GIDS YOGA I DE YOGALES Benodigdheden - Antislip yogamat - Losse kleding - Handdoek of deken - Bril i.p.v. contactlenzen - Eventueel zitkrukje en/of kussentje. Wat van de deelnemer verwacht wordt - 10 minuten voor de aanvang van de les aanwezig zijn in de zaal.. Er is dan gelegenheid om de noodzakelijke rust en innerlijke aandacht te creëren als voorbereiding op de eigenlijke les. - Vooraf tijdig laten weten via telefoon of e-mail of men verhinderd is de les te volgen. - Regelmatig volgen van de Lessen. Alleen een regelmatige beoefening geeft de gewenste effecten.. -Wanneer de les is aangevangen is toegang tot de zaal niet meer mogelijk. Mocht u door ongelukkige omstandigheden te laat zijn kan mogelijk de les op een andere locatie ingehaald worden. Hiervoor dient u contact op te nemen met de docent. Wat ten zeerste aanbevolen c.q. afgeraden wordt Doel van yoga is een volledige controle over lichaam en geest. Dit vereist dat men zich bewust gaat worden van de subtielere, innerlijke krachtwerkingen en daarom helderheid en gevoeligheid in de zelfwaarneming bij oefeningen..Vandaar de volgende adviezen en/of ontradingen: - Luister tijdens de les goed naar het lichaam en doe niets wat u niet aan kan. Yoga is niets forceren, maar een geleidelijke harmonieuze opbouw van gewenste situaties. - Oefen op een lege maag. Dus eet geruime tijd voor de les niet ( om en nabij 3 uur ) - Niet roken. Door de intensieve pranayamas worden steeds meer longblaasjes geactiveerd, die daarna door de rokende cursist met rook ( “gif”) overgoten wordt. - Een vegetarisch dieet is voor de yogi uit energetisch oogpunt het beste. Degenen die gewend zijn om vlees en /of vis te eten wordt daarom aanbevolen zich op yogalesdagen te beperken tot fruit en vegetarisch licht verteerbaar voedsel. Zij die over willen schakelen op een geheel vegetarisch dieet kunnen daarvoor informatie opvragen bij de docent. -Geen alcoholgebruik op yogalesdagen, omdat dit het bewustzijn uit yogisch oogpunt negatief beïnvloedt. - Veel water drinken voor, tijdens en na de les - Houd voor jezelf een yoga-meditatiedagboek bij. Heeft de functie van een spiegel, waarin je kan zien hoe vaak en hoe lang je met welke oefingen aan de gang bent geweest. - Als men koorts heeft, buikloop of enig andere acute aandoening doe dan geen oefeningen.
[email protected]
tel.:020 664 94 42
www.rajayogales.nl
1
Globale opbouw van de les 1e fase Inleidende oefeningen om de luchtwegen en energiekanalen in het lichaam vrij te maken. 2e fase Verstilling door de Omkar ( het zingen van de mantra Aum) en verbinding maken met de Kosmische Energie 3e fase Fysieke yoga oefeningen, Pranayamas, Visualisaties 4e fase Mantra meditatie en Yoga Nidra.
II ACTIVITEITEN NAAST HET NORMALE LESPROGRAMMA 1 Meditatie sessies Naast de gewone yogales wordt er op iedere laatste zondag van de maand tussen 19.00 uur en 20.30 uur gemediteerd in Voorschoten. Iedere deelnemer aan de les is welkom. Meditatie is belangrijk in de yoga. Wetenschappelijk is inmiddels aangetoond dat het brein daardoor beter functioneert. Dekking van de kosten geschiedt uit vrijwillige bijdragen. Meer informatie bij de docent. 2 Andere zaken - Mogelijke Deelnames aan Periodieke Lezingen en Silence Retreats georganiseerd door HYMNS, het vertegenwoordigend lichaam van de 5000 jarige Himalaya Traditie uit India. - Voorts Deelnames aan Teachers Trainingen voor wie zich op professionele wijze begeleid door yogis uit de Himalaya Traditie verder wil ontwikkelen tot yogadocent. - Verder voor wie aansluiting zoekt bij en zich spiritueel verder wil ontwikkelen olv de Himalaya Traditie mantra initiatie - Verkrijgbaarheid van CD’s met mantras voor yoga oefeningen/ yoga nidra en speciale boeken. - Informatie over Pancha Karma behandeling in India tegen speciaal tarief. - Privélessen of persoonlijke adviezen tegen specifieke problemen.
III BIJZONDERE ONDERWERPEN 1 DE KEUZE VAN EEN VEGETARISCH DIEET Waarom een yogabeoefenaar voor een vegetarisch dieet kiest, of in ieder geval zo min mogelijk dierlijk voedsel gebruikt. 1. Verse groenten en fruit zijn het best beschikbaar voedsel in de natuur en bevatten meer prana, cosmische energie. 2. Over het algemeen bevat een vegetarisch dieet satwisch voedsel terwijl al het niet vegetarisch voedsel rajas of tamas is. Zie ook Ayurvedische voedingsleer
[email protected]
tel.:020 664 94 42
www.rajayogales.nl
2
3. Fruit groenten en granen zijn opslagplaatsen van zonne-energie, door de fotosynthese in planten. Vlees heeft slechts een laag zonlichtgehalte. 4. Een uitgebalanceerd vegetarisch dieet voorziet in meer voedzame energie dan vlees. Groenten en bonen bevatten veel proteinen. Plantaardige proteinen zijn gemakkelijker te verteren dan de proteine in vlees. Het is niet juist dat er een proteinetekort ontstaat zonder vlees. 5. Een uitgebalanceerd vegetarisch dieet heeft een hoge voedingswaarde omdat het alle belangrijke ingredienten als proteinen, vetten, koolhydraten, vitaminen en mineralen, evenals voldoende calorieen bevat. 6. Vleeseters lijden vaak aan constipatie omdat hun voedsel niet voldoende vezels bevat. Ziekten als colitis ulcerosa, het prikkelbare darmsyndroom, en kanker van de dikke darm komen vaker voor bij mensen die veel vlees eten. 7. Hartziekten, huidaandoeningen, kanker en chronische spijsverterings-klachten komen minder voor bij mensen die zuiver vegetarisch eten. 8. Vlees vergaat zeer snel. Alles wat snel rot is schadelijk voor de gezondheid. 9. Vegetarisch voedsel wordt binnen 2 tot 6 uur verteerd. Bij vlees kan de vertering wel 36 uur duren. Dit is schadelijk voor het lichaam. 10. De algemene overtuiging dat essentiele aminozuren alleen in vlees aanwezig zijn is onjuist. 11. De grote hoeveelheden proteine in vlees kunnen leiden tot nierziekten en een hoog bloedureum. 12. Alle mogelijke residuen van bestrijdingsmiddelen, medicamenten, hormonen etc dat in het vlees nog aanwezig is neemt men bij consumptie ervan eveneens tot zich. 13. Er zijn zeer sterke aanwijzingen dat het eten van met BSE besmette vlees bij mensen o.a. de ziekte van Creutzfeld-Jakob kan veroorzaken. Gaar koken of bakken maakt niets uit. 14. De doodsangst van dieren op het moment van de slachting veroorzaakt uitscheiding van giftstoffen. Deze giftstoffen worden meegeconsumeerd wanneer het vlees wordt gegeten. 15. Rood vlees bevat een hoog gehalte aan verzadigde vetten die het cholesterolgehalte verhogen. 16. Het hoge vezelgehalte in vegetarisch voedsel voorkomt de aanmaak van LDL (schadelijk cholesterol). Dit LDL kan leiden tot hartklachten. 17. Vlees is in de produktie minder economisch en schadeljker voor het milieu. Om een kilo vlees te produceren zijn grote hoeveelheden gras, granen en water nodig als veevoer. Ruim 4000 vierkante meter land dat ca 1000 kg rundvlees opbrengt, brengt het 10 tot 20-voudige op aan hoogwaardige en voedzaam vegetarisch voedsel. Veel bomen die zuurstof produceren worden gekapt om plaats te maken voor weilanden voor het vee.
[email protected]
tel.:020 664 94 42
www.rajayogales.nl
3
18. Vleesetende dieren hebben lange spitse tanden. Deze hebben mensen niet omdat het voor hen niet noodzakelijk is om vlees te verscheuren. 19. De darmlengte van carnivoren is maar driemaal de lichaamslengte. De reden hiervan is dat afvalstoffen van vlees, dat snel gaat rotten, snel het lichaam moet kunnen verlaten. Net als andere planteneters hebben mensen een darmlengte van 10 tot 20 maal de lichaamslengte. 20. Vleesetende dieren hebben naar verhouding een groter lever dan mensen, die meer urinezuur kan neutraliseren. Urinezuur, een nevenprodukt van vertering van vlees, kan in grote hoeveelheden bij mensen ziekten als jicht veroorzaken. In vergelijking met carnivoren zijn mensen niet goed uitgerust voor het verteren van niet vegetarisch dieet.
2 DE ZITHOUDING EN DE ADEMHALING - Bij de beoefening van yoga is het belangrijk erop te letten dat men steeds zit met een rechte rug. In en langs de wervelkolom bevinden zich kanalen waardoorheen spirituele energie omhoog en neerwaarts stroomt. Dit stromen heeft een belangrijke functie in de yoga en moet dan ook zonder belemmeringen plaats kunnen vinden. Meer informatie hierover krijgt u in de lessen. Ook kunt u hierover vragen stellen aan de docent. - De yogi heeft een diepe ademhaling. Men kan bij hem drie typen ademhaling ontdekken nl borst-, rib- en buikademhaling. Al deze typen worden bij hem op een harmonieuze wijze gecombineerd. Als gevolg van de omgeving en leefwijze van de moderne mens is hij/zij deze wijze van ademhaling kwijtgeraakt met alle slechte gevolgen van dien voor zijn/haar gezondheid ( asthma, bronchitis enz .) Een ongezonde, gebrekkige ademhaling komt regelmatig bij mensen tot uiting in de borstademhaling. Deze overheerst met als gevolg dat de ademhaling relatief veel inspanning vergt voor relatief weinig in- en afvoer van lucht. In de les wordt aandacht besteed aan de juiste wijze van ademhalen. Ook kunt u hierover vragen stellen aan de docent.
3 MANTRAS : HET HOE EN WAAROM 3.1 Vanaf onze kindertijd is ons geleerd om de dingen in de wereld om ons heen te bekijken, te onderzoeken, te verifiëren, maar initiatie – het ontvangen van een mantra – is een begin om de blik naar binnen te richten. Verwar mantra en meditatie niet met godsdienst; zij zijn volkomen verschillend. Een mantra is een klank een lettergreep, een serie klanken. Het belangrijkste kenmerk is niet zijn betekenis, maar zijn vibraties. Een mantra geeft je geest een punt om zich op te richten, en helpt je omje bewust te worden van je innerlijk Een mantra is een hulpmiddel om jezelf te begrijpen, en je uiterlijke en innerlijke wereld met elkaar in overeenstemming te brengen. Een mantra is een vriend, die de geest helpt om scherp geconcentreerd (“one-pointed”) te worden, en die de student langzaam begeleidt naar een diepe ervaring van stilte, naar het innerlijke Centrum van Bewustzijn. Het is een geestelijk zaadje dat gezaaid wordt in de bodem van het zelf. Het is een therapeutische gids die je door verschillende lagen van je wezen leidt, en uiteindelijk naar de eenheid tussen het individu en het Kosmische Bewustzijn. De mantra is een belangrijk middel op het pad naar Zelf-Verlichting. ik moedig je aan om regelmatig te mediteren, om je je mantra te herinneren, en om er een integraal onderdeel van je leven van te maken. Als je mediteert, gebruik de mantra dan in stilte, en bewust. Op andere momenten kan je de mantra bewust of onbewust gebruiken. Op een gegeven moment zal je merken dat de mantra je leidt in je dagelijks leven.
[email protected]
tel.:020 664 94 42
www.rajayogales.nl
4
Swami Rama van de Himalaya
3.2 Raja-Yoga, het Koninklijke Pad, is de volledige Yoga zoals onderwezen in de YogaSutras van Patanjali, die door de grootste schrijvers over Hatha-Yoga, zoals Svatmarama, als autoriteit wordt beschouwd. Verklaard, verbreed in zijn beoefèning, en overgedragen onder op eigen ervaring en initiatie gerichte begeleiding door de leermeesters uit de Himalaya, wordt dit de Himalaya Traditie genoemd. Maar zonder persoonlijke overdracht kan Patanjali niet begrepen worden. De eerste overdracht aan een student is die van de mantra, een geluidseenheid om de concentratie op te richten. Het Woord Mantra Het woord Mantra is verwant aan de Nederlandse woorden mens en mentaal, die zijn afgeleid van het Latijnse woord mens (geest), dat weer komt van het Griekse woord menos (geest). Menos, het Latijnse ‘mens’, ‘mentaal’ en ‘mens’ en het woord ‘mantra’ zijn allemaal afgeleid van de Sanskriete stam ‘man’, die mediteren betekent. De mens is het wezen dat kan mediteren. Hij heeft een ‘mens’, een geest, waarmee hij mediteert. Hij richt zijn concentratie op een woord, een mantra, om te mediteren. In India en in andere delen van Azië is de mantra een dermate centraal onderdeel van de cultuur, en zo essentieel voor het menselijk leven dat een mens zonder mantra is als daal (linzen) zonder zout. Er ontbreekt iets. Een mens is onvolledig zonder manira. Wat is een Mantra? Een mantra is een woord of een serie woorden; het is een gedachte; het is een gebed, niet in de betekenis waarin het woord gebed meestal gebruikt wordt maar in de zin van de verbintenis van ons lagere bewustzijn met het hogere bewustzijn dat we Goddelijk Bewustzijn of de Goddelijke Levenskracht noemen. Een mantra is een geluidseenheid, een gedachteneenheid. Het is een klank of serie klanken die aan de Yoga student of discipel gegeven wordt om constant in gedachten te houden met een specifiek spiritueel doel. In de innerlijke plattegrond van het weefsel van ons bewustzijn neemt de energie van het bewustzijn twee vormen aan: klank en licht. Op een gegeven moment zijn geluid en licht verstrengeld, verenigd. In onze huidige fase van ontwikkeling worden zij als van elkaar verschillend ervaren, daarom beginnen we met de klank van de mantra. De initiatie in het licht komt iets later. In het begin zijn er twee aspecten van mantra die we moeten begrijpen: de combinatie van lettergrepen die een klank vormt en die een bepaald effect op de geest heeft, vooral als deze in gedachten herhaald wordt, en de betekenis. Het effect van een herhaalde klank De theorie van mantra is gebaseerd op het principe dat de klanken, letters en lettergrepen van het alfabet het middelpunt in zich dragen van bepaalde psychische of mentale vibraties. Iedere lettergreep bevat een specifiek lichtpunt van bewustzijn. Als je aan bepaalde letters van het alfabet denkt, of aan een combinatie van die letters, dan produceren ze bepaalde gedachten, bepaalde mentale vibraties. Het geluid heeft een bepaald gevoel, een bepaalde smaak. De gedachte aan een woord is een vibratie van de geest, maar niet alle vibraties zijn hetzelfde. Verschillende lettergrepen dragen de kern in zich van de kracht voor verschillende vibraties. Op een hele ruwe manier kunnen we dat zien aan de klank van bepaalde woorden. Laten wij bijvoorbeeld stellen dat ik in een vreemd land ben waar niemand Nederlands spreekt. Laten we stellen dat ik in een rare, wispelturige bui ben. Ik loop mijn hotelkamer uit, de straat op, en iemand komt mijn kant oplopen. Hij spreekt geen Nederlands. Ik loop naar hem toe en zeg ‘klap’. Hij weet niet wat het betekent maar de klank laat een indruk na in zijn geest. De
[email protected]
tel.:020 664 94 42
www.rajayogales.nl
5
volgende dag heb ik spijt dat ik die arme stakker aan het schrikken heb gemaakt, en wil ik het goedmaken. Dus ik loop de straat op en tegen de eerste persoon die ik tegenkom en deze spreekt ook geen Nederlands zeg ik lief. Wat is het verschil tussen die twee klanken? De klanken ‘klap’ en ‘lief’ zijn kwalitatief anders. Dichters en vaardige schrijvers zijn zich hier ten zeerste van bewust en gebruiken klank op hele effectieve wijze in hun werk. Klank heeft effect op zichzelf los van de vertaling. Het laat een indruk achter op de geest. Op dezelfde wijze heeft iedere mantra zijn eigen onderscheiden klank-vibratie. Mantra als energie We kunnen nog verder gaan. Het universum wordt voortbewogen door bewuste krachten ; ook wel engelen, godheden, incarnaties, manifestaties van God enz. genoemd. De klanken van mantras vertegenwoordigen deze specifieke vormen of aspecten van bewustzijn. Daarom beschouwen we mantras in de Traditie als de klankvormen van de krachten van het goddelijke. Ook in sommige christelijke tradities, bij de Sufies en in de Joodse Kabbala wordt gezegd dat de naam van God God ZèIf is. Iedere geïndividualiseerde geest heeft zijn eigen samenstelling. In de geest zijn de indrukken van vele levens opgeslagen. We noemen deze indrukken samskaras. Wat voor handelingen we ook verrichten, wat voor verlangens we ook hebben, wat voor neigingen er ook in ons opwellen, ze worden allemaal geactiveerd vanuit deze indrukken. De optelsom van deze indrukken uit het verleden vormt onze persoonlijkheid. Als we onszelf willen verbeteren moeten we leren de patronen van deze indrukken te veranderen. Als een glas halfvol is met koud water en ik giet er warm water bij, dan verandert er een eigenschap van het water. Als ik indrukken heb die leiden tot bittere gedachten, en ik giet er één centrale zoetmakende gedachte-klank bij, steeds opnieuw, iedere dag gedurende een aantal uur per dag, en ik doe dat gedurende 10, 15 of 20 jaar, dan ontvangt de geest daarvan de indruk, en kan niet anders dan veranderen. Op die manier verandert de mantra onze aard, en maakt ons zuiverder, zachtmoediger, rustiger. Als de optelsom van iemands indrukken hem ertoe leidt om verstoorde gedachten te hebben, dan krijgt hij een kalmerende mantra. Als hij te passief is krijgt hij een activerende mantra. En als de mantra steeds opnieuw herinnerd wordt, dan brengt de indruk ervan bepaalde gewenste veranderingen teweeg in de persoonlijkheid. Als naam en klanklichaam van het goddelijke maakt de mantra een zodanige indruk op de diepere lagen van de geest, dat het menselijke in de mens zich overgeeft, en plaats maakt voor de aanwezigheid van het goddelijke. Meditatie met een mantra is de ervaring van een woordeloos gebed, en van het meest subtiele in het gevoel en de praktijk van devotie. Het is de ultieme wijze om uit te drukken niet van mij, geheel van U en uitsluitend van U, zodat de gehele persoonlijkheid het Huis van God kan worden, een instrument van de Godheid, een vorm waardoor uitsluitend de Godheid nog kan handelen. Langzaam aan. Alles op zijn tijd. Het oefenen hiervoor begint wanneer je ophoudt je mantra te doen, en hem alleen nog laat opwellen uit de innerlijke diepten en er intern naar luistert. Mantras voor specifieke persoonlijkheden en doelen Je zou kunnen zeggen: ‘Ik’ vind mezelf wel goed zo. Ik wil mijn persoonlijkheid niet veranderen, en ik wil ook niet dat iemand anders zich ermee bemoeit. Als je niet de stap neemt om een mantra te krijgen, dan zal zelfs al meditatie op de ademhaling en ‘So-ham’ veranderingen in je teweeg brengen. Maar dat is minder effectief dan een persoonlijke mantra. Als een persoonlijke mantra, ook wel diksha (initiatie-) of guru mantra genoemd, gegeven wordt, is dat alsof je een druppel neemt van de universele geest van de Traditie, en die druppel, dat zaadje, plaatst in de geest van de geïnitieerde. Het wordt initiatie genoemd omdat
[email protected]
tel.:020 664 94 42
www.rajayogales.nl
6
energie al is het nog zo’n klein beetje wordt overgedragen in de erfopvolging van discipel op discipel op discipel op de ontvanger. In de Brhad-aranyaka Upanishad, die gedateerd wordt op omstreeks de 14e eeuw voor Christus, vinden we een lijst van leraren in de erfopvolging: a onderwees aan b, die onderwees aan c, die onderwees aan d. Een lijst van 68 generaties van leraren, de ene na de andere, terug tot de allereerste, Svyambhu Brahman, het Zelf-Bestaande Opperwezen. ‘Ere aan dat Zelf-Bestaande Opperwezen zegt de Upanishad. Dus mantras zijn klanken, gedachten, woorden, die geopenbaard zijn aan de oude rishi’s (wijzen) in de hoogste staat van samadhi, de ultieme meditatie. De mantras zijn opgewekt in de ziel als openbaring, en overgedragen van de één op de ander in de erfopvolging. Er zijn verschillende mantras voor verschillende mensen. Hoe gaat dat in zijn werk? Hier moeten we wat vertellen over de geschiedenis van de Yoga Traditie. Soms vragen mensen: Hoe zit het met Transcendentale Meditatie? Waar past TM binnen de Yoga traditie? Het woord ‘transcendentaal’ is een hedendaagse uitdrukking. Het is zeker geen Sanskriet woord. Het is een vertaling van iets anders. Sommige mensen vragen: Hoe zit het met Zen meditatie?’ Hoe verhoudt die zich tot Yoga meditatie? Ongeveer 3000 voor Christus was Indië een land van pioniers, vergelijkbaar met Amerika rond 1800. Mensen migreerden uit allerlei gebieden en verspreidden zich over het land, hakten bossen om en vestigden steden en religies. Sommigen onder hen waren diep filosofisch van aanleg. Zij trokken zich terug uit dat hele gebeuren en gingen leven als kluizenaars in de bossen en in grotten in de bergen. Zij begonnen voör zichzelf een proces van zelf-verovering, van zelf-ontdekking. En als de mensen moe waren van de dorpen, van de steden, als ze gemoedsrust zochten, dan zochten ze deze kluizenaars op, deze grote meesters, leefden enige tijd aan hun voeten en ontvingen gemoedsrust, aanwijzingen, een zekere wijsheid, en gingen dan weer terug naar hun dorpen en steden en pakten hun dagelijkse leven weer op. Sommige van deze kluizenaarshutten werden zelfs grote universiteiten. Alexander van Macedonië, die Indië binnenviel in de vierde eeuw voor Christus, kwam bijvoorbeeld vlak in de buurt van de universiteit van Taksha-shila. Die had op dat moment meer dan 20.000 inwonende studenten. Studie was niet gescheiden van spiritualiteit. Het impliceerde altijd karaktervorming. Gedurende iemands studentenleven (de brahmacharya periode) werd hem geleerd hoe hij zich diende te gedragen om de samenleving tot nut te zijn, en hoe hij zijn doel als mens kon vervullen en spiritueel groeien. De grote meesters van de Himalaya, de grondleggers van het Yogasysteem, dankzij wiens intuïtieve kennis en wijsheid het onderricht werd en nog steeds wordt doorgegeven, deden naast hun intuïtieve kennis experimenten op zichzelf De gedachten die we hebben maken onze persoonlijkheden. Meestal houden we geen enkele gedachte vast. We zijn niet consistent in ons denken. Onze gedachten zijn kriskras, lukraak. Het beoefenen van mantra is het oefenen in het hebben van één enkele gedachte, en constant bij die gedachte te blijven zodat hij een bepaalde indruk zal maken op de geest. De grote meesters in de Yoga traditie zouden kunnen zeggen: ‘Jongen, jij hebt niet genoeg vuur in je. We geven je een vuur mantra. Zit bij een vlam, een kaarsvlam, kijk in de vlam; en herinner je, gelijk met je ademhaling, deze specifieke vuur mantra, of luister er innerlijk naar. In zes maanden zal je bepaalde, hele positieve, veranderingen waarnemen in je persoonlijkheid.’ Tegen een andere student zouden ze kunnen zeggen: ‘Jij mist de koelte en de stroom van water, dus jij krijgt een water mantra, om te gebruiken zittend naast stromend water.’ En op die manier bracht na een bepaalde tijd de visuele indruk, samen met die ene gedachte, die continu en met concentratie in herinnering werd gehouden, bepaalde hele, hele subtiele veranderingen teweeg in de persoonlijkheid van de leerling.
[email protected]
tel.:020 664 94 42
www.rajayogales.nl
7
De geleidelijke verandering van de persoonlijkheid Veranderingen in de menselijke persoonlijkheid vinden niet plaats van vandaag op morgen. Kijk voor je vanavond naar bed gaat maar eens in de spiegel. Kijk naar je gezicht. Morgenochtend word je wakker, is je gezicht veranderd? Neen, dat is het niet. Het is hetzelfde gezicht. Kijk morgenavond wéér. Het is nog steeds hetzelfde gezicht. Maar pak over 5 of 10 jaar een foto van jezelf van vandaag. Wanneer ben je naar bed gegaan en wakker geworden met een ander gezicht? De veranderingen in de menselijke persoonlijkheid zijn subtiel en nauwelijks waarneembaar. Mensen die beginnen te mediteren en een mantra krijgen zijn vaak ongeduldig omdat de geest langzaam verandert. Iemand belde me eens op en zei: ‘Ik heb drie maanden geleden mijn mantra gekregen. Wanneer ben ik nu verlicht? Het proces van spirituele groei en de regelmatige beoefening van specifieke spirituele praktijken heet sadhana, en meestal is het een langzaam, geleidelijk proces. Het kan niet versneld worden omdat er veel geassimileerd moet worden. Maar mensen zijn ongeduldig. Verschillende manieren om je mantra te gebruiken Er zijn veel verschillende wegen naar het middelpunt van je bewustzijn. Daar gaat meditatie om. Er zijn vele verschillende wegen naar het werkelijke Zelf; en er worden veel verschillende methodes en technieken voorgeschreven die geschikt zijn voor verschillende persoonlijkheden. Mensen kunnen concentreren op een kaarsvlam. Sommigen gebruiken een bepaalde ademhalingstechniek, anderen gebruiken een ander soort ademhalingstechiek. Sommigen luisteren naar het geluid van de mantra. Anderen concentreren zich op de mantra bij een bepaalde muzieknoot. Aan weer anderen wordt geleerd om zich te concentreren op een bepaald centrum van bewustzijn in combinatie met het beoefenen van de mantra etc. Vandaag de dag leren mensen om te beginnen met een eenvoudige mantra, en later krijgen ze ingewikkeldere mantras om gedurende een bepaalde periode te beoefenen. Af en toe kan een mantra voor een bepaalde periode beoefend worden met een innerlijke concentratie, of met vuuroffers, waardoor hij tien keer zo intens wordt, teneinde een bepaald spiritueel resultaat te bereiken. Het is een methode om een bepaalde gedachte een indruk te doen achterlaten in de geest. Door die indruk gaat er ergens een deur open, en waar die persoon zich ook bevindt op dat moment, de volgende stap komt weer een beetje dichterbij. Raja Yoga en de verschillende paden De grote meesters, de grondleggers van de Yoga traditie van de Himalaya, waren meesters van alle verschillende paden van zelf-overwinning, van zelfonderzoek, tot in de kern van ons hoogste bewustzijn. Maar niet iedere discipel die zij opleidden was in staat om alle verschillende gebieden van meditatie te beheersen. Sommigen deden gedurende lange tijd alleen fysieke yoga. Anderen hadden meer aanleg voor concentratie op geluid. Weer anderen slaagden beter in concentratie op licht. Zij werden meesters van een specifiek systeem binnen het grotere systeem, en vestigden hun eigen academies en ashrams. Daardoor komt het dat er vandaag de dag verschillende takken van Yoga zijn: Hatha Yoga, Nada Yoga, Laya Yoga, enz. enz., en leerlingen komen naar een bepaalde ashram en installeren zich en proberen een tijdje een bepaald pad. Vervolgens heb je leerlingen die tegen zichzelf zeggen: ‘Dit is het beste pad.’ Waarom doen ze dat? Omdat het goed is voor hen. Ze hebben er baat bij. Maar iemand anders zegt: ‘Ach, die lui daar. Ik ben er geweest. Ik heb het uitgeprobeerd maar het deed me helemaal niets.’ Want zie je, de discipelen van de grote meesters werden meesters van bepaalde systemen, maar heel heel, heel weinigen waren in staat om het hele systeem van Raja Yoga, het Koninklijke Pad, te beheersen, het hoofdpad waar al die andere systemen deel van uitmaken als onderdelen van een groter geheel. In Raja Yoga bestaat een grote diversiteit aan methodes, maar die passen allemaal onder de paraplu van het oorspronkelijke systeem. Al die verschillende systemen maken deel uit van een groot geheel met heel veel systemen en
[email protected]
tel.:020 664 94 42
www.rajayogales.nl
8
methodes en mantras die geschikt zijn voor verschillende individuen. Dus in onze Traditie beginnen we met Raja Yoga, het Koninklijke Pad van Yoga. In veel steden en landen is me gevraagd: Hoe verhoudt uw systeem zich tot Zen? Wat kan ik daarop antwoorden? Dus ik zeg in alle nederigheid dat alles wat in Zen bekend is, ook bekend is in Yoga, maar alles wat in Yoga bekend is, is niet automatisch bekend in Zen. Neem bijvoorbeeld TM; een mantra nemen en op een bepaalde manier gebruiken is één van de manieren waaop mantra gebruikt kan worden. Toen Maharishi Mahesh Yogi naar de Verenigde Staten en Europa ging, en zo geweldig veel te bieden had, moeten de PR-jongens tegen hem gezegd hebben: ‘Hoor eens, yogi, die geweldige onderdompeling in wijsheid en filosofie gaat hier niet werken. Je moet het goed verpakken. Je moet een stukje nemen en dat goed verpakken. Mooi papiertje eromheen, een grote strik, een lekker prijskaartje, nog een paar leuke extraatjes, en dan zeg je tegen de mensen dat ze over drie jaar of iets dergelijks verlicht zijn, of iets anders waar ze iets aan hebben.’ Maar het is maar een klein onderdeel van het Yoga systeem. En voor wat Vipassana betreft, de meeste leerlingen van Vipassana die ik gezien heb, blijven steken in lichamelijke ervaringen. Ik heb ze 25 jaar lang zien mediteren, en ze zijn niet verder gekomen dan de lichamelijke ervaringen. Ze zouden het wel kunnen, maar veel. leraren weten niet hoe ze ze verder kunnen brengen, voorbij nama-rupa (naam en vorm). Met Zen is het net zo, zodat Zen leerlingen moeite hebben om het niveau van de gedachte voorbij te gaan, hoewel er wel Zen scholen zijn die mantra gebruiken. Zie je, al die systemen zouden geïntegreerd moeten zijn in de Vedantische contemplatie van de Mahavakyas en meditatie met een mantra. Er is een plek waar die twee samenkomen, en die plek moet ervaren worden. Het mooie van de Himalaya Traditie is niet dat het alle systemen integreert. Het is niet zo dat ze verschillend zijn en dat je ze dan kunstmatig integreert,maar ze zijn alle-maal voortgekomen uit één systeem en hebben zich van daaruit ieder in een eigen richting ontwikkeld. Hoe wordt een mantra gekozen bij de initiatie? Een mantra is een lettergreep of een set lettergrepen die geschikt is voor een bepaald individu. Iemand zou tegen een initiator kunnen zeggen: ‘Je weet nauwelijks hoe ik heet. Hoe kan je een mantra voor me kiezen?’ Er zijn twee processen van kennis verkrijgen: er is een rationeel proces, en een intuïtief proces. Om te beginnen, wie ben je? Veel mensen identificeren zich met hun naam, en denken dat ze hun naam zijn. Maar je BENT niet je naam Waar komt je naam vandaan? Stel dat je geboren wordt in een ver ontwikkelde samenleving, 3000 jaar later, en mensen hebben alleen nummers, of iedereen moet zijn naam geheim houden. Er zijn allerlei mogelijkheden. Toen je geboren werd en uit je moeders baarmoeder kwam zei je niet: Ik ben Marie’. Je was misschien anderhalf of twee jaar oud toen iets in je zei: ‘Ze zeggen ‘Marie’ en dan kijken ze naar me. ‘Marie kom hier, Marie doe zus, Marie doe zo’. Marie zal mijn naam wel zijn’. Hoe heet je, klein meisje? ‘Marie’. Het is een aangeleerde reflex, maar je naam, dat ben JIJ met. Er zijn verschillende soorten persoonlijkheden. Dat op zich vormt al een hele wetenschap. Iedereen heeft sterke en zwakke kanten. Degenen die de wetenschap van Yoga begrijpen leren om te kijken naar de persoonlijkheidstypen, want de mantra is gekoppeld aan een specifiek persoonlijkheidstype. De initiator is iemand die onderlegd is in mantra wetenschap en ook in aspecten van de menselijke persoonlijkheid. Maar het proces van initiatie gaat veel verder dan dat: De initiator ontvangt de mantra op intuïtieve wijze. Degene die je initieert moet een hele zuivere, heldere, open geest hebben zodat hij, in meditatie, de mantra die bij jouw persoonlijkheidstype past kan ontvangen en
[email protected]
tel.:020 664 94 42
www.rajayogales.nl
9
doorgeven. Nu komen we schoorvoetend op een terrein dat veel mensen niet willen accepteren. Sommigen noemen het een mysterie. Je bent vrij om het te accepteren of af te wijzen. Voel je vrij om het te geloven, of niet. Veel mensen kunnen het bestaan van deze vorm van Genade niet accepteren, en vragen daarom niet om een persoonlijke mantra. Ze gebruiken wat ze geleerd hebben over meditatie tot waar ze gekomen zijn. Er zijn nog hele nuttige lessen die ze kunnen volgen, en ze kunnen Yoga blijven beoefenen met alles wat ze geleerd hebben. Maar in onze Traditie worden gevorderde technieken van meditatie niet onderwezen voordat een persoonlijke mantra is gegeven. De leraar, de inititator, zal zelden zeggen: ‘Ik wil je een mantra geven’. Het is iets dat uit je zelf moet komen. Als je de behoefte voelt, kan je erom vragen. Dan wordt een tijd afgesproken en vindt een hele eenvoudige vorm van initiatie plaats. Maar de behoefte moet van binnenuit het bewustzijn van de te initiëren persoon komen. Het moet een drang van zijn eigen innerlijk zijn. Ook als je die drang niet voelt, spreek dan wel met jezelf een vaste tijd af voor meditatie. Alleen al door op een vaste tijd te mediteren blijf je in contact met de Bron van Genade. Het proces van initiatie De initiatie ceremonie in de Himalaya Traditie omvat bepaalde traditioneel vaststaande procedures. Omdat het een mijlpaal is die een verandering markeert in het leven van de leerling, wordt de leerling gevraagd om zichzelf minstens een dag voor de initiatie te zuiveren. Dit doet hij of zij door een satvisch (zuiver) dieet te houden van uitsluitend vegetarisch voedsel, door alle activiteiten te mijden waardoor hij of zij emotioneel uit balans kan raken, en door een serene geest te cultiveren. De leerling komt naar zijn initiatie na zich gewassen te hebben en schone kleren te hebben aangedaan. Voor de initiatie zelf wordt de leerling gevraagd om een gift van fruit en bloemen mee te brengen en een dakshina (een financiële gift voor de guru erfopvolging). Deze giften symboliseren de vijf zintuigen van rupa (zicht), rasa (smaak), gandha (geur), sparsha (tast) en shabda (gehoor), en zij tonen de oprechte intentie van de leerling, niet om de zinnelijke geneugten te verzaken, maar veeleer om ze ondergeschikt te maken aan zijn/haar spirituele ontwikkeling. Op de plek waar de initiatie-ceremonie plaatsvindt, wordt de leerling gevraagd enige tijd rustig te mediteren. Dan wordt hij of zij de kamer ingeleid waar de initiator zit te mediteren. De leerling en leraar mediteren even samen, en dan wordt de mantra gegeven. Meestal wordt de mantra in het rechteroor van de leerling gefluisterd, waarna nog enkele minuten gezamenlijk gemediteerd wordt. Aan het eind van de ceremonie wordt de leerling gezegend. Dit is een proces van geven en delen op het hoogste niveau. De leerling geeft zijn/haar vertrouwen en zijn/haar bereidheid om de waarheid te zoeken en om de reis van Zelf-ontdekking (sadhana) te aanvaarden. De leraar geeft, middels de Genade van de guru erfopvolging, de mantra, en gaat de verbintenis aan om de leerling spiritueel te helpen groeien. Mantra als een stabiliserende kracht in je leven Het idee van een mantra is om een bijzonder woord bij je te hebben. Volgens sommige scholen gebruik je het maar 20 minuten per dag, maar met de methode van de Raja-Yoga Traditie zoals onderwezen door Swami Rama wordt je mantra je persoonlijke vriend. Je houdt je mantra altijd in gedachten: terwijl je bij de bushalte staat, terwijl je wacht op een afspraak, terwijl je auto rijdt, op het moment dat je de behoefte hebt om tot jezelf te komen. Je mantra is van jou hij is bij je. Het is een woord, een zin, die altijd bij je zou moeten zijn. Kijk, op het ogenblik heb je een hele hoop willekeurige gedachten en indrukken in je hoofd, van alles dat
[email protected]
tel.:020 664 94 42
www.rajayogales.nl
10
je van buiten naar binnen hebt gehaald. Dingen van buiten kunnen je opwinden, of ergeren, of in de war brengen, of bang maken. Maar de mantra komt uit je eigen innerlijk. Hij komt van binnenuit. Dus terwijl de hele wereld je bombardeert met indrukken is er iets in je binnenste dat je permanente middelpunt is en van waar je je niet moet verwijderen. Het kost tijd om het op die manier te beoefenen en onder de knie te krijgen. Maar het wordt een stille vriend bij wie je toevlucht kunt nemen als tegenwicht tegen alle opwinding en agitatie waaraan je blootgesteld bent. Als je de mantra vaak genoeg als vanzelf in je herinnering op laat komen, gaat hij onderdeel uitmaken van je onderbewuste. De mantra kan je toegangsdeur tot meditatie zijn, omdat hij het middelpunt, het brandpunt is. Het beoefenen van je mantra gaat als vanzelf over in meditatie. Naarmate je leert om je mantra te gebruiken kan, als je in contact blijft, de methode veranderd worden om je verder te helpen: ‘Tot nu toe heb je het op deze manier gedaan. Van nu af aan zou je op die manier verder moeten gaan.’ Soms verandert er jarenlang niets. Maar vergelijk jezelf niet met anderen, en denk niet dat als iemand anders een andere methode ontvangt, jij ook een andere methode zou moeten krijgen. De methode die je hebt is misschien voor jou op dit moment de meest effectieve. Het hangt helemaal af van het individu en ook van de relatie die hij of zij wil onderhouden met de Traditie en met de bron van het onderricht. Houd je mantra geheim Als je een mantra hebt ontvangen, houd hem dan geheim. Houd hem geheim, en oefen, oefen, oefen. Er zijn veel, steeds verfijndere stappen in de mentale beoefening van mantra, en die worden geleidelijk onderwezen. De geheimhouding van je mantra is een vorm van mauna, van het beoefenen van stilte. De mantra dient om je naar binnen te richten. Een gesproken woord is verloren kracht. Daarom moet je de mantra alleen in gedachten houden. Koester hem aan je hart, in je geest. Laat hem een stille vriend worden, of je nu wandelt, bezig bent in slaap te vallen, wakker wordt, je toilet maakt, of zelfs in de armen van je geliefde. Je mantra wordt de kern, het wezen van je geest. Soms ben je je er bewust van, soms niet. Het is de taak van de initiator, de leraar, de leermeester, om je verder te helpen, om je de volgende stap te geven als je er klaar voor bent. Als de traditie van je leraar een authentieke Himalayan Traditie is, dan zal je geinitieerd of begeleid worden in het innerlijke licht, of de chakras en Centra van Bewustzijn, of de kundalini, als je er klaar voor bent. De leerling wordt dringend aangeraden om contact te houden. Niet per brief, fax of e-mail, maar door iedere dag op een vaste tijd te mediteren. Je zult merken dat een hele subtiele, ongrijpbare verbinding voelbaar is. Soms geeft een initiator iemand een mantra. De geïnitieerde blijft een paar jaar contact houden maar verdwijnt dan in de turbulentie van het leven. Vijftien of twintig jaar later voelt hij of zij de drang om weer contact op te nemen met de leraar en de erfopvolging. Hij of zij schrijft dan misschien een brief of zegt: ‘Je zult me wel vergeten zijn, maar mijn mantra heeft me nooit verlaten’. De mantra wordt het zaadje waaruit de hele boom van je spiritualiteit groeit.
[email protected]
tel.:020 664 94 42
www.rajayogales.nl
11
3.3 Bekende Universele Mantras PANCHAKSHARA MANTRA AKSHARA betekent lettergreep. PANCHA is vijf. Het is de vijf lettergrepige mantra. Het is de korte mantra van Shiva :
OHM NAMAH SHIVAYA Het betekent: ‘IK GROET HEM DIE VOORSPOED IS. Ik groet dat Bewustzijn dat voorspoed is. SHIVA betekent voorspoed. En echte voorspoed ligt in innerlijkheid. Hij is het yogasymbool van meditatie. God is de innerlijke stilte de transcendentale Werkelijkheid. De diepere betekenis van NAMAH is: : niet, MAH : mij, NIET MIJ. Niet dat kleine “ikje”, maar de Aldoordringende Werkelijkheid ben ik. Symbolische betekenis van het getal vijf: Hij bestuurt en doordringt de vijf elementen waaruit de kosmos bestaat. In Zuid lndië zijn er vijf tempels waarin de L1NGAM het symbool is van één van de elementen. Je kan dus een tempel vinden waar Shiva vereerd wordt als AARDE, in een andere tempel als WATER, VUUR, LUCHT, ETHER (GELUID). MANTRA’S VAN SHIVA : DE MAHA MRITYUN JAYA MANTRA OM TRIYAMBAKAM YAJAMAHE SUGANDHIM PUSHTI VARDANAM URVARUKAMIVA BANDHANAN MRITYOR MUKSHIYA MAMRITAT Wij vereren de drieogige God (Shiva) die welriekend is en die alle wezens voedt. Moge Hij mij bevrijden van de gebondenheid van de materie en dood, zoals men de komkommer losmaakt van zijn ranken, en mij de onsterfelijkheid geven. . MAHA betekent : groot. MRITYOR betekent : dood. JAYA betekent: overwinnen. Het is de mantra die u tot zelfrealisatie kan brengen. Vandaar ook een MOKSHA MANTRA.
GAYATRI MANTRA AUM BHOOR BHUWAH SWAHA, TAT SAVITUR VARENYAM BHARGO DEVASAYA DHEEMAHI DHIYO YO NAHA PRACHODAYAT.
[email protected]
tel.:020 664 94 42
www.rajayogales.nl
12
Samenvatting van deze Mantra O God! Gij zijt de Schenker van Leven, U verwijdert pijn en verdriet, U brengt gelukzaligheid, O Schepper van het Universum, Mogen wij uw licht zien dat ons van al onze zonden bevrijdt! , Moge U ons denken naar het juiste pad voeren. Letterlijke betekenis van de Mantra Aum = Brahma ; bhoor = expressie van de vitale spirituele energie ( prana) ; bhuwah vernietiger van het lijden ; swaha = expressie van geluk ; tat = dat; savitur = stralend als de zon; varenyam = beste keuze; bhargo = vernietiger van zonden ; devasya = goddelijk ; dheemahi = moge in zich opnemen ; dhiyo = verstand ; yo = die ; naha = ons ; prachodayat = moge inspireren;
4 PRANAYAMAS - Pranayamas zijn technieken om de ademhaling onder controle te krijgen ( yama beheersing) en daarmee. uiteindelijk het denken en de levenskracht ( prana levenskracht ). Daardoor kan men het verouderingsproces tegengaan en zichzelf zelfs verjongen - Een veel gebruikte pranayama is de nadi shodana. Het Sanskriet woord nadi betekent het psychische kanaal waardoor de prana stroomt in het lichaam. Het woord shodana betekent zuivering. Dus is hier sprake van een techniek waarmee de psychische kanalen worden gereinigd en van obstakels ontdaan. Hierdoor kan de prana vrijelijk door het hele lichaam stromen en het zo gezond mogelijk maken en tevens het denken tot rust brengen. Het is daarom een uitstekend middel om zich voor te bereiden op de meditatie. Hieronder wordt de techniek uitgelegd.
- DE NADI SHODHANA: een belangrijke pranayama
Toelichting Er is sprake van een alternerende ademhaling. Men begint met de uitademing door het actieve ( open ) neusgat ( active nostril). Vervolgens inademing ( dus alternerend) door het passieve neusgat (passive nostril) Volg verder het schema. Adem gelijkmatig drie maal in en uit door beide neusgaten na elke ronde. Doe dit elke dag ‘s morgens, ‘s middags en ’s avonds. E = uitademing en I = inademing.
[email protected]
tel.:020 664 94 42
www.rajayogales.nl
13
Nadi Shodana Aanvullende informatie Algemeen Het Sanskriet woord nadi betekent ‘psychisch kanaal’ of ‘speciaal pad’ via welke de prana ( de spirituele energie) door het hele lichaam gaat. Het woord shodana betekent ‘reiniging’. Dus gaat het om een oefening waarbij de energiekanalen worden gereinigd en van obstakels ontdaan. Daardoor kan de prana zich vrij door het lichaam bewegen en de gezondheid van het fysieke lichaam optimaliseren en de geest tot kalmte brengen. Het primaire doel van pranayama is mentale kalmte teweegbrengen als voorbereiding op de meditatie. Daarop maakt de nadi shodana geen uitzondering. In de eerste plaats vertraagt het de ademhaling en maakt ze dieper. In de tweede plaats brengt het evenwicht in het energielichaam door de stromen in de beide neusgaten te harmoniseren. Beide zaken dragen bij tot kalmte van de geest. Hoe langzamer men ademt en des te meer men zich bewust is van dat proces, des te groter de mate van kalmte bereikt wordt.
De uitvoering van de oefening Deze oefening kent geen contra indicaties (dus iedereen kan ’t doen).. Wel is er een algemeen voorschrift bij de intensieve beoefening van pranayamas dat men voorafgaande aan de oefeningen circa drie uur niet heeft gegeten. Het is belangrijk om tijdens de oefening zoveel mogelijk te ontspannen en zich te concentreren op de oefening en de mantra (‘s).
Bijzondere voordelen van de nadi shodana 1e Het veroorzaakt mentale kalmte door de energiestroom (prana) te reguleren 2e Het verwijdert de blokkades in de nadis waardoor de energie vrij kan stromen in het lichaam 3e Het hele lichaam wordt voorzien van extra zuurstof en de overtollige kooldioxyde wordt op een efficiënte wijze verwijderd. Dit zuivert het bloed en vergroot de weerstand van het lichaam. 4e De diepe en langzame adem zorgt voor verwijdering van afgewerkte lucht. 5e Het zorgt voor een evenwichtige lichamelijke en geestelijke gesteldheid waardoor men zich niet lui en moe voelt of overactief of duf of opgewonden. 6e Mensen die last hebben van nervositeit en mentale inzinkingen krijgen, hebben ook de neiging te snel en niet diep genoeg te ademen.Een regelmatige beoefening van de nadi shodana kalmeert de geest en brengt hun zenuwen tot rust. 7e In het bijzonder voor mensen met een zittend beroep is de nadi shodana een goed midel tegen hun neiging tot een korte en schokkerige ademhaling.
Opmerkinmg: Bovenvermelde voordelen impliceren nog de volgende vermeldenswaardige zaken: Het bevordert een normale bloeddruk, een gezonde hartslag, een scherp geheugen, een normaal gewicht en het vertraagt het verouderingsproces ( intensieve ontgiftiging van het lichaam)
[email protected]
tel.:020 664 94 42
www.rajayogales.nl
14
Nadi Shodana: Extra information Generally The Sanskrit word nadi means ‘psychic passage’ or ‘specific pathway’ through which prana flows throughout the body. The word shodhana means ‘purification’. Thus this is a practice whereby the pranic pathways are purified and decongested. This allows the prana to flow freely throughout the body, bringing the physical body into the best possible health and calming the mind. The primary purpose of pranayama is to induce mental tranquillity as a means to meditation. Nadi shodhana is no exception. First of all it reduces the rate and increases the depth of respiration. Secondly , by balancing the flows through the two nostrils it helps to bring the pranic body into balance. Both of these aspects induce calmness of mind. The slower one breathes and the more one is aware of the process, the greater the degree of tranquillity attained.
Awareness Try to maintain full awareness of breathing and mantra. This is important in order to reap the maximum benefits from pranayama. However, don’t worry if your attention continually wanders. Just try to be aware that it is wandering and gently bring it back to the practice being performed.
Benefits 1. It induces calmness of mind by regulating the flow of prana in the body. 2. It helps to remove congestion or blockage of the nadis and thereby allows the free flow of prana. 3. The whole body is nourished with an extra supply of oxygen and the carbon dioxide is more efficiently eliminated. This purifies the whole blood system and increases the overall health of the body, including its power to resist disease. 4. The deep, slow breathing encourages the removal of stagnant air from the lungs. 5. It develops a state of harmony in the individual so that he is neither too lethargic nor too active, too dull or too excitable. The pranic currents or poles (sun and moon) are brought into balance with each other, thus increasing the health of the whole bodymind complex. 6. People who suffer from nervous disorders should particularly take note of this association between breathing and nervousness, for they especially tend to breathe quickly and superficially. From this nervousness results directly or indirectly most, if not all, illnesses. Regular practice of nadi shodhana pranayama helps to calm the mind and the nerves. 7. This applies particularly to sedentary people who have a tendency to breathe in short, sharp gasps and it is no coincidence that most nervous diseases occur among town and city dwellers.
November 2008.
[email protected]
tel.:020 664 94 42
www.rajayogales.nl
15
