Veilig omgaan met gevaarlijke stoffen in het LUMC GHS-CLP Harry de Maaker afdeling VGM
Inhoud presentatie • Hoe gevaarlijk is Cafeïne • Wat is GHS, waarom GHS • Verschillen tussen GHS, CLP, stoffen/preparaten richtlijn • Enkele voorbeelden van stoffen • Gebruik van poster Klasse-indeling • Gebruik van poster H-zinnen • Rekenregels voor verdunningen
Hoe gevaarlijk is cafeïne? Antwoord: Opzoeken via voorlichtingsmiddelen in het LUMC • NFU-arboconvenant en arbocatalogus • Register gevaarlijke stoffen • Informatiesysteem gevaarlijke stoffen • Richtlijn veilig werken met gevaarlijke stoffen. • Veiligheidsposters • Vraag & antwoord klappers • Checklist leidinggevenden • Website DokterHoe
NFU-databank op Albinusnet
NFU-databank
NFU-databank
NFU-databank
Waarom GHS? Wereldwijd verschillende classificaties voor Cafeïne LD50 oral rat = 261 mg/kg • EU
harmful
• USA
poisonous
• Australie
harmful
• Nieuw Zeeland
hazardous
• Japan
poisonous
• India
non-poisonous
• Malaysie
harmful
• China
non-hazardous
Daarom een Global Harmonised System voor gevaarlijke stoffen • GHS
poisonous, category 3
Oude classificatie volgens Wms (stoffen/preparatenrichtlijn)
Gevaarlijke stoffen aanduiding Arbowetgeving
explosief
giftig
ontvlambaar
biologisch risico
Schadelijk of irriterend
cryogeen
oxiderend
radioactief
bijtend
Gev.stoffen aanduiding en classificatie volgens ADR
Nieuwe classificatie volgens GHS-CLP Invoering van het VN-Global Harmonised System (GHS) in Europa via de Regulation on Classification, Labelling and Packaging (CLP) ter vervanging van de stoffen- en preparatenrichtlijn.
Invoering van GHS-CLP Het implementatietraject in Nederland: • 20 jan. 2009 de Europese CLP verordening 1272/2008 van kracht in Nederland, begin van de overgangstermijn. • 1 dec 2010 einde 1e overgangstermijn etikettering en verpakking voor zuivere stoffen • 1 dec 2012 vrijstelling stoffen afgeleverd voor 1-12-2010 • 1 juni 2015 einde 2e overgangstermijn voor mengsels Stoffen- en preparatenrichtlijn ingetrokken • 1 juni 2017 vrijstelling preparaten afgeleverd voor 1-6-2015
Het GHS-CLP, wat is nieuw of anders GHS (wereldwijd) en CLP (Europa) • Nieuwe gevarenklassen (28 i.p.v. 15), -subklassen en categorieën • Nieuwe gevarenpictogrammen (9) en -symbolen • H- en P-zinnen (Hazard & Precautionary statements) vervangen de R- en S-zinnen • Gevaarscodes vervallen (E, F,F+,T,T+, O, C, Xn, Xi, N) • Signaalwoord :
Gevaar
---
Waarschuwing ---
ernstig minder ernstig
Verschillen tussen GHS en CLP • Extra EUH-zinnen voor CLP, b.v. • EUH001
In droge toestand ontplofbaar.
• EUH014
Reageert heftig met water.
• EUH019
Kan ontplofbare peroxiden vormen.
• EUH029
Vormt giftig gas in contact met water.
• EUH032
Vormt zeer giftig gas in contact met zuren.
• Extra Milieuklasse in CLP: gevaar voor de ozonlaag • Niet opgenomen in CLP: • • • • • •
* Flammable liquids category 4 * Acute Toxicity category 5 * Skin corrosion/irritation category 3 * Aspiration hazard category 2 * Acute aquatic toxicity category 2 * Acute aquatic toxicity category 3
Gevarenpictogrammen van oude Wms en nieuwe GHS Ontplofbaar
Acuut toxisch
Ontvlambaar
Schadelijk Irriterend Sensibiliserend
Oxyderend
Gezondheidsgevaar op lange termijn
Gassen
Corrosief
corrosief
Gevaar aquatisch milieu
Nieuwe gevarenpictogrammen
Dit nieuwe pictogram wordt bijvoorbeeld gebruikt voor schadelijke of irriterende stoffen. Dit nieuwe pictogram wordt gebruikt voor gezondheidsgevaren van stoffen op lange termijn, zoals bijvoorbeeld (verdacht) kankerverwekkend, mutageen, reprotoxisch, sensibiliserend en voor Specifieke doelorgaantoxiciteit (STOT). Dit pictogram wordt gebruikt voor gassen onder druk.
H- en P-zinnen H-zinnen, Hazard statements (wettelijk vastgelegd) • Gevarenaanduiding voor • Fysische (materiële) gevaren
H2xx
• Gezondheidsgevaren
H3xx
• Milieu gevaren
H4xx
• Aanvullende gevareninformatie voor Europa: EUH
P-zinnen, Precautionary-statements (deels vrij vast te stellen) • veiligheidsaanbeveling t.b.v. • preventie
P2xx
• response
P3xx
• opslag
P4xx
• verwijdering
P5xx
Verschillen tussen oud en nieuw • Criteria voor categorieën voor toxiciteit LD50,(rat.oraal)mg/kg LD50 = lethale dosis waarbij 50% sterft, maat voor toxiciteit
GHS
Cafeïne LD50 = 261 Geen pictogram
1
2 5
3
4
50
300
25
T+
EU
2.000
200
T
5
2.000
Xn
5.000
LD50 (mg / kg)
Verschillen tussen oud en nieuw Criteria voor brandbare vloeistoffen VP=vlampunt, temperatuur waarbij explosief damp/lucht mengsel kan ontstaan
• Zeer licht ontvlamb. VP
<0oC
Kpt <35oC
• Licht ontvlambaar
VP
0 - <21oC
• Ontvlambaar
VP
21 - <55oC
• Categorie 1
VP <23oC
Kpt <35oC
• Categorie 2
VP <23oC
Kpt >35oC
• Categorie 3
VP 23 - <60oC
NB. Ethanol in water 100 70 54 vlampunt
6
(%)
12 21 23 60
(oC)
F+ F geen symbool
Verschillen tussen oud en nieuw Criteria voor CMR-stoffen • Classificatiesysteem voor carcinogene stoffen
Int. Agency for Research on Cancer, IARC
Europese richtlijn 93/21/EEG
Leidraad Gezondheidsraad Nederland
GHS + Verordening (EG) 1272/2008
1
Bewezen
1
Bewezen
1a
Bewezen
1a
Bewezen
2
Waarschijnlijk
2a
Waarschijnlijk
1b
Verondersteld
1b
Verondersteld
3
Mogelijk
2b
Mogelijk
2
Verdacht
2
Verdacht
3
Niet te classificeren
3
Niet te classificeren
4
Niet carcinogeen
4
Niet carcinogeen
SZW-lijst: Carcinogenen (cat. 1a, 1b), mutagenen (cat. 1a, 1b), reprotoxische stoffen (cat 1a, 1b, 2).
CLP-poster Overzicht van CLP-indeling • Gevarenklassen • Fysisch (16x) • Gezondheid (10x) • Milieu (2+1x) • Klassen • Subklassen • categorieën
• Gevarenpictogrammen • Signaalwoorden • H-zinnen Vergeleken met de oude EU indeling
Afwijkingen bij classificering en etikettering volgens CLP • • • • • • • • • • • • • • •
Ontplofbare stoffen subklasse 1.4 eerst niet geclassificeerd Ontvlambare vloeistoffen eerst geen, nu wel pictogram Vloeistoffen VP 56-60 0C eerst niet geclassificeerd, nu wel Organische peroxides eerst oxiderend, nu ontvlambaar Gassen eerst niet geclassificeerd, nu wel Bijtend voor metalen eerst niet geclassificeerd, nu wel Alle CMR-stoffen nu apart pictogram Radiant man Verdacht CMR-stoffen ‘waarschuwing’ ipv ‘gevaar’ Sensibiliserend luchtwegen van X naar Radiant man + gevaar Sensibiliserend huid van X naar ! + waarschuwing Aspiratiegevaar (verslikken) van X naar Radiant man Ernstig oogletsel van X naar corrosief Narcotische effecten eerst geen, nu wel pictogram ! Effecten van lactatie had geen en heeft geen pictogram Gevaar ozonlaag extra bij milieu, geen pictogram meer wel ‘gevaar’
Overzicht H-zinnen en omzettingstabel Oud - Nieuuw
Overzicht H-zinnen en omzettingstabel Oud - Nieuuw H-zinnen voor Fysische, Gezondheids en Milieu gevaren • H20x
ontplofbaar
H30x
ingestie
H40x
aquatisch nilieu
• H22x
ontvlambaar
H31x
huidcontact
H41x
aquatisch milieu
• H24x
gevaar bij verwarming
H33x
inhalatie
• H25x
spontaan gevaar
H34x
mutageen
• H26x
contact met water
H35x
carcinogeen
• H27x
oxiderend
• H28x
gas
H36x
reprotoxisch
• H29x
bijtend voor metalen
H37x
STOT
Omzettingstabel vanuit bijlage VII van de CLP-verordening Geeft aan welke H-zinnen voor welke R-zinnen in de plaats komen
Voorbeelden van stoffen GHS
isobutanol
Wms
• Categorie: Ontvl. vlst. 3 Huidirrit. 2 Ooglet. 1 STOT SE 3 (respiratory tract irritation) STOT SE 3 (narcotic)
Irriterend ontvlambaar
• Signaalwoord: GEVAAR
Xi
• H-zinnen • 226: Ontvlambare vloeistof en damp. • 335: Kan irritatie van de luchtwegen veroorzaken. • 315: Veroorzaakt huidirritatie. • 318: Veroorzaakt ernstig oogletsel. • 336: Kan slaperigheid of duizeligheid veroorzaken.
R-zinnen 10: Ontvlambaar. 37/38: Irriterend voor de ademhalingswegen de huid. 41: Gevaar voor ernstig oogletsel. 67: Dampen kunnen slaperigheid en duizeligheid veroorzaken.
en
NB; H-zinnen kunnen niet zoals R-zinnen samengevoegd worden
Voorbeelden van stoffen S-zinnen • (2-): Buiten bereik van kinderen bewaren. • 7/9: Gesloten verpakking op een goed geventileerde plaats bewaren. • 13: Verwijderd houden van eet- en drinkwaren en van dierenvoeder. • 26: Bij aanraking met de ogen onmiddellijk met overvloedig water afspoelen en deskundig medisch advies inwinnen. • 37/39: Draag geschikte handschoenen en een beschermingsmiddel voor de ogen/het gezicht. • 46: In geval van inslikken onmiddellijk een arts raadplegen en verpakking of etiket tonen.
Voorbeelden van stoffen Preventie P-zinnen • • • • • • • •
210: Verwijderd houden van warmte/vonken/open vuur/hete oppervlakken - niet roken. 240: Opslag- en opvangreservoir aarden. 241: Explosieveilige elektrische/ventilatie-/verlichtings/.../ apparatuur gebruiken. 242: Uitsluitend vonkvrij gereedschap gebruiken. 243: Maatregelen treffen tegen ontladingen van statische elektriciteit. 261: Inademing van stof/rook/gas/nevel/damp/spuitnevel vermijden. 264: Na het werken met dit product ... grondig wassen. 271: Alleen buiten of in een goed geventileerde ruimte gebruiken. 280: Beschermende handschoenen/beschermende kleding/oogbescherming/gelaatsbescherming dragen.
Respons P-zinnen: • • • • • • • • • •
302+352: BIJ CONTACT MET DE HUID: met veel water en zeep wassen. 303+361+353: BIJ CONTACT MET DE HUID (of het haar): verontreinigde kleding onmiddellijk uittrekken - huid met water afspoelen/afdouchen. 304+340: NA INADEMING: het slachtoffer in de frisse lucht brengen en laten rusten in een houding die het ademen vergemakkelijkt. 305+351+338: BIJ CONTACT MET DE OGEN: voorzichtig afspoelen met water gedurende een aantal minuten; contactlenzen verwijderen, indien mogelijk; blijven spoelen. 310: Onmiddellijk een VERGIFTIGINGENCENTRUM of een arts raadplegen. 312: Bij onwel voelen een VERGIFTIGINGENCENTRUM of een arts raadplegen. 321: Specifieke behandeling vereist (zie ... op dit etiket). 332+313: Bij huidirritatie: een arts raadplegen. 362: Verontreinigde kleding uittrekken en wassen alvorens deze opnieuw te gebruiken. 370+378: In geval van brand: blussen met ...
Opslag P-zinnen: • • •
403+233: Op een goed geventileerde plaats bewaren. In goed gesloten verpakking bewaren. 403+235: Op een goed geventileerde plaats bewaren. Koel bewaren. 405: Achter slot bewaren.
Verwijdering P-zinnen: •
501: Inhoud/verpakking afvoeren naar ...
Voorbeelden van stoffen
Formamide Categorie: Voortpl. 1B
• Signaalwoord: GEVAAR • H-360D***: kan het ongeboren kind schaden.
R-61: Kan het ongeboren kind schaden.
NB: reprotoxiciteit in verband met fertility (F) en development (D) H 360 R60 = H 360F
kan de vruchtbaarheid of het ongeboren kind schaden kan de vruchtbaarheid schaden
R61 = H 360D kan het ongeboren kind schaden R62 = H 361f
kan mogelijk de vruchtbaarheid schaden schadelijk voor vruchtbaarheid (verdacht)
R63 = H 361d
mogelijk schadelijk voor ongeboren kind (verdacht)
Voorbeelden van stoffen chloroform • Categorie: Acute tox. 4 * (oraal) Huidirrit. 2 Kank. 2 STOT herh. 2 *
• Signaalwoord: WAARSCHUWING
Schadelijk Xn
H351: Verdacht van het veroorzaken van kanker. H302: Schadelijk bij inslikken. H373**: Kan schade aan organen veroorzaken bij langdurige of herhaalde blootstelling. H315: Veroorzaakt huidirritatie.
R22: Schadelijk bij opname door de mond. R38: Irriterend voor de huid. R40: Carcinogene effecten zijn niet uitgesloten. R48/20/22: Schadelijk: gevaar voor ernstige schade aan de gezondheid bij langdurige blootstelling bij inademing en opname door de mond.
Voorbeelden van stoffen • Hydrazine
H226, ontvlambare vloeistof en damp
R 45 kan kanker veroorzaken
H350, kan kanker veroorzaken
R 10 ontvlambaar
H331 giftig bij inademing H311 giftig bij contact met de huid
R 23/24/25 vergiftig bij inademing, aanraking met de huid en opname door de mond
H301 giftig bij inslikken
R 34 veroorzaakt ernstige brandwonden
H314 veroorzaakt ernstige brandwonden
R 43 kan overgevoeligheid veroorzaken bij contact met de huid
H317 kan allergische huidreactie veroorzaken H410 zeer giftig voor in het water levende organismen, met langdurige gevolgen.
R 50/53 Zeer vergiftig voor in het water levende organismen, kan in het aquatisch milieu op lange termijn schadelijke effecten veroorzaken
Voorbeelden van etiketten
Voorbeelden van etiketten
Hoe gevaarlijk is cafeïne?
Hoe gevaarlijk is cafeïne?
Hoe gevaarlijk is cafeïne?
Hoe gevaarlijk is cafeïne? Verordening nr 1272/2008, Bijlage VI: geharmoniseerde indeling en etikettering voor bepaalde gevaarlijke stoffen, tabel 3.1: cat.4 toxisch
Gevolgen voor de gebruiker Gevolgen voor het LUMC als downstreamgebruiker • Grote veranderingen op het etiket, in mindere mate op het VIB • Meer producten ingedeeld door andere limietwaarden • Dubbele etiketteringssystemen door overgangstermijnen en door verschil van implementatie bij producenten onderling • Afhankelijkheid van expertise van leveranciers • Overetikettering • Nieuwe etikettering bij distributie van overgepakte stoffen en zelf samengestelde preparaten • Aanpassing voorlichtingsmateriaal • Nieuwe posters GHS-CLP Meer info op www.ghs-helpdesk.nl
Rekenregels voor verdunningen • Voorschriften voor indeling, bijlage I CLP-verordening
Rekenregels voor verdunningen
Rekenregels voor verdunningen • ATE = Acute toxicity estimate (acute toxiciteitsschatting)
Rekenregels voor verdunningen • Parathion, LD50 = 2 mg/kg,
acuut giftig cat.1
100/ ATEmix = Ci / ATEi ATEmix = 100 / Ci x ATEi als Ci >10% 100-Ci /Ci x ATEi C= 0,1%
ATE = 100/0,1 x 2 = 2000
geen gev.stof
Cat.1 stof: C=10%
ATE = 100/10 x 0.5 = 5
cat. 2
C= 1%
ATE = 100/1 x 0.5 = 50
cat. 3
C= 0.167%
ATE = 100/0.167 x 0.5 = 300
cat. 4
C= 0.025%
ATE = 100/0.025 x 0.5 = 2000
geen gev.stof
Cat. 2 stof: C= 0.25%
ATE = 100/0.25 x 5 = 2000
was (0.1%)
Cat. 3 stof: C= 5%
ATE = 100/5 x 100 = 2000
(3%)
Cat. 4 stof: C = 20%
ATE = (100-20)/20 x 500 = 2000
(25%)
Rekenregels voor verdunningen • Ondergrenzen (lange termijn effect) stoffen Carcinogeen
0.1 %
was (0.1%)
0.3 %
(0.5%)
Mutageen Allergeen Reprotoxisch Effect via lactatie Verdacht carcinogeen
1%
(1%)
Verdacht reprotoxisch
3%
(5%)
STOT cat.2
10 %
(5%)
Verdacht mutageen STOT cat.1 bijtend
Irriterend
Zelf etiketten maken
Hoe gevaarlijk is caffeïne Vraag: zou op koffie een gevaarsetiket moeten? • In koffiebonen 0,8 – 2,5 % cafeïne • een kopje koffie à 150 ml = 75 mg cafeïne • Concentratie = 50 mg/100ml = 0,05 % • Cafeïne LD50 = 261 mg/kg • ATEmix koffie = 100/0,05 x 261 = 522 000 dus geen indeling • ATEmix bonen = 100/2,5 x 261 = 10440 dus geen indeling • Maar 7 à 8 kopjes koffie per dag (600 mg/dag) kan overgevoeligheid veroorzaken (hoofdpijn, onrust). • NEL is bij 600mg/70kg = 8,6 mg/kg overschreden
Vragen?
