Gescheiden afvalinzameling in openbare ruimte - BUREAUSTUDIE -

BUREAU MILIEU & WERK

Gescheiden afvalinzameling in openbare ruimte In opdracht van Gemeente Schoon, Rijkswaterstaat Leefomgeving - BUREAUSTUDIE -

Doss. no. 13C169 Tilburg, 20 september 2013 Gescheiden afvalinzameling in openbare ruimte In opdracht van Gemeente Schoon, Rijkswaterstaat Leefomgeving Bureau Milieu & Werk BV Kraaivenstraat 21-15 Postbus 10311 5000 JH Tilburg Tel: 013 - 5434400 Fax: 013 – 5443102 E-mail: [email protected]


Inhoudsopgave

1.

Inleiding

3

2.

Winkelcentra

5

3.

Treinstations en luchthavens

8

3.1 Treinstations 3.2 Luchthavens

8 12

4.

Stranden

14

5.

Evenementen en bijzondere gelegenheden

17

6.

Conclusies en succesfactoren

21

6.1 Conclusies 6.2 Succesfactoren

21 22

Bijlage 1 Lijst van geraadpleegde bedrijven en personen

2

24

Gescheiden afvalinzameling in openbare ruimte


1. Inleiding

In mei 2012 heeft Gemeente Schoon in het kader van de voorbereiding van een proef met gescheiden afvalinzameling in de openbare ruimte in de gemeenten Huizen en Weesp een bureaustudie laten uitvoeren. Doel van deze bureaustudie was om ervaringen met en resultaten van gescheiden afvalinzameling in de (semi) openbare ruimte in Nederland en elders in Europa in kaart te brengen en als input te gebruiken voor de op te zetten proef in Huizen en Weesp.

Conclusies bureaustudie 2012: 1. Er is zeer beperkte informatie beschikbaar over de samenstelling van de inhoud van afvalbakken en het veegvuil. 2. Ervaringen met de gescheiden inzameling van meerdere fracties in (semi) openbare ruimtes zijn vooral opgedaan op treinstations, luchthavens, in (overdekte) winkelcentra, op stranden, bij evenementen en bijzondere gelegenheden. 3. Deze ervaringen zijn wereldwijd, maar niet echt goed gedocumenteerd. De focus in het onderzoek lag dan ook vooral op type afvalbakken en de fracties die men scheidt. Meestal betreft het de inzameling van een van de volgende fracties: kunststof, papier, blik, glas, overige verpakkingen en restafval. Het maximaal gescheiden te houden fracties bedraagt meestal niet meer dan vier. Dit is ook het maximum van op de markt zijnde afvalbakken. 4. Weinig is bekend over hoe de inzamellogistiek eruit ziet vanaf de burger tot en met de afzet van gescheiden fracties, hoe de best renderende (economische en milieurendement) scheidingsmethodiek eruit ziet en wat de kwaliteit en afzetbaarheid van de gescheiden afvalstromen is.

Bureaustudie 2013 In de zomer van 2013 is de bureaustudie geactualiseerd. Voor de studie is gebruik gemaakt van beschikbare informatie bij Gemeente Schoon, gemeenten en inzamelaars, via internet, aangevuld met telefoongesprekken en contacten via e-mail met verschillende betrokkenen. De focus ligt thans vooral op ervaringen in Nederland, aangevuld met ervaringen uit andere nabij gelegen landen. De ervaringen presenteren we in de vorm van voorbeelden. De resultaten van de bureaustudie presenteren we naar de verschillende te onderscheiden typen gebieden (uitkomst bureaustudie 2012): 1. winkelcentra; 2. treinstations en luchthavens; 3. stranden; 4. evenementen en bijzondere gelegenheden


3


Opbouw rapport Hoofdstuk 2 Winkelcentra Hoofdstuk 3 Treinstations en luchthavens Hoofdstuk 4 Stranden Hoofdstuk 5 Evenementen en bijzondere gelegenheden Hoofdstuk 6 Conclusies en succesfactoren

4



2.

Winkelcentra

De winkelcentra waar ervaring is opgedaan met gescheiden afvalinzameling zijn voornamelijk overdekt, ook in het buitenland. In 2012 is in de gemeenten Huizen en Weesp in samenwerking met Gemeente Schoon en de GAD een proef uitgevoerd in twee onoverdekte winkelcentra en het oude stadscentrum van Weesp. Daarnaast behandelen we ervaringen van overdekte winkelcentra in Utrecht en Rotterdam.

(Winkel)centra Huizen en Weesp In Huizen en Weesp werden in de zomer van 2012 gewone afvalbakken op straat vervangen door speciaal ontworpen afvalbakken voor de gescheiden inzameling van papier, kunststof en restafval. De proef vond gedurende een half jaar plaats in twee winkelcentra in Huizen en Weesp, in het oude stadscentrum van Weesp en op het strand in Huizen (zie hoofdstuk over het strand voor meer informatie). Via de website van Gemeente Schoon is het evaluatierapport over de proef te downloaden. In het winkelcentrum Oostermeent in Huizen stonden voor aanvang van de proef 18 afvalbakken van Grijssen en 4 peukenbakken. Op 4 strategische locaties zijn de bestaande afvalbakken vervangen door 4 nieuwe vrijstaande modellen voor de gescheiden inzameling van restafval, papier en kunststof. Op de overige locaties bleven de oude afvalbakken staan. In het centrum van Weesp stonden voor aanvang van de proef 13 afvalbakken van Bammens. Op 5 strategische locaties zijn de bestaande afvalbakken vervangen door 5 nieuwe vrijstaande modellen voor de gescheiden inzameling van restafval, papier en kunststof. De overige bestaande afvalbakken zijn weggehaald. In winkelcentrum Hogewey in Weesp stonden voor aanvang van de proef 7 afvalbakken. Op 3 strategische locaties zijn de bestaande afvalbakken vervangen door 3 nieuwe vrijstaande modellen voor de gescheiden inzameling van restafval, papier en kunststof. De overige bestaande afvalbakken zijn weggehaald. Zes keer zijn de hoeveelheden afval in de aparte bakken gewogen en zijn sorteeranalyses uitgevoerd om vast te stellen hoeveel papier en kunststof er nog in het restafval zit en wat


5


de kwaliteit is van de gescheiden ingezamelde afvalstromen. Ook is gemonitoord op zwerfafval en is publiek ondervraagd. Het publiek reageerde positief. Bijna iedereen weet meteen hoe ze de bakken moeten gebruiken en mensen vinden het een goed initiatief dat moet worden voortgezet en uitgebreid naar de gehele gemeente. In het winkelcentrum in Huizen is gedurende de proefperiode 58 % van het afval dat vrijkomt gescheiden ingezameld via de bakken voor papier en kunststof. Totaal over de beide gebieden in Weesp is dit 27 %. In Huizen is 87 % van al het papier dat vrijkomt gescheiden ingezameld (zie tabel). 26 % van dit gescheiden ingezamelde papier is verontreinigd met vooral blik en kunststof. In Weesp is totaal over beide gebieden 67 % van al het papier gescheiden ingezameld. 22 % is vervuild met vooral kunststof. Papier Huizen Weesp

Gescheiden ingezameld 87 % 67 %

In restafval 13 % 33 %

Totaal vrijkomend 100 % 100 %

In Huizen is 60 % van al het kunststof dat vrijkomt in de openbare ruimte gescheiden ingezameld. De vervuiling is 36 % en bestaat vooral uit blik, drankpakken en papier. In Weesp is 43 % gescheiden ingezameld. 43 % is vervuild met vooral blik en papier. Kunststof Huizen Weesp

Gescheiden ingezameld 60 % 43 %

In restafval 40 % 57 %

Totaal vrijkomend 100 % 100 %

De proef heeft niet aantoonbaar geleid tot minder zwerfafval, maar mensen beleven de omgeving wel schoner door de nieuwe bakken. De gemeenten Huizen en Weesp continueren deze wijze van gescheiden afvalinzameling in de openbare ruimte.

Stadshart in Amstelveen Door het gehele winkelcentrum van het Stadshart Amstelveen staan afvalbakken voor gescheiden inzameling van kunststof (zoals frisdrankflesjes), papier en restafval. Het Stadshart (winkeliers) organiseert zelf de inzameling. De coördinator heeft aangegeven dat de beschikbare informatie over ervaringen te beperkt is om te delen met derden.

6



Alexandrium in Rotterdam Bezoekers kunnen in Alexandrium Shopping Center, Alexandrium Megastores en Alexandrium Woonmall in Rotterdam plastic flessen en andere kunststof verpakkingen gescheiden inleveren. Speciaal voor deze gescheiden inzameling zijn in samenwerking met Coca-Cola en Nedvang nieuwe afvalbakken geplaatst, de ‘CC duobin’. Nadat de plastic verpakkingen zijn ingezameld gaan ze mee in het recycleproces van Plastic Heroes en worden opnieuw gebruikt, bijvoorbeeld voor nieuwe verpakkingen. 10 september 2011 zijn de nieuwe bakken officieel in gebruik genomen, aangemoedigd door een enorme Plastic Hero. De bakken staan er nog steeds. Alexandrium leegt zelf de afvalbakken en verzamelt het afval in rolcontainers die door Sita periodiek of op afroep worden ingezameld. Het afval uit Alexandrium wordt niet apart gewogen, alleen het totaal van de inzamelroute, maar daarin zitten ook andere stops. Chauffeurs van Sita voeren een visuele inspectie uit van het aangeboden afval. Als er teveel vervuiling is wordt het afval als restafval afgevoerd. Het is niet bekend hoe vaak een vracht wordt afgekeurd. Uiteraard kan Alexandrium deze beslissing in een eerdere fase (bij lediging van de bakken) zelf nemen. Het is niet duidelijk of en hoe vaak dit gebeurt. Hierdoor is het niet mogelijk om de tonnages en kwaliteit te registreren. Al het ingezamelde kunststof gaat rechtstreeks naar de sorteerinstallatie van Sita in Rotterdam.

Hoog Catharijne in Utrecht In de zomer van 2012 zijn in Hoog Catharijne in Utrecht 12 bakken geplaatst voor de gescheiden inzameling van papier, kunststof en restafval. In het testgebied zijn 11 afvalbakken geplaatst. Het betreft de Temptation FF3 met 3 inwerpopeningen. Volgens Corio (de beheerder van Hoog Catharijne) gaat het ‘redelijk goed’. Er is geen informatie beschikbaar over ingezamelde hoeveelheden en de mate van vervuiling. De gescheiden ingezamelde afvalstromen worden apart verwerkt. ‘Achter de schermen’ (kantoren en winkels) van Hoog Catharijne worden nog meer afvalstromen gescheiden. In het publieke deel is er geen behoefte om het aantal afvalstromen verder uit te breiden. Corio is voornemens de gescheiden inzameling voort te zetten. Tot op heden is nog niet met bezoekers gecommuniceerd over de gescheiden afvalinzameling, mogelijk in de toekomst wel.


7


3. Treinstations en luchthavens

Treinstations en luchthavens zijn overdekte semi-openbare gebieden, uitgezonderd een aantal niet overdekte treinstations. Met name luchthavens, maar ook grote treinstations, kenmerken zich door het enorme aantal verschillende nationaliteiten dat er samenkomt. In het nabije buitenland, Duitsland en België, heeft men meer ervaring met gescheiden afvalinzameling op treinstations dan in Nederland. Voor luchthavens zijn de ervaringen op Schiphol vergelijkbaar met die in het buitenland. We beschrijven ervaringen aan de hand van voorbeelden uit Zwitserland, Duitsland, België en Nederland.

3.1

Treinstations

Nederland In Nederland zijn beperkte ervaringen met gescheiden afvalinzameling op treinstations. Op de stations Utrecht-Centraal, Roermond, Zutphen en Amsterdam Bijlmer Arena vinden proeven plaats met de gescheiden inzameling van papier. Op deze stations staan aparte bakken voor papier. Op het station van Leiden is in de laatste drie maanden van 2012 een proef uitgevoerd met de gescheiden inzameling van papier en kunststof. NS geeft aan dat gescheiden inzameling van afval een grote stap is op weg naar duurzaamheid. Vandaar dat er diverse initiatieven zijn op dit gebied. Er is echter nog geen beleid voor welke afvalstromen apart worden gehouden en welk type bakken men gebruikt.

Utrecht-Centraal, Roermond en Zutphen Op de stations Utrecht-Centraal, Roermond en Zutphen staat de Superpole Prestige van Bammens met een inhoud van 120 liter. Het is hetzelfde model als voor restafval in gebruik is. Volgens Bammens worden de papierbakken weinig gebruikt. Op station Zutphen staan ongeveer vijf papierbakken. Zutphen was het eerste station waar de papierbakken zijn geplaatst. De bakken op dit station hebben nog geen speciale ‘brievenbusopening’ zoals in Utrecht en Roermond, zodat ook ander afval er makkelijk in verdwijnt. Volgens de beheerder van station Zutphen is de proef geen succes. Er verdwijnt veel ander afval in de afvalbakken. Het papier is zo sterk vervuild dat het als restafval wordt afgevoerd.

8



Amsterdam Bijlmer Arena Op station Amsterdam Bijlmer Arena vindt een proef plaats met de gescheiden inzameling van kranten. Er wordt gebruik gemaakt van een bestaande afvalbak met aangepaste inwerpopeningen. Gaat de proef lukken, dan komt er ook een nieuwe afvalbak, passend bij de rest van de inrichting. De inrichting van dit station is een proef, waarbij de inrichting wordt beoordeeld op kwaliteit, functionaliteit en onderhoud. De proef maakt onderdeel uit van een groter project waarin ProRail, NS Poort en Bureau Spoorbouwmeester samen werken om een nieuwe visie op de inrichting van stations te realiseren. Volgens de beheerder van station Amsterdam Bijlmer Arena zijn de ervaringen slecht. Mensen lezen niet wat er in de afvalbak mag. Het papier is altijd vervuild met ander afval. Men propt er van alles in. Hij heeft zelfs het idee dat mensen dit bewust doen. Door de smalle inwerpopening moet men vaak moeite doen om ander afval erin te stoppen. Het ‘papier’ wordt door de hoge mate van vervuiling bijna altijd als restafval verwerkt. Overlast van rondzwervende kranten op het perron is er eigenlijk nooit geweest. De gescheiden inzameling zorgt dus niet voor meer of minder zwerfafval.

Leiden Eind 2012 zijn op station Leiden op één druk perron vijf bakken geplaatst met drie compartimenten voor kunststof, papier en restafval. De inwerpopeningen van 30 x 30 cm zijn van alle kanten toegankelijk. De proef is uitgevoerd door EcoSmart (onderdeel van Van Gansewinkel) die ook verantwoordelijk is voor de lediging. Volgens NS was de proef erg succesvol. Ongeveer 50 % van het afval werd gescheiden. De vervuiling van het papier en kunststof lag tussen de 5 en 10 %. Het gescheiden ingezamelde papier en kunststof is ook apart verwerkt. Er is niet gecommuniceerd over de gescheiden inzameling. De bakken zijn geplaatst en werden meteen al goed gebruikt. De reacties van de reizigers zijn niet bekend.


9


Zwitserland De Zwitserse spoorwegmaatschappij SBB wilde iets doen aan zwerfafval door gescheiden afvalinzameling te introduceren. Jaarlijks blijft er in stations en treinen van de SBB een kleine 38 duizend ton zwerfafval achter, waarvan ruim 5.700 ton papier. De SBB kiest voor duurzame afvalverwerking en wenst rekening te houden met de vraag van reizigers naar scheiding van verschillende soorten afval. Doel is om in 2015 het aandeel restafval op stations en in treinen met 30 procent te doen dalen en schonere stations te creëren. De SBB experimenteerde in de loop van 2012 op negen drukke stations met diverse maatregelen. Daarbij onderzocht SBB ook het draagvlak onder reizigers voor afvalscheiding. Het bleek dat reizigers gescheiden afvalinzameling waarderen en graag meewerken. Ook testte SBB welke afvalsoorten kunnen worden gescheiden. Uiteindelijk werden op station Bern 128 gescheiden afvalbakken geplaatst voor aluminium blikjes, petflessen, papier en restafval. Uit de proef in Bern blijkt dat 95 % correct gescheiden is. Dit betekent dat alleen al voor station Bern ongeveer 100 ton afval opnieuw als grondstof kan worden gebruikt. Van de totale hoeveelheid afval op het station kon ruim 30 % gerecycled worden. In de loop van 2013 wil SBB de gescheiden inzameling op andere grote stations gaan invoeren (Basel, Zürich, Genève en Luzern). Daarna volgen de kleinere stations.

België Op de treinstations in België staan zogenaamde afvalstations. Engels heeft het afvalstation speciaal ontworpen voor de NMBS, Belgische Spoorwegen. Met een keuze uit 2, 3, 4 of 5 fracties, kan het Afvalstation per afvalstroom naar wens worden ingezet. Bij de Belgische Spoorwegen heeft men voor vier fracties gekozen, te weten glas, papier, pmd (plastic flessen, metaalverpakkingen en drankkartons) en restafval. De kleuren werden aangepast aan de kleuren van de organisatie. In het kader van het anti-terrorisme programma “vigipirate” werd ervoor gekozen transparante plastic zakken te gebruiken.

10



In stukken van het Vlaams Parlement (februari 2012) is te lezen dat uit de praktijk blijkt dat de gescheiden inzameling zeer goed lukt en dat er nauwelijks problemen zijn met verkeerde fracties die in een bepaalde afvalbak zijn terechtgekomen. Vervolgens wordt wel gesteld dat het niet duidelijk is welke resultaten worden geboekt met de gescheiden afvalinzameling. Worden alle fracties afzonderlijk verwerkt of is er ook veel restafval? De firma Engels is niet betrokken geweest bij de pilot en heeft daarom geen gegevens over inzameling en verwerkin. Ook zijn er geen gegevens vanuit inzamelaar, verwerker of NMBS.

Duitsland Op treinstations in Duitsland treffen we verschillende typen afvalbakken aan waar glas, papier, verpakkingen en restafval gescheiden worden gehouden. Soms worden drie fracties gescheiden. Informatie over hoeveelheden, kwaliteit en waardering reizigers is niet beschikbaar. Er staan verschillende soorten afvalbakken. De originele Wertstoff-Behälter van Auweko GmbH uit Duitsland staat al jarenlang op treinstations. Zowel als vrijstaande afvalbak, in een ruimtebesparende wandversie of voor overdekte staanplaatsen (B-model) of voor buiten (R-model). Er zijn verschillende uitvoeringen voor het inzamelen van 1 fractie met 80 liter tot afvalbakken voor 4 fracties. Alle afvalbakken beschikken over een geïntegreerde asbak of een vlakke afdekking. De verzinkte binnenbak zwenkt bij het openen van de deuren naar buiten. Zo kunnen de afvalzakken worden gewisseld. De deuren sluiten vanzelf door middel van een knipsluiting. De binnenbak kan eruit worden gehaald om te reinigen.


11


3.2

Luchthavens

Nederland In de terminal van luchthaven Schiphol staan op 500 locaties speciale afvalbakken voor het scheiden van papier, plastic en restafval. Uit hygiënische overwegingen worden afvalzakken gebruikt in de bakken. Elke fractie heeft een aparte kleur. Om schoon te maken kunnen de binnenbakken eruit worden gehaald. Om de binnenbakken leeg te maken wordt het slot van de buitenbak geopend. Het bovendeel gaat vervolgens middels een gasdrukdemper automatisch open. Het schoonmaakbedrijf zamelt het afval in en brengt het naar één van de drie milieustations op Schiphol. De uitbater van de milieustations (Van Gansewinkel) bepaalt vervolgens de route van het afval. Wordt het apart verwerkt of alsnog verbrand? Dit gebeurt op basis van visuele inspectie van het afval. In een enkel geval wordt het afval nagescheiden wanneer daar tijd voor is. De inschatting is dat ongeveer de helft van het gescheiden ingezamelde afval alsnog in de verbrandingsoven belandt. De hoeveelheden die op jaarbasis gescheiden worden verwerkt zijn (nog) niet bekend. Schiphol is niet voornemens het aantal afvalstromen dat gescheiden kan worden aangeboden uit te breiden. Uit sorteeranalyses blijkt dat er slechts kleine hoeveelheden glas en metalen in het restafval belanden en verder veel samengestelde materialen, een klein deel etensresten en ondefinieerbaar materiaal. Bij de horecagelegenheden past Schiphol een vorm van omgekeerd inzamelen toe. Papier, plastic en etensresten haalt men gratis op. Voor restafval moeten de uitbaters een contract sluiten met Schiphol. In 2010 is Schiphol gestart met de inzameling van etensresten. In dat jaar zamelde men 4 ton etensresten in. In 2012 was dit al 10 ton. Papieren handdoekjes die vrijkomen in de sanitaire ruimte laat Schiphol vergisten bij Orgaworld. Het biogas dat hierbij vrijkomt wordt opgevangen en gebruikt om groene stroom mee op te wekken.

12



België Op de luchthavens van Brussel en Charleroi staan afvalbakken om meerdere fracties gescheiden te houden. Namelijk de PMD-fractie (plastic flessen en flacons, metalen verpakkingen en drankkartons), papier en restafval. Met de slogan ‘We all sort at Brussels Airport’ lanceerde Brussels airport samen met Fost Plus en OVAM in het voorjaar van 2013 de sensibiliseringscampagne voor afvalscheiding op de luchthaven. Door de afvalbakken te voorzien van nieuwe bestickering, opvallende kleuren en de slogan moet duidelijk worden wat in welke bak thuishoort. Waar in 2012 een hoeveelheid van 5 ton PMD werd ingezameld, stelt Brussels Airport zich tot doel om deze hoeveelheid in 2013 te vervijfvoudigen. Op 192 plaatsen in de luchthaven zijn sorteereilanden geplaatst, goed voor 576 afvalbakken voor PMD, papier en restafval. De gebruikte kleurencodes zijn blauw voor PMD, geel voor papier en grijs voor restafval. Ook de schoonmaakploegen zijn vertrouwd gemaakt met het gescheiden afvalverwerkingssysteem. De gescheiden afvalinzameling komt er ook onder druk van de nieuwe Vlaamse wetgeving. Vanaf 1 juli 2013 moeten alle ondernemingen in Vlaanderen verplicht PMD gescheiden inzamelen en een contract kunnen voorleggen met hun inzamelaar.


13


4. Stranden

Stranden zijn openbare gebieden in de open lucht die 24 uur per dag voor iedereen toegankelijk zijn. Op stranden komen mensen bij elkaar om te ontspannen of te wandelen. Stranden hebben te maken met forse onvoorspelbare pieken bij goed weer, met name in de vakantieperiode. Dit hoofdstuk omschrijft ervaringen met gescheiden afvalinzameling op stranden in Nederland en België.

Nederland Elke Nederlandse strandgemeente en/of ondernemer van een recreatiestrand kan zich bij het secretariaat van de Blauwe Vlag aanmelden om in aanmerking te komen voor de Blauwe Vlag. De Blauwe Vlag is een internationale milieuonderscheiding die jaarlijks wordt toegekend aan schone en veilige stranden en jachthavens. Voor het verkrijgen van de Blauwe Vlag moeten sinds 2010 op het strand voorzieningen aanwezig zijn voor het gescheiden inzamelen van afval. Aantallen en afstanden tussen de afvalbakken op het strand zijn afhankelijk van de inhoud ervan, hoe vaak ze geleegd worden, en het aantal strandgebruikers. Een alternatief voor een aantal kleinere afvalbakken op het strand zelf, is om grotere bakken te plaatsen bij de belangrijkste toegangspunten van het strand. Een dergelijke aanpak maakt het wel essentieel om de strandgasten duidelijk te maken dat zij hun afval meenemen wanneer zij het strand verlaten. Bij de keuze van het soort afvalbakken en de plaatsing ervan, dienen volgens de Blauwe Vlag de volgende punten in overweging genomen te worden: - inhoud; - milieuvriendelijke materialen; - verschillende soorten afval; - gescheiden afvalverwerking (glas, blik, papier, gft) - aantallen bezoekers; - frequentie van legen en schoonmaken in het hoogseizoen; - plaatselijke omstandigheden, zoals wind, hoogwater, meeuwen die afvalbakken doorzoeken op eetbaars; - toegankelijkheid, bijvoorbeeld hoogte, begaanbaar oppervlak. Zo is de Stichting Strandexploitatie Walcheren bijvoorbeeld in 2010 gestart met het gescheiden inzamelen van kunststof. Hiervoor werden bij verschillende overgangen oranje containers met het “plastic heroes”-logo op het strand geplaatst. Op Walcheren staan containers op de stranden in Vrouwenpolder, Domburg, Zoutelande, Oost- en Westkapelle. Hier staan bij de strandovergangen minicontainers van 240 liter in een rood- oranje kleur. De containers zijn voorzien van het plastic heroes logo.

14



Volgens de Stichting Strandexploitatie Walcheren is de kwaliteit van de ingezamelde kunststoffen zeer slecht. Bezoekers stoppen er alles in. Dit komt waarschijnlijk ook doordat de minicontainers apart staan van de reguliere afvalbakken. Er wordt niet met de bezoekers gecommuniceerd over de gescheiden inzameling. Het afval wordt niet gescheiden afgevoerd en verwerkt vanwege de slechte kwaliteit. Stichting Strandexploitatie Walcheren wil de ‘gescheiden’ inzameling voortzetten om de Blauwe Vlag te behouden. Op zich staat men er niet onwelwillend tegenover om ook andere afvalstromen te gaan inzamelen, maar dan moet er achter wel een goed plan aan ten grondslag liggen. Op Schouwen-Duiveland is in juni 2013 op een aantal strandovergangen gestart met de gescheiden inzameling van plastic flessen via ondergrondse containers. Hiervan zijn nog geen gegevens beschikbaar. Op het strand van het Gooimeer in Huizen is in 2012 gedurende een half jaar een proef uitgevoerd met de gescheiden inzameling van papier, kunststof en restafval. Uit de proef komt naar voren dat gescheiden inzameling op het strand beperkingen heeft. Omdat op het strand niet continu veel bezoekers aanwezig zijn, worden de afvalbakken grote delen van het jaar nauwelijks gebruikt. De respons op de gescheiden inzameling van papier en kunststof is vergelijkbaar met de resultaten in de winkelcentra en het oude stadscentrum van Weesp (zie hoofdstuk 2 proef in Huizen en Weesp). De kwaliteit van het gescheiden ingezamelde papier is echter beduidend minder dan in de andere proefgebieden. Voor kunststof daarentegen is de kwaliteit vergelijkbaar met die in de andere proefgebieden.

België In samenwerking met OVAM en de gemeentelijke overheden is FostPlus in de zomer van 2012 een pilot gestart met gescheiden inzameling van PMD-afval (plastic flessen en flacons, metalen verpakkingen en drankkartons) op het strand in Nieuwpoort. Op het strand zijn over een stuk van 1,5 kilometer om de 150 meter afvaleilanden gecreëerd. Een afvaleiland bestaat uit 2 containers van 300 liter (één voor pmd en één voor restafval) met een informatiebord in het midden dat informatie verstrekt over de afvalstromen die gescheiden kunnen worden aangeboden. In verband met een groot aantal anderstalige toeristen is ervoor gekozen te werken met foto’s ter verduidelijking van de afvalstromen. De meeste afvaleilanden zijn minimaal 50 meter van de dijk geplaatst. Dit om huishoudelijk afval van omwonenden in de containers zoveel mogelijk te voorkomen. De kwaliteit is nog niet optimaal. De aard van de vervuiling is


15


afhankelijk van het weerbeeld. Bij slecht weer betreft de vervuiling voornamelijk hondenpoep. Doordat minder mensen op het strand aanwezig zijn is er minder sociale controle. Bij goed weer betreft de vervuiling voornamelijk plastic speelgoed en zand en water in de flesjes doordat de flessen door kinderen als speelgoed zijn gebruikt. De afvaleilanden worden in de winterperiode door de gemeente van de stranden verwijderd. Alleen van juli t/m september zijn de bakken op het strand aanwezig. In de winterperiode staan geen afvalbakken op de stranden. FostPlus financiert de containers. De containers kosten € 600 per stuk. De gemeente is verantwoordelijk voor de lediging van de bakken. In Nieuwpoort zet men één zamelvoertuig in waarbij beide afvalstromen tegelijkertijd worden ingezameld. Doordat het PMDafval in een blauwe zak zit is dit na inzameling makkelijk apart te houden. De gemeente voert het PMD-afval af naar de gemeentewerf waar het in de PMD-container verdwijnt. De afvoer vanaf de gemeentewerf en de verwerking is weer de verantwoordelijkheid van FostPlus. De hoeveelheid PMD-afval in tonnages is niet bekend. Uiteraard is het resultaat ook sterk afhankelijk van het weer. Bij goed weer wordt per dag zo’n 300 liter PMD-afval ingezameld per 150 meter strand. De gemeente en FostPlus krijgen enkel positieve feedback. Zowel van gebruikers, omwonenden als van de medewerkers van de gemeente die het afval inzamelen. In de zomer van 2013 wordt de pilot voortgezet. Alleen worden twee aanpassingen doorgevoerd om de kwaliteit van het PMD te vergroten. De inwerpopening voor het PMD-afval wordt verkleind tot 10 centimeter. Ook worden de informatieborden bij de eilanden in de vorm van een kruis geplaatst zodat deze vanuit alle standpunten duidelijker zichtbaar zijn en meer opvallen. Er staan veel gemeenten in de rij om dit systeem ook toe te passen. FostPlus wil het systeem echter eerst optimaal laten functioneren en testen of de kwaliteit verbetert alvorens het systeem uit te rollen. Momenteel staan verder alleen op het strand in Middelkerke 6 soortgelijke afvaleilanden opgesteld. Uit visuele inspectie van het restafval blijkt dat het papier dat erin is aangetroffen sterk vervuild is. In de meeste gevallen betreft het verpakkingen van voedsel die door de vervuiling niet in aanmerking komen voor hergebruik. Alhoewel de vervuiling ook veroorzaakt kan zijn door vermenging met het restafval ziet FostPlus het niet zitten om ook papier gescheiden in te zamelen.

16



5. Evenementen en bijzondere gelegenheden

Ook in de evenementenbranche en bij bijzondere gelegenheden (dierentuinen, pretparken etc). speelt duurzaamheid een steeds belangrijkere rol. Veel gemeenten stellen voor evenementen tegenwoordig duurzaamheidseisen op voordat een vergunning wordt verleend. Er zijn natuurlijk veel manieren om evenementen duurzamer te maken. Op het gebied van afval is het gebruik van een statiegeldsysteem voor bekers populair. Voor een bepaald aantal lege bekers krijgt men een consumptiemunt of geld uitgereikt. Daarnaast wordt gescheiden afvalinzameling in beperkte mate toegepast. We bespreken in dit hoofdstuk de ervaringen op de Floriade en Pinkpop, in dierentuin GaiaZOO en op Wageningen UR.

Dierentuin GaiaZOO Dierentuin GaiaZOO in Kerkrade is in 2012 in samenwerking met de inzamelaar L’Ortye gestart met het apart inzamelen van petflessen. Op verschillende plekken in de dierentuin staan containers met zakken erin waar bezoekers de flessen kwijt kunnen. De containers hebben een speciale inwerpopening voor flessen. Ze zijn fel oranje met themastickers van GaiaZOO en het logo van plastic heroes (Stichting Nedvang) en L’Ortye. Gekozen is voor petflessen omdat dit product veel verkocht wordt in de dierentuin. Omdat de inzameling van petflessen in combinatie met het papier gebeurt, is niet exact bekend hoeveel petflessen gescheiden worden ingezameld op jaarbasis. Op jaarbasis verkoopt GaiaZOO circa 100.000 petflessen. Dit komt neer op zo’n 2.000 kilogram. In 2012 is minder restafval ingezameld dan het jaar daarvoor, in totaal 10.000 kilogram, bij een zelfde aantal bezoekers als het jaar daarvoor. 10.000 kilogram minder restafval is dus niet alleen te verklaren door de gescheiden inzameling van petflessen. In GaiaZOO vindt een eerste controle plaats op vervuiling van de fractie. Zichtbare vervuiling wordt er hier al uitgefilterd. De vervuiling betreft voornamelijk overige kunststoffen (niet zijnde petflessen). L’Ortye zamelt de flessen in zakken (knapzak) tegelijk in met het papier dat GaiaZOO achter de schermen apart houdt. Op de verwerkingslocatie van L’Ortye vindt nog een inspectie plaats waarbij vervuiling uit de vracht wordt gefilterd. Het komt nooit voor dat een ingezamelde vracht wordt afgekeurd en alsnog in de verbrandingsoven belandt.


17


Gescheiden inzameling van papier uit de dierentuin is geen optie, omdat men dit in GaiaZOO nauwelijks verkoopt. Het papier van kantoor en de goederenontvangst wordt wel gescheiden GaiaZOO en L’Ortye geven aan dat de pilot succesvol is en de separate inzameling van petflessen in de toekomst voort te zetten.

Floriade Op de Floriade in 2012 zijn 11 zogeheten ‘afvaleilanden’ geplaatst. Bij deze afvaleilanden konden bezoekers de volgende afvalstromen gescheiden kwijt in verschillende containers: glas, papier, kunststof, groenafval en restafval. In drie verschillende talen was aangegeven in welke container men welk afval kwijt kon. Daarnaast zijn 45 restafvalbakken geplaatst bij zitbanken. Gedurende de Floriade zijn de aantallen en de locaties van de afvaleilanden aangepast. De inzameling van de afvalstromen gebeurde met de Binky, een elektrische inzamelvoertuig dat geen CO2 en fijnstof uitstoot. Conclusie van inzamelaar Van Gansewinkel is dat het scheidingsgedrag van burgers voor verbetering vatbaar is. Per bezoeker kwam 319 gram afval vrij (zowel voor- als achter de schermen). 73 % hiervan is verwerkt als restafval, 15 % als organisch afval en 11 % als papier. De scheiding op de Floriade lijkt onder de maat in vergelijking met andere vergelijkbare initiatieven. Oorzaken kunnen zijn: het gedrag van de bezoekers, de service voor restafval of de communicatie en voorzieningen. Verder is het nog de vraag hoe betrouwbaar de gegevens van de monitoring zijn.

18



Pinkpop Tijdens Pinkpop 2013 (14 t/m 16 juni) is op zowel het festivalterrein als op de campings afval gescheiden. Dit geldt eveneens voor de backstage-ruimte, de catering en het artiestengedeelte. Voor de inzameling van papier, plastic en restafval zijn minicontainers van 240 liter in verschillende kleuren geplaatst met opvallende bebording. Er is gebruik gemaakt van biologisch afbreekbare bekers. Deze bekers werden door middel van de ‘bekeractie’ weer ingenomen. Van de gebruikte bekers worden weer nieuwe gemaakt. De bekeractie houdt in dat men 1 consumptiemunt krijgt bij inlevering van 50 lege bekers. Om zwerfafval op de campings te voorkomen konden campingbezoekers bij vertrek een gratis vuilniszak afhalen bij de informatiebalie. Bij inlevering van een gevulde vuilniszak ontving men een Pinkpop souvenir. Ervaringen en resultaten van de gescheiden inzameling zijn nog niet bekend.

Wageningen University & Reseacrh center In alle gebouwen van Wageningen UR (University & Research center) wordt papier gescheiden ingezameld. In het Forum-gebouw op de campus is gestart met het inzamelen van afval volgens het EcoSmart-concept. Met de inzamelmiddelen van EcoSmart worden de meest voorkomende afvalstromen gescheiden. Dit zijn gft-afval, papier en karton, kunststof en restafval. Hierdoor kunnen grote hoeveelheden grondstoffen geschikt worden gemaakt voor hergebruik. ‘Achter de schermen’ wordt nog meer afval gescheiden ingezameld en verwerkt, zoals chemisch afval, laboratorium-afval, glas, vertrouwelijk papier, pallets, piepschuim en elektronica. Van al het afval dat vrijkomt wordt 47 % gerecycled (opnieuw ingezet als grondstof), 21 % omgezet in groene energie (bijv. vergisting), 20 % in grijze energie omgezet (verbranding met energieterugwinning) en 12 % is echt afval. Dit is de na verwerking/verbranding overgebleven afval. De gescheiden inzameling verloopt goed. Studenten en bezoekers zijn zonder uitzondering positief over de gescheiden inzameling. Het is wennen dat men afval niet meer in de onderwijsruimte kwijt kan (op centrale plekken zijn afvaleilanden ingericht), maar dat is meestal van korte duur. Het enige waar men moeite mee blijft houden zijn de koffiebekers. Deze lijken van karton maar horen bij het restafval.


19


De gescheiden inzameling is duurder dan ongescheiden inzameling. Onlangs is opnieuw aanbesteed en hierin is een lager niveau van dienstverlening gevraagd. Hierdoor daalden de kosten en het leverde toch geen volle afvalbakken op. Binnenkort wordt de schoonmaak aanbesteed. Hierin wordt een prijs gevraagd met en zonder afvalinzameling. Dit om zicht te krijgen op de kosten van ongescheiden inzameling. Wellicht dat dit een aantal bedrijfsonderdelen van Wageningen UR over de streep haalt om ook over te gaan op gescheiden inzameling. Wageningen UR is van plan de gescheiden inzameling ook in een nieuw gebouw te introduceren. Tijdens de start van het nieuwe schooljaar wordt afvalscheiding ook weer extra gepromoot en aandacht besteed aan het duurzame karakter van de universiteit. In juni 2013 kreeg Wageningen University de SustainaBul Award 2013 uitgereikt. Dit is een jaarlijkse ranglijst die universiteiten en hogescholen test op het gebied van duurzaamheid en transparantie.

20



6. Conclusies en succesfactoren

6.1

Conclusies

1. Ervaringen met de gescheiden inzameling van meerdere afvalstromen in (semi)openbare ruimtes zijn vooral opgedaan in (overdekte) winkelcentra, op stranden en bij evenementen en op treinstations en luchthavens. 2. In de meeste gevallen zijn geen of zeer beperkte gegevens beschikbaar over ingezamelde hoeveelheden, vervuiling, kosten, inzamellogistiek en verwerking. Enkele partijen zijn ook terughoudend als het gaat om het delen van die resultaten. 3. Gescheiden inzameling van meerdere afvalstromen vindt plaats over de gehele wereld. Meestal betreft het de inzameling van een van de volgende fracties: kunststof, papier, blik, glas, overige verpakkingen en restafval. De gescheiden te houden fracties sluiten meestal aan bij het afvalbeleid van het betreffende land en de mate waarin deze fracties vrijkomen in de betreffende gebieden. Voorbeelden van een aantal landen per type gebied: In winkelcentra scheidt men de volgende afvalstromen: Nederland papier, kunststof en restafval Duitsland glas, papier, verpakkingen en restafval Op treinstations en luchthavens scheidt men de volgende afvalstromen: Nederland papier, kunststof en restafval. België glas, papier, PMD en restafval. Duitsland glas, papier, verpakkingen en restafval Zwitserland aluminium blikjes, pet-flessen, papier en restafval Op stranden scheidt men de volgende afvalstromen: Nederland kunststof en restafval België PMD en restafval In alle landen, uitgezonderd Nederland, wordt een verpakkingen-fractie gescheiden gehouden. Vanaf 1 juli 2013 moeten alle ondernemingen in Vlaanderen verplicht PMD gescheiden inzamelen en een contract kunnen voorleggen met hun inzamelaar. 4. De proef met de gescheiden inzameling bij winkelcentra in Huizen en Weesp toont aan dat er draagvlak is onder burgers om in deze omgeving afval te scheiden in de openbare ruimte.


21


5. Er zijn veel initiatieven voor gescheiden afvalinzameling op de Nederlandse treinstations, maar er is nog geen beleid geformuleerd over de afvalstromen die gescheiden worden of het type container dat men wil inzetten. Op verschillende stations staan afvalbakken van verschillende leveranciers. Wat opvalt bij de stations in Nederland is dat alleen de ervaringen op Leiden Centraal positief zijn. 6. Luchthaven Schiphol richt zich niet alleen op de gescheiden afvalinzameling in de terminals, maar probeert via een beloningssysteem ook aanwezige bedrijven mee te krijgen met het scheiden van verschillende afvalstromen. 7. De ervaringen met gescheiden afvalinzameling op de Nederlandse stranden zijn niet positief. Er zijn maar weinig resultaten bekend. De inzameling geschiedt vaak zonder communicatie of plan dat eraan ten grondslag ligt. Om te voldoen aan de eisen voor de Blauwe Vlag plaatsen gemeenten containers voor de gescheiden inzameling van kunststof. Daarentegen zijn er ook de ervaringen op de Belgische stranden waar, begeleid door FostPlus, het PMD-afval succesvol gescheiden wordt ingezameld en de gemeenten in de rij staan om deel te mogen nemen. 8. In vergunningverlening voor festivals en evenementen is duurzaamheid een steeds belangrijker aspect. Het statiegeldsysteem voor plastic bekers is al lang bekend. Op festivals en evenementen wordt nu ook steeds vaker afval gescheiden ingezameld. Niet alleen achter, maar ook vóór de schermen waar het zichtbaar is voor de bezoekers. 9. Doordat er niet of nauwelijks gemeten wordt is het lastig vast te stellen wanneer gescheiden inzameling succesvol is. Bijvoorbeeld het verschil tussen de inzameling op stranden. Dit geldt ook voor de stations en de luchthavens.

6.2

Succesfactoren

1. Inzameling verpakkingen (PMD) in plaats van alleen papier en/ of kunststof. Op de Belgische stranden is dit een groot succes. Inzameling van enkel verpakkingen van verschillende materialen is duidelijker te communiceren en visueel uit te drukken (plaatjes/ afbeeldingen op de containers voor buitenlandse gasten) dan de afzonderlijke afvalstromen. 2. Het inzamelmiddel zelf is het belangrijkste communicatie-instrument. Met afbeeldingen, plaatjes en kleurstelling kan op het inzamelmiddel worden aangegeven welk afval er in mag. Het inzamelmiddel kan ook nog worden voorzien van hoge bebording zodat de bakken ook van een afstand goed zichtbaar zijn (zie Belgische stranden en Pinkpop).

22



3. Het maximaal gescheiden te houden afvalstromen mag niet meer dan 4 bedragen. Anders wordt het teveel Dit is ook het maximum van op de markt zijnde afvalbakken. 4. Betrek bedrijven bij de gescheiden afvalinzameling in de openbare ruimte. Met het bedrijf kunnen afspraken worden gemaakt over de inzameling van het afval. Bijvoorbeeld een vorm van ‘omgekeerd inzamelen’: herbruikbare grondstoffen gratis ophalen en restafval tegen betaling. 5. Inzameling in bepaalde type gebieden waar veel mensen samenkomen en waar men eten en/ of dranken verkoopt en nuttigt, te weten winkelcentra, stations, luchthavens en eventueel stranden. 6. Op stations en luchthavens zijn veel internationale reizigers. Hier dan ook aansluiten bij de afvalstromen die elders in Europa gescheiden worden gehouden, te weten verpakkingen. De PMD-fractie is ook duidelijk visueel te maken is. Doordat de PMDfracties duidelijke herkenbare voorwerpen bevat is tekst ter ondersteuning van de boodschap overbodig. 7. Het voorgaande geldt niet voor winkelcentra? Pilots in Huizen en Weesp wijzen uit dat aansluiten bij bestaande gescheiden afvalinzameling bij huishoudens effectief is. De vraag is wel of we bij huishoudens niet ook een PMD-fractie gescheiden moeten inzamelen? 8. Op stranden containers bij overgangen plaatsen, maar niet te dicht bij bebouwing in verband met vervuiling met huishoudelijk afval.


23


Bijlage 1 Lijst van geraadpleegde bedrijven en personen



Blauwe Vlag

Dhr. E. van Dijk Directeur Stichting Keurmerk Milieu, Veiligheid en Kwaliteit (KMVK, beheert Blauwe Vlag keurmerk)



Bureau Pinkpop

Mevr. J. Gaemers Event Manager



Corio

Mevr. A. Knoope Beheerder Hoogh Catharijne



FostPlus

Dhr. L. Bedoret Area Operations Manager inzake Belgische stranden



GaiaZOO

Dhr. M. Scheijen Hoofd facilitaire zaken



L’Ortye

Dhr. B. Ruijters Inzamelaar GaiaZOO



Nedvang

Mevr. S. Stevens Marketing & communicatie inzake inzameling Alexandrium



NS

Dhr. Hartman Beheerder station Zutphen



NS

Dhr. J. MInkhorst Beheerder station Amsterdam Bijlmer Arena



NS

Mevr. E. Lammertink Adviseur Schoonmaak



Schiphol

Dhr. E. Velthuizen Adviseur Energie en Afval



Sita

Dhr. M. Versluis Marketing Manager inzake inzameling Alexandrium



SSW

Dhr. K. Brouwer Buitendienst van Stichting Strandexploitatie Walcheren



Stadshart Amstelveen

Dhr. M. Van Dongen Technical manager



Wageningen University Mevr. L. Zeeuwen Location Manager Forum

24


Gescheiden afvalinzameling in openbare ruimte - BUREAUSTUDIE -

Recommend Documents