GEOLOGISCHE VERZAMELINGEN IN N E D E R L A N D S E M U S E A E N I N S T I T U T E N door G.M. RODING I n de nu v o l g e n d e nummers z u l l e n w i j t e l k e n s Uw aandacht v r a gen v o o r é é n d e r N e d e r l a n d s e openbare v e r z a m e l i n g e n op "ons" g e bied. W i j r i c h t t e n h i e r t o e een r o n d s c h r i j v e n t o t de musea v a n A m s t e r dam, D e l f t ( T . H . ) , D e n e k a m p , E n s c h e d e , G r o n i n g e n , H a a r l e m ( T e y l e r ) , H e e r l e n , Leeuwarden, L e i d e n , M a a s t r i c h t , Noordoostpolder (Schokl a n d ) , T i l b u r g en U t r e c h t met h e t v e r z o e k ons v o o r d i t d o e l een k o r t e o m s c h r i j v i n g t e geven v a n de c o l l e c t i e . W i j h o p e n , d a t d i t t o t g e v o l g z a l hebben d a t e r een nauwer c o n t a c t o n t s t a a t t u s s e n de musea en onze l e d e n . Een museum kan ons d i k w i j l s v a n g r o o t nut z i j n door z i j n u i t g e breide verzameling en b i b l i o t h e e k . Men k a n ons d a a r e c h t e r ook v e r t e l l e n hoe en wat w\j kunnen v e r z a m e l e n en hoe wy onze v o n d s t e n moeten bewaren en e v e n t u e e l c o n s e r v e r e n . Anderzijds i s h e t m i s s c h i e n ook wel eens goed t e bedenken wat e r met uw v e r z a m e l i n g moet g e b e u r e n a l s u e r z e l f n i e t meer b e n t . Dat i s w e l een sombere g e d a c h t e , maar n i e t t e m i n een onontkoombaar i e t s . Zou h e t n i e t jammer z i j n , i n d i e n uw met v e e l m o e i t e en z o r g bijeengebrachte stukken d o o r a r g e l o z e erfgenamen i n een v u i l n i s v a t g e d e p o n e e r d w e r d e n ? U i t e i g e n e r v a r i n g zou i k u h i e r v a n s t a a l t j e s kunnen v e r t e l l e n d i e u de h a r e n t e n b e r g e zouden doen r y z e n ! Hebt u een e n t h o u s i a s t o p v o l g e r i n familie of vriendenkring, dan i s d a t n a t u u r l i j k geen p r o b l e e m , maar i s d a t n i e t h e t g e v a l , dan i s h e t v e r s t a n d i g om b i j t i j d s eens r u s t i g t e bedenken i n w e l k museum uw c o l l e c t i e h e t meest t o t z i j n r e c h t zou komen. U hebt dan t e v e n s de b e s t e w a a r b o r g , d a t e r r e g e l m a t i g de n o d i g e aandacht aan wordt b e s t e e d ! A l s e e r s t e museum i n deze r e e k s wordt h i e r b e s p r o k e n ' t Museum v o o r de I J s s e l m e e r p o l d e r s t e S c h o k l a n d .
D E GEOLOGISCHE AFDELING V A N H E T M U S E U M V O O R D E IJSSELMEERPOLDERS T E S C H O K L A N D door G.D. v.d. HEIDE archeoloog bij de Directie IJsselmeerpolders Het e x p o s e r e n van g e o l o g i s c h m a t e r i a a l i s een niet zo h e e l eenvoudige z a a k . V o o r de b e t r e k k e l i j k k l e i n e g r o e p v a n k e n n e r s en g e ï n t e r e s s e e r d e n i s h e t a l l e e n i n open e x p o s i t i e , dus n i e t a c h t e r g l a s , a c c e p t a b e l ; v o o r de n i e t i n g e w i j d e n z i j n de l o s s e g e s t e e n ten e i g e n l i j k h e l e m a a l n i e t i n t e r e s s a n t , maar men k a n d i t a l l e e n maar d o o r een s p e c i a l e e x p o s i t i e t e c h n i e k , met h u l p v a n e x p l i c e r e n d e k a a r t e n en t e k e n i n g e n , belangwekkend maken. N a t u u r l i j k moet h e t museum, d a t een c o l l e c t i e van d i t m a t e r i a a l h e e f t , er naar streven h i e r m e e een v e e l g r o t e r e g r o e p dan a l l e e n maar de i n g e wijden te b e r e i k e n . En z e k e r kan een v e r z a m e l i n g , m i t s d u i d e l i j k en v a n i n s t r u c t i e v e t e k s t en t e k e n i n g e n voorzien, ook v o o r de middelbare s c h o l e n van groot b e l a n g z i j n a l s v i s u e e l te verwerken l e e r s t o f . B i j een g r o e i e n d e i n t e r e s s e v o o r de g e o l o g i e i s h e t z e k e r w e n s e l i j k en n u t t i g h i e r a a n a l l e aandacht t e b e s t e d e n . Ten a a n z i e n v a n de g e o l o g i s c h e v e r z a m e l i n g v a n h e t I J s s e l m e e r 38
F o t o : D i r e c t i e van de Wieringermeer.
F o t o : D i r e c t i e van de Wieringermeer.
39
g e b i e d i s d i t nu g e s c h i e d i n h e t museum op S c h o k l a n d . A l t h a n s wat b e t r e f t de k w a r t a i r e g e o l o g i e v a n de v o o r l a a t s t e - S a a l e - ( R i s s - ) I j s t i j d af. I n f e i t e i s e r h e t g e b i e d v a n de j o n g s t e g e o l o g i e i n betrokken: het Holoceen i s gevolgd t o t i n de h u i d i g e t i j d . E r i s een e x p o s i t i e samengesteld die na een k o r t e i n l e i d i n g o v e r de w o r d i n g v a n de a a r d k o r s t en de w i j z e v a n h e t t o t s t a n d komen v a n de g e s t e e n t e n - v e r d e e l d dus o v e r s t o l l i n g s - , s e d i m e n t s - en m e t a morf e g e s t e e n t e n de b e z o e k e r s p l a a t s t temidden v a n de u i t h e t n o o r d e n met h e t l a n d i j s aangevoerde g i d s g e s t e e n t e n • De i n l e i d i n g o v e r de w o r d i n g v a n de g e s t e e n t e n i s v e r d u i d e l i j k t met b e h u l p van grote kaarten en t e k e n i n g e n , structuurtekeningen, enz. De h e r komst v a n de s t e n e n , a a n g e v o e r d met h e t l a n d i j s , i j s u i t b r e i d i n g e n van S a a i e - en W e i c h s e l g l a c i a a l , i s met d u i d e l i j k e k a a r t e n a a n g e geven. Er is voorts op g e m a k k e l i j k h e r k e n b a r e w i j z e aangegeven wat de n o o r d e l i j k e gidsgesteenten z i j n en welke van het zuiden u i t z i j n aangevoerd. Het m a t e r i a a l d a t t e r d e m o n s t r a t i e a a n w e z i g i s , i s z o d a n i g gekozen d a t h e t een open o p s t e l l i n g v a n genoegzaam typerende stukken van b e h o o r l i j k formaat toelaat. Het b e t r e f t u i t s l u i t e n d zwerfstenen u i t h e t g e b i e d v a n de N o o r d o o s t p o l d e r en O o s t e l i j k F l e v o l a n d . Het l a a t s t e t e r r i t o i r l e v e r d e t o t nu t o e de z u i d e l i j k e stukken. De k a l k s t e e n v e r z a m e l i n g wordt a f z o n d e r l i j k b e h a n d e l d volgens de g e o l o g i s c h e i n d e l i n g . E e n schema maakt h e t m o g e l i j k een i n d r u k t e k r i j g e n v a n de ouderdom d e r l a g e n en g e s t e e n t e n . En ook h i e r u i t s l u i t e n d stukken u i t het Zuiderzeegebied. A a n s l u i t e n d aan h e t T e r t i a i r wordt d a a r n a h e t K w a r t a i r b e h a n deld met de a a n v o e r v a n k e i l e e m en z w e r f s t e n e n en met de opbouw van de o v e r i g e t w i n t i g g r o n d l a g e n d i e i n de N o o r d o o s t p o l d e r z i j n te onderscheiden. E l k e l a a g wordt b e h a n d e l d door m i d d e l v a n een monster w a a r u i t de b e z o e k e r k a n z i e n o f de l a a g opgebouwd i s u i t zand, veen of k l e i . De i n h e t sediment voorkomende s c h e l p e n d u i den op z o e t - , b r a k - o f z o u t w a t e r m i l i e u . Het schema maakt h e t mog e l i j k om v a n e l k v a n de l a g e n n a d e r t e weten omtrent p l a a t s i n de s t r a t i g r a f i e , ouderdom, p l a n t e n g r o e i , k l i m a a t , t i j d , v e r d e l i n g van l a n d en w a t e r i n het betreffende gebied en de c u l t u u r f a s e w a a r i n h e t sediment werd a f g e z e t , o n t l e e n d aan de bodemvondsten van a r c h e o l o g i s c h e aard. Een p r a c h t i g groot l a k p r o f i e l van de z o e t w a t e r a f z e t t i n g v a n de Middeleeuwen t o t de 1 7 © eeuw g e e f t een indruk v a n é é n v a n de a f z e t t i n g e n u i t het jonge H o l o c e e n . De r o n d g a n g wordt a f g e s l o t e n met een p a a r m e t a l e n f o t o b o e k e n met o p namen v a n h e t r e s e r v a a t " P . v . d . L i j n " b i j Urk, t o e p a s s i n g van s t e n e n en a a n v o e r d a a r v a n t e n behoeve v a n d i j k b o u w om de Z u i d e r zee. T e n s l o t t e p r i j k t e r nog een g r o t e k a a r t aan de wand, g e s t o ken u i t h o u t . D i t i s de o u d s t e g e o l o g i s c h e r e l i ë f k a a r t v a n N e d e r l a n d , h e t n o o r d e l i j k d e e l met de Z u i d e r z e e , gemaakt i n 1 8 7 5 d o o r J a c o b P a u l u s A m e r s f o o r d t • Het i s een p r a c h t i g , geologisch-histor i s c h , b i j z o n d e r belangwekkend u n i c u m . De t o e p a s s i n g v a n s t e n e n b i j de d i j k b o u w i s ook i n r e a l i t e i t opgenomen: n o o r d e l i j k e en z u i d e l i j k e d i j k s t e n e n en g r a f s t e n e n a l s d i j k m a t e r i a a l v a n v r o e g e r - ook weer u i t s l u i t e n d u i t het Z u i d e r z e e g e b i e d - v o n d e n r u i m t e i n h e t midden v a n de e x p o s i t i e . E e n a a n t a l r e s t e n van p r e h i s t o r i s c h e d i e r e n , waaronder een p a a r gave b i s o n s c h e d e l s , vond met t o e l i c h t i n g i n de vorm van r e c o n s t r u c t i e t e k e n i n g e n t e n s l o t t e ook nog een goede p l a a t s . De e i g e n l i j k e studiecollectie is in een d r i e t a l ladekasten o n d e r g e b r a c h t : é é n v o o r n o o r d e l i j k en z u i d e l i j k k r i s t a l l i j n mater i a a l en twee v o o r de k a l k s t e n e n met f o s s i e l e n . V o o r de g e h e l e v e r z a m e l i n g , d e t e r m i n a t i e en o p s t e l l i n g hebben de h e r e n P . v . d . L i j n , W . T . H e l l i n g a en voor de k a l k s t e n e n B . B o e l e n s een z e e r werkzaam a a n d e e l g e h a d . Zonder hun h u l p had h e t b o v e n b e s c h r e v e n e n i e t t o t s t a n d kunnen komen.
40
Wy z i j n e r v a n o v e r t u i g d d a t deze z e e r i n s t r u c t i e v e v e r z a m e l i n g van g r o o t b e l a n g i s o . m . omdat v r i j w e l nergens een zo z u i v e r e s t r e e k c o l l e c t i e v a n een z e e r b e p e r k t , maar u i t z o n d e r l i j k r i j k g e b i e d voorkomt, g e h e e l z o n d e r i m p o r t s t u k k e n u i t andere g e b i e d e n , v o o r wat de n o o r d e l i j k e e r r a t i c a b e t r e f t dus u i t s l u i t e n d v a n met h e t S a a l e - i j s a a n g e v o e r d m a t e r i a a l . A l s z o d a n i g i s de v e r z a m e l i n g een b y z o n d e r z u i v e r e a f s p i e g e l i n g v a n wat e r i n de o n d e r g r o n d v a n h e t nieuw p o l d e r l a n d v o o r k o m t . W i j moeten w e l bedenken d a t deze c o l l e c t i e i n wezen een unicum vormt i n v e r h o u d i n g t o t andere z w e r f s t e e n v e r z a m e l i n g e n d o o r de geografische s p e c i a l i s a t i e . J u i s t daarom moet h e t v a n b i j z o n d e r g r o o t b e l a n g worden g e a c h t d a t deze c o l l e c t i e zoveel a l s enigsz i n s m o g e l i j k i s wordt g e c o m p l e t e e r d . H e t i s genoegzaam bekend d a t nagenoeg a l l e geologische c o l l e c t i e s bestaan u i t i n diverse g e b i e d e n gevonden g e s t e e n t e n , d i k w i j l s met z e e r s t e r k e g e o g r a f i sche s p r e i d i n g . E e n c o l l e c t i e a l s de b o v e n b e s c h r e v e n e k a n men dus nergens a a n t r e f f e n . De k a l k s t e e n c o l l e c t i e i s s t e l l i g t h a n s eveneens de meest g e v a r i e e r d e v a n ons l a n d , m i s s c h i e n z e l f s w e l v a n een v e e l g r o t e r g e b i e d , wanneer w i j de u i t l a t i n g e n v a n e n k e l e g e s p e c i a l i s e e r d e b e z o e k e r s en o n d e r z o e k e r s mogen a a n h a l e n .
Foto: Directie van de Wieringermeer.
41
Ten aanzien van de v e r z a m e l i n g k r i s t a l l i j n e g e s t e e n t e n zouden w i j nog g r a a g de b i j z o n d e r e a a n d a c h t v a n de v e r z a m e l d e l e d e n v a n de N . G . V . v r a g e n . Hoewel deze c o l l e c t i e dus r e e d s t a m e l i j k comp l e e t i s , o n t b r e k e n t o c h nog e n k e l e g e s t e e n t e n . Van e n k e l e d a a r van i s bekend dat z i j op de m o r e n e t e r r e i n e n b i j U r k e n / o f De V o o r s t i n de N . O . P . z i j n gevonden, maar i n p r i v é v e r z a m e l i n g e n o n d e r d a k v o n d e n . Om de openbare v e r z a m e l i n g op S c h o k l a n d z o v e e l mog e l i j k t e c o m p l e t e r e n zouden w i j nu g r a a g een b e r o e p op de v e r z a melaars i n de N . G . V . om hun c o l l e c t i e d a a r o p eens na t e z i e n : u i t s l u i t e n d g a a t h e t om s t u k k e n d i e i n de N o o r d o o s t p o l d e r z y n g e vonden b i j U r k o f b i j De V o o r s t . M a t e r i a a l v a n e l d e r s wordt n i e t i n de c o l l e c t i e opgenomen z o a l s wij r e e d s z e i d e n . E e n t o t a l e l i j s t van het b e z i t v a n h e t genoemde museum - op z i c h z e l f ook v a n b e l a n g om eens t e z i e n wat h e t g e b i e d o . m . h e e f t o p g e l e v e r d - wordt g e s t e n c i l d en u t o e g e s t u u r d opdat u k u n t v e r g e l i j k e n wat v o o r ons u i t . uw v e r z a m e l i n g i n aanmerking z o u kunnen komen. Dat zoudt u kunnen doen toekomen aan h e t Museum v o o r de I J s s e l m e e r p o l d e r s t e S c h o k l a n d N . O . P . ( P o s t E m m e l o o r d ) . Het z a l b y z o n d e r op p r i j s w o r den g e s t e l d wanneer op deze w i j z e de N . G . V . zou kunnen medewerken aan h e t c o m p l e t e r e n v a n de c o l l e c t i e v a n de D i r e c t i e v a n de I J s s e l m e e r p o l d e r s , de D i e n s t , d i e v o o r a l t e n behoeve v a n de l e d e n v a n de N . G . V . z i c h op i n s t i g n a t i e v a n de h e e r P . v . d . L y n v e e l m o e i t e en k o s t e n g e t r o o s t h e e f t om h e t p r a c h t i g e r e s e r v a a t b i j Urk tot s t a n d t e b r e n g e n . Mogen w i j i n deze op uw medewerking rekenen? Het i s v a n algemeen en w e t e n s c h a p p e l i j k b e l a n g !
G E O L O G I S C H E
D I E N S T
H A A R L E M Bij tot
de a f d e l i n g k a a r t e r i n g b e s t a a t p l a a t s i n g van een
gelegenheid
GEOLOGISCH ASSISTENT Aard der werkzaamheden: g e o l o g i s c h veldwerk L e e f t i j d n i e t boven 30 j a a r . M ü L O - o p l e i d i n g B e z o l d i g i n g v l g . R i j k s r e g e l i n g - s c h a a l 45. B e z o l d i g i n g s b e s l u i t Rijksambtenaren. Sollicitaties
42
aan de D i r e c t e u r , Postbus 157* Haarlem
