GARIS PANDUAN KESELAMATAN TEKNOLOGI MAKLUMAT DAN KOMUNIKASI (GPKTMK) UNIVERSITI PUTRA MALAYSIA
Pusat Pembangunan Maklumat & Komunikasi, iDEC Isu 01 | Semakan 03 | 12032013
i
KANDUNGAN 1.0
PENGENALAN
1
2.0
OBJEKTIF
1
3.0
PERNYATAAN
1
4.0
SKOP a) Peralatan b) Perisian c) Perkhidmatan d) Data atau Maklumat e) Manusia f) Premis Komputer dan Komunikasi
2 2 2 2 2 3 3
5.0
PRINSIP a) Akses atas Asas Perlu Mengetahui b) Hak Akses c) Akauntabiliti d) Pengasingan e) Pengauditan f) Pematuhan g) Pemulihan h) Saling Bergantungan
3 3 3 3 4 4 4 4 4
6.0
PENILAIAN RISIKO KESELAMATAN ICT
5
7.0
KANDUNGAN / BIDANG
6
7.1
PEMBANGUNAN DAN PENYELENGGARAAN 7.1.1 Garis Panduan Keselamatan Teknologi Maklumat dan Komunikasi (GPKTMK) a. Pelaksanaan b. Penyebaran c. Penyelenggaraan d. Pengecualian
6
ORGANISASI KESELAMATAN 7.2.1 Struktur Organisasi Dalaman a. Ketua Pegawai Teknikal (CTO) b. Ketua Pegawai Operasi (COO) c. Pengurus Keselamatan ICT (ICTSM) d. Pegawai Keselamatan ICT (ICTSO) e. Pentadbir Sistem ICT f. Pengguna g. Jawatankuasa Keselamatan ICT UPM h. Pasukan Tindak Balas Insiden Keselamatan ICT UPM (UPMCERT)
7 7 7 7 7 8 8 9 9
7.2.2
10 10
7.2
7.3
Pihak Ketiga Keperluan Keselamatan Kontrak dengan Pihak Ketiga
10
PENGURUSAN ASET 7.3.1 Akauntabiliti Aset Inventori Aset ICT
11 11 11
7.3.2
11 11 12
Pengelasan dan Pengendalian Maklumat a. Pengelasan Maklumat b. Pengendalian Maklumat
ii
6 6 6 6 6
7.4
KESELAMATAN SUMBER MANUSIA 7.4.1 Keselamatan Sumber Manusia Dalam Tugas Harian a. Sebelum Perkhidmatan b. Dalam Perkhidmatan c. Bertukar atau Tamat Perkhidmatan
12 12 12 13 13
7.5
KESELAMATAN FIZIKAL DAN PERSEKITARAN 7.5.1 Keselamatan Kawasan a. Kawalan Kawasan b. Kawalan Masuk Fizikal c. Kawasan Larangan
13 13 13 14 14
7.5.2
Keselamatan Peralatan a. Peralatan ICT b. Media Storan Mudah Alih c. Media Tandatangan Digital d. Media Perisian dan Aplikasi e. Penyelenggaraan Peralatan f. Peralatan di Luar Premis g. Pelupusan Peralatan
14 14 15 15 15 16 16 16
7.5.3
Keselamatan Persekitaran a. Kawalan Persekitaran b. Bekalan Kuasa c. Kabel Rangkaian d. Prosedur Kecemasan
17 17 17 18 18
7.5.4
Keselamatan Dokumen Dokumen
18 18
7.6
PENGURUSAN OPERASI DAN KOMUNIKASI 7.6.1 Pengurusan Prosedur Operasi a. Pengendalian Prosedur b. Kawalan Perubahan c. Pengasingan Tugas dan Tanggungjawab 7.6.2
Pengurusan Penyampaian Perkhidmatan Pihak Ketiga Penyampaian Perkhidmatan
20 20
7.6.3
Perancangan dan Penerimaan Sistem a. Perancangan Kapasiti (Keupayaan) b. Penerimaan Sistem
20 20 20
7.6.4
Perisian Berbahaya a. Perlindungan daripada Perisian Berbahaya b. Perlindungan daripada Mobile Code
20 20 21
7.6.5
Penyelenggaraan Maklumat a. Backup b. Housekeeping
21 21 22
7.6.6
Pengurusan Rangkaian Kawalan Infrastruktur Rangkaian
22 22
7.6.7
Pengendalian Media a. Penghantaran dan Perpindahan b. Kaedah Pengendalian Media c. Keselamatan Dokumentasi Sistem
22 22 23 23
iii
19 19 19 19 19
7.7
7.8
7.6.8
Pengurusan Pertukaran Maklumat a. Pertukaran Maklumat b. Pengurusan Mel Elektronik (e-mel)
23 23 23
7.6.9
Perkhidmatan Transaksi Kewangan Atas Talian a. Transaksi Kewangan Atas Talian b. Maklumat Umum
24 24 24
7.6.10 Pemantauan a. Pengauditan dan Forensik ICT b. Jejak Audit c. Sistem Log d. Pemantauan Log
25 25 25 26 26
KAWALAN CAPAIAN 7.7.1 Dasar Kawalan Capaian Keperluan Kawalan Capaian
26 26 26
7.7.2
Pengurusan Capaian Pengguna a. Akaun Pengguna b. Hak Capaian Pengguna c. Kata Laluan d. Pengurusan Kata Laluan e. Tanggungjawab Pengguna
27 27 27 27 27 27
7.7.3
Kawalan Capaian Rangkaian a. Perkhidmatan Rangkaian b. Capaian Pengguna Dari Rangkaian Luar c. Pengenalpastian Peralatan d. Capaian Internet
28 28 28 28 28
7.7.4
Kawalan Capaian Sistem Pengoperasian Pelayan a. Login Yang Selamat b. Pengenalan dan Pengesahan Pengguna c. Penggunaan System Tools d. Session Time-out e. Had Masa Capaian
29 29 29 29 29 29
7.7.5
Pengkomputeran Mudah Alih dan Teleworking a. Pengkomputeran Mudah Alih b. Teleworking
29 29 30
PEROLEHAN, PEMBANGUNAN DAN PENYELENGGARAAN SISTEM 7.8.1 Keselamatan Dalam Membangunkan Sistem dan Aplikasi a. Keperluan Keselamatan Sistem Maklumat b. Pensahihan Data Input dan Output
30 30 30
7.8.2
Kawalan Kriptografi a. Enkripsi b. Tanda Tangan Digital c. Pengurusan Public Key Infrastructure (PKI)
30 30 31 31
7.8.3
Keselamatan Fail Sistem Kawalan Fail Sistem
31 31
7.8.4
Keselamatan Dalam Penyelenggaraan Sistem dan Aplikasi a. Prosedur Kawalan Perubahan b. Pembangunan Perisian oleh Pihak Ketiga
31 31 31
iv
30
7.8.5
7.9
Pengurusan Kerentanan Teknikal (Technical Vulnerability Management) Kawalan dari Ancaman Teknikal
32 32
PENGURUSAN INSIDEN KESELAMATAN ICT 7.9.1 Mekanisme Pelaporan Insiden Keselamatan ICT Mekanisme Pelaporan
32 32 32
7.9.2
33 33
Pengurusan Maklumat Insiden Keselamatan ICT Pengurusan Maklumat Insiden Keselamatan ICT
7.10
PENGURUSAN KESINAMBUNGAN PERKHIDMATAN 7.10.1 Dasar Kesinambungan Perkhidmatan Pelan Pengurusan Kesinambungan Perkhidmatan (PKP)
33 33 33
7.11
PEMATUHAN 7.11.1 Pematuhan dan Keperluan Perundangan a. Pematuhan GPKTMK UPM b. Pematuhan dengan Dasar, Piawaian dan Keperluan Teknikal c. Pematuhan Keperluan Audit Keselamatan Sistem Maklumat d. Keperluan Perundangan e. Pelanggaran GPKTMK UPM
35 35 35 35 35 35 36
8.0
DEFINISI / GLOSARI
37
9.0
RUJUKAN
40
v
GARIS PANDUAN KESELAMATAN TEKNOLOGI MAKLUMAT DAN KOMUNIKASI (GPKTMK) UNIVERSITI PUTRA MALAYSIA (UPM) 1.0
PENGENALAN Garis Panduan Keselamatan Teknologi Maklumat dan Komunikasi (GPKTMK) Universiti Putra Malaysia (UPM) mengandungi peraturan yang mesti dibaca dan dipatuhi dalam menggunakan aset Teknologi Maklumat dan Komunikasi (ICT). Garis panduan ini juga menerangkan kepada semua pengguna mengenai tanggungjawab dan peranan mereka dalam melindungi aset ICT UPM.
2.0
OBJEKTIF GPKTMK UPM diwujudkan untuk menjamin kesinambungan urusan UPM dengan meminimumkan kesan insiden keselamatan ICT. Garis Panduan ini juga bertujuan untuk memudahkan perkongsian maklumat sesuai dengan keperluan operasi UPM. Ini hanya boleh dicapai dengan memastikan semua aset ICT dilindungi. Objektif utama Keselamatan ICT UPM ialah: a) Memastikan kelancaran operasi UPM yang berasaskan ICT dan meminimumkan kerosakan atau kemusnahan. b) Melindungi kepentingan pihak yang bergantung kepada sistem maklumat mengenai kesan kegagalan atau kelemahan dari segi kerahsiaan, integriti, kebolehsediaan, kesahihan maklumat dan komunikasi. c) Mencegah salah guna atau kecurian aset ICT UPM.
3.0
PERNYATAAN Keselamatan ditakrifkan sebagai keadaan yang bebas daripada ancaman atau risiko yang tidak boleh diterima. Penjagaan keselamatan adalah suatu proses yang berterusan. Ia melibatkan aktiviti berkala yang mesti dilakukan dari semasa ke semasa untuk menjamin keselamatan kerana ancaman dan risiko sentiasa berubah. Keselamatan Teknologi Maklumat dan Komunikasi (KTMK) adalah bermaksud keadaan di mana segala urusan menyedia dan membekalkan perkhidmatan yang berasaskan kepada sistem ICT berjalan secara berterusan tanpa gangguan yang boleh menjejaskan keselamatan. KTMK berkait rapat dengan perlindungan aset ICT. Terdapat empat (4) komponen asas keselamatan ICT iaitu: a) Melindungi maklumat rahsia rasmi dan maklumat rasmi UPM dari capaian tanpa kebenaran yang sah. b) Menjamin setiap maklumat adalah sah, tepat dan lengkap. c) Memastikan ketersediaan maklumat apabila diperlukan oleh pengguna. d) Memastikan akses hanya kepada pengguna yang sah atau penerimaan maklumat daripada sumber yang sah. GPKTMK merangkumi perlindungan ke atas semua bentuk maklumat elektronik bertujuan untuk menjamin keselamatan maklumat tersebut dan kebolehsediaan kepada semua pengguna yang dibenarkan. Ciri-ciri utama keselamatan maklumat adalah seperti berikut: 1
a) Kerahsiaan - Maklumat tidak boleh didedahkan sewenang-wenangnya atau diakses tanpa kebenaran; b) Integriti - Data dan maklumat hendaklah tepat, lengkap dan terkini. Ia hanya boleh diubah dengan cara yang dibenarkan; c) Tidak Boleh Disangkal - Punca data dan maklumat hendaklah daripada punca yang sah dan tidak boleh disangkal; d) Kesahihan - Data dan maklumat hendaklah dijamin kesahihannya; dan e) Ketersediaan - Data dan maklumat hendaklah boleh diakses apabila perlu. Selain itu, langkah-langkah ke arah menjamin KTMK hendaklah bersandarkan kepada penilaian yang bersesuaian dengan perubahan semasa terhadap kelemahan semula jadi aset ICT dan ancaman yang wujud akibat daripada kelemahan tersebut. Risiko yang mungkin timbul dan langkah-langkah pencegahan yang sesuai perlu diambil untuk menangani masalah berkenaan. 4.0
SKOP Aset ICT UPM terdiri daripada peralatan, perisian, perkhidmatan, data atau maklumat dan manusia. Bagi menentukan keselamatan Aset ICT terjamin sepanjang masa, GPKTMK UPM ini merangkumi perlindungan semua bentuk maklumat UPM yang dimasukkan, diwujud, dimusnah, disimpan, dijana, dicetak, diakses, diedar, dalam penghantaran, dan yang dibuat salinan keselamatan. Ini akan dilakukan melalui pewujudan dan penguatkuasaan sistem kawalan dan prosedur dalam pengendalian semua perkara berikut: a) Peralatan Semua aset yang digunakan untuk menyokong pemprosesan maklumat dan kemudahan storan UPM. (Contoh: komputer, pelayan, peralatan komunikasi dan sebagainya) b) Perisian Program, prosedur atau peraturan yang ditulis dan dokumentasi yang berkaitan dengan sistem pengoperasian komputer yang disimpan di dalam sistem ICT. Contoh perisian aplikasi atau perisian sistem seperti sistem pengoperasian, sistem pangkalan data, perisian sistem rangkaian, atau aplikasi pejabat yang menyediakan kemudahan pemprosesan maklumat kepada UPM; c) Perkhidmatan Perkhidmatan atau sistem yang menyokong aset lain untuk melaksanakan fungsinya. Contoh: i. Perkhidmatan infrastruktur rangkaian seperti LAN, WAN dan lain-lain. ii. Sistem kawalan akses seperti sistem kad akses. iii. Perkhidmatan sokongan seperti kemudahan elektrik, penghawa dingin, sistem pencegah kebakaran dan lain-lain. d) Data atau Maklumat Koleksi fakta dalam bentuk kertas atau elektronik, yang mengandungi maklumat untuk digunakan bagi mencapai misi dan objektif UPM. Contohnya, sistem dokumentasi, prosedur operasi, rekod UPM, profil pelanggan, pangkalan data dan fail data, maklumat arkib dan lain-lain. 2
e) Manusia Individu yang mempunyai pengetahuan dan kemahiran untuk melaksanakan skop kerja harian bagi mencapai misi dan objektif UPM. Individu berkenaan merupakan aset berdasarkan kepada tugasan dan fungsi yang dilaksanakan. f) Premis Komputer dan Komunikasi Semua kemudahan serta premis yang digunakan untuk menempatkan perkara (a) - (e) di atas. Setiap perkara di atas perlu diberi perlindungan rapi. Sebarang kebocoran rahsia atau kelemahan perlindungan adalah dianggap sebagai perlanggaran langkah-langkah keselamatan. 5.0
PRINSIP Prinsip yang menjadi asas kepada GPKTMK UPM dan perlu dipatuhi adalah seperti berikut: a) Akses atas Asas Perlu Mengetahui Akses terhadap penggunaan aset ICT hanya diberikan untuk tujuan spesifik dan dihadkan kepada pengguna tertentu atas asas "perlu mengetahui" sahaja. Ini bermakna akses hanya akan diberikan sekiranya peranan atau fungsi pengguna memerlukan maklumat tersebut. Pertimbangan untuk akses adalah berdasarkan kategori maklumat seperti yang dinyatakan di dalam dokumen Arahan Keselamatan (perenggan 53, muka surat 15). b) Hak Akses Hak akses pengguna umum hanya diberi pada tahap yang paling minimum iaitu untuk membaca dan/atau melihat sahaja. Kelulusan adalah perlu untuk membolehkan pengguna mewujud, menyimpan, mengemas kini, mengubah atau membatalkan sesuatu maklumat. Hak akses perlu dikaji dari semasa ke semasa berdasarkan kepada peranan dan tanggungjawab pengguna/bidang tugas. c) Akauntabiliti Semua pengguna adalah dipertanggungjawabkan ke atas semua tindakannya terhadap aset ICT. Tanggungjawab ini perlu dinyatakan dengan jelas sesuai dengan tahap sensitiviti sesuatu sumber ICT. Untuk menentukan tanggungjawab ini dipatuhi, sistem ICT hendaklah mampu menyokong kemudahan mengesan atau mengesah bahawa pengguna sistem maklumat boleh dipertanggungjawabkan atas tindakan mereka. Akauntabiliti atau tanggungjawab pengguna termasuklah: i. menghalang pendedahan maklumat kepada pihak yang tidak dibenarkan; ii. memasti dan menentukan maklumat tepat dan lengkap dari semasa ke semasa; iii. menentukan maklumat sedia untuk digunakan; iv. menjaga kerahsiaan kata laluan; v. mematuhi piawaian, prosedur, langkah dan garis panduan keselamatan yang ditetapkan; 3
vi. memberi perhatian kepada maklumat terperingkat terutamanya semasa pewujudan, pemprosesan, penyimpanan, penghantaran, penyampaian, pertukaran dan pemusnahan; dan vii. menjaga kerahsiaan langkah-langkah keselamatan ICT daripada diketahui umum. d) Pengasingan Tugas mewujud, menghapus, mengemaskini dan mengesahkan data perlu diasingkan bagi mengelakkan daripada capaian yang tidak dibenarkan serta melindungi aset ICT daripada kesilapan, kebocoran maklumat terperingkat atau dimanipulasi. Pengasingan juga merangkumi tindakan memisahkan antara kumpulan operasi dan rangkaian. e) Pengauditan Pengauditan adalah tindakan untuk mengenal pasti insiden berkaitan keselamatan atau mengenal pasti keadaan yang mengancam keselamatan. Ia membabitkan pemeliharaan semua rekod berkaitan tindakan keselamatan. Dengan itu, aset ICT seperti komputer, pelayan, router, firewall dan rangkaian hendaklah dipastikan dapat menjana dan menyimpan log tindakan keselamatan atau audit trail (jejak audit). f) Pematuhan GPKTMK UPM hendaklah dibaca, difahami dan dipatuhi bagi mengelakkan sebarang bentuk pelanggaran ke atasnya yang boleh membawa ancaman kepada keselamatan ICT. g) Pemulihan Pemulihan sistem amat perlu untuk memastikan kebolehsediaan dan kebolehcapaian. Objektif utama adalah untuk meminimumkan sebarang gangguan atau kerugian akibat daripada ketidaksediaan. Pemulihan boleh dilakukan melalui aktiviti penduaan dan mewujudkan Pelan Pemulihan Bencana. h) Saling Bergantungan Setiap prinsip di atas adalah saling lengkap-melengkapi dan bergantung antara satu sama lain. Dengan itu, tindakan mempelbagaikan pendekatan dalam menyusun dan mencorakkan sebanyak mungkin mekanisme keselamatan adalah perlu bagi menjamin keselamatan yang maksimum.
4
6.0
PENILAIAN RISIKO KESELAMATAN ICT UPM hendaklah mengambil kira kewujudan risiko ke atas aset ICT akibat ancaman dan kerentanan (vulnerability) yang semakin meningkat saban hari. Justeru itu, UPM perlu mengambil langkah-langkah proaktif yang bersesuaian untuk menilai tahap risiko aset ICT supaya pendekatan dan keputusan yang paling berkesan dikenal pasti bagi menyediakan perlindungan dan kawalan ke atas aset ICT. UPM hendaklah melaksanakan penilaian risiko keselamatan ICT secara berkala dan berterusan bergantung kepada perubahan teknologi dan keperluan keselamatan ICT. Seterusnya, perlu mengambil tindakan susulan dan/atau langkah-langkah bersesuaian untuk mengurangkan atau mengawal risiko keselamatan ICT berdasarkan penemuan penilaian risiko. Penilaian risiko keselamatan ICT hendaklah dilaksanakan ke atas sistem maklumat UPM termasuklah aplikasi, perisian, pelayan, rangkaian dan/atau proses serta prosedur. Penilaian risiko ini hendaklah juga dilaksanakan di premis yang menempatkan sumber teknologi maklumat termasuklah pusat data, bilik media storan, kemudahan utiliti dan sistem sokongan lain. UPM bertanggungjawab melaksana dan menguruskan risiko keselamatan ICT selaras dengan keperluan Surat Pekeliling Am Bilangan 6 Tahun 2005: Garis Panduan Penilaian Risiko Keselamatan Maklumat Sektor Awam. UPM perlu mengenal pasti tindakan yang sewajarnya bagi menghadapi kemungkinan risiko berlaku, dengan memilih tindakan berikut: a. Mengurangkan risiko dengan melaksanakan kawalan yang bersesuaian; b. Menerima dan/atau bersedia berhadapan dengan risiko yang akan terjadi selagi ia memenuhi kriteria yang telah ditetapkan oleh pengurusan agensi; c. Mengambil tindakan yang dapat mengelak dan/atau mencegah berlakunya risiko; dan d. Memindahkan risiko ke pihak lain seperti pembekal, pakar runding dan pihak lain yang berkepentingan.
5
7.0
KANDUNGAN / BIDANG 7.1
PEMBANGUNAN DAN PENYELENGGARAAN 7.1.1 GARIS PANDUAN KESELAMATAN TEKNOLOGI MAKLUMAT DAN KOMUNIKASI (GPKTMK) Objektif Menerangkan hala tuju dan sokongan pengurusan terhadap keselamatan maklumat selaras dengan keperluan UPM dan perundangan yang berkaitan. a. Pelaksanaan Pelaksanaan garis panduan ini akan dijalankan oleh Ketua Pegawai Teknikal (CTO) UPM selaku Pengerusi Jawatankuasa Keselamatan ICT (JKKICT) UPM. JKKICT ini terdiri daripada Ketua Pegawai Operasi (COO), Pengurus Keselamatan ICT (ICTSM), Pegawai Keselamatan ICT (ICTSO), Pentadbir Sistem ICT, Wakil Pegawai Akademik Fakulti Sains Komputer dan Teknologi Maklumat serta Wakil Pegawai Akademik Fakulti Kejuruteraan. b. Penyebaran Garis panduan ini perlu disebarkan kepada semua pengguna UPM (termasuk staf, pelajar, pembekal, pakar runding dan lain-lain). c. Penyelenggaraan GPKTMK UPM adalah tertakluk kepada semakan dan pindaan dari semasa ke semasa dari segi kawalan keselamatan, prosedur dan proses selaras dengan perubahan teknologi, aplikasi, prosedur, perundangan, dasar UPM dan kepentingan sosial. Prosedur yang berhubung dengan penyelenggaraan GPKTMK UPM adalah seperti berikut: i. Kenal pasti dan tentukan perubahan yang diperlukan. Perubahan GPKTMK perlu mengambil kira tahap kritikal sistem dan proses yang terlibat serta penilaian semula risiko; ii. Kemuka cadangan pindaan secara bertulis kepada ICTSO untuk pembentangan dan persetujuan JKKICT; iii. Membuat hebahan kepada pengguna, perubahan yang telah dipersetujui oleh JKKICT; dan iv. Garis panduan ini hendaklah disemak semula mengikut keperluan semasa. d. Pengecualian GPKTMK UPM adalah terpakai kepada semua pengguna perkhidmatan ICT UPM dan tiada pengecualian diberikan.
6
7.2
ORGANISASI KESELAMATAN 7.2.1 Struktur Organisasi Dalaman Objektif Menerangkan peranan dan tanggungjawab individu yang terlibat dengan lebih jelas dan teratur dalam mencapai objektif GPKTMK UPM. a. Ketua Pegawai Teknikal (CTO) Ketua Pegawai Teknikal (CTO) bagi UPM ialah Pengarah iDEC. Peranan dan tanggungjawab CTO adalah seperti berikut: i. ii. iii. iv. v. vi.
Bertanggungjawab ke atas perkara yang berkaitan dengan keselamatan ICT UPM; Memastikan semua pengguna memahami dan mematuhi peruntukan di bawah GPKTMK UPM; Memastikan semua keperluan organisasi (sumber kewangan, sumber manusia dan perlindungan keselamatan) adalah mencukupi; Memastikan penilaian risiko dan program keselamatan ICT dilaksanakan seperti yang ditetapkan di dalam GPKTMK UPM; dan Mempengerusikan Mesyuarat Pengurusan iDEC Mempengerusikan Mesyuarat Operasi Teknikal iDEC.
b. Ketua Pegawai Operasi (COO) Ketua Pegawai Operasi (COO) bagi UPM ialah Timbalan Pengarah (Pengurusan Strategik dan Sokongan Pengguna) iDEC, UPM. Peranan dan tanggungjawab COO adalah seperti berikut: i. ii. iii. iv.
Membantu CTO dalam melaksanakan tugas yang melibatkan keselamatan ICT; Menyelaras keperluan keselamatan ICT yang melibatkan keseluruhan operasi ICT UPM; Menyelaras penyediaan GPKTMK UPM dan pengurusan risiko serta pengauditan; dan Menyelaras dan mengurus pelan latihan dan program kesedaran keselamatan ICT.
c. Pengurus Keselamatan ICT (ICTSM) Pengurus Keselamatan ICT (ICTSM) bagi UPM ialah Timbalan Pengarah (Perkhidmatan Infrastruktur ICT) iDEC, UPM. Peranan dan tanggungjawab ICTSM adalah seperti berikut: i. ii. iii. iv. v.
Mengurus keseluruhan program keselamatan ICT UPM; Menguatkuasakan pelaksanaan GPKTMK UPM; Memberi penerangan dan pendedahan berkenaan GPKTMK UPM kepada semua pengguna; Mewujudkan garis panduan, prosedur dan tatacara selaras dengan keperluan GPKTMK UPM; Melaksanakan pengurusan risiko; 7
vi.
Melaksanakan audit, mengkaji semula, merumus tindak balas pengurusan UPM berdasarkan hasil penemuan dan menyediakan laporan mengenainya; vii. Melaporkan insiden keselamatan ICT kepada Pasukan Tindak Balas Insiden Keselamatan ICT UPM (UPMCERT), Ketua Pegawai Teknikal (CTO) dan memaklumkannya kepada Pasukan Tindak Balas Keselamatan ICT Kerajaan (GCERT); dan viii. Bekerjasama dengan semua pihak yang berkaitan dalam mengenal pasti punca ancaman atau insiden keselamatan ICT dan memperakukan langkah-langkah baik pulih dengan segera. d. Pegawai Keselamatan ICT (ICTSO) ICTSO bagi UPM ialah Ketua Unit Keselamatan ICT iDEC, UPM. Peranan dan tanggungjawab ICTSO adalah seperti berikut: i.
ii. iii. iv.
Memberi amaran terhadap kemungkinan berlakunya ancaman berbahaya seperti virus dan memberi khidmat nasihat serta menyediakan langkah-langkah perlindungan yang bersesuaian; Menyedia dan melaksanakan program kesedaran mengenai keselamatan; Melaporkan sebarang perkara atau penemuan mengenai keselamatan ICT kepada ICTSM; dan Menyimpan rekod, bahan bukti dan laporan terkini mengenai ancaman keselamatan ICT UPM.
e. Pentadbir Sistem ICT Pentadbir Sistem ICT bagi UPM ialah semua Ketua Unit iDEC. Peranan dan tanggungjawab Pentadbir Sistem ICT adalah seperti berikut: i.
ii.
iii. iv.
v. vi. vii.
Mengambil tindakan dengan segera apabila dimaklumkan mengenai staf yang berhenti, bertukar, bercuti, berkursus panjang atau berlaku perubahan dalam bidang tugas; Menentukan ketepatan dan kesempurnaan sesuatu tahap capaian berdasarkan arahan pemilik sumber maklumat sebagaimana yang telah ditetapkan di dalam GPKTMK UPM; Memantau aktiviti capaian harian sistem aplikasi pengguna; Mengenal pasti aktiviti tidak normal seperti pencerobohan dan pengubahsuaian data tanpa kebenaran dan membatal atau memberhentikannya dengan serta merta; Menganalisis dan menyimpan rekod jejak audit; Menyediakan laporan mengenai aktiviti capaian secara berkala; dan Bertanggungjawab memantau setiap perkakasan ICT yang diagihkan kepada pengguna seperti komputer peribadi, komputer riba, pencetak, pengimbas dan sebagainya di dalam keadaan yang baik. 8
f. Pengguna Pengguna ICT UPM ialah mereka yang menggunakan segala peralatan dan perisian ICT di UPM. Pengguna mempunyai peranan dan tanggungjawab seperti berikut: i. ii. iii. iv. v. vi.
Membaca, memahami dan mematuhi GPKTMK UPM; Melepasi tapisan keselamatan mengikut keperluan UPM; Melaksanakan prinsip-prinsip GPKTMK UPM dan menjaga kerahsiaan maklumat UPM; Melaporkan sebarang aktiviti yang mengancam keselamatan ICT kepada ICTSO dengan segera; Menghadiri program kesedaran mengenai keselamatan ICT; dan Menandatangani perjanjian sebagaimana berikut: a. Pelajar menandatangani surat akujanji pelajar. b. Staf menandatangani surat akujanji staf. c. Pihak ketiga menandatangani Surat Akuan Pematuhan GPKTMK UPM.
g. Jawatankuasa Keselamatan ICT UPM Jawatankuasa Keselamatan ICT (JKKICT) adalah jawatankuasa yang bertanggungjawab tentang keselamatan ICT dan berperanan sebagai penasihat dan pemangkin dalam merumuskan rancangan dan strategi keselamatan ICT UPM kepada Jawatankuasa Pepandu ICT UPM (JKPICT). Di UPM, Mesyuarat Operasi Teknikal (MOT) berperanan sebagai JKKICT. Keanggotaan JKKICT UPM adalah seperti berikut: Pengerusi Ketua Pegawai Teknikal (CTO) Ahli i. Ketua Pegawai Operasi (COO) ii. Pengurus Keselamatan ICT (ICTSM) iii. Timbalan Pengarah iDEC iv. Pegawai Keselamatan ICT (ICTSO) v. Pentadbir Sistem ICT Bidang kuasa i. Merangka dokumen GPKTMK UPM dan mendapat kelulusan pengurusan iDEC; ii. Memantau tahap pematuhan keselamatan teknologi maklumat dan komunikasi; iii. Memperaku garis panduan, prosedur dan tatacara untuk aplikasi khusus dalam UPM yang mematuhi keperluan GPKTMK UPM; iv. Menilai teknologi yang bersesuaian dan mencadangkan penyelesaian terhadap keperluan keselamatan ICT; v. Memastikan GPKTMK UPM selaras dengan dasardasar UPM semasa; 9
vi.
Menerima laporan dan membincangkan hal-hal keselamatan ICT semasa; Membincang tindakan yang melibatkan pelanggaran GPKTMK UPM; dan Membuat keputusan mengenai tindakan yang perlu diambil mengenai sebarang insiden.
vii. viii.
h. Pasukan Tindak Balas Insiden Keselamatan ICT UPM (UPMCERT) Keanggotaan UPMCERT adalah seperti berikut: Pengurus Pengurus Keselamatan ICT (ICTSM) Ahli i. ii. iii. iv. v. vi.
Pegawai Keselamatan ICT (ICTSO) Pegawai IT Unit Keselamatan ICT Pegawai IT (Bidang Kepakaran - Rangkaian) Pegawai IT (Bidang Kepakaran - Pangkalan Data) Pegawai IT (Bidang Kepakaran - Aplikasi) Pegawai IT (Bidang Kepakaran - Server)
Bidang Kuasa i. Menerima dan mengesah aduan keselamatan ICT serta menilai tahap dan jenis insiden; ii. Merekod dan menjalankan siasatan awal insiden yang diterima; iii. Menangani tindak balas (response) insiden keselamatan ICT dan mengambil tindakan baik pulih; iv. Menasihati pengguna mengambil tindakan pemulihan dan pengukuhan; v. Menyebarkan makluman berkaitan pengukuhan keselamatan ICT kepada pengguna; dan vi. Menjalankan penilaian untuk memastikan tahap keselamatan ICT dan mengambil tindakan pemulihan atau pengukuhan bagi meningkatkan tahap keselamatan infrastruktur ICT supaya insiden dapat dielakkan. 7.2.2 Pihak Ketiga Objektif Menjamin keselamatan semua aset ICT yang digunakan oleh Pihak Ketiga. Keperluan Keselamatan Kontrak dengan Pihak Ketiga Ini bertujuan memastikan penggunaan maklumat dan kemudahan proses maklumat oleh pihak ketiga dikawal. Perkara yang perlu dipatuhi termasuk yang berikut: i. ii.
Memastikan pihak ketiga membaca, memahami dan mematuhi GPKTMK UPM; Mengenal pasti keperluan keselamatan sebelum memberi kebenaran capaian atau penggunaan kepada pihak ketiga; 10
iii.
iv. v.
Mengenal pasti risiko keselamatan maklumat dan kemudahan pemprosesan maklumat serta melaksanakan kawalan yang sesuai sebelum memberi kebenaran capaian; Memastikan akses kepada aset ICT UPM berlandaskan kepada perjanjian kontrak; Memastikan semua syarat keselamatan dinyatakan dengan jelas dalam perjanjian dengan pihak ketiga. Perkara berikut hendaklah dimasukkan di dalam perjanjian yang dimeterai; a. b. c. d.
vi. 7.3
GPKTMK UPM; Tapisan Keselamatan; Perakuan Akta Rahsia Rasmi 1972; dan Hak Harta Intelek.
Menandatangani Surat Akuan Pematuhan GPKTMK UPM.
PENGURUSAN ASET 7.3.1 Akauntabiliti Aset Objektif Memberi dan menyokong perlindungan yang bersesuaian ke atas semua aset ICT UPM. Inventori Aset ICT Ini bertujuan memastikan semua aset ICT diberi kawalan dan perlindungan yang sesuai oleh pemilik atau pemegang amanah masing-masing. Perkara yang perlu dipatuhi adalah seperti berikut: i. ii. iii. iv. v.
Memastikan semua aset ICT dikenal pasti, maklumat aset direkod dalam sistem pengurusan aset dan sentiasa dikemas kini; Memastikan semua aset ICT didaftarkan pemilik dan dikendalikan oleh pengguna yang dibenarkan sahaja; Memastikan semua pengguna mengesahkan penempatan aset ICT yang ditempatkan di dalam dan luar UPM tetapi perlu mengikut peraturan yang telah ditetapkan; Peraturan pengendalian aset ICT hendaklah dikenal pasti, didokumen dan dilaksanakan; dan Setiap pengguna adalah bertanggungjawab ke atas semua aset ICT di bawah kawalannya.
7.3.2 Pengelasan dan Pengendalian Maklumat Objektif Memastikan setiap maklumat atau aset ICT diberikan tahap perlindungan yang bersesuaian. a. Pengelasan Maklumat Maklumat hendaklah dikelaskan atau dilabel sewajarnya oleh pegawai yang diberi kuasa mengikut dokumen Arahan 11
Keselamatan. Setiap maklumat yang dikelaskan mestilah mempunyai peringkat keselamatan sebagaimana yang telah ditetapkan di dalam dokumen Arahan Keselamatan seperti berikut: i. ii. iii. iv.
Rahsia Besar Rahsia Sulit Terhad
b. Pengendalian Maklumat Aktiviti pengendalian maklumat seperti mengumpul, memproses, menyimpan, menghantar, menyampai, menukar dan memusnah hendaklah mengambil kira langkah-langkah keselamatan berikut: i. ii. iii. iv. v. vi.
vii.
7.4
Menghalang pendedahan maklumat kepada pihak yang tidak dibenarkan; Memeriksa maklumat dan menentukan ia tepat dan lengkap dari semasa ke semasa; Menentukan maklumat sedia untuk digunakan; Menjaga kerahsiaan kata laluan, data dan maklumat; Mematuhi piawaian, prosedur, langkah dan garis panduan keselamatan yang ditetapkan; Memberi perhatian kepada maklumat terperingkat terutama semasa pengwujudan, pemprosesan, penyimpanan, penghantaran, penyampaian, pertukaran dan pemusnahan; dan Menjaga kerahsiaan langkah-langkah keselamatan ICT dari diketahui umum.
KESELAMATAN SUMBER MANUSIA 7.4.1 Keselamatan Sumber Manusia Dalam Tugas Harian Objektif Memastikan sumber manusia yang terlibat termasuk staf UPM, pembekal, pakar runding dan pihak yang berkepentingan memahami tanggungjawab dan peranan serta meningkatkan pengetahuan dalam keselamatan aset ICT. Semua staf UPM hendaklah mematuhi terma dan syarat perkhidmatan serta peraturan semasa yang berkuat kuasa. a. Sebelum Perkhidmatan Perkara yang mesti dipatuhi adalah seperti berikut: i. Menyatakan dengan lengkap dan jelas peranan dan tanggungjawab staf UPM serta pihak ketiga yang terlibat dalam menjamin keselamatan aset ICT sebelum, semasa dan selepas perkhidmatan; dan ii. Mematuhi semua terma dan syarat perkhidmatan yang ditawarkan dan peraturan semasa yang ditetapkan.
12
b. Dalam Perkhidmatan Perkara yang perlu dipatuhi termasuk yang berikut: i. Memastikan staf UPM serta pihak ketiga yang berkepentingan mengurus keselamatan aset ICT berdasarkan perundangan dan peraturan yang ditetapkan oleh UPM; ii. Memastikan latihan kesedaran dan latihan yang berkaitan mengenai pengurusan keselamatan aset ICT diberi kepada pengguna ICT UPM secara berterusan dalam melaksanakan tugas dan tanggungjawab mereka, dan sekiranya perlu diberi kepada pihak ketiga yang berkepentingan dari semasa ke semasa; iii. Memastikan adanya proses tindakan disiplin dan/atau undang-undang ke atas staf UPM serta pihak ketiga yang berkepentingan sekiranya berlaku pelanggaran dengan perundangan dan peraturan yang ditetapkan oleh UPM; dan iv. Memantapkan pengetahuan berkaitan dengan penggunaan aset ICT bagi memastikan setiap kemudahan ICT digunakan dengan cara dan kaedah yang betul demi menjamin kepentingan keselamatan ICT. c. Bertukar atau Tamat Perkhidmatan Perkara yang perlu dipatuhi termasuk yang berikut: i. Memastikan semua aset ICT dikembalikan kepada UPM mengikut peraturan dan/atau terma perkhidmatan yang ditetapkan; dan ii. Membatalkan atau menarik balik semua kebenaran capaian ke atas maklumat dan kemudahan proses maklumat mengikut peraturan yang ditetapkan oleh UPM dan/atau terma perkhidmatan. 7.5
KESELAMATAN FIZIKAL DAN PERSEKITARAN 7.5.1 Keselamatan Kawasan Objektif Melindungi premis dan maklumat daripada sebarang bentuk pencerobohan, ancaman, kerosakan serta akses yang tidak dibenarkan. a. Kawalan Kawasan Ini bertujuan untuk mengawal akses, menghalang kerosakan dan gangguan secara fizikal terhadap premis dan maklumat UPM. Perkara yang perlu dipatuhi termasuk yang berikut: i. ii.
Kawasan keselamatan fizikal hendaklah dikenal pasti dengan jelas; Lokasi dan keteguhan keselamatan fizikal hendaklah bergantung kepada keperluan untuk melindungi aset dan hasil penilaian risiko; dan 13
iii. Menggunakan keselamatan perimeter (halangan seperti dinding, pagar kawalan, pengawal keselamatan) untuk melindungi kawasan yang mengandungi maklumat dan kemudahan pemprosesan maklumat. b. Kawalan Masuk Fizikal Ini bertujuan untuk mengawal akses secara fizikal terhadap premis agensi. Kawalan akses merupakan aktiviti utama dalam aspek keselamatan maklumat. Kawalan masuk fizikal hendaklah dikenal pasti dan mekanisma akses fizikal hendaklah mematuhi peraturan dan garis panduan yang ditetapkan. Mekanisma kawalan akses adalah seperti berikut: i. Fizikal (contoh: Pintu Keselamatan) ii. Teknologi (contoh: Biometrik, Kad Pintar) iii. Pentadbiran (contoh: Pas Pelawat, Buku Log) c. Kawasan Larangan Kawasan larangan ditakrifkan sebagai kawasan yang dihadkan kemasukan kepada staf yang tertentu sahaja. Ini dilaksanakan untuk melindungi aset ICT yang terdapat di dalam kawasan tersebut. Kawalan akses yang dimaksudkan adalah seperti berikut: i. ii.
Akses ke kawasan larangan hanyalah kepada staf yang dibenarkan sahaja; dan Pihak Ketiga adalah dilarang sama sekali untuk memasuki kawasan larangan kecuali, bagi kes tertentu seperti memberi perkhidmatan sokongan atau bantuan teknikal, dan mereka hendaklah diiringi sepanjang masa sehingga tugas di kawasan berkenaan selesai.
7.5.2 Keselamatan Peralatan Objektif Melindungi peralatan ICT UPM daripada kehilangan, kerosakan, kecurian, penyalahgunaan serta gangguan kepada peralatan tersebut. a. Peralatan ICT Perkara yang perlu dipatuhi adalah seperti berikut: i. Pengguna bertanggungjawab sepenuhnya ke atas peralatan ICT masing-masing dan hendaklah digunakan sepenuhnya bagi urusan rasmi sahaja; ii. Pengguna hendaklah menyemak dan memastikan semua peralatan ICT di bawah kawalannya berfungsi dengan sempurna; iii. Pengguna tidak dibenarkan membuat sebarang pengubahsuaian keatas perkakasan dan perisian yang telah ditetapkan; iv. Sebarang aktiviti pengurusan aset ICT seperti pergerakan dan kehilangan hendaklah mematuhi peraturan kewangan UPM; 14
v.
Pengendalian peralatan ICT hendaklah mematuhi dan merujuk kepada peraturan semasa yang berkuat kuasa; vi. Pengguna dilarang sama sekali mengubah kata laluan bagi pentadbir (administrator password) yang telah ditetapkan oleh Pentadbir Sistem ICT; dan vii. Sebarang bentuk penyelewengan atau salah guna peralatan ICT hendaklah dilaporkan kepada ICTSO. b. Media Storan Mudah Alih Media storan merupakan peralatan elektronik yang digunakan untuk menyimpan data dan maklumat seperti disket, pita magnetik, optical disk, flash disk, dan media storan lain. Media storan perlu dipastikan berada dalam keadaan yang baik, selamat, terjamin kerahsiaan dan kebolehsediaan untuk digunakan. Perkara yang perlu dipatuhi adalah seperti berikut: i. ii. iii. iv. v. vi. vii.
Media storan hendaklah disimpan di ruang penyimpanan yang baik dan mempunyai ciri-ciri keselamatan bersesuaian dengan kandungan maklumat; Akses untuk memasuki kawasan penyimpanan media storan hendaklah terhad kepada pengguna yang dibenarkan sahaja; Semua media storan perlu dikawal bagi mencegah dari capaian yang tidak dibenarkan, kecurian dan kemusnahan; Semua media storan yang mengandungi data kritikal hendaklah disimpan di tempat yang sesuai dan mempunyai ciri-ciri keselamatan. Akses dan pergerakan media storan hendaklah direkodkan; Semua media storan data yang hendak dilupuskan mestilah dihapuskan dengan teratur dan selamat; dan Penghapusan maklumat atau kandungan media mestilah mendapat kelulusan pemilik maklumat terlebih dahulu.
c. Media Tandatangan Digital Perkara yang perlu dipatuhi adalah seperti berikut: i.
Pengguna hendaklah bertanggungjawab sepenuhnya ke atas media tandatangan digital bagi melindungi daripada kecurian, kehilangan, kerosakan, penyalahgunaan dan pengklonan; ii. Media ini tidak boleh dipindah milik atau dipinjamkan; dan iii. Sebarang insiden kehilangan yang berlaku hendaklah dilaporkan dengan segera kepada ICTSO untuk tindakan seterusnya. d. Media Perisian dan Aplikasi Perkara yang perlu dipatuhi adalah seperti berikut: i.
Hanya perisian yang diperakui bagi kegunaan UPM; 15
ii.
Sistem aplikasi dalaman tidak dibenarkan didemonstrasi atau diagih kepada pihak lain kecuali dengan kebenaran Pengurusan UPM; iii. Lesen perisian (Kod Pendaftaran, nombor siri, CD-keys) perlu dilindungi bagi mengelakkan daripada berlakunya kecurian atau cetak rompak; dan iv. Kod Sumber dan dokumentasi sesuatu sistem aplikasi UPM hendaklah disimpan dengan teratur dan sebarang pindaan mestilah mengikut prosedur yang ditetapkan. e. Penyelenggaraan Peralatan Perkara yang perlu dipatuhi adalah seperti berikut: i.
Semua peralatan yang diselenggara hendaklah mematuhi spesifikasi yang ditetapkan oleh pengeluar; ii. Peralatan hanya boleh diselenggara oleh staf UPM atau pihak ketiga yang dibenarkan sahaja; iii. Bertanggungjawab terhadap setiap peralatan bagi penyelenggaraan peralatan sama ada dalam tempoh jaminan atau telah tamat tempoh jaminan; iv. Menyemak dan menguji semua peralatan sebelum dan selepas proses penyelenggaraan; dan v. Memaklumkan pengguna sebelum melaksanakan penyelenggaraan mengikut jadual yang ditetapkan atau atas keperluan. f. Peralatan di Luar Premis Peralatan yang dibawa keluar dari premis UPM adalah terdedah kepada pelbagai risiko. Perkara yang perlu dipatuhi adalah seperti berikut: i. ii.
Peralatan perlu dilindungi dan dikawal; dan Penyimpanan atau penempatan peralatan mestilah mengambil kira ciri-ciri keselamatan yang bersesuaian.
g. Pelupusan Peralatan Pelupusan melibatkan semua peralatan ICT, sama ada harta modal atau inventori yang telah rosak, usang dan tidak boleh dibaiki, yang disediakan oleh UPM dan ditempatkan di UPM. Peralatan ICT yang hendak dilupuskan perlu melalui prosedur pelupusan semasa. Pelupusan perlu dilakukan secara terkawal dan lengkap supaya maklumat tidak terlepas daripada kawalan UPM. Perkara yang perlu dipatuhi adalah seperti berikut: i.
Data di dalam storan hendaklah dipastikan telah dihapuskan dengan cara yang selamat sebelum sesuatu peralatan ICT dilupuskan atau sebelum dipindah milik; ii. Sekiranya maklumat perlu disimpan, maka pengguna bolehlah membuat penduaan mengikut kaedah yang ditetapkan; iii. Peralatan yang hendak dilupus hendaklah disimpan di tempat yang telah dikhaskan yang mempunyai ciri-ciri keselamatan; dan 16
iv. Pengguna ICT adalah DILARANG SAMA SEKALI daripada melakukan perkara seperti berikut: a. Menyimpan mana-mana peralatan ICT yang hendak dilupuskan untuk milik peribadi. b. Menyimpan dan memindahkan perkakasan luaran komputer seperti AVR, speaker dan mana-mana peralatan yang berkaitan ke mana-mana bahagian di UPM. c. Memindah keluar dari UPM mana-mana peralatan ICT yang hendak dilupuskan. d. Melupuskan sendiri peralatan ICT. 7.5.3 Keselamatan Persekitaran Objektif Melindungi aset ICT UPM daripada sebarang bentuk ancaman persekitaran yang disebabkan oleh bencana alam, kesilapan, kecuaian atau kemalangan. a. Kawalan Persekitaran Bagi menghindarkan kerosakan dan gangguan terhadap premis ICT, semua cadangan berkaitan premis sama ada untuk memperoleh, menyewa, ubahsuai, pembelian hendaklah dirujuk terlebih dahulu kepada pihak yang menguruskan keselamatan dan kesihatan pekerjaan; dan pihak yang menguruskan pembangunan serta pengurusan aset di UPM. Bagi menjamin keselamatan persekitaran, perkara berikut hendaklah dipatuhi: i. ii.
iii. iv. v. vi. vii. viii.
Merancang dan menyediakan pelan keseluruhan susun atur pusat data (bilik percetakan, peralatan komputer dan ruang atur pejabat dan sebagainya) dengan teliti; Semua ruang pejabat khususnya kawasan yang mempunyai kemudahan ICT hendaklah dilengkapi dengan perlindungan keselamatan yang mencukupi dan dibenarkan, seperti alat sistem pasif dan aktif pengesan pencegah kebakaran; Peralatan perlindungan hendaklah dipasang di tempat yang bersesuaian, mudah dikenali dan dikendalikan; Bahan kimia mudah terbakar hendaklah disimpan di luar kawasan kemudahan penyimpanan aset ICT; Semua sumber cecair hendaklah diletakkan di tempat yang bersesuaian dan berjauhan daripada aset ICT; Tidak menggunakan peralatan elektrik yang tidak berkaitan; Semua peralatan perlindungan hendaklah disemak dan diuji mengikut peraturan dan keperluan semasa; dan Akses kepada saluran riser hendaklah sentiasa dikunci.
b. Bekalan Kuasa Bekalan kuasa merupakan punca kuasa elektrik yang dibekalkan kepada peralatan ICT. Perkara yang perlu dipatuhi adalah seperti berikut: 17
i.
Semua peralatan ICT hendaklah dibekalkan dengan bekalan elektrik yang sesuai; ii. Peralatan sokongan seperti Uninterruptable Power Supply (UPS) dan penjana (generator) perlu digunakan bagi perkhidmatan kritikal seperti di Pusat Data supaya mendapat bekalan kuasa berterusan; dan iii. Semua peralatan sokongan bekalan kuasa hendaklah disemak dan diuji secara berjadual. c. Kabel Rangkaian Kabel rangkaian hendaklah dilindungi kerana ia boleh menyebabkan maklumat menjadi terdedah. Langkahlangkah keselamatan yang perlu diambil adalah seperti berikut: i.
Menggunakan kabel rangkaian yang mengikut Sistem Pengkabelan Berstruktur (Structured Cabling System) dan spesifikasi yang telah ditetapkan; ii. Melindungi kabel rangkaian daripada kerosakan yang disengajakan atau tidak disengajakan; iii. Semua kabel rangkaian perlu dilabelkan dengan jelas dan mestilah melalui trunking yang dilindungi bagi memastikan keselamatan kabel rangkaian daripada kerosakan dan pintasan maklumat; dan iv. Sebarang kerosakan yang berlaku ke atas kabel rangkaian perlu diambil tindakan segera. d. Prosedur Kecemasan Setiap pengguna hendaklah membaca, memahami dan mematuhi prosedur kecemasan premis di UPM. 7.5.4 Keselamatan Dokumen Objektif Melindungi maklumat UPM daripada sebarang bentuk ancaman persekitaran yang disebabkan oleh bencana alam, kesilapan atau kecuaian dan perubahan teknologi. Dokumen Perkara yang perlu dipatuhi adalah seperti berikut: i. Setiap dokumen hendaklah difailkan dan dilabel mengikut klasifikasi keselamatan; ii. Pergerakan fail dan dokumen hendaklah direkodkan dan perlulah mengikut prosedur keselamatan; iii. Kehilangan dan kerosakan ke atas semua jenis dokumen perlu dimaklumkan mengikut prosedur Arahan Keselamatan; dan iv. Pelupusan dokumen hendaklah mengikut prosedur keselamatan semasa seperti mana Arahan Keselamatan, Arahan Amalan (Jadual Pelupusan Rekod) dan tatacara Jabatan Arkib Negara.
18
7.6
PENGURUSAN OPERASI DAN KOMUNIKASI 7.6.1 Pengurusan Prosedur Operasi Objektif Memastikan pengurusan operasi dilaksana dengan betul dan selamat daripada sebarang ancaman dan gangguan. a. Pengendalian Prosedur Perkara yang perlu dipatuhi adalah seperti berikut: i.
Semua prosedur pengurusan operasi yang diwujudkan, dikenal pasti dan diguna pakai hendaklah didokumenkan, disimpan dan dikawal; ii. Setiap prosedur mestilah mengandungi arahan yang jelas, teratur dan lengkap; dan iii. Semua prosedur hendaklah dikemas kini dari semasa ke semasa atau mengikut keperluan. b. Kawalan Perubahan Perkara yang perlu dipatuhi adalah seperti berikut: i.
Pengubahsuaian yang melibatkan perkakasan, sistem untuk pemprosesan maklumat, perisian dan prosedur mestilah mendapat kebenaran daripada pegawai yang bertanggungjawab atau pemilik aset ICT terlebih dahulu; ii. Aktiviti seperti memasang, menyelenggara, menghapus dan mengemas kini mana-mana komponen sistem ICT hendaklah dikendalikan oleh pihak atau pegawai yang diberi kuasa dan mempunyai pengetahuan atau terlibat secara langsung dengan aset ICT berkenaan; iii. Semua aktiviti pengubahsuaian komponen sistem ICT hendaklah mematuhi spesifikasi perubahan yang telah ditetapkan; dan iv. Semua aktiviti perubahan atau pengubahsuaian hendaklah direkod dan dikawal bagi mengelakkan berlakunya ralat. c. Pengasingan Tugas dan Tanggungjawab Perkara yang perlu dipatuhi adalah seperti berikut: i.
Skop tugas dan peranan setiap pegawai perlu diasingkan bagi mengurangkan peluang berlaku penyalahgunaan atau pengubahsuaian yang tidak dibenarkan ke atas aset ICT; ii. Tugas mewujud, menghapus, mengemas kini, mengubah dan mengesahkan data hendaklah diasingkan bagi mengelakkan daripada capaian yang tidak dibenarkan serta melindungi aset ICT daripada kesilapan, kebocoran maklumat terperingkat atau dimanipulasi; dan iii. Perkakasan yang digunakan bagi tugas membangun, mengemas kini, menyenggara dan menguji aplikasi hendaklah diasingkan daripada perkakasan yang digunakan semasa production. 19
7.6.2 Pengurusan Penyampaian Perkhidmatan Pihak Ketiga Objektif Memastikan pelaksanaan dan penyelenggaraan tahap keselamatan maklumat dan penyampaian perkhidmatan yang sesuai selaras dengan perjanjian perkhidmatan dengan pihak ketiga. Penyampaian Perkhidmatan Perkara yang mesti dipatuhi adalah seperti berikut: i. Memastikan kawalan keselamatan, skop perkhidmatan dan tahap penyampaian yang terkandung dalam perjanjian dipatuhi, dilaksana dan diselenggarakan oleh pihak ketiga; dan ii. Perkhidmatan, laporan dan rekod yang dikemukakan oleh pihak ketiga perlu sentiasa dipantau, disemak semula dan diaudit dari semasa ke semasa. 7.6.3 Perancangan dan Penerimaan Sistem Objektif Meminimumkan risiko yang boleh menyebabkan gangguan atau kegagalan sistem. a. Perancangan Kapasiti (Keupayaan) Kapasiti sesuatu komponen atau sistem ICT hendaklah dirancang, diurus dan dikawal dengan teliti oleh pegawai yang bertanggungjawab bagi memastikan keperluannya adalah mencukupi dan bersesuaian untuk pembangunan dan kegunaan sistem ICT. Keperluan kapasiti ini juga perlu mengambil kira ciri-ciri keselamatan ICT bagi meminimumkan risiko seperti gangguan pada perkhidmatan dan kerugian akibat pengubahsuaian yang tidak dirancang. b. Penerimaan Sistem Semua sistem baharu (termasuklah sistem yang dikemas kini atau diubahsuai) hendaklah memenuhi kriteria yang ditetapkan sebelum diterima atau dipersetujui. 7.6.4 Perisian Berbahaya Objektif Melindungi integriti perisian dan maklumat daripada pendedahan atau kerosakan yang disebabkan oleh perisian berbahaya (malicious software). a. Perlindungan daripada Perisian Berbahaya Perkara yang perlu dipatuhi adalah seperti berikut: i.
Memasang sistem keselamatan seperti Anti Virus, Intrusion Detection System (IDS) dan Intrusion 20
ii. iii. iv. v. vi. vii.
viii.
Prevention System (IPS) untuk mengesan perisian atau fail berbahaya; Memasang dan menggunakan hanya perisian yang tulen, berdaftar dan dilindungi di bawah mana-mana undang-undang bertulis yang berkuat kuasa; Mengimbas semua peralatan ICT kecuali peralatan yang tersenarai dalam “Senarai Peralatan ICT yang dikecualikan daripada Pengimbas Antivirus”; Memastikan paten antivirus dikemaskini dengan versi terkini; Menyemak kandungan sistem atau maklumat secara berkala bagi mengesan aktiviti yang tidak diingini seperti kehilangan dan kerosakan maklumat; Mempunyai kesedaran mengenai ancaman perisian berbahaya dan cara mengendalikannya; Memasukkan klausa liabiliti di dalam kontrak yang akan ditawarkan kepada pihak ketiga. Klausa ini bertujuan untuk tuntutan baik pulih sekiranya perisian tersebut mengandungi program berbahaya; dan Memberi amaran mengenai ancaman keselamatan ICT seperti serangan virus.
b. Perlindungan daripada Mobile Code Penggunaaan mobile code yang boleh mendatangkan ancaman keselamatan ICT adalah tidak dibenarkan. 7.6.5 Penyelenggaraan Maklumat Objektif Melindungi integriti maklumat agar boleh diakses apabila diperlukan. a. Backup Backup hendaklah dilakukan bagi memastikan sistem dapat digunakan semula sekiranya berlaku bencana. Perkara yang perlu dipatuhi adalah seperti berikut: i.
Membuat backup keselamatan ke atas semua sistem perisian dan aplikasi secara berkala atau apabila terdapat perubahan versi; ii. Membuat backup ke atas semua data dan maklumat mengikut keperluan operasi. Kekerapan backup bergantung pada tahap kritikal maklumat; iii. Menguji sistem backup dan restore sedia ada bagi memastikan ianya dapat berfungsi dengan sempurna, boleh dipercayai dan berkesan apabila digunakan khususnya pada waktu kecemasan; iv. Menyimpan sekurang-kurangnya satu (1) generasi backup bergantung kepada keperluan sistem; dan v. Merekod dan menyimpan salinan backup di lokasi yang berlainan, selamat dan bergantung kepada keperluan sistem.
21
b. Housekeeping Housekeeping perlu dilakukan bagi memastikan sistem dapat berfungsi dengan baik. Perkara yang perlu dipatuhi adalah seperti berikut: i. ii.
Pengemaskinian perisian dan sistem aplikasi; dan Pengurusan fail sistem dan storan seperti pembersihan log dan fail sementara (temporary file).
7.6.6 Pengurusan Rangkaian Objektif Melindungi sokongan.
maklumat
dalam
rangkaian
dan
infrastruktur
Kawalan Infrastruktur Rangkaian Infrastruktur rangkaian mestilah dikawal dan diuruskan sebaik mungkin bagi melindungi daripada ancaman kepada maklumat. Perkara yang perlu dipatuhi adalah seperti berikut: i. ii. iii. iv. v. vi. vii. viii.
Tanggungjawab dan kerja operasi hendaklah diasingkan untuk menghalang capaian dan pengubahsuaian yang tidak dibenarkan; Perkakasan firewall hendaklah dipasang, dikonfigurasi dan ditadbir. Semua trafik keluar dan masuk hendaklah melalui firewall; Pengguna dilarang menggunakan perisian sniffer atau network analyzer kecuali mendapat kebenaran pentadbir sistem rangkaian; Memasang Intrusion Prevention System (IPS) bagi mengesan sebarang cubaan menceroboh dan aktiviti lain yang boleh mengancam sistem dan maklumat UPM; Memasang Web Content Filtering pada Internet Gateway untuk menyekat aktiviti yang dilarang; Sebarang penyambungan rangkaian tanpa kelulusan adalah tidak dibenarkan; Sistem intranet UPM hanya boleh diakses menggunakan sistem rangkaian UPM sahaja seperti menggunakan teknologi Virtual Private Network (VPN); dan Semua peralatan ICT (termasuk peralatan bukan aset UPM) yang menggunakan sistem rangkaian UPM perlu selamat dan tidak mendatangkan risiko.
7.6.7 Pengendalian Media Objektif Melindungi peralatan media digital daripada sebarang pendedahan, pengubahsuaian, perpindahan atau pemusnahan serta gangguan ke atas aktiviti perkhidmatan. a. Penghantaran dan Perpindahan Penghantaran atau perpindahan media storan dan maklumat ke luar pejabat hendaklah mendapat kebenaran daripada pegawai yang bertanggungjawab. 22
b. Kaedah Pengendalian Media Kaedah pengendalian media yang perlu dipatuhi adalah seperti berikut: i.
Melabelkan media jika perlu mengikut tahap klasifikasi sesuatu maklumat; ii. Menghadkan pengedaran data atau media untuk tujuan yang dibenarkan sahaja; dan iii. Menyimpan semua media di tempat yang selamat. c. Keselamatan Dokumentasi Sistem Memastikan penyimpanan dokumentasi sistem terkawal dan mempunyai ciri-ciri keselamatan.
adalah
7.6.8 Pengurusan Pertukaran Maklumat Objektif Memastikan keselamatan pertukaran maklumat dan perisian antara UPM dan agensi luar terjamin. a. Pertukaran Maklumat Perkara yang perlu dipatuhi adalah seperti berikut: i. Persetujuan bertulis perlu diwujudkan untuk pertukaran maklumat dan perisian di antara UPM dengan agensi luar melalui penggunaan pelbagai jenis kemudahan komunikasi; ii. Maklumat yang terdapat dalam mesej elektronik perlu dilindungi sebaik-baiknya; dan iii. Media yang mengandungi maklumat perlu dilindungi daripada capaian yang tidak dibenarkan, penyalahgunaan atau kerosakan semasa pemindahan keluar dari UPM. b. Pengurusan Mel Elektronik (e-Mel) Penggunaan e-mel di UPM hendaklah dipantau secara berterusan oleh pentadbir sistem e-mel untuk memenuhi keperluan etika penggunaan e-mel dan Internet yang terkandung dalam Pekeliling Kemajuan Pentadbiran Awam Bilangan 1 Tahun 2003 bertajuk “Garis Panduan Mengenai Tatacara Penggunaan Internet dan Mel Elektronik di Agensiagensi Kerajaan” dan mana-mana undang-undang bertulis yang berkuat kuasa. Perkara yang perlu dipatuhi dalam pengendalian mel elektronik adalah seperti berikut: i.
Akaun atau alamat mel elektronik (e-mel) yang diperuntukkan oleh UPM sahaja boleh digunakan. Penggunaan akaun milik orang lain atau akaun yang dikongsi bersama adalah dilarang; ii. Setiap e-mel yang disediakan hendaklah mematuhi format yang telah ditetapkan oleh UPM; iii. Memastikan subjek dan kandungan e-mel adalah berkaitan dan menyentuh perkara perbincangan yang sama sebelum penghantaran dilakukan; 23
iv. Penghantaran e-mel rasmi hendaklah menggunakan akaun e-mel rasmi dan pastikan alamat e-mel penerima adalah betul; v. Pengguna dinasihatkan menggunakan fail kepilan, sekiranya perlu, tidak melebihi sepuluh megabait (10 Mb) semasa penghantaran. Kaedah pemampatan untuk mengurangkan saiz adalah disarankan; vi. Pengguna hendaklah mengelak dari membuka e-mel daripada penghantar yang tidak diketahui atau diragui; vii. Pengguna hendaklah mengenal pasti dan mengesahkan identiti pengguna yang berkomunikasi dengannya sebelum meneruskan transaksi maklumat melalui e-mel; viii. Setiap e-mel rasmi yang dihantar atau diterima hendaklah disimpan mengikut tatacara pengurusan sistem fail elektronik yang telah ditetapkan; ix. E-mel tidak penting dan tidak mempunyai nilai arkib yang telah diambil tindakan dan tidak diperlukan lagi bolehlah dihapuskan; x. Pengguna hendaklah menentukan tarikh dan masa sistem komputer adalah tepat; xi. Mengambil tindakan dan memberi maklum balas terhadap e-mel dengan cepat dan mengambil tindakan segera; xii. Pengguna hendaklah memastikan alamat e-mel persendirian (seperti yahoo.com, gmail.com, streamyx.com.my dan sebagainya) tidak boleh digunakan untuk tujuan rasmi; dan xiii. Pengguna hendaklah bertanggungjawab ke atas pengemaskinian dan penggunaan mailbox masingmasing. 7.6.9 Perkhidmatan Transaksi Kewangan Atas Talian Objektif Memastikan keselamatan aplikasi dan maklumat perkhidmatan transaksi kewangan atas talian.
dalam
a. Transaksi Kewangan Atas Talian Perkara yang perlu dipatuhi adalah seperti berikut: i.
Maklumat yang terlibat perlu dilindungi daripada aktiviti penipuan, pertikaian transaksi dan pendedahan serta pengubahsuaian yang tidak dibenarkan; ii. Maklumat yang terlibat perlu dilindungi bagi mengelak penghantaran yang tidak lengkap, salah destinasi, duplikasi atau pengulangan mesej yang tidak dibenarkan; dan iii. Integriti maklumat yang disediakan untuk sistem yang boleh dicapai oleh orang awam atau pihak lain yang berkepentingan hendaklah dilindungi. b. Maklumat Umum Perkara yang perlu dipatuhi dalam memastikan keselamatan maklumat adalah seperti berikut: 24
i.
Memastikan perisian, data dan maklumat dilindungi dengan mekanisme yang bersesuaian; ii. Memastikan sistem yang boleh diakses oleh orang awam diuji terlebih dahulu; dan iii. Memastikan segala maklumat yang hendak dipaparkan telah disah dan diluluskan sebelum dimuat naik ke laman web. 7.6.10 Pemantauan Objektif Memastikan pengesanan aktiviti pemprosesan maklumat yang tidak dibenarkan. a. Pengauditan dan Forensik ICT UPMCERT bertanggungjawab merekod dan menganalisis perkara berikut: i. ii.
iii.
iv. v. vi. vii. viii.
Sebarang percubaan pencerobohan kepada sistem ICT UPM; Serangan perisian berbahaya (malicious software), denial of service, spam, pemalsuan (forgery, phishing), pencerobohan (intrusion), ancaman (threats) dan kehilangan fizikal (physical loss); Pengubahsuaian ciri-ciri perkakasan, perisian atau mana-mana komponen sesebuah sistem tanpa pengetahuan, arahan atau persetujuan mana-mana pihak; Aktiviti melayari, menyimpan atau mengedar bahan lucah, berunsur fitnah dan propaganda yang melanggar undang-undang; Aktiviti pewujudan perkhidmatan yang tidak dibenarkan; Aktiviti instalasi dan penggunaan perisian yang membebankan jalur lebar (bandwidth) rangkaian; Aktiviti penyalahgunaan akaun e-mel; dan Aktiviti penukaran alamat IP (IP address) selain daripada yang telah diperuntukkan tanpa kebenaran Pentadbir Sistem ICT.
b. Jejak Audit Pentadbir Sistem ICT mestilah menyimpan jejak audit (audit trail). Jejak audit perlu mengandungi maklumat berikut: i. ii.
Rekod setiap aktiviti transaksi; Maklumat jejak audit mengandungi identiti pengguna, sumber yang digunakan, perubahan maklumat, tarikh dan masa aktiviti, rangkaian dan aplikasi yang digunakan; iii. Aktiviti capaian pengguna ke atas sistem ICT sama ada secara sah atau sebaliknya; dan iv. Maklumat aktiviti sistem yang tidak normal atau aktiviti yang tidak mempunyai ciri-ciri keselamatan.
25
c. Sistem Log Fail log hendaklah disimpan untuk tempoh sekurangkurangnya enam (6) bulan. Jenis fail log bagi server dan aplikasi yang perlu diaktifkan adalah seperti Fail Log Sistem Pengoperasian, Fail Log Servis, Fail Log Aplikasi dan Fail Log Rangkaian. Pentadbir Sistem ICT hendaklah melaksanakan perkara berikut: i.
Mewujudkan sistem log bagi merekodkan semua aktiviti harian pengguna; ii. Menyemak sistem log secara berkala bagi mengesan ralat yang menyebabkan gangguan kepada sistem dan mengambil tindakan membaik pulih dengan segera; iii. Kemudahan merekod dan maklumat log perlu dilindungi daripada diubahsuai dan sebarang capaian yang tidak dibenarkan; dan iv. Masa sistem pengoperasian perlu diselaraskan dengan satu sumber yang ditetapkan. d. Pemantauan log Perkara yang perlu dipatuhi adalah seperti berikut: i. Log Audit yang merekodkan semua aktiviti perlu dihasilkan dan disimpan untuk tempoh masa yang dipersetujui bagi membantu siasatan dan memantau kawalan capaian; ii. Pemantauan penggunaan kemudahan memproses maklumat perlu dijalankan secara berkala; iii. Kemudahan merekod dan maklumat log perlu dilindungi daripada sebarang capaian yang tidak dibenarkan atau diubahsuai; iv. Aktiviti pentadbiran dan operator sistem perlu direkodkan; dan v. Kesalahan, kesilapan dan/atau penyalahgunaan perlu direkodkan ke dalam log, dianalisis dan diambil tindakan sewajarnya. 7.7
KAWALAN CAPAIAN 7.7.1 Dasar Kawalan Capaian Objektif Mengawal capaian ke atas maklumat. Keperluan Kawalan Capaian Capaian kepada proses dan maklumat perlu dikawal, direkodkan dan dikemas kini mengikut keperluan keselamatan dan fungsi kerja pengguna yang berbeza.
26
7.7.2 Pengurusan Capaian Pengguna Objektif Mengawal capaian pengguna ke atas aset ICT UPM. a. Akaun Pengguna Melaksanakan pendaftaran dan penamatan akaun pengguna untuk memberi dan menarik balik hak capaian terhadap aset ICT UPM. Pentadbir Sistem ICT boleh membeku atau menamatkan akaun pengguna atas sebab berikut: i.
Pengguna yang bercuti panjang dalam tempoh waktu melebihi dua (2) minggu; ii. Bertukar bidang tugas kerja; iii. Bertukar ke agensi lain; iv. Bersara; atau v. Ditamatkan perkhidmatan b. Hak Capaian Pengguna Peruntukan dan penggunaan hak capaian pengguna perlu dikawal dan diselia dengan rapi. c. Kata Laluan Pemilihan dan penggunaan kata laluan bagi mencapai aset ICT mestilah mematuhi amalan terbaik. d. Pengurusan Kata Laluan Pengurusan kata laluan perlulah interaktif, mesra pengguna dan disemak secara berkala. e. Tanggungjawab Pengguna Semua maklumat dalam apa jua bentuk media hendaklah disimpan dengan teratur dan selamat bagi mengelakkan kerosakan, kecurian atau kehilangan. Pengguna tidak dibenarkan meninggalkan bahan yang sensitif terdedah sama ada di atas meja (Clear Desk Policy) atau di paparan skrin (Clear Screen Policy) apabila pengguna tidak berada di tempatnya. Perkara yang mesti dipatuhi termasuk yang berikut: i. Menggunakan kemudahan password screen saver atau logout apabila meninggalkan komputer; ii. Menyimpan bahan sensitif di dalam laci atau kabinet fail yang berkunci; dan iii. Memastikan semua dokumen diambil segera dari pencetak, mesin faksimili dan mesin fotostat.
27
7.7.3 Kawalan Capaian Rangkaian Objektif Menghalang capaian tidak sah dan tanpa kebenaran ke atas perkhidmatan rangkaian. a. Perkhidmatan Rangkaian Pengguna hanya boleh mencapai perkhidmatan rangkaian yang dibenarkan sahaja. b. Capaian Pengguna Dari Rangkaian Luar Kaedah capaian yang bersesuaian perlu digunakan untuk mengawal capaian dari rangkaian luar. c. Pengenalpastian Peralatan Pengenalpastian peralatan secara automatik perlu ada bertujuan untuk spesifikasi lokasi dan peralatan yang disahkan. d. Capaian Internet Perkara yang perlu dipatuhi adalah seperti berikut: i.
ii. iii.
iv.
v.
vi. vii. viii.
Penggunaan Internet di UPM hendaklah dipantau secara berterusan oleh Pentadbir Sistem Rangkaian bagi memastikan penggunaannya untuk tujuan capaian yang dibenarkan sahaja. Amalan ini akan melindungi daripada kemasukan malicious code, virus dan bahan yang tidak sepatutnya ke dalam rangkaian UPM; Kaedah Content Filtering mestilah digunakan bagi mengawal akses Internet mengikut fungsi kerja dan pemantauan tahap pematuhan; Penggunaan teknologi (packet shaper) untuk mengawal aktiviti (video conferencing, video streaming, chat, downloading) adalah perlu bagi menguruskan penggunaan jalur lebar (bandwidth) yang maksimum dan lebih berkesan; Penggunaan Internet hanyalah untuk kegunaan rasmi sahaja. Pentadbir Sistem ICT berhak menentukan pengguna yang dibenarkan menggunakan Internet atau sebaliknya; Laman yang dilayari hendaklah hanya yang berkaitan dengan bidang kerja dan terhad untuk tujuan yang dibenarkan oleh Pentadbir Sistem ICT yang diberi kuasa; Bahan yang diperoleh dari Internet hendaklah ditentukan ketepatan dan kesahihannya. Sebagai amalan terbaik, rujukan sumber Internet hendaklah dinyatakan; Bahan rasmi hendaklah disemak dan mendapat pengesahan daripada pegawai yang bertanggungjawab sebelum dimuat naik ke Internet; Pengguna hanya dibenarkan memuat turun bahan yang sah seperti perisian yang berdaftar dan di bawah hak cipta terpelihara;
28
ix. Sebarang bahan yang dimuat turun dari Internet hendaklah digunakan untuk tujuan yang dibenarkan oleh UPM; x. Penggunaan modem untuk tujuan sambungan ke Internet tidak dibenarkan sama sekali; dan xi. Pengguna adalah dilarang melakukan aktiviti berikut: a.
b.
Memuat naik, memuat turun, menyimpan dan menggunakan perisian tidak berlesen dan sebarang aplikasi seperti permainan elektronik, video atau lagu yang boleh menjejaskan tahap capaian internet; dan Menyedia, memuat naik, memuat turun dan menyimpan teks ucapan atau bahan yang mengandungi unsur lucah.
7.7.4 Kawalan Capaian Sistem Pengoperasian Server Objektif Menghalang capaian tidak sah dan tanpa kebenaran ke atas sistem pengoperasian server. a. Login Yang Selamat Login kepada sistem pengoperasian server perlu dikawal mengikut prosedur pemantauan capaian. b. Pengenalan dan Pengesahan Pengguna Setiap pengguna perlu ada pengenalan diri (ID) yang unik. c. Penggunaan System Tools Penggunaan system tools yang berkeupayaan mengambil alih sistem dan mengawal aplikasi perlulah dihadkan dan dikawal. d. Session Time-out Sesi yang tidak aktif perlu ditutup dalam tempoh masa yang ditetapkan. e. Had Masa Capaian Had masa capaian perlu dilaksanakan untuk meningkatkan keselamatan bagi aplikasi yang berisiko tinggi. 7.7.5 Pengkomputeran Mudah Alih dan Teleworking Objektif Memastikan keselamatan maklumat semasa menggunakan peralatan pengkomputeran mudah alih dan kemudahan teleworking. a. Pengkomputeran Mudah Alih Peralatan mudah alih hendaklah disimpan dan dikunci di tempat yang selamat apabila tidak digunakan.
29
b. Teleworking Kemudahan teleworking hendaklah dilindungi bagi menghalang pendedahan maklumat dan capaian tidak sah serta salah guna kemudahan. 7.8
PEROLEHAN, PEMBANGUNAN DAN PENYELENGGARAAN SISTEM 7.8.1 Keselamatan dalam Pembangunan Sistem dan Aplikasi Objektif Memastikan sistem yang dibangunkan untuk kegunaan UPM mempunyai ciri-ciri keselamatan ICT yang bersesuaian. a. Keperluan Keselamatan Sistem Maklumat Perkara yang perlu dipatuhi adalah seperti berikut: i.
Perolehan, pembangunan, penambahbaikan dan penyelenggaraan sistem hendaklah mengambil kira kawalan keselamatan; ii. Ujian keselamatan yang dijalankan meliputi pengesahan dan uji lari ke atas input ke sistem, pemprosesan dan output bagi memastikan keselamatan dan integriti data; iii. Aplikasi perlu melalui semakan pensahihan (validation) untuk mengelakkan sebarang kerosakan maklumat akibat kesilapan pemprosesan atau perlakuan yang disengajakan; iv. Semua sistem yang dibangunkan sama ada secara dalaman atau luaran hendaklah diuji terlebih dahulu bagi memastikan sistem berkenaan memenuhi keperluan keselamatan yang telah ditetapkan sebelum digunakan; dan v. Semua data yang digunakan perlu dikawal semasa dan selepas proses uji lari sistem. b. Pensahihan Data Input dan Output Perkara yang perlu dipatuhi adalah seperti berikut: i. ii.
Data input bagi aplikasi perlu disemak kesahihannya bagi memastikan data yang dimasukkan betul dan bersesuaian; dan Data output daripada aplikasi perlu disemak kesahihannya bagi memastikan maklumat yang dihasilkan adalah tepat.
7.8.2 Kawalan Kriptografi Objektif Melindungi kerahsiaan, integriti dan kesahihan maklumat melalui kawalan kriptografi. a. Enkripsi Maklumat sensitif atau maklumat rahsia rasmi hendaklah dikawal dengan kaedah enkripsi. 30
b. Tanda Tangan Digital Transaksi maklumat sensitif atau maklumat rahsia rasmi secara elektronik hendaklah menggunakan tanda tangan digital. c. Pengurusan Public Key Infrastructure (PKI) Pengurusan PKI hendaklah dilakukan dengan selamat dan berkesan bagi melindungi kunci berkenaan daripada diubah, dimusnah atau didedahkan sepanjang tempoh sah kunci tersebut. 7.8.3 Keselamatan Fail Sistem Objektif Memastikan keselamatan fail sistem terjamin. Kawalan Fail Sistem Perkara yang perlu dipatuhi adalah seperti berikut: i.
Pengemaskinian fail sistem adalah tanggungjawab Pentadbir Sistem ICT dan perlu mematuhi prosedur yang telah ditetapkan; ii. Kod sumber atau atur cara sistem yang telah dikemas kini hanya boleh digunakan selepas diuji; dan iii. Capaian ke atas kod sumber atau atur cara sistem perlu dikawal. 7.8.4 Keselamatan dalam Penyelenggaraan Sistem dan Aplikasi Objektif Menjaga dan menjamin keselamatan sistem aplikasi dan maklumat dalam sebarang keadaan. a. Prosedur Kawalan Perubahan Perkara yang perlu dipatuhi adalah seperti berikut: i.
Sistem dan aplikasi hendaklah dikawal, diuji, direkod dan disahkan sebelum digunapakai jika berlaku sebarang perubahan; ii. Aplikasi kritikal perlu dikaji semula dan diuji jika berlaku sebarang perubahan kepada sistem pengoperasian; iii. Sebarang perubahan ke atas pakej perisian hendaklah dikawal dan dihadkan mengikut keperluan sahaja;dan iv. Sebarang ruang dan peluang kebocoran maklumat hendaklah dihalang. b. Pembangunan Perisian oleh Pihak Ketiga Perkara yang perlu dipatuhi adalah seperti berikut : i. ii.
Pembangunan perisian oleh pihak ketiga perlu diselia dan dipantau; Kod sumber (source code) bagi semua aplikasi dan perisian yang dibangunkan khusus untuk UPM adalah menjadi hak milik UPM; dan 31
iii. Pihak ketiga perlu menandatangani Non-disclosure Agreement (NDA) sebelum pembangunan aplikasi. 7.8.5 Pengurusan Kerentanan Teknikal (Technical Vulnerability Management) Objektif Memastikan pengurusan kerentanan teknikal adalah sistematik dan berkala dengan mengambil langkah-langkah yang bersesuaian untuk menjamin keberkesanannya. Kawalan dari Ancaman Teknikal Pengurusan kerentanan teknikal perlu dilaksanakan ke atas sistem pengoperasian dan sistem aplikasi yang digunakan. Perkara yang perlu dipatuhi adalah seperti berikut: i.
Memperolehi maklumat kerentanan teknikal yang tepat pada masanya terhadap sistem maklumat yang digunakan; ii. Menilai tahap pendedahan bagi mengenal pasti risiko yang bakal dihadapi; dan iii. Mengambil langkah-langkah kawalan untuk mengatasi risiko berkaitan. 7.9
PENGURUSAN INSIDEN KESELAMATAN ICT 7.9.1 Mekanisme Pelaporan Insiden Keselamatan ICT Objektif Memastikan insiden keselamatan ICT dikendalikan dengan cepat dan berkesan. Mekanisme Pelaporan Insiden keselamatan ICT yang perlu dilaporkan kepada ICTSO dan UPMCERT UPM dengan kadar segera adalah seperti berikut: i. Maklumat didapati hilang atau disyaki hilang; ii. Maklumat didedahkan kepada pihak yang tidak diberi kuasa atau disyaki sedemikian; iii. Sistem maklumat digunakan tanpa kebenaran atau disyaki sedemikian; iv. Kata laluan atau mekanisme kawalan akses hilang, dicuri atau didedahkan, atau disyaki sedemikian; v. Berlaku kejadian sistem yang luar biasa seperti kehilangan fail, sistem kerap kali gagal dan masalah komunikasi; dan vi. Berlaku percubaan menceroboh, penyelewengan dan insiden yang tidak dijangka. Prosedur Pelaporan Insiden Keselamatan ICT berdasarkan: a. Rujukan Pekeliling Am Bilangan 1 Tahun 2001 - Mekanisme Pelaporan Insiden Keselamatan Teknologi Maklumat dan Komunikasi MAMPU; dan
32
b. Surat Pekeliling Am Bilangan 4 Tahun 2006 - Pengurusan Pengendalian Insiden Keselamatan Teknologi Maklumat dan Komunikasi Sektor Awam rujukan MAMPU. Bagi sumber manusia dan aset fizikal, pelaporan hendaklah mengikut prosedur yang ditetapkan pihak yang menguruskan keselamatan dan kesihatan; dan pihak yang menguruskan pembangunan serta pengurusan aset di UPM. 7.9.2 Pengurusan Maklumat Insiden Keselamatan ICT Objektif Memastikan pendekatan yang konsisten dan efektif digunakan dalam pengurusan maklumat insiden keselamatan ICT. Pengurusan Maklumat Insiden Keselamatan ICT Maklumat mengenai insiden keselamatan ICT yang dikendalikan perlu disimpan dan dianalisis bagi tujuan perancangan, tindakan pengukuhan dan pembelajaran bagi mengurangkan kekerapan, kerosakan dan kos kejadian insiden yang akan datang. Maklumat ini juga digunakan untuk mengenal pasti insiden yang kerap berlaku atau yang memberi kesan serta impak yang tinggi kepada UPM. Bahan bukti berkaitan insiden keselamatan ICT hendaklah disimpan dan disenggarakan. Kawalan yang perlu diambil kira dalam pengumpulan maklumat dan pengurusan pengendalian insiden adalah seperti berikut: i.
Menyimpan jejak audit, backup secara berkala dan melindungi integriti semua bahan bukti; ii. Menyalin bahan bukti dan merekodkan semua maklumat aktiviti penyalinan; iii. Menyediakan pelan kontingensi dan mengaktifkan pelan kesinambungan perkhidmatan; iv. Menyediakan tindakan pemulihan segera; dan v. Memaklumkan atau mendapatkan nasihat pihak berkuasa perundangan sekiranya perlu. 7.10
PENGURUSAN KESINAMBUNGAN PERKHIDMATAN 7.10.1 Dasar Kesinambungan Perkhidmatan Objektif Menjamin operasi perkhidmatan agar tidak tergendala dan penyampaian perkhidmatan yang berterusan kepada pelanggan. Pelan Pengurusan Kesinambungan Perkhidmatan (PKP) Pelan Pengurusan Kesinambungan Perkhidmatan (Business Continuity Management) hendaklah dibangunkan untuk menentukan pendekatan yang menyeluruh diambil bagi mengekalkan kesinambungan perkhidmatan. Ini bertujuan 33
memastikan tiada gangguan kepada proses penyediaan perkhidmatan organisasi. Pelan PKP mestilah diluluskan oleh Pengurusan UPM. Perkara yang perlu diberi perhatian adalah seperti berikut: a. Mengenal pasti semua tanggungjawab dan prosedur kecemasan atau pemulihan; b. Mengenal pasti kebarangkalian dan impak yang boleh mengakibatkan gangguan terhadap perkhidmatan serta keselamatan ICT; c. Melaksanakan prosedur kecemasan agar pemulihan dapat dilakukan dengan segera; d. Mendokumentasikan proses dan prosedur diuruskan secara berpusat; e. Mengadakan program latihan prosedur kecemasan kepada pegawai yang bertanggungjawab dan berkaitan; f. Menyediakan backup; dan g. Menguji dan menyemak pelan PKP dari semasa ke semasa atau mengikut keperluan. Pelan PKP perlu dibangunkan dan hendaklah mengandungi perkara berikut: i. Senarai aktiviti teras yang dianggap kritikal mengikut susunan keutamaan; ii. Senarai staf UPM dan pembekal berserta maklumat untuk dihubungi (faksimili, telefon dan e-mel). Senarai kedua hendaklah disediakan bagi tujuan gantian staf yang tidak dapat hadir untuk menangani insiden; iii. Senarai lengkap maklumat yang memerlukan backup dan lokasi sebenar penyimpanannya serta arahan pemulihan maklumat dan kemudahan yang berkaitan; iv. Alternatif sumber pemprosesan dan lokasi untuk menggantikan sumber yang telah lumpuh; dan v. Perjanjian dengan pembekal perkhidmatan untuk mendapatkan keutamaan penyambungan semula perkhidmatan. Salinan pelan PKP perlu disimpan di lokasi berasingan untuk mengelakkan kerosakan akibat bencana di lokasi utama. Pelan PKP hendaklah diuji sekurang-kurangnya sekali setahun dan apabila terdapat perubahan dalam persekitaran atau fungsi perkhidmatan untuk memastikan ia sentiasa kekal berkesan. Penilaian secara berkala hendaklah dilaksanakan untuk memastikan pelan tersebut bersesuaian dan memenuhi tujuan dibangunkan. Ujian pelan PKP hendaklah dijadualkan untuk memastikan semua ahli dalam pemulihan dan staf yang terlibat mengetahui mengenai pelan tersebut, tanggungjawab dan peranan mereka apabila pelan dilaksanakan.
34
7.11
PEMATUHAN 7.11.1 Pematuhan dan Keperluan Perundangan Objektif Meningkatkan tahap keselamatan ICT melalui pematuhan GPKTMK UPM bagi mengelakkan daripada pelanggaran undang-undang atau peraturan yang berkuatkuasa. a. Pematuhan GPKTMK UPM Pengguna di UPM perlu membaca, memahami dan mematuhi GPKTMK UPM. Sebarang penggunaan aset ICT UPM yang berpotensi mengganggu gugat urus tadbir selain daripada maksud dan tujuan rasmi adalah merupakan penyalahgunaan sumber UPM. b. Pematuhan dengan Dasar, Piawaian dan Keperluan Teknikal ICTSO hendaklah memastikan semua prosedur keselamatan dalam bidang tugas masing-masing mematuhi dasar, piawaian dan keperluan teknikal. Sistem maklumat perlu diperiksa secara berkala bagi mematuhi piawaian pelaksanaan keselamatan ICT. c. Pematuhan Keperluan Audit Keselamatan Sistem Maklumat Perkara yang perlu dipatuhi adalah seperti berikut: i. Pematuhan kepada keperluan audit bertujuan meminimumkan ancaman dan memaksimumkan keberkesanan dalam proses audit; ii. Keperluan audit dan sebarang aktiviti pemeriksaan ke atas sistem operasi perlu dirancang dan dipersetujui bagi mengurangkan kebarangkalian berlaku gangguan dalam penyediaan perkhidmatan; dan iii. Penggunaan peralatan audit perlu dijaga dan diselia bagi mengelakkan berlaku penyalahgunaan. d. Keperluan Perundangan Setiap pengguna adalah tertakluk kepada segala undangundang, peraturan dan seumpamanya mengenai penggunaan ICT yang sedang berkuatkuasa di Malaysia. Berikut adalah keperluan perundangan atau peraturan lain yang perlu dipatuhi oleh semua pengguna: i. ii. iii. iv.
Arahan Keselamatan; Pekeliling Am Bilangan 3 Tahun 2000 - Rangka Dasar Keselamatan Teknologi Maklumat dan Komunikasi MAMPU; Malaysian Public Sector Management of Information and Communications Technology Security Handbook (MyMIS) 2002; Pekeliling Am Bilangan 1 Tahun 2001 - Mekanisme Pelaporan Insiden Keselamatan Teknologi Maklumat dan Komunikasi (ICT); 35
v.
vi. vii.
viii.
ix. x. xi. xii. xiii. xiv. xv. xvi. xvii. xviii. xix. xx.
Pekeliling Kemajuan Pentadbiran Awam Bilangan 1 Tahun 2003 - Garis Panduan Mengenai Tatacara Penggunaan Internet dan Mel Elektronik di AgensiAgensi MAMPU; Surat Pekeliling Am Bilangan 6 Tahun 2005 - Garis Panduan Penilaian Risiko Keselamatan Maklumat Sektor Awam; Surat Pekeliling Am Bilangan 4 Tahun 2006 Pengurusan Pengendalian Insiden Keselamatan Teknologi Maklumat dan Komunikasi (ICT) Sektor Awam; Surat Arahan Ketua Setiausaha Negara - LangkahLangkah Untuk Memperkukuhkan Keselamatan Rangkaian Setempat Tanpa Wayar (Wireless Local Area Network) di Agensi-Agensi MAMPU yang bertarikh 20 Oktober 2006; Surat Pekeliling Perbendaharaan Bil.2/1995 (Tambahan Pertama) - Tatacara Penyediaan, Penilaian dan Penerimaan Tender; Surat Pekeliling Perbendaharaan Bil. 3/1995 Peraturan Perolehan Perkhidmatan Perundingan; Akta Keselamatan Pekerja; Akta Tandatangan Digital 1997; Akta Rahsia Rasmi 1972; Akta Jenayah Komputer 1997; Akta Hak Cipta (Pindaan) Tahun 1997; Akta Komunikasi dan Multimedia 1998; Perintah-Perintah Am; Arahan Perbendaharaan; Arahan Teknologi Maklumat 2007; dan Garis Panduan Keselamatan MAMPU 2004.
e. Pelanggaran GPKTMK UPM UPM berhak menentukan undang-undang dan tatatertib atau peraturan yang perlu berlandaskan undang-undang Malaysia jika berlaku sebarang pelanggaran penggunaan GPKTMK. UPM juga berhak mengambil tindakan yang sewajarnya ke atas pelanggaran GPKTMK.
36
8.0
DEFINISI / GLOSARI
Antivirus Perisian yang mengimbas virus pada media storan seperti disket, cakera padat, pita magnetik, optical disk, flash disk, CDROM, thumb drive untuk sebarang kemungkinan adanya virus. Arahan Keselamatan a. Rahsia - Dokumen rasmi atau maklumat rasmi yang boleh menyebabkan kerosakan yang amat besar kepada negara. b. Rahsia Besar - Dokumen rasmi atau maklumat rasmi yang boleh membahayakan keselamatan negara, kerosakan besar kepada kepentingan dan martabat negara atau memberi keuntungan besar kepada negara asing. c. Sulit - Dokumen rasmi yang tidak membahayakan keselamatan negara tetapi memudaratkan kepentingan atau martabat negara atau kegiatan kerajaan, boleh menyebabkan kesusahan kepada pentadbiran atau orang perseorangan dan menguntungkan sebuah kuasa asing. d. Terhad - Dokumen rasmi selain daripada di atas tetapi masih perlu diberi perlindungan keselamatan. Aset ICT Peralatan ICT termasuk perkakasan, perisian, perkhidmatan, data atau maklumat dan manusia. Backup Proses penduaan sesuatu dokumen atau maklumat. Bandwidth Lebar Jalur Ukuran atau jumlah data yang boleh dipindahkan melalui kawalan komunikasi (contoh di antara cakera keras dan komputer) dalam jangka masa yang ditetapkan. Denial of service Halangan pemberian perkhidmatan. Encryption Satu proses penyulitan data oleh pengirim supaya tidak difahami oleh orang lain kecuali penerima yang sah. Firewall Sistem yang direka bentuk untuk menghalang capaian pengguna yang tidak berkenaan kepada atau daripada rangkaian dalaman. Terdapat dalam bentuk perkakasan atau perisian atau kombinasi kedua-duanya. Forgery Pemalsuan dan penyamaran identiti yang banyak dilakukan dalam penghantaran mesej melalui e-mel termasuk penyalahgunaan dan pencurian identiti, pencurian maklumat (information theft/espionage), penipuan (hoaxes). UPMCERT UPM Computer Emergency Response Team atau Pasukan Tindak Balas Insiden Keselamatan ICT UPM. Organisasi yang ditubuhkan untuk membantu Pegawai ICT PTJ mengurus pengendalian insiden keselamatan ICT di PTJ masing-masing.
37
Hub Hab (hub) merupakan peranti yang menghubungkan dua atau lebih stesen kerja menjadi suatu topologi bas berbentuk bintang dan menyiarkan (broadcast) data yang diterima daripada sesuatu port kepada semua port yang lain. Internet Sistem rangkaian seluruh dunia, di mana pengguna boleh membuat capaian maklumat daripada pelayan (server) atau komputer lain. Internet Gateway Merupakan suatu titik yang berperanan sebagai pintu masuk ke rangkaian yang lain. Menjadi pemandu arah trafik dengan betul dari satu trafik ke satu trafik yang lain di samping mengekalkan trafik dalam rangkaian tersebut agar sentiasa berasingan. Intrusion Detection System (IDS) Sistem Pengesan Pencerobohan Perisian atau perkakasan yang mengesan aktiviti tidak berkaitan, kesilapan atau yang berbahaya kepada sistem. Sifat IDS berpandukan jenis data yang dipantau, iaitu sama ada lebih bersifat host atau rangkaian. Intrusion Prevention System (IPS) Sistem Pencegah Pencerobohan Perkakasan keselamatan komputer yang memantau rangkaian dan/atau aktiviti yang berlaku dalam sistem bagi mengesan perisian berbahaya. Boleh bertindak balas menyekat atau menghalang aktiviti serangan atau malicious code. Contohnya: Network-based IPS yang akan memantau semua trafik rangkaian bagi sebarang kemungkinan serangan. LAN Local Area Network - Rangkaian Kawasan Setempat yang menghubungkan komputer. Log-on Masuk kepada sesuatu sistem atau aplikasi komputer. Malicious Software Perisian yang dimasukkan ke dalam sistem tanpa kebenaran bagi tujuan pencerobohan. Ia melibatkan serangan virus, trojan horse, worm, spyware dan sebagainya. Perisian Aplikasi Ia merujuk pada perisian atau pakej yang selalu digunakan seperti spreadsheet dan word processing ataupun sistem aplikasi yang dibangunkan oleh sesebuah organisasi atau jabatan. Pihak Ketiga Adalah selain agensi berikut; MAMPU, Kementerian Pengajian Tinggi, Jabatan Perdana Menteri dan Kementerian Kewangan. Agensi Luar Adalah agensi berikut; MAMPU, Kementerian Pengajian Tinggi, Jabatan Perdana Menteri dan Kementerian Kewangan. Public-Key Infrastructure (PKI) Infrastruktur Kunci Awam merupakan satu kombinasi perisian, teknologi enkripsi dan perkhidmatan yang membolehkan organisasi melindungi keselamatan berkomunikasi dan transaksi melalui Internet. 38
Router Penghala yang digunakan untuk menghantar data antara dua rangkaian yang mempunyai kedudukan rangkaian yang berlainan. Contohnya: pencapaian Internet. Server Komputer pelayan. Threat Gangguan dan ancaman melalui pelbagai cara iaitu e-mel dan surat yang bermotif personal dan atas sebab tertentu. Uninterruptible Power Supply (UPS) Satu peralatan yang digunakan bagi membekalkan bekalan kuasa yang berterusan daripada sumber berlainan ketika ketiadaan bekalan kuasa ke peralatan yang bersambung. Virus Atur cara yang bertujuan merosakkan data atau sistem aplikasi. Wireless LAN Jaringan komputer yang terhubung tanpa melalui kabel.
39
9.0
RUJUKAN 1. Dasar Keselamatan ICT, Unit Pemodenan Tadbiran Dan Perancangan Pengurusan Malaysia (MAMPU), (Versi 5.3). 2. Garis Panduan Penilaian Risiko Keselamatan Maklumat Sektor Awam. 3. Arahan Teknologi Maklumat 2007. 4. Arahan Keselamatan. (Buku – Pejabat Ketua Pegawai Keselamatan Kerajaan Malaysia). 5. Malaysian Public Sector Management of Information and Communications Technology Security Handbook (MyMIS) 2002.
40
