Gelderland 2040: waar begint uw toekomst? Kansen voor de Gelderse regio s

Gelderland 2040: waar begint uw toekomst?

Kansen voor de Gelderse regio’s

Inhoud

4

Vooraf: Dubbelinterview met burgemeester Heidema

en gedeputeerde Verdaas

9

Gelderland 2040: Waar begint uw toekomst?

10

Inleiding: Voorbereid op de toekomst

14

Leeswijzer

16

Regio Achterhoek

30

Regio Noord Veluwe

44

Regio Rivierenland

58

Regio Stedendriehoek

72

Regio Stadsregio Arnhem Nijmegen

86

Regio De Vallei

100 Over de regiogrenzen heen: het Gelderland van 2040 112

Kansen verzilveren

120

Colofon

‘Het is zoeken tussen eigen ambities en die van anderen’

4


Een zich zelf respecterende provinciale overheid denkt vooruit. Een tijdspanne van vier jaar is daarbij gebruikelijk; 30 jaar vooruit kijken is andere koek. De in 2009/2010 georganiseerde Regioverkenningen in zes Gelderse regio’s resulteerden in het Kansenboek. Documenten die bol staan van inspiratie en genoeg gesprekstof opleveren. Belangrijkste bevinding: stel per regio vast waar de grootste energie en kracht zit en focus daarop. Eén ding is zeker: Gelderland is in 2040 groener dan nu het geval is!

Vooraf – Dubbelinterview met burgemeester Heidema en gedeputeerde Verdaas

In de stijlvolle Deventerse burgemeesterskamer

Hij vervolgt: ‘Je kwetsbaar willen opstellen is

vertellen de burgemeester van die stad Andries

hierbij noodzakelijk. Definitieve antwoorden op

Heidema en Gelderse Gedeputeerde Co Verdaas

toekomstvragen heb ik ook niet. Toch moeten

over hun opgedane ervaring met Regioverken

we voor verandering openstaan. Doen we dat

ningen en het Kansenboek. Verdaas bijt de spits

niet, dan gaan zaken zeker verkeerd.’

af. Volgens hem heeft het denken in oude modellen,

Energie

waarin kwantitatieve groei de boventoon voert,

Heidema valt hem bij. Hij deed recent ervaring

afgedaan. Hij vindt dat overheden, bedrijfsleven,

op met een vergelijkbaar project. In Deventer

scholen en andere maatschappelijke organisaties

2030 is specifiek gezocht waar in deze IJsselstad

zich ongewijzigd dienstbaar moeten opstellen.

de energie of geestkracht zit. Gemeentelijke

Verdaas: ‘We groeien naar een ander type

overheid, het lokale bedrijfsleven, organisaties

samenleving toe. De gesprekken die ik in het

en bedrijven trokken samen op om vast te

kader van de Regioverkenningen voerde, sterken

stellen hoe men over één generatie zou willen

mij in die overtuiging. Ik vind het goed dat op

wonen, werken, zich recreëren, enzovoort.

deze alternatieve wijze de dialoog met tal van

Heidema: ‘Met andere woorden, waar zitten

partners is aangegaan.’

de kansen voor onze stad? Waar bevinden zich

5

Dubbelinterview

Wie is wie?

belang is. Maar hoe gaan we straks met elkaar

A.P. (Andries) Heidema is burgemeester van Deventer. In die

licht zijn antwoord toe met de opmerking dat -

functie had hij van doen met het programma Deventer 2030. Dit

bij wijze van spreken - elke regio zich een nieuwe

om. Hoe wonen en leven mensen in 2040?’ Hij

project had veel overeenkomst met de exercitie Regioverkenningen

universiteit toewenst. ‘Maar een dergelijke wens

en het Kansenboek van de provincie Gelderland. Als voorzitter van

is irreëel. Focus liever op bestaande onderwijs-

de Stedendriehoek kan Heidema zowel van binnen als van buiten

instellingen en bedenk hoe die aan de toene

naar Gelderland kijken.

mende, veranderende behoefte aan scholing kunnen voldoen. Een almaar flexibeler arbeids

Dr. J.C. (Co) Verdaas is gedeputeerde Ruimtelijke Ordening en

markt, een stijgend aantal zzp’ers, vragen om

Arbeidsmarktbeleid bij de provincie Gelderland. Hij stond aan de

andere oplossingen. Dat kan iedereen bedenken,

wieg van Regioverkenningen en het Kansenboek.

maar blijkbaar gebeurt dat toch onvoldoende.’

Ergernissen Gedurende het proces botste Verdaas in een enkele regio op ergernissen. Men vroeg zich af waarom de provincie zich met hun toekomst wilde bemoeien. Dat varkentje kon men zelf wel wassen, zo was de opvatting. Verdaas: ‘Er de mogelijkheden en willen we gezamenlijk

is niets mis aan dergelijke irritaties. Het verhel-

dezelfde kant op? Deze futuristische benadering

dert alleen maar. Het schiep meteen de ruimte

was heel anders dan gebruikelijk.’ Met andere

om andere, cruciale onderwerpen aan te kaar-

woorden, niet vanuit de gemeentelijke ivoren

ten. Ik vind dat spannend. Maar een provincie

toren bedenken wat goed is voor de gemeen

moet soms op zijn strepen durven staan. Zo

schap, maar zoeken naar verbinding tussen

gaan we het doen en niet anders.’ Hij geeft toe

eigen idealen en ambities en die van anderen.

dat de provincie soms niet helder is. De ene

‘Zoals wij bij Deventer 2030 energie mobiliseer

beleidsafdeling adviseert anders dan de andere.

den en kanaliseerden, zo gebeurde dat ook bij

‘Dat is vervelend maar ik wil dat niet dramati

deze Regioverkenningen.’

seren. Het werkt verhelderend. In een gesprek kom je er dan achter of we elkaar nu echt goed

Cultuurverandering

hebben begrepen.’ Naar zijn idee gebeurt dat

Er is naar zeggen van Verdaas heel bewust voor

bij een traditionele aanpak te weinig. ‘Meestal

deze regioaanpak gekozen. Deze methode om

praat je toch over vraagstukken die morgen

een beeld van de toekomst te schetsen, krijgt

moeten worden opgelost, of die nú actueel zijn.

beslist opvolging. Traditioneel start de aanpak

Maar het gaat om de verre toekomst, zeg 2040.

van een probleem met de vraag: gaat de gemeen-

Hoe staan we er dan voor? Wat is dan belangrijk?’

te, provincie, rijksoverheid of Brussel erover?

6

Verdaas: ‘Volgens mij is de kwestie veel meer,

Klimaatprogramma

wat doet er echt toe? Het aantal bedrijfsterrei

Als voorbeeld noemt Verdaas het Gelderse

nen of woningen is niet het enige dat van

klimaatprogramma. Uit de Regioverkenningen


‘En of we onze pijlen nu op zonnecellen of biobrandstof richten, is feitelijk om het even. Het gaat om de horizon, dat wil zeggen een groenere samenleving dan nu’

bleek dat in de verschillende regio’s daarover

Dat is een pittige ambitie.’ Hij verduidelijkt: ‘Een

divers wordt gedacht. Bij de ene regio heeft het

partijideaal ten aanzien van duurzaamheid kan

de uiterste urgentie, waar een andere regio er

heel goed met een conclusie uit het

minder zwaar aan tilt. Verdaas: ‘In zo’n geval

Kansenboek worden verbonden. Zorgvuldig

werkt het niet om achterblijvers op hun positie

omgaan met de wereld, rentmeesterschap is

te wijzen. Zeg nooit, u vindt het verkeerde

een waarde uit het Kansenboek. Die kan straks

belangrijk. Het is slimmer om regio’s die het

in de verschillende verkiezingsprogramma’s

milieu wél hoog in het vaandel voeren, te

worden opgepikt en uiteindelijk uitmonden in

prijzen. De kans dat die andere regio dat oppikt

een coalitieakkoord.’

is groot. Alle regio’s dus in een zelfde format persen, werkt contraproductief.’ Heidema valt

Hard beleid

Verdaas bij: ‘Bij Deventer 2030 zochten we naar

Verdaas acht de overgang van een fossiele-

de gezamenlijke energie. Als je die vindt, boek

brandstof-samenleving naar een maatschappij

je werkelijke vooruitgang. Zaken dwingend

waarin duurzame energie prevaleert, dé grote

opleggen, werkt niet. Dat begint al bij de

uitdaging. Voor dat het zover is gaat er nog veel

opvoeding.’ Volgens hem verandert een

capaciteit, middelen, kennis en ook geld

overheid, die achter bureaus de prachtigste

verloren in het bereiken daarvan. Verdaas: ‘Ik

beleidsnota’s schrijft, de wereld niet. Het

vind dat doodzonde. Waar we de komende tijd

zoeken naar een gezamenlijke drive is zinvoller.

precies tegen aanlopen, weet ik ook niet. Maar

Het openbare bestuur doet echter méér dan

ik hoop dat in het coalitieakkoord die nastre

alleen maar het stimuleren van energie. ‘Soms

venswaardige ambitie wordt opgenomen. Elk

moeten er grenzen worden gesteld, energie

idee dat dit einddoel dichterbij brengt is

ingedamd, of zelfs gestopt. Het zoeken naar

welkom.’ Hij vervolgt: ‘ En of we onze pijlen nu

energie maakt echte verandering mogelijk.

op zonne-cellen of biobrandstof richten, is

Daar hebben de Regioverkenningen daadwer

feitelijk om het even. Het gaat om de horizon,

kelijk op ingehaakt. Ik vind dat zeer

dat wil zeggen een groenere samenleving dan

prijzenswaardig.’

nu.’ Evaluerend is zowel Verdaas als Heidema

Verkiezingsprogramma

tevreden over de procesaanpak. Verdaas: ‘Een

Verdaas: ‘Het zou mooi zijn als de aanbevelin

regioaanpak is voor herhaling vatbaar. Het is

gen uit het Kansenboek straks in de

zinvol om maatschappelijke vraagstukken op

verkiezingsprogramma’s voor de Provinciale

deze wijze aan te pakken. Het eindresultaat is

Statenverkiezingen worden meegenomen.

niet zozeer een beleidsstuk, maar de start van

Uiteindelijk is het de Gelderse politiek die de

een proces. En uiteraard hoop je, dat het een

keuzes moet maken. Heidema: ‘Het zoeken

doorgaand proces is!’

naar een duurzamere samenleving sluit helemaal aan bij wat wij ons in de Stedendriehoek ten doel stellen. Deventer wenst binnen 20 jaar net zo veel klimaatneutrale energie te produceren als feitelijk te gebruiken.

7

Dubbelinterview

Waar staat Gelderland in 2040? Niets is moeilijker dan het voorspellen van de toekomst. Tegelijkertijd is niets zekerder dan dat de wereld er in 2040 anders uitziet dan vandaag. Zo voorzag in 1980 niemand de opkomst van mobiele telefonie en internet. Anno nu is de samenleving zonder deze verworvenheden ondenkbaar. Onder het motto een vooruitziende overheid is op haar toekomst voorbereid startte Gedeputeerden Staten van Gelderland voorjaar 2009 met de exercitie Regioverkenningen en het Kansenboek. Het is inspirerend om te filosoferen over het dalende aantal Achterhoekers in 2040 en de mogelijke bevolkingsgroei in de Stadsregio Arnhem Nijmegen. In Rivierenland vraagt men zich trouwens af, of er over 30 jaar nog fruit aan de bomen groeit. En welk fruit dan? Worden die appels, peren en kersen voor hobby of commercie gekweekt? Wat brengt in ieder geval de toekomst voor de Gelderse boer? Gaat hij op industriële voet verder of specialiseert hij zich op een andere, meer biologische aanpak? Zullen de Gelderse dijken bestand zijn tegen ingrijpende klimaatveranderingen? In 2040 weten we het zeker. De analyses die met vele partners in zes Gelderse regio’s zijn gemaakt, resulteren in dit Kansenboek. Per regio worden de grote vraagstukken benoemd. De antwoorden bepalen mede de agenda voor de per definitie onzekere toekomst.

8



Kansen voor de Gelderse regio’s

9

Voorbereid op de toekomst

10


Bedenk eens hoe oud je bent in 2040. Hoe zal de Noord-Veluwe er tegen die tijd uitzien? Hoe gaat het in 2040 met onze economie? Is er in de Stadsregio Arnhem Nijmegen nog wel werk of vertrekken talent, bedrijvigheid en markten naar landen als India of China? Is solidariteit nog op te brengen met nog maar 2,5 werkende per AOW’er? Zijn onze rivieren nog wel veilig? Staan er nog koeien in de wei? Groeien de aardappels in De Vallei boven of onder de grond? Allemaal vragen die gaan over de toekomst van economie, demografie, klimaat, technologie, landbouw, energie.

Inleiding

Als we één ding zeker weten over de toekomst

belang: om de juiste richting te bepalen. Door

dan is het wel dat we veel nog niet weten. We

vandaag de toekomst te verkennen kunnen we

zien trends in het hier en nu en veronderstellen

morgen, samen, betere keuzes maken. Deze

dat die zich voortzetten. Voor sommige

keuzes zullen per regio verschillend zijn.

ontwikkelingen geldt echter dat zij niet aansluiten bij de beelden die we vandaag

Een andere manier van werken

hebben en waaraan we nu werken. Er kunnen

Voor dit kansenboek hebben we gekozen voor

trendbreuken optreden, denk bijvoorbeeld aan

een andere manier van werken dan gebruike

de bankencrisis.

lijk. In het hoofdstuk ‘Kansen verzilveren’ gaan

Dit Kansenboek gaat over de toekomst, over

we daar nader op in. In de inleiding die u nu

de weg naar 2040 gaat dit Kansenboek. Het is

leest beschrijven we kort de achtergrond van

het product van de Regioverkenningen die de

die andere manier van werken.

provincie Gelderland heeft geïnitieerd. Deze

Waar de overheid optreedt, gaat het vaak over

zijn gestart om een beter beeld te krijgen van

bestuurlijke stroperigheid, de competenties

de ontwikkelingen die ons te wachten staan en

van verschillende overheden en de beperkte

van onze mogelijkheden om daar op te reage-

betrokkenheid van maatschappelijke organisa

ren. Juist in deze tijd waarin we herstellen van

ties en burgers. Dit beeld kwam ook naar voren

een economische crisis en waarin lastige

uit de bijeenkomsten in de regio’s, die we voor

keuzes gemaakt moeten worden over

de Regioverkenningen organiseerden. De

bezuinigingen en langetermijninvesteringen, is

belangrijkste conclusie die we hieruit trekken,

het verkennen van de toekomst van groot

is dat de gebruikelijke constructies waarin

11

Inleiding

maatschappelijke vraagstukken aan de orde

op uiteenlopende vakgebieden en resultaten

komen niet meer voldoen.

van toekomststudies.

De inspanningen van één partij zijn niet meer

Zo hebben we vier denkbare toekomsten

voldoende om de steeds complexere vraag

verbeeld voor de Gelderse regio’s. Dit waren

stukken op te lossen. Wat te complex is om

extreme toekomstbeelden. Niet bedoeld om

(sectoraal) alleen te doen, zullen we in

te kiezen voor de ene of de andere toekomst,

samenwerking moeten aanpakken. Bij deze

maar om onze oriëntatie zo ver mogelijk op te

collectieve inspanning komt de gezamenlijke

rekken, om niet te blijven hangen bij de ideeën

maatschappelijke opgave centraal te staan en

van vandaag. We hebben de vraagstukken in

gaat het niet om de eigen doelstelling alleen.

beeld gebracht die in elke denkbare toekomst

Dat vraagt om een bijpassende bestuursstijl,

voor de regio’s de meeste impact hadden. Ook

politiek-bestuurlijke organisatie en inzet van

hebben we kansen geïdentificeerd die gelden

middelen.

in zowel de meest rooskleurige als de meest

Dit impliceert een verandering in de verhouding

zwartgallige toekomst.

tussen overheid en samenleving: een verschui ving van hiërarchische sturing naar netwerk

Deze vraagstukken en kansen die deze methode

sturing. Netwerksturing gebeurt met partners

heeft opgeleverd zijn in brede regionale bijeen-

in netwerken die elkaar nodig hebben om een

komsten verder uitgewerkt, van commentaar

specifieke opgave aan te pakken. Alle partners

voorzien en bijgesteld. Daarbij stond de vraag

verdiepen zich in de beweegredenen van elkaar

centraal wat er de komende jaren gedaan kan

en leggen daar verbindingen; geen eenzijdige

worden om uiteindelijk op een gewenste plek in

benadering dus vanuit het eigen ‘denkraam’.

de toekomst uit te komen, of juist om te

Geen van de partners is in de positie om in zijn

voorkomen dat we een ongewenst pad inslaan.

eentje sturing te geven aan ontwikkelingen.

In feite hebben we daarmee de focus op 2040

De beperkingen van generiek beleid voor de

los gelaten. Dit kansenboek gaat dus niet

gehele provincie worden steeds duidelijker.

zozeer over de Gelderse regio’s in 2040, maar

Voor veel vraagstukken werkt generiek beleid

over de Gelderse regio’s op weg naar 2040.

niet meer. We hebben daarom bij het Streekplan al voor een gedifferentieerde aanpak gekozen.

Zo hebben we een eerste stap gezet naar

Deze lijn willen we in de Regioverkenningen

de nieuwe manier van werken: samen met de

verder ontwikkelen.

Gelderse regio’s 1 ontwikkelingen analyseren, maatschappelijke vraagstukken beschrijven

12

Scenarioplanning voor de Regioverkenningen

en kansen voor de toekomst formuleren.

Bij de Regioverkenningen hebben we samen

Begrijpelijk want in overheidsland speelt de

met de betrokkenen in de verschillende regio’s

discussie over rollen en bevoegdheden op de

een beeld proberen te vormen van hoe de

achtergrond mee. We hebben een poging

wereld er in 2040 uit zou kunnen zien. Daarbij

gedaan om daar los van te komen. We kunnen

hebben we ons laten inspireren door trends en

constateren dat gaandeweg het proces steeds

ontwikkelingen aangereikt door deskundigen

meer partijen aanhaakten.


Het was een proces van vallen en opstaan.

Dit Kansenboek

De regionale benadering helpt om de kokers

Met dit Kansenboek ronden we een fase af,

van de sectoren te overstijgen. De maatschap

maar staan we tevens aan het begin van een

pelijke vraagstukken houden zich niet aan een

nieuwe fase: het zoeken naar een strategie om

indeling in onderwijs, zorg, ruimtelijke ordening

de kansen te verzilveren die we in samen zien.

enzovoort. Die manifesteren zich op allerlei

Die kansen kunnen we alleen samen benutten

terreinen. Een voorbeeld: veranderingen in de

en daarom doen wij een beroep op u. Dit

landbouw zijn relevant voor de wijze waarop

Kansenboek is een mooi resultaat, maar het is

we met ons landschap omgaan en voor de

een eerste stap; laten we samen doorgaan op

vitaliteit van de economie. Die sectoroverstij

de ingeslagen weg van de samenwerking.

gende verbanden worden voelbaar als partijen samen om tafel zitten die elkaar ‘binnen de

We hebben samen een beeld gevormd van de

eigen sector’ niet snel treffen.

grote vraagstukken die de komende jaren – tot

De Regioverkenningen hebben echter ook

2040 – aan de orde zijn in de verschillende

duidelijk gemaakt dat niet alles gebiedsgericht

regio’s, en van hoe de verwachtingen voor de

benaderd kan worden. Maar dat vaak ook

toekomst zich verhouden tot de praktijk van

gezocht moet worden naar een oplossing, op de

vandaag. Dat resulteerde per vraagstuk in een

schaal en in de breedte die bij de ontwikkeling

scala aan mogelijkheden.

past. Het motto is dus: integraal wat moet,

We willen met de Regioverkenningen niet hét

sectoraal wat kan.

antwoord of onze eigen visie geven, maar de discussie voeden en inspiratie bieden voor mogelijke keuzes. Het is niet aan de provincie Gelderland om te bepalen wie de aangewezen partijen zijn om vervolgstappen te zetten. De Regioverkenningen bevatten nadrukkelijk een uitnodiging aan mede-overheden en andere stakeholders, om in gesprek te gaan met elkaar en om hun handelen af te stemmen op de nieuwe inzichten over de toekomst. Wij doen mee.

De regio’s staan centraal In de Regioverkenningen staan de regio’s centraal. Door die regionale aanpak is goed te zien dat de inhoudelijke opgaven per regio verschillen. In de Achterhoek krimpt de bevolking terwijl deze in De Vallei nog lang doorgroeit. Per regio hebben we ons vertrek punt genomen in het DNA, de specifieke kracht van het gebied. In die eigenheid ligt de sleutel om zaken aan te pakken.

13

Inleiding

1 De regio heeft besloten nauwer te gaan samenwerken en het concept Food Valley gezamenlijk tot een succes te maken. Dat heeft er al toe geleid dat de oude samenwerkingsverbanden Vallei en WERV in 2010 opgaan in de nieuwe WGR Food Valley. In dit document duiden we de regio aan als De Vallei.

De Gelderse regio’s vormen de kern van dit kansenboek. In zes hoofdstukken beschrijven we de belangrijkste vraagstukken voor de toekomst van de Achterhoek, de Noord-Veluwe, Rivierenland, de Stedendriehoek, de Stadsregio Arnhem Nijmegen en De Vallei. Dit zijn geen complete beschrijvingen van alles wat er op de regio afkomt. Het zijn selecties van die kwesties die – voor zover we dat nu kunnen overzien essentieel zijn voor de toekomstige generatie inwoners van het gebied. Als mogelijke oplossingen hebben we voor elke regio kansen in beeld gebracht. Deze hebben

Leeswijzer

we beschreven alsof die kansen al gerealiseerd zijn. We hopen natuurlijk dat er kansen bij zitten die u inspireren en aanzetten tot actie. Want actie is nodig. Gezamenlijk! Voor een aantal vraagstukken geldt dat zij de schaal van de regio overstijgen of in elke regio aan de orde zijn. Die vraagstukken vindt u in het hoofdstuk ‘De kracht van Gelderland’. In het laatste hoofdstuk ‘Kansen verzilveren’ gaan we in op onze mogelijkheden om als provincie de juiste keuzes te maken, om vanuit onze taken en verantwoordelijkheden te anticiperen op onze gezamenlijke toekomst – die van ons als provincie, maar ook die van u als mede-vormgever van die toekomst.

14


Achterhoek

Noord-Veluwe

Rivierenland

Stedendriehoek

Stadsregio Arnhem Nijmegen

De Vallei

15

Achterhoek

16


Doetinchem

Winterswijk

De Achterhoek is een begrip in Nederland: een sterke, sociale regio met een duidelijk landschappelijk profiel. Zij heeft hiermee het vermogen om een aantal onvermijdelijke demografische en agrarische ontwikkelingen het hoofd te bieden. Kwaliteit los zien van groei is daarvoor essentieel.

17

Regio Achterhoek

18


Uniek kleinschalig landschap, Achterhoekers, landbouw en industrie Unieke landschappelijkheid

zijn saamhorigheid (naoberschap), zelfredzaamheid

De Achterhoek is een prachtig, landelijk gebied met

en liefde voor het landschap. Uitstijgen boven de

steden in de nabije omgeving en de Randstad en het

massa mag en wordt gewaardeerd maar dan wel

Ruhrgebied op bereikbare afstand. De regio heeft

met de voeten stevig op de grond: ‘Doe maar gewoon.’

een karakteristieke eigenheid als plattelandsstreek.

Veranderingen en innovatie gaan in bescheiden

Neem de rust, de ruimte, de diversiteit, het groene

tempo, maar wat opgepakt wordt gaat ook door.

karakter en de saamhorigheid van de bevolking.

De regionale samenwerking is goed. Vele zaken

Het gevarieerde en authentieke landschap van de

worden samen aangepakt en opgelost.

Achterhoek wordt alom gewaardeerd. Kenmerkend is de kleinschaligheid van de Achterhoek met zijn

Economie: landbouw en industrie

grote verwevenheid van natuur, landbouw, wonen,

De Achterhoek kent een trage groei van de

industrie en recreatie. Overal in de Achterhoek

(beroeps)bevolking, een toenemende vergrijzing

wordt gewoond. Het landschap is bezaaid met

en een relatief lage werkloosheid. Het landelijke

(woon)boerderijen, buurtschappen en dorpen in

karakter van de Achterhoek wordt weerspiegeld

een zeer lage dichtheid. Deze grote en kleine dorpen

in een meer traditionele economische structuur:

vormen het voor de Achterhoek zo karakteristieke

veel landbouw, veel industrie, een sterke bouwsec

buurten- en dorpenlandschap. De bewoonde

tor, weinig dienstverlening.

plekken worden met elkaar verbonden door een

De groei van de werkgelegenheid ligt structureel

diffuus en fijnmazig verkeersnetwerk van lokale en

onder het Nederlands gemiddelde. De trage groei

provinciale wegen. Ondanks ingrepen van de mens,

wordt voornamelijk veroorzaakt door het verdwij

zichtbaar in de landbouw en de aanwezigheid van

nen van werkgelegenheid in de landbouw en in

dorpen en steden, is het landschap van de

mindere mate de industrie. In de overige sectoren

Achterhoek relatief onaangetast. Dit vormt dan

gaat de ontwikkeling van de Achterhoek gelijk op

ook het groene kapitaal van de regio.

met die van Gelderland. Jongeren moeten de regio verlaten, als zij hoger en

De Achterhoekers

wetenschappelijk onderwijs willen volgen. De

De regio kent een sterke samenbindende identiteit.

werkgelegenheid (in omvang en diversiteit) voor

Het agrarische en ‘einde van de wereld’-karakter

hoger opgeleiden is ook beperkt. Jongeren zijn na de

draagt de Achterhoeker met trots. Hierdoor heeft

opleiding veelal aangewezen op een baan buiten de

de Achterhoek in Nederland een herkenbaar gezicht.

Achterhoek. Hierdoor kent de regio al jaren een

Dorpen en buurtschappen kennen een sterke sociale

vertrekoverschot van jongeren.

verbondenheid. Het algemeen belang staat voorop en daar is men trots op. Kenmerkende begrippen

19

Regio Achterhoek

Ze moet lang nadenken over de vraag of er in haar

Maar ze is zeker niet blind voor de ingrijpende sociale

regio de komende jaren iets ingrijpend zou moeten

en economische veranderingen in haar leefomge

verbeteren. ‘Ik ben eigenlijk heel tevreden over de

ving. Als dochter van een agrariër maakte ze

Achterhoek en ik geloof dat deze regio ook in de

bijvoorbeeld van nabij het ´trieste proces´ mee van

toekomst aantrekkelijk zal blijven. Natuurlijk

een boer die geen opvolger voor zijn bedrijf kon

hebben we ook hier te maken met grote veranderin

vinden en noodgedwongen moest stoppen. Zij noch

gen, maar niet iedere verandering hoeft meteen een

haar broers voelden zich geroepen het familiebedrijf

probleem te betekenen.’

over te nemen. ´Dat is haast niet meer te doen. Je

Bernadette Putto (40) is geboren en getogen

moet dan echt enorm investeren. De hele agrarische

Winterswijkse. Net als veel van haar leeftijdsgeno

sector is gedwongen tot schaalvergroting. Je ziet dat

ten ging ze rond haar 18e naar de ‘grote stad’-

hier al goed terug in het landschap. Steeds minder

Arnhem – voor haar hbo-opleiding om daarna min of

koeien in de wei, steeds grotere percelen vol gras en

meer als vanzelfsprekend naar haar geboortegrond

maïs. Het romantische, kleinschalige boerenland

terug te keren. ‘Niet uit chauvinisme of omdat ik

schap dat ik nog kende uit mijn jeugd is verdwenen.

ergens anders niet kan aarden, maar het is hier

Maar mijn ouders hebben er nu vrede mee dat het zo

gewoon erg mooi en erg prettig wonen. Ik merk ook

gegaan is. En het geeft ook nieuwe kansen. Er wordt

dat het voor mijn kinderen een goede omgeving is

nu heel veel gedaan om het buitengebied aantrek

om op te groeien. De mentaliteit is hier niet zo hard

kelijk te maken voor recreanten en toeristen.´

als elders. Ik zeg altijd: voor de confrontatie met de grote buitenwereld hebben ze hun hele leven nog de

De Achterhoek krijgt al snel te maken met een krimp

kans.’

van de bevolking. ´Voor het eerst zijn er dit jaar op

Ze roemt het prachtige landschap van de Achterhoek

de scholen minder kinderen aangemeld. Op den

– ‘daar krijg je pas echt oog voor als je wat ouder

duur zullen er waarschijnlijk scholen moeten sluiten

wordt, vroeger was dat de normaalste zaak van de

of fuseren. Aan de andere kant zie ik in het speciaal

wereld ‘- en de sociale mentaliteit van de

onderwijs juist steeds meer leerlingen. Er is meer

Interview met Bernadette Putto, werkende moeder Achterhoekers. ´Het is zeker geen uithoek van het

aandacht voor kinderen met stoornissen en dat

land. Winterswijk is klein, maar volledig. Voor

maakt het werk in het onderwijs juist weer een stuk

sommige opleidingen of banen moet je inderdaad

aantrekkelijker.

naar de grotere stad, maar ik zie dat niet als een

Ook de vergrijzing van de bevolking ziet ze niet als

nadeel.´

een bedreigende ontwikkeling. ‘Ik heb een positieve

Ze combineert het moederschap van drie kinderen

instelling en vindt dat we dat soort ontwikkelingen

met een baan in de begeleiding van leerlingen in het

niet meteen als een probleem moeten zien. Ouderen

speciaal onderwijs. Haar man is zelfstandig

zijn tegenwoordig zeer actief en nemen deel aan van

ondernemer en heeft al evenmin als Bernadette de

alles en nog wat. Ook dat geeft weer nieuwe

neiging de Achterhoek te verlaten.

kansen.’

‘Achterhoek blijft ondanks veranderingen een heel aantrekkelijk gebied’

20


21

Regio Achterhoek

De belangrijkste regionale ontwikkelingen en vraagstukken

Een aantal ontwikkelingen binnen en buiten de

lokale overheden. Daar staat tegenover dat op de

Achterhoek bepaalt de grote maatschappelijke

langere termijn de kosten van het toch ontwikkelen

vraagstukken van de regio. De voornaamste

van (al) deze locaties groter zijn.

ontwikkelingen zijn:

Bevolkingskrimp gaat samen met een heel eigen

-

dynamiek die effectief optreden bemoeilijkt. Met de

demografie: minder en ouder

- voorzieningen veranderen of verdwijnen

investeringen die nodig zijn om de negatieve

- landbouw: kleiner en breder

gevolgen van krimp tegen te gaan is weinig tot geen

- anders denken over landbouwproducten

geld te verdienen. Dit in tegenstelling tot een situatie

-

van groei, waarbij investeringen (in bijvoorbeeld

kennis wordt drijfveer van de economie

nieuwe huizen, voorzieningen, infrastructuur) wel geld opbrengen. Bovendien eroderen vergrijzing en bevolkingkrimp de veerkracht en ondernemingszin

‘Om slagkracht te hebben moet je op hoger niveau tot besluitvorming komen’

van de gemeenschap. Bestaande institutionele en

Regiobijeenkomst Zelhem, 2 februari 2010

kan niet langer groter gemaakt worden, waardoor

bestuurlijke structuren lossen de problemen vaak niet op, maar versterken deze nog eens: de ‘taart’ de nadruk komt te liggen op de verdeling van de punten. Dat kan conflicten en beleidsconcurrentie in de hand werken.

Demografie: minder en ouder

Voorzieningen veranderen of verdwijnen

De totale bevolkingsomvang neemt af. We zien een

Het verdwijnen van voorzieningen op het platte

voortgaande vergrijzing en een afname van het

land is een beweging die ook los van krimp gaande

aantal jongeren. De beroepsbevolking krimpt tot

is. Door de trage groei van de economie, bezuini-

2040 met circa 25.000 personen. Deze ontwikke

gingen, efficiencymaatregelen en schaalvergroting

lingen worden op tal van plaatsen in de regio

verdwijnen voorzieningen als scholen, sport-

voelbaar.

verenigingen en winkels uit eigen beweging. Door

Zonder verdere interventies zal bevolkingskrimp in

krimp kan dit versterkt en versneld optreden: in het

de Achterhoek lokaal leiden tot de volgende

openbaar vervoer is nu al een dalende trend

neerwaartse spiraal: leegstand, verloedering,

zichtbaar en we voorzien een forse daling van het

dalende huizenprijzen en daarmee financiële

aantal leerlingen in het basisonderwijs.

problemen voor veel huishoudens, verdwijnen van

Een groeiend aantal ouderen blijft langer zelf-

voorzieningen (scholen, sportverenigingen,

standig wonen, wat ons ertoe aanzet zorgvoorzie

winkels), concentratie van sociale problemen

ningen anders te organiseren en te lokaliseren. De

(armoede, eenzaamheid, huiselijk geweld),

tendens is om zorgvoorzieningen op strate-

wegtrekkende bedrijvigheid.

gische locaties in de regio te clusteren en de

De komende tien jaar zijn minder woningen nodig

bereikbaarheid slim te organiseren.

dan gepland: 5.900 in plaats van 14.000. Het terugschroeven van bouwplannen betekent dat

De landbouw: kleiner en breder

ingeplande inkomsten uitblijven en dat er verlies

De agrarische sector in de Achterhoek kampt al

optreedt door het niet benutten van grond-

jaren met verlies aan werkgelegenheid. In geen

posities. Dat drukt aanzienlijk op de begroting van

enkele andere Gelderse regio voltrekt de teruggang

22


zich zo snel. Een nadeel is dat de sterke sectoren in

Ziedaar: de kenniseconomie. De kennis moeten we

de Achterhoek, de akkerbouw en de melkveehoude

wel kunnen toepassen. Daarom is een vroege

rij, op wereldschaal de grootste concurrentie

toepassing van nieuwe kennis belangrijk. In de

ondervinden. Op dit moment bestaat al de neiging

bouw en de metaalbewerking kent de Achterhoek

om gronden aan de landbouw te onttrekken voor

een uitstekende uitgangspositie om nieuwe

alternatief gebruik (woningbouw, industrie, natuur

kennistoepassingen tot wasdom te laten komen.

en recreatie). De sociaal-culturele structuur en het kleinschalige karakter van het landschap staan

Vraagstukken

hierdoor sterk onder druk.

Hoe kunnen we omgaan met krimp en vergrijzing in

Door veranderingen in het Europese landbouwbe

een vitale regio?

leid zal de directe inkomenssteun vanuit Brussel,

Krimp is onvermijdelijk, vergrijzing ook. De vraag is

naar verwachting verdwijnen, met name voor de

hoe we ermee omgaan. Op welke schaal en welke

melkveehouders. Liberalisering van de markt zal

termijn worden ontwikkelingen bijvoorbeeld

meer en meer zijn intrede doen. Hoe deze transitie

geanalyseerd en opgelost? Doet elke gemeente dat

er precies uitziet is niet te voorspellen. Duidelijk is

voor zich of gebeurt dat in een groter geheel? Krimp

wel dat de gevolgen groot zijn. De wegvallende

kost geld, maar biedt ook kansen en kan dus ook

inkomenssteun uit Europa alleen al kan in financiële

geld opleveren. Hoe verdelen we deze lasten en

zin hetzelfde betekenen als het verdwijnen van een

lusten? Welke principes zijn hierbij leidend?

bedrijf met vierhonderd werknemers in elke

Rechtvaardigheid? Of efficiency? Heeft iedere

gemeente in de Achterhoek.

inwoner in de Achterhoek recht op bereikbare zorg,

Toch zijn er nieuwe kansen. Onder invloed van de

onderwijs, winkels of openbaar vervoer in de buurt,

groeiende wereldwijde voedselvraag stijgen de

zoals in stedelijke gebieden? Of moeten we samen

landbouwprijzen. Diervriendelijke en biolo-

kiezen voor de concentratie van voorzieningen in

gische landbouw zijn groeimarkten en

bepaalde kernen, die dan goed bereikbaar zijn?

de toepassing van landbouwproducten als

Concreter: elke gemeente een eigen bibliotheek in

energiebron opent nieuwe perspectieven. Mogelijk

financieringsnood of juist een aantal grotere

kan dit de negatieve trend in de landbouw keren. De

bibliotheken in de regio? Of is er misschien een

uitgangspositie is goed.

derde weg? Het lef om te kiezen is in ieder geval noodzakelijk, we kunnen niet alle voorzieningen in

Anders denken over landbouwproducten

alle kernen handhaven.

Consumenten gaan anders denken over voedsel en voedselproductie. De aandacht voor dieren-

Hoe krijgt een nieuwe veelzijdige economische

welzijn, gezondheid en gezondheidsrisico’s en

structuur gestalte in de Achterhoek?

duurzaamheid neemt de komende jaren verder toe.

De transitie van de landbouw is van invloed op tal

Consumenten willen dat de landbouw bewuster

van gebieden zoals het landschapsbeheer en de

met deze zaken omgaat. Dit leidt ook tot strengere

economische ontwikkeling. Als in elke gemeente

eisen, via regelgeving of de macht van de

inderdaad vierhonderd arbeidsplaatsen verdwijnen

consument.

als gevolg van de wegvallende inkomenssteun uit

Naast schaalvergroting treedt ook schaalverkleining

Europa heeft dit gevolgen voor inwoners, onderne

op. Er ontstaat vraag naar een ‘klein maar fijn’

mers en overheden in de Achterhoek. Nog afgezien

aanbod van producten, waarbij manieren van telen

van krimp en vergrijzing vergt de toekomstige

en de regio van herkomst onderscheidende factoren

ontwikkeling van de Achterhoek daarom een brede

zijn. Consumenten zijn ook steeds vaker bereid

economische afweging. Welke plek hebben

hiervoor meer te betalen.

landbouw en landschap hierin? En welke rol kunnen

Agrarische bedrijven kunnen in de toekomst een

sterke sectoren als de maakindustrie en recreatie en

bredere toepassing van plantaardige en dierlijke

toerisme in de toekomst innemen, of opkomende

materialen tegemoet zien. De opkomst van de

sectoren als duurzame energie en de biobased

‘biobased economy’ staat voor ander gebruik van

economy? De transitie van het platteland vraagt

gewassen als bron van grondstoffen en energie.

niet om een nieuwe inrichting van het platteland, maar om de inrichting van een nieuwe, veelzijdige

Kennis wordt drijfveer van de economie In alle westerse economieën wordt innovatie steeds belangrijker. Daarin kunnen wij ons nog onderschei den van de landen met lage lonen. Daarom neemt het belang van kennis als bron voor innovatie toe.

23

Regio Achterhoek

economische structuur van de gehele Achterhoek

24


Kansen voor de toekomst

Hoe kunnen we de transitie in de regio in goede banen te leiden? Hoe zorgen we ervoor dat de Achterhoek met minder mensen, relatief meer ouderen en een wezenlijk andere plattelandseconomie aan kwaliteit wint? Voortbouwen op de eigen kracht van de regio, haar ‘DNA’, biedt hiervoor specifieke kansen. Die liggen in de Achterhoek bij de natuurlijke neiging tot samenwerken, het geduld om vernieuwingen in de markt te zetten en de verbondenheid met elkaar en met het streekeigen landschap. We kunnen dit inbrengen in de maakindustrie en in de landbouw, in groene kwaliteitsproducten: voedsel, energie en landschap.

25

Regio Achterhoek

Krimp aanpakken door uit te breiden

van voorzieningen; veel minder kostbaar dan

De tijd van het eigen straatje schoon vegen is

nieuwbouw, uitbreiding van infrastructuur en

voorbij. In de Achterhoek is de samenwerking slim

realisatie van nieuwe voorzieningen. Deze

georganiseerd op regionale schaal. Daarmee

investeringen gaan in de Achterhoek samen met

kunnen we de gevolgen van krimp ondervangen en

wenselijke en noodzakelijke initiatieven in

zijn ook de kansen van de krimp in beeld gekomen.

duurzaamheid en kwaliteit. De afname van de

De aanpak is georganiseerd rondom deze geza

ruimtedruk is in de hele regio als kwaliteitsimpuls

menlijke uitgangspunten:

omarmd: deze leidt tot versterking van het groene

Samen. Omgaan met bevolkingsdaling en

karakter, de biobased economy, het toerisme en de

vergrijzing is niet het exclusieve domein van

recreatie. De herstructurering heeft voor meer

gemeenten of provincie. De kwesties gaan tal van

groen in het stedelijk gebied gezorgd, een vergro

partijen aan: woningcorporaties, makelaars,

ting van de kwaliteit van de openbare ruimte.

winkeliers en andere ondernemers, onderwijsin stellingen, zorginstellingen, vervoerders, het

Kern van de omslag is kwaliteit los zien van groei.

toerisme, en nog veel meer partijen en individuele

We houden bestaande plannen opnieuw tegen het

initiatiefnemers. We moeten ervoor zorgen dat alle

licht. Als de uitgangspunten van groei niet langer

relevante partners aan tafel zitten: ook initiatief

kloppen, moeten we de gevolgen van het schrap

nemers die in de toekomst een grotere rol kunnen

pen van bouwplannen in kaart brengen. Pas als we

gaan spelen, zoals kabelexploitanten en energie-

de kosten goed in beeld hebben, kunnen we

leveranciers. En we moeten openstaan voor

definitief een nieuwe koers volgen.

vernieuwing: ongewone partijen zorgen voor

Bij een andere ontwikkeling past ook een andere

ongewone oplossingen.

financiële strategie. Ontstaat ruimte voor nieuwe

Kansen voor iedereen. Iedereen zit in hetzelfde

oplossingen door verliesgevende grondposities op

schuitje. Het is niet Achterhoeks en (dus) niet

te kopen? Is een regionaal herstructureringsfonds

acceptabel dat sommige partijen winst boeken ten

nodig of juist een regionaal grondbedrijf?

koste van andere en de ellende op enkelingen

Voorzieningen zijn regionaal georganiseerd. Niet

afwentelen.

alle voorzieningen hebben in alle kernen kunnen

Kosten beheersen. Oplossingen kosten geld. Deze

blijven bestaan. De terugloop van de bevolking en

moeten voor alle aspecten samen in beeld

het groeiend aantal ouderen hebben nieuwe

gebracht worden en evenredig zijn met de

vormen van openbaar vervoer met zich mee-

kwaliteit van de uitkomsten.

gebracht. Traditionele uitgangspunten, zoals de noodzaak van een dekkend netwerk, zijn hierbij

Meer met minder

gesneuveld. Belangrijk is dat geconcentreerde

De situatie rondom krimp is minder zorgelijk dan

voorzieningen bereikbaar zijn. Nieuwe initiatieven

het lijkt. Investeringen zijn nodig: sloop, herstruc

als de ‘naobertaxi’ zijn hier voorbeelden van, geheel

turering, een concentratie en andere organisatie

in lijn met het DNA van de regio.

26


De economie van de Achterhoek: richting geven aan veelzijdigheid

vormgegeven. De inrichting van de gebouwen is

De inrichting van een nieuwe, veelzijdiger eco-

kennis en kunde te stimuleren. De creatieve

nomie in de Achterhoek kent een aantal pijlers.

Achterhoeker kan hier zijn ei kwijt.

Innovatieve maakindustrie

Biobased economy

De regio is sterk in de innovatieve maakindustrie,

Door de economische structuur, de mentaliteit en

ook onderdeel van het DNA. Deze industrie richt

de bedrijven en instellingen in de omgeving is de

zich in de toekomst sterk op de nabijheid van

Achterhoek een ideale proeftuin voor de biobased

kenniscentra in Enschede (Technologie),

economy: ontwikkeling en gebruik van hoogwaar

Wageningen (Food, biobased) en Nijmegen

dige natuurlijke materialen als alternatieve

(Health). Afzetmarkten in heel Noordwest-Europa

grondstof voor tal van toepassingen, bijvoorbeeld

bieden hiertoe legio mogelijkheden. Voorwaarde is

als stof voor kleding of energie. Deze sectoren

een industrie die flexibel, innovatief en dicht op de

maken een sterke ontwikkeling door. De

afzetmarkt opereert, met een levendige uitwisse

Achterhoek als proeftuin profiteert hiervan: hier

ling tussen de knowhow van omliggende kennis-

worden slimme oplossingen op het gebied van

instellingen en het Achterhoekse MKB. Hiervoor

energie en productiegrondstoffen getest en

moeten we de noodzakelijke randvoorwaarden

doorontwikkeld.

open vormgegeven om onderlinge uitwisseling van

scheppen: flexibiliteit van woon- en werklocaties en bedrijfsgebouwen, marktplaatsen waar

De Duitse achtertuin

ondernemers elkaar virtueel of fysiek ontmoeten.

De Achterhoek kiest ervoor de potentie van de Duitse achtertuin te kapitaliseren. Zo wordt de

Broedplaatsen

samenwerking tussen de Achterhoekse maakindu

De oude stationsgebouwen langs het spoor zijn

strie en de universiteiten van Twente en Munster

omgebouwd tot ‘creative factoríes’ waar jonge

verstevigd. Het Duitse achterland kent vergelijkbare

ondernemers per maand een goedkope ruimte

tendensen in vergrijzing. De ontwikkeling van

kunnen huren om hun bedrijfje op te starten. Deze

medische technologie voor ouderen in de Achterhoek

broedplaatsen zijn perfect bereikbaar en mooi

vindt ook over de grens een duidelijke afzetmarkt. In

27

Regio Achterhoek

noodzakelijk doordat het arbeidspotentieel kleiner wordt. In deze lijn moeten we ook de zogeheten prikkelpakketten van de overheid zien: maatrege len om functieverandering van gebouw en landschap te stimuleren. De uitstekende agrarische productiestructuur in de Achterhoek staat aan de basis van de nieuwe landbouw. De Achterhoek loopt voorop in de introductie van algenkwekerijen. Hiermee kunnen we op een schone manier energie uit drijfmest ontwikkelen. Verbreding van de landbouw zien we aan de functieverandering van gebouwen. De vrijkomen de agrarische gebouwen worden herontwikkeld tot nieuwe vormen van hoogwaardig wonen en werken in het groen. Op andere plekken komt kleinschalige woningbouw in het landelijk gebied de loop van de tijd neemt de beleving van de grens

om financiering van het landschap mogelijk te

als hindernis af. En hiervan profiteren bijvoorbeeld

blijven maken. Dit levert op sommige plaatsen

ook horeca en middenstand.

spanning op waar de aantrekkelijke woningen in het buitengebied bewoners uit de kern onttrekken.

Career Centre

Op andere plaatsen bleek het juist een positieve

Gekwalificeerde jongeren vormen een essentiële

impuls te zijn voor de levendigheid.

schakel in de gewenste ontwikkeling van de Achterhoek. De regio blijkt steeds aantrekkelijker

Groot in kleinschaligheid

voor jongeren door samenwerking tussen bedrijfs-

Schaalvergroting van de landbouw vindt in de

leven, instellingen en beroepsonderwijs. Zij

Achterhoek slechts in beperkte mate plaats. Dit

ontwikkelen opleidingen op maat, die aansluiten

om de kwaliteit van het Achterhoekse landschap te

op de vraag naar geschoold personeel op de

behouden. In aanvulling op schaalvergroting

Achterhoekse arbeidsmarkt. Voorbeelden van

ontstaat schaalverkleining. Ondernemers en

samenwerking zijn een ‘career centre’, waar

boeren uit de Achterhoek vinden nichemarkten om

jongeren geholpen worden bij het vinden en

hun producten in af te zetten en er nieuwe

organiseren van een opleiding, een stage, een

producten voor te ontwikkelen. De veranderende

eerste baan, huisvesting en vervoer. Opleidingen

eisen die consumenten aan voedsel en voedselpro

maken gebruik van een digitale campus - internet

ductie stellen, bieden kansen voor streekproduc

lessen of video-instructie - voor een specifieke

ten, ‘klein maar fijn’, van hoge kwaliteit en zeer

sector uit de Achterhoekse maakindustrie.

specialistisch.

Landbouw: breed, breder, breedst Mede onder invloed van de veranderende Europese regelgeving ontwikkelt de landbouw zich naar een ander verdienmodel. De insteek is om zelf beter voor de eigen inkomsten te zorgen. We kiezen ervoor de activiteiten te verbreden naar economi sche sectoren die bij het landelijk gebied horen, zoals toerisme en groen-blauwe diensten. We passen regelgeving aan om ‘maatschappelijke diensten’ toe te staan. De overheid stimuleert verbreding en extensivering van activiteiten: we bieden boeren vergoedingen aan voor bijvoorbeeld landschapsbeheer en natuurontwikkeling. Het mes snijdt aan twee kanten: de boeren krijgen een inkomen en de overheid kan taken uitbesteden,

28


29

Regio Achterhoek

Noord-Veluwe

30


Elburg

Nunspeet

Harderwijk

De waarde van het Veluws landschap met al zijn natuur vormt de rode draad in verleden, heden en toekomst van de Noord-Veluwe. De kwaliteiten rust, stilte en landschappelijke schoonheid zijn belangrijke dragers voor verdergaande investeringen in de zorgeconomie en de recreatiebranche. Nieuwe connecties, binnen de regio tussen sectoren en vooral ook over de grenzen van de regio, vormen de sleutel voor de verdere ontwikkeling van de regio.

31

Regio Noord-Veluwe

32


Zorg voor elkaar en de omgeving, in een historische setting Gevarieerd landschap

ligging en de goede ontsluiting bieden inwoners,

De Noord-Veluwe is een rustig gebied, met ten

forenzen en bedrijven een aantrekkelijk woon-

oosten van de spoorlijn/A28 veel aaneengesloten

klimaat en vestigingsgebied. De goede ontsluiting

natuur, bijzondere landschappen en een groot

zorgt ervoor dat de regio economisch ook sterk

aantal kleinere dorpen en steden. Het gebied wordt

verbonden is met steden rondom de regio, zoals

omgeven door het water van de Randmeren aan de

Amersfoort, Apeldoorn en Zwolle, maar zeker ook

noordwestkant en de IJssel aan de oostkant. In de

met de poldersteden Zeewolde, Dronten en

directe omgeving liggen Apeldoorn, Amersfoort en

Lelystad. Met deze steden in de omgeving zijn

Zwolle, steden die nauw verbonden zijn met de

topvoorzieningen onder handbereik.

Veluwe. De regio kent een rijke schakering aan

In het gebied wonen 195.000 mensen. De bevolking

landschappen, variërend van de dichte bossen van

van de Noord-Veluwe groeit de laatste jaren sneller

de Veluwe tot de open polders van de Randmeerkust

dan het Gelders gemiddelde en zal ook blijven

en de uiterwaarden van de IJssel.

groeien tot 2040. Dit komt door de natuurlijke

Op de Veluwe voert nu de natuur de boventoon

aanwas en een vestigingsoverschot vanuit de

nadat eeuwenlang het Veluwemassief intensief is

omgeving.

geëxploiteerd voor ijzerwinning, jacht, brandstof winning, plaggenmest, voedselproductie, wateront

Prominente rol zorgsector

trekking en houtproductie. Ook biedt de Veluwe

De werkloosheid op de Noord-Veluwe ligt onder het

ruimte voor militaire oefenterreinen.

Gelderse gemiddelde en is als gevolg van de kredietcrisis maar zeer beperkt toegenomen. De

Sterke sociale verbondenheid

economische structuur kenmerkt zich door relatief

De grotere dorpen en kleine historische steden aan

weinig zakelijke diensten en een zwaarder accent op

de rand van de Veluwe hebben een goed voorzie-

activiteiten voor de eigen bevolking, zoals detail

ningenniveau en een levendige lokale economie.

handel, horeca, gezondheidszorg en bouw. De

Het netwerk van steden en dorpen draagt bij aan

Noord-Veluwe is onderdeel van de tweede toeristi

een aantrekkelijk toeristisch-recreatief product van

sche regio van Nederland: toerisme en recreatie

de regio, net als grote attracties als het Dolfinarium

hebben een belangrijke plek in de lokale economie.

en de nabijheid van Six Flags. Harderwijk neemt in

De werkgelegenheidsverliezen in landbouw,

de regio een centrale positie in op het gebied van

industrie en bouwnijverheid zijn in het verleden

wonen, werken en voorzieningen.

ruimschoots gecompenseerd door de groei van de

De dorpen en stadjes vormen de identiteit van de

dienstverlening. Ook in de toekomst ligt de

regio. Er is een sterke sociale verbondenheid. De

banengroei voornamelijk in de dienstensector.

diverse culturele en religieuze ontmoetingsplekken

Kenmerkend voor deze regio, zowel vanuit sociaal

geven cohesie en identiteit aan de lokale gemeen

als economisch oogpunt, is de plaats van de

schap. Traditionele waarden gecombineerd met

zorgsector. De Noord-Veluwe kent een flink aantal

no-nonsense ondernemerschap tekenen de regio.

grote zorginstellingen. De zorgsector zorgt ook voor

Het zoeken en geven van geborgenheid in eigen

een aanzienlijk deel van de werkgelegenheid, direct

kring en de affiniteit met zorg en duurzaamheid zijn

en indirect. Het ondernemende karakter van de

belangrijke kenmerken.

bewoners in de zorg zorgt voor veel innovaties in die sector: bijvoorbeeld in de vorm van nieuwe

Aanwas bevolking

zorgconcepten en hulpmiddelen.

Het landelijke karakter van de Veluwe, de gunstige

33

Regio Noord-Veluwe

34


De Noordwest Veluwe is een van de regio’s die meer

we dan al snel een seintje als het wat minder goed

dan gemiddeld te maken gaat krijgen met de

ging met de cliënt. Dan kon je daar gelijk op

‘dubbele vergrijzing’: een steeds groter deel van de

reageren. Nu wordt die huishoudelijke zorg gedaan

bevolking zal bestaan uit ouderen, die bovendien

door allerlei marktpartijen waar wij geen enkel

dankzij de verbeterde medische zorg ook steeds

contact mee hebben. Dat zal misschien econo

langer leven.

misch efficiënt zijn, maar het is niet goed voor de

‘Gelukkig is in deze regio de sociale samenhang van

samenwerking in de keten.’

oudsher sterk en zijn veel mensen bereid hun

Hij maakt zich zorgen over de financierbaarheid van

oudere medemens te ondersteunen’, zegt Ben

de zorg voor senioren. ‘Het liefst blijven we allemaal

Ipenburg, rayonmanager van Icare Harderwijk, een

zo lang mogelijk zelfstandig wonen. Je ziet hier in

organisatie die in de regio een groot deel van de

de regio dat het aantal plaatsen in verzorgings- en

(thuis)zorg en verpleging van ouderen verzorgt. Hij

verpleeghuizen al is verminderd. Maar de kosten

ziet dat onder andere aan het grote aantal

van de thuisverzorging zijn hoog en stijgen snel. We

vrijwilligers (120) dat de bezoekers van het

bieden bijvoorbeeld zorg aan senioren in het

inloopcentrum De Aanleg in Harderwijk onder

buitengebied. Constant is een zorgverlener paraat

steunt. ‘Ik heb ook in Amsterdam gewerkt en daar is

die in geval van nood 24 uur per dag ook in achteraf

het heel wat lastiger zoveel trouwe vrijwilligers te

gelegen gebieden op huisbezoek gaat. Dat is

vinden.’

natuurlijk een dure voorziening en het wordt de

De enorme aanwas van het aantal senioren doet de

vraag of je dat vol kunt blijven houden.’

komende jaren een steeds groter beroep op de

Ook wordt het steeds lastiger goed personeel te

samenleving, verwacht Ben Ipenburg. ‘En niet

vinden en er is een groeiend tekort aan geschikte

alleen op de overheid, de zorgverzekeringen en de

woningen en woonvoorzieningen. ‘Ik merk gelukkig

zorginstellingen, maar ook op de burgers zelf. De

wel dat in deze regio alle betrokken instanties zich

babyboomers van nu moeten eigenlijk de vrijwil

goed hiervan bewust zijn en dat bijvoorbeeld

ligers van morgen worden. Bovendien zullen

woningcorporaties actief meedenken over het

Interview met Ben Ipenburg, Rayonmanager thuiszorg senioren straks ook vaker zelf mee moeten betalen

woon- en zorgaanbod voor ouderen.’

aan hun verzorging en verpleging.’

Volgens Ipenburg wordt het, tegen de achtergrond

Ipenburg, auteur van de studie Zorg, economie en

van de druk op de financiën, de kunst om een

de staat, signaleert een aantal tegenstellingen in de

evenwicht te bereiken tussen de noodzakelijke

discussie over de zorg. ´Aan de ene kant wordt er -

efficiëntie en het behoud van menselijke en

terecht - aangedrongen op meer sociale cohesie in

professionele waarden. ‘Want de zorg voor ouderen

de samenleving. Anderzijds worden allerlei

moet geen technocratisch verhaal worden dat

maatregelen getroffen die deze samenhang juist in

alleen maar gedreven wordt door marktwerking.’

de weg staan. Vroeger deden wij bijvoorbeeld ook de huishoudelijke verzorging. Via dat kanaal kregen

‘Zorg voor ouderen wordt zorg voor ons allemaal’

35

Regio Noord-Veluwe


In de regio zien we nu en in de komende jaren

namische gebieden: Almere, Amersfoort, Food

enkele ontwikkelingen die van groot belang zijn

Valley en Zwolle en de Stedendriehoek. Dat

voor de toekomst:

betekent dat de economische dynamiek in de

-

demografie: vergrijzing

omgeving sterker is dan de Noord-Veluwe zelf. In de

-

de stedelijke dynamiek van de omgeving

toekomst zal dit verschil verder toenemen. Dat

-

de zorg: booming business

betekent dat de Noord-Veluwe sterk afhankelijk is

-

de transitie van het platteland

van wat er in haar directe omgeving gebeurt. Deze

-

klimaat: een wateropgave

dynamische omgeving biedt kansen, maar houdt ook bedreigingen in. Hoe deze dynamiek er precies uitpakt is nog onzeker. Voor een deel gaat het om economische

‘Mensen moeten moeite doen om de mooiste plekken te bereiken, waardoor de kwaliteit van deze plekken sterk kan toenemen’

ontwikkelingen die mogelijk een positieve invloed hebben op de Noord-Veluwe. Denk aan de ontwik keling van nieuwe kennis en het onderzoek naar bredere toepassing van plantaardig materiaal, de zogenaamde biobased economy. Of aan de verdere groei van Almere met 150.000 inwoners, wat een geheel eigen dynamiek oplevert.

Regiobijeenkomst Ermelo, 3 februari 2010

Verder lijken steeds meer mensen bij de keuze voor een vestigingsplaats te kijken naar een kwalitatief hoogwaardige woonomgeving. En, uitgaande van een vergaande emancipatie van werknemers en een

Demografie: vergrijzing

verdere specialisatie van het werk, zijn er in de

De bevolking van de Noord-Veluwe zal de komende

toekomst veel meer mensen die voor hun werk niet

jaren naar verwachting licht groeien. Het aandeel

of nauwelijks plaatsgebonden zijn. Wat betekent

ouderen binnen de bevolking neemt sterk toe. In

dat voor de Noord-Veluwe, gelegen midden tussen

tegenstelling tot het beeld dat velen hiervan

deze hoogdynamische gebieden?

hebben, trekken jongeren ook in de toekomst niet massaal weg uit de regio. Het aantal jongeren en de

De zorg: booming business

potentiële beroepsbevolking blijven tot 2040

De zorg is in Nederland dé economische sector van

redelijk stabiel, de groep 65+ en zeker ook 75+ groeit

de toekomst. Zelfs in tijden van economische

flink. De vergrijzing is een gegeven in de regio.

neergang vertoont de zorg alle kenmerken van een

De regio biedt de groeiende groep ouderen een

groeisector. Daarnaast is de zorgeconomie ook een

aantrekkelijk leefklimaat, waar we op een slimme

innovatieve sector van de eerste orde. De zorg is

manier op moeten inspelen. Het is daarnaast een

een bron van nieuwe (technologische) vindingen,

interessante opgave het leefklimaat voor de groep

innovatieve behandelmethoden en concepten en

van 30 tot 55 jaar aantrekkelijk te houden.

nieuw ondernemerschap. We verwachten verder dat zorg steeds meer gecombineerd wordt met

De stedelijke dynamiek van de omgeving

wellness en recreatie.

De regio wordt min of meer omringd door hoogdy

Voor de Noord-Veluwe is deze ontwikkeling in twee

36


‘Ouderen die het goed kunnen doen, gaan naar Spanje of Frankrijk. Willen wij het tweede Spanje worden?’ Regiobijeenkomst Ermelo, 3 februari 2010

zorgopgave. Er is immers sprake van een bovenge

Het platteland: minder en andere landbouw, meer ruimte voor ……

middelde vergrijzing en een zorgsector die van

De ontwikkeling van de plattelandseconomie is

oudsher sterk geworteld is in de maatschappij. Hoe

nauw verweven met de toekomst van de landbouw.

verzorgen we ouderen die langer thuis wonen in

De landbouw maakt op de Noord-Veluwe een sterke

meer of minder dichtbevolkte gebieden? Zet de

verandering door: de grondgebonden landbouw zal

tendens van uitplaatsing uit grote instellingen - ex

niet in de huidige vorm voortbestaan. Ook zullen

tramuralisering – zich door, of slaan we een nieuwe

we een verdere industrialisatie van de intensieve

weg in?

veehouderij zien door schaalvergroting en de inzet

De groei van de zorgsector biedt ook kansen voor

van technologie. Onder invloed van grote verande

bedrijvigheid en ondernemerschap. Hoe kan de

ringen in het Europese Landbouwbeleid én

regio, waar zorg in het DNA lijkt te zitten, ook

veranderende eisen van consumenten maakt de

economisch profiteren van deze groeiende markt?

agrarische sector de komende jaren een forse

Passen we nieuwe techniek (domotica) alleen toe of

transitie door. Hoe deze transitie er precies uitziet,

gaat het om producten en diensten die bedrijven uit

hangt af van tal van factoren.

de regio ook exporteren?

Met het veranderen van de huidige grondgebonden

opzichten relevant. In de eerste plaats voor de eigen

landbouw op de Noord-Veluwe verandert het

Klimaat: Noord-Veluwe voelt nattigheid

landschapsbeheer. Ook is het van extra groot

De veranderingen in het klimaat zijn op de Noord-

belang andere (nieuwe) economische kansen aan te

Veluwe vooral te zien op en om het water. Voor heel

boren. Wat betekent dit voor de agrarische

Nederland zal het vasthouden van zoet water van

gebouwen of de gebieden die vrijkomen? Wat voor

groot belang zijn. Vanwege de grote hoeveelheid

landschapsbeheer is nodig, ook gezien het belang

zandgronden kan de regio hierin een belangrijke rol

van toerisme en recreatie?

spelen. De landelijke overheid neemt binnen afzienbare tijd een besluit over het verhogen van

Vraagstukken

het waterpeil in het IJsselmeer. Dit kan voor de

De grote vraag voor de Noord-Veluwe zal zijn: hoe

Noord-Veluwe zeer grote gevolgen hebben, omdat

kan de regio op eigen kracht inspelen op de

dit een maximale stijging van een tot twee meter

dynamiek van de omgeving, met behoud van de

van het waterpeil in de Randmeren oplevert.

eigen kwaliteiten? De leefbaarheid van kleine

De klimaatverandering heeft in deze regio ook direct

kernen, de kwaliteit van leven en van de leefomge

invloed op de landbouw. Op weg naar 2040 neemt

ving, en de vitaliteit van de regionale economie

de winterwatervoorraad onder de Veluwe toe. De

vormen aspecten van deze vraag.

uitstroom hiervan via de beken geeft vernatting aan de randen van de Noord-Veluwe. Hierdoor neemt de toch al hoge grondwaterstand in dit gebied verder toe en zal grootschalige landbouw steeds moeilijker worden. Deze extra vernatting zonder bemaling zal productiegerichte landbouw tussen Harderwijk en Elburg in 2040 zelfs helemaal onmogelijk maken.

37

Regio Noord-Veluwe

38



Bijschrift??

In de Noord-Veluwe komen allerlei ontwikkelingen samen die kansen bieden voor de toekomst. Het prachtige landschap biedt een aantrekkelijke woonomgeving, maar ook biomassa voor het opwekken van groene energie. Zo kan de landbouw drager blijven van het landschap en zijn recreatie en zorg hier op hun plek, waardoor de regionale economie voldoende breedte heeft.

39

Regio Noord-Veluwe

Al deze doelgroepen biedt de Noord-Veluwe aantrekkelijke faciliteiten. Ouderen beschikken over allerlei voorzieningen in en om het huis. Denk aan domotica, de vele levensloopbestendige woningen en zorgcombinaties met wellness die in de regio floreren. Door de sterke onderlinge verbondenheid neemt mantelzorg een belangrijke plaats in. Voor de doelgroepen tussen de 30 en 55 jaar, met of zonder kinderen, wordt flexibel gebouwd. Woningen hebben faciliteiten voor thuiswerken, meer generaties in één huis (via bijvoorbeeld een modulaire woning), combinaties van wonen en werken in één, en in vrijgekomen agrarische gebouwen kunnen woonlandgoederen worden ontwikkeld. De basisvoorzieningen, zoals onder wijs, sport- en cultuurverenigingen en detailhan del, zijn in het gebied allemaal goed op orde. Daarin investeert ook de overheid. De topvoorzie ningen, zoals Hogeschool Windesheim in Zwolle en theater de Flint in Amersfoort, bevinden zich in de directe nabijheid. Zo biedt de Noord-Veluwe een groeiende groep van vrije werkers of ZZP’ers een prachtige uitvalsbasis, zij kunnen van daaruit een groot gebied bestrijken.

Van Care Valley tot Care Connection Onder de noemer Care Valley is in de regio een heel palet aan acties en projecten ontwikkeld en uitgevoerd om de ontwikkeling in de zorg verder gestalte te geven. Vele, verschillende partijen hebben daarvoor de handen ineengeslagen. De zorginstellingen in de regio hebben een essentiële rol gespeeld. Open innovatie in nieuwe zorgcon cepten heeft tal van zorggerelateerde activiteiten

Noord-Veluwe: fantastisch wonen

in de regio een grote impuls gegeven. Dit zien we

De Noord-Veluwe is met zijn landschappelijke,

terug in de vele nieuwe samenwerkingsverbanden

cultuurhistorische en sociale kwaliteiten een zeer

binnen het gebied, tussen sectoren en vooral ook

aantrekkelijke woonomgeving. De regio biedt rust,

met partners in de drukke, omliggende steden. Zo

ruimte en natuur in combinatie met cultuurhisto

heeft de regio zich versterkt op het vlak waar ze al

rie, terwijl stedelijke gebieden in de omgeving goed

zo goed in was: zorg, en dan vooral de ouderenzorg

bereikbaar zijn. Daarnaast zijn de inwoners sterk

en de geestelijke gezondheidszorg. De Noord-

met elkaar verbonden. De Noord-Veluwe is, in

Veluwe huisvest grote zorginstellingen, en diverse

potentie, voor diverse doelgroepen een zeer

aan zorg gerelateerde (innovatieve) bedrijven en

aantrekkelijke woonomgeving. Ouderen kunnen er

opleidingen. Er is een beddenlasser, die speciale

genieten van de omgeving en profiteren van alle

bedden levert voor de instellingen en de opleiding

speciale voorzieningen. Tweeverdieners zonder

voor ambulancepersoneel. De regio is in Nederland

kinderen kunnen hier ruim, mooi en betaalbaar

voorloper in de extramuralisering van de instellin

wonen en eventueel elders werken. Gezinnen

gen, inclusief de ontwikkeling van compenserende

vinden hier een goede omgeving om de kinderen te

technologieën als domotica en robotisering. De

laten opgroeien. Een van de kwaliteiten is

regio loopt ook voorop bij de combinatie zorgtoe

onderscheidend te zijn, en iets anders te bieden

passing en ontwikkeling van ondersteunende

dan wat bijvoorbeeld de Randstad heeft.

voorzieningen. Deze koppositie in Nederland biedt

40


grote mogelijkheden voor een sterke positie in heel

zorg kun je terecht op de Noord-Veluwe. De

Noordwest-Europa.

kennisontwikkeling zorgt voor een voortdurende

Zorg op de Noord-Veluwe heeft niet alleen

interactie met zorggerelateerde bedrijvigheid. Op

betrekking op de traditionele zorg, maar ook op

de Noord-Veluwe worden zorginnovaties uitgepro

voorzieningen die daar heel dicht tegenaan liggen.

beerd: Noord-Veluwe levert de zorg die over 5 jaar

Denkt u aan wellnessvoorzieningen, kuuroorden

pas standaard is.

en schoonheidssalons, maar ook aan moderne afkickklinieken. Bovendien kunnen we hier ook

Nieuwe landbouw en recreatie dragen het platteland

inspelen op het toerisme en de recreatie in de

De landbouw heeft zich verder ontwikkeld:

regio.

menging van functies, flexibiliteit en kleinschalig

Een onderwijsinstelling is onmisbaar, als we

heid zijn de nieuwe trefwoorden. In combinatie

voorop willen lopen in kennisontwikkeling. Op de

met zorg en recreatie ontstaat een nieuwe

Noord-Veluwe komen we hieraan tegemoet door

diensteneconomie rond landschap, recreatie, rust

een Care Academy in te stellen. Dit is een deels

en ruimte.

virtuele onderwijsinstelling voor zorg en welzijn.

De boer verandert van agrarisch ondernemer in

Deze Academy heeft een ‘care connection’ met

landschapsondernemer. Aan zijn productie vanuit

Health Valley (Nijmegen, Twente) en met relevante

akkerbouw of veeteelt voegt hij diensten toe, zoals

hbo-opleidingen in de omgeving. Zo kan de

in de concepten zorgboerderij of recreatie bij de

Academy precies die kennis samenbrengen die

boer. Andere agrariërs vinden aansluiting bij de

nodig is. Er zijn extra aantrekkelijke stageplaatsen

nieuwe maakindustrie. Zij verbouwen voor deze

om studenten de regio binnen te halen. Zo zijn er

sector kleinschalige gewassen, zoals hennep of

de meervoudige stages: studenten werken

brandnetels voor ecokleding. Kern hiervan is

bijvoorbeeld bij een zorginstelling én bij een bedrijf

nieuwe hoogwaardige toepassingen van biomate

dat bijzondere apparatuur aan die zorginstelling

riaal te vinden. Denk aan het telen van biomassa in

levert. Opleidingen besteden meer aandacht aan

water als bron van voeding (eiwitten en mineralen

ondernemerschap, zodat studenten later beter als

uit algen) of als groene grondstof voor energie en

ZZP’er aan de slag kunnen. Voor een carriere in de

chemie. De productie hiervan is kennisintensief.

crossovers als schoonheidsklinieken en particuliere

41

Regio Noord-Veluwe

Die kunnen we kenmerken als ‘klein en fijn’, zeker

Sterk in Klimaat

waar het gaat om vroege toepassing van kennis

De stijging van het waterpeil in het IJsselmeer en

die in en om Food Valley is ontwikkeld.

de Randmeren heeft grote invloed op het land

Recreatie en toerisme, zowel gericht op het water

schap en de steden die aan de Randmeren liggen.

als op het groen, maken een duidelijke ontwikke

50 cm stijging van het waterpeil in het IJsselmeer

ling en kwaliteitsverbetering door. Dit is erg

gecombineerd met extra uitstroom in de beken,

belangrijk omdat de grote stroom toeristen een

doet een lagune achter de duinwal van de

belangrijke drager vormt voor het voorzieningen

Randmeren ontstaan. De regio heeft daarom de

niveau in de kernen. De gebieden in de regio

inrichting van het landschap en de steden zo

hebben hier als geheel invulling aangegeven en

aangepast dat we de kansen die ontstaan, kunnen

treden hierin gezamenlijk op om schadelijke

benutten. In de stedelijke delen gaat het om de

onderlinge concurrentie te voorkomen. Het

ontwikkeling van nieuwe vormen van ‘waterwo

bosgebied blijft onaangetast, als bron van rust,

nen’. Buiten de steden leidt dit tot nieuwe water

natuur en schoonheid. In samenwerking met

recreatie, zoals kanoën, vissen en vogelsafari’s.

Flevoland wordt de Randmeerkust beter benut. De

De klimaatverandering maakt het vasthouden van

Noord -Veluwe kent biedt mogelijkheden voor

zoetwater tot een belangrijke kwestie. De

extensieve recreatie: wandelen, fietsen, kanoën,

Noord-Veluwe heeft voorzieningen ontwikkeld om

natuurexcursies. Langs het Randmeer is, met

in de zandgebieden regenwater vast te houden om

respect voor de aanwezige natuurwaarden, een

een zoetwatervoorraad voor de drinkwatervoor

luxe boulevard ontwikkeld om die ook de kapitaal

ziening aan te leggen.

krachtige water- en dagtoerist aan te trekken. Op de Veluwe ishebben we de kwaliteitsverbetering van de verblijfsrecreatie doorgezet. Niet zo zeer zichtbaar maar wel essentieel is de verandering van mentaliteit die bij ondernemers in de regio heeft plaatsgevonden. Waar de Noord -Veluwe traditioneel wordt gekenmerkt door gesloten familiebedrijven, is de slag gemaakt naar denken in hebben ondernemers nu de weg ingeslagen naar netwerken en open innovatie. Op die manier zijn nauwe banden ontstaan met bedrijven en instellingen uit bijvoorbeeld de Stedendriehoek, Food Valley en Flevoland. Dat is nodig om in de moderne economie een rol van betekenis te kunnen spelen.

42


43

Regio Noord-Veluwe

Rivierenland

44


Culemborg Tiel

Geldermalsen

Zaltbommel

Denkend aan Rivierenland

zie ik breede rivieren

traag door oneindig

laagland gaan.

Wat schrijft de dichter Hendrik Marsman anno 2040 over Rivierenland? Is zijn lofdicht inmiddels veranderd in een klaagzang over hoog water en natte voeten? Spreekt hij vooral over tuinbouw en transport? Of verdrinkt hij in de veelheid van dingen die hij moet beschrijven wanneer hij aan Rivierenland denkt?

45

Regio Rivierenland

46


Rivierenlandschap, tuinbouw & transport Waterland

Vooral de tuinbouw en de glastuinbouw, verenigd

Rivierenland heet niet voor niets Rivierenland. Hier

in de Betuwse Bloem, zijn sterk vertegenwoordigd.

wordt geleefd met water. Slingerende dijken langs

De zakelijke dienstverlening en de vervoerssector

de uiterwaarden. Oeverwallen en open kommen.

zijn in Rivierenland snel gegroeid. Dat komt door de

Weteringen, sluizen, molens en gemalen. Het water

gunstige ligging ten opzichte van Rotterdam en het

zorgt voor vruchtbare grond, voedingsbodem voor

Ruhrgebied en de goede multimodale ontsluiting

landbouw, laanboom- en fruitteelt. Het geheel is

via weg, water en spoor. Rivierenland is een gewilde

een prachtig decor voor recreatie en ontspanning:

locatie voor (landelijke) distributie en groothandels

fietsen en wandelen over en langs de dijken, langs

activiteiten, en bijbehorende zakelijke dienstverle

de ‘traditioneel ambachtelijke’ en ‘nieuwe, moderne’

ning. De logistieke sector levert inmiddels zo’n 20

dorpen. Cultuurhistorische schatten als de Nieuwe

procent van de werkgelegenheid. Rivierenland kent

Hollandse Waterlinie versterken dit nog.

al tientallen jaren een krachtige economische en

De regio is van nature uitgerust met krachtige

een relatief hoge werkgelegenheidsgroei. Maar de

transportaders in de vorm van rivieren. In de loop

regionale economie is ook erg conjunctuurgevoelig.

van de tijd is daaromheen een dicht netwerk van

De prognoses voor Rivierenland op de langere

spoor en wegen ontwikkeld. Langs de infrastruc

termijn zijn gunstig: een bovengemiddelde

tuurassen A2 en Betuweroute/A15 liggen de vier

bevolkingsgroei en economische dynamiek en een

steden in het gebied: Tiel, Culemborg, Geldermalsen

relatief lage groei van de werkloosheid. De regio

en Zaltbommel. Hier concentreert zich de industri

kent een relatief hoog aandeel laaggeschoolde

ële en logistieke bedrijvigheid van de regio. De

werklozen.

meeste inwoners wonen ook in deze grotere kernen. De kernen kennen een goed voorzieningen

Forenzen

niveau en een levendige lokale economie. Het

Rivierenland als geheel heeft te maken met een

omliggende buitengebied heeft een open en groen

vertrekoverschot: er vertrekken meer mensen dan

karakter, met een rijke cultuurhistorie en dorpen

er zich mensen vestigen. Dit geldt echter niet in

gericht op de landen tuinbouw. De volksaard van

gelijke mate voor alle delen van de regio. Vanuit de

een ‘Rivierenlander’ is zelfstandig en traditioneel

regio wordt veel gependeld voor werk naar

ondernemend, gericht op het vertrouwde en

omliggende steden als Arnhem, Nijmegen, Den

bekende en op overleven, zowel in sociaal als

Bosch, Utrecht en Rotterdam. Er is een sterke

zakelijk opzicht.

externe focus die er in verschillende deelgebieden van de regio anders uitziet. De regio is als het ware

Tuin- en glastuinbouw

een verzameling ‘riviereneilanden’.

Van oudsher is Rivierenland een van de meest agrarisch georiënteerde regio’s van Nederland.

47

Regio Rivierenland

In het landelijke Rivierenland is het goed toeven voor

door hem opgezette Telersvereniging Conference

de fruitliefhebber. En als het aan fruitteler Dick

(TVC). ‘Als het merendeel van telers én handelaren

Lagerweij uit Kerk-Avezaath ligt, is hier in deze

zich aaneensluit en eerlijk doorgeeft welke produc

grootste badkuip van Nederland ook in 2040 nog

tiekosten en prijzen worden gemaakt, is iedereen

volop commerciële fruit-, dat wil zeggen perenteelt.

daarbij gebaat. De telers ontvangen hun kostprijs

‘Maar dan moeten de provincie en andere instanties

plus winstopslag, de handel voegt service en andere

zoals banken en Kamer van Koophandel, wél hulp

waarden toe, en Albert Heijn en andere grootwinkel

bieden’, aldus Lagerweij.

bedrijven kunnen het hele jaar door een heerlijke

De in fruitteelt gepokt en gemazelde Lagerweij

peer tegen een aantrekkelijke prijs aan de consu

realiseert zich dat de Betuwe geen goedkoopte-

ment verkopen.’

eiland is. Arbeid is hier duur vergeleken met Polen,

Dat het behoud van welvaart in Rivierenland vooral

Bulgarije, Roemenië en Oekraïne. Hij roept partijen

van de Conferencepeer moet komen, en bijvoorbeeld

op alles op alles te zetten om de fruitteelt - en dan

niet van kersen of appels, ligt aan dit perenras en de

vooral die van de Conference peer - te bevorderen.

bijzondere omstandigheden ter plekke. De consu

Anders resteert er in 2040 alleen nog hobbyfruit

ment waardeert deze peer. Hij groeit vanwege een

teelt. Dan ontwikkelt Rivierenland zich tot één groot

bijzondere bodemgesteldheid én klimatologische

recreatiegebied en zal de randstedeling hier alleen

omstandigheden, eigenlijk alleen goed in de Betuwe

wonen en elders werken.

en België. ‘En dat is uniek.’

Vijftien tot twintig jaar terug functioneerde de

Telers, handelaren, evenals veilingen en coöperaties

fruitteelt goed, mede dankzij het veilingsysteem.

communiceren slecht met elkaar, vindt Lagerweij.

Appels, peren en ander fruit werden op één plek - bij

De verliezers zijn de grootgrutters én de consument,

voorbeeld in Geldermalsen - verzameld en transpa

die genoegen moet nemen met een andere, minder

rant, via een kloksysteem, aan de hoogste bieder

lekkere peer. ‘De TVC wil dat marktpartijen over hun

verkocht. Jammer genoeg ging dit veilingsysteem

kortetermijnbelang heen stappen. Een goot deel van

onderuit. Handelaren en speculanten kopen nu

hen is al overtuigd. Als de provincie en bijvoorbeeld

Interview met Dick Lagerweij, fruitteler grote partijen fruit bij de teler op en proberen die,

Rabobank meehelpen met geld en/of menskracht,

tegen de laagste prijs, aan grootwinkelbedrijven te

zullen ook de overigen het nut van TVC inzien.’

slijten. Volgens Lagerweij is de ontstane markton

Volgens Lagerweij kan de fruitteelt alleen zó de

doorzichtigheid hét grote probleem. Telers, handela

boventoon blijven voeren in het Rivierengebied.

ren en grootgrutters zitten elk op hun eiland.

‘Kwalitatief mindere gronden kunnen dan bijvoor

Niemand vertrouwt elkaar, ze communiceren niet of

beeld in recreatiegebied worden omgetoverd. En

onvoldoende, met als gevolg dat geen enkele

zorgboerderijen vervullen weer heel andere maat

marktpartij weet wat de beste prijs is. Lagerweij ziet

schappelijke functies.’

kansen om deze patstelling te doorbreken met de

‘Alles op alles zetten om toekomst fruitteelt veilig te stellen’

48


49

Regio Rivierenland


In Rivierenland zijn de volgende ontwikkelingen

Groeiende dynamiek in de omgeving

bepalend voor de toekomst:

Voor Rivierenland is de omgeving van groot belang.

-

demografie: emigratie en onbalans

In de directe omgeving liggen gebieden waar de

-

groeiende dynamiek in de omgeving

ruimtedruk groot is: de Randstad en Brabantstad

-

meer vrachtverkeer, maar hoe?

met daartussen de A2-as, die deels door

-

(glas)tuinbouw naar footloose

Rivierenland loopt. Ook de Stadsregio Arnhem

-

extremer klimaat, hoger water

Nijmegen en Food Valley vormen gebieden waar in de toekomst veel dynamiek van uitgaat. Vanwege de sterke oriëntatie van Rivierenland op deze omliggende gebieden zijn de ontwikkelingen

‘We halen het goede bij de buren en zij halen het goede bij ons’ Regiobijeenkomst Enspijk, 4 februari 2010

net over de grens van de regio ook relevant voor de ruimtelijke ontwikkeling in het gebied zelf (wonen, werken, recreëren, mobiliteit, natuur en milieu).

Meer vrachtverkeer, maar hoe? Hoe Nederland, Europa en de wereld zich ook precies ontwikkelen, in alle economische toekomst scenario’s voorzien we een forse toename van het

Demografie: emigratie en onbalans

vrachtverkeer. De centrale ligging en de uitstekende

Vanwege de relatief jonge bevolking in Rivierenland

ontsluiting maken van Rivierenland een logistieke

blijft de natuurlijke aanwas de komende jaren nog

hotspot. Voor het goederenvervoer door

redelijk op peil. De bevolkingsgroei voor de hele

Rivierenland zal ook de Tweede Maasvlakte grote

regio is toch laag omdat nogal wat inwoners de

invloed hebben. Ook wordt gezocht naar uitbrei

regio verlaten. Daarnaast zet ook de vergrijzing in

dingsmogelijkheden voor de Rotterdamse haven

Rivierenland door. Door deze twee ontwikkelingen

naar binnenhavens elders in het land. Het aantal

zal het aanbod aan arbeidskrachten teruglopen. Dit

vervoersbewegingen in en door de regio neemt fors

regionale beeld heeft binnen de regio overigens

toe. Hoe dat uitpakt is niet precies te voorspellen.

verschillende kanten. Er zijn gebieden met krimp

Maar dat het gebeurt is zeker.

maar ook gebieden met groei.

Veel onzekerder is hoe het transport er in de

Rivierenland heeft bovendien een onevenwichtige

toekomst uitziet. De vervoerstechniek zal zich

sociaaleconomische opbouw, met twee grote

ontwikkelen, er komen nieuwe logistieke concep

groepen: laaggeschoolde autochtone

ten en ook in die sector wordt de verdere flexibilise

Rivierenlanders en hooggeschoolde, rijke, nieuwe

ring van arbeid en productie voelbaar. Als logistieke

bewoners. De laatste groep werkt veelal in de

hotspot krijgt Rivierenland hier nadrukkelijk mee te

omliggende regio’s. Die onevenwichtige opbouw

maken. Hoe ziet de doorvoer door de regio er in de

kan leiden tot spanning tussen bevolkingsgroepen.

toekomst uit en wat is het ruimtebeslag van

Een tweedeling dreigt, zowel in economische als

logistieke activiteiten?

sociale zin.

(Glas)tuinbouw naar footloose De (glas)tuinbouw vormt een belangrijke pijler voor

50


‘Rivierenland is de binnentuin van de grote steden rondom, zoals Utrecht, Den Bosch, Arnhem en Nijmegen.’ Regiobijeenkomst Enspijk, 4 februari 2010

het Rivierenland. De tuinbouw krijgt meer en meer

omliggende gebieden en in de logistiek kunnen we

een industrieel karakter. Het huidige grondgebon

niet los zien van kansen voor de tuinbouwsector.

den karakter verandert. Steeds vaker komen teelten

Welke rol speelt het Rivierenland als logistieke

letterlijk los van de grond. De vruchtbaarheid van

‘satelliet’ voor Rotterdam? Is die vooral gericht op

de bodem als vestigingsplaatsfactor wordt minder

tuinbouwproducten of helemaal niet? Zeer nauw

belangrijk. Belangrijker worden juist het gebruik

met elkaar verbonden zijn ook het behouden en

maken van kennis, een goed functionerend proces

benutten van het prachtige rivierenlandschap en de

van zaadje tot eindproduct en de logistieke

ontwikkeling van het gebied voor economische

eigenschappen van het gebied.

activiteiten of woondoeleinden. Er moet gekozen worden waarvoor we de schaarse ruimte gebrui

Extremer klimaat, meer water

ken. En dit alles in het licht van een enorme

Voor Rivierenland is water een centraal thema. De

wateropgave en forse sociaalmaatschappelijke

effecten van de klimaatverandering zijn in

kwesties.

Rivierenland direct voelbaar bij hoogwater en bij droogte. Overstromingsrisico’s bepalen welke gebieden geschikt zijn voor kapitaalintensieve activiteiten. Periodes van droogte beperken de mogelijkheden voor landbouw en natuur op het land. Ook verzilting dreigt, in het uiterste westen van de regio. Op het water nemen vervoersmoge lijkheden af en het schaarse koelwater is van groot belang voor de industrie en energievoorziening. Het belang van een goede waterhuishouding neemt alleen maar toe. Rivierenland is daarbij sterk afhankelijk van wat er stroomopwaarts gebeurt en ingrepen in Rivierenland werken stroomafwaarts door. De noodzakelijke technische ingrepen voor de gewenste waterhuishoudkundige effecten zijn nu al grotendeels in beeld (Deltaprogramma). Steeds hogere dijken vormen niet de enige oplossing voor de waterveiligheid. Het vraagt ook om een doordachte ruimtelijke planning. Het gaat er op weg naar 2040 om hoe we mogelijke oplossingen daadwerkelijk uitvoeren, welke meerwaarde is gewenst en hoe we met innovatieve ontwikkelin gen een slag kunnen maken.

Vraagstukken Typerend voor Rivierenland is dat de ontwikkelin gen zeer nauw samenhangen. De ontwikkelingen in

51

Regio Rivierenland

52



Rivierenland is een regio vol kansen. Mooi en productief. Het prachtige rivierenlandschap, de centrale ligging dicht bij grote infrastructuur, de Randstad en op de route naar het Ruhrgebied, een gebied met een florerende tuinbouw en een rijke cultuurhistorie. Hier kan heel veel. Natuurlijk niet allemaal tegelijk. Wie zelf geen richting kiest, wordt door de omstandigheden een kant op gedrongen. Hieronder hebben we een palet aan kansen voor de toekomst uitgewerkt.

53

Regio Rivierenland

Creëer eenheid, behoud verscheidenheid

nieuwbouw zonder dat dit ten koste gaat van de

Om mee te kunnen doen in een economische

kwaliteit van het landschap. Daarnaast hebben we

wereld die steeds groter en internationaler wordt,

flink geïnvesteerd in de bereikbaarheid van de

moeten we de krachten bundelen: samenwerken,

regio, zowel intern als naar en vanuit de Randstad.

tot afstemming komen, gezamenlijk een vuist

De goede mogelijkheden tot ontsluiting via weg,

maken. Natuurlijk zijn er verschillen binnen de

water en spoor zijn volop benut. De nieuwe

regio. Die hoeven we ook zeker niet te verbergen.

woongebieden vormen een ‘afzetgebied’ voor

Maar voor een ondernemer in het Ruhrgebied

omliggende regio’s waar de ruimtedruk groot is en

maakt het niet uit of zijn transportpartner in Tiel of

bevorderen de levendigheid van Rivierenland zelf.

Geldermalsen zit; voor een Japanner die laanbo

Door goed te sturen, en met een breed kwalitatief

men wil bestellen al helemaal niet.

woningaanbod, slaagt de regio erin de gewenste

Vanuit deze gedachte vormt Rivierenland steeds

mix van inwoners te bereiken: jong en oud, hoog-

meer de eenheid die het feitelijk ook is. Er zijn

en laagopgeleid, autochtoon en allochtoon.

tenslotte ook veel overeenkomsten. Het is niet één verbanden. Ontwikkelingen worden op regionaal

Authentieke recreatie in een unieke omgeving

niveau bekeken en afgewogen. Profilering vindt op

Rivierenland heeft door het landschap, de

regionale schaal plaats. De concurrentie is er met

cultuurhistorie en het Betuwse (fruit)karakter een

de buitenwereld en niet met elkaar. Binnen deze

unieke positie in recreatie en toerisme. De regio

eenheid heeft iedere ondernemer, ieder dorp en

weet munt te slaan uit de hernieuwde belangstel

iedere stad zijn eigen kenmerken en is er ruimte

ling voor uitjes in eigen land en de toenemende

voor eigen initiatief.

vraag naar recreatiemogelijkheden bij vergrijzend

In deze aanpak is het nodig elkaar aan te vullen.

Nederland. Er is een uitgebreid netwerk van routes

Rivierenland hoeft geen compleet ‘mini-Nederland’

voor wandelen, fietsen en watersport. De Linge is,

te zijn. Het gaat erom de eigen kwaliteiten te

behalve waterbuffer, ook de recreatie-as van

benadrukken, het overige ‘halen we bij de buren’.

Rivierenland. Hieromheen is een breed scala aan

gemeente, maar een netwerk van samenwerkings

activiteiten ontwikkeld, variërend van golf als

Woonwijk van de Randstad

nieuwe volkssport, tot zelf kersen plukken en de

Rivierenland ligt tegen de Randstad aan en is goed

‘Linge solar-challenge’. Wie echt ‘lokaal wil gaan’

bereikbaar. Tegenover de drukte in de Randstad

kan door de boomgaarden fietsen en op een

kent de regio een goed en hoogwaardig leefkli

bijzondere manier leren hoe fruit groeit. In de

maat. Daarmee is het een serieus alternatief voor

dorpen en steden zijn gezellige, kleinschalige

mensen die op zoek zijn naar meer rust en ruimte,

mogelijkheden voor koffie en diner. De verblijfsac

maar wel in de Randstad willen blijven werken.

commodaties zijn up-to-date en spreken tot de

Om deze overloop goed te kunnen faciliteren heeft

verbeelding.

de regio geïnvesteerd in woonlocaties voor

54


Betuwse Bloem als proeftuin

Logistiek van de toekomst

Het Rivierengebied is de proeftuin voor nieuwe,

Door de centrale ligging en de multimodale

gezonde en duurzame voedseltoepassingen in de

ontsluiting speelt logistiek een belangrijke rol in dit

tuinbouw. Zo wordt gewerkt aan de ontwikkeling

gebied. Rivierenland heeft zich gericht op de

van een appel die overal groeit, ongeacht vrucht

ontwikkeling van logistieke clusters, in plaats van

baarheid van de bodem, temperatuur en zonuren.

op de laagwaardige onderdelen in de logistieke

De regio loopt voorop in het experimenteren met

keten. Zo heeft de niet-grondgebonden tuinbouw

en toepasbaar maken van kennis die elders wordt

een plek gekregen op het tuinbouwlogistieke

ontwikkeld. Op die manier maakt zij slim gebruik

knooppunt Medel. De clustering biedt de mogelijk

van de ligging tussen Food Valley, Health Valley en

heid om meer partijen in het gebied te laten

Brainport Eindhoven. Via een sterke profilering als

meeliften op het succes van de logistiek: de

proeftuin voor gezonde en duurzame tuinbouw

tuinbouw bereikt een grotere afzetmarkt, er zijn

heeft de Betuwse Bloem in Rivierenland (inter)

volop stageplaatsen en een aantal van de grotere

nationaal een sterke reputatie opgebouwd, naast

bedrijven huisvest onderwijs op de werkvloer.

de versterking van het aloude internationale begrip

Ook buiten de regio zijn partners gevonden. Op het

‘Fruit uit de Betuwe’. Daarnaast is, om onderne

raakvlak van tuinbouw en logistiek is er een nauwe

merschap te stimuleren, een aantal regelarme

relatie met de omgeving van Bergerden in de

zones ingesteld. Hier krijgen ondernemers de

stadsregio: Medel en Valburg vullen elkaar aan als

mogelijkheid te experimenteren en in grote vrijheid

logistieke knopen. Ook op politiek-bestuurlijk

nieuwe producten te ontwikkelen.

niveau zien we deze samenwerking, bijvoorbeeld

De tuinbouw benut zijn prachtige setting, het

bij het binnenhalen van nieuwe werkgelegenheid.

rivierenlandschap, voor zijn ‘branding’, naar het

Voorheen was de onderlinge concurrentie binnen

voorbeeld van de bloembollenteelt in de

de regio en tussen regio’s bepalend. Nu is dat de

Keukenhof. Zo is de Betuwse Bloem productief

wens om te zorgen voor een impuls voor inwoners

gebleven in een hoogwaardige, landschappelijke

van het gebied en hen te blijven motiveren en

omgeving.

inspireren.

55

Regio Rivierenland

Energie uit het landschap De regio wil bij het opwekken en vasthouden van energie de landschapskenmerken optimaal benutten. Daardoor weet Rivierenland hierin nu strategische voordelen te behalen. Water is een bepalend element in Rivierenland. Op diverse plekken zijn waterbekkens ontwikkeld die volgepompt kunnen worden met behulp van lokaal opgewekte biomassa-, wind- of zonne-energie. Bij een piekvraag naar energie wordt door het leeg laten lopen van deze bekkens energie opgewekt. De bekkens kunnen we ook inzetten bij grote droogte. Het groenafval uit de tuinbouw en de laanboomteelt wordt verzameld en verwerkt tot energie. Rivierenland, regio vol kansen. Maar om de kansen daadwerkelijk te benutten is een investering nodig in het vinden van een gezamenlijke koers. Door de invloeden van buitenaf is zo’n koers essentieel. Kiest de regio niet zelf, dan overkomt het de mensen in Rivierenland. Onderlinge concurrentie ondermijnt de potentie van het gebied. Een regionale aanpak is noodzakelijk, met oog voor nieuwe partners binnen en buiten de grenzen van de regio.

56


57

Regio Rivierenland

Stedendriehoek

58


Deventer

Apeldoorn

Lochem Zutphen

De prettige woonomgeving. Dát is de grote kracht van de regio. Landschappelijk mooi, superbereikbaar en economisch divers. Met een groot aantal kansen in de netwerkeconomie, een onderscheidend vestigingsklimaat, onderwijs en duurzame energie. Wel is het nodig dat de bevolkingsontwikkeling voldoende aandacht krijgt: vergrijzing en hier en daar krimp.

59


60


Gunstig gelegen, pragmatisch, flexibel Stedelijkheid in prachtig landschap

spronkelijke als de nieuwe bewoners. Getuige de

Stedendriehoek. Drie middelgrote steden,

vele galerieën en werkplaatsen vestigen kunstenaars

Apeldoorn, Deventer en Zutphen, in een gevari

zich hier graag. De regio kent al jaren een positief

eerde, groene omgeving met vitale dorpen. Drie

migratiesaldo (zowel binnenlands als buitenlands).

steden met een eigen karakter die elkaar prachtig

Dit zorgt, ondanks de geringe natuurlijke aanwas,

aanvullen. Stedelijkheid zonder de grootstedelijke

voor een gemiddelde bevolkingsgroei.

problemen van de Randstad. Tegen het decor van een prachtig landschap. De Veluwe en de Lochemse

Gevarieerde economie

berg strekken zich glooiend uit tot in de lager

Door de (inter)nationale verbindingswegen A1 en

gelegen IJsselvallei. De overgang van de zandgron

A50 en de rivier de IJssel is de regio gunstig gelegen

den naar de rivierklei vormt een aantrekkelijk

en erg goed bereikbaar. In de nabije omgeving

landschap met prachtige panorama’s.

liggen economisch belangrijke gebieden als de Stadsregio Arnhem Nijmegen, Twente en Zwolle.

Rentmeesterschap

Op grotere schaal vormt de regio een schakel

De regio kent geen sterke samenbindende identiteit;

tussen de mainports in de Randstad en de nieuwe

de echte Stedendriehoeker (‘ich bin ein dreiecker’)

economische zwaartepunten in Oost-Europa.

bestaat niet. De kracht is juist het ‘losse verband’.

De economie van de Stedendriehoek is divers. De

Men kiest er hier voor om samen te werken of los

beroepsbevolking is bovengemiddeld hoog

te laten, als het gewenste resultaat daarom vraagt.

opgeleid. De industrie en de zakelijke en publieke

Doelgerichtheid gaat samen met een sterk organi-

dienstverlening domineren het economische profiel

serend vermogen. Tussen de steden is wel sprake van

van de regio. De grote werkverschaffers zijn de

enige concurrentie, maar dat hindert de ontwikke

zakelijke en publieke dienstverlening: openbaar

ling van de regio als geheel niet. Het algemeen

bestuur, onderwijs en gezondheidszorg. Zij leveren

belang van de regio staat bovenaan, op zo’n manier

bijna 85.000 van de in totaal 200.000 arbeids

dat ook het eigenbelang van de spelers gediend

plaatsen in de regio. De steden hebben binnen de

wordt. De Stedendriehoek kiest zinvol en bewust.

regio elk hun eigen profiel. Deventer als industrie

Inwoners hebben een lokale binding: met de eigen

stad met veel niet-commerciële diensten en hoger

woonomgeving, het dorp of de stad. De inwoners

onderwijs; Zutphen als industriestad met gezond

zijn pragmatisch, flexibel en open minded waardoor

heids- en welzijnszorg en justitie als grote werkge

zij nieuwe ideeën en innovaties relatief makkelijk

vers; Apeldoorn als dienstenstad. Het landelijk

oppakken. De Stedendriehoeker gebruikt zijn

gebied van de Stedendriehoek is een populaire

gezond verstand. De mensen zijn zich bewust

Nederlandse vakantiebestemming en vervult een

van hun omgeving en dragen daar ook zorg voor.

belangrijke rol als uitloopgebied voor de steden.

Rentmeesterschap voor landschap en milieu zit hen in de genen: dit gaat op voor zowel de oor

61


De mens is meer waard dan de euro. Continuïteit

van de winst gaat naar een vakschool in Uganda.

van een bedrijf en werken met respect voor de mens

Daarnaast zijn we rotsvast overtuigd van het belang

en zijn omgeving, zijn belangrijker dan snel geld

van energiezuinige installaties en we proberen onze

cashen. ‘Noem het maar een ouderwetse bedrijfsfilo

opdrachtgevers daarin mee te nemen. Dat wil soms

sofie, maar wij voelen ons er heel prettig bij’, zegt

zeggen dat je wat eigenwijs moet durven te zijn en

Ruud Kimanai, vestigingsmanager van Van Dorp

niet meteen de opdrachtgever gelijk moet geven.

Installaties, een landelijk opererende keten van

Maar we merken dat de klanten dit respecteren en

bedrijven, gespecialiseerd in aanleg en – vooral - on

we kunnen ze ook glashelder voorrekenen dat

derhoud van technische installaties.

investeringen in duurzame technische oplossingen

Het werkgebied van deze vestiging van Van Dorp is

ook rendement opleveren.’

de Stedendriehoek Apeldoorn - Zutphen – Deventer.

Kimenai vindt dat overheden hiermee in hun

Een regio die misschien niet zoveel economische

aanbestedingsbeleid ook rekening zouden mogen

dynamiek heeft als de Randstad – waar de Van

houden. ‘De overheid kijkt nu veel te krampachtig

Dorp-groep zijn wortels heeft – maar die evengoed

naar de risico’s en te weinig naar kansen. Daardoor

‘mooie perspectieven’ biedt voor het behoud en

komen overheidsbestedingen vaak terecht bij

uitbreiding van werk in de komende jaren. ‘Natuurlijk

bedrijven uit een heel andere regio van het land. In

heeft het bij ons ook geregend in deze crisisperiode,

onze sector worden enorm veel reiskilometers

maar doordat wij ons steeds geconcentreerd hebben

gemaakt. Het zou helemaal niet gek zijn om eens

op langdurige relaties met onze klanten en vooral

wat nadrukkelijker te kijken naar wat je regionale

gericht zijn op beheer- en onderhoudscontracten,

bedrijfsleven te bieden heeft en de social return on

hebben we deze periode toch aardig doorstaan’, legt

investment. Dat hoeft niet meteen protectionisme

Kimenai uit.

te betekenen. Je kunt heel goed voorwaarden

Duurzaamheid, continuïteit en maatschappelijk

bedenken waardoor de markt open blijft en

verantwoord ondernemerschap zijn bij Van Dorp

tegelijkertijd het regionale bedrijfsleven meer

geen modebegrippen, onderstreept hij. Dat heeft

kansen krijgt.´

Interview met Ruud Kimenai, ondernemer voor een belangrijk deel te maken met de – christe

Hij noemt als voorbeeld het contract dat Van Dorp in

lijke – achtergrond van oprichter Henk van Dorp, die

de wacht sleepte voor het onderhoud van 6.000

vijftien jaar geleden vanuit zijn bedrijf in Zoetermeer

woningen van een corporatie in Deventer. Een deel

stap voor stap een opmars maakte door het land en

van dat werk wordt uitgevoerd door medewerkers

zijn keten van installatiebedrijven uitbouwde met

van de regionale sociale werkvoorziening. Voor een

onder meer de overname van het Deventer bedrijf

gezonde regionale economie is het verder van belang

Salland Koster. ‘Henk van Dorp is geen man van het

dat er goede verbindingen worden gelegd tussen

snelle geld, maar iemand die echt gelooft in het

bedrijven onderling, en ook daarin kan de overheid

concept van het duurzame familiebedrijf. We hebben

volgens Kimenai een stimulerende rol spelen. ‘Vaak

een simpele en degelijke bedrijfsfilosofie waarin het

zitten er in je directe omgeving bedrijven die heel

respect voor de mens en zijn omgeving centraal

goede zakenpartners kunnen zijn zonder dat je van

staat. Een derde van de netto winst vloeit bijvoor

hun bestaan afweet.’

beeld terug naar het eigen personeel en 5 procent

‘Continuïteit bedrijf belangrijker dan het snelle geld’

62


63



In de regio spelen nu en in de komende jaren

De demografische ontwikkeling heeft invloed op de

ontwikkelingen die van groot belang zijn voor de

arbeidsmarkt en de lokale economie. De regio kent

toekomst.

een relatief hoge opleidingsgraad en wordt de

- demografie: afvlakkende groei, toenemende

komende jaren geconfronteerd met een grote

vergrijzing

(vervangings)vraag van hoger opgeleiden. De

- groeiende invloed van internationale krachten

huidige jonge beroepsbevolking kan hierin niet

- de flexibilisering van de economie en

voorzien. Dat heeft deels te maken met het

arbeidskrachten

onderwijsniveau maar ook met de jonge vlucht:

- de groei van het (vracht)verkeer

veel jongeren die hoger onderwijs volgen, trekken

- grotere aandacht voor nieuwe energiebronnen

weg uit de regio.

Groeiende invloed van internationale krachten De Stedendriehoek komt op de lange termijn steeds

‘Bestuurlijk pragmatisme is heel sterk punt van de regio’

sterker onder invloed te staan van internationale economische en maatschappelijke ontwikkelingen. Er ontwikkelt zich internationale concurrentie tussen stedelijke netwerken, waarin de beschik

Regiobijeenkomst Apeldoorn, 9 februari 2010

baarheid en ontwikkeling van kennis kernbegrippen zijn. In het internationale speelveld neemt het belang van de eigen economische en culturele kracht van de Stedendriehoek toe. Het gaat er niet om de grootste te zijn of te worden, maar een eigen

Demografie: afvlakkende groei, toenemende vergrijzing.

positie te veroveren. Oftewel: onderscheidend en

De ontwikkeling van de bevolking is de komende

pen van de Stedendriehoek.

aantrekkelijk zijn vanuit de specifieke eigenschap

jaren duidelijk anders dan tot nu toe. In grote delen als totaal zien we tot 2040 een geringe groei van

De flexibilisering van de economie en arbeidskrachten

bevolking, beroepsbevolking en werkgelegenheid. Dit

Tot 2040 wordt een verdergaande specialisatie in de

komt door binnenlandse migratie en de groei van

economie voorzien. Kennistoepassing wordt zo

Deventer. Het aandeel ouderen in de bevolking

specifiek dat mensen zich toeleggen op steeds

neemt meer dan gemiddeld toe. Na de Achterhoek is

kleinere onderdelen in een productieproces. Dit

de Stedendriehoek de meest vergrijsde regio van

vraagt om meer en complexere samenwerking.

Gelderland. Het gebied ontwikkelt zich tot een regio

ZZP’ers gaan een grotere rol spelen. Anno 2010

met veel actieve, welgestelde, goed opgeleide

staan vaste verbanden in grote organisaties

senioren. Deze regionale ontwikkeling pakt voor

centraal. In de toekomst zal economie meer

iedere stad wel anders uit. Vooral Deventer neemt

gestoeld zijn op de eenheid van de enkele ZZP’ er.

een bijzondere positie in, met meer jongeren, langere

Dat vraagt om een andere manier van organiseren

groei en minder vergrijzing.

en samenwerken. Connectivity is het kernbegrip:

van de regio daalt het aantal inwoners. Voor de regio

64


het vinden van nieuwe manieren en vormen van

Energie

verbinding. Denk aan marktplaatsen, bedrijfsverza

De regio heeft zich bestuurlijk reeds uitgesproken

melgebouwen, digitale ontmoeting en uitwisseling.

over energie als centraal thema. Vele partijen

Dat betekent dus ook andere vormen van

werken aan een toekomstbestendig energiesy

huisvesting.

steem. De vraag is hoe we dat praktisch moeten

Bedrijven zullen ook flexibeler worden. De verwach

uitwerken. Moeten we dit aan de markt overlaten?

ting is dat zij zich specialiseren in R&D en marke

Of is regie nodig? Zo ja, hoe en door wie? Een

ting. R&D is het hart van het bedrijf, marketing richt

tweede grote vraag is of een focus op energie

zich op hun belangrijkste asset: de naam in de

onderscheidend is. Een vraag die in internationale

markt. Veel meer activiteiten worden uitbesteed of

economie steeds weer zal opduiken. Maar inzet op

uitgevoerd door inhuur van specialistische kennis.

energie is op zichzelf niet onderscheidend. Wat zijn de mogelijkheden om toch onderscheidend te zijn?

Groei van het (vracht)verkeer

Hoe geeft de regio hier zijn eigen kleur aan?

Alle toekomstscenario’s voorspellen een flinke groei van de mobiliteit. Gemiddeld zal het oost-west

Economische ontwikkeling

goederenvervoer over lange afstand met circa 100

De Stedendriehoek heeft potentie voor onder-

procent groeien tot 2040. Dit betreft zowel het

nemers, de economie groeit nog steeds. In de

vervoer over de weg als het spoorvervoer. Als gevolg

dienstensector en de zorg zal de vraag naar arbeid

van de groeiende welvaart neemt naar verwachting

toenemen. De demografische ontwikkeling

ook het (regionale) personenverkeer toe.

voorspelt een te geringe aanwas van hoogopgeleide

De herroutering van goederentreinen heeft een

jongeren binnen de regio. Hoe kunnen we dan toch

grote weerslag gehad op de stedelijke gebieden aan

voorzien in de vraag naar gekwalificeerd personeel?

het spoor en de milieugebruiksruimte ter plaatse.

Zodat, om het scherper te stellen, we de werkgele

Hoe al deze mobiliteitsaspecten in de verdere

genheid ook kunnen behouden. Want als het hier

toekomst precies uitpakken is zeer de vraag. Nú zijn

aan personeel ontbreekt, zoekt een deel van de

investeringen noodzakelijk. Door inzet van bekende

bedrijven en instellingen zijn heil elders.

maatregelen (extra wegen et cetera) of met behulp

Centraal staat de vraag: waar liggen op weg naar

van nieuwe oplossingen. Uitgaande van een forse

2040 economische kansen in de Stedendriehoek en

groei van de mobiliteit, zeker in het goederenver

hoe spelen we daar vanuit het huidige profiel op in?

voer, staat een optimale externe en onderlinge

De regio heeft anno 2010 een divers economisch

bereikbaarheid van de regio voorop.

profiel. Het is de vraag of dat in de toekomst ook gewenst of vereist is. Afhankelijk van het antwoord

Nieuwe energiebronnen

op die vraag moeten we bepalen hoe we de

Regio’s kiezen er steeds meer voor in hun eigen

diversiteit kunnen behouden of dat we specifieker

energiebehoefte te voorzien. Ze redeneren daarbij

te werk moeten gaan, met een heldere focus.

vanuit hun eigen specifieke kwaliteiten en mogelijk heden. Het is van belang om niet sec naar afzonder

Vraagstukken

lijke opties (zon, wind, biomassa, waterkracht,

Al deze ontwikkelingen leiden tot vraagstukken

bodemwarmte) te kijken maar naar het hele scala.

voor de toekomst van de Stedendriehoek. Hoe te

Speciale aandacht is nodig voor de flexibiliteit. Zon

anticiperen op vergrijzing en ontgroening? Kan de

en wind zijn onvoorspelbaar in hun opbrengst

strategische ligging van de Stedendriehoek ten

vanwege weersomstandigheden. Dit moet het

opzichte van stedelijke netwerken als Randstad en

systeem kunnen opvangen. Dat vraagt om ontwik

Ruhrgebied worden benut? Wat is nodig voor de

kelingen als ‘demand sight management’ en

afstemming tussen onderwijs en arbeidsmarkt?

‘smartgrids’. In essentie gaat het erom de vraag naar

Waar kan de overheid bij helpen? En hoe kunnen we

energie pas te honoreren als het aanbod er is of dat

tegelijkertijd de Stedendriehoek ontwikkelen tot

via lokale opwekking te doen.

een energieneutrale regio? Allemaal vragen die

We concluderen dat de thema’s energie, wonen en

kansen inhouden, juist door de strategische ligging

economische ontwikkeling de belangrijkste

van de Stedendriehoek. De mooie woon-werkom

maatschappelijke opgaven zijn voor de toekomst van

geving is aantrekkelijk voor ZZP-ers en andere

de Stedendriehoek. De kwesties waar het in de

hoogopgeleide werknemers die de regio ook in de

Stedendriehoek vooral om draait zijn niet nieuw. In

toekomst nodig heeft.

de regio werken tal van partijen al in wisselende samenstelling aan deze vraagstukken. Met het oog op de toekomst is het wel goed om enkele nieuwe accenten te leggen.

65


66



De economische diversiteit geeft de regio veerkracht. ‘Als regio moet je je eigen kracht kennen, de ligging is ook een kracht.’ De mentaliteit is gericht op samenwerking om kansen te grijpen; te maken wat (elders) wordt bedacht. Als het werk meer op sfstand wordt georganiseerd, wordt de woon-werkomgeving steeds belangrijker. We onderscheiden ons van de rest van ons land door meer rust en natuur. Als energieneutrale regio gaan we die kwaliteiten versterken. Juist in deze mix zit de toekomst van de Stedendriehoek.

67


Groenstedelijk wonen als unique selling point

nieuwbouwplannen verstoren niet de andere plannen in de regio.

De Stedendriehoek is een aantrekkelijk woonge Randstad. Hoe vleiend het ook is als iedereen bij je

Het nieuwe wonen: flexibiliteit is de norm

wil wonen, de Stedendriehoek kiest ervoor zich te

De samenstelling van de bevolking in de regio

richten op een specifieke doelgroep. Dat zijn de

verandert. Daarmee verandert ook de vraag naar

mensen die de gewenste ontwikkeling van het

wonen. Dat vraagt om flexibiliteit en dynamiek.

gebied ondersteunen, vooral hoogopgeleide, jonge

Tegelijk is de vraag diverser geworden, wat dwingt

mensen.

tot maatwerk. In de regio is ervoor gekozen

De algemene kwaliteit en het leefklimaat van de

flexibiliteit tot norm te verheffen. Er zijn kaders

Stedendriehoek zijn uitstekend. Dat houden we in

gevormd waarbinnen variatie en verandering

stand, ontwikkelen we verder waar nodig en laten

mogelijk zijn.

we in de marketing van de regio sterk uitkomen.

Als gevolg hiervan zijn bijvoorbeeld levensloopbe

Om jonge hoogopgeleiden te verleiden zich hier te

stendige wijken gebouwd, waar bewoners een

vestigen, ontwikkelen we nieuwe woonmilieus die

wooncarrière kunnen maken. Bewoners rouleren

deze doelgroep aanspreken. We onderscheiden

binnen hun wijk, afhankelijk van behoeften en

drie categorieën. Allereerst de ZZP’ers, voor wie real

wensen. Doordat mensen wel lang aan hun buurt

life en virtueel ontmoeten van collega’s van groot

of wijk verbonden (kunnen) zijn, is de sociale

belang is. Zij voelen zich thuis in een hoogstedelijke

cohesie onverminderd groot. Een tweede ontwik

omgeving, gecombineerd wonen en werken, met

keling is het integreren van wonen en werken in

glasvezel, creatieve broedplaatsen en andere

huis. Dit sluit vooral aan bij de groei van het aantal

ontmoetingsplaatsen. Een tweede groep zijn de

ZZP’ers in de regio. Een sleutelfactor bleek de

internationale studenten en kenniswerkers. Zij

regionale aanpak van dit vraagstuk te zijn. Steden,

blijven vaak niet lang, willen een woonomgeving

omringende gemeenten, ontwikkelaars en andere

die van alle gemakken is voorzien en het liefst in de

stakeholders concurreerden niet met elkaar maar

buurt van andere internationals wonen. De derde

stemden hun werk slim op elkaar af, zodat

groep zijn de tweeverdieners met kinderen. Zij

iedereen zijn deel kreeg.

bied, voor velen. Zo ook voor bewoners van de

willen een rustiger, prettiger omgeving voor hun en een groot aanbod aan gemaksdiensten: oppas,

Een moderne regio die nieuwe onderwijsvormen implementeert

bezorgdienst van boodschappen en medicijnen,

Om mee te komen in een economie die draait om

sportscholen, haal- en brengservice van scholen,

kennis zijn goede onderwijsvoorzieningen

enzovoort.

essentieel. In de Stedendriehoek is geen onderwijs

De kracht van de Stedendriehoek om zaken

instelling als een grote universiteit aanwezig en

zonodig regionaal te regelen blijkt ook hier: de

Deventer heeft als enige een hbo-instelling. In

kinderen. Liefst met groen in de directe omgeving

68


Apeldoorn en Zutphen zijn ontwikkelingen gaande

Voor de Stedendriehoek is er niet één energiebron.

die leiden tot vernieuwende onderwijsvormen. In

Er is sprake van een weldoordachte energiemix:

nauwe samenwerking tussen het bedrijfsleven en

zonnecellen op daken van huizen en andere

onderwijsinstellingen ontstaan initiatieven die

gebouwen, windmolens en het gebruik van

jonge mensen werk en (hoger)onderwijs bieden in

biomassa in de juiste maat op de juiste plek. De

de regio. De grote bron van kennis is de virtuele

betrokken partijen hebben een mooi midden

hbo, vanuit bestaande scholen en bedrijven. Bij

gevonden tussen bottom up en centraal gestuurd.

deze virtuele hbo zijn verschillende onderwijsin

De overheid voerde de regie en bracht de

stellingen uit binnen- en buitenland aangesloten.

EnergieKansenAtlas uit, waarin is beschreven

Hierdoor is actuele kennis bereikbaar in een groot

welke energievormen aantrekkelijk zijn in deze

aantal vakgebieden. Als een van de eerste regio’s

regio. Ondernemers en instellingen kregen

wist de Stedendriehoek met het grotendeels

vervolgens de ruimte om de kansen te verzilveren.

virtueel aanbieden van onderwijs toch een zekere

Om de fysieke aspecten van de omschakeling naar

mate van geografische binding van studenten te

energieneutraliteit te kunnen sturen hebben we

bewerkstelligen.

een nieuw coördinatiemechanisme ontwikkeld. De

De fysiek aanwezige opleidingen ontwikkelen hun

markt is al tijden dusdanig in beweging dat het

studenten nadrukkelijker naar een toekomstig

aanwijzen van plekken niet louter door de overheid

bestaan als ZZP’er. Er is extra aandacht voor

gebeurt, maar samen met de bewoners. Zij hebben

ondernemers-skills. Ook het combineren van

direct profijt en zeggenschap over ontwikkelingen.

werken en naar school gaan wordt gestimuleerd

Bewoners kunnen bijvoorbeeld lokaal aandelen

en ondersteund. Bedrijfsleven en onderwijs werken

nemen of coöperaties vormen.

daarvoor samen aan een maatwerkmodel op mbo-niveau. Een dergelijke aanpak biedt alle

Ondernemers kunnen kansen grijpen

spelers perspectieven: de student wil zijn informa

Het organiserend vermogen van de regio is groot.

tie steeds sneller krijgen, de onderwijsinstelling

Dat koesteren en benutten we. Dat betekent in de

levert kwaliteit. Het bedrijfsleven dat behoefte

eerste plaats ruimte laten en niet alles op voor

heeft aan goed opgeleid personeel stimuleert

hand ‘dicht organiseren’. Vanuit een gezamenlijk

innovatieve ontwikkelingen.

regionaal perspectief reiken we kaders aan, waarbinnen bedrijven en ondernemers kansen

Stedendriehoek schakelt naar energieneutraal

kunnen grijpen. Om energie tot onderscheidend

De regio Stedendriehoek staat bekend als de eerste

stevige koers uitgestippeld. Daaraan werken

werkelijk energieneutrale regio binnen Europa. Een

overheid en relevante stakeholders gezamenlijk.

brede coalitie van overheid, onderwijs en bedrijfs

De vele ingenieursbureaus en energiegerelateerde

leven heeft hiervoor de krachten gebundeld en

bedrijven uit de regio hebben de kansen die dat

werkt op verschillende fronten samen.

opleverde verzilverd, waar wenselijk of nodig met

69


kenmerk van de regio te maken, hebben we een

zijn gebonden en veel werk locatie-onafhankelijk kunnen invullen: door thuiswerk, in mini-bedrijfs verzamelgebouwen of ‘hubs’. Dit vraagt extra aandacht voor de specifieke vestigingseisen die bij dat type markt horen – naast of in plaats van grote investeringen in fysieke infrastructuur. Zo zouden we op goed bereikbare plekken voorrang kunnen geven aan de inrichting van ‘hubs’. A1-zone als kans De zone rondom de A1 heeft zich ontwikkeld tot een herkenbare, kwalitatief hoogwaardige as door de regio. Op deze hoofdweg komen de omvang rijke goederenstromen van oost naar west en omgekeerd, samen met het regionale verkeer in het gebied. Veel activiteiten zijn gecentreerd rond de A1, met extra aandacht voor uitwijkmogelijkhe partijen uit het onderwijs of de overheid. Op

den in het infrastructuurnetwerk: de stadsassen

dezelfde manier kunnen bedrijfsleven en onderwijs

vormen een snelle verbinding tussen snelweg en

samen tot nieuwe projecten komen. De ligging in

stations, waardoor op diverse plekken een

de nabijheid van wetenschappelijke topinstituten

overstap van de auto naar de snelle treinverbin

heeft tot samenwerking geleid met onder meer de

ding in de Stedendriehoek mogelijk is.

universiteiten van Twente, Wageningen en Nijmegen.

Virtuele bereikbaarheid: Stedendriehoek koploper in

Dergelijke initiatieven zien we in deze regio al sinds

glasvezel

jaar en dag. Lokale overheden en Kamer van

De Stedendriehoek loopt voorop in het aanbieden

Koophandel faciliteren en stimuleren. Zij organise

van een Next Generation Network, ofwel glasve

ren netwerkbijeenkomsten over actuele thema’s

zel. Verbinden via internet is hier minstens zo

en excursies naar interessante bedrijven of

gangbaar als bereikbaarheid via autowegen of

gebieden. De ondernemers gaan aan de slag om

fysieke ontmoetingen op een kantoor. De regio

hiermee hun voordeel te doen.

heeft hiermee een economisch maar ook sociaal maatschappelijk voordeel. Beschikbaarheid van

Bereikbaarheid 2.0

glasvezel is inmiddels een vestigingsvoorwaarde

Voor een economisch kerngebied is een goede

voor veel bedrijven, ook voor kleine ondernemers

bereikbaarheid onmisbaar. Fysiek en digitaal. Drie

en ZZP’ers. De ‘verglazing’ van de Stedendriehoek

pijlers onder de bereikbaarheid zijn: selectief

bevordert de ontwikkeling van nieuwe diensten in

investeren in wegen, de A1 zone en het Next

onderwijs, zorg, zakelijke dienstverlening en open

Generation Network. Door hier structureel aan te

innovatie in de industrie. Bovendien is er een hele

werken verzekert De Stedendriehoek zich continu

bedrijfstak ontstaan die zich richt op vraagstukken

van een goede uitgangspositie.

rond verglazing, van heel praktisch tot meer maatschappelijk.

Fysieke bereikbaarheid De Stedendriehoek heeft en behoudt goede bereikbaarheid, over de weg, over het water en door de lucht. Investeren kan op brede schaal, op alle mogelijke plekken in wegen, OV en fiets. Deze koers brengt een aanzienlijk kostenplaatje met zich mee. Investeren kan ook selectief gebeuren, bijvoorbeeld primair investeren in de bereikbaar heid van de woongebieden. Het is goed denkbaar dat de Stedendriehoek juist als aantrekkelijk woongebied een ideale uitvalsbasis wordt voor ‘vrije werkers’, die niet aan een specifieke markt

70


71



72


Arnhem

Huissen Valburg

Nijmegen

De waarde van de Stadsregio Arnhem Nijmegen wordt gevormd door de steden Arnhem en Nijmegen en het ommeland met meer landelijke kernen. De regio is de economische motor van Gelderland en heeft twee gezichten. Aan de ene kant is er sprake van diversiteit en creativiteit, kennisontwikkeling, een mentaliteit van ‘yes, I can’, een prachtige landschappelijke setting en economische groei. Aan de andere kant kampt de regio, zeker in verhouding tot de andere regio’s in Gelderland, met nogal wat sociale problematiek: criminaliteit, werkloosheid, sociale tweedeling, weinig saamhorigheid, krimp in het buitengebied. Het met elkaar in evenwicht brengen van deze ‘karaktereigenschappen’ vormt de belangrijkste uitdaging in dit gebied.

73


74


Rijke cultuur en fraai landschap in economisch kerngebied Landschappelijke setting

rijk cultureel stedelijk milieu op waarin veel te

Het stedelijk netwerk Arnhem-Nijmegen is

beleven valt. De rijke cultuurhistorie draagt hieraan

omgeven door een schitterend en gevarieerd

bij.

landschap van prachtig beboste stuwwallen en het lage rivierengebied met karakteristieke open

Economische motor

kommen. Beide bieden ze fantastische vergezichten

Met ruim 35% van de Gelderse werkgelegenheid en

en een eigen beleving. Deze landschappelijke

een vergelijkbaar aandeel van de beroepsbevolking

setting vormt een belangrijke kracht van de regio.

vormt de Stadsregio Arnhem Nijmegen de economi

De strategische ligging aan de rivieren was ooit de

sche motor voor Gelderland. Het aandeel hoger

aanleiding voor het ontstaan van Arnhem en

opgeleiden is met 41% hoog en neemt toe. Dit komt

Nijmegen. Nog steeds speelt de uitstekende

door een groot aanbod aan hoogwaardige werkge

ontsluiting over weg, water en spoor een grote rol.

legenheid en het grote aantal instellingen voor

Internationaal gezien ligt de Stadsregio Arnhem

hoger onderwijs. De structuur van de economie

Nijmegen centraal in het economische kerngebied

verschuift in hoog tempo naar een kennisintensieve

van Noordwest-Europa tussen Randstad en

diensteneconomie, ten koste van industrie en

Ruhrgebied.

landbouw. Deze verschuiving doet zich het sterkst voor in Arnhem en Nijmegen, met onder andere

Culturele rijkdom

Health Valley. In de Liemers is de werkgelegenheid

De verschillen binnen de regio in volksaard en

sterker gericht op lager opgeleiden, bijvoorbeeld in

cultuur zijn deels historisch bepaald. Nijmegen en

de transport- en logistieke sector, en in Bergerden

omgeving roepen beelden op van het Bourgon-

treffen we een (groeiend) tuinbouwcluster aan. De

dische zuiden, studenten, links activisme. Arnhem

regio scoort, landelijk gezien, goed op zowel

en omstreken refereert aan het zuinige noorden,

economische kracht als economische groei. Wel ligt

het Haagje van Gelderland en moderne kunst.

de werkloosheid boven het landelijk gemiddelde. De

De regio kent een enorme culturele variëteit en

werkloosheid is sterk geconcentreerd in de steden:

diversiteit. Voor ieder is er wat wils. Enerzijds zijn er

één op de drie Gelderse werklozen woont in Arnhem

hoogwaardige, grootschalige voorzieningen, zoals

of Nijmegen. Daarbij past de vraag niet bij het

musea, winkels in de steden, schouwburgen,

aanbod van werkgelegenheid in de steden, wat

festivals en concerten. Anderzijds is er ruimte voor

bijdraagt aan een groeiende mobiliteitsbehoefte.

kleinschalige initiatieven in de sterk aanwezige kunst- en studentenscène, vaak de bron van culturele vernieuwingen. Deze variatie levert een

75


76


Hoe de toekomst er voor Ed Marck en Mo Geerlings

Arnhem-Nijmegen, de vruchten kunnen plukken van

in 2040 precies uitziet, weten zij uiteraard niet. Maar

de onroerendgoedinvesteringen in het

dat het met mode van doen zal hebben, staat als een

Modekwartier. Het komt er nu op aan dit modepara

paal boven water. Of dat in de Stadsregio is? Het kan

depaardje goed in de markt te zetten. ‘Een marke

ook München, Milaan of Antwerpen worden. De

tingplan is nu meer dan ooit noodzakelijk. In het

Arnhemse ervaring is dan mooi meegenomen.

formuleren daarvan kan de provincie een belangrijke

Dit dynamische ontwerpersduo brengt tassen in alle

rol spelen. Het Modekwartier moet zowel regionaal

maten, soorten en kleuren onder de naam

als nationaal als internationaal op de kaart worden

MARCK&MO op de markt. Als trekpaarden van het

gezet. Besteed vooral geld aan goede mensen.’

Arnhemse Modekwartier weten beiden zeker dat de

Geerlings vult aan: ‘Er moet fiks worden geïnvesteerd

Stadsregio Arnhem-Nijmegen met deze wijk een

in bekendheid. En laten ze vooral de Euregio en het

troef in handen heeft. ‘Maar dan moet er nog wel

Duitse Roergebied niet vergeten. Daar zit een

wat gebeuren’, aldus Marck.

potentiële markt van tienduizenden consumenten

Het koppel is vanaf het allereerste begin van het

die iets anders willen dan alleen confectie.’

Arnhemse Modekwartier , in 2005, aan de

De kracht van mode komt optimaal tot zijn recht in

Sonsbeeksingel gevestigd. Daarvoor deden ze 18 jaar

ketenverband. Als couture, vintage, bruidsmode,

lang ervaring op met onder meer ontwerp, productie

accessoires en modellenbureaus bij elkaar in de

en verkoop van grotere series. Zo lieten ze hun

buurt samenklonteren, versterken zij elkaar.

tassen op zeker moment in het Oostblok produce

Ze geven ermee aan dat mode niet alleen in Milaan,

ren. De moordende concurrentie met grote merken

Parijs, Amsterdam of Düsseldorf wordt gecreëerd.

als Gucci, Louis Vuitton enzovoort, dwong hen

Marck zegt: ‘Laat op plekken die er toe doen zien wat

echter enkele stappen terug te zetten. Nu worden

het Modekwartier allemaal in huis heeft. Bundel het

hun ambachtelijk vervaardigde tassen alleen in

aanbod en focus op verschillende aspecten zoals

Arnhem en de Amsterdamse P.C. Hooftstraat

couture, green fashion, accessoires. Manifesteer je

verkocht. En dat geeft rust. Marck: ‘We waren op het

op beurzen en bladen in binnen- en buitenland. In

Interview met Marck & Mo, tassenontwerpers laatst alleen nog maar bezig om de kostprijs te

Arnhem, zeg maar de achtertuin van Düsseldorf,

verlagen. We leggen ons nu weer toe op het

gebeurt het.’ Geerlings voegt haar droom toe: ‘In

ontwerpen en vervaardigen van mooie dingen en

2040 is dit een dynamisch modecentrum.

verkopen rechtstreeks aan de klant. Niks tussenhan

Dependances van boetieks als Humanoid, Trix en

del meer, dus.’

Rees en soortgelijken zitten hier dan ook. Voor

Maar er moet wel wat gebeuren, wil de stad

confectie winkelt men in de Ketelstraat.’

Arnhem, of algemener gesteld de Stadsregio

‘Zet Arnhems Modekwartier nationaal en internationaal op de kaart’

77



Een aantal ontwikkelingen zal in sterke mate de

goede internationale concurrentiepositie is het

toekomst van de Stadsregio Arnhem Nijmegen

belangrijk het dagelijkse systeem (daily urban

kleuren:

system) te vergroten: meer afzetgebied en meer

- de wetten van de internationale

arbeidsmarkt. De huidige interne ontsluiting van de

kenniseconomie

regio en (fysieke) verbindingen met andere regio’s

-

mobiliteit blijft groeien

en het Duitse achterland zijn daarvoor vaak nog een

-

demografie: groei, stabilisatie én krimp

belemmering.

-

dreigende tweedeling in de maatschappij

- klimaatverandering en de gevolgen voor ruimtelijke ordening

Mobiliteit blijft groeien Als gevolg van de economische groei zal ook de

De regionale vraagstukken die hier uit volgen,

mobiliteit toenemen in de Stadsregio Arnhem

hebben te maken met het (blijven) functioneren als

Nijmegen. Dat geldt voor personen en goederen.

economische motor, een duurzame ruimtelijke

Regionaal verkeer en internationaal transport

ontwikkeling en een zinvolle plaats van iedereen in

komen hier samen. De uitbreiding van bestaande

de maatschappij.

infrastructuur in de Stadsregio Arnhem Nijmegen is lastig omdat de aanwezigheid van water, bruggen

De wetten van de internationale kenniseconomie

en dijken de mogelijkheden beperkt. Dit is nu

De Stadsregio Arnhem Nijmegen heeft veel

A15 en maakt grootschalige investeringen noodza

kennisintensieve bedrijven en instellingen. In een

kelijk, ook in hoogwaardig openbaar vervoer. Grote

economie waarin kennis steeds belangrijker wordt,

vraag voor de toekomst is hoe we bereikbaarheid

verschaft dat de regio een goede positie. Naast het

op regionale schaal kunnen organiseren. Waar

toenemend belang van kennis zien we ook dat de

moeten we bijsturen als nieuwe initiatieven op

economie zich steeds verder internationaliseert.

economisch gebied ontplooid worden of omdat de

Fysieke grenzen doen er zeker binnen Europa steeds

verplaatsingsbehoefte van mensen verandert? Hoe

minder toe. En virtueel is de wereld al een dorp

beperken we negatieve neveneffecten op het vlak

waarin van grenzen helemaal geen sprake meer

van doorstroming, leefbaarheid en veiligheid? En in

lijkt.

hoeverre is het systeem op de langere termijn

Deze internationale, kennisgeoriënteerde econo

robuust als we kijken naar de afnemende beschik

mie heeft zo haar eigen wetten. Het is voor een

baarheid van fossiele brandstoffen? Moeten er

regio van groot belang zich te onderscheiden en

alternatieve vervoersconcepten ontwikkeld

zich met een herkenbaar profiel te presenteren. Dit

worden?

voelbaar bij de noodzakelijke doortrekking van de

vraagt om keuzes maken en focus. Flexibiliteit is ties, of deze innovaties zelf te doen. Wil de regio als

Demografie: groei in de stad, stabilisatie en krimp buiten

geheel, en meer nog de bedrijven en instellingen

Voor de regio als totaal voorzien we een groei tot

binnen dit gebied, toekomstbestendig zijn, dan

een totaal van circa 750.000 inwoners in de periode

zullen zij deze weg moeten bewandelen.

2020-2030. Daarna zal de totale bevolkingsomvang

Verder bepalen internationale verbindingen,

zich stabiliseren, of mogelijk iets afnemen.

arbeidspotentieel en interne markt voor een

De demografische ontwikkeling van de Stadsregio

belangrijk deel het economisch succes van regio’s.

Arnhem Nijmegen kenmerkt zich door twee – te

De Stadsregio Arnhem Nijmegen is, met 723.000

gengestelde – bewegingen: groei in het stedelijk

inwoners, in verhouding tot andere stedelijke

centrum en gecombineerde stabilisatie en krimp in

regio’s in Europa bescheiden van omvang. Voor een

de buitengebieden. Het contrast tussen de

essentieel om snel in te kunnen spelen op innova

78


‘Regiogrenzen zijn bij ons niet heilig. We hebben ook een sterke relatie met Den Bosch en Limburg’ Regiobijeenkomst in Nijmegen, 10 februari 2010

stedelijke concentratie en de groene omgeving

ring onvermijdelijk. In de regio is dit te zien door

neemt hierdoor verder toe: een concentratie van

extremen in het weerbeeld: hoosbuien met als

bewoners en voorzieningen in de stad en een

gevolg wateroverlast, lange periodes van droogte,

leegloop daarbuiten.

langdurige hitte in steden en steeds vaker een

Het optreden van een groei- én een krimpbeweging

kortstondige hoge of juist lage stand van het water

maakt het ingewikkeld de problemen goed aan te

in de grote rivieren.

pakken. Hoe is een combinatie te vinden tussen het

Het leefmilieu lijdt eronder. Klimaatverandering

ondersteunen van de ontwikkeling van de steden

leidt tot een verandering van de soortensamenstel

en het organiseren van kwaliteit in het buitenge

ling van de natuur, een verslechtering van de

bied, zonder dat die bewegingen contraproductief

waterkwaliteit, schaarste aan schoon drinkwater

worden?

en een verschuiving van het groeiseizoen. Daarnaast veroorzaakt het hittestress in de steden.

Polarisatie: risico op tweedeling door sociale gelaagdheid

Daarbij moeten we bedenken dat in de Stadsregio

Kennis speelt een steeds grotere rol in de economie

functies in laaggelegen gebieden liggen, wat extra

en ook in de maatschappij als geheel.

aandacht vraagt voor waterveiligheid.

Het opleidingsniveau bepaalt in belangrijke mate

Hoe pakt dit uit voor de regio? Welke ruimte is er

hoe individuen omgaan met de beschikbare

om in de natuur mee te bewegen met de verande

informatie. Hoger opgeleiden blijken beter in staat

rende omstandigheden? Moet het stedelijk gebied

de beschikbare informatie te filteren en tot zich te

verder verdichten om druk op de kwetsbare open

nemen dan lager opgeleiden. Hierin ligt de kiem van

ruimte te minimaliseren, of moeten we juist meer

een tweedeling. Degenen die deze ontwikkeling

groen de stad inhalen?

Arnhem Nijmegen relatief veel kapitaalintensieve

oppakken plukken er de vruchten van en zij die dat niet kunnen missen de boot. Dat kan leiden tot een

Vraagstukken

verschil in economische positie, sociale status,

De centrale vraag is in ieder geval hoe we een

positie op de woningmarkt, opleidingskansen van

duurzame ruimtelijke ontwikkeling in dit gebied

kinderen, et cetera. Een kleine, en op termijn

vorm geven: waar vindt nieuwe verstedelijking

wellicht grote, sociale scheiding kan hiermee

plaats, hoe organiseren we de bereikbaarheid, hoe

zomaar ontstaan.

vullen de steden en de omliggende gebieden elkaar

Deze ontwikkeling, met de daaraan verbonden

aan? Belangrijk is dat de effecten van de klimaatver

risico’s, is niet specifiek voor de Stadsregio Arnhem

andering en lokale krimp hierin worden

Nijmegen maar geldt voor onze hele samenleving.

meegewogen.

Feit is wel dat een dergelijke ontwikkeling zich

De tweede vraag die de beschreven ontwikkelingen

eerder en sterker in de stad voordoet dan op het

oproepen, gaat over het functioneren van de

platteland. Dat patroon is in de steden al zichtbaar:

Stadsregio Arnhem Nijmegen als economische

een meer dan gemiddeld aantal hoger opgeleiden

motor voor Gelderland. Wat is er met het oog op de

en een grote concentratie van werklozen in de

toekomst voor nodig om die draaiende te houden

steden. ‘Haves’ en ‘have nots’ zijn hier dus beide

en te versterken? Én, hoe zorgen we ervoor dat er in

oververtegenwoordigd, met het grote risico van

een kenniseconomie kansen blijven voor iedereen

tweedeling en spanning.

en dat alle lagen van de maatschappij aansluiting krijgen bij de ontwikkelingen?

Klimaatverandering Ook als mondiaal de uitstoot van broeikasgassen drastisch wordt teruggebracht, is klimaatverande

79


80



In de regio lopen al verschillende trajecten voor de toekomst van de regio. De toekomstschets AN 2040 en de verstedelijkingsvisie zijn hier voorbeelden van. De gesignaleerde opgaven sluiten daar goed op aan: er zijn geen nieuwe vraagstukken op tafel gekomen, wel nieuwe kansen. In de verstedelijkingsvisie beschrijft de Stadsregio concreet hoe woningbouw, werken en mobiliteit zich tot 2020 ontwikkelen en tot elkaar verhouden. Gezien de complexiteit van de opgave en de grote belangen die spelen, ligt het voor de hand dat we de verstedelijkingsvisie gezamenlijk uitvoeren. Daarvoor spreken we het organiserend vermogen in de regio aan. Alle kansen grijpen en mogelijkheden benutten kan maar op één manier: we moeten eensgezind zijn en de schouders eronder zetten. We moeten samen aan de bak!

81


Stadsregio Arnhem Nijmegen als kennisbiotoop

Aantrekkelijk leefklimaat

Wie Stadsregio Arnhem Nijmegen zegt, zegt kennis

Arnhem Nijmegen is het aantrekkelijke leefkli

en innovatie. Als stedelijk centrum van Gelderland

maat. Twee prachtige steden met voorzieningen

is de stadsregio immers vestigingsplaats van een

op hoog niveau: een uitstekend winkelaanbod,

groot aantal kenniscentra. Hier wordt kennis

veel onderwijsinstellingen, een breed aanbod in

gemaakt, ontwikkeld, verhandeld, toegepast,

cultuur en sport. De steden zijn ook rijk bedeeld

onderwezen en vormgegeven. Deze kennisactivi

met groen en water. Dit zorgt voor ruimte en

teit beperkt zich niet tot een sector, maar varieert

ontspanning in de stad en draagt bij aan het

van gezondheidszorg tot kunst en van openbaar

opvangen van pieken in droogte en neerslag. De

bestuur tot transport en energie. Dat gebeurt niet

regio als geheel kent zeer diverse en aantrekkelijke

in beslotenheid maar in een open sfeer en entou

woonmilieus, variërend van hoogstedelijk tot

rage, zodat men ook buiten de regio van die kennis

landelijk en groen. Waar deze woonmilieus niet

profiteert. De positie van de Stadsregio Arnhem

aanwezig zijn worden ze toegevoegd. De steden

Nijmegen als kennisbiotoop is zo sterk door een

worden omringd door prachtige landschappen en

verzameling onderscheidende eigenschappen,

overal zijn toeristische trekpleisters, zoals het

deels ‘aangeboren’ en deels ontwikkeld.

Nationaal Historisch Museum. Steeds vaker biedt

De tweede sterke eigenschap van de Stadsregio

de regio evenementen die voortkomen uit de Kennisintensieve bedrijven en instellingen

aanwezige kennis en creativiteit. De Mode

In de eerste plaats zien we de aanwezigheid van

Biënnale is al jaren een vaste waarde en de World

een breed scala aan kennisintensieve bedrijven en

EXPO kon niet uitblijven. De combinatie van stad

instellingen: een universiteit, verschillende

en landelijkheid en het hoge voorzieningenniveau

hogescholen, onderzoeksinstellingen, bedrijven in

maken de stadsregio tot een heel aangename plek

zakelijke dienstverlening, kunst, openbaar bestuur

om te wonen en te werken, juist voor

enzovoort. Het succes van deze organisaties

kenniswerkers.

oefent een grote aantrekkingskracht uit. Het maakt de regio tot een interessante vestigings

Samenwerken

plaats voor kenniswerkers en kennisintensieve

Het derde sterke punt van de Stadsregio Arnhem

bedrijven. De overheid stimuleert initiatieven die

Nijmegen is de aandacht voor samenwerking en

de regio vruchtbaar en levendig houden. Zij wijst

het denken in clusters: met partijen binnen de

regelvrije zones aan, creëert economische

regio maar ook elders in Nederland en de wereld.

hotspots en stelt ontmoetingplaatsen in voor

De aandacht gaat uit naar programmalijnen en

onderwijs, onderzoek, ondernemen en overheid. In

ketens in plaats van louter de eigen winkel of een

dit klimaat kan de Stadsregio Arnhem Nijmegen

klein project. Bedrijven en instellingen in de regio

steeds weer nieuwe kennisactiviteit ontwikkelen

hebben voor diverse thema’s partners, zoals

en aantrekken.

Brainport Eindhoven, Food Valley, de Regio Twente

82


en Leuven. In Health Valley is de kracht van samen-

vele ZZP’ers bovendien in staat nieuwe werkrelaties

werking goed zichtbaar. Mede door de hechte

aan te gaan.

samenwerking is Health Valley uitgegroeid tot een

De keuze voor de stadsregio als kennisbiotoop kon

ijzersterk cluster in de wereld van zorg en gezond

alleen succesvol zijn doordat het een bewuste,

heid. Door verbindingen met organisaties in de

doordachte keuze was. Kiezen voor kennis

Randstad en het Ruhrgebied weet de regio

betekent niet dat andere thema’s over het hoofd

optimaal te profiteren van haar strategische

worden gezien. Natuurlijk zijn ook niet-kennisgere

ligging tussen deze economische zwaargewichten.

lateerde bedrijven en instellingen welkom. Sterker

Een ander sprekend voorbeeld van clustervorming

nog, deze zijn zelfs nodig. Van de focus op kennis

is de internationale promotie van Arnhem als stad

gerelateerde activiteiten en de positieve uitstraling

van onderwijs, mode, kunst en cultuur. Of neem de

daarvan profiteert de rest.

samenwerking van Ondernemen, Overheid en Onderwijs in de Liemers, om de sector transport en

Sociaal evenwicht aanwezig

logistiek daar verder te ontwikkelen. Niet elke

In de Stadsregio Arnhem Nijmegen is het partijen

sector voor zich en één voor één, maar de krachten

gelukt een tweedeling in de maatschappij te

bundelen en samenwerken: deze aanpak werkt.

voorkomen. Echte probleemwijken behoren tot

Dat is juist van belang voor een regio die zich richt

het verleden. Aan de basis stond het breed gedragen

op kennis. Omdat kennis constant in ontwikkeling

initiatief om door de hele regio een verdere

is en overal beschikbaar, is het essentieel ervarin

differentiatie van woonmilieus door te voeren.

gen uit te wisselen en gebruik te maken van

Herstructurering en gerichte investeringen in de

netwerken.

kwaliteit van de openbare ruimte betekenden een impuls voor het stedelijk gebied. Overal zijn

Bereikbaarheid

toegankelijke parken die uitnodigen tot nieuwe

Interne en externe bereikbaarheid is nog altijd

ontmoetingen, waar mensen verkoeling zoeken op

essentieel voor een sterke economie. Dit is in de

hete dagen en waar gewerkt wordt via wifi. Maar

Stadsregio Arnhem Nijmegen altijd een ingewik

ook de zachte kant is opgepakt: in de stadsregio

keld vraagstuk geweest. Wellicht juist daardoor is

wordt actief opgetreden bij leefbaarheidsproble

de regio erin geslaagd hiervoor slimme en duur

men zodat deze in de kiem kunnen worden

zame oplossingen te vinden en loopt de regio

gesmoord. Arbeidsparticipatie vormde de tweede

voorop in het vinden van nieuwe vormen van

pijler: er is geen onderklasse van langdurige

bereikbaarheid. Zo is de regio in staat gebleken

werklozenontstaanonderlageropgeleidenofmigranten-

goed bereikbaar te blijven, zowel voor personen als

groepen.

voor goederen

Het sociale evenwicht in de regio krijgt extra

Op internationale schaal vormen de HSL en Airport

cachet door het internationale perspectief:

Weeze de pijlers, waar de rest van de regio

immers, vitale steden waar het prettig wonen is,

optimaal op is aangesloten. Verder kent de regio

vrij van risico’s en overlast, scoren beduidend beter

een zeer dicht en hoogwaardig netwerk van

dan steden waar sociale onrust dreigt.

openbaar vervoer. Doordat dit netwerk ook goed is omliggende gebieden, is de externe bereikbaarheid

Naar een onderscheidend internationaal profiel

zeer goed.

Kennis is het kapitaal van de regio, de basis. Om

Daarnaast zijn succesvolle programma’s ontwik

nationaal en internationaal een sterke positie in te

keld om de belasting van weg, water en rail zoveel

nemen kiest de regio voor de ontwikkeling van een

mogelijk te spreiden. Thuiswerken, wat voor veel

specifiek profiel. Dit betekent het inzetten van

kenniswerkers makkelijk en aantrekkelijk is,

marketing en communicatie om de gewenste

gebeurt hier meer dan gemiddeld. Midden in

associaties bij de doelgroepen op te roepen. Maar

woongebieden zijn netwerkvoorzieningen en

ook het verder ontwikkelen van het gebied volgens

moderne ontmoetingsplaatsen ontstaan, waar

de gekozen lijn, zodat de claim ook waargemaakt

medewerkers van verschillende organisaties

kan worden. Er zijn twee mogelijkheden

gebruik van kunnen maken zodat ze niet de weg op

voorhanden.

aangesloten op het openbaar vervoer in de

hoeven. Medewerkers verkorten hun woon-werk verkeer aanzienlijk door daar enkele dagen per

a. De regio voor de gezonde mens

week te werken. Deze voorzieningen stellen de

De regio kiest voor de specialisatie van Health Valley

83


tot ‘De Regio voor de Gezonde Mens’. Health Valley

ook tussen de overheid en private partijen. Het

is een groeiende bron van kennis en ontwikkeling

mooiste staaltje hiervan is de uitvoering van de

op medisch vlak. Nieuwe toepassingen worden

verstedelijkingsvisie van de Stadsregio Arnhem

waar mogelijk binnen de regio getest. Nieuwe

Nijmegen. Opgesteld én uitgevoerd door overheid,

kennis, ook op het gebied van preventie, vindt in de

bedrijven en instellingen. En met een optimale

regio gemakkelijk zijn weg. De claim ‘regio voor de

samenhang tussen de aspecten wonen, werken en

gezonde mens’ past, omdat de stadsregio een hele

mobiliteit. In de regiobrede afwegingen over de

gezonde leefomgeving is. Park Lingezegen functio

locaties voor de diverse initiatieven en ontwikke

neert als groene long van het hele gebied. In de

lingen speelt zowel de overheidsvisie op ruimtelijke

buitengebieden bevinden zich sport- en recreatie

kwaliteit als de private visie op ‘wat is voor mijn

voorzieningen. In de stedelijke gebieden zijn tal van

doel de ideale locatie’ mee. De gezamenlijke

kleinere en grotere parken, evenals sportvoorzien-

overheden verweven hun financiële en ruimtelijke

ingen. De deelname aan sport is ook gestimuleerd

instrumenten ten behoeve van de markt.

door aan te sluiten bij landelijke initiatieven als het

Ook bij andere thema’s is er veel publiek-private

wereldkampioenschap voetbal in 2018 en de

samenwerking. Steeds vaker ontstaan allianties

Olympische Spelen in 2028.

met voorheen onvermoede partners en sluit men coalities over de grenzen van de regio heen. Dit

b. Diversiteit - alles behalve de middelmaat.

zorgt voor een breed draagvlak voor ontwikkeling

De regio kiest voor het profiel ‘Diversiteit in

en vermindert de risico’s. Door coalities te sluiten

vormen, maar altijd kwaliteit’. Dat doet zij door de

over de grenzen wordt de polsstok van de regio ook

diversiteit in stand te houden en waar mogelijk te

veel langer. Zo kunnen bedrijven deel gaan

vergroten. Denk aan de verschillen tussen stad en

uitmaken van internationale allianties en worden

land, tussen cultuurhistorische en moderne

bedrijven aangetrokken die ‘te groot’ zijn voor de

landschappen, tussen woonmilieus voor hoger en

stadsregio alleen.

voor lager opgeleiden. Stad is dan ook echt

Allianties van regionale private partners versterken

hoogstedelijk en buiten is het ook echt ruim en

het gewenste imago van de regio: een zorgverzeke

groen. Natuur is echt natuur en wordt zo min

raar als partner in preventie of een ingenieursbu

mogelijk aangelegd en onderhouden.

reau als partner in klimaatbestendige verstedelij

Deze keuze helpt een scherp en aantrekkelijk

king. Een mooie coalitie over de regiogrens heen is

imago te ontwikkelen, maar vergt wel een secure

die met de Betuwse Bloem: het glastuinbouwclus

uitvoering. Wanneer diversiteit ontaardt in chaos,

ter Bergerden/ Huissen werkt samen met de

schiet de keuze zijn doel voorbij.

tuinbouwknooppunten Valburg en Medel. Een ander voorbeeld is de samenwerking in duurzame

Samenwerken is samen werken

mode: ontwerpen uit Arnhem gemaakt met met

Een drijvende kracht in de regio is samenwerking.

biobased vezels uit de Achterhoek.

Tussen bedrijven en instellingen onderling, maar

84


85


De Vallei

86


Nijkerk

Barneveld

Ede

Wageningen

Food Valley kleurt de toekomst van De Vallei1. Bedrijven en instellingen scharen zich rondom gezonde en duurzame voeding. Maar in welke richting zet deze ontwikkeling door? Nog belangrijker: hoe en met wie realiseren we die doorontwikkeling? De regio ondersteunt de ontwikkeling van Food Valley en plukt daar ook de vruchten van. De opgave is om alle extra dynamiek, uit Food Valley en de omringende steden en infrastructuur, in balans te houden met rust en natuurschoon.

1 De regio heeft besloten nauwer te gaan samenwerken en het concept Food Valley gezamenlijk tot een succes te maken. Dat heeft er al toe geleid dat de oude samenwerkingsverbanden De Vallei en WERV in 2010 opgaan in een nieuwe regio. In dit document hanteren we nog de huidige naam voor de regio: De Vallei.

87

Regio De Vallei

88


Jong en samen, Food en grote economische activiteit Attractieve woonmilieus

Gelderse onderzoeksinstellingen op dit gebied

Food Valley. Vallei vol vruchtbaarheid en kansen.

bevinden zich in deze regio. Binnen de pluimvee

Omsloten door de Utrechtse Heuvelrug, de

houderij en de kalverhouderij in Nederland is de

Nederrijn, de Veluwe en de Randmeren. Centraal in

Vallei een belangrijk gebied: voor landbouwproduc

Nederland, goed ontsloten via het spoor en over de

tie en de aanverwante industrie voor bijvoorbeeld

weg. Een gevarieerd landschap met attractieve

stallen, verpakkingen en broedsystemen. Dit is

woonmilieus: stedelijk rond Ede en Wageningen,

vooral zichtbaar rond Barneveld en Voorthuizen.

groen op de Veluwe en tussen Nijkerk en Barneveld.

Het concept Food Valley is, zeker uit economisch

In de Vallei wonen 244.000 mensen, 12% van de

oogpunt, de verbindende schakel.

Gelderse bevolking. Opvallend veel jongeren en

De (beroeps)bevolking van De Vallei was de

relatief weinig ouderen. Kenmerkend is de sterke

afgelopen jaren de snelstgroeiende van Gelderland.

sociale samenhang. De bevolking heeft een hoge

Dit komt door de samenstelling van de bevolking:

arbeidsmoraal en er is veel ondernemerschap. In

veel jonge gezinnen en veel kinderen per gezin. Het

het zuiden van de regio is de cultuur meer gericht

is daarmee de minst vergrijsde regio van Gelderland.

op vernieuwing en flexibiliteit. In het noorden is die

Ook de banengroei was de laatste jaren hoog en

meer behoudend en pragmatischer.

behoort tot de top van Gelderland. De werkeloos heid is laag. Hoewel de regio grenst aan de

Food en aanverwante industrie

Randstad, wordt deze positieve ontwikkeling tot op

De economische structuur van de regio is divers,

heden niet veroorzaakt door fysieke ‘overloop’ uit de

met Food als specialisme. Er is hier een unieke

Randstad. Het gaat voornamelijk om autonome

verzameling bedrijven en instellingen op het gebied

banengroei in het zittende bedrijfsleven.

van voeding, gezondheid, groen en zorg. De regio kent een breed aanbod van onderwijs: van weten schappelijk tot hoogwaardig praktijkonderwijs. De Wageningen Universiteit en verreweg de meeste

89

Regio De Vallei

Jarenlang hield Bart Boon, directeur van het

duurzame bedrijfsvoering, door dier en milieu met

foodbedrijf Eco Fields in Wekerom, zijn runderen op

respect te behandelen, produceer ik vlees waarmee

traditionele wijze. Vrouwelijke of vaarskalveren

ik me kan onderscheiden!’

werden opgefokt om uiteindelijk - letterlijk - als

Hij vertelt dat zijn omzet de afgelopen drie jaar

melkkoe te worden ingezet. Stierkalveren, manne

telkens verdubbelde. ‘Dat zal in de nabije toekomst

lijke kalveren, zijn vanzelfsprekend niet van waarde

wel minder worden, maar ik zie het - als ik focus op

voor melkproductie, en daarom werden ze doorver

2040 - zeer positief in.’

kocht aan de bio-industrie. Boon: ‘Maar daarmee

Consumenten hebben steeds meer aandacht voor

doe je de dieren geen recht, dat is niet biologisch

gezonde voeding en dierenwelzijn. Op weg naar

verantwoord.’ Hij gebruikt de term rentmeester

2040 zal die belangstelling alleen maar toenemen.

schap. ‘Het is onze taak om natuur en schepping zo

Stierkalveren horen in de wei en niet als kistkalf

veel mogelijk te respecteren.’

- met alle gezondheidsrisico’s van dien - in de bio-industrie te worden gehouden. Boon: ‘Met deze

Drie jaar geleden, in 2007, gooide hij het roer

biologische manier van werken willen wij - net als

drastisch om. Zijn stierkalveren verdwijnen niet

met onze smaakvolle andere eerlijke producten als

meer naar de bio-industrie, maar mogen weer kalf

wijn - stad en platteland dichter bij elkaar brengen.

zijn. De beesten gaan dagelijks naar buiten en

Eco Fields praktiseert een duurzame bedrijfsvoering

genieten van hun vrijheid. Ze hebben bovendien rust

en respecteert dier én milieu.’

en ruimte in een potstal, waar ze in het stro kunnen

Momenteel zet Boon zich optimaal in voor het

liggen. Er is minder onderlinge competitie tussen de

vermarkten van biologisch vlees. Na de slacht in

beesten, wat hun welzijn sterk bevordert. Zo komen

Veenendaal komt het vlees terug naar Wekerom om

op biologische bedrijven minder stofwisselingsziek

daar te rijpen en vervolgens te worden verwerkt.

tes voor. De kalveren zijn gezonder en gebruiken niet

Voor de provincie ligt er een prachtige taak in het

of nauwelijks geneesmiddelen als antibiotica.

verschiet, denkt hij. De Wageningse Landbouw

Door natuurlijk te voeden met grassen, maïs, gerst

Universiteit en de vele Food Valley-initiatieven

Interview met Bart Boon, veehouder en erwten, geteeld zonder chemische bestrijdings

bieden daarvoor volop perspectief. ‘De provincie zou

middelen en kunstmest, wordt het kalfsvlees mooi

in haar voorlichting kunnen uitdragen dat er andere,

rosé van kleur. De fijn gemarmerde structuur en

gezondere productiewijzen zijn dan de nu dominan

malsheid komen zo goed tot hun recht. De consu

te bio-industrie’, aldus Boon.

ment proeft als het ware de vrijheid van het dier. Deze respectvolle omgang met het beest resulteert in prachtig biologisch vlees dat absoluut niet blank is. Volgens Boon zit hier het onderscheid. ‘Door een

‘Volop perspectief voor biologische veehouderij’

90


91

Regio De Vallei


De belangrijkste maatschappelijke vraagstukken in

navenant. Deze tweedeling kan hiervan een

De Vallei concentreren zich om twee aspecten: de

ongewenst maatschappelijk effect zijn.

keuze voor Food Valley als economisch speerpunt

gen zullen de toekomst van De Vallei sterk

Meer dynamiek: bevolkingsgroei, bedrijvigheid en overloop vanuit de Randstad

beïnvloeden.

Van alle Gelderse regio’s maakt de Vallei volgens de

- het groeiende belang van kennis voor innovatie

prognoses tot 2040 de grootste demografische

- de toenemende dynamiek: bevolkingsgroei,

groei door. Ook net buiten de regio, in de Randstad,

en het omgaan met toenemende dynamiek in en om de regio. Een aantal onderliggende ontwikkelin

-

bedrijvigheid en overloop vanuit de Randstad

is de dynamiek groot. In de directe omgeving van de

groei van mobiliteit in de regio

regio groeit Almere tot 2040 naar 400.000

- de nieuwe landbouw: marktgericht, regionaal verankerd en vraaggericht

inwoners. Dat lijkt nog ver weg, maar is in potentie van grote invloed. De groei van Almere zorgt voor een groeiende vraag naar mobiliteit en mogelijk

Het groeiende belang van kennis voor innovatie

verstedelijking aan de noordkant van De Vallei.

We zien dat in de mondiale en zeker westerse

mate in de combinatie van landelijke rust en

economieën innovatie steeds belangrijker wordt.

stedelijke activiteit. Een verdere toename van

Daarin kunnen wij ons nog onderscheiden van de

woningbouw en economische activiteit kan die

lagerelonenlanden. Het belang van kennis als bron

charme bedreigen. Kwaliteiten als groen, rust en

voor innovatie neemt toe. Ziedaar: de kennisecono

ruimte komen onder druk te staan.

mie. De aandacht gaat steeds meer uit naar het

Hoe en wanneer ‘druk vanuit de Randstad’ verder

ontwikkelen en in praktijk brengen van kennis, wat

zijn beslag krijgt is onzeker. De huidige cijfers laten

het bewerken van producten een toegevoegde

nauwelijks een positief migratiesaldo zien. Toch

waarde geeft. Verder moeten die innovaties

liggen de grondprijzen op het niveau van de

renderend zijn te maken. Innovatie hangt dan direct

Randstad. Bovendien is de regio in het verleden een

samen met de wensen en eisen van consumenten

aantrekkelijke vestigingsplaats gebleken. Zo is het

voor gezondheid, voedselzekerheid en duurzaam

ruimtebeslag in Nijkerk, Barneveld, Ede en

heid. Dit vraagt om nieuwe kennis-verbindingen

Veenendaal vanaf 1960 verviervoudigd.

De charme van het gebied schuilt in belangrijke

(‘cross-overs’) en om opener en meer radicale biedt Nederland de kans zich in agrifood mondiaal

Toename mobiliteit in en om De Vallei

te positioneren in de top.

Het vervoer van goederen over lange afstanden

Met de opkomst van de kenniseconomie en de

groeit tot 2040 met circa 100 procent. Uit onder

stormachtige ontwikkelingen in de informatie- en

zoek blijkt dat 45 procent van alle transport binnen

communicatietechnologie worden kennis en de

de regio iets met voedsel te maken heeft. Als die

vaardigheid om kennis te ontsluiten steeds

sector groeit zal de mobiliteitsvraag dus ook

belangrijker. Het contrast in de samenleving tussen

toenemen. Afhankelijk van de groei van de bevol

de mensen die hierop zijn aangesloten (de kennis

king en de economie groeit ook het regionale

werkers) en degenen die dat niet zijn groeit

verkeer. De regionale schaal is essentieel: 90

vormen van innovatie. De kennis in Food Valley

92


‘Is Food Valley niet teveel incrowd begrip waar anderen zich minder door aangesproken voelen?’ Regiobijeenkomst Nijkerk, 11 februari 2010

procent van alle verplaatsingen gebeurt binnen een

vraagt om besluiten die recht doet aan zowel de

straal van 40 km.

agrarische als de woonfunctie.

De ligging van de regio in de directe nabijheid van de Randstad maakt bovendien dat de mobiliteits

Vraagstukken

vraagstukken voor de Randstad in de toekomst ook

Hoe kunnen we in De Vallei een aantrekkelijk

meer en meer die van De Vallei worden. De vraag is

woon- en werkklimaat ontwikkelen, waardoor we

op welke wijze we de bereikbaarheid van en binnen

de aantrekkingskracht voor kennisgerelateerde

de regio kunnen aanpakken. Bouwen we voort op

bedrijven versterken?

de bestaande infrastructuur (weg, water, spoor) of

Met het concept Food Valley kunnen we de

zoeken we naar innovatieve concepten? En hoe

ontwikkeling van de regio richting geven. Dat vergt

verhoudt dit zich tot de kwaliteiten rust, ruimte en

letterlijk en figuurlijk grensoverschrijdende

groen?

samenwerking. Food Valley is een concept met grote potentie. Internationaal is er grote belang

De nieuwe landbouw: marktgericht, regionaal verankerd en vraaggericht

stelling voor de kennis die hier wordt ontwikkeld.

In de landbouw verwachten we flinke veranderin

kenniscluster dichter bij de rest van de maatschap

gen. In De Vallei nemen de pluimvee- en kalverhou

pij brengen. Dat komt de ontwikkeling van Food

derij een dominante positie in. Voor deze intensieve

Valley ten goede. Bovendien profiteren ook de

veehouderij wordt het steeds belangrijker hoe de

inwoners van het gebied van dat succes: van de

eisen en wensen van consumenten voor voedsel en

innovaties, het werk er omheen, de extra kwaliteit

voedselproductie zich ontwikkelen. De landbouw

van de leefomgeving én de economische impuls die

zal een meer marktgerichte en vraaggerichte sector

ervan uitgaat. Dat geldt uiteraard ook voor

(moeten) worden, ook door het mogelijk wegvallen

onderwijs, onderzoek, ondernemers en overheid.

van inkomenssteun uit Brussel. Schaalvergroting is

Hoe doen we dat en met wie? Niet op papier maar

voor marktgerichte landbouw onafwendbaar.

in de praktijk.

Daarbij zal de sector meer rekening moeten houden

De druk op De Vallei neemt toe, van binnenuit en

met rationele én emotionele kwaliteitseisen op het

van buitenaf: meer mensen, meer bedrijven, meer

vlak van dierenwelzijn, gezondheid(risico’s) en

transport, meer woningen. Tegelijk vormt het

duurzaamheid. Daarnaast verwachten we een groei

handhaven of versterken van de andere kwaliteiten

in specifieke markten: ‘klein en fijn’ -productie,

van De Vallei een uitdaging: de vitale landbouwsec

streekproducten, slow food enzovoort.

tor, het landschap, het toerisme, de sociale

De agrarische structuur in De Vallei kenmerkt zich

samenhang. En niet alleen de grote bedrijven en

door relatief veel kleine bedrijven met grote

steden hebben aandacht nodig, ook de voorzienin

schuren. Wanneer agrariërs stoppen wordt daar

gen in de buitengebieden.

een nieuwe bestemming voor gezocht. De wijze

De vraag is dan ook hoe De Vallei enerzijds kan

waarop deze functieverandering gebeurt bepaalt

profiteren van de ontwikkeling en tegelijk de eigen,

het toekomstige gezicht van het gebied. Waar eerst

specifieke kwaliteiten kan behouden.

de kippenboerderij stond kan in de toekomst ruim en hoogwaardig worden gewoond of gewerkt. Extra burgerbewoning nabij intensieve veehouderij

93

Regio De Vallei

Om die potentie te benutten moeten we het

94



De regio heeft zelf gekozen voor Food Valley. Die eensgezindheid en inhoudelijke keuze zijn fantastische uitgangspunten. Er liggen grote kansen in het verschiet. Dat kunnen we alleen benutten door de krachten te bundelen. Het is de kunst de hele Vallei te ontsluiten en actief te zoeken naar een positieve spin-off voor alle inwoners en partners verder weg. We schetsen een aantal mogelijkheden.

95

Regio De Vallei

Food Valley: Food Capital of the World

ren. De regio vormt één groot laboratorium: hier

Food Valley ontwikkelt zich door tot hét voedings

worden methodes toegepast om de veehouderij

centrum van de wereld. State of the art-kennis over

van de toekomst duurzaam vorm te geven. Naast

gezonde en duurzame voeding en voedselontwik

een laboratorium is het gebied dan ook een

keling is hier beschikbaar en wordt hier toegepast.

levende etalage die de nieuwste technieken in

De meest spraakmakende onderzoeksresultaten

voeding laat zien. In de weilanden is de toekom

komen hier vandaan en worden overal ter wereld

stige landbouw in de praktijk te zien. In de

gebruikt. In de Food Valley worden innovatieve

restaurants staat eten op de menukaart dat op de

oplossingen bedacht voor de sterk groeiende vraag

modernste manier is ontwikkeld en verwerkt.

naar hoogwaardig voedsel. Voor Nederland, maar

Door de sterke positie in de wereld is het een zeer

ook voor vraagstukken op wereldschaal. De

aantrekkelijk vestigingsgebied voor Nederlandse

doorbraak op het gebied van CO2 -reductie in de

en internationale bedrijven en instellingen. Dat

landbouw vindt in Food Valley plaats. De bedrijven

zorgt voor een continue druk op de verkeersinfra

en kennisinstellingen blinken uit in het vinden van

structuur, de mooie woonomgeving en de

nieuwe productiemethoden die goed zijn voor de

aantrekkelijke rust en ruimte van het buitenge

mens, roofbouw van natuur en bodem tegengaan

bied. We kunnen de balans in stand houden door te

en diervriendelijk zijn. De WUR en de Food Valley

investeren in zowel de economische activiteit als

Campus vormen het kloppend hart van Food Valley.

de aantrekkelijke woonomgeving.

Hiermee blijft Nederland en dus ook de regio R&D-centra en kenniswerkers. De campus is

Food Valley en De Vallei: goed voor elkaar

daartoe ontwikkeld tot een samenhangend gebied

De Vallei slaagt erin hier als geheel de vruchten van

met hoogwaardige ruimten, faciliteiten en

te plukken: boeren, toerisme, MKB en andere

huisvestingsmogelijkheden. Bepalend uitgangs

ondernemers, scholen, burgers en recreanten.

punt is connectivity: synergie tussen innovatieclus

Soms lijkt het of iedereen op een of andere manier

ters, fysieke en digitale bereikbaarheid en het

verbonden is met Food Valley.

bestaan van informele kennisnetwerken. Vooral

Het kernbegrip van Food Valley is: grenzeloze

digitale verbindingen zijn erg belangrijk. Vanuit

samenwerking. Intern, waar maatschappelijk

FoodValley zijn tal van Food-gerelateerde bedrijven

waardevolle innovaties ontstaan wanneer

en kennisinstellingen in binnen- en buitenland

bedrijven, kennisinstellingen en wetenschappers

letterlijk binnen handbereik. Video-conferencing en

elkaar ontmoeten. Maar juist ook grenzeloze

virtuele ontmoetingen binnen en buiten de regio

samenwerking tussen FoodValley en de omgeving:

zijn aan de orde van de dag.

van Utrecht, Almere en Rivierenland tot kennis

overeind in de internationale concurrentiestrijd om

clusters elders in de wereld. In De Vallei heeft men Nederland ontwikkelt met Food Valley het voedsel

dat tijdig ingezien en gezamenlijk besloten om

van de toekomst en de manier om dat te produce

over de grenzen heen te kijken. Fysieke muren,

96


taalgrenzen, culturen, sectoren, bedrijfsleven of

Onderwijs, onderzoek en ondernemen

wetenschap, binnen of buiten Food Valley: de

Dé grote kans voor de regio is Food. Steviger

mensen in deze regio gaan er professioneel en

relaties tussen betrokken partijen helpen om te

ondernemend mee om.

komen tot relevant onderwijs en onderzoek, betere ondernemingen en producten/innovaties.

Om haar positie als Food Capital of the World te

Op die manier profiteren ook meer mensen in de

kunnen waarmaken en vasthouden richt De Vallei

regio van de sterke positie van Food Valley. De

zich sterk op de internationale kenniswerker. Deze

overheid helpt om van deze samenwerking een

kan overal in De Vallei prettig wonen, werken en

succes te maken, door partijen samen te brengen,

leven, maar ook in de Randstad, de Stadsregio

de juiste randvoorwaarden te scheppen en gerichte

Arnhem Nijmegen of het Ruhrgebied. Die stedelijke

innovatie te stimuleren.

regio’s zijn dichtbij en goed bereikbaar. Nieuwkomers van buiten De Vallei voelen zich hier

De aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt

direct thuis. Het is hier prachtig wonen, met

gaat om meer dan kenniswerkers (hbo+). De regio

culturele voorzieningen onder handbereik. De regio

beschikt over mbo’ers en vakmensen die de kennis

blinkt uit in gastvrijheid. Bovendien zijn er uitste

profijtelijk kunnen maken. Er zijn meer dan

kende hotels en congrescentra, leuke toeristische

voldoende arbeidsplaatsen voor de ‘eigen’ starters

attracties en natuurlijk de prachtige landschappen.

op de arbeidsmarkt. Boeiende stageplaatsen en

Andere sectoren liften mee op het succes van de

uitzicht op een leuke baan dringen voortijdige

ondernemende mentaliteit van Food Valley.

schooluitval terug. De volop beschikbare vakmen

Toeristische ondernemers ontwikkelen attracties

sen en vakopleidingen maken het gebied mede tot

die hierop aansluiten en weten zo nieuwe markten

een interessante vestigingsplaats voor nieuwe

aan te boren. Media in voeding en voedselontwik

bedrijven en instellingen.

keling verkassen naar dit gebied omdat hier de kennis beschikbaar is. Het MKB en de detailhandel

In de regio ontstaan steeds weer nieuwe bedrijfjes,

in het algemeen profiteren van het herkenbare

die zich concentreren op nieuwe producten. De

economisch profiel en de aantrekkingskracht die

vereiste deskundigheid in ondernemerschap,

daarvan uitgaat.

marketing en financiën ontbreken vaak. Vanuit

97

Regio De Vallei

Food Valley heeft dit opgelost door de gewenste

bestemming van ongebruikte boerderijen, schuren

kennis via een hogeschool naar de regio te halen.

en stallen tot woongebieden. De vraag naar deze

Soms is de hogeschool fysiek aanwezig; waar dat

vorm van ruim wonen is groot, maar de transfor

niet het geval is, is de kennis virtueel toegankelijk.

matie heeft veel meer ingehouden dan het

De relevante informatie en de netwerken in deze

wijzigen van een bestemmingsplan. Samen zoeken

kennisgebieden zijn als ‘open source’ beschikbaar.

naar nieuwe wegen heeft van deze functieverande ring een groot succes gemaakt. De groei van het

Opleiden en vasthouden van vakmensen is

aantal bewoners in deze buitengebieden heeft er

belangrijk, maar ook de waarde van spin-off van de

ook voor gezorgd dat het draagvlak voor voorzie

universiteit en andere kennisinstellingen.

ningen sterk is verbeterd. Daarnaast zijn er

Wageningen UR en andere kennisinstellingen

prachtige faciliteiten voor toerisme en recreatie

werken onderling samen en met kleinere bedrijven

ontstaan.

die de inzichten en bevindingen van de universiteit

Integrale gebiedsontwikkeling hebben we in deze

operationeel maken. Deze kleinere bedrijfjes

regio een nieuwe invulling gegeven. Natuurlijk

hebben op hun beurt goede relaties met grote

zitten daarbij de ‘standaardpartijen’ aan tafel:

bedrijven die de ontwikkelde producten in de

grondeigenaren, ontwikkelaars, gemeenten,

markt zetten. Daarnaast bieden de bedrijven en

enzovoort. In De Vallei zijn burgers de nieuwe

instellingen binnen FoodValley een prachtige

partners. Zij hebben hier ook ideeën over en voor

afzetmarkt voor diensten vanuit het MKB. Denk

de langere termijn is het beter alle betrokkenen

aan accountants, adviseurs, reclamebureaus,

vanaf het begin aan tafel te hebben.

hoveniers en aannemers, die diensten aanbieden die de Foodbedrijven zelf vaak niet in huis hebben.

De combinatie van de prachtige woonomgeving, de krachtige kennisontwikkeling en de strategi

Lekker wonen in De Vallei

sche ligging vormen een blijvende impuls voor de

De Vallei kent een aantal bijzondere kwaliteiten: de

FoodValley.

sociale infrastructuur, de kleinschaligheid, de menselijke maat, de cultuurhistorische waarden, de uitbundige natuur, de hoge kwaliteit van het water, de prachtige landschappen. Deze kwaliteiten sturen de aard en schaal van nieuwe ontwikkelingen. Alles is erop gericht de balans tussen deze kwaliteiten en bijvoorbeeld de economische ontwikkeling in stand te houden. Zodat we ‘lekker wonen in De Vallei’ als motto blijvend kunnen waarmaken. Een geslaagde verandering in De Vallei is de

98


99

Regio De Vallei

Over de regiogrenzen heen

100


We zijn met het project Regioverkenningen gestart om een beter beeld te krijgen van de ontwikkelingen die ons de aankomende decennia te wachten staan en van onze mogelijkheden om daarop te reageren. Samen met onze partners in de Gelderse regio’s hebben we ontwikkelingen geanalyseerd, maatschappelijke vraagstukken beschreven en kansen voor de toekomst geformuleerd. Deze hebben we opgenomen in de voorgaande regionale hoofdstukken waarin de nadruk ligt op enkele belangrijke maatschappelijke vraagstukken per regio. Er zijn ook thema’s die betrekking hebben op meerdere plekken. Dit hoofdstuk beschrijft thema’s die de schaal van de regio’s of zelfs de provincie overstijgen. We behandelen vijf thema’s: de menselijke maat, de informatiemaatschappij, economie, transitie van het platteland en klimaat en energie. Het hoofdstuk sluit af met de geografische context van de provincie.

Gelderland naar 2040

Het gaat in dit hoofdstuk om ontwikkelingen waarop wij als provincie weinig invloed kunnen uitoefenen, maar die we wel kunnen verbinden met andere onderwerpen en beleidsterreinen. Neem de klimaatverandering. Deze kunnen we niet tegenhouden, maar we kunnen bijvoorbeeld wel onderzoeken wat onze bijdrage kan zijn aan de (inter)nationale doelen voor biodiversiteit, als bijdrage aan het opvangen van de effecten van de klimaatverandering. Kortom, in dit hoofdstuk vindt u geen beleid of oplossingen voor grote problemen, maar wel context voor de regionale hoofdstukken en een eerste aanzet om de betreffende ontwikkelingen waar mogelijk te verbinden met het werk van de provincie Gelderland.

101


De volgende quotes zijn gebaseerd op gesprekken met middelbare scholieren en geïnteresseerde jongeren over de toekomst van Gelderland.

‘Gelderland moet aantrekkelijk blijven voor verschillende bevolkingsgroepen’

De menselijke maat

Ruimte, economie, techniek en het sociale perspectief Beelden over de toekomst komen vaak tot

Aansluiting houden

stand via ruimtelijke en economische concep

We leven in een tijd van schaalvergroting,

ten. Waartoe zijn we (technisch gezien) in staat

marktwerking, globalisering, innovatie en

en welke kansen of oplossingen geeft dat? Deze

virtualisering. We leven in een informatiemaat

concepten betreffen toekomstbeelden over

schappij, een wereld waarin maatschappelijke

wonen, bedrijventerreinen en infrastructuur,

verbanden losser worden, secularisatie

maar ook over natuur en landschap.

voortschrijdt, deelname aan politieke partijen

Het is veel minder gebruikelijk de toekomst via

en vakbonden afneemt en waarin individualise

de sociale invalshoek te benaderen: hoe willen

ring toeneemt. Veel mensen kunnen zich

mensen leven en met elkaar omgaan? Hoe ziet

uitstekend in deze maatschappij redden. Een

werken er in 2040 uit en in wat voor type

grote groep ouderen zoekt actief naar deel

bedrijven werken we? Hoe wonen we, hoe

name aan het maatschappelijke leven, zowel in

besteden we onze vrije tijd en waar ontmoeten

ontspanning als in zorg. Het overgrote deel van

we elkaar? Hoe zorgen mensen voor elkaar, in

de jeugd weet zijn weg te vinden. Het is de

wat voor buurten en met wat voor

uitdaging voor de provincie Gelderland om

voorzieningen?

verbinding te blijven houden met de dagelijkse leefwereld van de mensen, op zo’n wijze dat

Het is een grote winst wanneer de sociale,

iedereen op zijn manier kan meedoen in de

mensgerichte toekomstbeelden gekoppeld

samenleving.

worden aan de ruimtelijke en economische concepten. De mens hoeft zich dan niet te

Aansluiting vinden

voegen naar de economische wetten of

Naast de mondiale economische en technologi

ruimtelijke mogelijkheden. Het ruimtelijk en

sche ontwikkelingen die tot schaalvergroting

economisch beleid staat dan eerder ten dienste

leiden, zien we ook een hang naar nabijheid.

van het welzijn van de mens. Of concreter:

Het lokale en regionale wordt steeds meer

- Bij wonen en woonconcepten gaat het niet

gewaardeerd. Ook is er een groeiende behoefte

alleen om vier muren en een dak, maar

aan het gezamenlijk beleven van verbindende

bijvoorbeeld ook om hoe het echte leven

gebeurtenissen zoals voetbal, festivals of

zich verhoudt tot het virtuele leven. Hoe

nationale hoogtijdagen als Koninginnedag.

veranderen hierdoor mijn wensen over mijn

Samen besteden we meer aandacht aan gevoelens van rouw of verdriet bij rampen en aanslagen. Onze geschiedenis en ons cultureel erfgoed, het streekeigen landschap worden een

fysieke huis? - Kleinschalig wonen en werken (MKB, ZZP‘ers) zal vaker gecombineerd worden in stad en land. Hoe faciliteren we dat?

steeds belangrijker bindende factor in onze

- Veel zaken kunnen (ook) virtueel beleefd

samenleving. Ergens bij (willen) horen is dus

worden, zoals cultuur, ontspanning,

een belangrijke behoefte van vandaag.

onderwijs en zorg. Sommige dingen zullen fysiek blijven, zoals sport, feestjes, bepaalde

102


’Techniek is leuk, maar je kunt er niet mee praten. Of ja, het zegt in ieder geval niks terug’

onderdelen van de zorg, genieten van de

zorg op afstand, essentiële zaken in de

natuur, et cetera. Welk belang gaan mensen

nabijheid organiseren (buurtkracht) en samen

hieraan hechten en wat betekent dat voor

met anderen combinaties creëren (vanwege het

de ontwikkeling van hun woonomgeving?

wegvallen van het kwantitatieve draagvlak).

- Mensen verwachten meer inspraak in het

Hierbij is behoefte aan partijen die de verbin

ontwerp van hun woning en hun woonom

ding tot stand brengen tussen de betrokken

geving. Dat geeft de mogelijkheid sociale

disciplines en partijen.

binding te verzekeren en tevredenheid te vergroten. Benut de kennis van de mensen en organiseer een dialoog. Creëer daarmee variëteit en flexibiliteit in de woonomgeving en geef maximale inbreng aan degenen die

De informatiemaatschappij

er gaan wonen. Maak waar gewenst combinaties van kleinschalig wonen en

Kennis, informatie en IT-mogelijkheden nemen

werken mogelijk.

toe en bieden veel kansen. Wat zijn in sociaal

- Zoek nieuwe concepten voor virtuele en

maatschappelijk opzicht de consequenties van

fysieke bereikbaarheid op maat gekoppeld

de informatisering van de maatschappij en hoe

aan uitgekiende clusters met voorzieningen

gaan we met die consequenties om? Hoe

die passen bij een leefomgeving met

maken we kennis en innovatie betekenisvol en

menselijke maat.

bereikbaar voor iedereen? Hoe blijven mensen aangesloten op de kennis en de IT-

Goede zorg als indicatie van de menselijke maat

mogelijkheden, in het tijdperk van twitteraars?

Zorg voor zieken en ouderen is een indicator voor

is macht’, maakt plaats voor ‘kennis delen en

de menselijke maat van de samenleving. Door de

kennis verrijken is macht’. En, de manier waarop

vergrijzing moeten we de komende jaren veel

je omgaat met de beschikbare informatie

specifieke zorg aan onze ouderen verlenen. De

bepaalt voor een groot deel je kansen in de

grote omvang van deze groep maakt dat

samenleving. Er mag geen tweedeling ontstaan

professionele zorg gerichter en selectiever

tussen mensen die deze ontwikkelingen kunnen

ingezet zal worden en dat lichtere vormen van

bijbenen en er de vruchten van plukken en

zorg steeds meer aan de markt overgelaten

mensen die niet kunnen aanhaken. Opleiding is

zullen worden. Er ontstaat een ander samenspel

in dit opzicht cruciaal.

We leven in een informatiemaatschappij. ‘Kennis

tussen familie, lotgenoten en instellingen, en de ondersteuning van toegepaste technologie en

De twitterende netwerkgeneratie

ICT zal toenemen.

Termen als de Einstein-generatie en de confetti-

Wat betekent deze ontwikkeling voor het

generatie laten zien dat jongeren zich op een

samenspel van woon- en zorgconcepten,

geheel eigen wijze verhouden tot elkaar en de

ruimtelijke nabijheid, mobiliteitsbeleid,

samenleving. Computer, mobiele telefoon (18,4

toepassing van technologie en zorg? De zorg

miljoen aansluitingen in Nederland) en internet

zal in meerdere lagen aangeboden worden: veel

(98% van de huishoudens in Nederland beschikt

103


‘Door krimp ontstaan ideale locaties om als energie-wingebied te functioneren’

over internet) zijn voor jongeren bij uitstek

daarop invloed hebben. Dat zich automatisch

middelen om contact te onderhouden met

nieuwe vormen van verbondenheid ontwikkelen

elkaar, met school, met hun hele sociale

is een illusie. Overheid en andere betrokkenen

omgeving. Tegelijkertijd willen ze elkaar in real

zullen daar oog voor moeten hebben en moeten

life ontmoeten ‘...om verliefd te kunnen worden’.

nagaan hoe de uitdagingen en kansen die

Deze tegenstelling toont de spanning tussen de

internet biedt ook ruimte maken voor vormen

technische mogelijkheden van communicatie

verbondenheid en solidariteit die passen bij een

op afstand en de behoefte aan nabijheid.

samenleving waarin de menselijke maat niet uit

De ICT-ontwikkelingen, social media et cetera,

het oog verloren wordt.

gaan erg snel (6 miljoen Nederlanders maken

Hoe kunnen we hierop anticiperen en ervoor

gebruik van MSN en Hyves.nl is de 9 miljoen

zorgen dat mensen ofwel fysiek of virtueel

leden gepasseerd). Er zijn hierbij grote verschil

voldoende mogelijkheden hebben voor

len tussen de generaties. Dat leidt tot kansen,

ontmoeting, interactie en participatie? Bieden

maar ook tot een blinde vlek: het is niet bekend

de social media (twitter, facebook, blogs et

wat het met een samenleving doet als de

cetera) voldoende mogelijkheden voor

aanstormende generatie is opgegroeid met

(virtuele) ontmoeting? Of zullen cafés ook als

Hyves, Ipads en open source software. Hoe kijkt

ontmoetingsplek blijven bestaan? Wat is het

deze generatie van jongeren aan tegen de

gevolg van de I-pad voor de bibliotheek en van

inrichting van de samenleving?

E-learning voor het onderwijs? Moeten er

Deze nieuwe vormen van communicatie bieden

musea blijven bestaan als virtuele tentoonstel

kansen, maar we moeten ook oog hebben voor

lingen voorhanden zijn? Maar ook moeten er

die groepen die niet vanzelfsprekend in deze

‘handen aan bed’ blijven als zorg op afstand en

ontwikkelingen mee kunnen (en willen) gaan.

domotica doorontwikkeld worden?

Het is zaak aansluiting te houden en zoveel mogelijk in gesprek te blijven met de verschil lende generaties in de samenleving. Dat lukt beter wanneer toekomstige generaties aangesproken worden op een manier die aansluit bij hun leven, hun belevingswereld.

104

Demografische ontwikkeling voelbaar in alle geledingen

De mogelijkheden van ICT en de menselijke maat

De bevolkingsontwikkeling heeft op termijn

Internet biedt ongekende mogelijkheden om

grote gevolgen. De gevolgen van de demogra-

met iedereen in de wereld in contact te komen.

fische ontwikkelingen zijn erg complex en

Die ontwikkeling houdt in dat grenzen en

werken op allerlei fronten door. In de komende

geografische eenheden als staat en natie een

dertig jaar zal de Gelderse bevolking eerst nog

andere belevingswaarde gaan krijgen. Die staat,

licht toenemen van 1,99 miljoen inwoners in

die natie, die provincie, die regio bepalen sterk

2010 naar 2,05 miljoen in 2030 en daarna

de vorm waarin onderlinge verbondenheid

afnemen tot 2,03 miljoen in 2040.

gestalte krijgt. De ontwikkeling van internet zal

Daarbij zullen grote regionale verschillen te zien


‘In 2040 voorziet ieder huishouden in zijn eigen energie. Zo wordt iedereen zich bewuster van zijn eigen energieverbruik en wordt er alleen nog groene energie opgewekt.’

zijn. In veel kleine kernen is de kans op bevol kingsdaling reëel. Deze demografische ontwikkelingen vragen in de eerste plaats om

De transitie van het platteland

een aanpak waarin verschillende sectoren in nauwe verbinding met elkaar opereren. Wonen,

De ontwikkelingen op het Gelderse platteland

werken, onderwijs, zorg, cultuur, mobiliteit,

hebben zowel economisch als sociaal-maat

infrastructuur, natuur. In de tweede plaats

schappelijk grote gevolgen voor forse groepen

vraagt het om maatwerk. Het ene gebied

in de samenleving. De traditionele scheidslijn

krimpt, het andere groeit. Zo zal de bevolking in

tussen stad en platteland is steeds meer aan

de Achterhoek tot 2040 naar verwachting met

het verdwijnen. Die scheidslijn is relatief:

12 procent dalen, terwijl die in De Vallei met

volgens de normen van de OESO is Nederland in

circa 18 procent zal toenemen.

zijn geheel stedelijk gebied. De nabijheid en de

Dat vraagt om een benadering op bovenregio

onderlinge verschuiving van functies (wonen,

naal niveau. Groei en krimp van de bevolking

werken, zorg, cultuur, enzovoort) maken dat

bieden beide kansen. Maar die kansen zullen

de verwevenheid van stad en platteland steeds

alleen verzilverd kunnen worden als gemeen

groter wordt. Daarmee wordt het scala aan

ten, regio’s, provincie, bedrijven en maatschap

mogelijkheden voor de toekomst verbreed.

pelijke organisaties bereid zijn samen te werken

Dat geldt voor de economie, de ecologie en het

en in staat zijn elkaar ook iets te gunnen.

sociaal-culturele terrein. Cijfers wijzen uit dat de bevolkingsgroei in

Een goede probleemherkenning en –duiding,

stedelijke gebieden plaatsvindt, en dat krimp

het vormgeven van strategieën waar geen

zich manifesteert op het platteland. De leeftijds-

standaardformule beschikbaar is en aanpassing

opbouw wordt daardoor scheef, het draagvlak

van regelgeving zijn enkele zaken die opgepakt

voor voorzieningen verdwijnt, er is een beperkte

moeten worden. Op de korte termijn gaat het

economische groei en er is daardoor sprake van

erom de pijn te verdelen en om bouwplannen te

verborgen armoede.

saneren. Op langere termijn gaat het om het

Door de groei van de bevolking in de stad komt

totaal aan kosten en in geringe mate baten en

er druk op het ruimtegebruik, is er te weinig

afspraken tussen gemeenten en anderen

groen en is er sprake van overlast door geluid,

daarover. Dus kosten van saneren, herstructu

licht, fijnstof, hittestress en dergelijke.

reren maar ook de kosten van voorzieningen bibliotheek, zorg, zwembad.

Kansen voor de toekomst liggen in een nieuwe invulling van de verbinding tussen stad en platteland. Stedelingen willen genieten van de rust en de ruimte. Voor ondernemers op het platteland is het een uitdaging om die behoefte aan landschapsbeleving te ondersteunen met goede voorzieningen. Door slimme functiecom binaties te zoeken kunnen maatschappelijke diensten worden geleverd. Zo kan ook worden

105


‘Zorg en duurzaamheid belangrijker dan innovatie’

voldaan aan de vraag naar kwalitatief hoog

oproept, met megastallen als bekend voorbeeld.

waardig en duurzaam voedsel, groene grond

De driehoek Parijs, Londen, Berlijn zal ook in de

stoffen, hernieuwbare energie, schoon

toekomst de belangrijkste afzetmarkt blijven

drinkwater, waterberging en duurzame

voor Nederlandse versproducten. De agrarische

ecosystemen voor de biodiversiteit.

sector in Nederland staat samen met de kenniswereld (WUR) in de voorhoede van

Ieder jaar stopt 3 procent van de landbouwbe

kennisontwikkeling en innovatie. We gaan er

drijven. Dat betekent dat elke twintig jaar het

dan ook vanuit dat de sector zich zal aanpassen

aantal agrarische bedrijven halveert.

aan de eisen die de markt stelt en veranderende

Tegelijkertijd groeit de behoefte aan landelijk

(productie)omstandigheden door verdergaande

wonen, in de nabijheid van een stad. Zoek een

verstedelijkingsdruk en klimaatverandering.

combinatie van beide ontwikkelingen zonder het

Een goede afstemming en samenwerking

belang van de groene ruimte en het idee van de

tussen overheid, ondernemers, onderwijs en

compacte stad te verwaarlozen. Goede

onderzoek is met name in de agrarische sector

bereikbaarheid – ook digitaal – kan het verdwij

onmisbaar voor een kansrijke toekomst.

nen van voorzieningen op het platteland

Tegelijkertijd ontstaat een nieuwe focus op

compenseren. De regio maakt al gebruik van

kwaliteit; hierop spelen steeds meer onderne

voorzieningen in de stad als winkels, onderwijs,

mers in. Gezondheid, dierenwelzijn en milieu-

theater en ziekenhuizen. Mits goed bereikbaar

aspecten dragen bij aan kwaliteit. Dit biedt

(digitaal en fysiek) kunnen ook de school, het

nieuwe mogelijkheden om de productmarge te

zwembad en de bibliotheek een regionale

vergroten, in plaats van alleen de productiekos

functie krijgen. De stad gaat daarmee meer

ten te verlagen.

functioneren als impuls voor de levendigheid van een groter verzorgingsgebied dan de stad zelf.

Nieuwe markten, mogelijkheden en innovaties dienen zich aan richting 2040. Transparantie in

Deze veranderingen vragen om een nieuwe kijk

de keten (waar komt het allemaal vandaan en

op de regio. De ruimtelijke scheiding tussen

hoe is het gemaakt) en nieuwe samenwerking

stad (compact bouwen) en land (tegengaan van

in de keten wordt belangrijker. Door hier goed

verstening) moet worden bekeken vanuit een

op in te spelen kan de agrarische sector de

streven van optimaal functioneren van een

‘license to produce’ behouden.

gebied en het bijbehorende netwerk als geheel.

De beleving van het platteland, van het landschap en van de rol van de (grondgebonden)

106

Landbouw in breder perspectief

landbouw hangen sterk samen. De transitie in

Bij de transitie van het platteland mag de

de landbouw vraagt echter om een nieuwe

landbouw niet onderbelicht blijven. In de

inrichting van het platteland. Bij het optimalise

landbouw is verlaging van de productiekosten

ren van logistieke stromen, bijvoorbeeld, gaat

een drijvende kracht voor de concurrentieposi

de aandacht uit naar nieuwe clustervorming bij

tie. Schaalvergroting is in de ogen van de

voorkeur nabij hoofdtransportassen.

ondernemer vaak een begrijpelijke keuze. We

Intensieve vormen van landbouw (tuinbouw,

constateren dat dit steeds meer discussies

intensieve veehouderij) lijken industriële


‘De eigen kracht in een nieuw jasje. Er moet geinvesteerd worden in sectoren die nu al uitblinken. Het imago van die sectoren moet zichtbaar blijven.’

activiteiten te worden. Waar ligt het kantel

plaatsen in Gelderland invloed, maar de

punt? Wanneer horen ze thuis op bedrijventer

gevolgen zullen per regio verschillen. Zo is het

reinen in het stedelijk gebied of op speciaal

groeiseizoen één maand langer dan in 1950 en

daarvoor in het leven geroepen agrarische

die verlenging zal doorzetten. Er moeten per

bedrijventerreinen? Dit is een ruimtelijk

regio maatregelen en initiatieven genomen

vraagstuk dat nu al leeft, maar dat zich in de

kunnen worden die passen bij wat de regio te

toekomst sterker laat voelen.

bieden heeft, het DNA van de regio. Maatregelen in de ene regio kunnen invloed

De Nederlandse overheid bepleit dat landbouw

hebben op bijvoorbeeld de biodiversiteit in

subsidies op termijn worden gekoppeld aan

andere regio’s. Daarom is ook een verbindend

maatschappelijke diensten. (Klimaat)verande

kader op basis van een gezamenlijke aanpak

ring zet aan tot proeftuinen voor nieuwe

nodig. De West European Climate Corridor is

gezonde en duurzame voedseltoepassingen, en

daar een mooi voorbeeld van dat op program

tot nieuwe teelten van groene grondstoffen

maniveau inspanningen koppelt van

voor de ‘biobased economy’ (algen, eenden

Westeuropese landen om de natuur mee te

kroos). Reststoffen uit de landbouw, voedselin

laten bewegen met klimaatverandering.

dustrie, natuur- en landschapsbeheer kunnen daarvoor ook gebruikt worden, of (als laatste

Klimaatverandering maakt stad en land meer

stap) voor de productie van energie en warmte.

van elkaar afhankelijk. De stedelijke hittestress

Overigens is de wijze van ontwikkeling van het

(in binnensteden oplopend tot een verschil van

platteland en met name de landbouw sterk

7ºC in vergelijking met het platteland) in de

afhankelijk van de besluiten die de komende

zomer brengt een trek naar buiten met zich mee,

jaren in Brussel worden genomen. Het (geleide

zoals dat nu in de zuidelijke landen gebeurt. Het

lijk) beëindigen van Europese steun die vooral

platteland kan een rol vervullen in de piekafvoer

de grondgebonden landbouw (akkerbouw,

van regenwater vanuit de steden. Ook in de

melkvee) ontvangt zal ingrijpende gevolgen

voorziening van voldoende en schoon drinkwa

hebben voor de regionale economie vergelijk

ter is de stad afhankelijk van het platteland.

baar met 10 miljoen euro dan wel 400 arbeids

Klimaatverandering heeft grote impact op het

plaatsen minder in elke plattelandsgemeente.

ruimtegebruik. Nederland heeft internationaal verantwoordelijkheid voor deltanatuur, de unieke combinatie van rivieren en beken en

Klimaat en energie

stuwwallen. Dat is een rijkdom voor Gelderland die we moeten koesteren en kunnen inzetten voor ons welzijn.

Klimaatadaptatie Klimaat is bij uitstek een thema dat op grote

Mitigatie: uitstoot verminderen

schaal benaderd moet worden en dat zich niet

Klimaatmitigatie krijgt steeds meer aandacht.

leent voor een puur regionale benadering.

Er zijn veel marktpartijen voor dit onderwerp in

Rivieren stromen in Gelderland niet alleen in

beeld. Regie op dit thema wordt van steeds

Rivierenland. Klimaatverandering krijgt op alle

groter belang. Dat roept ook de vraag op wie

107


‘Ook al hebben we goede digitale infrastructuur, heeft Nederland als transportland vooral behoefte aan harde infrastructuur. Goede verbinding is belangrijk.’

die rol het beste kan invullen. In dit hoofdstuk

bovenlokale regie nodig. Zo ook bij de vraag hoe

concentreren we ons op de provinciale rol.

we de ontwikkelingen ruimtelijk kunnen

Mitigatie krijgt gestalte in energiebesparing en

faciliteren. Kiezen we voor spreiding en staan we

hernieuwbare energie (zie het Gelders

toe dat elk bouwblok vergroot wordt om een

Klimaatprogramma). Co-creatie is hier nodig,

biogasinstallatie te plaatsen? Of ligt ligt een

met samenwerking tussen initiatieven op het

keuze voor clusteren meer voor de hand omdat

platteland en kennisinstellingen in de stad. De

we weten dat veel landbouwbedrijven stoppen

Stichting kiEMT (kennis en innovatie in Energie-

en een cluster als geheel continuïteit kan bieden?

en MilieuTechnologie) is een netwerk van EMT-gerelateerde bedrijven, overheden en

Maatschappelijk verantwoord ondernemen is

kennisinstellingen dat zich vooral richt op de

belangrijk bij het realiseren van een duurzame

Stadsregio Arnhem Nijmegen en de Steden

samenleving die klimaat- en energieneutraal wil

driehoek. Bevordering van een dergelijke

worden. Steeds meer regio’s zoeken naar de juiste

samenwerking kan een rol voor de provincie zijn.

energiemix van zon, wind, biomassa, aardwarmte en water om stappen te zetten op weg naar

Veel technologieën die worden ontwikkeld vinden

zelfvoorziening. De provincie wordt gevraagd hen

hun weg in de stad en op het land. Het is van

ruimte te geven dit naar eigen inzicht te realise

belang dat gekeken wordt hoe zulke ontwikkelin

ren. Dat vraagt actie van de provincie.

gen elkaar kunnen versterken, of ze elkaar in de weg zitten en of ze ongewenste bijeffecten hebben. Een voorbeeld: stimuleren we kleine mestvergisters op het boerenerf voor warmte in

Economie

stal en huis, of stimuleren we dat biomassa

108

(voorbewerkt) meegestookt wordt in kolencen

Als algemene conclusie komt uit de

trales voor stroom op het net? Zetten we in op het

Regioverkenningen naar voren dat een beter

bijmengen van biogas in het (regional) aardgas

samenspel tussen de vier O’s (onderwijs,

net? Of is transport op biogas nog beter? Of kan

ondernemers, onderzoek en overheid) nodig is.

het alle vier? Moeten we dit soort schaalbare

Naast andere (vestigings)factoren is die

ontwikkelingen aan de markt overlaten of vraagt

samenwerking nodig om de kansen voor de

dit om sturing door de provincie?

Gelderse economie te vergroten.

Van de provincie wordt in feite gevraagd een rol

Kansrijk

te spelen bij afwegingen in een breder kader.

De Gelderse economie zal zich steeds meer

Gemeenten krijgen bijvoorbeeld de vraag om

ontwikkelen naar een netwerkeconomie. In die

windmolens en biovergistingsinstallaties in hun

netwerken bevinden zich brandpunten met

bestemmingsplan op te nemen. Inwoners zien

gespecialiseerde kennis of kwaliteiten. In

dat vaak als een aantasting van de kwaliteit van

combinatie met een innovatief en gevarieerd

hun leefomgeving. De gemeenten zitten dan

bedrijfsleven, goede logistieke en zakelijke

tussen twee vuren. In dat krachtenveld is

dienstverlening en een aantrekkelijk vestigings


‘Liever meer kwaliteit op bestaande HBO’s dan meer HBO’s’

klimaat, zorgt dit voor de goede voorwaarden

opereren speelt permanent de vraag: hebben

en veerkracht voor de economie.

we de goede partners in ons netwerk zitten? En:

Gelderland heeft twee economische en

is er voldoende regie en sturing op interactie

innovatiebrandpunten: Health Valley en Food

tussen bedrijven en onderzoek, en focus op

Valley. Met het oog op de lange termijn (2040)

(gezamenlijke) excellentie? En: is er voldoende

is het kansrijk om hier op in te zetten. Ook in

en adequaat geschoold personeel?

andere economische sectoren zien we kansrijke clusters ontstaan, zoals Energie- en

In deze netwerken is een beter samenspel tussen

Milieutechnologie, Maakindustrie en Mode.

de vier O’s (onderwijs, ondernemers, onderzoek

Een andere kansrijke sector is de ‘bio-based

en overheid) nodig. Goede samenwerking tussen

economy’. Wetenschappers geven aan dat

onderwijs, onderzoek en bedrijfsleven geeft de

bio-based economy een belangrijk leidend

innovatieve kracht een stimulans. Onderzoek en

economisch principe gaat worden voor de

onderwijs zorgen voor toegevoegde (economi

Gelderse economie. Bij bio-based economy

sche) waarde. Bedrijven hebben daar baat bij, en

staat hoogwaardige productie van chemicaliën,

stellen ook middelen en een experimentele

vezels en brandstof op basis van plantaardige

productieomgeving beschikbaar.

producten centraal. In een bio-based economy

De opgave voor onderwijs en overheid is om

vormt biomassa de basis voor de grondstoffen-

daarmee rekening te houden en om bewust om

en energiebehoefte, waardoor de uitstoot van

te gaan met de dynamiek van een flexibele

CO2 sterk kan verminderen. Bovendien is dat

netwerkeconomie. De overheid dient in ieder

een ontwikkeling die uitstekend past bij het

geval stimulerend en deregulerend op te treden.

vormgeven van een duurzame samenleving.

Innovatie en onderwijs

Opleiden voor de arbeidsmarkt doen onderwijs en ondernemers samen

Bij economische ontwikkelingen is innovatie

Een krapper wordende arbeidsmarkt en een

het sleutelwoord. De structuur waarin deze

groeiende vraag naar goed geschoold personeel

innovatie plaatsvindt is er een van netwerken:

vragen om een permanente samenwerking

een kern van kennis en harde innovatie met

tussen onderwijs, ondernemingen en overheid.

daaromheen een cluster van toeleveranciers,

De werelden van onderwijs en onderneming

producten, spin-off-bedrijfjes, enzovoort. Het

moeten beter met elkaar verbonden worden.

ontwikkelen van dergelijke netwerken door de

Dat geeft essentiële strategische voordelen:

betrokken partijen is daarom van groot belang.

-

Binnen de provincie kan onderscheid gemaakt

- maatwerk, waardoor onderwijs en

ontwikkeling van nieuwe kennis;

worden tussen (clusters van) bedrijven die op de

ondernemingen goed op elkaar aansluiten,

internationale kennisintensieve markt opereren

met als gevolg: werk voor jongeren die van

en de innovatieve maakindustrie die in een

school komen en gekwalificeerd personeel

ander segment van de markt opereert. In het topsegment zitten de twee kernclusters Food

voor de ondernemingen; - toevoegen van nieuwe basiskennis:

en Health. In het veld waarin deze clusters

109


ondernemen, financiën, marketing.

‘Liever goed OV dan plek voor de auto’

Het leggen van een relatie tussen landbouw,

arbeidsmarkt? Stimuleren de provinciale

regionale bedrijvigheid en onderwijs kan ook

regelingen deze ontwikkelingen of vormen ze

interactief en virtueel gebeuren, eventueel

een belemmering?

aangevuld met tijdelijke projecten en activitei ten op locatie. Daarnaast een digitaal aanbod en een site met up-to-date informatie en links, allianties met op het gebied relevante netwer ken stimuleren.

Gelderland in breder perspectief

ZZP’ers, een groeiende groep op de arbeidsmarkt

Op de schaal van Nederland en van Noordwest-

De arbeidsmarkt verandert van karakter. Het

in een ander perspectief te staan. Binnen de

groeiende aantal MKB’ers en ZZP’ers is opval

regio’s signaleren we een veranderende

lend. Zeker de groei van ZZP’ers zal naar

verhouding tussen de stad en het platteland,

verwachting de komende jaren doorzetten.

maar ook buiten de regio’s en buiten de

Daardoor veranderen behoeften aan wonen en

provincie lijkt er sprake te zijn van een verande

werken. ZZP’ers hebben meer behoefte aan een

rende verhouding. De stedelijke concentraties

goede digitale infrastructuur en minder aan een

in de Randstad, Brabantstad, het Ruhrgebied

snelle woon-werkverbinding met auto of OV.

en de Vlaamse Ruit zijn op die schaal de grote

Op iets grotere schaal betekent dit dat

economische motoren. Dit zal naar verwach

bereikbaarheidseisen veranderen en dat het

ting ook in de toekomst zo blijven. In het

(woon)vestigingsklimaat belangrijker wordt.

tussenliggende gebied roemen tal van partijen

Hoe dat vestigingsklimaat eruitziet is niet voor

hun strategische ligging en de mogelijkheden

iedereen hetzelfde en het beeld zal ook door de

die dat biedt. Zo ook Gelderland.

tijd heen veranderen. De Gelderse regio’s

In verschillende regio’s liggen kansen door net

ontwikkelen zich van (bestaande) monofuncti

iets verder te kijken dan de eigen grenzen. Ook

onele bedrijventerreinen naar werken aan huis

op de schaal van de provincie als geheel is die

en werklandschappen, met eventueel andere

grensoverschrijdende blijkbaar gerechtvaar

functies zoals onderwijs of zorg.

digd. Zo blijkt in de band rondom de Randstad

Europa komen de opgaven in de Gelderse regio’s

– grofweg van Zwolle tot Eindhoven aanmerke

110

Inbreng van de provincie

lijk meer dynamiek: economische groei,

De kansen voor de economie worden vergroot

grondtransacties en huizenprijzen. Uit de

door het ontwikkelen en verstevigen van de

Regioverkenningen komt nog niet duidelijk

relevante netwerken. De provincie kan daarbij

naar voren welke perspectieven een oriëntatie

een rol spelen. De provincie kan er ook aan

op de omgeving voor de Gelderse regio’s kan

bijdragen dat de omgeving – in brede zin –

betekenen. Uit de Regioverkenningen blijkt wel

waarin de netwerken opereren voldoende

dat Gelderland in dat opzicht veel te bieden

mogelijkheden biedt. Hoe gaan we om met

heeft. We kunnen nog meer om ons heen kijken

huisvesting, met ruimtelijke beleid, met de

naar kansen voor de toekomst, en daar


nadrukkelijker op in te spelen. Gelderland heeft economische potentie, maar ook als ‘groene schatkamer’ heeft Gelderland in haar verstede lijkte omgeving veel betekenis. De provinciale rol is dus schaalbaar. Naast de regio’s zijn ook het Rijk en Brussel referentie punten. Beide zien de regio’s vaak als de schaal waarop territoriale cohesie gestalte krijgt.

111


Epiloog

112


Het Kansenboek agendeert mogelijkheden om in te spelen op de ontwikkeling van Gelderland naar 2040, mogelijkheden die zijn aangedragen en ontwikkeld door een grote hoeveelheid stakeholders overal uit de provincie. De vraag die nu rest is: hoe verzilveren we deze mogelijkheden?

Kansen verzilveren De mogelijkheden die dit Kansenboek be

nog nadere politieke keuzes nodig. En zover is

schrijft, zijn niet altijd direct te vertalen in een

het nog niet. Toch kan hier al wel worden

uitvoeringsprogramma of een financiële

geschetst hoe de provincie Gelderland tegen

strategie. Daarvoor zijn vervolgstappen nodig,

het benutten van de kansen aankijkt.

waarbij betrokkenen met elkaar tot verdere verdieping en concrete acties komen. In dit hoofdstuk beschrijven we hoe de kansen benut kunnen worden. Eerst gaan we in op wat ons

Wat staat ons te doen?

als Gelderse samenleving te doen staat. Dit heeft betrekking op alle actoren. Samenwerking

De regiobijeenkomsten resulteerden in de

is nodig. Niemand is in positie om in zijn eentje

volgende vraag: We kunnen wel veel willen,

sturing te geven aan ontwikkelingen. Dit staat

maar hoe kunnen we dat zodanig organiseren

op gespannen voet met inspanningen om juist

dat het ook daadwerkelijk gebeurt? Termen als

strakker te sturen op resultaten en afrekenbare

bestuurlijke stroperigheid, competentiediscus

doelstellingen. Het vinden van een nieuwe

sies tussen overheden, beperkte betrokkenheid

balans tussen deze beide benaderingen is de

van maatschappelijke organisaties, worden

komende jaren een zoektocht voor meerdere

daarbij veelvuldig gebruikt.

publieke en private partijen.

Er worden ook suggesties voor oplossingen

Vervolgens beschrijven we hoe de provincie

gedaan, bijvoorbeeld: bestuurlijk opschalen,

Gelderland haar eigen rol in dit speelveld ziet.

projectdemocratie, gebiedscoöperaties en

Voor een vertaling in provinciaal beleid zijn ook

regionale ontwikkelingsmaatschappijen. Ook

113

Kansen verzilveren

‘Lessen kunnen gevolgd worden via internet. Maar we moeten niet te ver doorslaan. ‘Scholen zijn er niet alleen om lessen te volgen, je leert er ook hoe je met andere mensen om moet gaan … En waar moet je anders verliefd worden? ‘

wordt de mogelijkheid genoemd om over gebiedsgrenzen heen te programmeren.

- Inzet van betrokkenen is afhankelijk van de aard, schaal en zwaarte van de opgave (er is er niet meer één de baas).

De belangrijkste conclusie is dat de gebruike lijke constructies waarin maatschappelijke

Deze wijze van werken – regionaal programma

vraagstukken opgepakt worden niet meer

tisch – lijkt op bijval te kunnen rekenen. Na de

vanzelfsprekend voldoen. Complexe meerdi

verkiezingen zal duidelijk moet worden of de

mensionale opgaven, waaraan vaak ook

ingeslagen weg vervolgd wordt.

belangen gekoppeld zijn, vergen een meerdi mensionale aanpak. Dat vraagt om een gezamenlijk referentiekader waarbinnen de relevante partijen een rol nemen en hun instrumentarium inzetten. Per opgave moeten slimme coalities met wisselende partners gevormd worden die kunnen schakelen tussen

De rol van de provincie Gelderland in dit speelveld

de verschillende schaalniveaus. Een netwerksamenleving vraagt om een andere Hoe dit er exact uitziet kan niet vooraf worden

overheid. Dit Kansenboek is niet de plek om

bedacht, maar ontstaat door interactie van

uitvoerig in te gaan op wat die andere overheid

partners, initiatiefnemers en burgers. Wel kunnen

precies wel en niet doet. Maar wel om een

we gezamenlijk een aantal spelregels bepalen

aantal nieuwe principes te benoemen die hun

voor die samenwerking. Een eerste aanzet:

weerslag moeten krijgen in het dagelijks

- Neem de inhoudelijke en maatschappelijke

handelen van de provincie.

opgave als uitgangspunt. - Wat die opgave precies is, is niet aan één

Gelderland is onderdeel van een netwerksamen

lijke beeldvorming past de term

leving met complexe maatschappelijke

‘beginspraak’.

vraagstukken, van lokaal tot internationaal,

- Voorkom het hanteren van standaardfor

waarvoor geen eenvoudige oplossingen

mules, zorg voor probleemgericht maat

bestaan. De inspanningen van één partij zijn

werk en organiseer slimme wisselende

niet meer voldoende om steeds complexere

coalities op de schaal die past bij de opgave,

vraagstukken op te lossen. Wat te complex is

- De inzet van middelen moet gericht zijn op

om (sectoraal) alleen te doen, zullen we samen

de opgave en de behoeften van

moeten doen. Bij die collectieve inspanning

participanten.

komt de gezamenlijke maatschappelijke opgave

- Flexibiliteit van alle partijen is nodig om te

114

Samenwerken in een netwerk

partij om te bepalen - voor deze gezamen

meer centraal te staan en gaat het niet alleen

kunnen schakelen tussen de verschillende

om de eigen doelstelling. Dit vraagt om een

opties voor een effectieve gezamenlijke

bestuursstijl, een politiek-bestuurlijke organisa

aanpak van de inhoudelijke opgave.

tie en de inzet van middelen die daarbij passen.


‘Als we willen dat meer jongeren in het eigen dorp blijven wonen, moeten we de bereikbaarheid tussen steden en dorpen vergroten’

We zien in de verhouding tussen overheid en

van het blauwdrukdenken’ heeft aangegeven:

samenleving een verschuiving van government

er zijn nieuwe verbindingen nodig tussen ‘de

naar governance: van hiërarchische sturing

verticale politieke realiteit en de horizontale

naar netwerksturing. Netwerksturing gebeurt

werkelijkheid’. De Raad constateert ook dat de

met partners in netwerken die elkaar nodig

bestuurlijke inrichting van Nederland zeer

hebben om een specifieke opgave aan te

‘innovatieresistent’ is. De complexiteit van

pakken. In dat netwerk zal de provincie

problemen waarmee decentrale overheden zijn

aangeven waarin haar rol en specifieke

geconfronteerd heeft de overheden ertoe

meerwaarde ligt, net als andere partners dat

gebracht de grenzen van het bestuurlijke bestel

doen. Dat vraagt een benadering die niet

op te zoeken. Ook de provincie wordt nu

eenzijdig vanuit het eigen ‘denkraam’ bepaald

uitgedaagd opnieuw haar positie te bepalen,

wordt, maar die zich verdiept in de beweegre

als middenbestuur in een netwerksamenleving.

denen van betrokken partijen en op dat niveau

Schakelen tussen schalen

de verbindingen legt.

Een van de ontwikkelingen is dat de impact van Een netwerkbenadering mag niet betekenen

nationale en internationale ontwikkelingen op

dat verantwoordelijkheden diffuus worden.

de regio steeds groter wordt. Dat stelt ons voor

Uiteindelijk moet duidelijk worden waar de

de vraag welke opgaven op welk schaalniveau

verantwoordelijkheid voor een thema of een

doorwerken en waar de aangrijpingspunten

vraagstuk ligt. Daarbij past dat de rollen – wie

zitten voor mogelijke oplossingen. Voor ons als

doet wat - binnen het netwerk duidelijk zijn.

bestuur van Gelderland is een belangrijke vraag: hoe kunnen wij als middenbestuur een brug

Benutten van het potentieel van mondige burgers

slaan tussen (inter)nationale vraagstukken en

De nieuwe rolinvulling van de provincie

regio? Wat kunnen de regio’s zelf doen en waar

Gelderland moet ook sporen met het gegeven

kan de provincie meerwaarde bieden?

dat mondige burgers zich in horizontale

Kern van ons antwoord is dat wij als provincie

netwerken organiseren terwijl het politieke

willen schakelen tussen schalen. Vanuit de

bestuur georganiseerd bleef langs verticale,

regio naar de provincie, Nederland en Europa.

hiërarchische lijnen. Bij het doordenken van

En andersom. Dat betekent dat er geen vast

nieuwe concepten moet de methode van

recept is, maar dat wij per issue of vraagstuk

zelfsturing meegenomen worden. Het zelf

onze rol en aanpak moeten definiëren.

specifieke maatschappelijke opgaven in de

verantwoordelijkheid nemen als individu of als groep sluit aan bij de gedachte om burgers,

Een paar voorbeelden. Een wijk of dorp kan veel

bedrijven en maatschappelijke groeperingen

zelf doen aan de kwaliteit van de directe

meer ruimte te geven voor eigen initiatieven.

leefomgeving. Het terugdringen van het

Deze kansen voor een andere provinciale

CO2-gehalte in de lucht is een probleem op

rolopvatting sluiten aan bij wat de Raad voor

wereldschaal. Voor veel vraagstukken is minder

het openbaar bestuur in haar rapport ‘Het einde

duidelijk wie nu precies wat kan of zelfs moet

115

Kansen verzilveren

‘Aan de andere kant is een HBO in Rivierenland leuk, maar het kan je naast de studie verder niks bieden. De mensen zullen daarom toch wel naar bijvoorbeeld Utrecht, Amsterdam of ‘s-Hertogenbosch trekken.’

doen. Wat aanvankelijk als een typisch stedelijk vraagstuk werd gezien (tweedeling), speelt ook op het platteland, zij het in een andere

Kansen voor morgen, acties voor nu

verschijningsvorm. De oude schotten tussen stad (rood) en land (groen), tussen overheidsla

We beschreven in het Kansenboek dat we de

gen, tussen bedrijfssectoren en kleine zelfstan

uitdagingen voor de toekomst van de Gelderse

digen, tussen overheid en bedrijfsleven zitten

regio’s gezamenlijk willen oppakken. We blijven

vernieuwing in de weg. Oude, vaak sectorale

in gesprek over de beste manier om die

regels moeten worden vervangen door flexibele

samenwerking vorm te geven, redenerend

regels die maatwerk in ruimte en tijd mogelijk

vanuit de maatschappelijke opgave die we

maken. Dit vraagt om schakelen tussen

samen in beeld hebben gebracht.

schalen, op zoek naar wat werkt.

We willen hiervoor als provincie alvast de eerste stappen zetten. Wat is er nodig om de kansen

Cocreatie en regie

te verzilveren? Waar kunnen we als provincie al

Het DNA van de regio (geografische ligging,

in de praktijk mee aan de slag? Dit kansenboek

fysieke opbouw en volksaard) vormt de materie

bevat geen nieuw provinciaal beleid. Wel

waarmee de regio anticipeert op veranderin

brengen we acties in beeld waarmee we een

gen. Wij willen als provincie de regio helpen bij

voorschot nemen op de toekomst. Waar

het inspelen op kansen en het maken van

mogelijk in aansluiting op onze huidige

keuzes. Stad en land zien wij als kleuren op een

inspanningen als provincie.

breed regionaal palet van kansen, waarvan een gezamenlijk kunstwerk kan worden gemaakt.

Om morgen mee te beginnen

Daartoe nodigen we regionale en lokale

In de eerste plaats brengen we in beeld welke

bestuurders uit. Samen met hen en met

invloed de uitkomsten van de

mensen en bedrijven in de regio’s willen we

Regioverkenningen precies kunnen hebben op

komen tot gedeelde beelden en een gedeeld

de verschillende provinciale beleidsterreinen.

gevoel van urgentie voor concrete

We houden bestaand beleid en regelgeving

vraagstukken.

tegen het licht en onderzoeken of de huidige richting de juiste is, en of er nieuwe accenten

116

Wij zien onze rol als die van regisseur. Wij

nodig zijn. Wat moet de doorwerking zijn van

helpen partnerschap organiseren rond

demografische veranderingen? Wat moet de

vraaggestuurde opgaven op het passende

invloed zijn van een integrale benadering ten

schaalniveau en sluiten slimme coalities in

opzichte van een sectorale insteek? Dit

effectieve netwerken. Zo kunnen we elkaar in

Kansenboek dient als inspiratiebron en als

staat stellen om binnen die gezamenlijke

venster op de toekomst. Het mist de diepgang

kaders de eigen ambitie en rol met verve op te

van een themagericht onderzoek, maar voegt

pakken. Wij zullen daarin onze verantwoorde

de breedte en de maatschappelijke betrokken

lijkheid nemen.

heid vanuit de regio toe aan de discussie.


‘Er moeten vaker mensen van buiten de school langs komen’

Ondertussen werken we door aan de uitvoering

mende complexiteit in de samenleving blijven

van lopende programma’s en projecten. Daarbij

we werken aan de vaardigheid om adequaat in

benutten we mogelijkheden om invulling te

te spelen op de toekomstige ontwikkelingen in

geven aan cocreatie en burgerparticipatie.

Gelderland. Mogelijkheden daartoe zien we in

Zeker programma’s en projecten die zich nog in

het instellen van een Masterclass Lange

een pril stadium bevinden, lenen zich er goed

Termijn, die kan een plek krijgen in een breder

voor om samen de koers uit te stippelen.

initiatief om structureel en meer diepgaand in

Daarbij willen we experimenteren met het

te gaan op maatschappelijke ontwikkelingen:

benutten van nieuwe media en meer uitgaan

het (mede-)inrichten van een ‘regiolab’

van een open source-benadering.

(experimentele omgeving) of trendbureau, al

Daarnaast is het nuttig om regels en activitei

dan niet in aansluiting op bestaande faciliteiten

ten in beeld te brengen die niet langer effectief

in Overijssel en ideeën vanuit de Radboud

zijn. Die vraag stellen we aan onszelf én aan

Universiteit Nijmegen.

burgers, initiatiefnemers en andere partners in

Dit zijn ideeën die we in de komende periode

de regio’s. Zo geven we invulling aan ideeën die

oppakken als we nadenken over hoe nu verder.

tijdens de Regioverkenningen veel aandacht

Om te voorkomen dat het Kansenboek in de la

kregen. Over maatwerk als de nieuwe stan

verdwijnt zal er gewerkt worden aan heldere

daard en vorm van ‘ontregelen’. Van het denken

vervolgstappen, voor de volgende collegeperi

in gelijkheid en ‘woningwet-eisen’ naar het

ode, in relatie tot investeringen voor de lange

uitdagen van maatschappelijk potentieel.

termijn, mogelijke nieuwe regionale samenwer

We doen aan stimulerende kaderstelling en

kingsplannen en eventueel nieuw omgevings

belonen goede plannen, ook als dat niet op

beleid. Dit zullen we invullen met onze

voorhand binnen de kaders past. We sluiten aan

regionale partners en kan verschillen per regio.

op ervaringen die we als provincie opdoen bij gebiedsontwikkeling. Dit kan niet van de ene op

En de lopende acties in de regio’s?

de andere dag. Veel kaders zijn helder geformu

In de regio’s wordt hard nagedacht over de

leerd en dienen maatschappelijk en politiek

toekomst. De verleiding is groot om oplossingen

gedragen doelen. Of ook de optelsom van

te bedenken voor de problemen van nu om

lokale, provinciale, landelijke en zelfs Europese

‘morgen’ de situatie te verbeteren. We hebben

kaders de gewenste uitwerking heeft in een

geprobeerd iets verder te kijken. We hopen

gebied is een vraag die we onszelf moeten

daarmee de toekomstbestendigheid van het

stellen.

provinciale beleid te vergroten, en om andere actoren in Gelderland handvatten te geven dingen

Ten slotte willen we de manier van kijken uit de

zelf op te pakken en eigen acties in een breder

regioverkenning vasthouden. Deze was sterk

perspectief te zetten. Er liggen duidelijk verbindin

gericht op het loskomen van een vanzelfspre

gen met datgene waarmee de regio’s bezig zijn.

kend voortbouwen op het verleden. Dat gaat

Het is niet aan ons te vertellen wat er meegeno

niet vanzelf maar gebeurt met vallen en

men moet worden of hoe bestaande activiteiten

opstaan. Tegen de achtergrond van de toene

eventueel aangepast moeten worden.

117

Kansen verzilveren

‘Dat iemand van de provincie samen met leerlingen over de toekomst in gesprek gaat is al een stap in de goede richting!’

Samen op naar 2040 De Regioverkenningen zijn geen vervanging of bijstelling van bestaande publicaties en trajecten in de regio’s. Dit Kansenboek agen deert mogelijkheden. De ontwikkelingen, vraagstukken en kansen uit de regioverkennin gen vormen idealiter een aanvulling, verrijking en inspiratiebron, door de oriëntatie op de lange termijn en door de brede integrale aanpak en verbinding van de onderwerpen. Het verzilveren van de mogelijkheden uit deze Gelderse agenda is een zaak van velen. Alle krachten zijn nodig. Het proces heeft ook laten zien dat het goed is als bestuurders en maat schappelijke partners om tafel gaan om ontwik kelingen te bespreken. Er heerst een klimaat waarin het prettig is om samen te werken. Laat iedereen zich uitgenodigd weten om vanuit eigen expertise en eigen rol bij te dragen. Samen op naar 2040.

118


119

Kansen verzilveren

Uitgave Provincie Gelderland Redactie Provincie Gelderland Interviews Paul Baeten, Kees Crone Eindredactie Berenschot: Arnoud v/d Kolk Laverbe: Rijk Willemse Vormgeving, fotografie en montages

Colofon

GAW ontwerp en communicatie Overige fotografie Martijn Beekman / Hollandse Hoogte (p. 41), Bas Beentjes / Hollandse Hoogte (p. 46), Sicco van Grieken / Eneco (p. 42), Ingrepro (p. 27), Istockphoto (p. 32), Harro de Jong (p. 61), Hans van Loon (p. 47), Nationale Beeldbank (p. 41), Harold Pelgrom (p. 19), Daniel Nicolas (p. 70 en 74), Rita van Biesbergen (p. 54 en 98), Stadsregio KAN (p. 82 en 84) Cartoons Beeldleveranciers Amsterdam Drukwerk Drukkerij De Bink, Leiden Met dank aan alle mensen die enthousiast hebben bijgedragen aan de totstandkoming van dit boek. Oktober 2010

120

Gelderland 2040: waar begint uw toekomst? Kansen voor de Gelderse regio s

Recommend Documents