GABRIËL ANTHONIO: MENSELIJK CONTACT EN MOREEL KOMPAS ALS DRIJFVEER VOOR LEIDERSCHAP Marc Nijenhuis, verslag masteravond Gabriël Anthonio, 23 oktober 2014
Geen stoel meer vrij. Vier woorden die precies vertellen hoe groot de animo was voor deze masteravond, alweer de derde van dit jaar. En een heel bijzondere, want tijdens het verhaal dat Gabriël Anthonio deelde werd snel duidelijk dat de aanwezigen getrakteerd werden op meer dan alleen kennis en feiten. Het thema, de prachtige woorden en de warme manier waarop Gabriël de zaal meenam. Er gebeurde iets. Dat ‘iets’ is eigenlijk een heleboel. Want de aanwezigen waren naast geboeid en onder de indruk vooral geraakt. Het was zichtbaar toen Gabriël Anthonio zijn verhaal afrondde en het publiek de gelegenheid gaf om vragen te stellen. Het was hoorbaar uit de reacties tijdens de lezing, maar het was vooral vóelbaar gedurende de hele avond. En gevoel, daar draaide het eigenlijk om op deze 23e oktober in Grand Hotel Wientjes. Want het thema van deze masteravond - georganiseerd door ELLLA en Kennispoort - raakt direct aan betekenisgeving, zelfreflectie, in contact staan met jezelf en je innerlijke kompas. Waardengedreven leiderschap, een onderwerp dat meer dan actueel is in deze tijd van transitie en verandering. We gaan terug naar de menselijke maat, naar echte verbinding en oprechte normen en waarden. Het belang daarvan bij leiderschap in veranderingen, daarover wist Gabriël Anthonio op hartverwarmende wijze te vertellen.
Terug naar de kern Arjan Gosker, directeur ELLLA, is zichtbaar trots op de opkomst. En op het thema, dat blijkbaar enorm tot de verbeelding spreekt en speelt in de regio. Tijdens zijn welkomstwoord neemt hij speciaal een momentje om de dames op de eerste rij te bedanken voor hun komst. Medewerkers van Buurtzorg Meppel, een alternatieve, mensgerichte thuiszorgformule. Zonder de www.ellla.nl
vele managementlagen en beperkingen die de huidige thuiszorg kent. Terug naar de kern van de zorg, terug naar waar het allemaal om draait. Een mooie inleiding naar het verhaal van Gabriël Anthonio.
Voorzitter van de Raad van Bestuur van Jeugdhulp Friesland, lector aan de Stenden Hogeschool, commissaris bij instellingen binnen zorg en volkshuisvesting. Gabriël Anthonio heeft een indrukwekkende staat van dienst. En in dat dynamische levensritme vindt hij ook nog alle tijd en energie voor zijn gezin. Het zijn dan ook vooral zijn verhalen over zijn zoon - de slijpsteen van zijn ziel zoals Gabriël hem meerdere malen noemt - die vol liefde en warmte het thema van de avond onderstrepen. 1 ART033
“Als je geen eigen plan hebt, word je al snel onderdeel van de plannen van een ander.”
Invloed uitoefenen van binnenuit “Ik realiseer me dat ik voor een zaal vol deskundigen over waardengedreven leiderschap sta”, begint Gabriël,”Die deskundigheid begint namelijk al bij onze opvoeding. Zo oefenen we al heel jong doelbewust invloed uit om iets voor elkaar te krijgen bij moeder, en als we het daar niet voor elkaar krijgen dan proberen we het bij vader of bij de oudere broer of jongere zus”. Daarmee geeft Gabriël aan dat leiderschap niet zo zeer gebonden is aan positie, maar meer aan het uitoefenen van invloed. Heel doelbewust. Datzelfde geldt voor waardengedreven leiderschap. Een vorm van leiderschap die van binnenuit komt. En dat invloed uitoefenen van binnenuit komt, illustreert Gabriël Anthonio met het eerste verhaal dat hij die avond vertelt over zijn zoon. De autistische Mahiel, die met Anthonio mee ging naar een boekpresentatie en daar in contact kwam met een voor hem onbekende vrouw. Achter in de zaal pakte Mahiel de handen van de vrouw en bleef die bijna een uur vasthouden. Het contact was even intensief als verrassend en hartverwarmend. ‘s Avonds weer thuis kreeg Anthonio een telefoontje van de vrouw, die vertelde dat haar zieke hand was genezen. Na twee weken belde ze weer om te vertellen dat ze na vele jaren alles weer kon met haar hand. Op dat moment realiseerde Anthonio zich dat de aanraking van zijn zoon, het uurtje écht contact, een wereld van verschil had gemaakt. Invloed van binnenuit in de meest pure vorm.
www.ellla.nl
Diversiteit in leiderschap Marktgericht, economisch gedreven, competentiegericht. Leiderschap bestaat in vele vormen. Maar het is vooral waardengedreven leiderschap waarbij Anthonio zich als bestuurder en wetenschapper zo thuis voelt. En juist in deze tijd van verandering is die vorm van leiderschap zo actueel, zo toepasbaar en misschien zelfs noodzakelijk. De wereld is in transitie, daar zijn we ons allen van bewust. Veranderingen in de zorg en in het onderwijs. We internationaliseren, terwijl we elkaar ook juist lokaal weer opzoeken. We moeten breed denken, terwijl klein denken ons weer terugbrengt naar wie we echt zijn. Een verwarrende tijd. Wat geeft ons nou houvast, wat zijn onze ankers en wat is onze stip op de horizon? Tijd om even stil te staan en terug te gaan naar waar het werkelijk om draait. Naar wie we echt zijn. Anthonio neemt ons mee door middel van verhalen, want schema’s, modellen en grafieken, daar heeft hij weinig mee. Verhalen sluiten immers beter aan bij het leven dan abstracte rijtjes en kille opsommingen. Er bestaan dan ook vele meters vakliteratuur en managementboeken met verschillende visies op leiderschap. Boeken die uitgaan van vakmanschap en ruimte geven aan talenten die zichzelf sturen. Boeken die geloven in de industrie, in kwaliteitssystemen en procesmatige skills van managers om zaken beter te stroomlijnen. Of boeken die juist de procesmatigheid ontwijken en het belang van inspirators, cultuur en sfeer onderstrepen. Ieder boek zit in een andere hoek.
2
“Managers en bestuurders, realiseer je dat jouw bedrijf niet draait om wetten en regels alleen, maar dat jouw bedrijf mensen nodig heeft die het met anderen menen. Tijd nemen voor een ander. Betrokkenheid en verbondenheid, daar draait het om.”
Zoeken naar balans Al snel rijst de vraag waar je het dan in moet zoeken. “Blijf eerst eens dichtbij jezelf,” vertelt Anthonio, “Al deze rollen, de vakman, de manager, de inspirator, ze zitten allemaal in onszelf. En ze zijn allen even belangrijk. De kunst van leiderschap is dat je met die rollen leert spelen op een integere en authentieke manier. Zet soms je vakmanschap in, zet soms je managementvaardigheden in en probeer vanuit een inspirerende kijk ook mee te bouwen aan de sfeer en cultuur. Het spel tussen die verschillende rollen, het midden zoeken, dat is leiderschap.” Vasthouden aan dat ‘midden’ is overigens niet eenvoudig in moderne organisaties. “Want,” citeert Anthonio de Duitse filosoof Jürgen Habermas, “in moderne organisaties is het systeem de leefwereld te veel gaan domineren. Procedures hebben het vertrouwen vervangen”. Daarmee heeft het systeem onze relaties in de greep en is het de manier waarop wij werken gaan bepalen. Bovendien zijn wij van elkaar en van onszelf vervreemd geraakt. De welbekende commercial met de paarse krokodil en het bureaucratische formuliertje is daarvan een angstig realistisch voorbeeld. Allemaal verticale sturing die ons steeds verder losmaakt van de werkelijkheid.
die vervreemdende werkwijzen. We snappen zelf de kwaliteitshandboeken niet meer!”. Het beste medicijn voor die vervreemding, de oplossing, komt eveneens van Jürgen Habermas: horizontale communicatie oftewel horizontale verbinding, vriendschap. Daarmee voelen mensen weer de verbondenheid met het leven zelf. Los van handelingen en lijstjes, afstand van de lopende band en rigide structuren. We zitten zó vast in systemen dat we mailen naar een collega die één deur of soms zelfs naast ons zit. Toegegeven, daar heeft Anthonio een herkenbaar punt, niet waar...?
Uit veel onderzoeken blijkt bovendien dat wij samen in een vergaande vorm van rationalisatie zitten en dat levert vervreemding op. Zo komt Anthonio collega’s tegen die met een burn-out rondlopen. Niet omdat ze hard hebben gewerkt, maar omdat ze geen connectie meer hebben. Ze doen de hele dag dingen die niet meer bij hun hart passen. In de klassieke filosofie spreekt Aristoteles in één van zijn boeken over het begrip ‘Philia’, vriendschap. Hij zegt: “Een moderne stad kan niet bestaan van systemen en regels alleen”. Vrij vertaald: organisaties bestaan alleen door intense verbondenheid. Niet klef, maar mensen die het met elkaar menen, elkaar iets gunnen, tijd nemen, bijpraten bij het koffieautomaat.
Je innerlijk kompas Vriendschap en verbondenheid Gabriël Anthonio komt met een even helder als stellig advies. “Laten we afspreken dat we er gewoon mee stoppen. Al die formulieren, die procedures, www.ellla.nl
Dat Gabriël Anthonio thuis is in de materie, dat is wel duidelijk. Dat hij veel te vertellen merken we ook. Zo schakelt hij snel van het ene naar het andere onderwerp. Opeens stelt hij de zaal een hele directe 3
“Leiderschap gaat over invloed uitoefenen op het leven in jezelf. Want wat je niet hebt, kun je ook niet geven.”
vraag. “Heb jij een plan voor je eigen leven?”. Anthonio kijkt de ineens stille zaal rond. “Hebben we een plan of rommelen we een beetje aan en door?”. Het is de inleiding naar de visie van een volgende grote filosoof, Plato. ‘Als je geen eigen plan hebt, word je al snel onderdeel van de plannen van een ander’. Je bent druk, hebt anderen geholpen en vraagt je aan het eind van de week af wat je eigenlijk gedaan hebt. Binnen de kortste keren raak je helemaal van je eigen plan af. “Ga dus eens op zoek naar je eigen kernwaarden, naar je persoonlijke missie of formuleer een one-yeargoal. Schrijf dat op, bepaal het voor jezelf. Deel het ook met je partner en je kinderen. Heb het erover. Luister naar je innerlijk kompas. Omzien naar anderen is enorm belangrijk, maar verwaarloos ook jezelf niet. Onderhoud jezelf, want leiderschap is ook invloed uitoefenen op je eigen leven.” Rake woorden van Antonio, woorden die aankomen, want de zaal reageert met knikken en bevestigende hummen.
Kernwaarden en kwetsbaarheid Terug naar Plato. Anthonio blijft ons voeden met eeuwenoude wijsheden, die tot op de dag van vandaag nog altijd even actueel zijn. En toepasbaar ook, zeker in leiderschap. “Zo is er iets dat altijd stilstaat. En iets dat stilstaat, is voor altijd verbonden met het eeuwige. Het zijn waarden die los staan van tijd. Waarden die zo vaststaand zijn dat ze in elke situatie, in elke cultuur en overal en op elk moment gelden. Waarden
als rechtvaardigheid, matigheid (nu zouden we het duurzaamheid noemen), vriendschap (Philia), liefde en vrede. “En hoe komen we daar nou bij?”, vervolgt Anthonio,“Door regelmatig even stil te staan. Af te dalen naar de stilte. Rust te nemen en jezelf af te vragen wat is hier nou echt, wezenlijk belangrijk. Zo creëer je voor jezelf wat Plato ‘het goede leven’ noemt. En wat je daarvoor nodig hebt is wijsheid en de vraag of je zo met vallen en opstaan je leven wilt inrichten. Waardengedreven leiderschap gaat over dit proces.” Dat is overigens ook een kwetsbaar proces. Kwetsbaarheid is de geboorteplaats van de eerdergenoemde kernwaarden. Je kunt niet iemand liefhebben als je je niet kwetsbaar opstelt. De grote leiders van deze wereld hebben zich uitermate kwetsbaar opgesteld. Martin Luther King, Nelson Mandela, Moeder Theresa. Ze leefden niet vanuit eten, geld verdienen en slimme ICT-tooltjes, ze leefden vanuit waarden. En soms zelfs één kernwaarde, vrede bijvoorbeeld. Waarden dus. En karakter. Als leidraad en weg naar een betere wereld. Nog een keer krijgt Gabriël Anthonio de zaal stil. Door een stuk uit de film Patch Adams te vertonen. Het verhaal van de arts - grondlegger van de Clini Clowns - die vanuit liefde, vriendschap en menswaardigheid invulling gaf aan zijn vak. Een man die in zichzelf geloofde, zelfs als vakgenoten niet in hém geloofden en zijn methode aanvochten. Passie en dichtbij jezelf blijven, dat bleek de winnende combinatie. Een groot en bijzonder succesvol voorbeeld van hoe belangrijk het is om vast te houden aan je oorspronkelijke passie. Neem dus vooral de tijd om eens stil te staan. Om te reflecteren en jezelf te herpakken. Een gouden tip om eens te ontsnappen aan volle agenda’s en aan de ‘rat race’ van ons dagelijks bestaan.
Oprecht menselijk contact Een van de laatste verhalen van deze inspirerende avond was er één uit de praktijk. Uit de tijd dat Anthonio directeur was van de Van Mesdagkliniek in Groningen. Vanaf het moment dat hij zijn 4
www.ellla.nl
“Waarden leiden tot principes, principes leiden tot karaktervorming, karaktervorming leidt tot ander gedrag en ander gedrag leidt tot een betere wereld.” werkzaamheden als directeur oppakte, liet Anthonio een frisse wind door de tbs-kliniek waaien. Hij koos voor een open deuren beleid, voor kunst aan de muren, een kantoor midden in het gebouw en vertelde de tbs’ers bovendien dat zij bij hem terecht konden als er iets te bespreken viel. Openheid en menselijkheid dus. Zo gaf Anthonio ook invulling aan een bezoek van toenmalig Minister Benk Korthals aan de tbs-kliniek. Ook hier volgde hij zijn hart en gevoel en liet hij zich leiden door waarden en oprecht menselijk contact. Geen briefingen en protocollen, maar vertrouwen en appeltaart. De minister at die middag appeltaart met de tbs’ers. Hij bleef anderhalf uur en sprak met de tbs’ers over angst, over depressie, over misbruikt zijn. Er was openheid en gelijkheid. Eén van de tbs’ers veegde zelfs gemorste slagroom van het pak van de minister. “Philia. Horizontaal. Kwetsbaarheid. Verbondenheid”. Zo besloot Gabriël Anthonio deze waardevolle masteravond. Wat volgde was applaus en waardering.
Over de masteravonden De masteravonden zijn een initiatief van ELLLA en Kennispoort Regio Zwolle. ELLLA richt zich met leergangen, masteravonden, coaching en maatwerkprogramma’s op de balans tussen sociale en technische innovatie, leiderschapsontwikkeling en leren in organisaties. En laat potentieel binnen en tussen organisaties tot bloei komen. Kennispoort Regio www.ellla.nl
Er werd nagepraat en met dankbaarheid gesproken over het rijke en enorm relevante thema. Waardengedreven leiderschap, menselijk contact en moreel kompas als drijfveer voor verandering en verbinding. Meer weten over waardengedreven leiderschap? Lees Stilstaan bij leiderschap en invloed. Over reflectie, vervorming en groei van Gabriel Anthonio en Gijs Wouters (te bestellen via jeugdhulpfriesland.nl).
Zwolle initieert ontmoetingen in de regio. Met partners en ondernemers. Voor en met organisaties en kleine zelfstandigen. www.ellla.nl Fotografie: Tekst:
www.kennispoortregiozwolle.nl © Freddy Schinkel Marc Nijenhuis, marcschrijft.nl
5
