Gewoon DOEN! in Parkstad Limburg

Praktijkbeschrijving

Gewoon DOEN! in Parkstad Limburg Hoe moet een integraal ondersteuningsaanbod voor jongvolwassenen met een licht verstandelijke of psychische beperking er uit zien? Voor die vraag stonden de gemeenten uit de regio Parkstad Limburg. Samen met MEE Zuid-Limburg gingen zij aan de slag. Dat leverde niet alleen nieuwe instrumenten op, maar ook een nieuwe manier van werken en samenwerken. MEE is betrokken vanwege haar integrale kijk en kennis over de doelgroep. MEE financiert tevens samen met de gemeenten het project.

MOVISIE • praktijkbeschrijving • Gewoon DOEN! in Parkstad Limburg • pagina 1 van 9

Gewoon DOEN in parkstad Limburg in een notendop Project

Gewoon DOEN!

Doel

Instrumenten ontwikkelen ten behoeve van het bepalen van een integraal aanbod voor jongvolwassenen met een ondersteuningsbehoefte met een licht verstandelijke en/of psychiatrische beperking tussen de 18 en 30 jaar. Hierbij is de doelstelling om een beweging van individuele (maatwerk)voorzieningen naar collectieve (algemene) voorzieningen te maken en hierbij zoveel mogelijk in te zetten op eigen kracht, het sociale netwerk en informele zorg.

Projectleiding Deelnemers

Bureau HHM, in samenspraak met de gemeenten in Parkstad Limburg en MEE Zuid-Limburg. Parkstad Limburg, MEE Zuid-Limburg en de hieronder genoemde zorgen welzijnsinstellingen: * CMWW (maatschappelijk werk Brunssum) * Jongerenloket * Meander (AMW) * Meander (gespecialiseerde thuiszorg) * Mondriaan (GGz) * Oase (begeleiding VG en PG) * RADAR (begeleiding VG) * Relim (sociale werkvoorziening) * Rimo (maatschappelijke opvang) * Triade (leerlingbegeleiding) * Welsun (Welzijn Landgraaf) * Welzijnsgroep Parkstad

Resultaten

Cliëntprofielen, ondersteuningsarrangementen, een gekantelde sociale kaart en een vraagverhelderingsmethodiek (instrument voor de toegangsbepaling).

Opbrengst voor de inwoners

Opbrengst voor de inwoners is nog niet vast te stellen. De vertaling naar de praktijk gaat eind 2013 van start.

Lessons learned * Zorg dat alle betrokkenen dezelfde taal (leren) spreken. * Betrek cliënten bij de veranderingen die gaan plaatsvinden. * Vernieuwing vraagt creativiteit van de betrokkenen; stimuleer dit. * Stimuleer leren van elkaar door samenwerking op cliëntniveau.


1. Gewoon DOEN!, wat is het? In het project Gewoon DOEN! werken de acht gemeenten uit de regio Parkstad Limburg – dat zijn Brunssum, Heerlen, Kerkrade, Landgraaf, Nuth, Onderbanken, Simpelveld en Voerendaal – samen met MEE Zuid-Limburg aan een nieuw ondersteuningsaanbod voor inwoners met een licht verstandelijke en/of een psychische beperking. De focus ligt daarbij op leeftijdsgroep tussen de 18 en 30 jaar, omdat mensen uit de doelgroep juist in deze fase van hun leven vaak op meerdere leefgebieden voor veranderingen staan waarbij zij ondersteuning nodig hebben. Het project sluit aan op de opgave van de transities binnen het sociale domein (jeugd, zorg en werk) en op de keuze van de gemeenten om het lokale beleid integraal vorm te geven.

Onafhankelijk projectleider Er is een extern adviesbureau als onafhankelijke projectleider aangetrokken. Dit is Bureau HHM. Dit adviesbureau heeft samen met de acht gemeenten en MEE Zuid-Limburg het projectplan Gewoon DOEN! opgesteld. In het projectplan zijn de stappen voor de ontwikkeling van concrete instrumenten in beeld gebracht.

Kick-off bijeenkomst Het project is gestart met een kick-off bijeenkomst in januari 2013. Daarvoor zijn zo’n 30 organisaties uitgenodigd die te maken hebben met het organiseren en uitvoeren van ondersteuning aan cliënten met een licht verstandelijke en/of een psychiatrische beperking. Aanwezig waren onder meer de acht gemeenten, MEE, AWBZ-organisaties en welzijnsorganisaties. Cliënten- en mantelzorgorganisaties zijn pas later bij het project betrokken, in de fase van het ontwikkelen van de arrangementen.

Gewenste opbrengst Doel van het project is om een nieuw ondersteuningsaanbod te ontwikkelen, waarbij partijen meer samenwerken en waar mogelijk algemene voorzieningen worden ingezet in plaats van individueel maatwerk. Hiertoe ontwikkelen de betrokken partijen instrumenten. Dit traject leidt tevens(indirect) tot veranderingen in de samenwerking. Het gaat om: * veranderingen op beleidsniveau: gemeenten streven naar een zo integraal mogelijke aan-

pak voor ondersteuning op het terrein van jeugd, zorg en werk; * veranderingen op organisatieniveau: intensivering van samenwerking tussen zorgen welzijnsaanbieders; * en veranderingen op uitvoeringsniveau: begeleiders denken vanuit de piramide. Dat betekent: starten bij wat kan de cliënt zelf, vervolgens wat kan het netwerk, wat kan de laagdrempelige hulpverlening, en uiteindelijk wat kan de specialistische hulpverlening. De eigen kracht van de cliënt vormt de basis van deze piramide, specialistische hulpverlening het topje. Daarnaast is ook een veranderingsproces nodig bij de betrokken professionals en bij de cliënten om tot een andere manier van werken te komen. Dit project stuurt daar nog niet expliciet op, maar deelname aan het instrumentontwikkelingsproject heeft wel als logisch gevolg dat de betrokken personen aan het denken worden gezet en daardoor al gaan veranderen.


2. Ontwikkelde instrumenten Concreet heeft het project de volgende vier instrumenten opgeleverd: * zeven zelfredzaamheidprofielen (mei 2013); * input voor arrangementen voor ondersteuning en begeleiding (september 2013); * een gekantelde sociale kaart; * een handvat voor de toegangsbepaling (september/oktober 2013).

Hieronder volgt een toelichting op de ontwikkeling van de afzonderlijke instrumenten en op het verband tussen de verschillende instrumenten.

Zeven zelfredzaamheidsprofielen In totaal zijn de situaties van driehonderd cliënten in beeld gebracht. Begeleiders van de twaalf deelnemende organisaties hebben hun cliënten ‘gescoord’ op de elf leefgebieden in de zelfredzaamheidmatrix die is ontwikkeld door GGD Amsterdam (zie www.zelfredzaamheidmatrix.nl). Dit gebeurde met behulp van een applicatie ontwikkeld door Bureau HHM. Ze hebben ook aanvullende informatie opgevraagd over onder meer de omvang van de huidige ondersteuning, de inzet van informele zorg, het opleidingsniveau en de woonsituatie. Bureau HHM heeft alle gegevens statistisch geanalyseerd. Op basis daarvan zijn zeven zelfredzaamheidprofielen voor de doelgroep vastgesteld. Deze profielen zijn inhoudelijk besproken met de (traject)begeleiders die hebben meegedaan aan het onderzoek en met cliënten uit de doelgroep. Bijkomend effect van het scoren van cliënten met de zelfredzaamheidmatrix, is dat de deelnemers meegenomen zijn in het anders denken over en kijken naar cliënten: wat zijn mogelijkheden en kansen en hoe kunnen die door de cliënt en door mensen in het sociale netwerk worden opgepakt?

Chantal IJland, projectleider Bureau HHM: Bestaande problemen kunnen niet vanuit bestaande kaders worden opgelost. In verschillende bijeenkomsten zijn begeleiders bewust gemaakt van denkpatronen over cliënten en hoe hen te helpen. Dit loskomen is in gang gezet met filmpjes en oefeningen. Het was ontzettend leuk om te ervaren en te zien wat een energie dit opriep.

Bjorn Schloen, trajectbegeleider bij RELIM: Door cliënten te scoren aan de hand van de zelfredzaamheidmatrix hebben we een zelfde taal leren spreken.

Judith van Kan, gemeente Brunssum: De zelfredzaamheidmatrix moet niet gebruikt gaan worden om mensen (opnieuw) in hokjes te delen en schotten te creëren waardoor maatwerk en integraal werken alsnog wordt tegengegaan. De matrix moet een tool zijn om juist maatwerk en een integrale benadering te kunnen toepassen, een hulpmiddel zijn in plaats van een vast stramien.


Een gekantelde sociale kaart Om een beeld te hebben welke aanbieder welke vormen van ondersteuning kan bieden op de verschillende leefgebieden voor de doelgroep heeft MEE Zuid-Limburg een ‘gekantelde’ sociale kaart opgesteld. In de sociale kaart staat niet zozeer een foto van wat organisaties nu bieden, maar staat het aanbod dat organisaties kunnen bieden op basis van de behoeften van cliënten binnen de verschillende domeinen uit de zelfredzaamheidmatrix. Van ieder aanbod is vastgelegd op welke wijze deze voorziening momenteel wordt aangeboden: vanuit Eigen Kracht/sociaal netwerk, als algemene voorziening, als individuele voorziening. Ook is aangegeven in welke gemeenten dit aanbod beschikbaar is. Daarmee sluit de gekantelde sociale kaart aan op onderstaande piramide: starten bij wat de cliënt zelf kan, vervolgens wat het netwerk kan, wat de laagdrempelige hulpverlening kan betekenen, en uiteindelijk wat de specialistische hulpverlening kan. De eigen kracht van de cliënt vormt de basis van deze piramide, specialistische hulpverlening het topje.

individuele voorzieningen collectieve voorzieningen sociaal netwerk eigen kracht

Ondersteuningsarrangementen Op basis van de profielen hebben vertegenwoordigers van de deelnemende organisaties per profiel bij elkaar gezet welk beschikbaar aanbod daarop aansluit. Door te kijken naar de zelfredzaamheidscore op de leefdomeinen per profiel, is er snel inzicht op welke domeinen ondersteuning het meest nodig is, waar ondersteuners kunnen samenwerken en waar zij samen met de cliënt een beweging van individueel naar collectief of van professioneel naar informeel kunnen maken.

Vraagverhelderingsmethodiek Als laatste instrument is de vraagverhelderingsmethodiek ontwikkeld. Dit is een methodiek die de gespreksvoerder kan gebruiken om samen met de cliënt de vraag in beeld te krijgen volgens een gekantelde manier. Bij het verhelderen van de vraag van de cliënt kijkt de begeleider wat de cliënt zelf kan, wat het netwerk kan, wat met laagdrempelige algemene collectieve voorzieningen kan, en wat met specialistische en individuele voorzieningen moet worden opgelost. Deze methodiek is door MEE Zuid-Limburg ontwikkeld.


3. Financiering De acht deelnemende gemeenten en MEE Zuid-Limburg hebben samen de kosten voor de externe projectleider en instrumentontwikkeling gefinancierd. De deelnemende organisaties op het gebied van zorg en welzijn die aan het project deelnamen hebben ‘om niet’ een bijdrage geleverd in de vorm van het scoren van cliënten, en het meedenken over arrangementen.

4. Opbrengst voor de cliënt De uitrol van de ontwikkelde instrumenten, en daarmee een andere manier van werken en samenwerken, vindt plaats in het najaar van 2013, na het samenstellen van deze beschrijving. Organisaties gaan samen aan de slag om opgedane ideeën en slimme combinaties in de praktijk te toetsen. In 2014 experimenteren zij hiermee. De resultaten van de proeftuinen zullen in de loop van 2014 worden opgemaakt en kunnen voor gemeenten als input dienen voor het te vormen beleid vanaf 2015.

Chantal IJland, projectleider Bureau HHM: Ik heb de gemeenten geadviseerd om nu al aandacht te besteden aan de nieuwe manier van ondersteunen en begeleiden. Het is belangrijk dat Wmo-consulenten het gesprek met bestaande en toekomstige cliënten nu al aangaan om duidelijk maken wat er gaat veranderen. Natuurlijk moeten zij er ook op wijzen dat de veranderingen gericht zijn op een zo goed en passend mogelijke ondersteuning van de cliënt. Ook dient er informatie te komen voor een bredere groep van inwoners die betrokken zijn bij deze omslag.

5. De kracht van de gemeente De gemeenten ontwikkelen een kader en instrumenten om deze transitieopgave goed te kunnen realiseren. Dit is nu ook nodig vanwege de combinatie van veel nieuwe taken en tegelijkertijd ook nog moeten bezuinigen. Parkstad Limburg werkt aan nieuw integraal beleid en investeert in innovatieve ondersteuningsarrangementen en vernieuwende werkwijzen. Zo ontstaan nieuwe combinaties van bijvoorbeeld ondersteuning, participatie, wonen, welzijn, werk en inkomen. Dit alles om te zorgen voor betere resultaten in het versterken van zelfredzaamheid en participatie van mensen. Deze ontwikkelingen worden verder gestimuleerd door de grootschalige bezuinigingsslag waarmee deze opgave gepaard gaat. Om zorg en ondersteuning betaalbaar te houden, zoekt Parkstad Limburg samen met de lokale zorgen welzijnsorganisaties naar slimme combinaties en verschuivingen van individueel naar collectief aanbod en van professionele naar informele ondersteuning.


6. De kracht van MEE MEE Zuid-Limburg heeft een spilfunctie in het project en het veranderingstraject: de medewerkers van MEE kennen de andere betrokken partijen goed, maken snel contact en weten wie ze nodig hebben om het traject door te zetten. Ook koppelen zij resultaten en voortgang goed terug. In de ondersteuning werken de MEE-consulenten al langer vanuit de piramide. De gekantelde manier van werken is MEE-consulenten eigen; daarmee zijn zij in dit verandertraject belangrijke spelers op uitvoeringsniveau.

De projectleider: De medewerkers van MEE weten hoe zij moeten blijven verbinden, met de eigen collega’s, met andere organisaties, en ook met cliënten.

7. Succesfactoren en randvoorwaarden Succesfactoren * De prettige en open manier van samenwerken tussen de beleidsmedewerkers van de ge-

meente Brunssum, Heerlen en Landgraaf (deze drie gemeenten hebben deelgenomen in het projectteam en vertegenwoordigden hierbij de overige Parkstad Limburg gemeenten) en van MEE Zuid-Limburg. Er is een goede chemie, men heeft een zelfde mind-set en partijen zetten in op ‘Gewoon Doen’. * De logische relatie tussen de instrumenten en de aandacht voor alle levensgebieden leiden tot een integraal gefundeerd nieuw ondersteuningsaanbod en een gekantelde manier van kijken naar de vraag van de cliënt. * Begeleiders en beleidsmakers hebben dezelfde taal leren spreken; men verstaat elkaar en men heeft de zelfde beelden bij termen als ‘eigen regie’, cliëntprofiel, zorgarrangement en vraagverheldering. Men weet elkaar te vinden en durft over organisatie- en gemeentegrenzen heen te kijken om tot een zo goed en effectief mogelijke ondersteuning van cliënten te komen. * Uitvoerders/begeleiders zijn enthousiast gemaakt, energie is gecreëerd, zij zijn losgekomen van vaste denkkaders. Er leven veel ideeën die komende periode in de praktijk getoetst kunnen worden. * De zelfredzaamheidmatrix blijkt een instrument te zijn dat op vele manieren gebruikt kan worden om cliënten in beeld te brengen, maar ook om ondersteuningsbehoeften in beeld te brengen van groepen burgers en om wijkanalyses te maken. * Door te werken met de zelfredzaamheidmatrix leren begeleiders op een gekantelde manier naar cliënten te kijken.

Randvoorwaarden * Een externe en onafhankelijke projectleider. * Direct iedereen uitnodigen en betrekken bij de kick-off bijeenkomsten. * Het informeren van betrokken cliënten en mensen die ondersteuning krijgen en te maken

krijgen met een andere manier van begeleiding.


8. Blik op de toekomst Het project is in januari 2013 gestart en loopt officieel door tot eind 2013. Het veranderingsproces is dan nog niet volledig afgerond. De projectgroep blijft bestaan zonder de externe projectleider en zal het proces verder doorzetten tot aan de invoering van de begeleiding van cliënten vanaf 2015. Er zijn geen extra projectgelden geregeld voor de verdere uitrol in 2014. Tijdens de slotbijeenkomst op 31 oktober 2013 heeft wethouder Thomas Gelissen van Brunssum namens de acht Parkstadgemeenten formeel de oproep gedaan om ideeën in de praktijk te gaan uitvoeren en projectvoorstellen hiervoor in te dienen. Om draagvlak te creëren zijn de criteria waaraan de projectvoorstellen moeten voldoen gezamenlijk met de samenwerkingspartners tijdens de slotbijeenkomst verkend. Op grond hiervan zullen de gemeenten een format aanreiken voor het indienen van projectvoorstellen. De huidige projectgroep zal de voortgang van de projecten volgen en terugkoppeling bieden aan de stuurgroep Wmo waarin de wethouders van de acht Parkstadgemeenten vertegenwoordigd zijn.

9. Tips en lessons learned Zorg dat alle betrokkenen dezelfde taal (leren) spreken. Daardoor weten organisaties en hun medewerkers beter wie wat doet en werken ze sneller en makkelijker samen. Nieuwe allianties worden sneller mogelijk.

Betrek cliënten bij de veranderingen die gaan plaatsvinden. De cliënt verliest zijn rechten op bestaande zorg en begeleiding, meedenken is een goede manier om hem te helpen zijn verwachtingen bij te stellen.

Vernieuwing vraagt creativiteit van de betrokkenen; stimuleer dit. Gebruik in bijeenkomsten creatieve en activerende werkvormen om los te komen van de gebruikelijke denkkaders. Een speelse aanpak maakt veel energie los bij de deelnemers. In Gewoon DOEN! is ook de zelfredzaamheidmatrix creatief gebruikt, op verschillende manieren: om cliëntprofielen in beeld te brengen, bij het maken van wijkanalyses en het monitoren van resultaten.

Stimuleer leren van elkaar door samenwerking op cliëntniveau. Laat organisaties samen cliënten ‘scoren’ op de zelfredzaamheidmatrix. Dit laat zien waar organisaties elkaar raken en wakkert de discussie over mogelijkheden tot samenwerking, alternatieve ondersteuningsmogelijkheden en slimme combinaties aan.


10. Achtergrondinformatie Instrumenten Meer informatie over het hieronder genoemde instrument vindt u (ook) op www.invoeringwmo.nl, bij de beschrijving van dit praktijkvoorbeeld.

Bronnen * Bureau HHM (2013). Projectplan Gewoon DOEN! Enschede: Bureau HHM. * Parkstad Limburg, MEE Zuid- Limburg (2013) Opbrengsten project Gewoon Doen! Verslag

van een ontwikkelproject. Heerlen: MEE Zuid-Limburg.

Geïnterviewde personen * projectleider Chantal IJland (Bureau HHM) * Elvira van Bergen (gemeente Brunssum) * Judith van Kan (gemeente Brunssum, als meelezer) * Annemiek Kessen (MEE Zuid-Limburg) * Bjorn Schloen (trajectbegeleider bij RELIM) * Richard Lavalle (betrokken ouder van 2 autistische kinderen, op persoonlijke titel betrok-

ken bij conferenties in de regio in het kader van Aandacht voor Iedereen)

Deze praktijkbeschrijving is tot stand gekomen in opdracht van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, de Vereniging van Nederlandse Gemeente en MEE Nederland in het kader van het Stimuleringsprogramma Cliëntondersteuning. © Movisie, februari 2014


Gewoon DOEN! in Parkstad Limburg

Recommend Documents