gemeente winterswij k Duurzaam Winterswij k Klimaat- en duurzaamheidsbeleid voor de gemeente Winterswij k

gemeente winterswij k

Duurzaam Winterswij k Klimaat- en duurzaamheidsbeleid voor de gemeente Winterswij k

Gemeente WINTERSWIJK Maart 2008

Duurzaam Winterswij k

Inhoudsopgave Inhoudsopgave . . .. . . . . ... . . . . . . . .. . .. . . . ... . . . . . . .. . . . . . .. .. . . . . . .. . .. . . . . ... . . . . . .... . . . . . . .. . . . . .. . .. . . . . ... .. . . . .. . . . . .. . .. . . .2 1 AANLEIDING EN UITGANGSPUNTEN . . . . . ... .. . . . . ... . . . . . .... . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . . ... .. . . . .. . . . . .. . .. . . . 3 1 .1 Maatschappelijke ontwikkelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 1 .2 Agendering klimaat en duurzaamheid door de gemeenteraad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 1 .3 Coalitieprogramma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 2 BELEIDSVISIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 2 .1 Algemene afspraken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 2 .2 Duurzame energieproductie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 2 .3 Schone en zuinige mobiliteit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6 2 .4 Energietransitie van de gebouwde omgeving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6 2.5 Duurzame bedrijven . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 2 .6 Duurzame agrarische bedrijven . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7 2 .7 Klimaatbestendige leefomgeving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 2 .8 Toelichting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 3 UITVOERINGSPROGRAMMA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5 3 .1 Aanpak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8

Bijlagen Bijlage 1 : Belangrijke mondiale milieuproblemen Bijlage 2 : Kade r Bijlage 3 : Activiteiten tot op hede n Bijlage 4 : Definities en instrumenten voor duurzaamhei d Bijlage 5 : Nationaal pakket Duurzame Utiliteitsbouw, januari 2005 Bijlage 6 : Nationaal pakket Duurzame Utiliteitsbouw Gemeentekantoor

2

Duurzaam Winterswíjk

1

AANLEIDING EN UITGANGSPUNTEN

1 .1 Maatschappelijke ontwikkelinge n De afgelopen jaren is klimaat en duurzaamheid weer volop in de belangstelling komen te staan in de media, bij de politiek en in het bedrijfsleven . Steeds meer multinationals en grotere en kleinere bedrijven pakken duurzaam/maatschappelijk verantwoord ondernemen inmiddels op . Vanuit het bedrijfsleven zijn wereldwijd verzoeken aan de politiek gericht om duurzaamheid serieus op te pakken . Uit onderzoek blijkt dat ook de burger vooral regie en actie van de overheid verwacht . Door de Europese Unie en het Rijk zijn inmiddels ambitieuze programma's opgesteld om duurzaamheid en klimaatbeleid in te bedden in de samenleving . Gemeenten spelen een belangrijke rol bij het realiseren van die doelstellingen .

1 .2 Agendering klimaat en duurzaamheid door de gemeenteraad In 2007 heeft het college ervoor gekozen om te gaan werken met programma's . Alle programma's zijn, samen met de toekomstvisie, vertaald in de beleidskadernota voor de periode 2008 - 2011 . In die beleidskadernota heeft de raad haar beleidswensen vastgelegd in 16 beleidsprogramma's met in elk programma een concreet streefbeeld voor Winterswijk . Een van die programma's is het programma milieu en duurzame energie . In dit programma zijn streefbeelden geformuleerd op het gebied van milieu (klimaat en duurzame energie) . Programma 4 : Milieu en duurzame energie omvat de volgende onderdelen : • afvalverwerking ; • bodem(bescherming) ; • duurzame energie en klimaat ; • duurzaam bouwe n • duurzaam ondernemen ; • geluid (hinder) • geur(hinder) • licht(vervuiling) • lucht(kwaliteit ) • water (kwaliteit en kwantiteit) • handhaving (monitoring ) Voor het vaststellen van de programma's zijn streefbeelden opgesteld op basis van bovenstaande onderdelen . Hieronder staan de streefbeelden genoemd . Duurzaam bouwe n • Bij bouwprojecten is 'duurzaam bouwen' een vanzelfsprekend begrip . Het leveren van kwaliteitsbouw met directe voordelen voor nu in combinatie met een hoge toekomstwaarde voor later . . Duurzaam bouwen is een doorslaggevend aspect binnen projecten . Hier wordt veel aandacht aan geschonken bij het opstellen van de 'lijst van eisen' voor projectontwikkelaars . Duurzaam onderneme n • Winterswijkse consumenten en ondernemers zijn doordrongen van de eigen invloed op het milieu en handelen daar ook naar . De gemeentelijke diensten vervullen daarbij een voorbeeldfunctie en op sommige terreinen (o .a . duurzaam inkopen) een voortrekkersrol door actief op die terreinen naar buiten treden en te faciliteren .

3


Duurzame energie en klimaa t • De gemeente Winterswijk heeft een duurzame energiehuishouding ; minder gebruikmaken van energie en meer gebruik maken van duurzame energiebronnen . Hiermee draagt de gemeente Winterwijk bij aan de reductie van C02-uitstoot en zorgt daarbij ook dat ze op lange termijn beschikbare, betaalbare en schone energie heeft . • Alle gemeentelijke vervoersmiddelen rijden op een zo milieuvriendelijke wijze met een zo milieuvriendelijk mogelijke brandstof . • Op een aantal aangewezen plekken staan grootschalige biogascentrales voor de opwekking van duurzame energie . • Energie wordt op diverse manieren duurzaam opgewekt binnen de gemeente Winterswijk . Deze energie wordt ook gebruikt door de inwoners van Winterswijk . In de 2e Bestuursrapportage 2007 en de Programmabegroting 2008 heeft een vertaling van de beleidskadernota plaatsgevonden . Bij het vaststellen van de 2e Bestuursrapportage 2007 en de Programmabegroting 2008 is door de fractie van Progressief Winterswijk een motie ingebracht : "De gemeenteraad van Winters wijk, in openbare vergadering bijeen op donderdag 8 november 2007, verzoek het college in het eerste kwartaal van 2008 de geactualiseerde nota duurzame energie aan de raad ter vaststelling aan te bieden," .

1 .3 Coalitieprogramm a In het Coalitieprogramma 2006 - 2010 staan de volgende acties op het gebied van klimaat en duurzaamheid opgenomen . De ooit in de gemeenteraad vastgestelde beleidsnota over duurzame energie wordt in 2007 uit de kast gehaald en geactualiseerd. Daarbij is er niet alleen aandacht voor duurzame energiebronnen (streven naar 10% toename in 2010) die in of nabij Winters wijk gerealiseerd kunnen worden (zonne-energie, biogas). Ook wordt gekeken naar het stimuleren van energiebesparing . Uitgangspunt is in ieder geval dat de gemeente t.a . v. de eigen gebouwen en het wagenpark kritischer naar de energieaspecten kijkt . Uitgangspunt daarbij is dat in 2050 de energie, die in Winterswijk wordt verbruikt, grotendeels opgewekt moeten zijn uit duurzame energiebronnen, in of zo dicht mogelijk bij de gemeente. Bij nieuwbouwplannen voor woningen en bedrijven wordt daarom een energieplan gemaakt, waaruit blijkt hoe in de eigen elektriciteitsbehoefte wordt voorzien door energiebesparingsmaatregelen en het gebruik van bijvoorbeeld zonnepanelen, en andere duurzame energiebronnen .

4


2 BELEIDSVISIE Minister Cramer van Ruimte en Milieu (namens het kabinet) en burgemeester Wim Deetman (voorzitter van de Vereniging van Nederlandse De gemeente Winterswijk) hebben op 12 november 2007 een klimaatakkoord ondertekend . Kern van het akkoord is dat gemeente en Rijk zich gezamenlijk gaan inspannen voor een schoner, duurzamer en zuiniger Nederland . Zie hiervoor ook bijlage 2 . Het akkoord legt de basis voor ambitieus beleid op het gebied van klimaat en duurzame energie . De gemeente Winterswijk sluit hier op een aantal punten graag bij aan . De algemene en specifieke punten zijn aangepast op de Winterswijkse situatie . Deze is tot stand gekomen door kritisch te kijken naar de haalbaarheid en toepasbaarheid binnen de gemeente Winterswijk . De indeling is wel dezelfde als het klimaatakkoord, waardoor makkelijk te vergelijken is . In hoofdstuk 3 wordt een voorzet gedaan hoe de beleidsuitgangspunten worden vertaald in concrete acties voor de gemeente Winterswijk .

2.1 Algemene afspraken Algemeen De gemeente Winterswijk streeft naar een klimaatneutrale huisvesting (zie paragraaf 6 .8 voor toelichting) en organisatie . De gemeente Winterswijk zet zich in op het gebied van duurzaam inkopen en op energiebesparing bij verwarming, verlichting en energiezuinige apparatuur en wagenpark . De gemeente Winterswijk gaat actief aan de slag met energiezuinige verlichting . De gemeente Winterswijk geeft het goede voorbeeld door duurzame producten in te kopen . De gemeente Winterswijk streeft ernaar om in 2015 volledig duurzaam in te kopen . Specifiek - Door middel van een onderzoek moet worden vastgesteld wat onder het begri p 'klimaatneutraal' wordt verstaan en hoe dit begrip meetbaar kan worden gemaakt . De gemeente Winterswijk stimulee rt het energiezuinig maken van de eigen organisatie . - Om te komen tot een C02-emissiereductie van de eigen gemeentelijke organisatie zullen alle gemeentelijke gebouwen groter dan 1 .000 m2 uiterlijk 1 januari 2009 voorzien zijn van het verplichte energielabel in combinatie met een maatwerkadvies . - In de gemeentelijke gebouwen en bij verlichting van openbare ruimte moet worden gestreefd naar een jaarlijkse energiebesparing van respectievelijk 2 en 1,5'/0 . De gemeente Winterswijk streeft naar 75% duurzaam inkopen in 2010 en 100% in 2015 .

2 .2 Duurzame energieproductie Algemee n De gemeente Winterswijk staat positief tegenover de opwekking en het gebruik van hernieuwbare energie . Voor het opwekken van duurzame energie, zoals biogas, zonneen windenergie zal worden onderzocht in hoeverre het initiatief planologisch inpasbaar is .

Specifiek De gemeente Winterswijk streeft naar een aandeel duurzame energie van 20% in 2020 . De gemeente Winterswijk zal binnen bestemmingsplannen een serieuze afweging maken met betrekking tot ruimte voor duurzame energie, onder andere door het aanwijzen van locaties voor de opwekking hiervan . Wanneer de kans zich voordoet zal de gemeente Winterswijk in het kader van energie- en afvalbedrijven blijvend hun invloed aanwenden om de mogelijkheden voor het gebruik van duurzame energie en restwarmte te benu tt en .

5


2 .3 Schone en zuinige mobiliteit Algemeen De gemeente Winterswijk neemt maatregelen bij de mobiliteitssector die leiden tot een daling van de emissies van broeikasgassen en verbetering van de luchtkwaliteit . Burgers moeten worden gemotiveerd om zuiniger auto's aan te schaffen . De gemeente Winterswijk geeft hierbij het goede voorbeeld door het eigen wagenpark te verduurzamen en schoner openbaar vervoer in te kopen . Specifiek De gemeente Winterswijk bevordert de verkrijgbaarheid van biobrandstoffen van bijvoorbeeld tankvoorzieningen en van alternatieve brandstoffen in de gemeentelijke omgeving . Hierbij wordt de dialoog gezocht met belanghebbende tankstations binnen de gemeente Winterswijk . De gemeente Winterswijk zet zich, waar mogelijk, in op een zuiniger en schoner wagenpark en/of voertuigen die voor een groter aandeel op alternatieve brandstoffen kunnen rijden . Alternatieve brandstoffen zijn een serieuze overweging bij de vervanging van het wagenpark . De gemeente Winterswijk zet de huidige experimenten op het gebied van milieuzonering voort .

De gemeente Winterswijk neemt C02-emissiereductie integraal op in lokale verkeers- en vervoersplannen .

2.4 Energietransitie van de gebouwde omgeving Algemeen De gemeente Winterswijk realiseert in de gebouwde omgeving een forse energiebesparing . Het streven is dat in 2020 de nieuwbouw energieneutraal is en dat het energieverbruik van woningen en gebouwen in 2020 met meer dan 50% is verlaagd . Hiertoe zal onder andere het energieprestatiecoëfficient (EPC) voor nieuwe woningen door het Rijk in 2011 aangescherpt worden naar 0,6 en in 2015 naar 0,4 . De gemeente Winterswijk geeft (i .s .m . het Rijk) voor de gebouwde omgeving een forse impuls aan innovatie voor energiebesparing . De gemeente Winterswijk stimuleert experimenten met het toepassen van innovatieve technieken bij nieuwbouw en renovatie . Specifiek De gemeente Winterswijk werkt actief mee aan de uitvoering van het programma'Meer met Minder' . De gemeente Winterswijk sluit prestatiecontracten met woningcorporaties af waarin energieprestatie-eisen zijn opgenomen . Zowel voor de bestaande woningvoorraad als voor nieuwbouw .

2 .5 Duurzame bedrijven Algemeen De gemeente Winterswijk stimuleert de markt voor duurzame producten door duurzaam in te kopen . De gemeente Winterswijk handhaaft als bevoegd gezag op basis van de Wet milieubeheer de naleving van energievoorschriften . Uitgangspunt is dat alle energiebesparende maatregelen die zich binnen 5 jaar terugverdienen, genomen diene n te worden . De gemeente Winterswijk gaat samen met andere gemeenten en de VROM-inspectie een nieuw systeem van periodieke controles ontwikkelen . Belangrijkste aandachtpunten bij controles zijn doorgaans gevaar, schade en hinder . Inmiddels hebben zich nieuwe milieuthema's aangediend . De gemeente Winterswijk zet zich in voor de afvang en opslag van CO2 .

6


Specifiek Als bevoegd gezag zal de gemeente Winterswijk bij of krachtens wet gestelde voorschriften met betrekking tot energiebesparing handhaven . Bedrijven die in de gemeente Winterswijk liggen en die onder de 'meerjarenafspraken (MJA) convenant energie efficiency' vallen ondertekenen het MJA-convenant . De gemeente Winterswijk geeft bij controles bij inrichtingen energiebesparing prioriteit .

2 .6 Duurzame agrarische bedrijven Algemeen De gemeente Winterswijk bevorde rt ( stimuleert) duurzame landen tuinbouwbedrijven . Dit soo rt bedrijven gaat bewust om met energie en brandstoffen . Ontwikkelingen bij agrarische bedrijven, zoals de verwerking van mest ( co-vergisting), de plaatsing van windturbines en kleinschalige teelt van energiegewassen zijn nodig om de doelstelling van 20% duurzame energie in 2020 mede mogelijk te maken . Voor deze ontwikkeling zijn wijzigingen van bestemmingsplannen, bouwen milieuvergunningen nodig . De gemeente Winterswijk is hiervoor veelal het bevoegde gezag . Specifiek - De gemeente Winterswijk zorgt voor een voortvarende vergunningverlening voo r duurzame en innovatieve energiesystemen . Mestvergisting in het landelijk gebied wordt daarbij zo goed mogelijk ingepast . - De gemeente Winterswijk geeft in bestemmingsplannen ruimte aan biomassavergisting en mestvergisting . Mestvergisting wordt daarbij zo goed mogelijk landschappelijk ingepast . - De gemeente Winterswijk stelt beleid vast gericht op het stimuleren van het clusteren van de energievraag en het energieaanbod in netwerken . - De gemeente Winterswijk ondersteunt agrarische bedrijven die transportbewegingen willen verminderen door als bevoegd gezag de vereiste vergunning te stroomlijnen en door actief mee te denken in oplossingen .

2 .7 Klimaatbestendige leefomgeving Algemeen Nederland moet zich voorbereiden en aanpassen om de effecten van klimaatverandering tegen te gaan . Via goede ruimtelijke inrichting, waterbeheer en gezondheidszorg moet worden ingespeeld op de klimaatverandering . Specifiek De gemeente Winterswijk gaat de komende vier jaren (i .s .m . andere gemeenten, provincie en het Rijk) maatregelen voor adaptatie in kaart brengen en uitwerken . Deze maatregelen sluiten aan bij de ruimtelijke en stedenbouwkundige ontwikkelingen, waterbeheer en gezondheidszorg binnen De gemeente Winterswijk .

2 .8 Toelichtin g Voor een meer gedetailleerde beschrijving van de gemaakte afspraken wordt verwezen naar de internetsite van VROM ( www .vrom .nl/klimaat zoek onder publicaties') . Klimaatneutraal Klimaatneutraal? Is dat lekker? En is dat goed? Ja, dat is zelfs veel beter! Een klimaatneutraal product heeft de kwaliteit die je wenst én draagt bij aan het oplossen van het klimaatprobleem . Het is namelijk energiezuinig en met duurzame energie gemaakt . Alle alsnog vrijgekomen C02-uitstoot, het broeikasgas dat schadelijk is voor het klimaat, wordt gecompenseerd . Dat kan door het aanleggen van bomen en het investeren in besparende technologieën, zoals windmolens en zonne-energie . het resultaat is dat het klimaat helemaal niet belast wordt . Vandaar: `k!imaatneutraal' .

7


3 UITVOERINGSPROGRAMMA Om adequaat klimaat- en duurzaamheidsbeleid binnen Winterswijk te realiseren is integrale aanpak binnen de gemeentelijke organisatie en gemeentelijk beleid noodzakelijk . Dit beleid kan worden versterkt met ad-hoc projecten, acties en subsidieregelingen .

3 .1 Aanpa k De kaders van het beleid op het gebied van klimaat en duurzaamheid zijn in hoofdstuk 2 vastgesteld . Hierbij is aan de orde gekomen dat de gemeente Winterswijk zich graag aansluit bij de door de VNG en het Rijk gemaakte afspraken over klimaat en duurzame energie . In eerste instantie is daarom met deze nota het kader vastgesteld waaraan de gemeente Winterswijk zich verbind . Deel twee van 'Duurzaam Winterswijk' bevat het uitvoeringsprogramma van het beleidsgedeelte . Het uitvoeringsprogramma bevat acties die ondernomen worden om het beleid uit te voeren . Hierbij wordt 'het streven om' concreet doorvertaald naar'gaan doen' . Hierbij moet rekening worden gehouden met de beschikbare tijd en het beschikbare budget . Voor de jaren 2008 t/m 2011 zijn slechts uren beschikbaar voor het uitvoeren van milieubeleid en de acties die voortvloeien uit het beleid omtrent duurzame energie en klimaat . Aangezien slechts uren beschikbaar zijn voor het uitvoeren van beleid wordt voor de volgende aanpak gekozen . 1 . Veel van de beschikbare tijd zal worden gebruikt om maatregelen te nemen die geen aanvullende kosten met zich meebrengen . 2 . Ten tweede wordt met behulp van de beschikbare uren gekeken of de gemeente Winterswijk en/of initiatieven van derden in aanmerking komen voor subsidies . Hierbij wordt zowel horizontaal als verticaal geïnventariseerd welke subsidies beschikbaar zijn . Op de volgende internetsite staan overzichten van de beschikbare subsidies : www .senternovem .nl 3 . Ten derde zal worden onderzocht welke maatregelen en acties kunnen worden genomen die een reële terugverdientijd hebben . Hierbij wordt zowel naar financiële als de technische levensduur gekeken .

S

Bijlage 1: BELANGRIJKE MONDIALE MILIEUPROBLEME N Belangrijke milieuprobleme n • Afname van biodiversiteit en overbevissing ; • Aantasting van ecosystemen (koraalriffen, (tropische) wouden, toendra, polen) ; • Beschikbaarheid zoet oppervlaktewater en bodemwater en verdroging ; • Aantasting van (landbouw)gronden door erosie, verwoestijning en verzilting ; • Broeikaseffect ; • Vergiftiging, verzuring en vermesting ; • Luchtkwaliteit en gat, in de ozonlaag .

Gevolgen milieuprobleme n • In een in 2005 uitgekomen rapport schat de VN in dat het aantal 'milieuvluchtelingen2'van de huidige 20 miljoen naar 50 miljoen zal stijgen in 2010 . Dit betekent dat het aantal milieuvluchtelingen op dat moment het aantal conventionele vluchtelingen zal overstijgen . • Het millennium ecosystem assessment report uit 2005 concludeert dat aantasting van ecosystemen en gebruik van biologische grondstoffen (hout, vezels, vis) dermate groot is dat de millenniumdoelstellingen3 in het gedrang komen . Positief punt uit het rapport is dat met wereldwijde toepassing van de huidige stand der techniek veel aantasting voorkomen of verminderd kan worden . • Groot Brittannië heeft gevraagd om behandeling van klimaatproblematiek in de VN Veiligheidsraad omdat het geo-politieke spanningen verwacht door klimaatsverandering . • De World Health Organisation (WHO) is in 2007 naar buiten gekomen met een rapport over de gevolgen van slechte milieuomstandigheden op de gezondheid . Vier miljoen kinderen onder de vijf jaar sterven jaarlijks aan gevaarlijke milieuomstandi?heden zoals vervuilde lucht, met ziektekiemen besmet water of blootstelling aan chemicaliën . In Nederland gaat het volgens de WHO om jaarlijks 21 .000 milieudoden . • Volgens voormalige vice-directeur van de Wereldbank en Engelse regeringsadviseur Sir Nicolas Stem is de schade aan de welvaart door het nu treffen van maatregelen die het broeikaseffect helpen te beperken aanzienlijk veel beperkter dan de structurele jaarlijkse mondiale welvaartsderving die een sterk veranderd klimaat kan veroorzaken . • De energievraag in landen als China en India neemt volgens het internationaal energie agentschap zo sterk toe dat binnen acht jaar een wereldwijde energiecrisis kan ontstaan .

' Het gat in de ozonlaag wordt inmiddels niet meer jaarlijks groter door succesvolle terugdringing van het gebruik van CFK's . De komende jaren zal het gat geleidelijk aan kleiner worden totdat naar verwachting omstreeks 2050 weer de natuurlijke toestand zal worden bereikt. 2 Een milieuvluchteling is iemand die uit een gebied wegtrekt omdat het milieu dermate achteruitgegaan is (door verdroging, uitputting, etc .) dat er niet meer te leven valt . 3 De millenniumdoelstellingen zijn een aantal internationale afspraken op het gebied van gezondheidszorg, toegang tot drinkwater en voedsel, onderwijs, emancipatie, milieu en economie waarvan alle 191 VN-lidstaten hebben aangegeven dat ze deze willen bereiken . De gemaakte afspraken zijn samen te vatten in een achttal doelen (zie bijlage F) . De gekwantificeerde doelen dienen grotendeels gerealiseerd te zijn in 2015 . " Het is de eerste keer dat de wereld gezondheidsorganisatie een aantal noemt . Belangrijkste doodsoorzaken zijn onder meer vergiftigingen, diarree en malaria . De meeste ziektegevallen door gevaarlijke milieuomstandigheden komen voor in Afrika, gevolgd door delen van Zuidoost-Azië .

Meer informatie over de stand van zaken van natuur en milie u • Bij het milieuprogramma van de Verenigde Naties UNEP worden rapportages gemaakt over de stand van zaken met betrekking tot natuur en milieu . Meer informatie : www .unep .or g • Door het Intergovernmental Panel on Climate Change worden rapportages gemaakt over het broeikaseffect . Meer informatie : www .iccp .ch • Het Europees Milieuagentschap (EEA) brengt rapportages uit over de mondiale en Europese stand van zaken van natuur en milieu . Meer informatie www .eea .europa .e u • Informatie over het Nederlandse milieubeleid is te vinden op www .vrom .n l • Het onafhankelijke wetenschappelijke adviesorgaan milieuen natuurplanbureau (MNP) brengt jaarlijks een milieubalans en natuurbalans uit over de stand van zaken van natuur en milieu in Nederland . Meer informatie www .mnp .n l • Daarnaast bevat de site van het milieu en natuurplanbureau in het apart toegankelijk gemaakte milieu en natuurcompendium een schat aan gegevens over milieu en natuur in Nederland . Meer informatie : www .milieuennatuurcompendium .n l • Communicatie over het broeikaseffect vindt in Nederland plaats door het KNMI en het klimaatportaal . Meer informatie : www .klimaatportaal .nl en www.knmi .n l • Het vakgebied van duurzame energie en klimaat kent vele instrumenten en definities . Hiervoor wordt verwezen naar bijlage 4 .

Bijlage 2: KADER De vraag naar energie en elektriciteit is sinds de industriële revolutie vrijwel constant gegroeid en er wordt verwacht dat deze ook zal blijven groeien . Het is bekend dat fossiele brandstoffen eindig zijn, waardoor het aanbod van deze energiedragers beperkt is . Door dit verschil in vraag en aanbod stijgen de energieprijzen . Om te voorkomen dat energie onbetaalbaar wordt probeert men het gedrag van de energieconsumenten te veranderen . Deze gedragsverandering probeert men met behulp van milieuen klimaatbeleid te bereiken . Op internationaal, Europees, nationaal, provinciaal en regionaal niveau zijn wetten, regelgeving en afspraken gemaakt om deze gedragsverandering te stimuleren . Maar ook bedrijven en NGO's (niet gouvernementele organisaties) zijn actief op dit thema . In dit hoofdstuk wordt ingegaan op deze afspraken en op welk niveau ze zijn gemaakt . Door het grote aantal regels, wetten en afspraken wordt er gekeken naar enkele (de belangrijkste) delen hiervan . Deze paragrafen zijn dus zeker niet limitatief .

Internationale afsprake n Op Internationaal niveau is het moeilijk om duidelijke en dwingende regels op te stellen . Dit komt vooral door tegenwerking van verschillende landen . Niet elk land heeft dezelfde doelstellingen en niet elk land heeft dezelfde prioriteiten . Toch worden steeds meer landen zich bewust van de problematiek rond de klimaatverandering . Ondanks de grote tegenstand probeert de Verenigde Naties (waar 192 landen deel van uit maken) een aantal afspraken te maken om de gevolgen van het broeikaseffect te beperken . Landen die kunnen dergelijke afspraken (of protocollen) ondertekenen en laten bekrachtigen . Kyoto-protocol Het Kyoto-protocol werd in 1997 opgesteld als aanvulling op het Klimaatverdrag . Industrielanden verbinden zich hierin om de uitstoot van broeikasgassen in 2008-2012 met gemiddeld 5% te verminderen ten opzichte van het niveau in 1990 . Per land gelden uiteenlopende reductiepercentages . De VS moeten bijvoorbeeld de uitstoot van broeikasgassen met 7% verminderen, Japan met 6% en de Europese Unie met 8% . De Europese Unie heeft vervolgens na onderling overleg de emissiereducties per lidstaat bepaald . Nederland moet zijn broeikasgasemissies in 2008-2012 met 6% hebben gereduceerd ten opzichte van 1990 . De percentages lopen sterk uiteen : zo moet Luxemburg de uitstoot met 28% verminderen en mag Portugal de uitstoot nog met 27% laten groeien . Naast kooldioxide (CO2) tellen hierbij ook de overige broeikasgassen mee : methaan (CHa), lachgas (N20) en een aantal fluorverbindingen (HFK's, PFK's en SF6) . De Verenigde Staten hebben gezegd het Kyoto-protocol niet te bekrachtigen, omdat het de economie niet ten goede zou komen . Door het niet bekrachtigen van de VS heeft Australië ook besloten om het protocol niet te bekrachtigen . In Kyoto is tevens besloten dat industrielanden een deel van hun reductieverplichting via maatregelen in het buitenland mogen realiseren . Sommige maatregelen zijn goedkoper te realiseren in ontwikkelingslanden dan in eigen land . Daarvoor bevat het Kyoto-protocol drie nieuwe instrumenten : het Joint Implementation (Jl,ontwikkelingen in geïndustrialiseerde landen), Clean Development Mechanism (CDM, ontwikkelingen in ontwikkelingslanden) en emissiehandel . Deze zogenoemde flexibele instrumenten maken het mogelijk in het buitenland uitstootvermindering van broeikasgassen te realiseren en te kopen . De vermindering kan worden gebruikt bij het nakomen van de eigen verplichting .

Millenniumdoelstellingen V N In 2000 hebben regeringsleiders van 159 landen de 8 millenniumdoelstellingen geformuleerd om vóór 2015 de belangrijkste problemen in ontwikkelingslanden aan te pakken . Millenniumdoelstelling 7 is het waarborgen van een duurzaam milieu . De gevolgen van klimaatveranderingen zijn sterk merkbaar in veel ontwikkelingslanden en vormen een bedreiging voor de toekomstige economische groei . Klimaattop Nairob i Van 6 tot 17 november 2006 werd er in Nairobi een klimaatconferentie gehouden met milieuministers van 165 landen . Tijdens deze conferentie zouden er afspraken moeten worden gemaakt over een opvolger van het Kyoto-protocol, dat in 2012 afloopt . Het resultaat van deze conferentie werd over het algemeen als 'teleurstellend' ervaren, omdat er geen concrete reductie-afspraken zijn gemaakt . Bali Action Pla n Geïndustrialiseerde landen en ontwikkelingslanden zijn het op de VN-klimaatconferentie in Bali eens geworden over de aanpak van klimaatverandering . De VN-lidstaten onderschrijven het Bali Action Plan, een actieplan dat moet leiden tot een mondiaal klimaatbeleid vanaf 2012 . Het huidige klimaatverdrag loopt dan af . De geïndustrialiseerde landen - inclusief de Verenigde Staten - onderkennen de noodzaak om de uitstoot van broeikasgassen terug te dringen . En ook ontwikkelingslanden moeten over twee jaar acties hebben gemaakt om hun uitstoot van broeikasgassen te verminderen . In Bali is een agenda opgesteld om in twee jaar nieuwe klimaatafspraken te maken . In 2009 moet onder meer invulling zijn gegeven aan : • meetbare en verifieerbare acties van rijke landen, inclusief concrete percentages om de uitstoot van broeikasgassen te verminderen, die met elkaar vergelijkbaar zijn ; • meetbare en verifieerbare acties van ontwikkelingslanden om klimaatverandering tegen te gaan met technologische en financiële steun van rijke landen ; • beleid om ontbossing op grote schaal tegen te gaan ; • internationale samenwerking bij maatregelen om de gevolgen van klimaatverandering (adaptatie) op te vangen en financiering van het Adaptatiefonds ; brede samenwerking aan technologische ontwikkeling voor mitigatie (beperken van klimaatverandering) en adaptatie (aanpassen aan klimaatverandering) en overdragen van technologische kennis aan ontwikkelingslanden .

Europees milieubelei d Europese Uni e Vrijwel alle Europese regelgeving komt van de Europese Commissie . De Europese Commissie oefent vier hoofdtaken uit : 1 . Zij dient wetsvoorstellen in bij het Europees Parlement en de Raad van de Europese Unie ; 2 . Zij beheert het communautair beleid en legt dit ten uitvoer ; 3 . Zij controleert of het Gemeenschapsrecht wordt nageleefd (in samenwerking met het Europese Hof van Justitie) ; 4 . Zij vormt een belangrijke woordvoerder namens de Europese Unie en onderhandelt over, met name, internationale handels- en samenwerkingsovereenkomsten . Binnen de Europese Unie kent men de Kaderrichtlijnen, Richtlijnen en de daarbij behorende Dochterrichtlijnen . Richtlijnen zijn bindende voorschriften voor lidstaten, om bepaald beleid uit te voeren . Lidstaten zijn vrij om te kiezen hoe ze dit beleid willen uitvoeren . De Kaderrichtlijnen zijn richtlijnen over een sector met algemene bepalingen . Een kaderrichtlijn wordt uitgewerkt in specifieke dochterrichtlijnen .

Algemeen Europees milieubelei d Het zesde communautaire milieuactieprogramma is op 22 juli door het Europees Parlement en de Raad aangenomen . Dit zesde actieprogramma (2002 - 2012) vormt het sluitstuk van de communautaire strategie voor duurzame ontwikkeling . Het gaat uit van een nieuwe strategische aanpak voor het bereiken van de vooropgezette milieudoelstellingen in het licht van de bij de tenuitvoerlegging van het vorige actieprogramma opgedane ervaring . Het zesde milieuactieprogramma heeft dezelfde doelstellingen als het vorige programma, maar is toegespitst op vier prioritaire gebieden : klimaatverandering, natuur en biodiversiteit, milieu en gezondheid en afvalstoffen . Het is de bedoeling dat dankzij dit zesde programma de milieuprioriteiten worden verdiept en beter ten uitvoer worden gelegd . Europees klimaatbelei d Binnen de Commissie werd in 1988 de eerste mededeling gedaan omtrent het broeikaseffect en de klimaatverandering . Er werd alleen gemeld dat 'wetenschappelijk onderzoek gewenst' zou zijn . Dit onderzoek heeft plaatsgevonden tussen 1987 en 1992 . Sinds 1988 komt de klimaatverandering steeds hoger op de politieke agenda te staan . Eind 1990 wordt er een politieke overeenstemming bereikt, om de uitstoot van broeikasgassen binnen de EU in 2000 te stabiliseren op het niveau van 1990 . In 1993 werd dit voorstel geratificeerd en in 2000 haalt de de EU zijn stabilisatiedoelstelling daadwerkelijk . Door dit vroegtijdige handelen kwam de EU in een sterke onderhandelingspositie bij de totstandkoming van het Klimaatverdrag in 1992 . Europese programma's en richtliwne n European Climate Change Programme (ECCP ) Het ECCP is een programma van de Commissie, waarbij ook de industrie, nationale ambtenaren, NGO's en onafhankelijke deskundigen betrokken zijn . Ze richt zich op het ontwikkelen van voorstellen voor beleid en maatregelen om de klimaatverandering aan te pakken . In juni 2001 is het rapport van het ECCP gelanceerd . Het bevat zo'n 40 'kosteneffectieve' (> €20 .- per ton C02 reductie) opties voor broeikasgasreductie . Het totale potentieel van deze opties bedraagt tussen de 664 en 765 miljoen ton CO.-equivalent . Dat is het dubbele van de reductie die naar schatting van het Europee s Milieuagentschap nodig is om te voldoen aan de EU- reductiedoelstelling van 8% op grond van het Kyoto-protocol . Het ECCP bevat daarnaast nog een minder kosteneffectief productiepotentieel ter grootte van 450 miljoen ton C02-equivalen t European Pe rformance Building Directive (EPBD)2 Bij nieuwbouw van utiliteitsgebouwen met een oppervlak van 1 000m2 (bruikbaar vloeroppervlak) moet onderzoek worden gedaan naar collectieven enlof alternatieven energievoorzieningsystemen . Wie na januari 2006 een woning bouwt, verhuurt of verkoopt, is verplicht daar een energiecertificaat bij te leveren . Dat certificaat toont de energieprestatie van betreffend object en bevat voorstellen voor verbetering .

' Commissie van de Europese Gemeenschappen Brussel, november 1997 . Energie voor de toekomst: Duurzame energiebronnen, Witboek voor een communautaire strategie en een actiepla n Z Europees Parlement en de Raad, 16 december 2002 . EPBD, betreffende de energieprestatie van gebouwen De Richtlijn heeft betrekking op : Algemeen kader voor een methode voor de berekening van de geïntegreerde energieprestatie van gebouwen ; Toepassing van minimumeisen voor de energieprestatie van nieuwe gebouwen en bestaande gebouwen die een ingrijpende renovatie ondergaan ; Energiecertificering van gebouwen ; Regelmatige keuring van cv-ketels en airconditioningsystemen en een eenmalige totale keuring van gebouwen en verwarmingsketel ouder is dan 15 jaar .

Energie etikettering

en enerqienormen apparate n

In het kader van het SAVE-programma is in 1996 een Richtlijn3 opgesteld, waarin een etiketteringstelsel wordt geïntroduceerd voor huishoudelijke apparaten . Deze moeten de consument inzicht geven over de zuinigheid van het apparaat en ze daarmee helpen een keuze te maken . Op deze manier worden de fabrikanten 'gedwongen' om energiezuinige apparaten te ontwikkelen .

Nationale weten regelgevin g In 1988 komt het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) met het rapport "Zorgen voor Morgen" . In dit rapport wordt een beeld gegeven van de milieukwaliteit van Nederland en worden voorspellingen gedaan over de ontwikkeling tot 2010 . De conclusies worden als bijzonder schokkend ervaren, waardoor de rijksoverheid ingrijpende milieumaatregelen als noodzakelijk acht . Dit leidt in 1989 tot het eerste Nationaal Milieubeleidsplan (NMP1), gepubliceerd door het ministerie van VROM . In het NMP1 worden extra milieumaatregelen voorgesteld . De hoofddoelstelling in het NMP1 is duurzame ontwikkeling4 . De veroorzakers van de milieuproblemen worden verantwoordelijk gemaakt voor het oplossen ervan . Verder staan integrale thema's en gebiedsgerichte benaderingen centraal . In 1990 worden de maatregelen uit het NMPI aangescherpt om de doelstellingen te kunnen halen, het NMP-Plus . NMP4 Het 4a, en tevens laatste, NMP5 (2001) spreekt over een agenda tot 2030 en beschrijft welke maatregelen nodig zijn om deze te bereiken . Er staan 7 hardnekkige milieuthema's centraal : 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

Verlies aan biodiversiteit ; Klimaatverandering ; Overexploitatie van natuurlijke hulpbronnen ; Bedreigingen van de gezondheid ; Bedreigingen van de externe veiligheid ; Aantasting van de leefomgeving ; Mogelijk onbeheersbare risico's .

De plannen van het laatste NMP waren erg ambitieus . Daarom besloot het kabinet in 2006 geen NMP5 op te stellen, maar een agenda te maken voor de uitvoering van de doelstellingen van het NMP4 . Deze zijn opgenomen in de'Toekomstagenda Milieu', gepubliceerd door het VROM in 20066 . Deze toekomst agenda heeft in vergelijking met het NMP4 weinig ambitie . Het is vooral gericht op het realiseren van in NMP's en Europees verband vastgelegde afspraken tot 2010 . Onderzoek en programma's Taskforce Energietransitie ' 24 januari 2005 is de Taskforce Energietransitie officieel geïnstalleerd . De Taskforce bestaat onder meer uit de Intervisiegroep Energietransitie en vertegenwoordigérs uit de industrie en de onderzoekswereld . De Taskforce is opgericht naar aanleiding van aanbevelingen vanuit het Innovatieplatform en de VROM- en Algemene Energie Raad . Er zijn zes thema's vastgesteld waarop de energietransitie zich richt om de duurzame energievoorziening te realiseren . Deze zijn gekozen omdat ze Nederland grote economische kansen bieden en voor Nederland werkelijk begaanbaar zijn . Hieraan wordt gewerkt in zes Platforms .

3 Raad van de Europese Gemeenschappen, 22 september 1992 . De vermelding van het energieverbruik en het verbruik van andere hulpbronnen op de etikettering en in de standaardproductinformatie van huishoudelijke apparate n ° Ministerie van VROM Den Haag, laatste bijwerking 2006 . Dossier NMP 4 5 Ministerie van VROM Den Haag, juni 2001 . Nationaal Milieubeleidsplan 4 : Een wereld en een wil 6 Ministerie van VROM Den Haag, april 2006 . Toekomst Agenda : Schoon, Slim Sterk 7 SenterNovem website'energietransitié, laatste bijwerking 11-09-2006

Deze platforms (thema's) zijn : • Duurzame Mobiliteit ; • Groene Grondstoffen ; • Keten efficiency ; • Nieuw Gas ; • Duurzame Elektriciteitsvoorziening ; • Gebouwde Omgeving . Adaotatieorogramma Ruimte en Klimaa t Het Adaptatieprogramma Ruimte en Klimaat (ARK, maart 2006) is een programma om de ruimtelijke inrichting van Nederland 'klimaatbestendig' te maken . Dat betekent dat bij waterbeheer en veiligheid, transport, elektriciteitsvoorziening, natuurbeheer en volksgezondheid rekening gehouden moet worden met de gevolgen van klimaatverandering . Het programma moet onder meer een beeld geven van de effecten van klimaatverandering en maatregelen om deze gevolgen zoveel mogelijk tegen te gaan (zogenoemde adaptatiemaatregelen) .

Wette n Wet milieubehee r De belangrijkste wetgeving op Nederlands milieugebied valt onder de Wet Milieubeheer (WM), die van kracht werd op 1 maart 1993 . De WM voegt de regels voor deze verschillende onderdelen van het milieu (ook wel milieusectoren genoemd) samen . Het voordeel is dat de regels beter op elkaar zijn afgestemd en makkelijker te handhaven zijn . Zo kunnen instrumenten uit de Wet milieubeheer, zoals milieuvergunningen of milieukwaliteitseisen, 'milieubreed' worden ingezet . Nog niet alle milieuwetten zijn in de WM ondergebracht . Enkele belangrijke 'losse' wetten zijn : de Wet Geluidhinder, de Wet verontreiniging oppervlaktewateren, de Wet bodembescherming, de Wet ammoniak en veehouderij, de Wet geurhinder en veehouderij en de Meststoffenwet . De meeste van deze wetten krijgen de komende jaren alsnog een plaats in de W M . Tot die tijd regelt hoofdstuk 22 van de WM, getiteld 'Slotbepalingen', de afstemming tussen deze wetten . De wet bepaalt welk (wettelijk) gereedschap kan worden ingezet om het milieu te beschermen . De belangrijkste instrumenten zijn milieuplannen en -programma's, milieukwaliteitseisen, vergunningen, algemene regels en handhaving . Ook bevat de wet regels voor financiële instrumenten, zoals heffingen, bijdragen en schadevergoedingen . Concrete maatregelen ter bescherming van het milieu zijn echter niet opgenomen in de WM . De wet wordt daarom een kader- of raamwet genoemd . Woningwet De Woningwet is ingevoerd in 1901 met als doel de bewoning van slechte woningen onmogelijk te maken en de bouw van goede woningen te bevorderen . Bij de woningwet hoort ook het Bouwbesluit 2003 . Het Bouwbesluit bevat bouwtechnische voorschriften waaraan alle bouwwerken, zoals woningen, kantoren, winkels e .d . in Nederland minimaal moeten voldoen . Ook verbouwingen vallen onder het Bouwbesluit . De eisen hebben betrekking op veiligheid, gezondheid, bruikbaarheid, energiezuinigheid en milieu . In het Bouwbesluit is het zogenaamde . Energieprestatiecoëfficiënt (EPC) opgenomen (ook wel de Energieprestatienorm, EPN, genoemd) . De EPC is een theoretisch berekend energieverbruik van een gebouw, aan de hand van een genormeerde berekening die in 1995 is ingevoerd . Bij deze berekening wordt rekening gehouden met het energieverbruik voor verwarming (isolatie en ventilatie), koeling, bevochtiging, ventilatoren, pompen, warm tapwater, verlichting bij een "normaal" gebruikersgedrag . Deze EPC-waarde is een dimensieloos getal en is een maat voor de energie-efficiëntie van een gebouw . Hoe lager het getal, hoe energiezuiniger het ontwerp . In het besluit van 2003 moesten nieuwe woningen nog voldoen aan een EPC van 1 . In 2006 is deze norm aangescherpt naar 0,8 .

Omgevingsvergunning De omgevingsvergunning is één geïntegreerde vergunning voor bouwen, wonen, monumenten, ruimte, natuur en milieu, die moet leiden tot : • minder administratieve lasten voor bedrijven en burgers ; • betere dienstverlening door de overheid aan bedrijven en burgers ; • kortere procedures ; • geen tegenstrijdige voorschriften . Zowel de Woningwet als de Wet milieubeheer zullen binnen de omgevingsvergunning worde gecobrdineerd .

Richtliinen Nationaal Pakket duurzaam bouwen Het Nationaal Pakket Duurzaam Bouwen is een verzameling van concepten en maatregelen die de basis vormen voor afspraken tussen bouwpartners over wat in de praktijk onder duurzaam bouwen (DuBo) moet worden verstaan . Het toepassen van maatregelen uit de Nationale Pakketten is niet wettelijk voorgeschreven en berust op vrijwilligheid van de partijen die deelnemen aan het ontwerpen bouwproces . Het is niet mogelijk de Nationale Pakketten verplicht te stellen . Gemeenten mogen geen strengere verplichten dan reeds in het Bouwbesluit is geregeld . Energieprestatie op Locati e De Energieprestatie op Locatie (EPL) is een maat, waarmee het berekende verbruik aan fossiele brandstoffen van een wijk wordt aangegeven . Een EPL kan zowel voor nieuwbouw- als voor bestaande wijken worden berekend . De EPL wordt uitgedrukt in een (rapport)cijfer van 1 tot 10 . De hoogte van de EPL-score wordt bepaald door drie factoren : • het verbruik op gebouwniveau ; • de keuze van de energiedrager (gas, elektriciteit of warmte) ; • de wijze van productie van de energiedrager (efficiëntie van de energievoorziening) . Een EPL-score van 10 geeft aan dat in een wijk netto geen fossiele brandstoffen worden gebruikt . Dit kan bereikt worden door een efficiënte energievoorziening, een hoge mate van isolatie van de gebouwen en/of het gebruik van veel duurzame energie . Vanaf het jaar 2000 moet tenminste een EPL van 6 worden gerealiseerd . Dit cijfer 6 is al haalbaar wanneer woningen worden gebouwd met een EPC van 1,0 bij toepassing van individuele gasverwarming en een normale elektriciteitsvoorziening . De aanscherping van de EPC per 1 januari 2006 naar 0,8 (zie onder Woningwet) heeft tot gevolg dat een nieuwe woonwijk een EPL moet hebben van 6,6 . Akkoord over klimaat- en energiebeleid Minister Cramer van Ruimte en Milieu (namens het kabinet) en burgemeester Wim Deetman (voorzitter van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten) hebben op 12 november 2007 een klimaatakkoord ondertekend . Kam van het akkoord is dat gemeente en Rijk zich gezamenlijk gaan inspannen voor een schoner, duurzamer en zuiniger Nederland . Het Rijk en de gemeenten geven zelf het goede voorbeeld voor een duurzamer Nederland . Doel van het Rijk is om in 2010 voor 100 % duurzaam in te kopen . De gemeenten streven naar 75% duurzaam inkopen in 2010 en 100% in 2015 . Door duurzaamheidseisen te stellen aan de producten die de overheid koopt, stimuleert zij de markt om duurzame producten te maken en lokt zij duurzame innovaties uit .

Rijk en gemeente gaan bevorderen dat het aandeel duurzame energie in 2020 op 20% komt . Dat betekent onder meer een verdubbeling van het vermogen van windenergie op land in 2011 . Ook andere vormen van duurzame energie zoals biogas worden gestimuleerd en ondersteund, Het Rijk roept daartoe de subsidieregeling Duurzame Energieproductie (SDE) in het voorjaar van 2008 in het leven . Bij nieuwbouw en renovatie is een forse energiebesparing mogelijk . Rijk en gemeenten willen dat in 2020 de nieuwbouw klimaatneutraal is . Het energieverbruik in woningen en gebouwen moet dan met 50% zijn verlaagd . Het Rijk zal de EPC-norm de komende jaren stapsgewijs aanscherpen . Gemeenten gaan bij periodieke controles energiebesparing prioriteit geven . Daarbij houden ze rekening met de deelname van bedrijven aan energieconvenanten . VNG en VROM-Inspectie werken dit samen verder uit . De gemeenten zorgen voor een voortvarende vergunningverlening en voor duurzame en innovatieve energiesystemen . Mestvergisting wordt daarbij zo goed mogelijk landschappelijk ingepast . Subsidieregeling BANS Gemeenten, provincies en stadsdelen hebben subsidie ontvangen om klimaatbeleid uit te voeren . Dat geld is voor projecten die de uitstoot van broeikasgassen reduceren op grond van de Subsidieregeling BANS klimaatconvenant (2002) . Het bestuursakkoord houdt in dat het Rijk, provincies en gemeenten in halfjaarlijkse overleggen heldere en effectieve onderlinge afspraken maken over belangrijke beleidsthema's . Daardoor wil de overheid uiteindelijk meer bereiken voor burgers, bedrijven en instellingen . In het BANS-klimaatverdrag hebben de overheden afgesproken zich meer in te zetten voor de reductie van broeikasgassen . Actueel' Agriholland . 2 februari 200 8 SDE subsidietarieven bekend, vloebare biomassa en WKK vooralsnog uitgesloten Windmolens op land, zonne-energie, biogasproductie en kleinschalige biomassa komen in aanmerking voor de Stimuleringsregeling Duurzame Energie (SDE) . Er is vooralsnog geen subsidie voor vloeibare biomassa en Warmte Kracht Koppeling (WKK) . Dat heeft minister Van der Hoeven van Economische Zaken op 31 januari in een brief aan de Tweede Kamer laten weten . De SDE-regeling gaat naar verwachting per 1 april open . Producenten kunnen dan een aanvraag indienen bij SenterNovem . De minister zegt haar keuze voor de categorieën op drie criteria te baseren : kosteneffectiviteit, toekomstperspectief en innovatiekracht . Voor elke kilowattuur (Kwh) aan zonne-energie, krijgen producenten 33 eurocent vergoed . Voor wind op land is het tarief 2,8 cent per Kwh) en voor biogas ontvangen producenten 7 eurocent per kubieke meter . Voor verbranding van vaste biomassa, vergisting van GFT en mestvergisting geldt een vergoeding van 5,3 eurocent per Kwh . Onrendabele top De hoogte van de subsidietarieven is afgeleid van de door ECN vastgestelde onrendabele top, ofwel het verschil in kostprijs tussen fossiele en deze duurzame energieproductie . Voor WKK moet de onrendabele top nog worden vastgesteld . Voor enkele categorieën op het terrein van biomassaverbranding is voor 2008 geen onrendabele top voorzien, waardoor het subsidietarief vooralsnog op nul is gesteld . Wind en zonne-energi e Dit jaar zal er voor 500 Megawatt (Mw) aan nieuw windvermogen subsidiabe l wordt gesteld . Dit komt overeen met 200 tot 300 nieuwe windturbines . Het kabinet heeft als doel om in deze kabinetsperiode te komen tot 2000 Mw nieuw windvermogen op land . Zon-pv wordt in 2008 voor 10 Mw gestimuleerd . Het vermogen van 10 Mw correspondeert met ongeveer 5000 tot 10 .000 zonneenergie systemen op woningen per jaar, bestaande uit enkele 10-tallen zonnepanelen per dak . Per woning is dit voldoende voor ongeveer de helft van het elektriciteitsverbruik . 8 Artikel afkomstig van de intemetsite www .agriholland .nl

Vloeibare biomassa wordt uitgesloten Voor wind op zee geldt een doelstelling van 450 Mw extra gedurende deze kabinetsperiode . Er zijn afspraken gemaakt die er toe leiden dat in 2009 nieuwe vergunningen voor wind op zee kunnen worden verleend . Om deze reden is de categorie wind op zee nog niet opengesteld voor dit jaar, maar dat zal wel voor 2009 gebeuren . Voor biomassa-opties speelt de discussie over duurzaamheid een belangrijke rol . Omdat er nog geen voldoende uitgewerkt certificeringsysteem bestaat, heeft minister Van der Hoeven ervoor gekozen vloeibare biomassa uit te sluiten . Budget loopt op De beschikbare middelen voor de SDE zullen oplopen van 10 miljoen euro in 2008 tot 336 miljoen structureel in 2014 . In totaal bedraagt het budget over deze periode bijna 1,4 miljard euro . Daarvan wordt in de eerste jaren het minste uitgegeven . De SDE kent per categorie een subsidieplafond . De subsidieplafonds zullen daarbij hoger liggen dan de jaarlijks beschikbare bedragen . Subsidieaanvragen die aan de criteria voldoen, zullen in volgorde van binnenkomst worden behandeld . De Ministeriéle regelingen zullen in maart in hun definitieve vorm in de Staatscourant worden gepubliceerd . SenterNovem zal de SDE uitvoeren . bron : Ministerie van EZ, 31/01/08

Provinciaal beleid De taak van de Provinciale Staten (PS) is het vaststellen van het beleid van de provincie en de controle hiervan .

Milieutaken van de provinci e De beleidsterreinen van de provincie zijn erg divers . De gebieden Ruimtelijke Ordening, Milieu en Energie zijn hier belangrijke onderdelen van . • Ruimtelijke Ordening . In streekplannen bepaalt de provincie voor een gebied in hoofdlijnen welke functie deze krijgen, zoals landbouw, woning of industrie . Deze streekplannen moeten passen binnen de plannen die het rijk maakt voor heel Nederland . De provincie beoordeelt op zijn beurt de bestemmingsplannen die de gemeenten maken . • Milieu . Op het gebied van Water en Milieu verricht de provincie onderzoek en zorgt voor saneringen van bodemverontreinigingen . Voor industriegebieden verlenen ze vergunningen met doelen normstellingen om toekomstige milieubelasting zoveel mogelijk te voorkomen . Verder stimuleert de provincie hergebruik en milieuvriendelijke afvalverwerking . Samen met Rijkswaterstaat en de waterschappen regelt de provincie dat rivieren, sloten en plassen bevaarbaar blijven, dat er gezond zwemwater is en dat afvalwater van huishoudens en industrie wordt gezuiverd . • Energie . Op het gebied van Energie stimuleert de provincie duurzame energie en duurzaam bouwen doormiddel van diverse projecten / workshops en subsidieregelingen . • Vergunningverlening . Een aantal bedrijven (ongeveer 650) moeten door de provincie, op basis van de Wet Milieubeheer en de Provinciale Milieuverordering een vergunning worden verleend . De handhaving controleert bedrijven of deze nog steeds aan de vergunning voldoen . Gelders Milieuplan-3 Op 30 juni 2004 heeft de provincie het Gelders Milieuplan-3vastgesteld (zie : www .gelderland .nl) . In het Gelders Milieuplan ligt de nadruk op een gezonde, schone, en veilige leefomgeving voor mens en natuur . Een leefomgeving waar de huidige en toekomstige generaties veilig en gezond kunnen wonen, werken en recreëren . Om dit te bereiken zijn maatregelen nodig die de milieuverontreiniging tegen gaan . De maatregelen zijn gericht op het verkeer en ve rvoer, het bedrijfsleven, de landbouw en het wonen .

Om de Gelderse ambities te realiseren wordt op verschillende beleidsterreinen samengewerkt . Zo krijgt een flink deel van het milieubeleid zijn beslag in het nieuwe Provinciaal Verkeer en Vervoer Plan 2(PWP-2) en het nieuwe Streekplan . In het PVVP-2 is een aantal maatregelen opgenomen om de milieuoverlast door verkeer op provinciale wegen aan te pakken . Het Streekplan speelt een cruciale rol in het voorkomen van nieuwe milieuknelpunten bij de planning van nieuwe bedrijventerreinen, infrastructuur of woonwijken .

Gemeentelijk belei d Gemeente Winterswii k Gemeenten in Nederland zijn verplicht jaarlijks een Milieujaarprogramma en een Milieujaarverslag vast te stellen . In het eerste worden de plannen en programma's omtrent het klimaat, milieu, energie, bouw en ruimtelijke ordening besproken . In het Milieujaarverslag wordt teruggekeken op het afgelopen jaar en wordt bepaald of de doelstellingen van het vorige Milieujaarprogramma zijn gerealiseerd . Daarnaast kunnen gemeenten een milieubeleidsplan opstellen . Dit is echter niet verplicht. Omdat de gemeente Winterswijk weinig eigen milieubeleid ontwikkelt is het milieubeleidsplan in het verleden niet opgesteld . Het ambitieniveau van het milieubeleid van gemeente Winterswijk in 2006 kan als 'volgend' worden gekarakteriseerd . Dit houdt in dat de gemeente hetgeen uitvoert dat op Internationaal, Europees en Nationaal niveau wordt opgelegd, zonder daarbij structureel eigen milieubeleid te ontwikkelen,

Bijlage 3 : ACTIVITEITEN TOT OP HEDEN Hieronder worden de activiteiten van de gemeente Winterswijk op het gebied van duurzame energie en klimaat besproken die de laatste 10 jaar zijn uitgevoerd . Deze aspecten vormen het vertrekpunt van het beleid .

Bouw nieuwe gemeentekantoo r Als alles volgens plan verloopt dan zal het nieuwe gemeentekantoor op 1 januari 2009 in gebruik worden genomen . Voorafgaand aan de bouw is een uitgebreide lijst van eisen opgesteld . Hierin zijn eisen opgenomen die de gemeente stelt ten aanzien van de bouw van het nieuwe gemeentekantoor . Bij de technische eisen is het aspect duurzaam bouwen aan bod gekomen . Bij de bouw wordt in ieder geval aangesloten bij het overheidsbeleid, zoals invoering van het Nationaal pakket Duurzame Utiliteitsbouw . De lijst van technische eisen is op 17 november 2003 opgesteld . Het Nationaal Pakket Duurzame Utiliteitsbouw heeft als uitgangspunt het terugdringen van de milieubelasting van ontwerpen, bouwen en beheren (inclusief sloop) . Het pakket bevat door de bouwsector en rijksoverheid erkende maatregelen . De meest actuele versie van het Nationaal pakket Duurzame Utiliteitsbouw (voor nieuwbouw) stamt uit januari 2005 (zie bijlage 5) en wijkt iets af van de versie die is gebruikt voor het opstellen van de technische eisen (zie bijlage 6) . De Nationale Pakketten worden niet meer geactualiseerd . Voor de pakketten woningbouw en utiliteitsbouw geldt dat al sinds begin 2005 . Begin mei 2007 publiceerde de uitgever, Stichting Bouwresearch Rotterdam (SBR) een nieuw Themapakket : Milieu en Gezondheid .

Stichting Winterswijks Cultuur Landschap (WCL ) De stichting stelt zich ten doel een bijdrage te leveren aan te formuleren en uit te voeren beleid voor behoud, herstel en ontwikkeling van het buitengebied van Winterswijk . Daarbij wordt uitgegaan van een integrale benadering van vijf thema's : • leefbaarheid ; • landen tuinbouw; • natuur- en landschapsbeheer ; • cultuurhistorie ; . recreatie en toerisme. De stichting tracht haar doel onder meer te verwezenlijken door in samenwerking met de gemeente Winterswijk : • het gevraagd en ongevraagd adviseren van, en het fungeren als klankbord voor, het college van Burgemeester en Wethouders van de gemeente Winterswijk ; • jaarlijks aan het college van B&W een jaarplan ter goedkeuring voor te leggen ; • aan het college van B&W voorstellen te doen over te initiëren projecten ; • in opdracht van het college van B&W projecten uit te werken projectvoorstellen in te dienen bij subsidieverlenende instanties ; • het geven van voorlichting ; • het verwerven van financiële middelen ten behoeve van de realisering van de gestelde doeleinden ; • het verrichten van al hetgeen met het vorenstaande verband houdt of daarvoor in de ruimste zin bevorderlijk kan zijn . De stichting houdt zich op het gebied van duurzame energie voornamelijk bezig met voorlichting, lobbyen en het verstrekken van informatie . Hiertoe heeft de stichting zowel in 2006 als 2007 een informatiedag gehouden over duurzame energie . De laatste dat vond plaats op 26 oktober 2007 en ging over 'Energie uit hout' . Bij het onderhoud van landschap, natuur en bos komt veel, niet door de houthandel te gebruiken, tak- en snoeihout vrij . Tot nu toe werd dit hout als afval gezien, maar het kan wel worden gebruikt als alternatieve brandstof .

Momenteel is de Stichting WCL, in samenwerking met Stichting Particulier Agrarisch Natuurbeheer (PAN) alle biomassastromen binnen de gemeente Winterswijk aan het inventariseren . Deze biomassastromen bestaan bijvoorbeeld uit hout en groenafval en komen vrij door agrariërs, natuurmonumenten, de gemeente Winterswijk, etc . Doel van deze inventarisatie is te onderzoeken hoe en waar deze massastromen binnen de gemeente Winterswijk hergebruikt kunnen worden . De grondgedachte hierachter is het'sluiten van kringlopen' op lokaal niveau .

Groene stroo m In de Winterswijkse Weekkrant van 22 januari 2008 stond het volgende bericht : Het stroomgebruik van onze gemeente valt sinds enige tijd onder een gezamenlijk contract van de regio's Stedendriehoek, Achterhoek en de gemeente Scherpenzeel. Het contract voorziet in de afname van volledig groene energie . De prijsvergelijker www.eneruiepriizen .nl heeft een overzicht gepubliceerd van bedrijven en instanties die de meeste groene energie verbruiken, de zogenaamde Top 25. In deze Top 25 neemt het contract waar de gemeente Winterswijk onder valt, een fraaie tiende positie in . Met dit contract heeft de gemeente een succesvolle stap gezet op het gebied van duurzame energie . ' Het college van burgemeester en wethouders van de gemeente Winterswijk heeft op 10 april 2007 besloten om mee te doen aan de gezamenlijke aanbesteding gas en elektra 2008 t!m 2010 met de gemeenten van de Regio Achterhoek en de Stedendriehoek . Per 1 januari wordt hiermee voor 100% aan groene stroom ingekocht voor de gemeentelijke gebouwen .

Fietsen Scoo rt Het managementteam van de gemeente Winterswijk heeft ervoor gekozen om deel te nemen aan de campagne 'Fietsen Scoort' . Fietsen Scoort is opgenomen in het Nationaal Actieprogramma 'Sport en Beweging' . Doel daarvan is om alle Nederlanders meer in beweging te krijgen . Bovendien draagt de campagne bij aan milieudoelstellingen . De campagne past in een gezond en slim personeelsbeleid en versterkt het positieve imago van de gemeente . het als maar groeiende autogebruik is een van de belangrijkste milieuproblemen van ons land . Het verkeer zorgt voor bijna een kwart aan de totale uitstoot van broeikasgassen . Meer fietsen doorbreekt deze negatieve trend, want fietsen draagt bij aan een beter milieu en verhoogt de leefbaarheid van ons land . Hierbij valt te denken aan : • minder uitlaatgassen (CO2) ; • minder geluids- en verkeershinder ; • minder files ; • minder noodzaak voor nieuwe autowegen ; • minder ruimte voor parkeervoorzieningen ; • minder doorsnijding en aantasting van de natuur .

Vertoning film Al Gore Op 30 januari 2007 is de film van Al Gore'an inconvenient truth' over de klimaatproblematiek aan belangstellende raadsleden en wethouders vertoond . Mede naar aanleiding van het vertonen van deze film zijn een aantal aspecten anders op de politieke agenda komen te staan .

Vereniging Klimaatverbond Nederland Het college van burgemeester en wethouders heeft op 29 augustus 2006 besloten om lid te worden van de Vereniging Klimaatverbond Nederland . Met het lidmaatschap van het Klimaatverbond wil de gemeente uitdragen werk te willen maken van energiebesparing en daardoor de uitstoot van koolstofdioxide . Lid zijn van het Klimaatverbond betekent ook dat de doelstellingen van het verbond worden ondersteund . Dit houdt onder meer in dat de gemeente zelf het goede voorbeeld moet geven op het gebied van energiegebruik, de aanleg van infrastructurele werken, de bouw van gebouwen etc .

DE-scanl De gemeente Winterswijk heeft in 2004 bij 24 agrarische bedrijven op het gebied van duurzame energie een onderzoek laten uitvoeren . Het doel van de duurzame energiescan is het systematisch in kaart brengen van de mogelijkheden van duurzame energietoepassingen binnen het bedrijf . De financiële, juridische en technische consequenties van de duurzame energieopties worden daarbij in kaart gebracht . Op basis van de DE-scan is een bedrijf in staat te besluiten een gedetailleerder haalbaarheidsonderzoek uit te (laten) voeren naar de meest veelbelovende optie voor duurzame energie of zelfs direct stappen te zetten richting realisatie . Zowel duurzame energie als energiebesparing leiden tot het terugdringen van de koolstofdioxide-uitstoot . De DE-scans bij de deelnemende bedrijven zijn gericht op duurzame energie, maar waar het voor de hand ligt is de onderneming ook op de mogelijkheden met betrekking tot energiebesparing gewezen .

Beleidsnota Openbare Verlichtin g Op 22 mei 2003 (nummer V-7) heeft de raad de Beleidsnota Openbare Verlichting 2003 - 2012 vastgesteld .

Maatschappelijk kade r In hoofdstuk 2 (Maatschappelijk kader) wordt onder andere gesproken over energie en milieu . Hierin wordt onder andere omschreven dat het energie- en milieubeleid geen zodanige prioriteit mag krijgen dat dit de wijze van functioneren van de openbare verlichting belemmerd . De verlichting moet in stat blijven om aan haar primaire doel te beantwoorden ; het creëren van een veilige omgeving voor alle verkeersdeelnemers . De gemeente erkent dat voor de openbare verlichting een duidelijke voorbeeldfunctie is weggelegd, aangezien deze een van de meest in het oog springende uitingen is van de wijze waarop door de gemeente Winterswijk wordt omgegaan met energie . In de nota is afgewogen om PV-lichtpunten (photo-voltaïsch) te gebruiken . Dit zijn lichtpunten waarvoor de benodigde elektrische energie overdag wordt opgewekt door middel van zonnepanelen . Ook is afgewogen om de, ten behoeve van de openbare verlichting noodzakelijke elektrische energie op te wekken met behulp van zonnepanelen . Rendabele realisatie van beide aspecten bleek niet mogelijk . Mogelijk dat dit, met de huidige stand der techniek, wel mogelijk is . Energiebespari ng De gemeente Winterswijk hanteert met betrekking tot de te realiseren energiebesparing in beginsel het Kyoto-protocol (zie hiervoor ook paragraaf 3 .1 .1) . In dit document is vastgelegd dat de geïndustrialiseerde landen zich zullen inspannen om, in de periode 2008 - 2012, de emissie van broeikasgassen terug te brengen tot 5% onder het niveau van 1990 .

' Samenvatting 24 DE-scans, projectnummers 2020-03-13-11-053 t!m 2020-03-13-11-076, DLV Adviesgroep NV, 10 januari 2005

Windturbine steengroeve Door het bedrijf NEG Micon Holland Project Development is in 2001 op initiatief van de grootschalige industrie van de Winterswijkse Steen en Kalkgroeve (WSK) een projectplan geschreven voor het plaatsen van een windturbine op het terrein van de WSK2 .

Windenergie3 In 1999 is door ECOFYS in opdracht van de gemeente Winterswijk een onderzoek uitgevoerd naar de vragen of het mogelijk is om na te gaan Hie rtoe is een quick-scan uitgevoerd . Conclusie van het rappo rt was het volgende : De landelijke doelstelling voor duurzame energie betreft een aandeel van 10% van de Nederlandse energiebehoefte in het jaar 2020. Voor windenergie geld dat 1 .500 MW op land geplaatst moet worden . De gemeente kan bijna 1% van dit vermogen realiseren . Hierdoor kan de gemeente zich als groene' gemeente profileren en een vooraanstaande plaats innemen als gemeente die het klimaatprobleem serieus aanpakt. Het college van burgemeester en wethouders heeft op 16 november 2001 kennisgenomen van bovenstaande bevindingen . De raad heeft op 11 december 2001 o .a . besloten om positief mee te werken aan de plaatsing van een windturbine(s) wanneer er een verzoek komt om deze te laten plaatsen met inachtname van de voorwaarden die gelden ingevolge het Provinciale streekplan voor witte gebieden .

Energiebesparingsplan Door de raad is op 28 mei 1998 (nummer V-19) het Energiebesparingsplan Gemeente Winterswijk, de gemeentelijke energiebesparingsaanpak (GEA), vastgesteld . Gekoppeld aan het energiebeleidsplan is een uitvoeringsprogramma opgesteld voor de jaren 1998 tot en met 2001 . In het energiebesparingsplan zijn een viertal kansrijke doelgroepen geselecteerd (zie besluit B&W van 17 april 1997) op basis van het energieverbruik en de beïnvloedingsmogelijkheden . De vier doelgroepen : • Gemeentelijke gebouwen, w .o . scholen en gemeentelijke sportaccommodaties ; • Bestaande woningen ; • Nieuwbouwwoningen ; • Industrie . Op basis van het energiebesparingsplan zijn een aantal projecten uitgevoerd : • Bij 10 scholen zijn zonnepanelen met infodisplay geïnstalleerd (conform besluit 10 januari 2002, nummer 11844) ; • In samenwerking met het NME-centrum zijn energielessen aan de groepen 7 en 8 gegeven . • In 1998 heeft een zonneboileractie plaatsgevonden .

2 P rojectbeschrijving, Windenergieproject Winterswijksche steen en kalkgroeve, 1 (2) windturbine NM900/52 ashoogte 70 meter, NEG Micon Holland P roject Development, RDC/01 P020/rdc, 5 februari 2 0 0 1 3 Gemeente Winterswijk en windenergie, E 674, ECOFYS, mei 1999

Bijlage 4: DEFINITIES EN INSTRUMENTEN VOOR DUURZAAMHEID Vaak wordt verwezen naar de instrumenten Trias Energetica en de Ladder van Lansink die gebruikt kunnen worden om invulling te geven aan energie- en inkooplafvalbeleid . De instrumenten geven een duidelijke hiërarchie aan in voorkeur voor aanpak van milieuproblemen in de praktijk . Ook biedt deze systematiek een goed inzicht hoe qua duu rzaamheid kan worden opgeklommen met betere maatregelen .

Brundlandt definitie duurzame ontwikkelin g 'Duurzame ontwikkeling is een ontwikkeling waarbij de huidige wereldbevolking in haar behoeften voorziet zonder de komende generaties te beperken om in hun behoeften te voorzien :

Maatschappelijk verantwoord ondernemen ( People Planet Profit) Duurzame ontwikkeling wordt in de praktijk (voor bedrijven en instellingen) vaak voorgesteld door de drie P's (triple P) : people (mensen), planet (planeet) en profiGprosperity (winst/welvaart), die staan voor respectievelijk de sociale, ecologische, economische dimensies van het begrip . Bij duurzame ontwikkeling moet men ernaar streven om deze drie P's (oftewel : natuur, samenleving en economie) met elkaar in harmonie te brengen .

Cradle to Cradle (van wieg tot wieg ) Op het gebied van milieutechnologie, productontwikkeling en innovatie is het Cradle to Cradle concept een belangrijk richtsnoer voor de toekomst . De ontwerpers van dit concept zijn de vooraanstaande toxicoloog Braungart en de architect McDonough . Inmiddels wordt het concept al toegepast door Ford, Nike en de Chinese overheid . Het concept Cradle to Cradle betekent letterlijk van wieg tot wieg . Centraal bij Cradle to Cradle staat het slim ontwerpen van producten zodat: 1 . Ze de mens en de natuur niet kunnen schaden ; 2 . Liefst zelfs nuttig zijn voor de omgeving (voorbeelden zijn gebouwen die meer energie opleveren dan ze gebruiken, water en lucht voor de omgeving zuiveren en prettig zijn voor de werknemers of auto's die de lucht zuiveren) ; 3 . Makkelijk uit elkaar te halen zijn en hoogwaardige grondstof (voedsel) vormen voor de technosfeer (nieuwe producten) of de biosfeer (bio afbreekbaar of bio-opneembaar) . Hierbij is het dus nodig om niet meer ouderwets symptomen aan te pakken (rookgasreiniging, aparte inzameling chemisch afval, etc .) maar de te gebruiken gronden hulpstoffen, de productiemethode en het ontwerp van producten opnieuw te doordenken en ze in elk stadium nuttig te maken .

Verruimde Reikwijdte De Hinderwet, die vooral diende om overlast door bedrijfsmatige activiteiten te beperken, werd in 1993 opgevolgd door de wet Milieubeheer . In de Wet milieubeheer werd ook zorgplicht (art 1 .1 a Wet milieubeheer) voor het milieu opgenomen . Dit werd de verruimde reikwijdte van de Wet Milieubeheer genoemd . In de praktijk biedt dit artikel milieuvergunningverleners en -handhavers de ruimte om onder voorwaarden (die via jurisprudentie zijn uitgekristalliseerd) eisen voor milieuzorg te stellen aan bedrijven op het gebied van : • Energie • Wate r • Afvalpreventie en afvalscheidin g • Verkeers- en vervoersmanagement

Het krachtige element van deze binnen (bedrijfs)milieuzorg algemeen toegepaste aandachtspunten is dat er vaak milieuwinst bij de bedrijfsvoering kan worden geboekt tegen minder of gelijkblijvende kosten .

Trias Energetica De trias energetica geeft een voorkeursvolgorde voor de aanpak van energieproblematiek en broeikaseffect : 1a . Energiebesparing algemeen ; lb . Energiebesparing door hergebruik restwarmte ; 2 . Duurzame energiebronnen ; 3 . De energievraag die niet door duurzame bronnen gedekt kan worden voorzien van schone fossiele energie .

Ladder van Lansin k De ladder van Lansink is opgenomen in de Wet milieubeheer en in het Landelijk AfvalbeheerPlan 2002-2012 (LAP) : 1 . preventie (voorkom het ontstaan van afval) ; 2 . preventie (ontwerp producten met het oog op afvalpreventie en nuttige toepassing) ; 3 . nuttig toepassen door producthergebruik ; 4 . nuttig toepassen door materiaalhergebruik ; 5 . nuttig toepassen als brandstof ; 6 . verwijderen : verbranden ; 7 . verwijderen : storten .

Energiece rt ificaat Naar aanleiding van de Europese gebouwenrichtlijn (EPBD) dient per 1 januari 2008 bij verhuur en verkoop van woningen een energiecertificaat te kunnen worden overlegd . Woningbouwcorporaties moeten hun complete woningbestand in 2009 hebben voorzien van een energiecertificaat . Woningen worden op basis van hun energieprestatie ingedeeld in een gecertificeerde energieklasse . Een huurder of koper kan zo een inschatting maken van de te verwachten energiekosten . Ook is de klasse bepalend voor de maximale huur . Een woningbouwcorporatie krijgt via de certificaten een totaaloverzicht van welke woningen het minst zuinig zijn en waar het meeste rendement te halen valt bij renovatie .

GPR-gebouw Veel gemeenten ( waaronder Zwolle en Deventer) gebruiken voor hun DuBo beleid het door gemeente Tilburg en WIE adviseurs ontwikkelde programma GPR gebouw . Via dit programma kan een bouwproject een score van 1 tot 10 krijgen op de volgende 6 duu rzaam bouwen thema's : energie, mate ri alen, afval, water, gezondheid en woonkwaliteit . Er zijn programma's voor nieuwbouw, bestaande bouw en bedrijfsgebouwen .

Stichting milieukeu r De stichting milieukeur (www.smk .nl) ontwikkelt, beheert en toetst duurzaamheidscriteria . De criteria komen tot stand met medewerking en inbreng van consumenten- en producentenorganisaties, detailhandel, overheid en milieudeskundigen . Deze wijze van werken verzekert een breed maatschappelijk draagvlak . Onafhankelijke certificatie-instellingen controleren of de producten, processen en diensten aan de criteria voldoen .

Nationaal Pakket Duurzaam Bouwen Utiliteitsbouw Nieuwbouw

ve rs ie : januari 2005

Gebou wrype : kantoorgebou w Milieuthema's

Spec .nr Omschrijvin g

d c

m

n m N

U016 Gebruik HR"-glas met U <= 1 .2 W/m2 .K in alle verwarmde ruimten U022 Isoleer kruipluiken en zorg voor een goede afdichting U023 Pas verbeterde naad- en kierdichting toe U024 Pas individuele registra ti e van het energiegebruik toe U028 Optimaliseer het gebouwontwerp op daglich ttoetreding en visueel comfort binnenlbuiten U032 Maak het ontwerp geschikt voor het gebruik van actieve zonne-energi e U033 Plaats een zonneboile ri nstallati e U036 Voorzie in een warmwateraansluiting voor een vaatwasmachine U037 Pas een lage-temperatuu rvenvarmingssysteem toe U038 Isoleer circula ti eleidingen voor warm tapwate r U039 Gebruik een cv/warmwate rtoestel met lage NO; emissie U040 Gebruik een ketel met een zeer hoog rendemen t U041 Zorg voor aansluiting op een warmtedis tr ibu tienet U042 Isoleer cv- en distributieleidingen U046 Pas energiezuinige ventilatoren toe U048 Pas energiezuinige verlichting toe U050 Optimaliseer het ontwerp op leidinglengtes 1,1051 Pas geprefabriceerde producten toe U053 Voer ramen uit in hardgla s U054 Beperk de hoeveelheid en onderhoudsfrequentie van het schilderwerk U056 Maak verbindingen bereikbaar en demontabe l U057 Maak draagconstructies demontabel

v v v V V V V V

V V

U071 Pas alleen PVC toe waarvan de kringloop gesloten wordt U072 Hergebruik bouwcomponente n U073 Gebruik voor beton waar dit technisch mogelijk is, klinkerarme cementsoorte n U074 Indien gebruik wordt gemaakt van beton, gebruik dan waar mogelijk betongranulaat als grindvervange r U076 Gebruik ontkistingsmiddelen op plantaardige basis of biologisch afbreekbare middelen o p minerale basis ; gebruik deze producten zuini g U081 Pas voor totale houtverduurzaming milieubewuste methoden toe U098 Gebruik waar mogelijk halfverhardin g U118 Pas, indien bereikbaarheid van leidingen gewenst is, een flexibel vloersysteem to e U133 Stem de materiaalkeuze van de buitengevel af op de verwachte milieubelasting en beoogde levensduu r U146 Stem de uitvoering van niet-dragende wanden af op eisen ten aanzien van veranderbaarheid en toekomstig hergebrui k U154 Indien prefab dooselementen worden toegepast : gebruik vernieuwbare grondstof of reststof als isolatiemateriaa l U170 Pas montagekozijnen to e U171 Houd bij de materiaalkeuze voor kozijnen in buitengevels rekening met de toepassingsconditie s U177 Gebruik raamdorpels bestaande uit keramische elementen, staalplaat, natuursteen, gegoten composietsteen ofprefab beton (conform 074) U193 Gebruik als binnendeur hardboard met honingraatvulling van karton, massief spaanplaat (conform 414), multiplex of hout (conform 063/064)

m `

c Yu ° v ~ :8 E Eo É 3

d X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X

x X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X

V

U061 Bescherm opgaand werk door gevelontwer p U063 Pas, indien verkrijgbaar, duurzaam geproduceerd hout toe U064 Stem de duurzaamheidsklasse van hout af op de toepassing U065 Gebruik geen producten die (H)CFK's bevatten U066 Gebruik voor gipstoepassingen binnen ; rogips of natuurgip s U067 Gebruik afwerkmaterialen met een lage emissie naar het binnenmilie u U069 Verduurzaam stalen bouwproducten uitsluitend wanneer dit aantoonbaar noodzakelijk is

C

m y ~ n'

'

Z2

U002 Realiseer een energieprestatie die beter is dan de eis in het Bouwbesluit U003 Realiseer een extra gunstige energieprestati e U009 Neem een tochtportaal o p U012 Maak warmteweerstand begane grondvloer R . >= 3 m' .K/W U013 Maak warmteweerstand gesloten geveldelen R. >= 3 m' .KhV U014 Maak warmteweerstand hellend dak R,>= 3 m' .KJW U015 Maak warmteweerstand plat dak R e >= 3 m' .KNV

~

V V V V V V V V

x X X X

V

X

v

v

X

v

X

v

X X

v

X

v

X

V

X

X

á

Nationaal Pakket Duu rz aam Bouwen Utiliteitsbouw Nieuwbouw vereie :

januari 200 5

Gebouwtyp e : kantoorgebou w Milieuthema's Spec .nr Omschrijving

N

s m '

m ~ ~

d c ~ v E m ~ c c m ~ 0 m N n E á i= 3 ~5

Indien stalen trappen en balustraden worden voorzien van een gekleurde afwerklaag : gebruik een poedercoating U237 Gebruik voor kiezelbakken, uitlopen e .d . producten met een beperkte emissie naar regenwate r U248 Gebruik als naaddichting : PE-rolband of EPDM-rubber ; gebruik als kierdichting bij raam- en deuraansluitingen : EPDM- of EPT-rubber ; gebruik achter aftimmerlatten : PE-ban d

V

X

V

X

U252 Gebruik als elastische kit : siliconenkit of polysulfidekik gebruik als elastisch-plas tische kit: watergedragen acrylaatki t U258 Gebruik voor pleisterwerk binnen gips (conform 066), kalk of lee m U261 Gebruik voor tegelwerk op vloeren oplosmiddelvrije vloe rt egelbevestiging U265 Gebruik voor tegelwerk op wanden oplosmiddelvrije wandtegelbeves tigin g U267 Indien een dekvloer wordt toegepast, vervaardig deze dan van gips (anhydrietvloer) U270 Realiseer, indien mogelijk, betonvloeren zonder dekvloer U279 Gebruik als bepla ti ng voor wandsystemen : rogips(vezel)plaat of spaanplaat (conform 414 )

V

U225

U291 Gebruik voor schilderwerk hout buiten : oplosmiddelann verfsysteem U296 Gebruik voor voorbehandeling op steenachtige ondergrond : watergedragen voorstrijk- of irnpregneermiddel U300 Indien muurverf noodzakelijk is, gebruik minerale verf of oplosmlddelvrije dispersieverve n

V

X X X X X X X X

v v v v V

x

v

U369 Streef naar'schuim- en kitarme' detaillerin g U371 Scheid bouwplaatsafval in zoveel mogelijk relevante fractie s U378 Breng individuele watermeters aan bij meerdere gebruikers in één gebouw U383 Pas waterbesparende maatregelen to e U385 Gebruik een closet met een watergebruik van maximaal 4 liter per spoeling U389 Baseer het bouwplan op een gesloten grondbalan s U392 Handhaaf en benut natuurlijke, landschappelijke en cultuurhistorische elementen en structuren U393 Voorzie in een nestelgelegenheid voor vleermuizen en/of vogels U396 Pas natuurvrlendelijke oevers to e U411 Beperk het geluidsniveau van installaties U412 Zorg voor verbeterde geluidsisolatie binnen het gebouw U416 Pas geïntegreerde buitenzonwering toe U419 Bereid het ontwerp voor op toekomstige functionele aanpassingen U429 Voorzie in uitbreidingsmogelijkheden voor telefoon, data en elektra U430 Zorg voor integrale toegankelijkheid U436 Zorg voor sociale veiligheid U443 Lever een gebruikershandlelding me e U444 Gebruik als bedekking voor platte daken dakbedekkingssystemen met een lange levensduu r

V

X

v

x x

x

v

X X X

V

X X

V V

X X

X X X X X X X

X V

v v

X

v v

X

v v V

U476

X X

X

X

X

X X X X X X x X X X

V

U450 Maak een overdekte fietsenbergin g U466 Kies als harde vloerbedekking voor linoleum, tegels, natuursteen, bamboe of hout (conform 06310641072 ) U471 Gebruik indien mogelijk vernieuwbare grondstoffen U473 Pas zelfregelende ventilatieroosters to e

x

X X

V

V

Indien een vegetatiedak wordt toegepast : kies voor een onderhoudsarm lichtgewicht vegetatieda k U477 Installeer een systeem voor het gebruik van hemelwater U479 Plaats een zonnecelinstalla tie met extra vermogen U480 Pas een warmtepomp to e U484 Installeer een energiezuinige lift U493 Gebruik, indien gietbouw wordt toegepast, bouwstaalnetten op maat U494 Maak warmteweerstand begane grondvloer R, >= 3,5 m2.Kl W U495 Maak warmteweerstand gesloten geveldelen R . >= 3,5 m' .KM/ U496 Maak warmteweerstand hellend dak R, >= 4 m' .KlW

X

V

U353 Stem maatvoering af op handelsmate n U354 Beperk het gebruik van eenmalig verpakkingsmateriaa l U366 Pas bij platte daken een optimale bevestigingsmethode van het dakbedekkingssysteem to e

U475 Beperk temperatuuroverschrijdingen in de zome r

X

X

x

V V

X X X X X

X

X X

X X X X

v v v

x

X

v v v v

X

X X X X

Nationaal Pakket Duurzaam Bouwen Utiliteitsbouw Nieuwbouw

ve rsie: januari 200 5

Gebouwty p e: kantoorgebouw Milieuthema's Spec .nr Omschrijving

m ' N

A? ~

~ m _

x X

X

.. w N 'C ZZ

U498 Zorg voor een goede inregeting van de verwarmingsinstallatie U499 Maak warmteweerstand plat dak Rc >= 4 m' .KPN U501 Gebruik bij voorkeur producten waarvan de kringloop gesloten wordt U601 Beperk permanente verliezen van warm tapwate r U603 Pas een niet-verwarmde grote glasoverkapte ruimte toe U605 Maak gebruik van natuurlijke ventilatie U606 Maak gebruik van optimaliseringsregelingen voor verlichting, verwarming en ventilatie U608 Pas warmteterugwinning toe bij mechanische ventilati e U611 Kies een uitnodigende plaats voor de tra p U612 Maak voor ventilatoren en pompen gebruik van een (elektronische) toerenregeling U613 Optimaliseer het gebruiksrendement van koelen verwarmingstoestelle n U615 Pas meerdere kleine ketels toe in plaats van één grot e U616 Zorg voor individuele regelbaarheid van het klimaat en de verlichting in de werkomgeving U617 Maak gebruik van alternatieve koelsysteme n U618 Deel het ventilatiesysteem, de verlichting en de verwarming op in gebouwdelen U619 Pas een gebouwbeheersysteem toe (GBS ) U622 Maak gebruik van een weersafhankelijke regeling U634 Maak gebruik van energieopslag in de bodem U637 Realiseer scheiding van drager en inbou w U650 Pas stralingsverwarming toe U651 Pas stralingskoeling to e U655 Pas onderhoudsvriendelijke installaties to e U656 Stem de nagalmtijd af op het gebruik van de ruimt e U657 Zorg voor een daglichtfactor op de werkplek van tenminste 3% U667 Pas een wadi en/of buffervijver to e U671 Houd in het ontwerp rekening met uitbreidingsmogelijkheden en het opsplitsen in kleinere eenhede n U673 Stem de locatiekeuze af op de bereikbaarheid door het openbaar vervoer en/of langzaam verkeer U675 Pas gedurende gebruikstijd geen recirculatie toe in verblijfruimten U676 Zorg voor afzuiging van warmte afkomstig van verlichtin g U677 Plaats midden-volume printers en -kopieerapparaten zoveel mogelijk in een aparte ruimt e

V

-E X

X

x x x V

x

V V V

x x X X X

X

x

X X X X X X X X

V V

x x

X X

x V V V

x

x X X

vI X V X v X X v

x

U678 Creëer aparte rookruimte n U679 Ontwerp de ventilatie-en verwarmingsinstallatie op een rookvrij gebouw . U680 Indien tuchtbevochtiging toegepast wordt : kies voor ultrasone of infrasone luchtbevochtigin g U681 Stem de ventilatie-hoeveelheid af op het gebrui k U683 Voorkom het ontstaan van schadelijke en hinderlijke verontreinigingen in het gebouw U686 Pas buitenluchtfilters met een filterkwatlteit van minimaal F7 (EU7) to e U700 Pas warmtekrachtkoppeling (WKK) toe U701 Bouw compac t U709 Stem ruimtetemperatuur af op de aanwezigheid van persone n 11715 Voorkom gelijktijdig koelen en verwarmen U716 Ontwerp een flexibel werkplekconcep t U717 Isoleer de scheidingsconstructie tussen vertrekken met een groot temperatuurverschil U718 Pas translucente isolatiematerialen toe U721 Pas ruimtezonering en ruimtetemperatuurzonering toe U725 Plaats warmteschilden achter radiatore n U727 Maak gebruik van een deurdranger U729 Vergroot het visueel comfort binnen U731 Beperk windhinder en windgevaar U732 Pas terreinverlichting op zonne-energie to e U734 Koppel de hemelwaterafvoer af van het rioleringsstelsel

`v m ~

v v v V V

X X X X X

X V

x

X X X X X X X X X X X X X X

Bijlage 6 : Nationaal pakket Duurzame Utiliteitsbouw Gemeentekantoor

project

Gemeentekantoor Winterswij k

type

bouwteam

betreft

Nationaal pakket Duurzame Utiliteitsbouw 17-11-0 3

datum opgesteld versie

Kleissen & Partners BMG fase 0 nummer 1

U-nr . Omschrijving

U389 Baseer het bouwplan op een gestoten grondbalan s

opgenomen in kosten kostenanatyses

niet te realiseren wei gerekend i .v.m .

parkeerkelder U054 Beperk de hoeveelheid en onderhoudsfrequentie van het schilderwer k

ja wel gerekend

U354 Beperk het gebruik v an eenmalig verpakkingsmateriaal

ja nihil

U411 Beperk het geluidsniveau ten gevolge van installatie s

ja wet gerekend

U046 Beperk het ventilatorvermogen t.b .v. mechanische ventilatie

ja wel gerekend

U601 Beperk permanente warmtevertiezen van warm tapwater

ja wet gerekend

U06 1

ja wel. gerekend

Bescherm opgaand werk door gevelontwer p

U701 Bouw compact

ja wet gerekend

U378 Breng individuele watermeters aan bij meerdere gebruikers in één gebou w

nvt nvt

U678 Creëer aparte rookruimte

ja wet gerekend

nU618Del de verlichting en de verwarming op i n .het ventitatiesysteem, gebauwdelen

ja wel gerekend

U279 Gebruik als beplating voor wandsystemen : rogips(vezel)plaat of spaanplaat (conform 414)

ja wel gerekend

U193 Gebruik als binnendeur hardboard met honingraad vulling van karton, massief spaanptaat (conform 414), multiplex of hout (conform 063/064)

ja wet gerekend

U252 Gebruik als elastische kit : siticonenkit of polysulfidekit ; gebruik als elastisch-plastische kit : watergedragen acrylaatkit

wel gereken d

U300 Gebruik als muurverf buiten en binnen : minerale verf of ja wel gerekend watergedragen acrylaatdispersieverf U248 Gebruik als naaddichting : PE-rolband of EPDM-rubber; gebruik als ja wel gerekend kierdichting bij raam- en deuraanslui tingen : EPDM- of EPT-rubber;

gebruik achteraf timmertatten: PE-band U444 Gebruik als platdakbedekking : EPDM, APP en/of SBS gemodificeerd bitumen of PVC (conform 071 )

ja wel gerekend

U367 Gebruik bij houten kozijnen een (half)droog beglazingssysteem neen aluminium nvt 1vm duurz aam

1-8

project

Gemeentekantoor Winterswijk

type bouwteam betreft Nationaal pakket Duurzame Utiliteitsbouw datum 17-11 -03

opgesteld Kteissen & Partners l1MG versie fase 0 nummer 1 U-nr. Omschrijving

opgenomen in kosten kostenanalyses

U081 Gebruik bij totale houtverduurzaming producten die verduurzaamd neen niet gerekend zijn met de vacuiimdrukmethod e U040 Gebruik een cv/warmwatertoestel met een zeer hoog rendement ja wet gerekend U039 Gebruik een cv/warmwatertoestet met lage 140x-emissie ja wel gereken d U385 Gebruik een toilet met een watergebruikvan maximaal 4liter per ja wet gerekend spoelin g U048 Gebruik energie-efficiënte verlichting ja wet gerekend U065 Gebruik geen producten die (H)CfKs bevatten ja wel gerekend U504 Gebruik HR++-glas met U <= 1,2 W/m'K in alle verwarmde ruimten ja wet gerekend U016 Gebruik HR+-glas met U<=1,6 W/mi .K in alle verwarmde ruimten neen 1,2 U471 Gebruik indien mogelijk vernieuwbare grondstoffen zo veel ais wet gereken d mogelijk U076 Gebruik ontkistingsmiddeten op plantaardige basis of biologisch neen niet gerekend afbreekbare middelen op minerale basis ; gebruik deze producten zuinig -- U177 Gebruik raamdorpels bestaande uit keramische tegels, staalplaat, ja wel gerekend natuursteen, gegoten composietsteen of prefab beton (confor m 074) U414 Gebruik uitsluitend spaanptaat met beperkte formaldehyde-emissie ja wet gereken d U073 Gebruik voor beton waar dit technisch mogelijk is, klinkerarme neen niet bij cementsoorten central e U066 Gebruik voor gipstoepassingen binnen : rogips, natuurgips of re- ja wel gerekend kristallisatiegip s U237 Gebruik voor kiezelbakken, uitlopen e .d . producten met een ja wel gerekend beperkte emissie naar regenwate r U258 Gebruik voor pleisterwerk binnen gips (conform 066), kalk of leem neen niet gereken d U288 Gebruik voor schilderwerk hout binnen : watergedragen ja wel gerekend acrylaatdispe rsieverf of watergedragen natuu rverf

U291 Gebruik voor schilderwerk hout buiten: oplosmiddelarm verfsysteem

ja wel gerekend

U261 Gebruik voor vloertegel-bevestiging : mortel of poederlijm op ja wel gerekend cementbasis

2- 8

project


type bouwteam Nati onaal pakket Duurzame Utiliteitsbouw betreft datum 17-11-03

opgesteld klelssen B Partners BMG versie fase 0 nummer 1 U-nr . Omschrijving

opgenomen in kostenanalyses

koste n

U296 Gebruik voor voorbehandeling op steenachtige ondergrond : ja wet gerekend vratergedragen voorstrijk- of impregneermidde l U265 Gebruik voor wandtegel-bevestiging : poederlijm op cementbasis of ja wel gerekend mortel

U339 Gebruik voor waterleiding binnen : kunststof Ja wel gereken d U164 Gebruik waar mogelijk als waterkerende aansluiti ng dak/opgaand werk : gewapend EPDM, bitumen / PIB of PVC ( conform 071) .

ja wel gerekend

U493 Gebruik, indien gietbouw wordt toegepast, bouwstaalnetten op zo veel als wet gerekend maat mogelij k U392 Handhaaf en benut natuurlijke, landschappelijke en nvt cultuurhistorische elementen en structure n U724 Hang basisverlichting laag op, gebruik flexibele armaturen neen m .u .v. wel gerekend tekenkamer U072 Hergebruik bouwcomponenten neen niet gereken d U671 Houd in het ontwerp rekening met uitbreidingsmogelijkheden en ja nihil het opsplitsen in kleinere eenhede n U267 Indien een dekvloer toegepast wordt, vervaardig dezè dan van gips neen let op hechting (anhydrietvloer) U476 Indien een vegetatiedak wordt toegepast : kies voor een nvt nvt onderhoudsarm lichtgewicht vegetatiedak U074 Indien gebruik wordt gemaakt van beton, gebruik dan beton met afhankelijk navraag beton20% beton- of menggranulaat als grindvervanger centrale U474 Indien gebruik wordt gemaakt van betontegels, gebruik dan neen niet gerekend betontegels met beton-, metselwerk- of menggranulaa t U063 Indien hout wordt toegepast, gebruik bij voorkeur duurzaam ja nihil geproduceerd hou t U680 Indien luchtbevochtiging toegepast wordt : kies voor ultrasone of nvt infrasone luchtbevochtiging

U7 54 Indien prefab dooselementen worden toegepast als neen niet gereken d binnenspouwblad : gebruik vernieuwbare grondstof of reststof als isolatiemate riaal U071 Indien PVC gebruikt vrordtc gebruik PVC met hergebruik garantie en indien voor de toepassing verkrijgbaar gerecycled PVC

wel gereken d

3- 8

project

Gemeentekantoor Winterswijk .

type

bouwteam

betreft datum

Nationaal pakket Duu rz ame Utiliteitsbouw

opgesteld

Kleissen 8 Partners BMG fase 0 nummer 1

ve rsie

17-11-0 3

U-nr . Omschrijvin g


U069 Indien stalen bouwproducten worden toegepast, dient de verduu rzaming gekozen te worden in overeenstemming met de te verwachten klimaatklasse U225 Indien stalen trappen en balustrades worden voorzien van een gekleurde afwerklaag : gebruik een poedercoating

wel gerekend

ja wel gerekend

U648 Installeer een systeem voor het gebruik van grijswate r

neen niet gerekend

U477 Installeer een systeem voor het gebruik van hemelwate r

neen niet gerekend

t1484 Installeer, indien een lift wordt toegepast, een energiezuinige Lift

ja wet gerekend

U042 Isoleer cv- en distributieleidinge n

ja wel gerekend

U038 Isoleer de leidingen voor warmtapwater volledi g

ja wet gerekend

U717

ja wel gerekend

Isoleer de scheidingsconstructie tussen verVekken met een groot temperatuurverschil

U022 Isoleer kruipluiken en zorg voor een gaede afdichtin g

ja wel gerekend

U466 Kies als harde vloerbedekking voor linoleum, tegels, natuu rs teen of hout (conform 063/064/07Z)-

ja wet gerekend

U611

ja wet gerekend

Kies een uitnodigende plaats voof de tra p

U366 Leg platdakbedekking niet verkleefd aan de onderliggende constructie

ja wet gerekend

U443 Lever een duidelijke gebnrikershandleiding mee

ja wel gerekend

U057 Maak draagconstructies demontabel U450

Maak een overdekte fietsenberging

nader te bepalen

opdracht architect

ja wel gerekend

U647 Maak gebruik van alternatieve koelsystemen neen niet gerekend 11727 Maak gebruik van een deurdranger ja wel gerekend U622 Maak gebruik van een weersafhankelijke regeling ja wel gerekend 1J634 Maak gebruik van energieopslag in de bodem neen € 120 .000,00 U605 Maak gebruik van natuurlijke ventilatie zo veel als nihi l

mogelijk 4- 0

project


type bouwteam

Na tionaal pakket Duurzame U ti liteitsbouw betreft datum 17-11-0 3

opgesteld Kleissen & Partners BMG versie fase 0 nummer 1 U-nr . Omschrijving

opgenomen in kosten kostenanalyse s

U606 Maak gebruik van optimatiseringsregelingen voor verlichting neen E 30.000,00 U606 Maak gebruik van aptimaUseringsregelingen voor verwarming ja wet gerekend U606 Maak gebruik van optimatiseringsregelingen voor ventilatie ja wet gereken d

U418

Maak het gebouw voor meerdere programma's geschikt ja voel gereken d

U032 Maak het ontwerp geschikt voor het gebruik van actieve zonne- neen niet gerekend energie U056 Maak verbindingen bereikbaar en demontabel ja wet gereken d U612 Maak voor ventilatoren en pompen gebruik van een (elektronische) toerenregeling

ja wet gerekend

U012 Maak warmteweerstand begane grondvloer Re >= 3 m'-K/W neen U494 Maak warmteweerstand begane grondvioer Rc > = 3,5 m' .IUW ja wel ~end U013 Maak warmteweerstand gesloten geveldelen Rc >= 3 m' .K/W neen U495 Maak warmteweerstand gesloten geveldelen Rc >= 3,5 rn' .K/W ja wet gerekend U014 Máák warmteweerstand hellend dak Rc >= 3 m' .^

m

.K/W

nv ttf496Makwrmestndb akRc>=4mz

U015 Maak warmteweerstand plat dak Rc >= 3 m2 .K/W nee n U499 Maak wannteweerstand plat dak Rc > = 4 mz .K/W ja wet gerekend U009 Neem een tochtportaal op ja wet gerekend 1J716

Ontwerp een flexibel werkplekconcept ja wet gerekend U028 Optimalíseer het gebouwontwerp op dagiich ttoetreding en visueel ja wet gerekend comfort binnen/buiten U613 Optimaliseer het gebruiksrendement van koelen recirculatie wel gerekend Verwarmingstoestelle n U050 Optimaliseer het ontwerp op leidinglengtes zo veel als mogelijk U686 Pas buitenluchtfilte rs met een filterkwaliteit van minimaal F7 (EU7)

nader te bepaten nihil

toe U619 Pas een gebouwbeheersysteem toe (GB5)

wet gerekend

5- 8

project Gemeentekantoor type bouwtea m

Winterswijk

Nationaal pakket Duu rzame U ti liteitsbouw betreft datum 17-11-0 3

opgesteld Kleissen $ Partners BMG versie fase 0 nummer 1 U-nr . Omschrijving opgenomen in kosten . kostenanalyse s

U037 Pas een laagtemperatuur verwarmingssysteem toe nader te bepalen nihil U603 Pas een niet-verwarmde grote glasoverkapte ruimte toe nader te bepalen ontwerp U667

Pas een wadi en/of buffervijver toe neen niet gerekend

L1480 Pas een warmtepomp toe neen € U675

Pas gedurende gebruikstijd geen recirculatie toe in verblijfnrimten

50 .000,00

neen niet gerekend

U416 Pas geintegreerde buitenzonwering toe ja wet gereken d U051 Pas geprefabriceerde producten toe daar waar economisch mogelijk en verantwoord U024 Pas individuele registratie van het energiegebruik toe neen niet gereken d U723

Pas luchtcotlectoren toe voor ruimteverwarming en/of neen niet gerekend voorverwarming van venUtatieluch tU615Pasmerdklints toe in ptaats van 1 grote ja

wet ge rekend

11396 Pas natuurvriendelijke oevers toe nvt nv t U655 Pas onderhoudsvriendelijke installaties toe ja wel gerekend U721 Pas ruimte/temperatuurzonering toe

neen niet gerekend

U651 Pas stralingskoeling toe neen niet gerekend U650 Pas stratingsvenvarming toe neen niet gerekend U718 Pas translucente isolatiematerialen toe neen niet gerekend U023 Pas verbeterde naad- en kierdichting toe ja wet gerekend U700

Pas warmtekrachtkoppeling (WKK) toe neen niet gerekend

U722 Pas warmteterugwinning toe bij afvoerwater van douches neen nvt U608 Pas warmteterugwinningtoe bij mechanische ventilatie recirculatie wet gerekend U473 Pas zelfregelende ventilatieroosters toe neen niet gereken d

6- 8

project


type

bouwteam

betreft datum

Nationaal pakket Duurzame Utitit&tsbouw 17-11-03

opgesteld

Kleissen E Partners 8MG

versie

fase 0 nummer 1

U-nr . Omschrijving


U033 Plaats een zonneboiler neen niet gerekend U479 Plaats een zonnecetinstailatie met extra vermogen neen

niet gerekend

U677 Plaats midden-volume p ri nters en - kopieerapparaten zoveel daar waar PvE dan mogelijk in een apa rte ruimte gevraagd binnen gerekend U725 Plaats warmteschilden achter radiatoren neen niet gereken d U002

Realiseer een energieprestatie die beter is dan de eis in het neen niet gerekend Bouwbesluit bouwkundig ontwerp

U002 Realiseer een energieprestatie die beter is dan de eis in het neen niet gerekend Bouwbesluit installatietechnisch ontwer p U003 Realiseer een extra gunstige energieprestatie

als mogelijk ontwerp en locati e

U637 Realiseer scheiding van drager en inbouw ja wel gereken d U371 Scheid bouwplaatsafvat in zoveel mogelijk relevante fracties

ja

wet gerekend

U064 Stem de duurzaamheidsklasse van hout en de ëvéntuele ja wel gerekend oppervlaktebehandeling per geval af op de beoogde toepassin g U673 Stem de locatiekeuze af op de bereikbaarheid door het openbaar vervoer en/of langzaam verkee r

ja voorradig

U133 Stem de materiaaUceuze van de buitengevel af op de verwachte milieubelasting en beoogde levensduu r

ja wet gerekend

U170 Stem de materiaatkeuze voor buitenkozijnen af op de risicoklass e

ja wel gerekend

U656 Stem de nagalmtijd af op het gebruik van de ruimte

ja wet gerekend

U681 Stem de ventilatie-hoeveelheid af op het gebruik

ja wet gerekend

U353 Stern maatvoering af op handelsmaten

ja wel gerekend

U1 46 Stem materiaalkeuze van niet-dragende wanden af op eisen ten aanzien van veranderbaarheid en toekomstig hergebrui k

ja wel gerekend

U709 Stem ruimtetemperatuur af op de aanwezigheid van persone n

ja wet gerekend

U369

ja vael gereken d

Streef naar "kiGanr~--" detailleri ng

7- 8

project


type

bouwteam

betreft

Nationaal pakket Duurzame Utiliteitsbouw 17-11-03

datum opgesteld vers ie

Kleissen Ft Partners BMG fase 0 nummer 1

U-nr . Omschrijving

U383 Tref waterbesparende voorzieningen U729 Vergroot het visueel comfo rt binnen U053 Voer ramen uit in hardglas


neen niet gerekend als mogelijk ontwer p neen niet gerekend

U021 Voer vloers pa ringen en -aansluitingen in constructies, die een scheiding vormen tussen een vervrarmd gebied en een aan de ondergrond grenzende ruimte, luchtdicht ui t

ja

wet gerekend

U715 Voorkom gelijktijdig koelen en verwarme n

ja

wet gereken d wel gereken d

U683 Voorkom het ontstaan van schadelijke en hinderlijke verontreinigingen in het gebouw U475 Voorkom temperatuuroverschrijding in de zomer

ja wel gerekend d .m .v . top-

koeling U719 Voorzie circulati epompen ten behoeve van warm tapwater van een nvt pompschakeling U036 Voorzie in een warmwateraansluiting voor een vaatwasmachine

. ja

wet gereken d

U429 Voorzie in uitlxeidingsrimogelijkheden voór telefoon, data en elektra geheel niet niet gerekend opgenomen U676 Zorg voor afzuiging van warmte afkomstig van verlichting ja wel gereken d U657 Zorg voor een daglichtfactor op de werkplek van ten minste 3% ais mogelijk volgens ontwerp U498 Zorg voor een goede inregeling van de verwarmingsinstallatie ja nihi l U616 Zorg voor individuele regelbaarheid van het klimaat en de ja wel gerekend verlichting in de werkomgevin g U430 Zorg voor integrale toegankelijkheid ja wel gereken d U436 Zorg voor sociale veiligheid ja ontwer p opdracht U409 Zorg voor verbeterde geluidsisolatie tussen verblijfsruimten

wet gerekend

8- 8

gemeente winterswij k Duurzaam Winterswij k Klimaat- en duurzaamheidsbeleid voor de gemeente Winterswij k

Recommend Documents