COMPahs Leraren & Scholen Kattenberg 9, 9000 GENT tel. 09 269 98 05 fax 09 269 98 15
[email protected] www.arteveldehs.be
2009 - 2010
Gesubsidieerd nascholingsproject
Techniek is “chic!” Eindtermen en ontwikkelingsdoelen techniek basisonderwijs en 1e graad secundair onderwijs Bachelor in het onderwijs: kleuteronderwijs Bachelor in het onderwijs: lager onderwijs Bachelor in het onderwijs: secundair onderwijs
Centrum voor Onderzoek, Maatschappelijke Dienstverlening en Professionele Ontwikkeling van de Arteveldehogeschool
Techniek is “Chic”* Techniek duikt in ons dagelijkse leven overal op. Kinderen en jongeren moeten met dit gegeven leren omgaan op een verantwoorde manier. Daarnaast benadrukt de Vlaamse Regering in haar sociaal-economisch plan ‘Vlaanderen in Actie’ ook de rol van Vlaanderen als kenniseconomie. Daarvoor is er nood aan goed technisch geschoold personeel. Het grote belang van techniek bij onze Vlaamse jongeren weerspiegelt zich momenteel echter niet in de interesse ervoor: uit een onderzoek van Agoria bleek onlangs nog dat meer dan 60 procent van de jongeren het vak technologische opvoeding ronduit oninteressant vindt. Ook zijn maatregelen nodig om de instroom van jongeren voor wetenschappelijke studiegebieden en ingenieursopleidingen te verhogen. Daarom ontwikkelde het project Techniek op School voor de 21ste eeuw (TOS21) een conceptueel kader voor techniekonderwijs en doorlopende leerlijnen voor het leren van techniek vanaf de kleuterschool tot het einde van het secundair onderwijs. Het kader diende als basis voor de herziening van de ontwikkelingsdoelen en eindtermen techniek. Op 1 september 2010 worden deze geactualiseerde ontwikkelingsdoelen en eindtermen van kracht in het kleuter- en lager onderwijs en in de eerste graad (A- en B-stroom) van het secundair onderwijs. Als leerkrachten uit het basis- en secundair onderwijs staan jullie dan ook voor de grote uitdaging om techniek een plaats te geven binnen de algemene vorming van alle kleuters en leerlingen en de talenten van de kleuters en leerlingen op dit vlak te ontdekken en te ontplooien. Benieuwd HOE je dit als basis- of secundaire school concreet kan realiseren? Dan biedt dit nascholingstraject daarvoor de nodige ideeën! In dit nascholingstraject “Techniek is Chic”:
•
verkennen jullie de geactualiseerde ontwikkelingsdoelen en eindtermen en bijhorende leerlijnen en uitgangspunten
•
zullen jullie concreet kennis maken met de uiteenlopende toepassingsgebieden van techniek: voeding, transport, constructie, textiel,…
• •
voorzien we jullie van de nodige inhoudelijke bagage om rond techniek te werken
•
proberen jullie zelf activiteiten uit op jullie school en werken jullie aan een lijn rond techniek binnen de school
•
wisselen jullie ideeën hierover uit
confronteren we jullie met activerende didactische werkvormen om deze geactualiseerde ontwikkelingsdoelen en eindtermen te realiseren
Zo leren jullie samen met jullie kleuters en leerlingen dat techniek echt ‘chic’ is!
Goed techniekonderwijs:
•
is gebaseerd op een brede visie op techniek waarbij verschillende toepassingsgebieden een evenwaardige plaats krijgen
• •
vertoont een horizontale en verticale samenhang
•
geeft de kleuters/ leerlingen de kans techniek te ontwerpen en te maken
laat de kleuters/ leerlingen technische systemen, processen, keuzes en hulpmiddelen onderzoeken
*chic [sjiek] bn, bw; verbogen vorm: chique; chiquer, chicst smaakvol, stijlvol, zwierig, elegant (www.vandale.nl) 2
Techniek… een zaak van de hele school! Om de geactualiseerde ontwikkelingsdoelen en eindtermen te implementeren, moet een proces op jullie scholen op gang gebracht worden om een samenhangende beleidslijn rond techniek op schoolniveau uit te werken, waarin het onderwijsaanbod over kleuterklassen/ leerjaren heen afgestemd is (leerlijnen). De procesbegeleiding die voorzien wordt in dit nascholingstraject is er op gericht om de ontwikkelingsdoelen en eindtermen en bijhorende didactische werkvormen werkelijk te implementeren in jullie basis- of secundaire school. Daarbij vertrekken we telkens van de specifieke startpositie van de deelnemende school. Jullie zullen tijdens dit nascholingstraject uitgedaagd worden om het overleg over bovenstaande aspecten op de school op gang te brengen en dit telkens te verankeren in geschreven teksten die naar het einde van het traject toe kunnen opgenomen worden in een groei- of ontwikkelingsmap en het schoolwerkplan. Binnen dat samenhangend beleid zullen jullie ook aangemoedigd worden om passende verbanden te leggen naar andere relevante beleidsdomeinen, o.a. het taalbeleid, het ICT-beleid, het GOKen zorgbeleid in de school, het oriëntatiebeleid en de samenwerking met externen. Onthoud hierbij:
•
werken aan techniek is een proces van onderwijsvernieuwing. Investeren in mensen is essentieel!
•
dit is een proces van de hele school. Iedereen motiveren en betrekken is dé uitdaging.
Doelgroep Dit nascholingstraject voorziet in de begeleiding van kernteams van basis- en secundaire scholen van ongeveer 4 à 6 personen (inclusief directie en/of beleidsondersteuner). Deze interne werkgroep die deelneemt aan de nascholing is verantwoordelijk is voor de bredere implementatie op de school en legt de link naar het brede schoolteam. De groep neemt via de huiswerkopdrachten uit het nascholingstraject de hele groep mee in het vernieuwingsproces.
Voor leraren basisonderwijs: leraren van het kleuteronderwijs én van het lager onderwijs. We vragen om in te schrijven met een kernteam van mensen die interesse hebben voor techniek. Dat team bestaat op zijn minst uit de directie (of beleidsondersteuner), één leerkracht uit het kleuteronderwijs, een leerkracht uit de onderbouw en één leerkracht uit de bovenbouw van het lager onderwijs. Op die manier kunnen jullie werken aan de verticale leerlijn rond techniek op jullie basisschool.
Voor leraren secundair onderwijs: dit nascholingstraject is gericht naar de leraren technologische opvoeding van de 1ste graad, zowel in de A- als de B-stroom. Het is belangrijk dat inschrijvende scholen kunnen terugvallen op een voldoende breed kernteam, dus is het aangewezen om met de voltallige vakgroep van een school dit nascholingstraject te volgen. Deelname van verschillende leerkrachten TO uit de scholen van een scholengemeenschap wordt ook aangemoedigd. Dit geldt vooral voor scholen met slechts één of twee leraren technologische opvoeding. We mikken daarnaast ook op een deelname van adjunct-directeurs, opdrachthouders die de implementatie van vakoverschrijdende eindtermen bewaken, technisch adviseurs binnen de school…
Gedurende dit nascholingstraject zullen enkele sessies gemeenschappelijk zijn voor de deelnemende basis- en secundaire scholen, zodat iedereen zicht krijgt op de werking van beide onderwijsniveaus. Inschrijven met een secundaire school en enkele basisscholen uit de regio kan zo ook een meerwaarde zijn.
3
Overzicht van de sessies: Het traject omvat 7 sessies van een halve dag, gespreid over het ganse schooljaar. Daarvan hebben drie sessies plaats op de eigen school.
1. Intakesessie: je wil wel, kan het ook? Waar? Op je eigen school Wanneer? Tussen half september en half oktober 2009 Wat? De intakesessie gebeurt met de leden van het kernteam. We maken kennis met elkaar en met het opzet, de opbouw en de doelen van deze nascholing. We bekijken samen hoe techniek momenteel geïntegreerd is op jullie school: welke doelen streven we momenteel na, welke inhouden en toepassingsgebieden komen aan bod, welk materiaal is aanwezig, hoe evalueren we techniek,… Zo ontstaat een beeld van jullie beginsituatie en bekijken we tegelijk alle aspecten die jullie in ogenschouw moeten nemen om tot een samenhangende implementatie te komen van techniekonderwijs op jullie school. We maken concrete afspraken voor verdere reflectie hierover met het volledige schoolteam en de coaching hiervan door de projectmedewerker. Finaal willen we na de intake te horen krijgen of de school bereid is om zich voor deze gratis vorming te engageren of niet.
2. Impulsmoment: de geactualiseerde ontwikkelingsdoelen en eindtermen techniek en de bijhorende uitgangspunten Waar? Op de Arteveldehogeschool voor basis- en secundaire scholen samen Wanneer? Tussen half oktober en half november 2009 Wat? In deze sessie komen de geactualiseerde ontwikkelingsdoelen en eindtermen en de bijhorende uitgangspunten uitgebreid aan bod, o.a. : de maatschappelijke duiding van de aandacht voor techniek, techniek in zijn brede betekenis, techniek als bijdrage tot de totale persoonlijkheidsontwikkeling, talentgericht onderwijs, standaarden en referentiepunten voor techniek, toepassingsgebieden en verkenningsgebieden in de wereld van techniek,… De kernteams van de deelnemende basis- en secundaire scholen worden in deze sessie samengebracht om een goed zicht te kunnen hebben op de leerlijn die ingebouwd zit in de geactualiseerde ontwikkelingsdoelen en eindtermen. De projectmedewerkers zullen alle doelen en uitgangspunten zo concreet mogelijk illustreren. Ook enkele concrete oefeningen aan de hand van eigen ervaringen rond techniekonderwijs komen aan bod. Na deze sessie krijgen jullie de opdracht om jullie volledige team verder te bevragen m.b.t. techniek op school, zodat deze gegevens in een volgende sessie gebruikt kunnen worden voor het verder bepalen van prioritaire acties voor jullie school.
4
3. Implementatie: Ons plan voor techniek op school Waar? Op je eigen school (voor secundair onderwijs kan dit ook de scholengemeenschap zijn) Wanneer? Tussen half november en half december 2009 Wat? In deze eerste schoolgebonden implementatiesessie verfijnen jullie samen met de projectmedewerker de eigen beginsituatie t.o.v. techniek zodat jullie zicht krijgen op de eigen visie, noden en behoeften. De bevraging van het volledige team vormt het aangrijpingspunt voor deze bespreking met de projectmedewerker. De projectmedewerker bekijkt samen met jullie de bevraging van het team en confronteert deze met de geactualiseerde ontwikkelingsdoelen en eindtermen. Op deze manier maken jullie als kernteam expliciet: • wat er binnen de school als geheel gebeurt • hoe dit al afgestemd is op elkaar – welke ‘lijnen’ jullie herkennen • hoe dit al aansluit bij de nieuwe ontwikkelingsdoelen en eindtermen • wat noden, behoeften en drempels zijn i.f.v. de nieuwe verwachtingen van de overheid Vanuit deze confrontatie kunnen jullie dus keuzes maken voor de toekomst. Er ontstaat immers een beeld van wat nodig is op de school om de verwachtingen van de overheid in de geactualiseerde ontwikkelingsdoelen en eindtermen te realiseren. Het is de bedoeling om deze analyse terug te koppelen naar het brede schoolteam en hierover in gesprek te gaan zodat jullie als school een visie op techniekonderwijs kunnen ontwikkelen.
4. Didactische strategieën voor techniekonderwijs: visie en praktijkvoorbeelden Waar? Op de Arteveldehogeschool Wanneer? Februari 2010 Wat? Nu is het tijd voor het concrete werk: welke activiteiten kunnen we organiseren voor de kleuters en de leerlingen om de geactualiseerde ontwikkelingsdoelen en eindtermen te realiseren? In deze sessie focussen we op de gevolgen van deze geactualiseerde ontwikkelingsdoelen en eindtermen techniek voor het didactisch handelen en voor de aansluiting kleuter-lager en lager-secundair onderwijs. Voor basisonderwijs: Via een aantrekkelijke PowerPointpresentatie met concreet (beeld)materiaal geven de projectmedewerkers een algemeen overzicht van gevarieerde activiteiten techniek en bruikbare materialen voor het basisonderwijs in functie van de geactualiseerde ontwikkelingsdoelen en eindtermen en de bijhorende uitgangspunten. De projectmedewerkers besteden hierbij aandacht aan alle leeftijden (van peuters tot zesde leerjaar) en aan diverse toepassingsgebieden. Ook jullie kunnen zelf voorbeelden inbrengen van activiteiten die dan besproken worden. Aansluitend en tot slot van deze sessie staan de projectmedewerkers en de kernteams stil bij enkele (beschikbare) materialen voor techniek: welke koffers/ pakketten/ dozen,… zijn er op de markt? Welke websites bieden ondersteunend materiaal? Een technieklokaal voor de basisschool: wat zijn minimumvereisten voor het lokaal en het beschikbaar materiaal? …
5
Jullie gaan zelf aan de slag met enkele bestaande materialen en ondervinden zelf mogelijke sterktes en zwaktes van deze materialen . Deze werkvorm betekent meteen een uitnodiging om de beschikbare materialen voor techniek op de eigen school kritisch onder de loep te nemen. Deze sessie sluit af met een huistaak die jullie dienen te realiseren tegen de uitwisselingssessie. Het is de bedoeling dat jullie een toepassingsgebied bepalen met de volledige school waarbinnen jullie graag enkele van de gepresenteerde didactische werkvormen willen uitproberen. Elke leerkracht werkt dit uit op het eigen niveau van de kleuters/ leerlingen; het is uitdrukkelijk de bedoeling dat jullie als kernteam samenwerken om ideeën voor deze activiteiten te verzamelen.
Voor secundair onderwijs: In functie van jullie specifieke noden schrijven jullie in voor minstens één sessie uit drie onderstaande mogelijkheden:
•
Keuzesessie 1: Eindtermen voor de A-stroom doorheen de verschillende toepassingsgebieden uit de wereld van techniek. De projectmedewerkers illustreren de eindtermen met voorbeelden uit verschillende toepassingsgebieden. Goede praktijkvoorbeelden vormen hierbij het vertrekpunt. Ook jullie kunnen voorbeelden inbrengen die dan besproken worden.
•
Keuzesessie 2: Levensecht techniek leren via practica in de A-stroom. In deze sessie wordt aan de hand van concrete voorbeelden en fragmenten van leerlingenwerkbladen aangegeven hoe competentiegericht leren kan uitgewerkt worden in de verschillende toepassingsgebieden. Er is aandacht voor: • onderzoeken van technische systemen (onderzoekend practicum) • onderzoeken van behoeften en eisen in functie van een ontwerpopdracht • onderzoeken van effecten van technische systemen op mens en samenleving • ontwerpen van technische systemen (ontwerpend practicum • maken van technische systemen (productief practicum • probleemoplossen in techniek • onderzoeken van verschijnselen in functie van een technisch probleem
•
Keuzesessie 3: ontwikkelingsdoelen voor de B-stroom Aan de hand van concrete voorbeelden (waarbij jullie ook eigen maakopdrachten inbrengen) illustreren de projectmedewerkers welke de nieuwe elementen zijn waarmee leraren rekening moeten houden.
Tot slot van deze keuzesessies bepalen jullie de onderdelen van jullie leerprogramma’s waar de grootste bijsturingen verwacht worden en brengen jullie de noden daarrond in kaart.
De opdracht voor de deelnemende leerkrachten is om in een project naar keuze te werken waarbij een samenhangende reeks practica voorgesteld wordt gericht op: • Onderzoeken van technische realisaties • Het onderzoeken van behoeften • Ontwerpen van een technisch systeem • Maken van een technisch systeem • Onderzoeken van effecten van techniek op mens, natuur en samenleving
6
5. Werksessie: didactische strategieën voor techniekonderwijs: aan de slag! Waar? Op de Arteveldehogeschool Wanneer? Maart 2010 Wat? Voor basisonderwijs: In een ontwerpgericht practicum gaan jullie zelf aan de slag! Jullie zullen in deze sessie zelf een technische realisatie ontwerpen en daarbij alle stappen van het ontwerpproces concreet doorlopen. Het projectteam voorziet een aantal ontwerpopdrachten op jullie niveau. Deze opdrachten horen bij verschillende toepassingsgebieden en zijn te realiseren binnen de voorziene (sessie)tijd. Jullie kunnen een keuze maken i.f.v. eigen interesse. De projectmedewerker begeleidt de leerkrachten bij het doorlopen van de verschillende stappen. Tot slot van deze sessie kunnen jullie al enkele ideeën presenteren en uitwisselen rond de activiteiten die jullie gaan uitproberen in het kader van dit nascholingstraject. Door een frisse blik van andere scholen op jullie ideeën kunnen jullie de eigen voorstellen nog rijker maken. Op jullie school proberen jullie deze werkvormen dan verder uit.
Voor secundair onderwijs: Voor het secundair onderwijs ondersteunen een aantal uitgekiende keuzesessies de leraren om hun leerprogramma’s af te stemmen. Vanuit jullie vragen zal door de projectmedewerkers ingegaan worden op de gesignaleerde problemen, bijvoorbeeld: • hoe pakken we de werkvorm ‘ontwerpen’ aan? • hoe pakken we de rubriek ‘mens en samenleving’ (duiden) aan? • hoe kunnen we actief leren uitbouwen via een reeks practica die typisch zijn voor techniek? • hoe moeten we de aandacht voor het toepassingsgebied informatie- en communicatietechniek in balans brengen met de aandacht voor andere toepassingsgebieden? • hoe kunnen we het toepassingsgebied ‘biochemie’ invullen? • welke zinvolle leeractiviteiten zijn er voor de toepassingsgebieden transport, energie, constructies?
Jullie kunnen eigen uitwerkingen toetsen aan criteria voor goede vakdidactische praktijk en goede praktijkvoorbeelden. De betrokken projectmedewerker zal zowel vakdidactische kaders als concrete uitgewerkte voorbeelden aanreiken.
7
6. Uitwisselingssessie: een gevarieerd pallet techniek Waar? Op de Arteveldehogeschool voor basis- en secundaire scholen samen Wanneer? April- mei 2010 Wat? In deze sessie presenteren alle deelnemers de uitgeprobeerde activiteiten voor kleuters, lagere schoolkinderen (onderbouw en bovenbouw) en voor leerlingen van het secundair onderwijs, A- en B-stroom. Ook verschillende toepassingsgebieden komen aan bod. Op die manier krijgen alle deelnemende leerkrachten zicht op alle niveaus. Jullie gaan bij elkaar kijken om na te gaan wat jullie uit de ervaringen van de anderen kunnen leren. Zo kunnen jullie elkaar inspireren omtrent een adequate aanpak voor techniekonderwijs. De projectmedewerkers nodigen de scholen vooraf uit om voldoende (beeld)materiaal en/ of producten te verzamelen en mee te brengen naar deze uitwisselingssessie. De scholen kunnen hun beeldmateriaal in een PowerPointpresentatie plaatsen zodat de informatie breed kan gepresenteerd worden. Er liggen heel wat kansen tot feedback van de projectmedewerker en van de andere deelnemers. Er is ruimte voor vragen, voor reacties, voor bedenkingen, voor ondersteuning, voor antwoorden. Belangrijk principe is dat de uitkomst van deze nascholing gedeelde kennis blijft. Dat wil zeggen dat we ondersteuning vinden bij elkaar, en elkaar inzage geven in werkdocumenten en processen. Dit gebeurt onder meer via de elektronische leeromgeving. Zo kunnen we ons ook voor het administratieve deel van een visie op techniek aan elkaar spiegelen.
7. Evaluatie en nazorg Waar? Op je eigen school Wanneer? Tussen half mei en begin juni 2010 Wat? Dit vormingstraject wil scholen motiveren tot het ontwikkelen van een eigen, degelijk onderbouwde visie op techniek en techniekonderwijs. Daarnaast is het de bedoeling dat scholen de verdere implementatie van deze lijnen rond techniek ook na afloop van dit vormingstraject verder zetten. Daartoe zullen jullie samen met de projectmedewerker de prioriteiten voor jullie school scherp stellen en voorbereidingen maken om het schoolwerkplan verder aan te vullen.
Schematisch overzicht
8
Praktische info Start van de nascholing via intakegesprekken vanaf half september 2009
Inschrijven Inschrijven kan enkel via de website http://www.ond.vlaanderen.be/nascholing. Wij krijgen van het departement onderwijs dan uw inschrijving door. Tim Vanden Hende zal u dan zo spoedig mogelijk contacteren met het verzoek om een formulier met inschrijvingsgegevens in te vullen en terug te sturen.
Inschrijvingsgeld De deelname aan dit gesubsidieerd nascholingsproject is gratis.
Locatie lessen Zie omschrijving van de sessies. Voor de sessies in de Arteveldehogeschool vindt u een wegbeschrijving hieronder.
Contactpersonen Projectleider: Didier Van De Velde
[email protected] Secretariaatsmedewerker: Tim Vanden Hende,
[email protected] tel 09 269 98 23
9
Wegbeschrijving Kattenberg 9, B-9000 Gent
Wegbeschrijving naar de Arteveldehogeschool - Campus Kattenberg Uit de richting Antwerpen via de E17: Verlaat de autosnelweg aan uitrit Gent-Centrum. Volg richting “GENT ALLE RICHTINGEN” (uitrit 2). Aan de verkeerslichten slaat u LINKS af (onder de snelwegviaduct). U bevindt zich op de kleine ring. Vooraleer u zich aan de tweede verkeerslichten bevindt, dient u uiterst RECHTS voor te sorteren. U steekt het kruispunt over, en draait rechts de ring mee richting Eeklo. Aan de eerste straat rechts slaat u in, en steek het kruispunt over. U bevindt zich nu op de KATTENBERG. Uit de richting Kortrijk via de E17: Wanneer u de uitrit Brussel voorbij bent, dient u rechts voor te sorteren richting Gent. U blijft uiterst links rijden richting Gent. Volg de richting “GENT ALLE RICHTINGEN” (uitrit 2) Aan de verkeerslichten slaat u LINKS af (onder de snelwegviaduct). U bevindt zich op de kleine ring. Vooraleer u zich aan de tweede verkeerslichten bevindt, dient u uiterst RECHTS voor te sorteren. U steekt het kruispunt over, en draait rechts de ring mee richting Eeklo. Aan de eerste straat rechts slaat u in, en steek het kruispunt over. U bevindt zich nu op de KATTENBERG. Uit de richting Brussel of Oostende via de E40: Neem de richting Antwerpen – E17. Links voorsorteren om de richting Gent-Centrum te nemen. Volg de richting “GENT ALLE RICHTINGEN” (uitrit 2) Aan de verkeerslichten slaat u LINKS af (onder de snelwegviaduct). U bevindt zich op de kleine ring. Vooraleer u zich aan de tweede verkeerslichten bevindt, dient u uiterst RECHTS voor te sorteren. U steekt het kruispunt over, en draait rechts de ring mee richting Eeklo. Aan de eerste straat rechts slaat u in, en steek het kruispunt over. U bevindt zich nu op de KATTENBERG. Vanaf het Sint-Pietersstation (± 15 à 20 min. te voet) Steek het stationsplein (Maria-Hendrikaplein) over. Neem de straat rechtover (Kon. Elisabethlaan). Aan het kruispunt houdt u links aan: de Kortrijksesteenweg. U volgt deze straat tot aan de verkeerslichten. U steekt het kruispunt over, maar houdt rechts aan, de berg omhoog (Ch. De Kerckhovelaan). Aan de Leopoldskazerne slaat u links af, de Kunstlaan in. U neemt de eerste straat links: u bent op de Kattenberg. Wandel tot aan het gebouw tegenover de watertorens. U kunt aan het Sint-Pietersstation tram 1, 10 , 11, 12, en 13 nemen tot aan de hoek van de Kortrijksepoortstraat en de Kattenberg.
MET
HET OPENBAAR VERVOER
U kunt ook de stadsbus nemen, namelijk de lijnen 5/50/51, 9, 28, 35/36, 55, 57, 58, 70/71/72, 73/74, 76/77/78 en 94/95 tot aan de Heuvelpoort. Tijdens de piekuren stopt er minstens één bus om de zes minuten.
10
11
