuwpoorts duo Bert Gunst en Kristof Jacobs. ‘’Wie wil nu graag een vreselijk oorlogswapen claimen?’’, reageert Iepers burgemeester Jan Durnez. West-Vlaanderen staat aan de vooravond van ‘100 jaar Groote Oorlog’, en dus is de slag om de oorlogstoerist begonnen. Twee Nieuwpoortenaren staan op de barricaden om de naam van het gruwelijke mosterdgas uit de Eerste Wereldoorlog op te eisen. Yperiet moet ‘nieuwporiet’ worden, vinden zij. “Mosterdgas werd vanaf 1917 zowat overal ingezet aan het Westfront. Het gifgas kreeg de naam yperiet omdat het voor het eerst zou zijn gebruikt in de nacht van 12 op 13 juli 1917 tussen Wieltje, Hooge, Potijze en Sint-Jan bij Ieper”, zegt Bert Gunst, Nieuwpoorts schepen van Toerisme (CD&V). “Maar wij twijfelden al een tijdje over de juistheid van deze feiten en dus ook de naam yperiet.”

Kritiek

Het duo begon te graven en vond bewijs dat het gifgas al op 10 juli 1917 in Nieuwpoort werd ingezet. “Namelijk tijdens een grote Duitse aanval tegen de Britse troepen op het Britse bruggenhoofd ten noordoosten van de IJzermonding. De aanval droeg de codenaam ‘Strandfest’”, legt Kristof Jacobs uit. “Het eerste sluitende bewijs vonden we in een boek: The Australian Imperial Force in France 1917, Appendix 2 - The 2nd Tunneling Company in the Affair at Nieuwport, van de Australische geschiedschrijver C.E.W. Bean. Maar een met de hand geschreven dagboek van de Australische ‘36th Heavy Artillery Group’ zorgde voor een doorbraak.” De twee willen nu dat de naam van het gifgas wordt herbekeken. Bert Gunst zal bij zijn stadsbestuur aandringen om voluit te kiezen voor de naam nieuwporiet. “Wij willen dat de miljoenen bezoekers aan de Vlaamse slagvelden historisch correcte informatie krijgen.” Het kenniscentrum van In Flanders Fields heeft alvast vragen bij de beweringen van het duo. “Je kan zoiets maar verkondigen als je daar in verschillende oorspronkelijke bronnen bewijs voor vindt”, zegt historicus Dominiek Dendooven. “Namelijk: handgeschreven of getypte tekst in de oorlogsarchieven van Groot-Brittannië. Tijdens WO I werd het gebruik van een nieuw wapen onmiddellijk gerapporteerd. Als het in Nieuwpoort was begonnen, zou je dat zeker in de archieven terugvinden.” In Ieper halen ze dan weer hun schouders op bij het horen van het nieuws. “Het is nogal cynisch om de naam voor het eerste gebruik van een gruwelijk oorlogswapen te willen opstrijken”, zegt burgemeester Jan Durnez (CD&V). “We zullen dat in alle vrede laten betijen. Iedereen wordt wat zenuwachtig omdat de herdenking voor de deur staat.”

– 44 –

2. HET LIJDEN IN DE ‘OOSTHOEK’ Een kleine test: hou een rondvraag in de klas welk land begonnen is met het inzetten van gifgas tijdens de Eerste Wereldoorlog. De kans is reëel dat het overgrote deel van de klas Duitsland aanduidt als “schuldige” voor het gifgasgebruik.

102.jpg

Surf even naar Wikipedia-pagina aangaande de Eerste Wereldoorlog en lees het hoofdstuk over chemische en biologische oorlogsvoering. Welke natie wordt hier vermeld als de eerste die gifgas gebruikte ? Frankrijk (traangas)

Net zoals Obama het gebruik van gifgas onlangs als een rode lijn omschreef, fulmineerden de geallieerden destijds enorm toen de Duitsers als eersten chloor- en mosterdgas gebruikten. Leg op basis van nevenstaande foto uit waarom de geallieerde verontwaardiging van het Duitse gebruik van gifgas hypocriet was. De soldaat met het gasmasker is overduidelijk een Duitser (pinhelm). Dit bewijst dat ook zij zich moesten wapenen tegen gasaanvallen van hun tegenstanders.

103.jpg

SAMENGEVAT: hoewel het historisch incorrect is, is het idee ontstaan dat Duitsers niet enkel de eersten waren om gifgas te gebruiken, maar ook dat zij de enigen zijn die dergelijke wapens gebruikten tijdens de Eerste Wereldoorlog. In werkelijkheid zijn het de Fransen die het eerst gifgas (traangas) hebben ingezet en maakten de geallieerden na de Duitse introductie van chloor- en mosterdgas ook massaal gebruik van deze wapens.

104.jpg – 45 –

2. HET LIJDEN IN DE ‘OOSTHOEK’ 7. ‘Wij’ lijden zeer weinig verliezen; de verliezen van de vijand zijn enorm Ook de Belgen hebben zich tijdens de Eerste Wereldoorlog schuldig gemaakt aan geschiedvervalsing en propaganda. Een dankbaar voorbeeld is de Slag bij Halen: omdat deze veldslag in 4 jaar oorlog de enige was die de Belgen zonder geallieerde hulp hebben gewonnen, ontstonden er al gauw zeer heroïsche en mythische verhalen die niet overeenkwamen met de realiteit.

105.jpg

August Cuppens – de priester-dichter, ook gekend als het ‘pastoorke van Loksbergen’ – deed verslag van de Slag der Zilveren Helmen:

...De Belgen beschikken den geheelen dag over 2.100 ruiters, 410 wielrijders, 12 kanonnen en 6 mitrailleurs. Na drie uur in den namiddag werden zij versterkt met 3.200 man infanterie. Den Duitschers telden 6 regimenten cavalerie, 3.000 man infanterie, 36 kanonnen en veel mitrailleurs. De Belgische verliezen bedroegen 1.100 doden, gewonden en vermisten. Zij hebben 3.000 Duitschers doen sneuvelen! 106.jpg

107.jpg

– 46 –

2. HET LIJDEN IN DE ‘OOSTHOEK’ De decennia na de oorlog werden de cijfers in verscheidene publicaties nog meer gepolariseerd: de Belgen hadden steeds minder mannen verloren, de Duitsers steeds meer.

108.jpg

uit: VOX n°29, 26 augustus 1982

– 47 –

2. HET LIJDEN IN DE ‘OOSTHOEK’ Meer recente bronnen zoals deze Reisgids naar de geschiedenis van België door Sam Van Clemen uit 2010 gebruikt al heel andere cijfers:

De Slag bij Halen op 12 augustus 1914 betekende voor het kleine Belgische leger een bescheiden succes in hun wanhopige pogingen om de Duitse opmars te stuiten. Het gebeuren ging naar analogie van de Guldensporenslag de geschiedenis in als de Slag der Zilveren Helmen vanwege de vele Duitse punthelmen die achterbleven op het slagveld. Het was tevens de laatste grote charge met de blanke sabel in West-Europa en de enige slag tijdens de Eerste Wereldoorlog die de Belgen op eigen houtje konden winnen. Na de val van de Luikse forten konden de Duitsers zich opmaken voor hun frontale aanval tegen Frankrijk. Ze rukten tegelijk op in noordelijke richting, waarna de Belgische legerleiding besloot de vijand tegen te houden aan de Gete. Op 12 augustus 1914 openden de Duitsers de vijandelijkheden ‘s ochtends om 9 uur met een artilleriebombardement op het stadje Halen, waarna duizend Duitse soldaten de brug over de Gete over stormden en de stad konden innemen. Het Belgische leger organiseerde haar verdediging rond de boerderij IJzerwinning, waarop de Duitse cavalerie chargeerde met de blanke sabel. De Belgen wisten echter enkele uren stand te houden. Rond 15 uur viel de hoeve echter in Duitse handen en leek de strijd te zijn beslecht. Meteen daarna verschenen vers aangevoerde Belgische troepen op het strijdtoneel, die terstond in de tegenaanval gingen. Rond 16 uur gingen ze aan een holle weg in een hinderlaag liggen. Om 18 uur moesten de Duitsers zich noodgedwongen terugtrekken over de Gete, vele doden en gewonden achterlatend. Dit Belgische succes bleek echter slechts tijdelijk, want enkele dagen later moesten de troepen zich toch terugtrekken naar de vesting Antwerpen. In totaal sneuvelden 140 Belgen en 140 Duitsers. Meer dan 600 Duitsers raakten gewond en meer dan 200 werden gevangengenomen. SAMENGEVAT: de decennia na de Eerste Wereldoorlog kende de vaderlandsche geschiedenis nog een hoge vlucht: historische gebeurtenissen werden op zulk een manier weergegeven dat België opgehemeld en gemythologiseerd werd. Op een eeuw tijd zijn de duizenden gesneuvelden van Halen geslonken tot een 300-tal. Op zich heuglijk nieuws...

109.jpg – 48 –

2. HET LIJDEN IN DE ‘OOSTHOEK’ 9. Onze zaak is heilig en God staat aan onze kant Lees de volgende verslagen aangaande de Duitse bezetting van Limburg;

Exel, 26 september Te midden van de algemeen verwoesting stond alleen nog de oude kapel van den H. Bernardus met haar klokkentorentje onder de linden. De boosdoeners hadden hier getracht met bijlslagen het ijzeren beslag der antieke eiken deur door te kappen, maar waren er niet in gelukt. De krabben in het ijzeren beslag der deur zullen het nageslacht blijven herinneren aan de wandaad van 28 september 1914 evenals een zwart gat in een eiken kas nu nog herinnert aan de inval der Hollanders in 1831. Nog merkenswaardig: in de hoeve bewoond door Hendrix Frans was alles vernield gelijk overal, behalve de rechtstaande muren was alles één puinhoop. Op den schoorsteen der woonplaats stond echter een O.L. Vrouwenbeeld onder een glazen stulp geheel ongedeerd; en terwijl de schoorsteen vol lag met stukken kalk en steen, was op de glazen stulp geen spoor van eenig stof.

Bilzen, Den 16e Oogst Een de beulen die beweerde dat ik geschoten had, onderzocht mijne tasschen en kwam met een Paternoster van Lourdes voor de dag. Onmiddellijk, alsof hij zijne vingeren verbrandde, liet hij de tas los en stak hij zijn wapen terug.

Lummen, Den 18e Oogst Toen ons geliefd dorpje in vuur en vlam stond, heeft Moeder Overste schaal met een 60-tal geconsacreerde Hostiën uit het tabernakel genomen. De soldaten schreeuwen den tierden als wilden, de kogels vlogen door de lucht, de kolven der geweeren beukten op de deuren of sloegen de ruiten in. Vooraleer te vluchten met onze kostbaren schat heeft Eerwaarde Moeder Overste de vlammen gezegend door de schotel met hosties op te heffen en in de lucht een kruis ermee vormend naar den kant der vlammen. Het vuur spaarde ons klooster en al onze schoolgebouwen zijn ongedeerd gebleven door goddelijke Voorzienigheid.

Vele oorlogsverslagen scheppen een beeld van een goddelijke kracht die België beschermt tegen duivelse indringers. Op welke manier is deze verslaggeving kunnen ontstaan? TIP: surf naar Google en geef de zoekterm “Verslagen Eerste Wereldoorlog” in. Zoals we reeds zagen in het geval van de priester-dichter August-Cuppens, werden vele bronnen over de Eerste Wereldoorlog in België door geestelijken neergepend: na de oorlog kregen pastoors en kloosteroversten de opdracht van de Belgische bisschoppen om een verslag te maken over de toestand van hun parochie of klooster tijdens de Grote Oorlog. Dit levert een erg gekleurde geschiedschrijving op: de vroom katholieke Belgen zijn de goeden en de protestantse (soms zelfs socialistische) Duitsers de slechten.

110.jpg

Zo zien we tijdens de Eerste Wereldoorlog dat zowel de Geallieerden als de Centralen een aanspraak doen op de goedkeuring en steun van God. 111.jpg – 49 –

2. HET LIJDEN IN DE ‘OOSTHOEK’ Deze “God aan onze kant”-strategie wordt al doorheen de gehele geschiedenis gebruikt Orden volgende prenten door de eeuw en de naam van het conflict te noteren en het nummer in het juiste tijdlijnvak te schrijven. (zie bijlage C)

OUDHEID

MIDDELEEUWEN

NIEUWE TIJD

4

2

1

NIEUWSTE TIJD

HEDENDAAGSE TIJD

3

1

2

Golfoorlog (Irak) 21ste eeuw

112.jpg

Beeldenstorm 16de eeuw

3

113.jpg

4

Kolonisatie 16de-17de eeuw

114.jpg

– 50 –

Kruistochten 11de-13de eeuw

115.jpg


2.2. De opportuniteit van de knagende honger Waarom zouden de Duitsers via verordeningen maximumprijzen (zoals hier voor boter) vastleggen ? En wat heeft dat met de onderstaande spotprent te maken?

118.jpg

Door de opeisingen van het Duitse leger, maar ook door het wegvallen van geïmporteerde goederen uit landen als Engeland en Frankrijk heerste er in bezet België als gauw een voedselschaarste. Zoals volgende getuigenissen illustreren haalden vooral de boeren hier heel wat profijt uit:

Gelijk overal heeft men hier ook landbouwers aangetroffen die voor hunne medeburgers geen overschat hadden, maar wel voor de woekeraars aan dewelken zij aan de hoogste prijzen konnen verkoopen. (Gutschoven) 116.jpg

Zekere landbouwers verloren alle broederliefde en dachten slechts aan speculatie: het graan werd verkocht aan 1.250 fr de 100 kil.; de boter klom tot 35 à 40 fr. de kilo…Vandaar de groote armoede en ontberingen bij de werkende klasse. (Borgloon)

117.jpg – 51 –

2. HET LIJDEN IN DE ‘OOSTHOEK’ Om de schaarste tegen te gaan lieten Duitsers toe dat neutrale landen voedsel importeerden. Een land dat België op deze manier erg geholpen heeft, is Amerika: grotendeels dankzij de Commission for Relief in Belgium (CRB) werd tussen januari 1915 en december 1918 maar liefst 3,2 miljoen ton voedsel naar België verscheept. In het In Flanders Fields Museum te Ieper is er een speciale tentoonstelling die aandacht heeft voor de weldoener die de Verenigde Staten voor ons land is geweest.

119.jpg

Kwatongen beweren echter dat de Amerikanen hier veel munt uit hebben geslagen; bijvoorbeeld door bepaalde producten in de Belgische markt te introduceren. Welk woord in bovenstaande foto komt overduidelijk uit een andere taal en wat is hiervan de Nederlandse vertaling? “Oats” is een Engels woord dat vrij vertaald ‘haver’ betekent. Oat(meal) duidt echter ook op havermout/ontbijtgranen, een tarwevervangend alternatief dat tijdens de Eerste Wereldoorlog zijn intrede deed.

Ontbijtgranen worden al snel geassocieerd met Kellogg’s. Het is echter een ander merk dat tijdens de schaarstejaren van 1915-1918 in Europa voet aan de grond krijgt en dit – volgens bepaalde historici – omdat dé man achter de CRB, Herbert Hoover, een serieuze vinger in de (havermout)pap had. – 52 –


Via een simpele Wiki-zoekopdracht is de link tussen de Amerikaanse weldoener en een bepaald merk van ontbijtgranen zeker bloot te leggen. Tip: het heeft met Hoovers geloofsovertuiging te maken.

120.jpg

121.jpg

Herbert Hoover was zelf lid van de Quakers, een christelijke geloofsgemeenschap . De Amerikaanse graangigant Quaker is een firma gesticht door...Quakers.

122.jpg

– 53 –


2.3. De trein naar het oosten Deze verordening ziet er op het eerste zicht niet bedreigend uit, maar krijgt een heel andere betekenis als je onderstaande prent van een Duitse wapenfabriek en het aantal Duitse slachtoffers tijdens de oorlogsjaren bekijkt. Wat zal er volgens jullie op termijn met Belgische werklozen in het bezette België gebeuren? Met een groot percentage van de mannen aan het West- en Oostfront groeit er in Duitsland een nijpend tekort aan arbeidskrachten. Hoewel dit een belangrijke stap is geweest in de emancipatie van de vrouw werd de situatie dermate precair dat men in het jaar 1916 verplichte tewerkstelling invoerde in Duitsland... én in België.

123.jpg

124.jpg

125.jpg –54 –

2. HET LIJDEN IN DE ‘OOSTHOEK’ Doorheen de oorlog werden er ongeveer 100.000 Belgen naar Duitsland weggevoerd om daar verplicht te gaan werken. In alle verslagen over het bezette België werd dit beklemtoond als het meest ingrijpende trauma van de oorlogsjaren.

126.jpg

127.jpg

Een bewijs dat de uit hun dorp en familie weggerukte burgers een enorm litteken in het collectief geheugen hebben nagelaten, wordt gevormd door de vele straatnamen die in België naar de weggevoerden verwijzen. Je kan dit verifiëren via Google Maps: geef de zoekterm “weggevoerden” in. Welke Limburgse gemeenten hebben bijvoorbeeld een straat die verwijst naar deze zwarte bladzijde uit WO 1? In Limburg vind je een “Weggevoerdenstraat” in de gemeenten Hasselt, Tessenderlo, Lommel en Maasmechelen.

–55 –


2.4. De Vlaming ontwaakt Als je de twee volgende verordeningen bekijkt, valt er in eerste instantie waarschijnlijk niet echt iets op. De berichten handelen beide over Belgische spionnen, maar dat is niet de belangrijkste overeenkomst.

128.jpg

129.jpg

– 56 –

2. HET LIJDEN IN DE ‘OOSTHOEK’ De link tussen de twee affiches wordt duidelijk wanneer we een derde affiche onder de loep nemen:

130.jpg

Welke verschuiving heeft er plaatsgevonden tussen de eerste twee affiches en het derde exemplaar? Kan je dit enigszins verklaren, rekening houdend met de vermelde data? De affiche van augustus 1914 is in het Frans en het Nederlands opgesteld, met Frans als eerste en Nederlands als tweede taal. De affiches die een jaar later in de Belgische straten hingen gebruiken vooral het Duits en het Nederlands als voertaal. Als het Frans als te pas komt, staat het op de derde plaats. In augustus 1914 was België nog geen bezet gebied, in 1915 wel. De logische redenering is dan ook dat de Duitse bezetter invloed heeft gehad op de taalpolitiek van ons land.

In de verdeel-en-heers-traditie van Julius Caesar hebben de Duitsers in België een flamenpolitiek gevoerd: ze speelden in op de frustratie van Nederlandstalige Belgen, die sinds het ontstaan van het land in 1830 met lede ogen moesten aanzien hoe hun taal als inferieur werd beschouwd én behandeld. Frans was dé dominante taal in het openbare leven: het bestuur, het gerecht, het leger, het middelbaar en hoger onderwijs, de wetenschap, de handel, de pers, het artistieke leven, enzovoort. Bovendien had het Frans in de 19e eeuw nog steeds veel prestige. Daartoe droeg bij dat de Franstalige provincies van Wallonië in die tijd een sterke economische bloei kenden door staalindustrie en mijnbouw. De economische ontwikkeling van Vlaanderen kwam pas veel later op gang; in de 19e eeuw was het nog voornamelijk agrarisch gebied.

– 57 –

2. HET LIJDEN IN DE ‘OOSTHOEK’ De Duitse bezetter speelde dit taalconflict handig uit: ze verplichtten Vlaamse gemeenten en provincies om in het Nederlands te communiceren, vervlaamsen de Gentse hogeschool én beloven aan bepaalde politici een post in de Vlaamse Raad, die het bestuur zal opnemen van een onafhankelijk Vlaanderen ! In 1917 is Vlaanderen zelfs daadwerkelijk onafhankelijk verklaard. Dit werd echter nooit officieel aanvaard door de Belgische regering en de grote internationale mogendheden.

131.jpg

133.jpg

132.jpg – 58 –

2. HET LIJDEN IN DE ‘OOSTHOEK’ Aan het front ontstond de mythe dat vooral Vlaamse soldaten als kanonnenvlees werden ingezet, nooit hogere functies konden bekleden, stierven omdat de communicatie met de Franstalige artsen strop liep of omdat ze de Franse bevelen niet begrepen (na Franse instructies zouden officieren i.p.v. te vertalen altijd “Et pour les flamands, la même chose” gebulderd hebben). Door deze onvrede ontstond er een Frontbeweging die ijverde voor meer rechten voor de Vlamingen. Zo schreven ze een brief naar koning Albert, de allereerste koning der Belgen die zijn troonrede ook in het Nederlands hield én tevens de vorst die de Vlamingen in 1914 had gemotiveerd om te vechten door naar de Guldensporenslag te verwijzen.

134.jpg

135.jpg

– 59 –

2. HET LIJDEN IN DE ‘OOSTHOEK’ De Vlaamse frustraties aan het IJzerfront leidden er zelfs toe dat sommige soldaten naar Duitse kant overliepen.

137.jpg

136.jpg

– 60 –

2. HET LIJDEN IN DE ‘OOSTHOEK’ Wat hebben onderstaande cartoons met de geschiedenis van de Frontbeweging te maken? Welke invloed heeft de Frontbeweging gehad op de huidige politieke situatie in België?

139.jpg

138.jpg

De Frontbeweging heeft de Vlaamse eis op de politieke agenda gezet: dit heeft er op termijn toe geleid dat Vlaanderen een apart gewest en een aparte gemeenschap is geworden met een eigen Vlaams parlement en regering, zo ook Nederlandstalig onderwijs, Nederlandstalige pers... De Vlaams-Waalse tegenstellingen zijn door deze staatshervormingen echter niet verdwenen. Integendeel: de laatste decennia beheersen spanningen tussen Vlaamse en Waalse politieke partijen, de afgelopen jaren vooral tussen N-VA en PS, de actualiteiten. Door het succes van de N-VA wordt er zelfs gevreesd/gehoopt dat België in de nabije toekomst zal splitsen.

141.jpg

140.jpg

142.jpg – 61 –

DEEL 3 UITVERKOOP: DE EERSTE WERELDOORLOG

3. UITVERKOOP: DE EERSTE WERELDOORLOG

Naast het massale, afgrijselijke leed brengt iedere oorlog vooruitgang met zich mee. Ook de Eerste Wereldoorlog heeft gezorgd voor de geboorte en/of verspreiding van producten die we vandaag de dag als onmisbaar beschouwen en nooit in verband zouden brengen met de massale slachtpartij van ‘14-’18. Welke van deze producten deden hun intrede in onze winkelrekken door de Grote Oorlog? Probeer voor iedere selectie in eigen woorden uit te leggen wat de Eerste Wereldoorlog met het ontstaan en/of verspreiding heeft te maken.

143.jpg

Strikvraag: al deze producten zijn voortgekomen uit de Eerste Wereldoorlog.

– 63 –


Het polshorloge Het polshorloge werd niet uitgevonden tijdens de Eerste Wereldoorlog. Het gebruik ervan vond echter pas echt zijn weg naar het grote publiek na het eerste grote wereldconflict. Voordien werd de tijd gelezen van zakhorloges die aan een ketting bijgehouden werden. Niet echt handig op een slagveld echter waar soldaten hun handen vrij moesten hebben. En omdat de notie ‘tijd’ in de nieuw manier van oorlogsvoeren alsmaar belangrijker werd – bijvoorbeeld om artillerieaanvallen te synchroniseren met oprukkende troepen – was het horloge aan de pols dragen een handige oplossing. Eén van de meest iconische luxehorloges – de zogenaamde ‘Tank-horloge’ van Cartier – vindt trouwens zijn oorsprong in Wereldoorlog Eén. De Franse horlogemaker Louis Cartier vond zijn inspiratie voor het design van zijn horloge bij de eerste Renault-tanks die hij voorbij zag rollen

145.jpg

144.jpg

146.jpg

– 64 –


Theezakjes In begin van de 20ste eeuw stuurde een Amerikaanse theehandelaar zijn product op naar klanten in kleine katoenen zakjes. Die vonden dat handig en gooiden de hele zooi in heet water. Een Duitse firma, ‘Teekanne’, kopieerde dat idee tijdens de Eerste Wereldoorlog. De Duitse soldaten aan het front werden voorzien van thee in kleine katoenen zakjes. Er werd in de sfeer gebleven, want de zakjes kregen de bijnaam ‘theebommetjes’.

147.jpg

148.jpg

– 65 –


Maandverband & papieren zakdoekjes ‘Cellucotton’ was een materiaal dat al uitgevonden was voor de Eerste Wereldoorlog door een – toen – klein bedrijfje: Kimberly-Clark. De stof had twee grote voordelen: het had vijf maal de absorptiekracht van gewoon katoen en bij massaproductie bleek het de helft goedkoper. Toen de Verenigde Staten zich in 1917 in het conflict gingen mengen, werd Cellucotton op grote schaal geproduceerd om te gebruiken in de veldhospitalen als operatieverband. Tijdens de oorlog ontdekten de verpleegsters aan het front dat cellucotton ook andere, meer ‘hygiënische’, voordelen bood. In 1918 eindigde de Eerste Wereldoorlog en Kimberly-Clark zag zijn belangrijkste klant, het Amerikaanse leger, verloren gaan. Daarop besloot het bedrijf een marktonderzoek uit te voeren en het product te verfijnen. In oktober van het jaar 1920 verscheen Kotex – een samentrekking van ‘cotton texture’ – in de winkelrekken, het eerste commerciële maandverband. Het bedrijf Kimberly-Clark groeide dankzij Kotex uit tot de mastodont die het vandaag is. Maandverband op de markt brengen was geen eenvoudige taak. De meeste vrouwen weigerden om het te kopen van mannelijke winkeliers. Kimberly Clark vroeg zelfs aan winkels om klanten te mogelijkheid te geven om voor het product te betalen door geld in een doos op de toonbank te steken, zodat er geen persoonlijke transactie was. Uiteindelijk steeg de verkoop van Kotex niet snel genoeg voor Kimberly Clark. In het begin van de jaren ’20 kwam men met het idee om het cellulose materiaal te strijken. Daardoor ontstond een gladde en zachte stof. Na vele experimenten brachten ze het papieren zakdoekje op de markt onder de naam ‘Kleenex’

149.jpg

150.jpg – 66 –

151.jpg


De ritssluiting De pennenzak bestond al eerder; de ritssluiting waarmee je deze kan openen en sluiten niet. Een aantal decennia voor de Eerste Wereldoorlog werden reeds diverse systemen met haken, ogen en gespen ontwikkeld om kledingsstukken allerhande beter te kunnen sluiten. Dat heeft ook zijn neerslag gehad in onze taal, bijvoorbeeld in de uitdrukking ‘met haken en ogen aan elkaar hangen’. Tot Gideon Sundback, een Amerikaanse immigrant van Zweedse origine, op de proppen kwam met een glijder die twee rijen tanden naadloos in elkaar kon doen passen: de ritssluiting. Het Amerikaanse leger verwerkte de ritssluiting in bottinnes, uniformen en jassen. Na de oorlog nam de burgerbevolking het design over.

152.jpg

– 67 –


Vegetarisch ‘vlees’ Je zou denken dat sojavlees uitgevonden werd door hippies tijdens de sixties in Californië. De sojaworst – het eerste product waarin soja werd gebruikt als vervanging voor vlees – werd echter geschapen door Konrad Adenauer, de burgemeester van Keulen tijdens de Eerste Wereldoorlog. Omdat de Britse economische blokkade tegen Duitsland een prangende hongersnood in zijn stad veroorzaakte, bedacht Adenauer alternatieven voor voedingsstoffen die schaars waren geworden, zoals vlees. De sojaworst werd Friedenswurst (Vredesworst) gedoopt...

153.jpg

– 68 –


Het condoom Door de weelderig tierende prostitutie aan het front leden ontzettend veel soldaten aan een of meerdere seksueel overdraagbare aandoeningen: ruim 5 % van de Duitse soldaten was besmet met een of meerdere soa’s; bij de Engelsen was dat 4 %. Bij de Fransen, met hun lossere seksuele moraal was 8 % besmet, of meer dan één miljoen soldaten, onder wie 200.000 met syfilis. Maar nog meer dan de Fransen waren vooral de Canadezen seksueel actief: liefst 20 % van hen had last van één of andere venerische ziekte. In legerhospitalen waren tot 20 % van de patiënten door syfilis of een andere geslachtsziekte aangetast. Men sprak van een zere vinger of een snotneus. Maar liefst 7 op 1000 Britse soldaten stierven aan een geslachtsziekte. In 1917 telde men 25.000 doden door soa’s. Officieren controleerden wekelijks de geslachtsorganen van hun troepen. De soldaten opgesteld in het gelid werden – met de broek op de enkels – onderzocht op ongewenste druppels, zweren of beestjes. Het ritueel had bij de Duitsers de bijnaam “Schwanzparade” en bij de Britten was het ‘the short leg inspection’. Omdat men merkte dat de – vooral uit christelijke hoek gepropageerde – geheelonthouding niet hielp, ging men over tot de massaproductie van condooms. In het begin van de oorlog was het een luxeproduct (waardoor het na gebruik vaak uitgewassen werd om hergebruikt te kunnen worden), aan het einde van oorlog werden condooms deel van de basisuitrusting van soldaten.

154.jpg

155.jpg

– 69 –

EEN PRODUCTIE VAN VEGAS LAS/MAANDACHT I.S.M.

GIJ EDUCATIEVE MAP VOOR LEERKRACHTEN DAAR! LUISTEREN NAAR MIJN PERFORMANCE OVER WO I SAMENGESTELD DOOR JAN SWERTS

Recommend Documents