gezond zwanger door een evenwichtige voeding
Voeding voor en tijdens de zwangerschap. Waar moet je specifiek op letten? Tijdens de zwangerschap moet het lichaam van de moeder ervoor zorgen dat de foetus voldoende voedingsstoffen krijgt. Een evenwichtige en gevarieerde voeding is dus zeer belangrijk, zowel voor de moeder als voor het ongeboren kind. Het is ook essentieel dat de moeder al voor de zwangerschap voldoende reserves heeft. Het is dus aan te raden dat toekomstige moeders ook voor de zwangerschap eten volgens de aanbevelingen voor een gezonde voeding. Als richtlijn hiervoor kan de actieve voedingsdriehoek (zie achteraan brochure) gebruikt worden. Het is een fabeltje dat een zwangere vrouw moet eten voor 2. Voor bepaalde voedingsstoffen zijn er inderdaad extra’s nodig voor en/of tijdens de zwangerschap, maar deze kunnen beperkt worden wanneer vertrokken wordt van een gezonde basisvoeding. De kwaliteit van de voeding is dus uiterst belangrijk om ervoor te zorgen dat de foetus alle belangrijke voedingsstoffen krijgt.
Tijdens de zwangerschap moet een vrouw niet eten voor twee, maar wel twee keer zo goed eten!
Voor de moeder draagt een gezonde voeding bij tot het vlot verlopen van de zwangerschap, en het minimaal last hebben van allerlei ‘kwaaltjes’ (zoals ochtendmisselijkheid) en tot een vlottere recuperatie na de bevalling. Een evenwichtige en gevarieerde voeding tijdens de zwangerschap is nodig voor een optimale groei en ontwikkeling van het ongeboren kind. Voor en tijdens de zwangerschap wordt zo de basis gelegd voor de volledige mentale en fysieke ontwikkeling van het kind.
Een gezonde voeding is dus onontbeerlijk voor een goede ontwikkeling van de foetus en een aangename zwangerschapsperiode voor de moeder. Volg hierbij de principes van de actieve voedingsdriehoek.
Voor en tijdens de zwangerschap dient extra aandacht besteed te worden aan bepaalde voedingsstoffen zoals jodium, ijzer en folaat, omdat ze onmisbaar zijn voor een optimale geestelijke en lichamelijke ontwikkeling van de zuigeling. De behoefte voor deze nutriënten ligt bij zwangere vrouwen hoger, in vergelijking met andere vrouwen. Dit heeft voor gevolg dat een gezonde, gevarieerde voeding meestal ontoereikend is om volledig tegemoet te komen aan deze verhoogde behoefte en dat voedingssupplementen in dit geval veelal noodzakelijk zijn. Het belang van deze 3 voedingsstoffen tijdens de zwangerschap zal in deze brochure verder besproken worden.
Algemene regel: Vraag altijd een voorafgaand medisch advies vooraleer voedingssupplementen in te nemen. Respecteer altijd de aanbevolen dagelijkse dosis vermeld op het etiket. Een te hoge inname van bepaalde voedingsstoffen kan immers even schadelijk (of schadelijker zijn) dan een tekort.
JODIUM Wat is jodium? Jodium is een essentieel spoorelement dat een onmisbaar onderdeel is van de schildklierhormonen. Deze hormonen regelen de stofwisseling en de groei van de meeste cellen in ons lichaam.
Hoeveel jodium hebben we nodig? De dagelijkse hoeveelheid jodium die we nodig hebben bedraagt 200 µg bij adolescenten en volwassenen en 250 µg tijdens de zwangerschap en borstvoedingsperiode. Tijdens de zwangerschap en borstvoeding ligt de behoefte, dus 25 % hoger. 1 µg (microgram) is één duizendste van een milligram, dus het gaat om zeer kleine hoeveelheden. Nochtans kan een jodiumtekort ernstige gevolgen hebben.
Jodiumtekort Bij een jodiumtekort kunnen we onvoldoende schildklierhormonen aanmaken. De schildklier, die gelegen is in de hals, zal hierop reageren door harder te gaan werken. Dit uit zich in een vergroting van de schildklier; we noemen dit een krop of “goiter”. Dit kunnen we zeer eenvoudig waarnemen doordat er een, al dan niet ernstige, verdikking ontstaat in de hals. Hoe ernstiger de verdikking, hoe groter het jodiumtekort. Kleinere tekorten aan jodium geven niet noodzakelijk direct aanleiding tot de ontwikkeling van een krop maar zijn eveneens schadelijk. Uiteindelijk zal jodiumtekort leiden tot hypothyroïdie of een te trage werking van de schildklier. Alle metabole processen in ons lichaam gaan op een lager pitje verlopen; de meest typische kenmerken zijn vermoeidheid, gewichtstoename en een verminderd denkvermogen. Tijdens de zwangerschap
kunnen de gevolgen, zowel voor moeder als kind echter ernstiger zijn. Jodiumtekort kan leiden tot een groot aantal verschillende aandoeningen, afhankelijk van de leeftijd waarop de deficiëntie optreedt. Jodiumtekort veroorzaakt een aantal stoornissen die te wijten zijn aan een slechte werking van de schildklier, met als belangrijkste gevolg een onomkeerbare achterstand in de mentale ontwikkeling van jonge kinderen wanneer er een jodiumtekort bestond bij de moeder tijdens de zwangerschap. Jodiumtekort is de belangrijkste oorzaak van de ontwikkeling van een te voorkomen mentale achterstand. Jodiumtekort vormt een belangrijk probleem voor de volksgezondheid op wereldschaal. Het komt voor in 130 landen, ook in Europa, en bij een totaal van naar schatting 2,2 miljard personen. België kampt nog steeds met een licht jodiumtekort. Uit een studie uitgevoerd in 2000 blijkt de Belgische mediaan van het jodiumgehalte in de urine rond 80 µg/liter te liggen (67% lag onder de minimale aanbeveling van 100 µg/liter). In België is het jodiumtekort vooral te wijten aan een onevenwichtig voedingspatroon (te lage consumptie van vis, schaal- en schelpdieren) en het nog niet veralgemeend gebruik van gejodeerd zout voor de menselijke en dierlijke voeding.
Belang van jodium tijdens de zwangerschap Jodium speelt een belangrijke rol tijdens de kritieke fase van de hersenontwikkeling van de foetus en tijdens de eerste 3 levensjaren. Onvoldoende jodium en dan vooral tijdens het begin van de zwangerschap kan leiden tot een onvoldoende ontwikkeling van het centrale zenuwstelsel bij het nog ongeboren kind. Een ernstig tekort kan leiden tot een blijvende achterstand in de lichamelijke, geestelijke en intellectuele ontwikkeling van het kind met mentale achterstand, doofstomheid, spasticiteit en dwerggroei als gevolg. Ook een licht jodiumtekort kan mogelijks onomkeerbare gevolgen hebben op de intellectuele ontwikkeling van het kind.
Bronnen van jodium Jodium komt vooral voor in onze zeeën en oceanen. Jodium verdampt hieruit en komt samen met het regenwater terecht op de bodem. Via die bodem wordt het in de gewassen opgenomen. Goede bronnen van jodium zijn dus uiteraard zeewier, vissen, schelp- en schaaldieren. Nuttig om te weten is dat tijdens het koken in water aanzienlijke hoeveelheden jodium verloren gaan. Geef daarom de voorkeur aan vis in papillote of in de pan. Ook granen en groenten die geteeld worden op een jodiumrijke bodem kunnen een goede bron vormen, maar dit is echter moeilijk in te schatten. Ook melk en melkproducten leveren een bijdrage aan jodium door de toevoeging van jodium in veevoeder. Eieren kunnen een relatief hoog jodiumgehalte hebben, wanneer zeewier als bestanddeel aan kippenvoer wordt toegevoegd. Omdat de hoeveelheid jodium die van nature in voedingsmiddelen voorkomt, ontoereikend is in België, mag jodium aan zout worden toegevoegd. Voedingsmiddelen mogen niet rechtstreeks verrijkt worden met jodium. Alleen zout, dat toegevoegd wordt in voedingsmiddelen, mag verrijkt worden met jodium. Belangrijk hierbij te noteren is dat vanaf 2009 al het Belgisch brood gebruikt maakt van gejodeerd zout.
Jodium en keukenzout Jodiumtekort komt nog zeer veel voor op wereldschaal. In heel wat landen wordt dit probleem opgelost door overheidsinterventies waarbij bijvoorbeeld jodium wordt toegevoegd aan zout (“zout met jodium”). Dit gejodeerd keukenzout is ook in België beschikbaar: u kan het terugvinden in alle voedingswinkels of supermarkten naast het gewone keukenzout. Op het etiket staat aangegeven of het al dan niet gejodeerd zout betreft. Dit betekent echter niet dat we het gebruik van zout (al dan niet gejodeerd) moeten verhogen. Het is aanbevolen om gejodeerd zout te gebruiken in plaats van
gewoon zout. Verwar dit gejodeerd zout niet met “zeezout” dat op zich bijna geen jodium bevat, als het niet specifiek wordt toegevoegd. Het is dus belangrijk om het etiket te lezen. Volgens de resultaten van de Nationale Voedselconsumptiepeiling neemt de gemiddelde Belg nog steeds te veel zout in via industriële, commerciële voedingsmiddelen, wat dan weer nadelige effecten kan hebben op o.a. de bloeddruk. Als we de voedingsaanbevelingen willen naleven zouden we het zoutvat moeten weglaten in de keuken en op tafel en vervangen door andere smaakmakers zoals verse kruiden en specerijen.
Teveel jodium kan ook Naast een tekort, kennen we ook situaties waarin teveel jodium ingenomen wordt. Dit heeft ook negatieve effecten op de gezondheid zoals slapeloosheid, nervositeit en gebrek aan eetlust. Een overdosis aan jodium lijdt ook tot een verstoorde werking van de schildklier en kan tot uiting komen als krop of als een verstoorde productie van schildklierhormonen. Een goede balans is dus noodzakelijk. Meestal zien we dit wanneer op eigen houtje voedingsupplementen gebruikt worden. Het is ook belangrijk dat de aanbevolen dagelijkse dosis vermeld op het etiket van het supplement strikt nageleefd wordt.
Zwangere vrouwen: een kwetsbare groep Het is duidelijk dat een jodiumtekort tijdens de zwangerschap absoluut vermeden moet worden. De behandelende arts zal in de meeste gevallen in het begin van de zwangerschap dan ook via een bloedanalyse de schildklierfunctie bepalen Verder worden er soms voedingssupplementen voor zwangere vrouwen aanbevolen
(met vitaminen, mineralen en sporenelementen) Deze bevatten de nodige dosis jodium. Volg hierbij de richtlijnen van de arts. Uiteraard kan je dit ook zelf met uw arts bespreken.
Eet 2 keer per week vis of schelpen schaaldieren, waarvan minstens 1 keer per week vette vis zoals zalm, sardines, tonijn, makreel, haring. Vis en zeevruchten hebben naast jodium en omega 3 vetzuren (DHA en EPA) bovendien nog andere troeven: vitamine D, vitamine B12 en ook selenium. Gebruik gejodeerd zout in plaats van gewoon zout (zonder het zoutgebruik te verhogen!). Bespreek met uw arts of een voedingssupplement met jodium (met 150-200 µg jodium/ dag) aangewezen is tijdens uw zwangerschap. De voedingssupplementen zijn verkrijgbaar als multivitaminecomplexen bestemd voor de zwangere vrouw en vrouwen die borstvoeding geven.
IJZER Te weinig ijzer kan leiden tot bloedarmoede IJzer is onder verschillende vormen actief in ons lichaam. We vinden het terug in de rode bloedcellen (hemoglobine), in de spiercellen (myoglobine) en in bepaalde enzymen. Verder heeft het lichaam steeds een voorraad ijzer die wordt opgeslagen onder de vorm van ferritine. Deze voorraad moet ervoor zorgen dat er, in tijden van nood of verhoogde behoefte, ijzer beschikbaar gesteld kan worden voor het goed functioneren van ons lichaam. Ijzer wordt opgenomen vanuit de voeding. Hebben we lange tijd te weinig ijzer in de voeding, dan zal de voorraad uitgeput geraken. Er ontstaat dan een ijzertekort wat in extreme gevallen gepaard gaat met bloedarmoede of anemie. IJzertekort zonder de symptomen van bloedarmoede, komt ongeveer evenveel voor. IJzer is noodzakelijk voor heel wat verschillende functies in het lichaam. De best gekende functie van ijzer is het transporteren van zuurstof uit de longen naar rode bloedcellen. Ook in tal van enzymatische reacties betrokken bij de stofwisseling en de energieproductie, speelt ijzer een belangrijke rol. Het is ook aanwezig in de cytochromen (bepaalde eiwitten), belangrijk voor de cellulaire ademhaling. Voor het leveren van fysieke en cognitieve prestaties is ijzer nodig en het is eveneens betrokken bij het immuunsysteem en de weerstand tegen infecties.
Symptomen van ijzertekort De klassieke symptomen zijn vermoeidheid, een bleke huid, kortademigheid, broze nagels en het snel koud hebben. Ijzertekort kan de productiviteit op het werk negatief beïnvloeden. Voor kinderen zijn de gevolgen
van een tekort ernstiger. Kinderen hebben in vergelijking met volwassenen meer ijzer nodig omdat veel rode bloedcellen moeten worden aangemaakt voor de groei. Zij hebben ook voldoende ijzer nodig om hun denkvermogen en spiercoördinatie te ontwikkelen. Om vast te stellen of er sprake is van een ijzertekort, is bloedonderzoek nodig. Via dit bloedonderzoek kan men de voorraad van ijzer in het lichaam bepalen.
Vrouwen zijn kwetsbare groepen voor een ijzertekort Vrouwen verliezen bloed (en dus ook ijzer) tijdens de menstruatie. Vooral bij jonge meisjes kan er hierdoor wel eens een tekort ontstaan. Er is ook een verhoogde behoefte tijdens de zwangerschap (vooral tijdens het tweede en derde trimester 10 mg/dag). Mensen met bepaalde darmaandoeningen zullen het ijzer uit de voeding soms minder goed kunnen opnemen, waardoor zij ook een tekort kunnen krijgen. Uiteraard bestaat er een risico op tekorten bij iedereen die zeer eenzijdig eet. De principes van de actieve voedingsdriehoek zijn ook hier belangrijk.
Belang van ijzer tijdens de zwangerschap Een zwangerschap vraagt meer ijzer, vooral tijdens de laatste maanden. Het bloedvolume neemt sterk toe, dus er zijn meer rode bloedcellen en dus ook meer ijzer nodig. Bovendien is extra ijzer noodzakelijk voor een goede bloedcirculatie bij het kind en voor de ontwikkeling van de hersenen. Het nog ongeboren kind moet in de laatste maanden van de zwangerschap in staat zijn om zelf een goed ijzervoorraad op te bouwen. Normaal gezien hebben pasgeboren kinderen
een goede voorraad; bij prematuren kan er wel een probleem van ijzertekort zijn. Een te laag geboortegewicht is een risicofactor voor een ijzertekort bij het kind. Zoals reeds gezegd kan een tekort aan ijzer bij de moeder leiden tot bloedarmoede. Verder kan een ijzertekort zorgen voor een kortere zwangerschapsduur waardoor het risico op prematuur geboren kinderen toeneemt. Bij de bevalling kan het belangrijk zijn om de navelstreng niet meteen door te knippen; door de samentrekking van de baarmoeder wordt er nog bloed van de placenta door de navelstreng naar de zuigeling gebracht, wat het bloedvolume en ook de ijzervoorraad van de zuigeling nog doet toenemen. Een tekort aan ijzer bij de moeder tijdens de zwangerschap kan een invloed hebben op de werking van de schildklier, vooral in situaties waarin de jodiuminname laag is. De gevolgen hiervan werden al eerder in deze brochure besproken.
Bronnen van ijzer Bij een gevarieerde voeding, hebben we een voldoende aanbreng van ijzer. Ijzer komt voor zowel in dierlijke als plantaardige producten. De bronnen die meest ijzer aanbrengen, zijn vlees, vis, peulvruchten, brood, volkoren graanproducten , aardappelen, groenten en fruit. Lever en de afgeleide producten van lever bevatten veel ijzer maar deze producten bevatten ook veel vitamine A en omdat een zeer hoge vitamine A-inname schadelijk kan zijn voor de foetus worden deze producten niet aangeraden tijdens de zwangerschap. Echter in het geval van ijzer is het belangrijk niet alleen te kijken naar de hoeveelheid ijzer die het levensmiddel bevat, maar ook de biobeschikbaarheid of opneembaarheid te kennen. De beschikbaarheid kan sterk verschillen voor verschillende levensmiddelen. In de voeding is ijzer aanwezig in de vorm van heam-ijzer en niet-heam-ijzer. De absorptie gebeurt in de dunne darm. Ijzer uit dierlijke producten wordt zeer gemakkelijk en goed opgenomen door het lichaam (heamijzer is gebonden aan hemoglobine). Deze vorm van ijzer wordt weinig beïnvloed door de samenstelling van de maaltijd. Melk
vormt een uitzondering omdat calcium een negatief effect heeft op de ijzerabsorptie. IJzer uit dierlijke bronnen wordt ongeveer 3 keer beter opgenomen dan ijzer uit plantaardige bronnen. IJzer uit plantaardige bronnen is moeilijker opneembaar omdat het ijzer hier voorkomt in een andere scheikundige vorm (niet-haemijzer). De opneembaarheid van ijzer uit plantaardige producten is sterk afhankelijk van de samenstelling van de maaltijd. Om dit ijzer toch maximaal te kunnen opnemen is het aanbevolen om bv. tijdens de maaltijd een glas vers geperst fruitsap te drinken of een verse vrucht te eten (sinaasappel, pompelmoes, mandarijn, kiwi …), daar vitamine C de opname van ijzer bevordert. Polyfenolen in thee en koffie remmen de opname van ijzer af; dit wordt dus best niet gecombineerd met een maaltijd. Ook sommige bewaarmiddelen (zoals EDTA) of bepaalde voedingsvezels remmen de opname van ijzer af. We absorberen uit een gemengde voeding (dierlijk en plantaardig voedsel) slechts circa 12 %, uit een vleesloze circa 8%. Het is wel zo dat er meer ijzer opgenomen wordt door het lichaam wanneer de ijzervoorraad lager is of wanneer er een verhoogde behoefte is aan ijzer, zoals bij jonge kinderen of een zwangerschap. Ons lichaam gaat zich aanpassen aan de verhoogde nood en het aangeboden ijzer beter benutten. Een echt ijzertekort voor de zwangerschap kan echter niet opgevangen worden.
Ijzersupplementen Als er al een (licht) tekort aan ijzer is bij het begin van de zwangerschap, zal de huisarts of gynaecoloog meestal aanraden om ijzersupplementen te nemen. Deze supplementen bestaan onder verschillende vormen. Niet alle vormen worden even goed verdragen: maag-darmklachten en constipatie komen regelmatig voor. Vaak volstaat het om, in overleg met de arts, een geschikt supplement te kiezen. De HGR raadt een dagelijks supplement van 100 mg ijzersulfaat aan gedurende de tweede helft van de zwangerschap. Supplementen zijn
echter nooit een excuus om af te wijken van gezonde voedingsgewoonten. Dat blijft essentieel, vooral ook omdat de combinatie van voedingsmiddelen in een maaltijd ervoor zorgt dat we alle voedingsstoffen maximaal kunnen benutten. Om een maximale opname in het lichaam te verkrijgen, worden de supplementen best ingenomen na de maaltijd..
Te veel ijzer Een teveel aan ijzer kan ook schadelijk zijn en kan niet door het lichaam zelf weggewerkt worden waardoor toxische niveaus kunnen bereikt worden. Ijzer vanuit de voeding vormt nooit een probleem; bij supplementen kan wel een hoge, en dus schadelijke, dosis bereikt worden. Ijzer heeft een negatieve invloed op de opname van andere mineralen en verhoogt de oxidatieve stress tijdens de zwangerschap. Door deze oxidatieve stress kunnen een aantal stoffen ontstaan die onze cellen kunnen beschadigen waardoor het risico op chronische ziekten (hart- en vaatziekten, kanker, vroegtijdige veroudering, …) toeneemt. Om deze reden gebruikt u best geen supplementen op eigen houtje; bespreek dit met uw arts, uw apotheker of uw diëtist. Respecteer ook de aanbevolen dagelijkse dosis die op het etiket staat.
Ijzer voor een gezond kindje Een kind dat geboren wordt na een zwangerschapsduur van 39 à 40 weken heeft in principe de kans gehad om een goede ijzervoorraad op te bouwen. Uiteraard op voorwaarde dat de moeder geen ijzertekort had. Deze voorraad volstaat meestal voor een periode van ongeveer 6 maanden. Dit geldt niet voor prematuren. Verder blijft het aanbevolen om het kind exclusieve borstvoeding te geven en dit minimum voor een periode van 6 maanden (zoals aanbevolen door de Wereldgezondheidsorganisatie).
FOLAAT Wat is folaat? Folaat is een vitamine van de B-groep (namelijk vitamine B9). Dit betekent dat het een wateroplosbaar vitamine is en dat we dus slechts beperkte opslagmogelijkheden hebben in ons lichaam. Het voordeel hiervan is dat het teveel aan folaat gemakkelijk kan worden uitgescheiden. Folaat (de natuurlijke vorm die in het voedsel voorkomt en in het lichaam actief is) kwam pas begin jaren ‘90 in de aandacht omdat toen duidelijk werd dat de inname van extra foliumzuur (de synthetische vorm) voor en tijdens de zwangerschap de kans op een kindje met spina bifida (open ruggetje) kan verkleinen. Sindsdien is er zeer veel onderzoek verricht op dit domein. Folaat speelt een belangrijke rol in de stofwisseling van aminozuren en van het erfelijk materiaal DNA. Het is ook vereist voor de vorming van bepaalde essentiële stoffen voor een goede werking van de hersenen en de zenuwen. Folaat speelt een belangrijke rol bij de vorming van rode bloedcellen. Ook is het erg belangrijk bij de deling van de cellen tijdens de groei. Daarnaast verlaagt folaat het homocyteïnegehalte van het bloed. Dit gehalte aan homocysteïne is voor een belangrijk deel erfelijk bepaald. Een hoog homocystëinegehalte wordt in verband gebracht met een grotere kans op hart en vaatziekten. Folaat zou dus beschermend werken tegen harten vaatziekten. Ook voor niet-zwangere personen is folaat dus belangrijk.
Behoefte aan folaat Juist zoals voor andere vitamines hebben we slechts zeer weinig folaat nodig. Volgens de Belgische voedingsaanbevelingen bedraagt de behoefte voor volwassenen 200 µg (microgram) per dag; voor zwangere vrouwen verdubbelt dit echter tot 400 µg/dag.
Bronnen van folaat Folaat komt vrij verspreid voor in de voeding, maar meestal in zeer kleine hoeveelheden. Bovendien zijn er grote verliezen tijdens de bereiding van de voeding gezien de wateroplosbaarheid van deze vitamine en de grote gevoeligheid voor hitte, licht en zuurstof uit de lucht. De bereiding van groenten kan bv. gepaard gaan met een verlies aan folaat van 70-80 %. Folaat komt vooral voor in bladgroenten (zoals spinazie, maar ook brocoli en verschillende koolsoorten, spruiten, asperges), volkoren graanproducten, peulvruchten (linzen, erwten, bonen), citrusvruchten en noten en in mindere mate in melk en melkproducten.. Sommige van deze voedingsmiddelen zijn eveneens rijk aan ijzer, zodat je er in de zwangerschap ook bloedarmoede mee kunt voorkomen. De beschikbaarheid van folaten uit de voeding wordt bovendien verhoogd door vitamine C en ijzer. Folaten kunnen beperkt opgeslagen worden in de lever. Studies tonen aan dat de gemiddelde inname in de meeste Westerse landen amper 200 µg/dag bedraagt. Het lijkt bijna onmogelijk om met een gezonde en gevarieerde voeding de aanbevolen hoeveelheid van 400 µg/dag voor zwangere vrouwen te bereiken. De vrouw zou hiervoor bv 30 volkorenboterhammen per dag moeten eten, wat natuurlijk onmogelijk is. Voor zwangere vrouwen zijn supplementen dan ook echt aangewezen. Vrouwen die zwanger willen worden of zwanger zijn, krijgen het advies om een foliumzuursupplement nemen vanaf 4 weken voor de conceptie en gedurende de zwangerschap (minstens tot 3 maanden na de conceptie) om het risico op een zuigeling met spina bifida te verminderen. Er bestaan voedingssupplementen die speciaal bedoeld zijn voor zwangere vrouwen of vrouwen met een kinderwens.
Tekort aan folaat Een tekort aan folaat kan leiden tot afwijkingen van rode en witte bloedcellen en veranderingen in het beenmerg. Ook kan een folaattekort een verminderde opname van verschillende voedingsstoffen in de darm tot gevolg hebben. Andere verschijnselen zijn een verminderde eetlust, gewichtsverlies en vermoeidheid.
Folaat en zwangerschap Wetenschappelijke studies tonen duidelijk aan dat folaat belangrijk is voor de sluiting van de neurale buis bij de foetus. Een onvoldoende sluiting kan o.a. leiden tot spina bifida met zeer ernstige gevolgen voor het kind. De sluiting van de neurale buis vindt zeer vroeg in de zwangerschap plaats, namelijk tussen de tweede en de derde week. Op dat moment weten vele vrouwen nog niet zeker dat ze zwanger zijn. Dit wil zeggen dat men bij kinderwens, onmiddellijk moet starten met het nemen van foliumzuursupplementen. Duurt het wat langer voor je zwanger bent, blijf dan gerust foliumzuur innemen. Het teveel plas je toch gewoon uit. Het is ook aangeraden om dit supplement te blijven nemen gedurende de volledige zwangerschap. Het risico op spina bifida kan op deze manier met 70% verminderd worden.
Het exacte moment van de bevruchting is moeilijk te bepalen. Neem daarom extra foliumzuur in vanaf het moment waarop je zwanger wil worden (bijvoorbeeld als je stopt met voorbehoedsmiddelen). Je kan foliumzuur afzonderlijk kopen ofwel in een multivitaminepreparaat voor zwangeren. Vraag raad aan je huisarts, gynaecoloog of vroedvrouw.
Folaat blijkt niet alleen belangrijk voor de sluiting van de neurale buis. Het is ook aangetoond dat er een verband bestaat tussen een tekort aan folaat en het voorkomen van een hazenlip en bepaalde afwijkingen van het hart en de urinewegen. Verder zou folaat ook ochtendmisselijkheid tijdens de eerste weken van de zwangerschap verminderen en de kans op vroeggeboorte doen afnemen.
Risicogroepen Sommige vrouwen hebben een verhoogd risico op een kindje met een neurale-buis defect. Als u reeds een kindje had met dit defect, is het risico op herhaling bij de volgende zwangerschap verhoogd. Ook patiënten met epilepsie en diabetes hebben een verhoogd risico. Er zijn ook aanwijzingen dat mensen die besmet zijn met de helicobacter pylori bacterie (welke maagzweren veroorzaakt) ook een hoger risico lopen. In al deze gevallen is een hogere dosis foliumzuur noodzakelijk. Bespreek dit altijd eerst met uw arts.
Teveel foliumzuur De gunstige effecten van foliumzuur zijn duidelijk aangetoond. Toch geldt hier ook de regel ‘overdaad kan schaden’. Dit is enkel het geval bij synthetisch foliumzuur uit supplementen of verrijkte voedingsmiddelen. Synthetisch foliumzuur kan namelijk een tekort aan vitamine B12 maskeren dat bij oudere personen en vegetariërs ernstige neurologische problemen kan veroorzaken.
ANDERE VOEDINGSAANBEVELINGEN alcohol Drink bij voorkeur geen alcohol als je zwanger wil worden. Als je zwanger bent, drink je best helemaal geen alcohol. Alcohol heeft vanaf het begin van de zwangerschap een negatief effect op je baby. Een veilige hoeveelheid is voor alcohol niet te geven. De enige echt veilige hoeveelheid is géén alcohol.
koffie Drink niet te veel koffie als je zwanger wil worden of het al bent. Beperk je tot drie à vier kopjes koffie per dag, of één of twee grote tassen. Thee bevat half zoveel cafeïne als koffie. Sommige frisdranken (o.a. cola) bevatten ook cafeïne, soms evenveel als een half kopje koffie.
Vegetarisch? Als je vegetarisch eet, kun je dat rustig blijven doen, als je erop let dat je gezond eet en voldoende hoogwaardige eiwitten én vitamine B12 binnenkrijgt. Wanneer je vlees vervangt door ruime hoeveelheden kaas, ei of andere zuivelproducten, hoef je je daarover geen zorgen te maken. Gebruik je uitsluitend plantaardige eiwitbronnen, dan moet je, naast voldoende groenten en fruit ook voldoende peulvruchten – sojaproducten, erwten, bonen – eten in combinatie met een royale portie volkoren granen, zoals (rogge)brood, rijst of pasta. Alleen door de combinatie kom je aan de juiste aminozuren: de bouwstenen van eiwitten. Gebruik je weinig dierlijke voeding, let dan op of je voldoende vitamine B12 binnenkrijgt. Twijfel je of je een tekort hebt, vraag dan de huisarts voorafgaand aan de zwangerschap om een vitamine B12-bepaling te laten verrichten of neem voedingssupplementen. Let als vegetariër ook op voldoende calcium. Dat zit in zuivel, in stevige groene groenten zoals broccoli, prei, peterselie, (boeren)kool, waterkers, maar ook in sesamzaad, tofu, peulvruchten, noten, volle granen en zeewier. Deze calciumbronnen zijn tevens goede ijzerleveranciers – óók belangrijk voor vegetariërs.
Vermijd overgewicht of ondergewicht voor de zwangerschap. Overgewicht of ondergewicht kan de vruchtbaarheid verminderen. Zwaarlijvige vrouwen hebben bovendien een verhoogde kans op een miskraam. En ze brengen vaak zware baby’s voort, wat niet bevorderlijk is voor de gezondheid van het kind. Wil je je vruchtbaarheid verhogen en een zwangerschap bespoedigen, dan kun je het beste je gewicht op peil brengen totdat je BMI boven de 19 en onder de 25 ligt. Als je wil afvallen om de kans op een vlotte, gezonde zwangerschap te verhogen, doe dat dan bij voorkeur voordat je probeert om zwanger te worden. Eet voldoende vezelrijke voeding – groenten, fruit, volkoren granen en beweeg voldoende.
Zwanger na obesitaschirurgie in het verleden Obesitas en overgewicht komen meer en meer voor in België. Een recente studie toonde aan dat ¼ van de zwangere vrouwen die zich aanbieden op een prenatale raadpleging, een te hoog lichaamsgewicht hebben. Heel wat jonge vrouwen beslissen op een bepaald moment om het probleem aan te pakken door middel van chirurgie. Hierbij denken we aan maagverkleiningsoperaties maar ook aan bepaalde operaties waarbij een stuk van de dunne darm weggenomen wordt. Dit betekent dat er minder voedingsstoffen kunnen opgenomen worden. In tijden van verhoogde nood, zoals tijdens de zwangerschap, kunnen dan tekorten ontstaan voor diverse voedingsstoffen. Dit is bv. zo voor ijzer maar ook voor diverse andere mineralen en vitaminen. Supplementen zijn hier noodzakelijk, uiteraard weer in combinatie met een evenwichtige voeding en intensieve opvolging. Bespreek dit grondig met uw arts. Het verleden heeft reeds aangetoond, dat deze tekorten zeer ernstige en soms fatale gevolgen kunnen hebben voor moeder en ongeboren kind.
Te weinig vitamines en mineralen kunnen gezondheidsproblemen veroorzaken; een te hoge inname ervan echter ook. Vitamines en mineralen moet je in de juiste verhouding tot elkaar gebruiken. In de meeste multivitaminepreparaten is de hoeveelheid aangepast. Respecteer altijd de aanbevolen dagelijkse dosis! Hou er echter rekening mee dat niet alle supplementen die op de markt aangeboden worden geschikt zijn tijdens de zwangerschap. Dit moet uitdrukkelijk vermeld worden op de verpakking. Het is echter noodzakelijk om ook advies te vragen aan uw arts, apotheker, diëtist of vroedvrouw.
Uiteraard blijft een gezonde, gevarieerde en evenwichtige voeding essentieel. Een onevenwicht in het voedingspatroon kan nooit weggewerkt worden door het nemen van supplementen. De voeding is essentieel, zowel voor moeder als kind. De principes van de actieve voedingsdriehoek blijven geldig, ook tijdens de zwangerschap. Alcohol en roken worden afgeraden tijdens de zwangerschap. Vermijd ook te veel koffie. aanbeveling
Bron: WIV 2004
realiteit
FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de voedselketen en Leefmilieu
PIRANACONCEPTS.COM
MEER INFORMATIE www.mijnvoedingsplan.be
Hoge Gezondheidsraad www.css-hgr.be
Nutriënten België www.nubel.com
Kind en Gezin www.kindengezin.be
Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie en Ziektepreventie www.vigez.be
nutrition information center Verantwoordelijke uitgever: Dirk Cuypers, Victor Hortaplein 40, bus 10, 1060 Brussel
www.nice-info.be
