Colloquium Zorg & Vastgoed – 20 maart 2014 “Samenwerken in de zorg: uitdagingen en opportuniteiten”
Geïntegreerde zorg: trendy of noodzakelijk Stefan Van Eeckhout Zorgstrateeg – Directie Zorgbedrijf Antwerpen
Wat volgt • (Zorg)context, vandaag en morgen • Patiënt of zorgbehoevende persoon ‘komt altijd van rechts’… • Noodzaak en urgentiegraad tot samenwerking • Enkele korte theoretische beschouwingen rond samenwerking • Praktijkvoorbeelden van samenwerking • Slotbedenkingen
2
(Zorg)context: vandaag en morgen Zorgvragen en zorg spelen zich af binnen een snel evoluerende en complexer wordende maatschappelijke context
3
Collectieve brainstorming ‘trends’ - Zoekconferentie februari 2013 (Flanders’ Care)
Prof. Dr. Chantal Van Audenhove LUCAS - KU Leuven
> Chronisch zorgmodel
Vaststellingen Demografische samenstelling… groeiende diversiteit Schaarser wordende (overheids)middelen… (beperkt financieel kader) Toenemende gezondheidskloof (zie recente RIZIV-studie) Chronisch zorgmodel en multimorbiditeit (chronische aandoeningen zowel fysiek als psychisch) Meer scherpere ethische vragen Mankrachtprobleem (artsen en zorgpersoneel): uitbreidingsvraag in combinatie met vervangingsvraag Hoge verwachtingen en ambities van de burger / zorgbehoevende persoon De-institutionalisering & vermaatschappelijking van zorg 6
Ambitie van (zorgbehoevende) personen op vlak van welzijn, wonen en zorg • •
• •
Zo lang mogelijk gelukkig zijn… eigen (resterende) levensdoelen (levensproject) realiseren Zo lang mogelijk ‘eigen regie’, zelf beslissen, zinvol en zingevend participeren aan de samenleving… Zo lang mogelijk, kwaliteitsvol, betaalbaar thuis blijven wonen in de vertrouwde wijk… Indien zorgbehoevend, wensen zij een geïntegreerde en afgestemde (totaal)oplossing mét zorggarantie en zorg– continuïteit 24/7 (*) (*) Zorgbehoevende personen zijn niet geïnteresseerd in organisaties (backoffice), maar in het verkrijgen van een totaaloplossing (geïntegreerde zorg) en het automatisch verkrijgen waar ze recht op hebben.
7
Hamvragen Kunnen personen met een zorgbehoefte beperking deze ambitie vandaag realiseren? Leveren we vandaag al “geïntegreerde zorg” of “maatschappelijk verantwoorde zorg” in Vlaanderen?
Zijn we hierop vandaag al in Vlaanderen beleidsmatig én operationeel in de welzijns- en (gezondheids)zorgsector georganiseerd?
8
Antwoord Neen, vandaag bieden we aan de zorgbehoevende persoon / patiënt geen “geïntegreerde zorg” (wel gefragmenteerde zorg) … en dit zowel vanuit beleidsmatig als organisatorisch perspectief
9
Zorg Omwille van … Verzuild en categoriaal georganiseerd woonzorgaanbod; toenemende specialisatie en individualisering (zorgshoppen) leidt tot ‘gefragmenteerde zorg’ Onvoldoende afstemming tussen zorgactoren (over de “lijnen” heen) en te weinig ingebed in de lokaliteit Geen of onvoldoende afstemming over beleidsdomeinen heen (wonen, welzijn, zorg, onderwijs, werk,…): voorbeeld uit Britse gezondheidszorg Verschillende financieringsmechanismen en personeelsnormeringen in de diverse categoriale, verkokerde woonzorgvormen (federaal versus Vlaams gefinancierde en gereglementeerde woonzorgvormen)
10
Wonen ‘Aanpasbaar bouwen’ is nog niet de norm… (architecten – bouwsector versus zorgsector) Onvoldoende gedifferentieerde woonzorgvormen (keuzevrijheid / aangepast aan leefstijl) Woonomgeving – ruimtelijke ordening: niet altijd goed toegankelijk (kwaliteit straatbeeld primeert…) “Er niet geraken”… mobiliteitsproblematiek (haalfuncties versus brengfuncties) Verdwijnen van (buurt)winkels, bank, post …
Welzijn – Preventie Te weinig beleidsaandacht (lees: financiële middelen)
11
Vaststellingen • Categoriale zorgverlening: onvoldoende antwoord op de nood aan “geïntegreerde zorg- en dienstverlening” • Er is bewustwording van noodzaak tot samenwerking… maar urgentiegraad is nog niet volledig doorgedrongen…
12
Nood aan verandering • Nieuw zorgmodel dat geïntegreerde en maatschappelijk verantwoorde zorg mogelijk maakt waarin de zorgvrager (ongeacht leeftijd) als uitgangspunt wordt genomen waarin ‘samenwerking én netwerking’ de regel is, alsook noodzakelijk is (multidisciplinariteit in functie van totaalaanpak, efficiëntie en doelmatigheid) met een faciliterende en stimulerende overheid: o.a. • ‘ontkokerde’ regelgeving en financiering die samenwerking bevordert • performant elektronisch dossier per zorggebruiker • inventieve en aangepaste ruimtelijke ordening 13
Samenwerking binnen en tussen overheden: voorbeeldfunctie! • Binnen de Vlaamse overheid Voorbeeldfunctie van Vlaamse overheid… van categoriale bevoegdheden ministers evolueren naar een aangepaste clustering van bevoegdheden of transsectorale bevoegdheden (ook hier ‘ontkokering’ nodig!) Bewerkstelligen van coherentie in wetgeving en beleid • Tussen Vlaamse en federale overheid (ook na 6de staatshervorming…blijvend probleem rond afstemming tussen federale en Vlaamse beleidsmakers) • Met voldoende aandacht voor de Europese dimensie…
14
Aangepast regelgevend kader… • Faciliterend en stimulerend in functie van samenwerking (ook regelluw) • ‘Ontkokerd’ en ‘leeftijdsonafhankelijk’ Bijv. VAPH en 65j als leeftijdsgrens
• Responsabiliserende en samenwerkingsbevorderende financiering (>< prestatie-financiering)
15
Schuchtere aanzetten… Woonzorg
Huis van het Kind Lokaal samenwerkingsverband tussen actoren mbt preventieve gezinsondersteuning (decreet m.i.v. 1/4/2014)
SEL’s Multidisciplinair overleg in de thuiszorg (MDO- & GDT-financiering)
Project Art 107 – psychiatrie Netwerking binnen de psychiatrische sector (intra- en extramuraal)
Samenwerking en netwerking tussen organisaties Enkele algemene theoretische beschouwingen rond samenwerking
Wanneer en waarom samenwerken (organisatienetwerk)? Als er nood is aan competenties die verspreid zijn over verschillende soevereine organisaties Als antwoord op complexe problemen of vereisten: er komen veel dingen bij kijken en die dingen zijn interdependent Het leveren van maatwerk: een unieke product/dienst/ervaring
Samenwerken tussen meerdere organisaties of organisatienetwerken … resultaat
…. verbinden en delen van informatie, middelen, activiteiten en competenties van soevereine1 en unieke organisaties om samen een outcome/resultaat (waardecreatie) te bewerkstelligen die geen van de organisaties afzonderlijk tot stand kan brengen. * 1
geen eenheid van eigendom en leiding
* Prof. Dr. Patrick Kenis Academic Dean Antwerp Management School
Integratie door bezieling
voor een doel
Een duidelijk doel
Resultaat
(= in zorg moet in de eerste plaats de patiënt er beter van worden!)
›
Op het niveau van het organisatienetwerk.
›
In termen van toegevoegde waarde voor een concreet iets (een eindgebruiker).
Niets nieuws onder de zon…? De huidige economie bestaat meer en meer uit organisaties die, al dan niet, tijdelijk met elkaar verbonden zijn. Bijv. Douwe Egberts en Philips = Senseo
“Alliances have become an integral part of the contemporary strategic thinking” Fortune Magazine
22
Publiek-private samenwerking * • PPS is een samenwerkingsverband waarin de publieke en de private sector, met behoud van hun eigen identiteit en verantwoordelijkheid, gezamenlijk een project realiseren om meerwaarde te realiseren, en dit op basis van een heldere taak- en risicoverdeling. De meerwaarde kan financieel, maatschappelijk of operationeel zijn. * Vlaams Kenniscentrum PPS http://www2.vlaanderen.be/pps/
Openbare Infrastructuur Lucht •Luchthavens Wegen •Wegen •Bruggen •Tunnels •Servicestations Spoor •Spoorwegen •Stations ICT •Telefonie •Datatransport Energie •Verwekking •Transmissie Afval •Opruiming •Verwijdering •Behandeling Water •Transport • Waterwegen • Havens •Voorzieningen • Ontginning • Zuivering • Distributie
Publiek Vastgoed
Privaat Vastgoed Residentieel
Administratie •Administratieve centra,... •Provinciehuizen,... Zorg •Ziekenhuizen, Rusthuizen,.. •Woon-/Zorgcombinaties •... Onderwijs •Schoolgebouwen •Hoger Onderwijs, Universiteiten •Kinderopvang Wonen •Sociale Huisvesting Sport & Cultuur •Sportfaciliteiten •Musea, theaters •... Veiligheid •Gevangenissen •Politiegebouwen •Kazernes •... Parkeren •Publieke parkeergelegenheden
•Appartementen, lofts •Woningen •Private parkeergarages Commercieel •Winkelruimte •Hotel, congres •Horeca, fitness •... Bedrijfsvastgoed • Bedrijfsgebouwen • Kantootgebouwen
24
Succes- en faalfactoren Succesfactoren • • • • • • • • • • •
Heldere visie en doelstellingen Organisatorisch alignement op alle niveau’s Benoemen gezamenlijke prestatie indicatoren Heldere juridische contracten Duidelijke financiële afspraken (investeringen, kosten, winst) Aandacht voor culturele aspecten (bijv. normen en waarden) Kennis en ervaring met samenwerkingsverbanden Continue evalueren en bijsturen Investeren in vertrouwen Transparante open communicatie Multidisciplinaire aanpak
Faalfactoren
Korte termijn oriëntatie Gebrek aan vertrouwen Beperkte ervaring Onduidelijke doelstellingen Niet benutten van Conflicten Cultuurverschillen Gebrekkige juridische afspraken Angst voor verlies (autonomie, omzet, klanten, etc.) Miscommunicatie Onbegrip Eenzijdige oriëntatie (financieel, technische, etc)
25
Enkele lessen uit onderzoek over de praktijk van effectief netwerken Uitsluiten dat de doelstelling niet op een eenvoudigere manier te bereiken is (bijv. bi-lateraal). Doelstelling die gemeenschappelijk is. Aanwezigheid van de noodzakelijke mix van competenties. Deelnemende organisaties dragen bij aan waardepropositie.
Wederzijdse waardering van de sterktes van de deelnemende organisaties. Sturing van het netwerk is helder en wordt door organisaties erkend.
26
Samenwerking binnen en tussen (zorg/welzijn)organisaties: noodzakelijke voorwaarde voor geïntegreerde (totaal)zorg…
Studietweedaagse (6 en 7 februari) Samenwerken in de ouderenzorg: trendy of noodzakelijk? Zorgnet Vlaanderen organiseerde op 6 en 7 februari 2014 in samenwerking met diverse actoren uit de zorgsector een studietweedaagse over samenwerken in de ouderenzorg. Alle presentaties: http://www.zorgnetvlaanderen.be/publicatie/Pages/Studietweedaagse(6 en7februari)-Samenwerkenindewoonzorg.aspx
28
Samenwerkingsvormen in zorg – Horizontale netwerken: • over àlle lijnen, sectoren en disciplines heen steeds vertrekkend vanuit de klant… met klantbegeleider of casemanager als verbindende schakel (concept van volledige netwerken = integratie van 1ste, 2de en 3de lijn met het oog op geïntegreerde zorg & ondersteuning en zorgcontinuïteit) • samenwerken zo dicht mogelijk bij klant / patiënt… in de lokaliteit / buurt (woonzorgdecreet wil woonzorgnetwerken die lokaal ingebed zijn…) • situatie vandaag? – Verticale netwerken: • gespecialiseerde verticale netwerken nodig voor behandeling van complexe, intensieve of zeldzame zorgnoden • focus op één aandoening 29
Praktijkvoorbeelden – Nachtzorg (diensten gezinszorg en aanvullende thuiszorg)
– Artikel 107 psychiatrie – Zorgbedrijf Antwerpen als woonzorgnetwerk
30
Samenwerking tussen zorgorganisaties en andere sectoren / organisaties Noodzakelijk in kader van innovatie en “slimmer zorgen”
31
Samenwerking tussen zorgorganisaties en andere sectoren / organisaties: noodzakelijk in kader van innovatie • SamenwerkingsGIDS - “Innoveren in de zorg = samenwerken” (Nederlands ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport)
– Behoefte aan innovatie is groot (cfr. Slimmer werken in de zorg) – Samenwerking is een belangrijke voorwaarde voor het komen tot een geslaagde innovatie
32
http://www.zorgvoorinnoveren.nl/uploads/dossier/SamenwerkingsGids%202014%20v7_1.pdf
Starterskit voor samenwerkingsverbanden Download de gratis Starterskit van Vilans en ontdek hoe u tot soepele samenwerking komt. http://www.kennispleinchronischezorg.nl/docs/KCZ/Starterskit_ketenzor g_model_web.pdf
Praktijkvoorbeelden (1) • Zorgproeftuinen: samenwerking bedrijfswereld en welzijns- en zorgorganisaties = proeftuin van “samenwerking”
36
Vlaamse Zorgproeftuinen als voorbeeld
http://www.zorgproeftuinen.be/nl
37
ACTIEF ZORGZAME BUURT (AzoB) DOEL •
Het platform Actief Zorgzame Buurt is een samenwerkingsverband waarbij Antwerpse en Brusselse partners een buurtgericht model van zorgorganisatie willen ontwikkelen in een grootstedelijke context, zodat ook ouderen met een verminderde zelfredzaamheid zo lang mogelijk comfortabel en zelfstandig thuis kunnen blijven wonen. Hierbij ligt de klemtoon op het versterken van de zelfredzaamheid, de mantelzorg en het uitbouwen van informele buurtzorgnetwerken. De formele zorg of professionele woonzorg zal hierbij ondersteunend, faciliterend en complementair zijn.
•
Het platform wil model staan voor de ontwikkeling van een Actief Zorgzame Buurt in Vlaanderen en daarbuiten. Dit is een buurt die levensloopbestendig is; waar bewoners elkaar kennen en helpen; die mogelijkheden tot ontmoeting biedt; waar zorgbehoevende personen en mantelzorgers ondersteuning krijgen van gedreven professionals en waar zorggarantie en zorgcontinuïteit geboden wordt.
•
Het platform beoogt het realiseren van 'maatschappelijk verantwoorde zorg', dit wil zeggen de juiste kwaliteitsvolle zorg die betaalbaar is (en blijft) voor de gebruiker alsook voor de samenleving. Dit is dan ook de eerste proeftuin in Vlaanderen waarbij onderzocht wordt hoe de professionele zorg de zelfzorg, de mantelzorg en informele zorg kan ondersteunen en versterken en zichzelf consequent op de tweede lijn houdt.
38
AzoB HOE •
Het platform wil een experimenteeromgeving creëren voor bedrijven en (zorg)organisaties om de huidige en toekomstige noden van gebruikers te capteren en hun innovaties daarop af te stemmen. Hiermee biedt de Actief Zorgzame Buurt ondersteuning om op een concrete, efficiënte en effectieve manier innovatieve diensten, processen en producten sneller te implementeren, bij te sturen en te valoriseren.
WIE •
Het zorgzame buurtmodel wordt parallel in twee grootsteden uitgetest. Het Kenniscentrum Woonzorg Brussel vzw test het concept in buurten uit de Brusselse gemeenten Etterbeek en Schaarbeek. Zorgbedrijf Antwerpen en de stad Antwerpen testen het model bij thuiswonende, zorgbehoevende en kwetsbare ouderen in de Antwerpse wijk OudMerksem. Aristoco International (een online app platform Cubigo) en DKV Belgium (verzekeringen) staan beide steden bij in de ontwikkeling van de gewenste methodiek.
•
Het platform Actief Zorgzame Buurt staat open voor initiatiefnemers die in de lokaliteit van een buurt een product, dienst of (zorg/dienstverlenings)proces wensen uit te testen met als doel het versterken van het zorgzame karakter van de buurt.
39
Praktijkvoorbeelden (2) • Sociaal huisvesting en doelgroepenbeleid: samenwerking tussen GGZ en SHM • Systeem van personenalarmering
40
“Alles begint én eindigt bij de zorgbehoevende persoon – patiënt” • Actief luisteren naar de stem van de eindgebruiker (cliëntparticipatie) • Actief betrekken via co-creatie (bijv. hulpmiddelen / technologische hulpmiddelen - domotica) in functie van draagvlak en gewenste resultaat (bijv. therapietrouw) 41
“Echt nieuwe ontwikkelingen in de wereld ontstaan door samenwerking” Gerard Kleisterlee 42
