GEZOND ZIJN DOE JE ZO! De gezondste school in de gezondste wijk van Nederland

GEZOND ZIJN DOE JE ZO! De gezondste school in de gezondste wijk van Nederland

2012124, Januari 2012

Auteurs:

Naomi Hoekstra Nina Zwaneveld

Opdrachtgever:

Jannie Bakker Directrice Scholengemeenschap Echnaton

Docentbegeleider:

Hanna Zijlstra Docente opleiding Voeding Hogeschool van Amsterdam

Bacheloropleiding Voeding en Diëtetiek

GEZOND ZIJN DOE JE ZO! De gezondste school in de gezondste wijk van Nederland

2012124, Januari 2012 Auteurs:

Naomi Hoekstra Van Lieflandlaan 82-K02 3571 AE Utrecht +316 51 30 95 99 Nina Zwaneveld Leermosstraat 18 1314 MT Almere +316 53 95 31 22

Opdrachtgever:

Jannie Bakker Rector Scholengemeenschap Echnaton, Almere

Praktijkbegeleider:

René Maertens Projectleider Scholengemeenschap Echnaton, Almere

Docentbegeleider:

Hanna Zijlstra Docent opleiding Voeding, Hogeschool van Amsterdam

Voorwoord In de periode van september 2011 tot januari 2012 hebben wij de scriptie, die voor u ligt, geschreven. Deze scriptie is geschreven in het kader van ons afstudeerproject voor het vierde leerjaar van de opleiding Voeding en Diëtetiek aan de Hogeschool van Amsterdam. Er zijn een aantal mensen die wij willen bedanken voor het tot stand komen van de uiteindelijke scriptie. Ten eerste willen wij onze docentbegeleider, Hanna Zijlstra, bedanken voor de fijne begeleiding gedurende dit proces. Ook willen wij onze praktijkbegeleider René Maertens bedanken voor de mogelijkheid om het Echnaton af te studeren. Het was een fijn begin in een veilige omgeving aangezien we onze minorstage (Health and Active Lifestyle) hier al hebben mogen voltooien. Daarnaast hebben we veel steun gehad aan elkaar. In tegenstelling tot wat iedereen altijd zei over hoe zwaar het afstuderen is, hebben we veel lol gehad tijdens het schrijven. Als laatste gaat onze dank uit naar iedereen die ons gesteund heeft tijdens het uitvoeren van dit project.

Samenvatting Doel Scholengemeenschap Echnaton in Almere maakt zich zorgen over de voedingstoestand van haar leerlingen. Scholieren trekken massaal naar buiten om hun lunch elders aan te schaffen. Het doel van deze scriptie is het veranderen en het verbeteren van het huidige kantinebeleid, middels een adviesrapport. Zodanig dat de leerlingen van Echnaton ervoor zullen kiezen om in school hun lunch aan te schaffen. Methode Om informatie te verkrijgen over de specifieke problemen die zich voordoen op het Echnaton is gebruik gemaakt van diepte interviews onder negen leerlingen van de school. Door middel van literatuuronderzoek en de interviews met de leerlingen is een beeld verkregen van de huidige situatie in de schoolkantine. Om het probleem nog beter in kaart te brengen is er een inventarisatie gemaakt van het voedselaanbod in en rondom de school. Resultaat Uit de inventarisatie blijkt dat er op circa vijf minuten loopafstand al mogelijkheid is tot het aanschaffen van fastfood producten. Bovendien is er keuze tussen acht fastfoodketens. Uit de interviews met de leerlingen blijkt dat er behoefte is aan gezonde producten die betaalbaar, lekker en makkelijk te nuttigen zijn. Bovendien is er behoefte aan meer variatie in producten van de kantine en blijkt muziek in de schoolkantine erg gewild. Daarnaast is uit de interviews gebleken dat de kennis over voeding onder de leerlingen moet worden verbeterd. Ze zijn bekend met algemene richtlijnen, maar de toepassing is nog te moeilijk. Voedingslessen zouden dus concreter moeten worden voor de leerlingen. Aan de hand van de interviews zijn 16 adviezen opgesteld die zijn opgenomen in het adviesrapport dat als bijlage VI is toegevoegd bij deze scriptie. Drie voorbeelden van de opgestelde adviezen zijn: 1) Er dient een gezonder aanbod te komen in de kantine van Echnaton. 2) Er moet meer ruimte komen in de schoolkantine voor het aanbieden van producten. 3) Gezond eten moet betaalbaar en lekker zijn voor leerlingen. Conclusie Om leerlingen van Echnaton te stimuleren gezonde keuzes te maken en in school te houden tijdens de lunchpauzes, zal het aanbod in de kantine op enkele punten moeten worden verbeterd. Dit is te realiseren door middel van het aanbieden van gezonde producten die betaalbaar, lekker en makkelijk te nuttigen zijn en de inrichting van de schoolkantine aan te passen.

Verklarende woordenlijst Kantine

- Daar waar de leerlingen eten kunnen aanschaffen in school

Schoolkantine

- De ‘kantine’ en de ruimte waar de leerlingen kunnen staan en zitten tijdens de pauze.

Aula

- De ruimte naast de kantine, deze is niet altijd toegankelijk voor leerlingen.

Inhoudsopgave Voorwoord Samenvatting Verklarende woordenlijst Inleiding Hoofdstuk 1 Literatuuronderzoek 1.1 Overgewicht: prevalentie en oorzaken 1.2 Verandering voedingsgewoonten bij jongeren 1.3 Voeding en leerprestaties 1.4 De gezonde schoolkantine 1.5 Voedingscentrum; De Gezonde Schoolkantine 1.6 Onderwijscatering Hoofdstuk 2 Methoden 2.1 Onderzoeksopzet 2.2 Literatuuronderzoek 2.3 Inventarisatie aanbod in en rondom school 2.4 Interviews met leerlingen Hoofdstuk 3 Resultaten 3.1 Inventarisatie eetgelegenheden 3.2 Interviews 3.3 Adviesrapport Hoofdstuk 4 Discussie en conclusie Literatuurlijst Bijlagen Bijlage I Goed op weg-schoolkantine Bijlage II Ideale schoolkantine Bijlage III Interview opzet Bijlage IV Uitgewerkt interview Bijlage V Schematisch overzicht resultaten Bijlage VI Adviesrapport

pagina pagina pagina pagina pagina pagina pagina pagina pagina pagina pagina pagina pagina pagina pagina pagina pagina pagina pagina pagina pagina pagina pagina

Inleiding Beschrijving van Echnaton Echnaton is een middelbare school in Almere in de wijk Stedenwijk. De leerlingen op deze school doen als opleiding VMBO, MAVO of HAVO/VWO. Echnaton legt in het onderwijs nadruk op een gezonde leefstijl en is dan ook twee jaar geleden verkozen tot de sportiefste school van Nederland. 01 Er is een groot aanbod aan bewegingsactiviteiten waaronder, extra sportklassen en de Highschool. De extra sportklas is voor leerlingen die verschillende sporten leuk vinden en er voor openstaan nieuwe sporten uit te proberen. Indien ze hier voor kiezen krijgen zij vier uur in de week extra lessen. De Highschool is voor leerlingen bedoeld die erg van sporten houden, maar nog net niet met de top mee kunnen komen. Ook zij krijgen vier uur in de week extra training van professionele trainers. Echnaton vindt gezondheid belangrijk maar elkaar respecteren, sportief gedrag, doorzetten, grenzen verleggen en teamwork horen daar ook bij. Mensen die geen interesse hebben in sport, kunnen uitbreiding krijgen op het programma in kunst en cultuur. Echnaton is een grote school die verdeeld is in kleinere afdelingen. In de ene helft van de school bevindt zich de leer- en werkruimten van de onderbouwafdelingen. In het andere deel bevindt zich de bovenbouw. Elke afdeling wordt geleidt door een teamleider. Hiernaast vervullen de docenten van de verschillende afdelingen de rol als mentor en geven zoveel mogelijk les aan de leerlingen van hun eigen klas en de klassen van hun afdeling. Zo leren de docenten en leerlingen elkaar goed kennen. De verschillende afdelingen zijn: - BK - MHV - Economie - Sport, Dienstverlening en Veiligheid - Techniek - Zorg en Welzijn 02 Aanleiding Naast de sportiefste school, wil het Echnaton ook de gezondste school van Nederland zijn. Hier hoort een gezonde voedingkeuze bij, die ze vanuit school willen stimuleren. Op dit moment kiezen de leerlingen van het Echnaton er echter nog voor om massaal buiten de school hun eten te kopen. Van de 1500 leerlingen maken er op dit moment minder dan 100 leerlingen gebruik van de huidige kantine. De leerlingen krijgen steeds vaker geld van thuis mee en maken vaak ongezonde keuzes bij het kopen van hun dagelijkse eten. 03 De huidige obesogene omgeving helpt ook niet echt mee aan het maken van gezonde keuzes. Deze obesogene omgeving houdt in dat er veel fastfood ketens in de buurt zijn, zoals de McDonalds, Kentucky Fried Chicken en de Burger King. Hiernaast heeft de huidige kantine een ongezond aanbod (fastfood, snoepgoed, chips en suikerhoudende dranken), dit is niet stimulerend voor de leerlingen om een keuze te maken voor gezonde voeding. Er is ook maar weinig aandacht besteedt om een sfeervolle schoolkantine te creëren voor de leerlingen, dit zou een reden kunnen zijn voor de leerlingen om buiten de school hun eten te halen. 04

Verder toont onderzoek aan dat veel leerlingen van middelbare scholen in obesogene omgevingen er dikwijls voor kiezen om fastfood als lunch te nemen, in plaats van de boterham die zij van thuis meenemen. 05 Projectafbakening Het doel van het Echnaton is om in 2015 de gezondste school in de gezondste wijk van Nederland te zijn. 06 Echnaton is gelokaliseerd in de, 40+ wijk, Stedenwijk. 40+ wijken zijn enkele wijken die niet tot de 40 ‘krachtwijken’ (ook wel aandachtswijken) van Ella Vogelaar behoren. Maar aangezien Stedenwijk wel vergelijkbare problemen heeft, is er toch een budget vrijgemaakt om deze wijk te verbeteren. Maandag 19 september 2011 is de eerste buurtclub van Nederland geopend. De buurtclub is een initiatief van het Echnaton, 22 leerlingen runnen deze buurtclub samen met enkele studenten van het ROC Flevoland en de Hogeschool van Amsterdam. Zij worden begeleid door een docent van Echnaton en de sportbuurtwerker van de Clarence Seedorf playground. Door middel van de buurtclub wil Echnaton de buurtparticipatie en de sociale samenhang verhogen, de gezondheid van de inwoners bevorderen en activiteiten op het gebied van sport, leefstijl en cultuur aanbieden. 06 Door middel van deze scriptie wordt invulling gegeven aan het eerste deel van dit project; de gezondste school. De scriptie richt zich op het verbeteren van het kantinebeleid op Echnaton. Er wordt door middel van interactie met de leerlingen een adviesrapport op maat geschreven, om een gezondere leefstijl van de leerlingen te stimuleren en hiermee schoolprestaties te verhogen. Probleemstelling en deelvragen Probleemstelling Hoe kan Echnaton het kantinebeleid dusdanig verbeteren, dat de leerlingen gezondere keuzes maken en niet meer buiten school gaan lunchen?

Deelvragen - Wat vinden de leerlingen aantrekkelijk? - Wat is gezond in de ogen van de leerlingen? - Wat zorgt ervoor dat de leerlingen niet in de schoolkantine willen blijven? - Welke factoren in de omgeving zijn het aantrekkelijkst voor de leerlingen? - Wat is het bestedingspatroon van de leerlingen? Doelstelling Het doel van Echnaton is het kantinebeleid verbeteren. Deze scriptie bevat het adviesrapport dat als leidraad zal dienen voor de invoering van de nieuwe schoolkantine. De implementatie van de vernieuwde schoolkantine zal in maart 2012 plaatsvinden.

Hoofdstuk 1 Literatuuronderzoek 1.1 Overgewicht: prevalentie en oorzaken De prevalentie van overgewicht bij de Nederlandse jongeren is de afgelopen jaren sterk toegenomen. Momenteel is er sprake van overgewicht bij zo’n 14% van de Nederlandse jongeren, in 1980 was dit nog maar 6%. Van de Nederlandse jongeren kampt 2% met ernstig overgewicht (figuur 1). 07, 08

Figuur 1: Percentage kinderen en jongeren (2 tot 21 jaar) met 08 overgewicht en ernstig overgewicht in 1980, 1997 en 2010.

“De meest directe oorzaak van overgewicht is duidelijk: overgewicht is een gevolg van wat we doen (te veel eten) en laten (bewegen)” (Swinburn e.a., 2004). Het is een gevolg van de steeds slechter wordende leefstijl van Nederlandse jongeren. 09 Uit de Nederlandse voedselconsumptiepeiling (verder te noemen: NVCP) van 2007-2010 blijkt dat slechts 35% van de jongens, in de leeftijdscategorie 12 tot 19 jaar, voldoet aan de richtlijnen voor lichaamsbeweging. Bij de meisjes ligt dit percentage zelfs nog wat lager, slechts 23% van de dames beweegt voldoende. 10 In de onderstaande tabel (tabel 2) is het onvoldoende gebruik van ontbijt en de onvoldoende inname van fruit en groente onder kinderen en jongeren (9 tot 18 jaar) schematisch weergegeven. Tabel 1: Onvoldoende ontbijt, fruit- en groente-inname onder kinderen en jongeren uit de NVCP 2007-2010.

10

Kinderen (9 tot 13 jaar)

Jongeren (14 – 18 jaar)

Niet elke dag ontbijt

11,5%

25,5%

Gemiddelde fruitinname per dag ADH: 200 gram (2 stuks)

79 gram

72 gram

Percentage dat niet aan de ADH voldoet

94,5%

95,5%

Gemiddelde groente-inname per dag ADH: 200 gram (4 opscheplepels)

74,5 gram

89,5 gram

Percentage dat niet aan de ADH voldoet

98,5%

98,5%

Overgewicht wordt deels ook bepaald door erfelijkheid, zo komt de een sneller aan in gewicht bij hetzelfde eet- en beweegpatroon dan de ander. Vooralsnog is dit geen verklaring voor het groeiende overgewichtprobleem in de wereld. Je kunt namelijk alleen energie opslaan in het lichaam wanneer je

meer energie binnenkrijgt dan verbruikt. Overmatig eten speelt dus ook bij genetische aanleg de belangrijkste rol bij het ontwikkelen van overgewicht. 11 1.2 Verandering voedingsgewoonten bij jongeren Uit een studie is gebleken dat er verandering van voedingsgewoonten plaatsvindt bij de overstap van basis naar voorgezet onderwijs. In de beginfase van deze gedragsverandering is de nieuwe leefstijl nog geen gebruikelijke gewoonte geworden, en zijn de leerlingen makkelijker te beïnvloeden. Daarom lijkt dit een goed moment om interventies te laten plaatsvinden. 12 Voorbeelden van nieuwe voedingsgewoonten (gemiddeld genomen): - 1,5 maal per week een gefrituurde snack. Gefrituurde snacks worden minder genomen door leerlingen van het HAVO en het VWO. - 2,5 zakken chips (à 200 gram) per week. - 2,5 snoeprepen of gevulde koeken. - 4 maal per week kleine koeken. Meisjes kiezen gemiddeld minder voor snacks of andere tussendoortjes dan jongens. “In de onderbouw van het VMBO wordt het meest gesnoept” (Versteeg, 1997). 13 1.3 Voeding en leerprestaties Uit meerdere onderzoeken is gebleken dat voeding een belangrijke rol speelt bij de geestelijke gezondheid, dit heeft ook invloed op de leerprestaties van jongeren op de middelbare school. Dit blijkt onder andere uit een onderzoek van Heselmans en Rutten; verkeerde eetgewoontes van de leerlingen zorgen voor tekorten aan voedingsstoffen, deze zorgen op hun beurt weer tot concentratiestoornissen. 14

Uit een Brits onderzoek van Gregory et al. naar de vitamine inname van jongeren is gebleken dat er een ernstig tekort is aan vitamine B2. Van de jongens kampt 75% met dit tekort, bij de meisjes is het probleem nog iets groter, 87% heeft een tekort aan vitamine B2. Vitamine B2 is noodzakelijk voor een normale celfunctionering, voor de groei en voor de productie van energie. Het is dan ook niet gek dat jongeren sneller vermoeid zijn bij een tekort aan deze vitamine. Deze vermoeidheid kan invloed hebben op interesse en leervermogen. De belangrijkste bron voor vitamine B2 zijn melk(producten), verder komt het ook voor in vlees(waren), groente, fruit en graanproducten. 15, 16 Uit onderzoek van Florence et al. blijkt ook dat groente, fruit en vetten een belangrijke rol spelen bij de leerprestaties. Wanneer jongeren minder dan de dagelijkse hoeveelheid groente en fruit eten, heeft dit al een negatief effect. Een teveel aan vetten zorgt eveneens voor verminderde leerprestaties, de leerlingen zijn vaker lusteloos en moe. 17 In 2005 heeft in Engeland de reality show ‘Jamie’s School Dinners’ plaatsgevonden. Dit was een schoolproject waarbij de topchef Jamie Oliver zich inzette om leerlingen gezondere schoolmaaltijden voor te schotelen. Het project bleek een succes te zijn met betrekking tot de leerprestaties. De leerlingen die hebben deelgenomen aan dit project scoorden beter op de vakken Engels en Wetenschappen, daarnaast nam ook het aantal absenten af. 18

1.4 De gezonde schoolkantine “In 2015 zijn alle schoolkantines 100% gezond.” Sinds de aanname van motie Vendrik in 2009 is dit het doel van de overheid. Motie Vendrik verzocht de regering een beleid te ontwikkelen om te zorgen voor 100% gezonde schoolkantines in 2015. Het project om dit doel te behalen is in 2010 opgenomen in het Convenant Overgewicht, wat later het Convenant Gezond Gewicht is geworden. Het Voedingscentrum speelt een belangrijke rol bij het behalen van dit doel, zij hebben een ondersteuningsprogramma ontwikkeld voor het voortgezet onderwijs en het middelbaar beroepsonderwijs; De Gezonde Schoolkantine. Het voedingscentrum pleit voor een integrale aanpak, waarin dus niet alleen wordt gekeken naar het verbeteren van de schoolkantine, maar ook lessen worden gegeven met betrekking tot een gezonde leefstijl. Door middel van dit programma kunnen leerlingen bewustere keuzes leren maken met betrekking tot voeding. Daarbij kunnen de leerlingen leren, zien en proeven dat gezond en lekker ook samen gaan. 19, 20 De Gezonde Schoolkantine is gebaseerd op de Gezonde Schoolmethode. Deze methode gaat uit van vier principes: 1. School staat centraal Er is een keuze tussen verschillende lespakketten. In samenwerking met de GGD (of andere lokale organisaties) kunnen scholen invulling geven aan de behoeftes van de desbetreffende school, leerlingen, medewerkers en ouders. 2. Onderdeel van schoolplan Het gaat om meer dan alleen een lespakket. Gezondheid moet worden opgenomen in het schoolbeleid. Hiervoor wordt het Gezonde School Model gebruikt (figuur 3). Stap voor stap wordt Gezondheid opgenomen in het schoolbeleid, wat uiteindelijk zou moeten leiden tot een betere leer- en werkomgeving in de school. 3. Collectieve preventie én individuele zorg Collectieve preventie is de eerste stap in de ketenzorg. Er moet veel aandacht zijn voor leerlingen; voor de zorg en de gezondheid voor/van leerlingen. 4. Lokale samenwerking “Een betere gezondheid vraagt om een integrale aanpak” (Buijs, 2005) Het is belangrijk dat er een samenwerking is tussen de school en lokale & regionale organisaties. 21

Figuur 2. Gezonde School Model.

21

De Voedsel en Waren Autoriteit heeft in 2007 onderzoek gedaan naar het aanbod van levensmiddelen op middelbare scholen. Dit onderzoek is gedaan op 60 middelbare scholen, de percentages zijn ook op dit getal gebaseerd. In Nederland zijn er ongeveer 1250 middelbare scholen. Uit dit onderzoek zijn verschillende opvallende uitslagen gekomen: - Bij 92% van de scholen was er een supermarkt en cafetaria in de omgeving, 71% hiervan had de mogelijkheid om gebruik te maken van deze verkooppunten. - Eén vierde van de scholen die een supermarkt of cafetaria in de buurt had, heeft het assortiment van de eigen school aangepast. Dit om te zorgen dat de leerlingen voor de eigen kantine kozen, en niet buiten de school hun eten gingen kopen. 22 Volgens het Voedingscentrum is het indelen van producten in subgroepen (voorkeur, middenweg en bij uitzondering) effectief en levert het een gevarieerder eetpatroon op. Het indelen van producten in subgroepen kan op prijsborden in de kantine, achter een product staat in welke categorie het product valt. 23 Uit onderzoek van Middelbeek et al. is gebleken dat er in 2006 nog geen enkele middelbare school in Nederland was waar het kantine aanbod voor 75% of meer producten uit de ‘voorkeur’ en ‘middenweg’ productgroep bestond. Dit onderzoek is gedaan middels vragenlijsten op 703 middelbare scholen. In dit onderzoek gaf 80% van de respondenten aan invloed te hebben op wat er aan eten en drinken op school wordt verkocht. 25% dacht echter geen invloed te hebben, mede door afspraken die contractueel zijn vastgelegd. 24 Het verschil met Echnaton is, dat de cateraar op school bereid is om mee te werken met de omslag naar een gezonde(re) kantine.

1.5 Voedingscentrum; De Gezonde Schoolkantine Zoals in hoofdstuk 1.4 is aangegeven speelt het Voedingscentrum een belangrijke rol bij het bereiken van 100% gezonde schoolkantines in 2015. Wanneer een school bezig gaat met het aanpassen van de schoolkantine pleit het voedingscentrum voor een gezonde schoolkantine. Ideaal volgens het voedingscentrum is een team met daarin de volgende personen: - Iemand van de schooldirectie – deze kan ervoor zorgen dat de veranderingen in het beleid terecht komen. - Kantinebeheerder/cateraar - Leerling - Docent - Ouder - Iemand van de GGD – deze kan zorgen voor de juiste begeleiding. Hierna volgt een stappenplan: 1) Inventariseren: hoe staan we ervoor? Het gaat hierbij om een aantal thema’s; aanbod, enthousiasme, gezonde lessen, schoolkantine, duurzaamheid, de omgeving van de school en het beleid. Een inventarisatie van het huidige kantineaanbod en het enthousiasme onder de leerlingen, docenten en andere werknemers op school zijn volgens het Voedingscentrum het belangrijkst. Dit zijn namelijk twee punten waar iets mee gedaan moet worden om een gezonde(re) schoolkantine te bereiken. 2) Doelen en acties bedenken: wat gaan we doen? Het is belangrijk om heel concreet te werk te gaan. Wees specifiek. Maak een duidelijke afspraak en spreek een deadline af. 3) Uitvoeren: zorgen dat er echt iets gebeurt. Telkens verandert er iets, het team werkt de lijst met doelen en acties bij. 4) Evalueren: hoe is het gegaan en hoe gaat het straks? Deze stap is ook erg van belang, zo kan goed bijgehouden worden of het nog goed gaat, of dat er eventueel iets moet worden bijgestuurd om het doel te bereiken. Hierbij is een nameting, een procesevaluatie en een effectevaluatie van belang. Als ondersteuning wordt in de handleiding van De Gezonde Schoolkantine nog een stoomcursus gegeven over de Schijf van Vijf met betrekking tot een gezonde schoolkantine. Daarnaast wordt een voorbeeld gegeven van een Goed op weg-schoolkantine en de Ideale schoolkantine. Door middel van de Goed op weg-schoolkantine wordt er gestreefd naar een aanbod van “de meest gezonde producten binnen elke productgroep”. Wel worden minder gezonde producten nog aangeboden in de Goed op weg-schoolkantine, dit bedraagt maximaal 25% van het aanbod. De overige 75% zijn lekkere en gezonde producten uit de Schijf van Vijf. 25 De Ideale schoolkantine bestaat enkel uit de Schijf van Vijf. “Het aanbod bestaat voor 100% uit basisvoedingsmiddelen uit de voorkeuren/of middenwegcategorie.” 26 De volledige bestanden zijn opgenomen in bijlage I en II.

1.6 Onderwijscatering De omzet in de onderwijscatering is in de afgelopen tien jaar bijna verdubbeld. Waar de omzet in 1996 nog 110 miljoen was, is deze in 2006 al 200 miljoen. ‘Restaurants’ binnen het onderwijs zijn ongeveer 5 uur per dag geopend. Dagelijks wordt hier gebruik van gemaakt door ruim 250 bezoekers. Dit zorgt voor een dagomzet van zo’n €900-1000 per dag, dit is ruim boven het gemiddelde dat in andere branches wordt omgezet. 27

Hoofdstuk 2 Methoden 2.1 Onderzoeksopzet Er zijn verschillende methoden gebruikt om antwoord te geven op de probleemstelling. - Literatuuronderzoek - Inventarisatie aanbod in en rondom school - Interviews met leerlingen 2.2 Literatuuronderzoek Er is gebruik gemaakt van een literatuurstudie om zo achter de huidige kennis over het onderzoeksonderwerp te komen. Door middel van Google Scholar, PubMed en het Voedingscentrum is kennis uit wetenschappelijke artikelen verzameld. Deze kennis gaf ideeën voor in interviews en zorgde voor een onderbouwing van vele aannames voorafgaand aan het onderzoek. 2.3 Inventarisatie aanbod in en rondom school Om het probleem goed in kaart te brengen is een inventarisatie gemaakt van het voedselaanbod in en rondom de school. 2.4 Interviews met leerlingen Keuze methode gegevensverzameling Voor het verzamelen van de nodige gegevens is gebruik gemaakt van diepte interviews. Deze methode wordt het meest gebruikt bij kwalitatief onderzoek, mede omdat het ook erg geschikt is voor onderwerpen waarover nog niet veel bekend is. Op deze manier kunnen respondenten onderwerpen naar voren brengen, waar de onderzoeker zelf nog niet aan had gedacht. De gespreksgegevens van de verschillende respondenten zijn vertrouwelijk behandeld bij de verwerking van de resultaten. Bij aanvang van de verschillende interviews is deze anonieme verwerking benadrukt, om zo de respondenten te stimuleren vrijuit te spreken over het onderwerp. Respondenten In het begin van het schooljaar (2011-2012) zijn in totaal negen leerlingen geïnterviewd met betrekking tot het verbeteren van de schoolkantine. Er zijn leerlingen van verschillend geslacht en niveau en van verschillende afdelingen en klassen geïnterviewd. Voor de werving van de leerlingen zijn de teamleiders van de verschillende afdelingen benaderd, via hen is er contact gelegd met mentoren om zo de juiste leerlingen aangewezen te krijgen.

Interview onderwerpen Er is gebruikt gemaakt van een gedeeltelijk gestructureerd interview. Vijf onderwerpen zijn hierbij aan bod gekomen. - De huidige schoolkantine: Bij dit onderwerp is gevraagd naar de mening van de leerling over de huidige schoolkantine. Het ging bij dit onderwerp over zowel eten als de sfeer in de schoolkantine. Hierdoor is een beeld verkregen over de schoolkantine van Echnaton, in de breedste zin van het woord. - Het ideaalbeeld van leerlingen: Dit onderwerp kwam mede voort uit het eerste onderwerp. Wanneer de leerlingen hun mening gaven is er ingehaakt op de kritiekpunten van de leerlingen over de schoolkantine. Er is gevraagd hoe de leerlingen het anders zouden willen zien, ongeacht hoe gek, groots of anders de schoolkantine dan zou worden. Er is gevraagd naar de voorkeuren van de leerlingen. - Factoren van buitenaf: Bij dit onderwerp is gevraagd waarom de leerlingen massaal weg gaan om elders hun lunch te halen. Met dit onderwerp is een beeld verkregen van wat aantrekkelijk wordt gevonden oftewel: de verleidende factoren van buitenaf. - Begrip ‘Gezondheid’: Er is gevraagd naar het begrip ‘Gezondheid’, om zo een beeld hiervan, gezien door de ogen van de geïnterviewde, te krijgen. - Bestedingspatroon: Er is gevraagd naar het gemiddelde bestedingspatroon van de geïnterviewde om zo een schatting te maken van het gemiddelde bestedingspatroon van de leerlingen op Echnaton Proces interview Zoals in het kopje ‘interview’ staat, is er gebruik gemaakt van een gedeeltelijk gestructureerd interview, dat is onderverdeeld in vijf onderwerpen. Gedurende de interviews zijn de uitkomsten regelmatig vergeleken voor eventuele overeenkomsten. In latere interviews zijn soms punten aan bod gekomen die een eerdere respondent zelf had geopperd. Er is gebruik gemaakt van citaten van respondenten, om de uitkomsten in het uiteindelijke adviesrapport voor Echnaton concreet en zo persoonlijk mogelijk te maken. In bijlage III is een interview opzet te vinden. In bijlage IV is een interview uitgeschreven om het verloop van de interviews te laten zien.

Hoofdstuk 3 Resultaten 3.1 Inventarisatie eetgelegenheden Er is een inventarisatie gemaakt van de eetgelegenheden in de buurt (in tabel 2). Met daarin ook de afstand er naar toe en de tijd die de leerlingen erover doen om erheen te lopen. De grafische weergave hiervan is te zien in figuur 3. 28 Tabel 2. Inventarisatie van de eetgelegenheden in de buurt van Echnaton.

28

Fastfood keten/ winkels

Kleur in figuur 3

Loopafstand

Tijd heen

Burgerking

Rood

600 m

7 minuten

Kentucky Fried Chicken

Oranje

600 m

7 minuten

McDonald’s

Donker geel

1000 m

13 minuten

Albert Heijn

Geel

350 m

4 minuten

Bakker Bart

Groen

600 m

7 minuten

Smulwereld Citymall

Donker groen

450 m

5 minuten

IJssalon

Donker blauw

500 m

5 ½ minuten

BBQ Burger

Blauw

300 m

4 minuten

Döner Kebab

Paars

650 m

8 minuten

FEBO ‘de lekkerste’

Roze

800 m

10 minuten

Figuur 3. Grafische weergave van eetgelegenheden in de buurt van Echnaton.

28

3.2 Interviews Tabel 3 geeft een kort overzicht van de respondenten die hebben meegewerkt met de diepte interviews. Tabel 3. Achtergrond gegevens respondenten.

Respondent ♂/♀ Jongen Meisje Meisje Meisje Meisje Jongen Jongen Meisje Jongen

Leeftijd 17 13 16 15 17 12 12 13 15

Nationaliteit Nederlands Nederlands Nederlands Nederlands Nederlands Nederlands Nederlands Nederlands Nederlands

Afkomst ouders Nederlands Curaçao & Nederlands Surinaams & Nederlands Nederlands Portugees Algerijns & Nederlands Nederlands Turks & Nederlands Nederlands

Niveau VMBO- KBL VMBO-KBL VMBO-BBL VMBO-TL VMBO-TL VMBO-KBL VMBO-KBL VMBO-TL VMBO-TL

In bijlage V zijn de resultaten van de interviews in een tabel weergegeven. Wij zullen hier enkele punten bespreken die door (bijna) alle respondenten zijn benoemd, daarnaast noemen we nog de belangrijkste punten die ook in de tabel staan. Uit de interviews viel op dat de leerlingen allemaal hun lunch meenemen van thuis, bij bijna alle respondenten bestond deze lunch uit brood e.d. Eén van de respondenten gaf aan alleen fruit te gebruiken. Opvallend was dat respondenten die het meest betrokken waren bij het onderwerp gezondheid, degene zijn die vanuit thuis een goede stimulans krijgen; door ouders, zussen of broers. Zo gaf één van de respondenten aan altijd in een soort concurrentiestrijd te zijn met zijn/haar broers over wie het sterkst is. Een andere respondent gaf aan op hoog niveau te sporten, en werd hierdoor sterk gestimuleerd om gezond te eten door zijn/haar ouders. Eén van de respondenten gaf aan een deal te hebben met zijn/haar moeder. Indien er niet werd gerookt zou hij/zij een scooter cadeau krijgen. Uit alle interviews bleek dat de leerlingen ‘niet roken’ vinden behoren tot een goede gezondheid. Zelf deden zij dit dan ook niet. Op het moment wordt er over nagedacht om de rookplekken van het schoolplein te halen. De respondenten waren het er unaniem over eens dat het broodje gezond daadwerkelijk een gezonde keuze is. In tabel 4 staat een voedingswaarde overzicht van de twee broodjes die door de kantine aangeboden worden. Hiervan is het broodje kipcorn het meest geliefd.

Tabel 4. Voedingswaarde overzicht broodje GEZOND en KIPCORN (Bron: Dieetinzicht). Broodje

Ingrediënten

Voedingswaarde

Gezond

1 wit pistoletje (50 gram) 1 plak 48+ kaas (30 gram) 2 plakjes ham (30 gram) Een beetje sla (15 gram) 3 schijfjes komkommer (30 gram) 2 schijfjes tomaat (30 gram) 1 ei (50 gram)

130 kcal 113 kcal 53 kcal 1 kcal 2 kcal 3 kcal 74 kcal

1 wit pistoletje (50 gram) 1 kipcorn (90 gram)

Totaal: 377 kcal Totaal vet: 18 gram Totaal verzadigd vet: 8 gram (3,4 en%) 0,6 gram vezels/100 kcal 130 kcal 199 kcal

Kipcorn zonder saus

Kipcorn met saus

“ Mayonaise (15 gram) Ketchup (15 gram) Curry (15 gram)

Totaal: 329 kcal Totaal vet: 14 gram Totaal verzadigd vet: 5 gram (3,6 en%) 0,5 gram vezels/100 kcal “ 111 kcal (12 gram vet en 1 gram verzadigd vet) 15 kcal (geen vet) 23 kcal (geen vet) Totaal: 440/ 344/ 395 kcal Totaal vet: 26/ 14/ 14 gram Totaal verzadigd vet: 6/ 5/ 5 gram (3,9/ 3,2/ 3,2 en%) 0,4/ 0,5/ 0,4 gram vezels/100 kcal

Uit de berekeningen van Dieetinzicht blijkt dat een broodje kipcorn zonder saus zelfs beter is dan een broodje gezond zoals deze momenteel worden verkocht. Het is echter ook goed voor te stellen dat wanneer een broodje kipcorn wordt gekocht door een leerling, dit doorgaans een broodje kipcorn met mayonaise is. Er is echter een kanttekening te plaatsen bij de verzadigingswaarde van deze broodjes. Een gezonde lunch voldoet aan bepaalde eisen wat betreft de voedingswaarde. Zo mag het niet te veel verzadigd vet bevatten en moet er een bepaalde hoeveelheid vezels aanwezig zijn om het lichaam te verzadigen. In de onderstaande tabel (tabel 5) is te zien aan welke criteria een gezonde lunch voldoet. Wanneer de broodjes uit de kantine worden vergeleken met de criteria uit tabel 5, valt op dat de broodjes weinig vezels bevatten in verhouding tot de energie die de broodjes leveren. Leerlingen zullen dus vrij snel na zo’n broodje weer trek krijgen.

Tabel 5. Criteria gezonde lunch jongeren.

29

Maaltijd/categorie

A: Voorkeur

B: Middenweg

Lunch Belegde broodjes

VV ≤ 9 en% Vezels ≥ 1,4 gram/100 kcal Groente ≥ 50 gram Belegd broodje: ≤ 350 kcal/portie Lunch: 350 – 600 kcal

VV ≤ 13 en% Vezels ≥ 0,8 gram/100 kcal Belegd broodje: ≤ 350 kcal/portie Lunch: 350 – 600 kcal

Naast tabel 4 is in tabel 6 ook nog een vergelijking gemaakt met soortgelijke producten van fastfoodketens als de KFC, Burger King en McDonald’s. Ondanks dat sommige van deze producten wel het juiste aantal kilocalorieën bevatten, bevatten ze wel veel vetten en zout, en weinig tot geen functionele voedingsstoffen als vezels, vitamines en mineralen. Tabel 6. Vergelijking met soortgelijke producten van fastfoodketens.

30, 31, 32

(Fastfood)keten

Product

Voedingswaarde

School

Broodje kipcorn met mayonaise

KFC

3 St. Chicken

Burger King

Crispy Chicken

McDonald’s

McChicken

440 kcal 26 gram vet 764 kcal 46 gram vet 501 kcal 30 gram vet 445 kcal 20 gram vet

De respondenten gaven tijdens de interviews aan de kantine te veel van hetzelfde te vinden, ze zien liever meer variatie. De respondenten denken dat dit ook een van de redenen is voor de andere leerlingen om elders hun eten te kopen. Daarnaast vermoeden ze ook dat groepsdruk zwaar meeweegt, het zou niet stoer zijn om het eten van thuis te nuttigen. Er werd ook aangegeven dat de prijsverhoudingen van gezonde en ongezonde producten op school niet kloppend zijn 1. Het broodje kipcorn is even duur als het broodje gezond (€1,60). De respondenten gaven aan dat leerlingen sneller een gezonde keuze zullen maken wanneer de gezonde keuze goedkoper is. Nu geldt dat ze kiezen voor de lekkerste optie tussen twee gelijkgeprijsde producten. Uit de interviews blijkt dat bijna alle respondenten graag een lopend buffet willen in de kantine. Ze hadden het over Amerikaanse kantines en de kantine uit het Tv-programma Spangas. De helft van de respondenten vond het aanbieden van warme maaltijden een goed idee, de andere helft dacht dat deze niet aan zouden slaan. Daarnaast klaagde meerdere respondenten over de lange rijen in de huidige schoolkantine. Vaak is de rij zo lang dat de laatste leerlingen niet eens aan de beurt komen in die pauze. Eén respondent opperde een bonnetjessysteem om de lange rij te voorkomen. Andere punten, met betrekking tot de schoolkantine, die veel genoemd zijn: - Uit de reacties van de respondenten bleek dat het gedrag van de leerlingen om buiten de school hun eten te halen onafhankelijk is van het lesniveau.

1

Zoals eerder aangegeven zijn de respondenten in de veronderstelling dat een broodje gezond veel gezonder is dan een broodje kipcorn.

-

-

Muziek blijkt belangrijk te zijn voor de leerlingen. Momenteel wordt er geen muziek gedraaid in de schoolkantine, wel in de aula. De respondenten gaven aan graag muziek te horen in de schoolkantine. De respondenten noemden als activiteiten voor tijdens de pauze vaak spellen die voor saamhorigheid zorgen; zoals Twister, Wii spellen, Tafeltennis tafel en Tafelvoetbal tafel. De respondenten zien graag het interieur anders. “De kantine is saai en lelijk.” Meer kleur, betere belichting en gezellig en comfortabel meubilair zijn vaak genoemd. De respondenten waren niet al te enthousiast over het gebruik van Social Media om de leerlingen te betrekken bij de schoolkantine. Wel leek het omroepen van ‘Dag Specials’ door EchnaFM (de schoolradio) meerdere respondenten een goed idee.

3.3 Adviesrapport Het adviesrapport is het eindproduct van deze scriptie voor Echnaton, aan de hand hiervan kunnen zij een nieuwe, gezonde schoolkantine implementeren. In het adviesrapport zijn enkele opvallende resultaten uit het literatuuronderzoek en de resultaten van de interviews opgenomen. Hieruit zijn de volgende 17 adviezen voor een nieuwe, gezonde schoolkantine gevormd: 1) Er dient een gezonder aanbod te komen in de kantine van Echnaton. Er is gekozen voor een aanbod (bijlage A; in bijlage VI) dat voor het overgrote deel uit gezonde producten bestaat, omdat er, bij een 100% gezond aanbod, een grote kans is dat de leerlingen niet in de school blijven. 2) Er moet meer ruimte komen voor het aanbieden van producten. Indien Echnaton de leerlingen in school willen houden, moet zij wel de faciliteiten bieden om alle leerlingen te kunnen voorzien van eten en drinken. Hiervoor is op z’n minst een verdubbeling van de huidige kantine wenselijk. 3) Gezond eten moet betaalbaar en lekker zijn. Leerlingen hebben een beperkt budget, wanneer er een keuze is voor goedkoper wordt vaak voor het goedkope product gekozen, ook wanneer dit het gezonde product is. In het geval van gelijke prijzen wordt sneller het ongezonde product gekozen, omdat deze als lekkerder en stoerder wordt ervaren. 4) De schoolkantine als leslokaal. Onder leiding van één volwassenen zouden iedere pauze drie leerlingen mee kunnen werken bij de verkoop van producten. Het zou hier gaan om leerlingen van de leerafdeling Horeca, Bakkerij, Hospitality en Ondernemerschap, deze leerlingen maken tijdens de les kennis met de bereiding van producten. Ze zijn geschikt om te helpen bij de (voor)bereiding van producten die in de gezonde schoolkantine zullen worden verkocht. Dit kan een deel zijn van de praktijklessen van deze leerlingen. Omdat het leuk en belangrijk is dat deze leerlingen zelf ook inbreng hebben tijdens dit proces, en voor de bevordering van de variatie, kan één van deze klassen worden aangesteld om ‘broodjes van de week’ of speciale aanbiedingen te bedenken. Deze leuke en leerzame verantwoordelijkheid kan ieder jaar worden doorgegeven aan een andere klas. Naast de leerlingen van de leerafdeling Horeca, Bakkerij, Hospitality en Ondernemerschap, zou er een aparte afdeling voor het intersectorale programma gestart kunnen worden onder de naam 'Lekker en Gezond’. Leerlingen zouden dan 8 weken lang kunnen ervaren hoe lekker en gezond kunnen worden gecombineerd.

5) Een bonnetjessysteem voor de warme producten waardoor de leerlingen niet al te lang hoeven te wachten. De leerlingen krijgen na de bestelling, van een warm product, een bonnetje en kunnen op dat moment uit de rij stappen. Wanneer de bestelling gereed is komt het nummer dat op het bonnetje van de leerlingen staat boven op een scherm in beeld, vervolgens kunnen de leerlingen hun product ophalen. 6) Duidelijke weergave van gewenste en minder gewenste producten op prijsborden. Variatie is een belangrijk doel van de nieuwe schoolkantine, door middel van een krijtbord kunnen producten en prijzen makkelijk worden weergeven. Ook is een weergave van gezonde en minder gezonde producten wenselijk, dit kan door middel van smiles (voorkeur , middenweg  en bij uitzondering ) achter de producten (bijlage A; in bijlage VI). 7) De integrale aanpak implementeren. Door middel van een integrale aanpak met specifieke voedingslessen kan het onderwerp concreter worden gemaakt voor de leerling. Ook is het leuk om in de school posters op te hangen met informatie uit de les, zodat herhaald kan worden wat behandeld is tijdens de lessen. In de les moet wel verwezen worden naar de posters zodat dit gaat spelen bij de leerlingen en dit binnen hun referentiekader gaat vallen. 8) Het aanbod van koolzuurhoudende dranken sterk verminderen. Omdat koolzuurhoudende dranken veel (en vaak lege) kilocalorieën bevatten is het belangrijk om het aanbod hiervan sterk te verminderen c.q. te verwijderen. Zoals in bijlage A (in bijlage VI) is te zien staat light frisdrank bij de ‘bij uitzondering’ groep, dit om aan te geven dat frisdranken niet thuis horen in deze gezonde schoolkantine. 9) Verbetering van verlichting (en kleuren) in Echnaton. Momenteel bestaat de verlichting in de schoolkantine van Echnaton uit kleine TL-buizen, in combinatie met de witte muren geeft dit een kille sfeer. Warmere verlichting of een lichtsysteem waarbij de lichten van kleuren veranderen zijn goede opties. Eveneens is winst te behalen wanneer de muren in de schoolkantine een minder kille kleur krijgen. Gebroken wit doet hierbij al wonderen, maar warme kleuren zijn ook een goed idee. De kantine kan beter fris worden gehouden, voor een uitnodigende uitstraling. 10) Meer en comfortabele zitplaatsen voor leerlingen. Momenteel is er geen mogelijkheid om gezellig met elkaar aan een tafel te eten, sterker nog, het overgrote deel van de leerlingen staat. Bovendien is de aula gesloten, het toegankelijk maken hiervan zou al een hele verbetering zijn voor de leerlingen. Daarbij komt dat Echnaton zogenaamd ‘Hufterproof’ meubilair heeft, gezien het feit dat dit meubilair niet comfortabel is, maakt dit de schoolkantine voor de leerlingen niet uitnodigend. 11) Meer activiteiten die saamhorigheid bevorderen onder de leerlingen. Er is veel interesse in het krijgen van tafeltennistafels, tafelvoetbaltafels en verschillende bewegingsspellen zoals Wii en Twister. Er is op dit moment een Wii computer aanwezig in de aula, deze is erg geliefd maar kan natuurlijk nooit alle leerlingen voorzien. 12) Meer toezicht door conciërges in de schoolkantine. Door intimiderende leerlingen hangt er soms een onprettige sfeer in de schoolkantine, de school dient een veilige omgeving te zijn. Een onprettige sfeer is dan ook uit den boze. Meer toezicht door conciërges in de schoolkantine zorgt voor een veiliger gevoel bij de leerlingen. 13) Afspraken maken met dichtstbijzijnde buurtwinkels/fastfoodketens.

Echnaton zou kunnen proberen afspraken te maken met buurtwinkels en fastfoodketens. Zo zouden leerlingen bijvoorbeeld niet moeten worden toegelaten in de betreffende buurtwinkels/fastfoodketens tijdens de pauzes (09.30-09.45, 11.45-12.15 en 14.15-14.30 uur). De belangrijkste pauze is de ‘grote’ pauze van 11.45-12.15 uur. 14) Eten van buitenaf verbieden in de school en op het schoolplein. Eten van buitenaf dient gedurende de hele schooldag (08.30-16.30 uur) buiten de school en het schoolplein te blijven. Momenteel is deze regel ook van kracht op Echnaton, maar de regel wordt niet nageleefd voor de leerlingen en medewerkers. Wanneer advies 13 niet haalbaar blijkt te zijn is ook meer toezicht van conciërges op het schoolplein noodzakelijk. 15) Openingstijden kantine uitbreiden. Om de niet-ontbijtende leerlingen te stimuleren dagelijks te ontbijten, zouden de openingstijden van de kantine worden uitgebreid. Dit zou betekenen dat de kantine niet alleen in de huidige pauzes geopend is, maar ook voordat de school begint. Er kunnen dan gezonde ontbijtproducten worden aangeboden van 08.00-08.20 uur. Deze producten zijn te vinden in bijlage II. 16) Roken hoort niet bij de gezondste school in de gezondste wijk van Nederland. Er is door de leerlingen zelf aangegeven dat roken niet bij een gezonde leefstijl hoort. Als school zijnde hoor je dit dan ook niet te stimuleren. Daarbij hoort dat er op het schoolterrein niet overal mag worden gerookt, maar alleen op de aangewezen rookplekken. Dit zouden dan gesloten plekken moeten zijn, waarbij de stank het roken ook niet erg stimuleert. 17) Vervolg voor volgend jaar. Aangezien niet alleen het voedingsaspect van belang is bij de implementatie van de gezonde schoolkantine, maar ook het financiële plaatje, zijn studenten van verschillende disciplines nodig. Voor de verbouwing/uitbreiding van de kantine kan het bouwbedrijf ‘Slokker’ worden benaderd, Echnaton heeft veel ervaring met dit bouwbedrijf. Studenten van de opleiding Voeding en Diëtetiek en Bedrijfseconomie zijn geschikte kandidaten voor respectievelijk het voedingsaspect en het financiële plaatje. De vraag vanuit Echnaton is of de Hogeschool van Amsterdam hen kan helpen met het werven van deze studenten. Deze studenten zullen aan deze opdracht werken op de locatie van Echnaton te Almere. Voor het volledige adviesrapport verwijzen wij u naar bijlage VI.

Hoofdstuk 4 Discussie en conclusie Om leerlingen van Echnaton te stimuleren gezonde keuzes te maken en in school te houden tijdens de lunchpauzes, zal het aanbod in de kantine op enkele punten moeten worden verbeterd. Dit is te realiseren door middel van het aanbieden van gezonde producten die betaalbaar, lekker en makkelijk te nuttigen zijn. Een volledige uitwerking is opgenomen in het adviesrapport in bijlage VI. Vergelijking resultaten Uit de resultaten blijkt dat de respondenten van mening zijn dat het eetgedrag niet samenhangt met het opleidingsniveau. Er zijn echter bronnen die deze mening niet delen. Uit een onderzoek is gebleken dat het eetgedrag van jongeren wél afhankelijk van het opleidingsniveau is. “Het valt op dat hoogopgeleide scholieren positiever scoren dan midden- en laagopgeleide scholieren (een hoger percentage op ontbijten, groente en fruit en een lager percentage op frisdrank drinken)” (Van Eekelen, 2011). Ook uit een eerder onderzoek van Irala-Estévez et al. blijkt eveneens dat er sprake is van een positieve correlatie tussen een hoger opleidingsniveau en de consumptie van groente en fruit. HBSC onderzoek uit 2009 toonde eveneens deze positieve correlatie. 33, 34, 35 Het idee van de respondenten om tekens/duimpjes toe te kennen aan producten om aan te tonen of deze gezond of minder gezond waren wordt zowel beaamd als tegengesproken door verschillende bronnen. Zoals eerder aangegeven in het literatuuronderzoek bleek dat het indelen van producten in subgroepen effectief is en een gevarieerder eetpatroon oplevert (Paas & Friele, 1993, in: Voedingscentrum 2009). Daarentegen blijkt uit een onderzoek van het TNO dat het labelen van producten (zoals voorkeur- middenweg en bij uitzondering) geen significant verschil blijkt aan te tonen. 36

Daarnaast is een opvallend punt dat in de resultaten vaak wordt gesproken over het goedkoper maken van de producten. Uit het hiervoor genoemde onderzoek blijkt echter dat het verlagen van de prijzen geen significante waarde heeft bij het aanschaffen van producten. 23, 36 De meningen over de invloed van het aanpassen van het aanbod in de kantine bleken verdeeld te zijn. Waar enkele respondenten dachten dat het aanbieden van gezonde producten aan zal slaan, gingen anderen er al vanuit dat dit niet zou werken. Uit onderzoek van French & Stables blijkt dat wanneer het aanbod van voedingsmiddelen gezonder wordt gemaakt, dit zal resulteren in het kopen van gezondere producten door de leerlingen. 37

Een punt dat vaak naar voren kwam was het feit dat de respondenten graag iets makkelijks willen eten en niet iets dat zij zelf nog moesten bereiden. Eveneens bleek uit onderzoek van Middelbeek et al. dat wanneer de gezonde keuze gemakkelijk voor handen wordt gemaakt, deze keuze ook aantrekkelijker wordt. 38

Sterke en minder sterke punten van het onderzoek Een van de minder sterke punten van dit onderzoek is de inclusie. Voorafgaande aan het onderzoek was het uitgangspunt om respondenten van alle niveaus (VMBO, HAVO, VWO), alle klassen (1 t/m 6), beide geslachten en respondenten die zowel gezonde als minder gezonde keuzes maken met betrekking tot voeding te includeren. Voor de werving van de juiste respondenten zijn meerdere mentoren benaderd. Dit resulteerde, door onduidelijkheid vanuit de onderzoekers, in respondenten die (bijna allemaal) een voorbeeldfunctie hadden. Het sterke punt dat hieruit voortvloeide is dat deze respondenten wel allen begaan waren met het onderwerp. In de handleiding van de Gezonde Schoolkantine van het Voedingscentrum staat dat voorbeeldleerlingen een belangrijke rol spelen in het creëren van een gezonde schoolkantine. Betrokken leerlingen blijken zich meer in te zetten en andere leerlingen te stimuleren over dit onderwerp. 20 Door terughoudendheid van enkele afdelingsleiders kon er helaas geen gebruik worden gemaakt van alle niveaus die aanwezig zijn binnen het Echnaton. Hierdoor zijn enkel leerlingen van het VMBO geïnterviewd. Een sterk punt van dit onderzoek is de verscheidenheid aan etniciteit onder de respondenten. Door de verschillende afkomst en woonsituaties van de respondenten is een beeld geschetst van de invloed op de denkwijze van leerlingen bij verschillende thuissituaties. Een ander sterk punt van het onderzoek is dat er gebruik is gemaakt van diepte interviews, en niet van vragenlijsten. Door het gebruik van interviews zijn ideeën van leerlingen naar voren gekomen die niet in de interviewopzet voorkwamen die voorafgaande aan het onderzoek was gemaakt. In de opzet zijn vijf hoofdonderwerpen gezet die in elk geval behandeld diende te worden. Door middel hiervan ontstond er een duidelijk inzicht van de behoeften van de respondenten, dit heeft geresulteerd in een duidelijk antwoord op de hoofdvraag. Aangezien de respondenten voorafgaande aan het interview niet waren ingelicht, konden ze van tevoren geen gewenste antwoorden bedenken met betrekking tot het interview. Dit resulteerde er echter wel in dat de respondenten soms ietwat perplex stonden wanneer zij werden opgehaald. Dit bleek gelukkig geen probleem, de respondenten waren enthousiast om mee te doen. Tijdens de interviews gaven de respondenten een gemotiveerde indruk. Helaas zorgde onwetendheid er wel voor dat de respondenten soms geen mening hadden, en sneller antwoordde met ‘weet ik niet’. Hieruit is wellicht te concluderen dat bij jonge respondenten een groter aantal respondenten nodig is. Maar mede door het aantal interviews (negen stuks) was er meer tijd voor het afnemen van de interviews, het doorvragen op onderwerpen en de uiteindelijk uitwerking van de interviews. Een minder sterk punt is dat er twee onderwerpen, het gebruik van frisdrank en de omgeving van de school, onbehandeld zijn gebleven in het literatuuronderzoek. Hiervoor is in de discussie en het adviesrapport gecompenseerd. Ten slotte is een sterk punt dat het adviesrapport specifiek voor Echnaton is geschreven. Het gaat hier niet om een generalisatie van alle middelbare scholen in Nederland, zoals bij het adviesrapport voor een gezonde schoolkantine advies van het Voedingscentrum het geval is. Wel is het adviesrapport voor een gezonde schoolkantine van het Voedingscentrum gebruikt als leidraad voor het opstellen van het adviesrapport. Er is echter vooral gebruik gemaakt van eigen input en externe bronnen.

Aanbevelingen De eerste aanbeveling heeft betrekking op het implementeren van het adviesrapport dat onderdeel is van deze scriptie. Bij de implementatie zou het handig zijn om naast twee studenten Voeding en Diëtetiek ook een student Bedrijfseconomie aan te stellen. Deze laatste kan een financieel plaatje maken van de implementatie van de nieuwe, gezonde schoolkantine. De studenten Voeding en Diëtetiek kunnen invulling geven aan de voedinggerelateerde onderwerpen, zoals het aanbod, maar ook de materialen voor in school. Voor scholen die gelijksoortige problemen ervaren als Echnaton en eveneens streven naar een gezonde schoolkantine, is een aanbeveling om dit rapport te gebruiken als leidraad voor de eigen school. Er is wel een klein eigen onderzoek nodig voor een persoonlijke ‘touch’. Omdat Echnaton al de sportiefste school van Nederland is, hoeft er niet veel extra gedaan te worden aan beweging. Voor andere scholen is aan te raden optimaal gebruik te maken van bestaande sportfaciliteiten. De laatste aanbeveling is dat leerlingen concretere informatie nodig hebben. Momenteel krijgen de leerlingen op Echnaton voedingslessen, maar deze zijn erg algemeen. Het is aan te raden deze ook te betrekken op de maaltijden/producten die zij op school kunnen nuttigen. Momenteel wordt gekeken naar het effect van het lesprogramma van DOiT (Dutch Obesity Intervention in Teenagers) op Echnaton, wanneer dit een positieve uitwerking heeft kan op Echnaton gekeken worden naar een combinatie van DOiT en andere lesprogramma’s.

Conclusie Uit dit onderzoek is gebleken dat de slechte eetgewoonten van leerlingen op het Echnaton mede een resultaat is van een ongezond aanbod in en rondom het Echnaton. Daarnaast is naar voren gekomen dat de leerlingen weinig kennis hebben over voeding. Er kwam naar voren dat er verschillende factoren zijn die meewegen bij het komen tot een succesvolle schoolkantine op het Echnaton. Voor leerlingen is het belangrijk dat er een prettige sfeer hangt, die momenteel niet altijd aanwezig is in de schoolkantine. Er is weinig ruimte, dit zorgt ervoor dat de leerlingen vaak (te) lang in de rij moeten staan. De prijs is een belangrijk punt voor de leerlingen, zij geven aan op dit moment de school te verlaten omdat zij hier meer moeten betalen voor bepaalde producten dan buiten de school. Het aanbod op school is erg schaars, de leerlingen hebben behoefte aan eigen inbreng over de producten die aangeboden worden in de kantine. Voor de leerlingen is het vooral belangrijk dat dit lekker is. Daarnaast is er behoefte aan een gezonder aanbod met meer variatie, op dit moment is er alleen maar keuze voor ongezonde producten. De aanduiding van gezonde en minder gezonde producten kan door middel van indeling in subgroepen. Dit onderzoek wijst op de relevantie van het introduceren van betaalbare, lekkere en makkelijk te nuttigen producten in de gezonde schoolkantine om deze succesvol te maken. Kortom: Gezond zijn doe je zo!

Literatuurlijst 01

02

03

04

05

06 07

08

09

10

11

12

13

14

Echnaton. Leren in beweging. Algemeen. Geraadpleegd: 26.09.2011. http://www.echnaton.nl/algemeen.php?taalid=1 Echnaton. Leren in beweging. Geraadpleegd: 26.09.2011. http://www.echnaton.nl/ Eigen onderzoek door middel van turven; onderzocht tijdens de MINOR Health and Active Lifestyle, 2011. I. Storm, C. Nijboer, G.C.W. Wendel-Vos, T.L.S. Visscher, A.J. Schuit. Een gezonde omgeving ter preventie van gewichtsstijging: nationale en lokale mogelijkheden. RIVM rapport 270061002. P.11. 2006. Geraadpleegd: 26.09.2011. http://www.rivm.nl/bibliotheek/rapporten/270061002.pdf J Rütten. Overgewicht en obesitas bij kinderen: werken we met de ouder, met het kind of met ouder én kind? Kind & Adolescent Praktijk. Volume 8, Nummer 4, 160-168. 2009. Geraadpleegd: 26.09.2011. http://www.springerlink.com/content/v54121871m354712/ René Maertens. Projectmanager Scholengemeenschap Echnaton. RIVM. Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Nationaal Kompas Volksgezondheid. Gezondheidsdeterminanten. Persoonsgebonden. Lichaamsgewicht. Lichaamsgewicht samengevat. 23.06.2010. Geraadpleegd: 17.10.2011. http://www.nationaalkompas.nl/gezondheidsdeterminanten/persoonsgebonden/lichaamsgewicht/lichaamsgewicht -samengevat/ RIVM. Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Nationaal Kompas Volksgezondheid. Gezondheidsdeterminanten. Persoonsgebonden. Lichaamsgewicht. Neemt het aantal mensen met overgewicht of ondergewicht af? 23.06.2010. Geraadpleegd: 17.10.2010. http://www.nationaalkompas.nl/gezondheidsdeterminanten/persoonsgebonden/lichaamsgewicht/trend/ Swinburn e.a., 2004. Via: Dagevos, H. & Munnichs, G. De obesogene samenleving. Maatschappelijke perspectieven op overgewicht. Amsterdam University Press. P:22 2007. Geraadpleegd: 17.10.2011. http://books.google.nl/books?hl=nl&lr=&id=IzCNvWWeNSQC&oi=fnd&pg=PP1&dq=oorzaak+overgewicht&ots=g6pPm6lH2&sig=rwws7JGpqgRU04vf1ltfqXsc1NA#v=onepage&q=oorzaak%20overgewicht&f=false RIVM. van Rossum, C.T.M., Fransen, H.P., Verkaik-Kloosterman, J., Buurma-Rethans, E.J.M. & Ocke, M.C. Dutch National Food Consumption Survey 2007-2010: Diet of children and adults aged 7 to 69 years. RIVM rapport 350050006. P:24, 26 & 36. 2011. Geraadpleegd: 17.10.2011. http://www.rivm.nl/bibliotheek/rapporten/350050006.pdf Allison e.a., 2003. Via: Dagevos, H. & Munnichs, G. De obesogene samenleving. Maatschappelijke perspectieven op overgewicht. Amsterdam University Press. P:22. 2007. Geraadpleegd: 17.10.2011. http://books.google.nl/books?hl=nl&lr=&id=IzCNvWWeNSQC&oi=fnd&pg=PP1&dq=oorzaak+overgewicht&ots=g6pPm6lH2&sig=rwws7JGpqgRU04vf1ltfqXsc1NA#v=onepage&q=oorzaak%20overgewicht&f=false Martens, M.K., Wind, M., Assema, Brug, J. De (on)mogelijkheden van voedingsvoorlichting aan twaalf- tot veertienjarige jongeren. Nederlands Tijdschrift Diëtisten 57 (4), 71-78. 2002. Geraadpleegd: 17.10.2011. Versteeg, F. Op VBO en MAVO wordt het meest gesnackt. Voeding en Voorlichting. Nummer 1. 01. 1997. Geraadpleegd: 17.10.2011. Via: Pos, S. & Bouwens, J. Hart voor een gezonde leefstijl. De preventie van hart- en vaatziekten bij jongeren in de leeftijd van 10-18 jaar: voeding, bewegen, overgewicht en roken. NIGZ/Centrum voor Review & Implementatie. P:9. 03.2003. Geraadpleegd: 17.10.2011. Via: http://www.nigz.nl/index.cfm?act=winkeldl.form&pid=712 Heselmans, M., Rutten, J.M. Smart meals: Zorgt betere voeding ook voor betere leerprestaties? 2007. Geraadpleegd: 17.10.2011. Via: http://library.wur.nl/WebQuery/consumer/lang/1855084

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28

29

30

31

Voedingscentrum. Encyclopedie. Vitamine B2. http://www.voedingscentrum.nl/encyclopedie/vitamine-b2.aspx#blok3 Gregory et al. National Diet and Nutritional Survey: Young people aged 4-18 years (NDNS). 2000. Geraadpleegd: 17.10.2011. http://journals.cambridge.org/download.php?file=%2FBJN%2FBJN87_01%2FS0007114502000107a.pdf&code=7628 1a0d41cc17279a01ec5fab104dcd Florence, M. D., Asbridge, M. and Veugelers, P. J. Diet Quality and Academic Performance. Journal of School Health, 78: 209–215. doi: 10.1111/j.1746-1561.2008.00288.x. 2008. Geraadpleegd: 18.10.2011. http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1746-1561.2008.00288.x/full Belot, M., & James, J. Healthy school meals and educational outcomes (Report No. 2009-01). Institute for social & economic research. Essex, England. 01.2009. P:17. Geraadpleegd: 18.10.2011. http://www.iser.essex.ac.uk/files/iser_working_papers/2009-01.pdf Rijksoverheid. Home. Documenten en publicaties. Kamerstukken. Uitvoeren moties overgewicht. 09.11.2009. Geraadpleegd: 18.10.2011. http://www.rijksoverheid.nl/documenten-en-publicaties/kamerstukken/2009/11/09/uitvoeren-motiesovergewicht.html Voedingscentrum. De Gezonde Schoolkantine. Handleiding Schoolkantine. Geraadpleegd: 18.10.2011. http://www.degezondeschoolkantine.nl/Assets/Uploads/Documents/School/Handleiding%20Schoolkantine.pdf GGD Hollands Noorden. Gezonde School methode. Geraadpleegd: 18.10.2011. http://www.ggdhollandsnoorden.nl/GetDocument.ashx?DocumentID=5806&name=Gezonde-School-methode VWA. Bedrijven en instellingen. Levensmiddelenindustrie. Nieuwsoverzicht. Aanbod levensmiddelen op middelbare scholen kan beter. 23.01.2007. Geraadpleegd: 18.10.2011. http://www.vwa.nl/onderwerpen/bedrijven-eninstellingen/branche/levensmiddelenindustrie/nieuwsoverzicht/nieuwsbericht/10783/aanbod-levensmiddelen-opmiddelbare-scholen-kan-beter Voedingscentrum. Richtlijnen voedselkeuze. 01.2009. P:33. Geraadpleegd: 18.10.2011. http://www.voedingscentrum.nl/Assets/Uploads/Documents/Voedingsvoorlichters/RV2009.pdf Middelbeek, L., Blokdijk, L., Schuit, A.J., Buijs, G., Rutz, S.I., Schilthuis, H.J., Bemelmans, W.J.E. Overgewichtpreventie in het voortgezet onderwijs: het landelijke en regionale beeld. RIVM rapport 260412001/2007. P: 3, 22 & 26. Geraadpleegd: 18.10.2011. http://www.rivm.nl/bibliotheek/rapporten/260412001.pdf Voedingscentrum. De Gezonde Schoolkantine. Assortiment voor de Goed op weg-schoolkantine. 16.06.2011. Geraadpleegd: 17.11.2011. http://degezondeschoolkantine.nl/Assets/Uploads/Documents/Kantinebeheerders/110616%20Goed%20op%20weg %20inspiratielijst-De%20Gezonde%20Schoolkantine.pdf Voedingscentrum. De Gezonde Schoolkantine. Assortiment voor de ideale schoolkantine. Geraadpleegd: 17.11.2011. http://degezondeschoolkantine.nl/Assets/Uploads/Documents/Kantinebeheerders/Inspiratie%20Ideale%20schoolk antine%20assortiment.pdf Foodstep. Nationale Cateringonderzoek. 2006. Geraadpleegd: 18.10.2011. Via: Smeinck, H. Misset Catering. Scholenmarkt is booming. 44-49. 05.2007. Geraadpleegd: 18.10.2011. http://mealcompany.com/documenten/scholenmarkt_booming_artikel_misset_catering_20_mei_07.pdf Google. Maps. Zwolleweg 1, Stedenwijk, Almere. Geraadpleegd: 26.09.2011. http://maps.google.nl/maps?hl=nl&tab=wl Voedingscentrum. Eten en gezondheid. Richtlijnen voedselkeuze. P:3. 06.2009. Geraadpleegd: 29.11.2011. http://www.voedingscentrum.nl/Assets/Uploads/Documents/Eten%20en%20gezondheid/Gezondheid skeurmerken/Uitgebreide%20normen%20Keuze%20Klavertjes.pdf Kentucky Fried Chicken. Voedingswaarden. Voedingswaardencalculator. Chicken. 3 St. Chicken. Geraadpleegd: 03.11.2011. http://www.kfc.nl/voedingswaarden Burger King. Meal deals. Crispy Chicken. Geraadpleegd: 03.11.2011. http://www.burgerking.nl/menu/crispy-Cchicken

32

33

34

35

36

37

38

McDonald’s. Menu info. Voedingswaardencalculator. McChicken. Geraadpleegd: 03.11.2011. http://www.mcdonaldsmenu.info/nutrition/menucal.jsp Van Eekelen, E. Universiteit Utrecht. Sociaaleconomische verschillen in het eetpatroon van jongeren. Op zoek naar verklarende factoren. P: 11-17. 06.2011. Geraadpleegd: 01.12.2011. http://igitur-archive.library.uu.nl/student-theses/2011-0718-200635/Masterthesis%20Eva%20van%20Eekelen.pdf De Irala-Estévez, J., Groth, M., Johansson, L., Oltersdorf, U., Prättälä, R. & Martínez-Gonzalez, M.A. A systematic review of socio-economic differences in food habits in Europe: Consumption of fruit and vegetables. European Journal of Clinical Nutrition. 54, 706-714. P:3. 2000. Geraadpleegd: 01.12.2011. http://www.ernaehrungsdenkwerkstatt.de/fileadmin/user_upload/EDWText/TextElemente/Publikationen/189_Syst ematic_review_of_socio-economic_differences_in_food_habits_in_Europe_.pdf Van Dorsselaer, S., De Looze, M., Vermeulen-Smit, E., De Roos, S., Verdurmen, J. Ter Bogt, T. & Vollebergh, W. HBSC 2009. Gezondheid, welzijn en opvoeding van jongeren in Nederland, Trimbosinstituut, Utrecht, Nederland. P: 75-78. 2009. Geraadpleegd: 01.12.2011. http://www.passendonderwijs.nl/files/media/gedragsproblemen/Onderzoekwelbevindenjongeren_Infopunt_Passe nd_Onderwijs.pdf TNO. Kennis voor zaken. Onderzoeksresultaten. Automatisch gezonder? Resultaten van het school snack- en frisdrankautomatenproject. 08.2008. P:2. Geraadpleegd: 29.11.2011. http://www.tno.nl/downloads/automatisch_gezonder.pdf French, S.A., & Stables, G. Environmental interventions to promote vegetable and fruit consumption among youth in school settings. Preventive Medicine, 37(6 Pt 1), 593-610. P:16. 2003. Geraadpleegd: 30.11.2011. Via (P:27): http://www.gezondeschool.info/object_binary/o9397_Rapport-Gezondheidsbevordering-en-preventie-in-hetonderwijs.pdf Middelbeek, L., Blokdijk, L., Schuit, A.J., Buijs, G., Rutz, S.I., Schilthuis, H.J., & Bemelmans, W.J.E. Overgewichtpreventie in het voortgezet onderwijs: het landelijke en regionale beeld. Bilthoven: RIVM. P:61. 2007. Geraadpleegd: 30.11.2011. http://www.rivm.nl/bibliotheek/rapporten/260412001.pdf

Bijlagen BIJLAGE I

Goed op weg-schoolkantine

(3 pagina’s)

BIJLAGE II

Ideale schoolkantine

(5 pagina’s)

BIJLAGE III

Interview opzet

(1 pagina)

BIJLAGE IV

Uitgewerkt interview

(3 pagina’s)

BIJLAGE V

Schematisch overzicht resultaten

(3 pagina’s)

BIJLAGE VI

Adviesrapport

(17 pagina’s)

Assortiment voor de Goed op weg-schoolkantine versie: 16 juni 2011 Het verbeteren van het aanbod is een continu proces. Veel scholen kunnen en willen niet alles in een keer veranderen. Het Voedingscentrum geeft richtlijnen om kleine stappen te zetten. Het eerste doel is dan simpelweg dat de school goed op weg is. Dat betekent: maximaal 25% snacks en snoep en 75% lekkere en gezonde producten uit de Schijf van Vijf. Hierbij streef je naar de meest gezonde producten binnen elke productgroep. Om je te helpen de juiste producten te kiezen binnen de extra’s, heeft het Voedingscentrum een inspiratielijst opgesteld. De lijst is niet uitputtend, maar is bedoeld ter inspiratie. Welke extra’s zijn oké in een Goed op weg-kantine? *

Het Voedingscentrum hanteert de richtlijn dat extra’s die per portie niet meer dan 110 kcal bevatten oké zijn in een ‘Goed op weg- kantine’. Hieronder zul je zien dat sommige producten wel boven die 110 kcal uitkomen. Dat komt omdat we, in het kader van ‘goed op weg’, liever zien dat schoolkantines deze producten aanbieden dan bijvoorbeeld roze of gevulde koeken, muffins, koffiebroodjes en stroopwafels. Dat heeft te maken met de hoeveelheid goede voedingsstoffen die zo’n product nog levert. Een granenbiscuit levert namelijk naast energie ook nog vezels en die zijn gezond. De producten die niet meer dan 110 kcal bevatten, zijn dikgedrukt. Kies zoveel mogelijk voor die producten. Warme hartige snacks komen niet in dit overzicht voor. Alle soorten kroketten, loempia’s, saucijzenbroodjes, kaassoufflés etc. passen niet binnen de goed op weg-kantine omdat ze niet voldoen aan de snackcriteria. W il je toch een lekkere warme snack serveren? Maak dan zelf iets van goede basisingrediënten. Denk hierbij aan groentesoep, gezonde tosti, broodje kipfilet piri piri, pita hete makreel of een warme wrap. Mis je een product en vraag je je af of dat ook verkocht kan worden in een gezonde schoolkantine? Dan kun je contact opnemen met de Gezonde Schoolkantine Brigade: [email protected]

*

Per 2 of 3 stuks verpakt, is ook één portie

Koek en granenrepen

2/2

Inhoud

Kcal per

Ook voor

portie

automaat

Kapitein Koek

1 koek = 22,5 g

68

x

Yoghurt Rijstwafel Zonnatura (alleen in rollen te koop)

1 wafel

76

Crazy Crunchies fruitreep

1 reep = 20 g

80

Happers

1 koek = 25 g

81

Snack A Jack Caramel

2 pack =21 g

81

Hero B’Tween (behalve de kokos en de grote (Big) versies, die zijn 50 g)

1 reep = 25 g

82-110

x

Hapklaar minder suiker

1 koek =40 g

84

x

Special K repen Kellogs: appel/peer, chocolade, rode vruchten

1 reep

84-86

Eierkoek (klein formaat te koop bij o.a. AH en Hema)*

1 kleine = 30 g

90

Mueslireep Ravensberger

1 reep = 23 g

90

x

Fruitkick Extra: framboos, sinaasappel/choco

1 reep

95-99

x

Sultana fruitbiscuit diverse smaken, waaronder volkoren

2 koekjes

99

x

Mueslireep Fruit Zonnatura

1 reep = 25 g

100

x

Mueslireep Noten Zonnatura

1 reep = 25 g

114

Sultana Fruitbreek

1 reep

124

Lu Time Out granen biscuits

2 koeken

126-156

x

Liga Fruitkick

1 reep

130

x

Evergreen diverse smaken

2 biscuits

140

x

Snack A Jack Caramel

1 zakje

140

x

SultanaYo Fruit

2 koekjes

144

Evergreen Crunchy diverse smaken

2 biscuits

146

Snoeprepen en overige chocoladeproducten

Inhoud

Kcal per

Ook voor

portie

automaat

x

x

Mini-snoeprepen (uitdeelzakken), behalve Bounty

Divers

49-99

Milky Way

1 reep = 25 g

110

Kinder Maxi chocoladereepje

1 reep = 21 g

118

Crunchy–sticks meergranen (Verkade)

2 sticks

120

Overige zoete snacks

Inhoud

Kcal per

Ook voor

portie

automaat

Suikervrije kauwgom (Bv. Xylifresh = 100 % Xylitol of Sportlife kauwgom)

10 stuks

20

Smint Dental Candy = suikervrij snoepje met xylitol (diverse smaken)

1 doosje = 30/40 stuks

15-20

Läkerol (suikervrij snoepje in zes smaken)

1 doosje = 23 g

25

x x

x

Appelchips Knappeltjes Zonnatura

1 zakje = 10 g

33

Rozijntjes (bv. Smikkelbeer)

1 doosje = 12 g

36

Waterijs

50 g

45

Lolly (Chupa Chups, Mao Pop, Mr Bubble)

12-15 g

50-60

Beatz

18 g

54-68

Fisherman’s Friends (no sugar added)

1 zakje = 25 g

63

TicTac (niet de 49 g verpakking!)

1 doosje = 18 g

70

YUNO FreakyFruits snoep (o.a. te bestellen bij Sligro)

1 zakje = 30 g

98

x

Special K-mini breaks: naturel, choco, aardbei

1 zakje

98-99

x

Fred & Ed zoete popcorn (uitdeelzakken supermarkt)

1 zakje = 25 g

100

x

Jimmy’s zoete popcorn (te koop bij Sligro)

1 zakje = 25 g

103

Mini-zakje Katja Beestenfeest

1 zakje

<110

Minirolletjes: Mini-Fruitella, King, Mentos

1 rolletje

<110

Mini-zakje fruitgums (Red Band Truly Juicy)

1 zakje

<110

Mini divers zoals doosjes Dummy, zakjes Haribo

1 doosje/zakje

<110

Mini-rolletje dextrose/druivensuiker (Pep Dex, Snipits)

1 rolletje

<110

Chips en overige hartige zoutjes

x

Kcal per

Ook voor

portie

automaat

Frispy

1 zakje = 10 g

35-40

Snack A Jack: kaas

2 pack = 15 gr

57

Jimmies zoute popcorn (te koop bij Sligro)

1 zakje = 25 g

98

YUNO Wacko Waves chips (o.a. te bestellen bij Sligro)

1 zakje = 25 g

99

x

Nibb it (horecamaat = formaat uitdeelzak supermarkt)

1 zakje = 22 g

108

x

SocrispY Zonnatura: Italiaanse kruiden, paprika

1 zakje = 28 g

110

x

Lays Potato Heads (uitdeelzakken supermarkt)

1 zakje = 23 g

110

x

SocrispY Zonnatura: kaas-ui-bieslook

1 zakje = 28 g

115

x

Snack A Jack Mini’s (diverse smaken)

1 zakje

123-125

x

Evergreen Hartig

2 koeken

142

x

Wokkels

1 zakje = 30 g

143

x

Pepselstokjes (Chio, Stickletti)

1 zakje = 40 g

145

x

Noten/pinda’s kleinverpakking zoals: -Dry Roasted pinda’s zakje 25 g (Duyvis)

Alleen klein-

v.a.146

-Nootgevallen pure noten(melange) en pinda’s, zakjes 40 g

1/1

Inhoud

x

verpakking!

x

Assortiment voor de ideale schoolkantine In de ideale schoolkantine zijn alleen producten te koop uit de Schijf van Vijf. Deze is gebaseerd is op richtlijnen van de Gezondheidsraad. Leerlingen kunnen in zo’n ideale kantine bijvoorbeeld fruit, brood en krentenbollen kopen, maar geen snoep en snacks. Het aanbod bestaat voor 100% uit basisvoedingsmiddelen uit de voorkeuren/of middenwegcategorie. Gezond en duurzaamheid gaan bovendien vaak hand in hand. Zo is een aanbod met veel basisproducten en minder vleesproducten al beter voor het milieu. Om je te helpen de juiste producten te kiezen voor de ideale schoolkantine, heeft het Voedingscentrum een inspiratielijst opgesteld. Hierin vind je welke producten voldoen aan de richtlijnen van het Voedingscentrum en daarmee heel goed aangeboden kunnen worden in een gezonde kantine. De lijst is niet uitputtend, maar is bedoeld ter inspiratie. Mis je een product en vraag je je af of dat ook verkocht kan worden in een gezonde schoolkantine? Dan kun je contact opnemen met de Gezonde Schoolkantine Brigade: [email protected]

1/2

BROOD EN ONTBIJTGRANEN Soort Volkoren

Bruin

Meergranen met zaden

Bijvoorbeeld 

Losse boterham.



Puntjes.



Bolletjes.



Pistolet.



Bagels.



Stokbrood.



Pitabroodje.



Wrap.



Losse boterham.



Puntjes.



Bolletjes.



Pistolet.



Bagels.



Stokbrood.



Turks brood.



Pitabroodje.



Wrap.



Losse boterham.



Puntjes.



Bolletjes.



Pistolet.



Bagels.



Volkoren.



Lichtgewicht.

Mueslibol (Volkoren) krentenbol Roggebrood Knäckebröd

1/3

(Zelfgebakken) pannenkoeken van

Bijvoorbeeld met een dun laagje halvajam of

volkoren meel

appelstroop.

GROENTE EN FRUIT Soort Fruit

Groente

Flesjes met groente en/of fruit

Bijvoorbeeld  

Losse appels, sinaasappels, kiwi’s, bananen, etc. Zakje voorverpakt fruit.



Bakje (verse) fruitsalade.



Vruchten uit blik op sap of water.



Fruit op een belegd broodje.



Snackpaprika.



Zakje snacktomaatjes.



Zakje mini komkommers.



Zakje voorverpakte snoepgroente.



Groente op een belegd broodje.



Knorr Vie.



Fruit2day.

VETTEN Soort Smeersel voor op brood Vloeibare bak en braad, vloeibare margarine en olie.

1/4

Bijvoorbeeld 

Halvarine.



Margarine in een kuipje.

peren,

BELEG Soort Vleeswaren

Kaas

Zoet broodbeleg

Kant-en-klare salades

Vis

Overig

1/5

Bijvoorbeeld 

Ham.



Achterham.



Beenham.



Kipfilet.



Rosbief.



Knakworst.



Magere knakworst.



Magere leverkaas/Berliner.



Filet Americain.



Casselerrib.



30+ kaas.



40+ kaas.



Hüttenkäse.



Mozzarella.



45+ camembert.



Halvajam.



Jam zonder suiker.



Jam light.



Jam.



Marmelade.



Honing.



Appelstroop.



Vruchtenhagel.



Sandwichspread.



Selderijsalade.



Krabsalade.



Garnalensalade.



Zalm, gerookt.



Makreel, gerookt.



Haring.



Haring in tomatensaus.



Hummus zonder zout.

DRANKEN Soort

Bijvoorbeeld

Water Thee en koffie zonder suiker Zuivel



Halfvolle melk.



Magere melk.



Karnemelk.



Yoghurtdrank met zoetstof, light of zonder toegevoegd suiker, zoals: - Yomild drink naturel; - Vifit yoghurtdrink naturel; - Vifit yoghurtdrink light vruchten; - Optimel yoghurtdrink.

Groente- en vruchtensappen



Fristi zonder toegevoegd suiker.



Breaker light.



Chocolademelk light.



Milk & Fruit light.



Magere kwark.



Magere kwark met vruchten (Optimel).



Biogarde yoghurt halfvol.



Magere vla.



Magere vruchtenkwark.



Magere yoghurt.



Magere yoghurt met vruchten.



Sinaasappelsap met vruchtvlees, grapefruitsap, tomatensap zonder zout.

Dranken



Frisdrank light.



IJsthee light.



DubbelFrisss light.



Crystal Clear.



Vitaminewater.



DubbelFriss Minder Suiker. (zoals AAdrink sportwater, Aa proenergy , AA isotone, Aquarius zero.



Smoothies die volgens recepten van het Voedingscentrum zijn gemaakt.

Interview opzet Van belang voor de diepte interviews is het feit dat er veel informatie uit de leerlingen komt. Hierdoor is de opzet zo beperkt mogelijk gebleven en alleen gericht op de hoofdvragen. Allereerst is het van belang dat de interviewers zich voorstellen aan de geïnterviewde, dat de procedure uitgelegd wordt: - Anonieme verwerking van de gegevens - Dat er tijdens het interview wordt meegeschreven - Dat het interview 30 minuten zal duren De vijf hoofdonderwerpen die zijn aangehouden zijn: - De huidige situatie in de schoolkantine - Het ideaalbeeld van de leerlingen - Factoren van buitenaf op het eetgedrag - Het begrip ‘gezondheid’ door de ogen van de geïnterviewde - Bestedingspatroon van de leerlingen Als voorbeeld van het verloop van een interview, is in bijlage IV één interview uitgewerkt.

GEZOND ZIJN DOE JE ZO!

Uitgewerkt interview In verband met privacy is de naam van de geïnterviewde veranderd. Eerste indruk: Populaire type, afwachtend. Voorafgaande het interview hebben we Fred uitgelegd wat de procedure van het gesprek was; het doel van het interview, de tijd die het gesprek in beslag zou nemen en het feit dat zijn gegevens anoniem zullen worden behandeld. In het begin had Fred nog wat moeite om los te komen. Hij gaf kort en bondig antwoord op de vragen, we moesten dan ook veel doorvragen voor hij met alternatieven kwam. Na een paar vragen was echter het ijs gebroken, en kregen we veel feedback van Fred. De eerste vraag die we hem stelden was: ‘Wat eet je op een normale schooldag?’ Hierop antwoordde hij dat zijn vader dagelijks boterhammen voor hem smeert. Hij neemt altijd zelf eten mee van thuis, en vindt het ook zonde om zijn eigen geld uit te geven aan ander eten. Dit gebeurt slechts een enkele keer in de maand, en dan alleen als hij zijn eten écht niet lekker vindt. Wanneer hij iets naast zijn gebruikelijke boterhammen koopt, is dit ook een gezond alternatief. Van de KFC, Burger King en McDonald’s moet hij niks weten. Vervolgens vroegen we hem wat hij van het eten in de huidige kantine vond. “Wel oké, ze hebben gezonde en minder gezonde dingen zoals snacks.” Wij vroegen hem wat hij gezond vond in de kantine. Hij verwees toen naar een broodje gezond. Wat betreft de sfeer in de kantine vindt Fred dat dit beter kan. Het mag daarnaast ook meer een kantine zijn dan alleen één enkel kraampje. Hij heeft dan voorkeur voor een Amerikaanse kantine, en dan het liefst met een groot buffet. Voorbeeld: Hier zou hij graag zien dat er warme maaltijden worden geserveerd, met in ieder geval groenten erbij.


In de kantine zelf (waar je het eten kunt kopen) wordt er geen muziek gedraaid, dit vindt hij erg jammer. In de aula wordt wel muziek gedraaid. Dit vinden de leerlingen over het algemeen erg gezellig volgens Fred. Er wordt populaire muziek gedraaid van de radiozender ‘SLAM FM’. Wat betreft het interieur vindt Fred het een goed idee om picknicktafels neer te zetten. “Met picknicktafels is het toch net kamp, is ook altijd gezellig toch?!” Hij vindt dat er nu erg veel groepen worden gevormd, dit is jammer. Misschien komen leerlingen op die manier meer samen. Wanneer Fred ervoor kiest om iets lekkers te halen in plaats van zijn reguliere boterham, kiest hij voor een saucijzenbroodje van de Bakker Bart. Wanneer hij meer geld te besteden heeft, haalt hij een broodje kipcorn in de kantine. Toen we Fred vroegen waarom hij geen saucijzenbroodje in de kantine haalt, gaf hij aan dat hij deze in verhouding tot de saucijzenbroodjes van de Bakker Bart te klein en vooral te duur vindt. Bovendien zijn deze broodjes in de kantine volgens Fred ook minder lekker. De keuze uit lekkernijen voor Fred hangt af van het geld dat hij op dat moment heeft. Als hij €2,- te besteden heeft, kiest hij voor het saucijzenbroodje van Bakker Bart. Als hij €10,heeft, kiest hij voor het broodje kipcorn uit de kantine. Fred is ervan overtuigd dat meer dan de helft van zijn klas buiten de school zijn eten haalt, hij geeft liever zijn geld uit aan leuke dingen doen. We hebben Fred gevraagd wat ‘gezondheid’ volgens hem betekent: - Geen drugs - Niet roken - Geen alcohol door de week - Niet elke dag KFC eten, maar de broodjes van thuis - Iedere ochtend ontbijten (dit doet hij zelf overigens niet door gebrek aan eetlust) - Groenten bij de warme maaltijden - Fruit - Beweging, goed eten is belangrijk voor brandstof - “En héééél af en toe iets lekkers” Hij vindt dat als een leerling wel geld meekrijgt in plaats van brood, dat deze beter voor iets gezonds kan kiezen. “De gemiddelde leerling krijgt in ieder geval één keer in de week 5-10 euro mee, meestal nog wel vaker.”


Volgens Fred eet zeker 80% van de leerlingen vaak buiten school en is dit onafhankelijk van het niveau waarop de leerlingen les krijgen. “Vooral op dinsdagen gaan de leerlingen weg! Dan is KFC goedkoper omdat ze dan de oudere kip moeten verkopen, dan is het nog maar €3.-“ Ook is hij ervan overtuigd dat de leerlingen vanaf de eerste klas al buiten de school gaan eten. Hij ging dan mee om niet alleen op school te zitten, hieruit is af te leiden dat dit te maken heeft met sociaal gedrag. Hij at echter niets als hij meeging met zijn medeleerlingen. Wij hebben Fred het concept van V&D’s ‘La Place’ voorgelegd. Hij vindt dit een erg goed idee, hij vraagt zich alleen wel af of dit gaat passen in de aula. Hij denkt wel dat meer leerlingen hierdoor voor de ‘gezondere’ broodjes gaan kiezen, maar dat er toch altijd leerlingen naar de Burger King etc. zullen blijven gaan. “Om de leerlingen hier te houden heb je wel van die zooi nodig”. Toen we hem op het einde vroegen waarom hij niet mee doet met het (soms) ongezonde gedrag van zijn medeleerlingen, gaf hij aan dat hij vroeger heel dik is geweest en best veel moeite heeft gedaan om hier vanaf te komen. Ook is er bij hem thuis een soort concurrentiestrijd tussen hem en zijn broers (broers zijn 21 en 30) over wie het sterkste is. Fred vindt het soms lastig om zijn vrienden ongezond te zien eten: “Vrienden van mij die nooit aankomen als ze eten, denken niet aan hun vette hart op hun 30ste. Ik vind het belangrijk dat ik van binnen en van buiten gezond ben”. We hebben Fred bedankt voor de moeite.


Schematisch overzicht resultaten

1

De huidige schoolkantine

Het ideaalbeeld van leerlingen

Factoren van buitenaf

Begrip ‘Gezondheid’

Bestedingspatroon

- Teveel van hetzelfde - Gezellige sfeer, kan wel beter - Muziek is leuk

- Kantine moet groter (voorbeeld: ROC Flevoland schoolkantine) - Bonnetjessysteem om rij te voorkomen - Ideaal: veel snoep en pizzabroodjes met sambal - Tafeltennistafel in de aula - Banken in de kantine (voorbeeld: groene/blauwe plastic banken) - Verse producten - Gezondere broodjes. - Grotere kantine met meer personeel. - Amerikaanse schoolkantines; lopend buffet - Veel keuze, ook warm eten. - Meer zitplaatsen (banken zijn knusser) - Voorkeur Amerikaanse kantine - Groot buffet - Warme maaltijden met groenten - Muziek in de kantine - Picknicktafels

- Goedkoper - Mogelijkheid tot toevoegingen aan broodjes

- Goed eten - Niet te veel vet - Niet te veel drank - Niet roken - Geen harddrugs

Hij/zij krijgt geld mee van thuis en koopt dagelijks een pizzabroodje (€0,75).

- Eten van thuis niet ‘stoer’ of krijgen geld mee van thuis

- Gezond eten (variatie, veel groente en fruit) - Veel sport - Genoeg water drinken - Niet roken - Geen drugs gebruiken - Niet teveel drinken - Geen drugs - Niet roken - Geen alcohol door de weeks - Niet elke dag KFC - Broodjes van thuis meenemen - Iedere ochtend ontbijten - Groenten bij de warme maaltijden - Fruit - Beweging

Hij/zij voelt niet de behoefte het eigen verdiende geld uit te geven aan fastfood. Doet dit hooguit eenmaals per maand en geeft dan €5 uit.

2

- Meer een melkbar dan kantine - Klein en druk - Weinig aanbod - Muziek is leuk

3

- Sfeer kan verbeterd - Kantine gezonde en minder gezonde producten - Duur en klein

- >80% haalt eten buiten school - Goedkoper, groter en lekkerder

Koopt in de kantine enkel lolly’s.

Soms €2, soms €10. Wanneer hij/zij meer geld had alleen dan iets in de kantine kopen. Verder gaf hij/zij aan te denken dat leerlingen in ieder geval één keer in de week €5-10 meekrijgt.

4

- Saai - Er is niets te doen.

5

- Klein - Normaal aanbod

6

- Gezellig met vrienden

7

- Leeg - Lelijk - Lange rij door weinig personeel

- Grote TV - Meer spelcomputers - Meer tafelvoetbaltafels. - Meer en comfortabeler meubilair (voorbeeld: zitkussens) - Kluisjes niet in kantine (nemen veel ruimte in beslag) - Andere (gezonde) broodjes - Leerlingen achter de kraampjes - Goedkoper eten - Extra winkeltje, één grote kraam. - Een uitbreiding van het winkeltje - Meer tafels en stoelen om aan te zitten - Meer kleur - Licht in de aula is fijn, ook toepassen in de kantine. - Groter en gezonder aanbod - Goedkoper - Gezellige stoelen en tafels - Kleurtjes en meer muziek in de kantine - Gezonder eten (meer fruit- en fruitdranken) - Bewegingsspelletjes in de kantine (Wii, twister etc.) - Vrolijke kleuren (voorbeeld: lichtsysteem dat steeds van kleur veranderd) - Meer personeel - Kantine zoals in SpangaS (lopend buffet) - Onder leiding van leerlingen en leraren. - Warm eten - Straffen van leerlingen wanneer zij eten van buitenaf meenemen

Deze leerling noemt hier weinig over, hij/zij denkt wel dat er veel belangstelling is voor gezondere producten in de kantine.

- Gezond eten - Meer gymen (er gaat momenteel veel tijd verloren aan het omkleden, vooral bij de dames) - Niet roken (dit leren de leerlingen volgens hem/haar op school)

Koopt twee maal per week een broodje kipcorn. In totaal is dit wekelijks €3,20

- Producten zijn lekkerder - Producten zijn goedkoper - Geen rij, zoals in de kantine

- Gezond eten (niet te veel vet en snoep) - Dagelijks bewegen.

Heeft deze leerling geen idee van gehad. Zelf nam hij/zij nooit geld mee ergens voor en wist dit ook niet van zijn/haar medeleerlingen.

50% van de leerlingen haalt buiten school hun eten (snoep en fastfood)

- Niet teveel vet (voorbeeld: patat) - Salades - Niet roken (ontstaat volgens hem/haar al in de eerste klas, leerlingen beginnen hier uit zichzelf mee) - Niet te dik zijn - Niet te vet eten - Niet roken en blowen - Veel bewegen

- Makkelijk - Lekker Meeste leerlingen krijgen geld mee van ouders. Ongeveer €5.

“Broodje Gezond is gezond, want kaas is gezond.”


Heeft deze leerling geen idee van gehad. Zelf nam hij/zij nooit geld mee ergens voor en wist dit ook niet van zijn/haar medeleerlingen.

Hele enkele keer €3 mee van huis. Geeft geen eigen geld uit aan eten.

8

- Saai ingedeeld - Muziek is wel goed Deze leerling gaf aan de sfeer in school niet prettig te vinden. Volgens hem/haar zijn er veel ‘enge’ leerlingen in de school. Hij/zij doelde hiermee op boze blikken, stoerdoenerij en vernieling!

9

- Teveel ongezond - Groot genoeg - Gezellig met vrienden - Muziek is goed - Lange wachttijden in de huidige kantine

- Modernere kantine, nu net een snackbar (voorbeeld: kantine van OSG de Meergronden (vergelijkbaar met HvA kantine) - Frisse achtergrondkleuren, met foto’s en portretten. FRIS! - Meer Amerikaanse producten (fastfoodachtig) aanbieden (voorbeeld: hamburgers en hotdogs - Bedenk leuke nicknames voor producten en duimpjes voor het herkennen van gezonde producten - Goedkoper dan producten van buitenaf - Leerlingen tegen betaling laten meehelpen aan de kantine - Gezelliger - Meer sfeer (voorbeeld: een beetje discoachtig) - Aula meer een ‘chillroom’ - Muziek - Fatboys - Warme maaltijd aanbieden geen goed idee, “ongemakkelijk” - Gezondere producten(voorbeeld: bruinbrood) - Ander licht - Leuker meubilair (voorbeeld: zitkussens) - Beter licht - Groter broodje gezond - Lopend buffet (inclusief warme maaltijden) - Groter winkeltje met meer personeel - Leerlingen meehelpen

- Lekkerder - Goedkoper “Waarom dan nog op school iets halen?”

- Gezond eten - Sporten - Ervoor zorgen dat organen functioneren “Broodje Gezond is gezond, op de ham en kaas na.”

Hij/zij krijgt geld mee van thuis en koopt bijna dagelijks iets buiten school. Op z’n minst twee maal per week onder schooltijd. Na schooltijd ook. Denk hierbij aan croissantjes van de Albert Heijn en KFC & Burger King producten.

“Voor mij is gezond eten op school niet van belang, omdat ik dat thuis al doe.” “Gezonde schoolkantine gaat echt niet werken. Leerlingen willen een weg van school in de pauze, even iets anders.”

- Goedkoper Momenteel broodje gezond even duur als broodje kipcorn. Veel leerlingen halen Turkse pizza, is wel duurder maar dat kunnen ze delen.

- Sla eten - Sporten - Niet roken

Drie keer per week een broodje in de kantine, dit kost €1,60. Dit komt uit op €4,80 per week.

Augustus 2011 – Januari 2012

ADVIESRAPPORT KANTINEBELEID

De gezondste school in de gezondste wijk van Nederland Nina Zwaneveld en Naomi Hoekstra

Voorwoord Voor u ligt het adviesrapport dat wij hebben geschreven in het kader van het afstudeerproject voor het vierde leerjaar van de opleiding Voeding en Diëtetiek aan de Hogeschool van Amsterdam. Voor ons afstudeerproject hebben wij onderzoek gedaan naar het kantinebeleid van Echnaton. We hebben gekeken naar de behoefte van de leerlingen en deze vergeleken met de huidige situatie op deze school en deze vergeleken met het ideaalbeeld vanuit het Voedingscentrum. Voor dit onderzoek verwijzen wij u naar de scriptie. De uitkomsten ervan zijn in dit adviesrapport opgenomen. Naar aanleiding van de conclusie van het onderzoek hebben wij dit adviesrapport geschreven voor Scholengemeenschap Echnaton. Naomi Hoekstra en Nina Zwaneveld, januari 2012


Inhoudsopgave Voorwoord Inleiding Aanleiding onderzoek Methode onderzoek - Literatuurstudie - Inventarisatie aanbod in en rondom school - Interviews met leerlingen Conclusie onderzoek - Antwoord probleemstelling - Conclusie met betrekking tot voeding - Conclusie met betrekking tot de sfeer - Conclusie met betrekking tot de omgeving Adviezen Bijlagen Bijlage A Schematische weergave producten voorkeur, middenweg en bij uitzondering


pagina 1 pagina 3 pagina 4 pagina 5 pagina 5 pagina 5 pagina 5 pagina 7 pagina 7 pagina 7 pagina 8 pagina 9 pagina 10 pagina 15

Inleiding Het begrip ‘schoolkantine’ omvat de ‘kantine’ -daar waar je eten koopt- en de ruimte waar de leerlingen kunnen staan en zitten tijdens de pauze. Het begrip ‘aula’ omvat de ruimte naast de kantine, deze is niet altijd open voor leerlingen. Dit adviesrapport is geschreven voor Scholengemeenschap Echnaton te Almere. Uit het onderzoek, dat wij voorafgaand aan dit adviesrapport hebben gedaan, is gebleken dat er op deze school onvoldoende aandacht wordt besteedt aan een gezonde schoolkantine. Op dit moment is er weinig en een ongezond aanbod in de kantine. Daarnaast kiezen de leerlingen van Echnaton er massaal voor om buiten de school hun eten te kopen. De leerlingen krijgen steeds vaker geld van thuis mee en maken vaak ongezonde keuzes bij het kopen van hun dagelijkse eten. Naast de sportiefste school, wil het Echnaton ook de gezondste school van Nederland zijn. Hier hoort een gezonde voedingkeuze bij, die ze vanuit school willen stimuleren. In het eerste deel van dit adviesrapport zal een korte toelichting van het uitgevoerde onderzoek worden gegeven. Hierna volgt de conclusie van het onderzoek waarin de probleemstelling wordt beantwoord en zullen er concrete adviezen (op basis van voeding, inrichting en omgeving) voor Echnaton worden geformuleerd.


Aanleiding onderzoek Dit onderzoek is uitgevoerd naar aanleiding van het groeiende probleem op Scholengemeenschap Echnaton, waar de leerlingen buiten de school hun (ongezonde) lunch kopen in plaats van in de eigen kantine. Voorafgaande aan het onderzoek is een probleemstelling geformuleerd waar, door middel van dit adviesrapport, antwoord op zal worden gegeven. Deze luidt: “Hoe kan Echnaton het kantinebeleid dusdanig verbeteren, dat de leerlingen gezondere keuzes maken en niet meer buiten school gaan lunchen?” Om een zo concreet mogelijk advies te kunnen schrijven, zijn er enkele deelvragen geformuleerd, die helpen bij het beantwoorden van de probleemstelling: - Wat vinden de leerlingen aantrekkelijk? - Wat is gezond in de ogen van de leerlingen? - Wat zorgt ervoor dat de leerlingen niet in de schoolkantine willen blijven? - Welke factoren in de omgeving zijn het aantrekkelijkst voor de leerlingen? - Wat is het bestedingspatroon van de leerlingen? Om informatie te vergaren over de onderwerpen is er gebruik gemaakt van twee methoden; literatuuronderzoek en interviews met leerlingen van Echnaton. Op basis van de deelvragen is een interviewopzet gemaakt, die gebruikt is tijdens de gesprekken met leerlingen. Het uiteindelijke doel van Echnaton is het kantinebeleid verbeteren. Dit adviesrapport zal als leidraad dienen voor de invoering van de nieuwe schoolkantine. De implementatie van de vernieuwde schoolkantine zal in 2012 plaatsvinden.


Methode onderzoek Er zijn verschillende methoden gebruikt om antwoord te geven op de probleemstelling. Literatuurstudie Op deze manier is de huidige wetenschappelijke kennis over het onderzoeksonderwerp gezocht en gevonden. Deze kennis gaf ideeën voor in interviews en zorgde voor een onderbouwing van aannames voorafgaand aan het onderzoek. De literatuurstudie is terug te vinden in hoofdstuk 2 van de volledige scriptie. Inventarisatie aanbod in en rondom school Om het probleem goed in kaart te brengen is een inventarisatie gemaakt van het voedselaanbod in en rondom de school. Interviews met leerlingen Gegevensverzameling Er is gebruik gemaakt bij diepte interviews. Deze methode is geschikt voor onderwerpen waarover nog niet veel bekend is, respondenten kunnen onderwerpen naar voren brengen die de onderzoeker zelf nog niet had bedacht. Bovendien kan er door middel van interviews meer informatie uit minder respondenten worden gehaald. De gespreksgegevens van de verschillende respondenten zijn vertrouwelijk behandeld bij de verwerking van de resultaten. Bij aanvang van de verschillende interviews is deze anonieme verwerking benadrukt, om zo de respondenten te stimuleren vrijuit te spreken over het onderwerp. Respondenten In het begin van het schooljaar (2011-2012) zijn in totaal negen leerlingen geïnterviewd met betrekking tot het verbeteren van de schoolkantine. Er zijn leerlingen van verschillend geslacht en niveau en van verschillende afdelingen en klassen geïnterviewd. Voor de werving van de leerlingen zijn de teamleiders van de verschillende afdelingen benaderd, via hen is er contact gelegd met mentoren om zo de juiste leerlingen aangewezen te krijgen. Interview onderwerpen Er is gebruikt gemaakt van een gedeeltelijk gestructureerd interview. Vijf onderwerpen zijn hierbij aan bod gekomen. - De huidige schoolkantine; eten en sfeer. - Het ideaalbeeld van leerlingen; wat zouden de leerlingen graag anders willen. - Factoren van buitenaf; wat is aantrekkelijk voor de leerlingen. - Begrip ‘Gezondheid’. - Bestedingspatroon; wat is het gemiddelde bestedingspatroon van leerlingen. Proces interview GEZOND ZIJN DOE JE ZO!

Gedurende de interviews zijn de uitkomsten regelmatig vergeleken voor eventuele overeenkomsten. In latere interviews zijn soms punten aan bod gekomen die een eerdere respondent zelf had geopperd. Er is gebruik gemaakt van citaten van respondenten, om de uitkomsten in het uiteindelijke adviesrapport voor Echnaton concreet en zo persoonlijk mogelijk te maken. Een interview opzet en een uitgeschreven interview (voor het verloop van de interviews) zijn te vinden in bijlage III en IV van de volledige scriptie.


Conclusie onderzoek Antwoord probleemstelling Om leerlingen van Echnaton te stimuleren gezonde keuzes te maken en in school te houden tijdens de lunchpauzes, zal het aanbod in de kantine op enkele punten moeten worden verbeterd. Dit is te realiseren door middel van het aanbieden van gezonde producten die betaalbaar, lekker en makkelijk te nuttigen zijn. Conclusies met betrekking tot voeding Een succesvolle kantine zorgt voor genoeg variatie in voedingsmiddelen om de leerlingen te prikkelen hier hun aankopen te doen. Daarnaast behoort de kantine niet bij te dragen aan de obesogene omgeving die aanwezig is rondom Echnaton, maar een voorbeeld te zijn van hoe het wel moet. Hieronder kantine: -

is een opsomming gemaakt van de mening van de leerlingen over de huidige Klein winkeltje; snackbar-/ melkbarachtig Weinig personeel; lange wachtrijen Teveel van hetzelfde; weinig aanbod Vooral ongezond aanbod Prijs/kwaliteitverhouding niet goed; te duur

Hieronder is een opsomming gemaakt van hoe de leerlingen graag de kantine zouden willen zien: - Groter; met meer personeel (onder leiding van leraren en leerlingen) Denk hierbij aan:  de kantine van het ROC Flevoland  de kantine van OSG de Meergronden (vergelijkbaar met kantine van de HvA)  kantines met lopend buffet (zoals in Amerikaanse kantines en de kantine uit de Tv-serie Spangas) - Meer variatie:  Verse producten (fruit en fruitdranken)  Gezondere broodjes (bruin en volkoren brood toevoegen aan het aanbod)  Warm eten; met groenten - Prijs/kwaliteit verhouding moet beter. Producten (en dan met name de gezondere producten) goedkoper aanbieden. - Bonnetjessysteem om rij te voorkomen. - Prikkel de leerlingen met leuke bijnamen voor producten die worden verkocht.


-

Eten van buitenaf verboden in school en op het schoolplein; strenger zijn wanneer ze toch eten elders kopen. Promotie van producten en bijvoorbeeld aanbiedingen door middel van EchnaFM.

Uit meerdere onderzoeken is gebleken dat voeding een belangrijke rol speelt bij de leerprestaties van jongeren. Verkeerde eetgewoontes leiden tot tekorten aan verschillende voedingsstoffen, die op hun beurt weer zorgen voor concentratiestoornissen (Heselmans en Rutten, 2007). Zo bleek uit onderzoek van Gregory et al. (2000) dat jongeren kampen met een ernstig tekort aan vitamine B2, wat leidt tot snellere vermoeidheid. Dit kan invloed hebben op interesse en leervermogen. Uit een ander onderzoek bleek dat een teveel aan vetten eveneens zorgt voor verminderde leerprestatie; leerlingen zijn vaker moe en lusteloos (Florence et al., 2008). Conclusie met betrekking tot de sfeer Het succes van een kantine hangt niet alleen af van de voedingsmiddelen die er worden verkocht, maar ook van de sfeer in de schoolkantine. Hieronder is een opsomming gemaakt van de mening van de leerlingen over de huidige schoolkantine: - Schoolkantine oogt saai, kaal, lelijk  Er is niets te doen; verveling onder de leerlingen.  Niet genoeg meubilair voor het aantal leerlingen; de leerlingen kunnen niet rustig ergens zitten en eten.  Kleine ruimte voor het aantal leerlingen.  Erg druk rondom de kantine; lang wachten. - Over het algemeen gezellige sfeer, kan beter  Gezellig met vrienden ‘hangen’.  Helaas ook intimiderende (‘enge’) leerlingen; boze blikken, stoerdoenerij en vernieling. Hieronder is een opsomming gemaakt van hoe de leerlingen graag de schoolkantine zouden willen zien: - De leerlingen zouden graag een gezelligere schoolkantine hebben  Momenteel is de schoolkantine erg kaal. Warme kleuren zijn een uitkomst, zoals momenteel in de aula wel het geval is. Wat betreft de kantine gaat de voorkeur juist uit naar een frisse look.  Ander, beter en gekleurd licht. Momenteel hangen er mini TL-buizen. Deze kunnen bijvoorbeeld met gekleurde TL-buiskappen worden opgeleukt. Een andere optie is een lichtsysteem dat telkens van kleur veranderd.




-

Momenteel wordt er alleen in de aula muziek gedraaid. De leerlingen zouden dit ook graag in de schoolkantine horen. EchnaFM is een populaire zender van de leerlingen op Echnaton.  De leerlingen willen graag meer en comfortabel meubilair. Er is veel interesse in een altijd toegankelijke aula met spellen die de saamhorigheid bevorderen, zoals  Een tafeltennistafels,  Tafelvoetbaltafels en  Bewegingsspellen zoals Wii en Twister etc.

Conclusie met betrekking tot de omgeving Volgens de leerlingen zelf haalt zo’n 50-80% van de leerlingen buiten school hun eten (we hebben het dan met name over snoep en fastfood producten). Hieronder is een opsomming gemaakt van de factoren die bij leerlingen een rol spelen om buiten de school hun eten te kopen: - Prijs/kwaliteit verhouding is beter dan op school, producten zijn goedkoper, lekkerder en vaak groter. - De meeste leerlingen krijgen geld mee van thuis om zelf hun eten te kopen. - Het is makkelijk om elders eten te halen, dit omdat er in de schoolkantine sprake is van erg lange rijen. Er moet meer moeite worden gedaan, maar het wachten duurt minder lang dan op school. Bovendien vinden de meeste leerlingen het fijn om even weg te zijn van het schoolgebouw. - Verder werd ook de mogelijkheid tot toevoegingen, van bijvoorbeeld sambal of andere sauzen, aan broodjes beschouwd als een belangrijke factor om elders hun eten te halen.


Adviezen Op basis van de meningen van de leerlingen en het literatuuronderzoek zijn de volgende adviezen (met betrekking tot voeding, sfeer en omgeving) gevormd. Advies 1: Er moet een gezonder aanbod komen in de kantine van Echnaton. Allereerst is van belang dat het aanbod in de kantine wordt aanpast/ gezonder wordt gemaakt. Leerlingen hebben behoefte aan een keuze tussen gezonde en minder gezonde producten. Wanneer het aanbod 100% gezond zou worden gemaakt, is er een grote kans dat de leerlingen niet in school blijven tijdens pauzes, daarom is gekozen voor een aanbod die voor het overgrote deel uit gezonde producten bestaan. Een voorbeeld van een productlijst is te vinden in bijlage A. Advies 2: Er moet meer ruimte komen voor het aanbieden van producten. Om de leerlingen in school te houden tijdens de pauze, moet Echnaton de faciliteiten bieden om alle leerlingen te kunnen voorzien van eten en drinken. Een belangrijke stap in het behalen van het einddoel is dan ook een grotere kantine in de schoolkantine. Een verdubbeling van de huidige kantine is wenselijk. Advies 3: Gezond eten moet betaalbaar en lekker zijn. Gezonde voeding kan interessanter gemaakt worden door het goedkoper aan te bieden. Wanneer er een keuze is tussen een gezond en een minder gezond product van dezelfde prijs, wordt helaas gekozen voor het minder gezonde product. Dit omdat deze als lekkerder en stoerder wordt ervaren. De school is een leerplek voor de leerlingen, hier kunnen ze leren dat gezond eten ook lekker is. Er ontstaat nu een vertekend beeld, omdat minder gezonde producten op het moment goedkoper zijn dan gezonde producten. Advies 4: De schoolkantine als leslokaal. Bij een grotere kantine is meer personeel wenselijk. Onder leiding van één volwassenen zouden iedere pauze drie leerlingen mee kunnen werken bij de verkoop van producten. Het zou hier gaan om leerlingen van de leerafdeling Horeca, Bakkerij, Hospitality en Ondernemerschap, deze leerlingen maken tijdens de les kennis met de bereiding van producten. Ze zijn geschikt om te helpen bij de (voor)bereiding van producten die in de gezonde schoolkantine zullen worden verkocht. Dit kan een deel zijn van de praktijklessen van deze leerlingen. Omdat het leuk en belangrijk is dat deze leerlingen zelf ook inbreng hebben tijdens dit proces, en voor de bevordering van de variatie, kan één van deze klassen worden aangesteld om ‘broodjes van de week’ of speciale aanbiedingen te bedenken. Deze leuke verantwoordelijkheid kan ieder jaar worden doorgegeven aan een andere klas. Naast de leerlingen van de leerafdeling Horeca, Bakkerij, Hospitality en Ondernemerschap, zou er een aparte afdeling voor het intersectorale programma gestart kunnen worden onder


de naam 'Lekker en Gezond’. Leerlingen zouden dan 8 weken lang kunnen ervaren hoe lekker en gezond kunnen worden gecombineerd. Advies 5: Een bonnetjessysteem voor de warme producten waardoor de leerlingen niet al te lang hoeven te wachten. Omdat op dit moment niet alle leerlingen de mogelijkheid krijgen om tijdens de pauze iets in de kantine te kopen, is een beter systeem om bestellingen te verwerken gewenst. Omdat warme producten niet kant- en klaar aangeboden kunnen worden in de kantine, en er geen rij leerlingen gewenst is die moet wachten op de producten, is een bonnetjessysteem een goede manier om dit te voorkomen. De leerlingen krijgen na een bestelling een bonnetje en kunnen op dat moment uit de rij stappen, wanneer de bestelling gereed is komt het nummer dat op het bonnetje van de leerlingen staat boven op een scherm in beeld, vervolgens kunnen de leerlingen hun product ophalen. Advies 6: Duidelijke weergave van gewenste en minder gewenste producten op prijsborden. Omdat een belangrijk doel van de nieuwe schoolkantine de variatie is, is het aan te raden om een krijtbord te gebruiken om de producten en prijzen op weer te geven. Op deze manier kunnen iedere week andere producten worden aangeboden op een makkelijke manier. Door middel van smiles (voorkeur , middenweg  en bij uitzondering ) achter de producten wordt duidelijk in welke subgroep zij vallen. Zo is het voor de leerlingen snel duidelijk of zij een product kopen dat gezond of minder gezond is. Voor een overzicht van producten en subgroepen verwijzen wij u naar bijlage A. Advies 7: De integrale aanpak implementeren. Op dit moment zijn de voedingslessen die de leerlingen meekrijgen erg abstract. Door middel van een integrale aanpak met specifieke voedingslessen kan dit onderwerp concreter worden gemaakt voor de leerling. Ook is het leuk om in de school posters op te hangen met informatie uit de les, zodat herhaald kan worden wat behandeld is tijdens de lessen. In de les moet wel verwezen worden naar de posters zodat dit gaat spelen bij de leerlingen en dit binnen hun referentiekader gaat vallen. De invulling van de posters: - Uitleg van een gezonde lunch voor de gemiddelde leerling van Echnaton. Voorbeeld lunch: 2 sneetjes volkoren brood, beide besmeerd met halvarine, 1 plak beenham, schijfjes komkommer, tomaat en ei. Glas sinaasappelsap en een stuks fruit. Deze lunch valt in de gewenste categorie. Het levert voldoende energie (450 kilocalorieën), voldoende vezels (1,6 gram/100 kilocalorieën) en minder dan de maximaal toegestane hoeveelheid verzadigd vet (8 energieprocent). Eventueel leuk extraatje: Uitleg van een gezonde lunch voor de leerlingen die een sport op topsportniveau beoefenen. - Grappige weetjes over producten die te koop zijn in de kantine.


-

Uitleggen dat een gezonde keuze van dranken ook erg belangrijk is naast gezond eten. Momenteel wordt er op het Echnaton gekeken naar het effect van het lesprogramma van DOiT; Dutch Obesity Intervention in Teenagers. Wanneer dit effectief blijkt te zijn, kan dit worden opgenomen in de integrale aanpak. Ook het gebruik van het gewaardeerde radiostation EchnaFM is een goed middel om de leerlingen te bereiken, door belangrijke informatie om te laten roepen tijdens de pauzes worden de leerlingen nogmaals geconfronteerd met het belang van gezonde voeding. Advies 8: Het aanbod van koolzuurhoudende dranken sterk verminderen. Omdat koolzuurhoudende dranken veel (en vaak lege) kilocalorieën bevatten is het belangrijk om het aanbod hiervan sterk te verminderen c.q. te verwijderen. Zoals in bijlage A is te zien staat light frisdrank bij de ‘bij uitzondering’ groep, dit om aan te geven dat frisdranken niet thuis horen in deze gezonde schoolkantine. Advies 9: Verbetering van verlichting (en kleuren) in Echnaton. Leerlingen willen warmere verlichting in de schoolkantine, op dit moment bestaat de verlichting enkel uit TL- buizen, dit geeft een kille sfeer. Een lichtsysteem waarbij de lichten van kleur veranderen zou een goede uitkomst zijn. Er is eveneens winst te behalen wanneer de muren in de schoolkantine een andere (warme) kleur krijgen. De kleur van het logo van het Echnaton is hier ook voor geschikt. Wat betreft het winkeltje zijn frisse kleuren juist een beter idee, dit voor een uitnodigende uitstraling. Advies 10: Meer en comfortabele zitplaatsen voor leerlingen. De leerlingen die hun eten in de kantine hebben gekocht gaan (vaak) in de schoolkantine/buiten zitten. Op dit moment is er geen mogelijkheid om gezellig met elkaar aan een tafel te eten, sterker nog, er staan nauwelijks stoelen en tafels en de aula is vaak gesloten. Er is veel winst te behalen bij het toegankelijk maken van de aula voor de leerlingen. Omdat de aula vaak gebruikt wordt voor uitvoeringen en ouderavonden is makkelijk te verplaatsen meubilair gewenst. Dit is te realiseren door materiaal aan te schaffen dat licht van gewicht is. Op deze manier hoeven er geen stoelen meer aangedragen te worden bij een aangelegenheid, maar kunnen de stoelen uit de aula gebruikt worden. Een andere mogelijkheid is om de huidige stoelen van Echnaton te gebruiken en hierbij tafels aan te schaffen. Het is belangrijk voor de leerlingen om een comfortabele plek te hebben om tot rust te komen tijdens de pauzes. De, volgens Echnaton zelf, ‘Hufterproof’ banken die momenteel in de schoolkantine staan zijn niet comfortabel. Leerlingen vinden het niet prettig om hier te zitten.


Advies 11: Meer activiteiten die saamhorigheid bevorderen onder de leerlingen. Er is veel interesse in het krijgen van tafeltennistafels, tafelvoetbaltafels en verschillende bewegingsspellen zoals Wii en Twister. Er is op dit moment een Wii computer aanwezig in de aula, deze is erg geliefd maar kan natuurlijk nooit alle leerlingen voorzien. Advies 12: Meer toezicht door conciërges in de schoolkantine. Door een enkele leerling werd aangegeven dat er soms een onprettige sfeer in de schoolkantine hangt, door intimiderende leerlingen. Meer toezicht door conciërges in de schoolkantine zorgt voor een veiliger gevoel bij de leerlingen. Daarnaast zijn er door de school ‘Hufterproof’ banken neergezet die niet vernield kunnen worden door de leerlingen. Wanneer er meer toezicht in de schoolkantine komt kan ook advies 10 beter worden opgevolgd. Bij vernieling kan de leerling direct worden aangesproken en worden gestraft met betaling van de schade. Het mooist zou zijn wanneer iedereen vooraf een melding krijgt van de komst van het nieuwe meubilair. Dit kan door middel van een brief aan de ouders/verzorgers van leerlingen, hierin zou dan ook de maatregel uitgelegd moeten worden die geldt bij vernieling. Advies 13: Afspraken maken met dichtstbijzijnde buurtwinkels/fastfoodketens. Aangezien de dichtstbijzijnde fastfoodketen (BBQ Burger) op vier minuten loopafstand ligt, is het een goed idee voor Echnaton om te proberen afspraken te maken met de buurtwinkels en fastfoodketens. Een voorbeeld van een afspraak: Leerlingen niet toelaten in de desbetreffende buurtwinkel/fastfoodketen tijdens de pauzes (09.30-09.45, 11.45-12.15 en 14.15-14.30 uur). De belangrijkste pauze is de ‘grote’ pauze van 11.45-12.15 uur. Indien de buurtwinkels/fastfoodketens niet mee willen werken, kan eraan gedacht worden om de afspraken in overleg met de Gemeente Almere te maken. Advies 14: Eten van buitenaf verbieden in de school en op het schoolplein. Deze regel is op dit moment ook van kracht op Echnaton, maar wordt weinig tot niet nageleefd door de leerlingen, maar ook door de medewerkers. Leerlingen komen massaal met tassen van fastfoodketens binnenlopen en niemand zegt hier iets van. Eten van buitenaf dient gedurende de hele schooldag (08.30-16.30 uur) buiten de school en het schoolplein te blijven. Wanneer advies 13 niet haalbaar blijkt te zijn moet er tijdens pauzes ook toezicht komen van conciërges op het schoolplein. Leerlingen zullen dan waarschijnlijk minder eten buiten de school halen, dit omdat het eten dat zij hebben gekocht meestal nog niet op is wanneer zij terug naar de les moeten. Gekocht eten zal vaker weggegooid moeten worden. Op deze manier worden de leerlingen gestimuleerd om hun eten in de kantine te kopen, aangezien dit wel in school en op het schoolplein mag worden genuttigd.


Advies 15: Openingstijden kantine uitbreiden. Om de niet-ontbijtende leerlingen te stimuleren dagelijks te ontbijten, zouden de openingstijden van de kantine worden uitgebreid. Dit zou betekenen dat de kantine niet alleen in de huidige pauzes geopend is, maar ook voordat de school begint. Er kunnen dan gezonde ontbijtproducten worden aangeboden van 08.00-08.20 uur. Deze producten zijn te vinden in bijlage II van de volledige scriptie. Advies 16: Roken hoort niet bij de gezondste school in de gezondste wijk van Nederland. Er is door de leerlingen zelf aangegeven dat roken niet bij een gezonde leefstijl hoort. Als school zijnde hoor je dit dan ook niet te stimuleren. Daarbij hoort dat er op het schoolterrein niet overal mag worden gerookt, maar alleen op de aangewezen rookplekken. Dit zouden dan gesloten plekken moeten zijn, waarbij de stank het roken ook niet erg stimuleert. Wanneer een leerling wordt betrapt op het roken buiten de daarvoor bestemde plekken, zou een maatregel kunnen zijn dat de betreffende leerling zich de dag erna om 8 uur ’s ochtends moet melden. Dit is nu de maatregel bij te laat komen in de les, en blijkt zeer effectief te zijn. Advies 17: Vervolg voor volgend jaar. Aangezien niet alleen het voedingsaspect van belang is bij de implementatie van de gezonde schoolkantine, maar ook het financiële plaatje, zijn studenten van verschillende disciplines nodig. Voor de verbouwing/uitbreiding van de kantine kan het bouwbedrijf ‘Slokker’ worden benaderd, Echnaton heeft veel ervaring met dit bouwbedrijf. Studenten van de opleiding Voeding en Diëtetiek en Bedrijfseconomie zijn geschikte kandidaten. De vraag vanuit Echnaton bestaat dat de Hogeschool van Amsterdam hen helpt met het werven van deze studenten. Deze studenten zullen aan deze opdracht werken op de locatie van Echnaton te Almere. Zij hebben hiervoor de volgende rapporten nodig (te vinden bij René Maertens): - Het eindrapport van de minor Health and Active Lifestyle (maart - juni 2011). Door: Lisa van Dijk, Mara Kruisdijk, Naomi Hoekstra en Nina Zwaneveld. - De gehele scriptie GEZOND ZIJN DOE JE ZO! met daarin dit adviesrapport (september 2011 - januari 2012). Door: Naomi Hoekstra en Nina Zwaneveld.


Bijlage A Schematische weergave producten voorkeur, middenweg en bij uitzondering De producten die zijn weergegeven in de tabel zijn de producten die als advies zijn opgesteld. Het is aannemelijk dat niet altijd alle producten in deze tabel worden aangeboden in de kantine, dit zorgt mede voor de gewenste variatie.

Productgroep

Producten

Brood

Voorkeur  Volkoren * Mueslibol

Middenweg  Meergranen * Krentenbol Bagel met sesam

Bij uitzondering  Witte * Croissant

Smeersels/sauzen **

Halvarine Ketchup Curry Chilisaus

Pesto Knoflooksaus

Mayonaise

Vleeswaren

Beenham Kipfilet Magere knakworst Rosbief

Filet Americain

Leverworst Achterham Grilworst

Kaas

30+ kaas

Mozzarella

48+ kaas Kruidenkaas

Overig beleg

Selderijsalade Halva jam Vruchtenhagel

Kipkerriesalade Sandwichspread Pindakaas

Eiersalade Hagelslag Ei

Groente en fruit

Alle soorten verse groente en fruit ***

n.v.t.

Augurken

Soep (van de dag)

Heldere bouillon soep

Gebonden soep

n.v.t.

Snack

n.v.t.

n.v.t.

Pizzabroodje Kipcorn (uit de oven) Wrap (tortilla met kip, salade en chilisaus)


Tussendoor

Snoeptomaatjes Snoepwortels Snoepkomkommer Eierkoeken

Snack-a-Jack Hero B’Tween; klein Sultana Fruitkick

Chips; klein voormaat Mars

Dranken

Water Thee Koffie

Smoothies **** Sinaasappelsap Crystal Clear Arizona drank

Appelsap Frisdrank light

Zuivel(drank)

Karnemelk Yoghurtdrank met zoetstof; Vifit (naturel en light) en Optimel yoghurtdrink

Halfvolle melk

Chocolademelk Friesche Vlag Breaker

*

Boterham en pistolet; Een pistolet is een veelgevraagd broodje onder de leerlingen. Wel worden ook boterhammen aangeboden, voor wanneer een leerling bijvoorbeeld een tosti wilt maken. ** De broodjes die in de kantine door de leerlingen worden samengesteld, worden besmeerd met halvarine. De overige sauzen zijn alleen een optie bij de snacks. Pesto wordt gebruikt bij broodje met bijvoorbeeld mozzarella of rosbief. *** Hieronder vallen ook groente- en fruitsalades. Vooral dit laatste dient zoveel mogelijk beschikbaar te zijn in de kantine, dit is namelijk aantrekkelijker dan een heel stuk fruit. Sla kan gebruikt worden als lekker extraatje op broodjes. **** Smoothies worden gemaakt met pulp van banaan, aardbei en kiwi en vers geperste sinaasappel. Combinaties zijn mogelijk. In verband met advies 8 zijn de light frisdranken in de bovenstaande tabel onderverdeeld bij de producten in de ‘bij uitzondering’ groep. Daarbij is het een goed idee om zoveel mogelijk melk(producten) te verkopen de populair zijn bij de leerlingen, dit kan namelijk helpen bij het verminderen van het tekort aan de belangrijke vitamine B2, waar we het op pagina 6 van dit adviesrapport over hebben gehad.


GEZOND ZIJN DOE JE ZO! De gezondste school in de gezondste wijk van Nederland

Recommend Documents