FRISSE START Mijn kind wat nu… wordt pu ? ber, Han
dleid ing v lesp oor rogr een amm oude a Fr ravo isse nd b Star ij he t t 1
Mijn kind wordt puber, wat nu…? Handleiding voor een ouderavond bij het lesprogramma Frisse Start
Inleiding Als kinderen naar de middelbare school gaan, verandert er vaak een hoop in hun leven. En in het leven van hun ouders. Kinderen worden pubers, met alle gevolgen van dien. Ouders denken vaak dat ze minder invloed hebben op de keuzes die hun kind maakt naarmate hun kind ouder wordt. Dit is vaak onterecht, pubers zijn nog steeds erg gevoelig voor wat hun ouders vinden en hebben veel aan regels en duidelijke grenzen. Hierdoor leren ze om uiteindelijk zelfstandige keuzes te maken. Deze bijeenkomst is bedoeld om ouders/opvoeders te laten zien wat er tijdens de puberteit gebeurt in het leven van hun kind, zodat ze beter begrijpen waarom pubers doen zoals ze doen, en hoe ze daarmee om kunnen gaan.
Doelgroep voor de ouderavond
In eerste instantie voor ouders van leerlingen uit de brugklas die werken met het lesprogramma Frisse start. Daarnaast is de ouderavond ook los in te zetten als onderdeel bij bijvoorbeeld een thema-avond op school over pubers. Doelstellingen • Inzicht geven in de belangrijkste veranderingen die plaatsvinden bij overgang groep 8 naar de brugklas • Kennis vergroten over de puberteit • Kennis vergroten over verschillende opvoedstijlen • Tips aan ouders geven over communiceren met pubers Duur Ongeveer 2 uur.
2
Lespakket Frisse Start De leerlingen van de brugklas voeren het lespakket Frisse Start uit. Het lesprogramma bestaat uit vier lessen van een uur en richt zich op: • het stellen van een sociale norm (duidelijk maken dat in de brugklas de meeste leerlingen niet roken, drinken en blowen en daarnaast benadrukken dat roken, drinken en blowen niet iets is dat erbij hoort. • het aanleren en versterken van het probleemoplossend vermogen: keuzes maken.
Voorbereiding Rol van de school De school zelf kan ook een belangrijke rol innemen tijdens de ouderavond. U kunt er voor kiezen om de avond samen met de school te organiseren, waarbij bijvoorbeeld de directeur van de school het schoolbeleid op het gebied van genotmiddelen toelicht en uitleg geeft over de voorlichtingslessen die gegeven worden op school en eventuele andere preventieactiviteiten. Kijk voor meer informatie ook op www.dgsg.nl. Benodigdheden • USB stick met PowerPoint presentatie • Laptop, beamer, geluidsboxjes en projectiescherm, eventueel een microfoon • Internetverbinding (voor filmpje) • Pennen voor het invullen van evaluatieformulieren • Kopieën van: – Hand-out van de PowerPoint presentatie (zie bijbehorende ppt) – Evaluatieformulier (bijlage 1) Folders • J/M Alcoholspecial (te bestellen via www.naar18jaar.nl) • Hoe help ik mijn kind nee zeggen tegen roken, drinken en blowen (te bestellen via www. naar18jaar.nl) Eventueel een aantal boeken ter inzage • Het puberende brein. Crone, E. (2012). Uitgeverij Bert Bakker • Puberbrein Binnenstebuiten. Nelis. H. & van Sark, Y. van (2009). Utrecht: Kosmos Uitgevers. • Geweldig communiceren met jongeren. Mol J. (2010). Uitgeverij SWP De powerpoint presentatie • De presentatie bestaat uit een powerpoint presentatie. De presentatie is als download te vinden op www.dgsg.nl en staat ook in deze handleiding. • De presentatie bevat een filmpje, het is handig om van tevoren uit te proberen of de apparatuur van de school geschikt is om de presentatie met beeld en geluid te vertonen. Doe dit een paar dagen van tevoren zodat de systeembeheerder tijd heeft om eventuele storingen te verhelpen. • Zorg dat u op de avond zelf ruim van tevoren aanwezig bent met alle benodigde materialen. Installeer de laptop, beamer, projectiescherm, internetverbinding en het geluid. Controleer nog even of het filmpje werkt.
3
Vragen van ouders Het kan zijn dat ouders tijdens of na afloop van de avond met vragen zitten over hun kind. Bijvoorbeeld omdat ze zich zorgen maken en zich afvragen of het gedrag van hun kind ‘normaal’ pubergedrag is, of dat er mogelijk meer aan de hand is. Zorg dat u weet naar wie u de ouders in de school kunt doorverwijzen, bijvoorbeeld naar de zorgcoördinator of een mentor. Zorg dat u ook weet hoe de gemeentelijke of regionale sociale (wijk/buurt) kaart eruit ziet, zodat u ouders adequaat te woord kunt staan en goed kunt helpen/doorverwijzen.
4
Bijlage 1
Evaluatieformulier Ouderavond Frisse Start: Mijn kind wordt puber, wat nu..? Beste ouder, opvoeder, Wilt u een paar vragen invullen over de ouderavond? 1 Wat vond u van de ouderavond?
interessant
praktisch
niks nieuws
te lang
te kort
2 Een ding dat ik vanavond geleerd heb, is
3 Welke tip zou u na vanavond aan andere ouders geven?
4 Wat zou er anders kunnen als deze avond nog een keer voor andere ouders wordt gegeven?
Hartelijk dank voor het invullen!
5
De presentatie
Welkom op deze ouderavond. We gaan het vanavond hebben over kinderen die in de brugklas zitten, en in de puberteit komen. Hoe gaat u daarmee om als ouder?
6
Het programma ziet er als volgt uit: Eerst wordt de overgang van groep 8 naar de brugklas besproken, wat is er allemaal veranderd in het leven van uw kind, en ook van uzelf? Vervolgens wordt de puberteit behandeld, en de ontwikkelingen die daar allemaal bij komen kijken. En tot slot wordt er ingezoomd op wat dit allemaal voor u als opvoeder betekent. Wat is uw rol eigenlijk en hoe kunt u het beste omgaan met deze boeiende, leuke en soms ook lastige tijd.
7
?
Weet u nog hoe het was?
VRAGEN
Wat herinnert u zich nog van deze brugklastijd? Waar keek u naar uit? En tegenop? Wat kunt u zich nog herinneren van de band die u toen met uw ouders had? Wat is er hetzelfde als nu en wat is er anders dan toen u nog een puber was?
8
Er verandert een heleboel in het leven van een kind op het moment dat hij of zij naar de brugklas gaat. Allereerst gaan ze van de bekende vertrouwde basisschool naar een nieuwe omgeving, vaak verder van huis. En van een kleine school vaak naar een vele grotere school. In plaats van de oudsten worden ze weer de jonkies en moeten ze hun plek weer zien te veroveren. Ze komen in de klas met allemaal nieuwe kinderen en er moet hard gewerkt worden, heel veel nieuwe vakken, huiswerk, er moeten planningen gemaakt worden en de kinderen krijgen veel meer verantwoordelijkheid en er wordt van ze verwacht dat ze zelfstandig aan de slag kunnen. Voor het ene kind is dit een spannende, onzekere tijd terwijl het andere kind er reikhalzend naar uitgekeken heeft en kan niet wachten om het avontuur aan te gaan.
9
Omdat alles nieuw is, kan het best een pittige tijd zijn voor uw kind, het zal moeten wennen aan de nieuwe situatie. Niet alleen alles op school verandert, maar ook bij zichzelf. Ze worden pubers en dat merken ze, de hormonen gieren door hun lichaam..
VRAAG
Kunt u een paar voorbeelden noemen van typisch pubergedrag?
?
Mogelijke antwoorden: niet luisteren, afspraken niet nakomen, lui en laks, labiel, veel ruzie zoeken en agressief, risico’s nemen, stiekem dingen doen, geobsedeerd zijn door uiterlijk. MAAR OOK: creatief, inventief, idealistisch, heel grappig, maatschappelijk en sociaal bewogen.
Daarnaast kunnen ze last hebben van een slaaptekort. Pubers hebben eigenlijk constant last van een jetlag. Ze hebben gemiddeld 9 tot 10 uur slaap nodig, maar ze worden pas laat moe en gaan te laat naar bed. Dit komt door het slaaphormoon melatonine, dit wordt bij pubers pas laat aangemaakt, waardoor ze pas laat op de avond slaap krijgen. Het is normaal dat een puber in het weekend het liefst lang uitslaapt, hij moet zijn slaap van de hele week inhalen.
10
VRAAG
Hoe gaat u om met een puber die ’s avonds niet naar bed wil, en er ’s morgens met geen stok uit te krijgen is?
?
Tips: Het is belangrijk dat uw puber voldoende slaapt. Lukt dat doordeweeks niet omdat hij naar school moet? Laat hem dan in het weekend uitslapen. Dat heeft hij echt nodig. En zo voorkomt u dat hij een chronisch slaapgebrek opbouwt.
En neem het hem niet kwalijk.. Uw kind kan zich behoorlijk verzetten ’s ochtends omdat hij nog moe is. Houd er rekening mee dat zijn negatieve emoties niet op u gericht zijn: zijn veranderende bioritme speelt hem gewoon parten.
11
U kunt de puberteit zien als een grote reorganisatie. Er gebeurt van alles, er vinden grote veranderingen plaats op allerlei gebieden. Er zijn eigenlijk drie ontwikkelingen die naast elkaar, door elkaar heen, plaatsvinden: • Lichamelijke ontwikkeling • Cognitieve ontwikkeling • Sociaal-emotionele ontwikkeling
12
Wist u dat pubers gemiddeld in 6 jaar tijd 22 kilo aankomen en 30 cm groeien?
Gemiddeld begint de puberteit bij meisjes tussen de 10 en 15 jaar en bij jongens 1 tot 2 jaar later. Meisjes doen gemiddeld 4 jaar over hun groei in de puberteit. De ontwikkeling verloopt bij jongens ook wat langzamer. Jongens doen gemiddeld 6 jaar over hun groei in de puberteit. Wat verandert er allemaal nog meer? Hormonen gieren door het lijf en zorgen voor oa lichamelijke veranderingen, geslachtsklieren die gaan werken, schaamhaar, puistjes, borsten, emotionele wisselingen, menstruatie en snorren en baarden. Dit kan behoorlijk verwarrend zijn, en voor ongemakkelijke situaties zorgen. Als ouder kunt u het ‘schattig of aandoenlijk’ vinden als de stem van uw zoon overslaat door de beginnende baard in de keel. Hijzelf denkt daar waarschijnlijk anders over.
13
Er wordt heel veel onderzoek gedaan naar de hersenen. We weten dat de hersenen zich ontwikkelen tot ongeveer het 24e jaar. Bij ongeveer 6 jaar zijn de hersenen het grootst, daarna worden ze kleiner maar worden er meer verbindingen gelegd, en worden de verbindingen sterker gemaakt. De hersenen bestaan uit verschillende gebieden die allemaal voor iets anders verantwoordelijk zijn. Het gebied dat verantwoordelijk is voor het gezichtsvermogen (blauw) is bv het eerst klaar, daarna volgt het middelste deel (groen), zorgt voor de coördinatie van de motoriek en de emotie (temporale cortex). De rijping van de frontale cortex (rood) duurt het langst en ontwikkelt door tot ongeveer 24 jaar. Dit is het gedeelte dat alles controleert en bestuurt. Hoe komt dat nou dat pubers zo veel moeite hebben met lange termijn doelen, of zoveel moeite hebben met het inplannen van hun huiswerk, geen idee hebben hoe een ander zich kan voelen en het lastig vinden om met onbekende situaties om moeten gaan? Dit komt omdat deze taken uitgevoerd worden door de prefrontale cortex, het stukje hersenen dat pas het laatst af is. Dit verklaart waarom volwassenen (meestal) minder moeite hebben met de lange termijn gevolgen inzien van bv alcoholgebruik, en pubers in het hier en nu leven en zich er niet druk om maken.
14
De emotiegebieden in de hersenen worden dus eerder aangelegd. Maar omdat de prefrontale cortex nog in ontwikkeling is, kunnen pubers hun emoties nog niet zo goed onder controle houden, wat zorgt voor heftige emoties en stemmingswisselingen. Soms reageren ze heel verstandig, het andere moment zijn ze niet voor rede vatbaar en heel emotioneel.
?
VRAGEN
Herkent u dit? Kunt u voorbeelden noemen?
Meer achtergrondinformatie Dopamine De heftige emoties komen ook door de dopamine: pubers zijn extra gevoelig voor dopamine. Dopamine is een stof die bv extra aangemaakt wordt als je verliefd bent. Het zorgt voor een gevoel van genot en blijdschap. Door dopamine krijg je meer energie en ben je meer gefocust. Dit wordt nog eens versterkt doordat je spieren meer adrenaline afscheiden, waardoor je actiever wordt, en je bloedvaten zich vernauwen en je hartslag omhoog gaat, wat zorgt voor een gevoel van alertheid. Pubers krijgen dus een enorme kick van het verliefd zijn. Gaat het mis, dan komt daar nog een heftige emotie bovenop. Vooral omdat ze op die leeftijd niet goed weten dat dit vreselijke verdriet meestal na een week of zes wel overgaat. Dat overzicht hebben ze nog niet.
15
Eerder negatieve emoties De prefrontale cortex is ook verantwoordelijk voor het beoordelen van emoties waardoor kun je inschatten wat met emoties bedoeld wordt. Pubers zien eerder negatieve emoties, ook al is dit niet het geval. Een puber kan het gevoel hebben dat u boos kijkt bv, terwijl u neutraal kijkt. Ook voelen ze zich sneller aangevallen, waardoor ze ook weer agressiever reageren. Dit komt ook omdat ze minder relativeringsvermogen hebben. Minder inlevingsvermogen Doordat ze dus minder goed emoties kunnen inschatten, vinden ze het ook moeilijker om zich in een ander in te leven. Daardoor kan het lijken alsof ze zich niets van een ander aantrekken en alleen op zichzelf gericht zijn. Lage impulscontrole De emotiegebieden zijn ook stimulerende systemen (nu doen!, eerst genieten!), die normaal in toom gehouden worden door de prefrontale cortex. De prefrontale cortex controleert als het ware je gedrag. Die zorgt ervoor dat je eerst gaat nadenken over de gevolgen. Voorbeeld: Op een feest biedt iemand een drankje aan. Uw kind denkt: “Ik wil nu dat drankje hebben! Want daar heb ik zin in, doe ik gezellig mee”. De prefrontale cortex zou er dan voor zorgen dat hij daarna denkt “Maar ik wilde vanavond nog gaan leren want ik heb morgen een proefwerk. Als ik nu alcohol drink kan ik straks niet goed leren en een onvoldoende voor biologie (prefrontale cortex).” Maar dat deel is nog niet ontwikkeld, dus waarschijnlijk zal hij het drankje aannemen. De prefrontale cortex houdt normaal ook de impulsen in bedwang. Maar pubers hebben daar dus meer moeite mee. Een directe beloning (een drankje) weegt zwaarder dan een beloning straks (goed cijfer voor proefwerk). Dit is ook de reden dat pubers gevoeliger zijn voor de directe beloning (nu lekker drankje), dan voor eventuele straf die meestal pas op langere termijn is. Dit is ook iets waar u rekening mee kunt houden met opvoeden. Roekeloosheid Het niet onder controle houden van de impulsen vertaalt zich soms in roekeloosheid, het gaat om de kick die ze tijdens het moment beleven. En denken dus niet na over eventuele gevolgen.
16
Hierbij een filmpje van een typisch voorbeeld van een jongen die niet over de gevolgen van zijn actie heeft nagedacht, zich laat leiden door zijn impuls en vrij roekeloos is... http://www.youtube.com/watch?v=br8OApdy0v4 NB Zet het filmpje op een usb stick als er geen internetverbinding is.
17
De hersenen zorgen er ook voor dat een puber zich ook op sociaal en emotioneel gebied ontwikkelt. In de puberteit staat het vormen van een eigen identiteit centraal. De kern waarop een puber een antwoord moet vinden is: Wie ben ik? (thuis, op school, bij vrienden?), Wat vind ik?, Wat kan ik? In één zomervakantie kan een kind heel anders gaan doen, denken en voelen. Donald Duck wordt Tina, lego kan de kast in en knuffelen is stom. Dit hoort allemaal bij de sociaal emotionele ontwikkeling. Losmaken van ouders en afzetten Om een eigen persoon te worden is het voor een puber nodig om los te komen van de afhankelijke relatie met de ouder. Dit is een noodzakelijk proces want elk mens moet leren op eigen benen te staan en zelf verantwoordelijkheid te dragen voor zijn eigen leven. Sommige kinderen zetten zich heftig af tegen hun ouders om zichzelf en anderen te bewijzen dat ze iemand anders zijn dan ‘de dochter/zoon van…”. Zo ontwikkelen ze een eigen mening en ook een eigen smaak qua kleding en uiterlijk. Ze zijn allergisch voor uw bemoeienis en willen het liefst alles zelf bepalen. Bovendien denken ze dat ze dit al prima kunnen. Ze willen zelf iemand zijn en zijn hard op zoek naar wie dan wel. Het is vaak een verwarrende periode die veel onzekerheid oproept. Leeftijdgenoten Ze maken zich dus los van hun ouders, en binden zich daarvoor in de plaats meer aan leeftijdsgenoten. Leeftijdgenoten zijn heel belangrijk bij de opbouw van een eigen identiteit. Leeftijdgenoten zijn lotgenoten, ze begrijpen ze elkaar direct en kunnen zich gemakkelijk inleven in elkaar. Samen bepalen ze wat ‘in’ is op het gebied van bijvoorbeeld kleding of muziek. Belangrijk hierbij is dat ze vooral niet willen opvallen, dus ze passen hun uiterlijk en gedrag aan aan de groep.
18
Verder geeft het gevoel dat je iemand bent en ergens bij hoort je een gevoel van (zelf) vertrouwen. Daarom vinden pubers hun vriendenclub zeer belangrijk. Ze hebben steun aan elkaar bij het loskomen van hun ouders, om zo hun eigen identiteit te vinden. Ze leren op deze manier met een groep omgaan, vriendschappen aangaan en onderhouden, en bepaalde interesses te ontwikkelen. • Emotioneel gevoelig Heftige emoties, maar ook snel emotioneel. Pubers reageren bijzonder gevoelig op allerlei dingen, waardoor hele scènes kunnen ontstaan over ‘normale’ zaken. • Experimenteren Om te ontdekken wie je bent, wat je wilt, wat je kan is het belangrijk om te experimenteren. Al experimenterend met verschillende rollen en door reacties van anderen, ontdekt een puber ideeën over zichzelf en zo komt stukje bij beetje de identiteitsontwikkeling op gang. Experimenteren is nodig om grenzen te verkennen en om erachter te komen wie je zelf wilt en kunt zijn. Het is een manier om te toetsen. Het is belangrijk om dit te kunnen en te mogen doen; hoe weet je anders wie je wel/niet bent, wat je wilt, wat je kunt en wat je vindt? Dus gaan pubers experimenteren met hun uiterlijk, gekleurd haar, piercing. Of dingen uitproberen zoals drank, roken, etc. Nadeel voor veel ouders is dat ze hierbij vaak risico’s nemen. Dit komt omdat ze nog geen angstgevoel kennen, ze denken niet na over de mogelijke gevolgen.
19
VRAAG Hoeveel jongeren in de brugklas drinken regelmatig alcohol? (Regelmatig wil zeggen: elke maand) Antwoord: 3,7 procent Hoeveel jongeren van 15 jaar drinken regelmatig alcohol? Antwoord: 46,7 procent*
?
U ziet dat de stijging van het aantal jongeren dat alcohol drinkt tussen de 12 en 15 groot is. Hoe komt dit? In de brugklas zijn ze er nog niet zo mee bezig, maar naarmate ze ouder worden, wordt het experimenteren belangrijker, vertonen meer pubers risicogedrag en gaan op zoek naar verleidingen. Doordat ze supergevoelig zijn om bij de groep te horen en hun beloningscentrum in de hersenen (gericht op kicks, sensatie en gevaar) erg hard ontwikkelt, zie je dat alcoholgebruik bv toeneemt. Wat kunt u als ouder het beste doen? Stel regels en leg uit waarom u niet wilt dat uw kind alcohol drinkt, rookt of drugs gebruikt. Uit onderzoek is bekend dat als ouders hierover streng zijn, en afspraken maken dat hun kind tot 18 jaar niet rookt en drinkt bv, dit beschermend werkt, en kinderen hiermee pas later gaan beginnen. Regels stellen helpt dus! NB: Veel kinderen denken dat heel veel van hun leeftijdsgenoten al drinken, terwijl de cijfers laten zien dat dat absoluut niet waar is. Het is belangrijk om het daarover te hebben met kinderen. Een ander feit is dat jongeren tot 16 jaar in NL gemiddeld de laatste jaren minder zijn gaan drinken. Het aantal bingedrinkers is wel gestegen en blijft een zorg. * Cijfers komen uit het HBSC onderzoek uit 2013
20
Verder met de sociaal emotionele ontwikkeling.. Het ontstaan van het zelfbeeld Een kind krijgt een beeld van zichzelf door ervaringen met anderen. In eerste instantie zijn dat de ouders, broertjes, zusjes. Maar later ook door opa’s, oma’s, docenten, vriendjes en vriendinnetjes en andere mensen waar hij mee te maken krijgt. “Dat kun je goed”, “Wat ben je toch een schat”, “Jij kunt ook nooit stilzitten”, “Houd nou toch eens op”, “Je bent al weer vervelend...enz. Al die reacties komen binnen en samen met de eigen gedachten en gevoelens vormen zij het zelfbeeld van een kind. De andere mensen fungeren als spiegels. Negatief en positief zelfbeeld Als een kind voornamelijk positieve reacties zoals complimentjes, aanmoedigingen, knuffels enz. van anderen krijgt, wordt het zelfbeeld daarmee positief beïnvloed. Bij een positief zelfbeeld heb je vertrouwen in eigen kunnen; “Mam, bemoei je er niet mee, ik kan het heus zelf wel…”. Een negatief of laag zelfbeeld zorgt voor negatieve gevoelens over jezelf: “Dat kan ik toch niet” of “Ik weet nu al dat ik die toets niet haal”. Als een kind regelmatig negatieve ervaringen opdoet, zoals kritiek, gevit of beschuldigingen, kan het langzaam het idee krijgen dat het slecht, dom of minderwaardig is. Op www.mindyourownlife.nl kunt u of uw puberdochter/-zoon testen hoe het zelfbeeld is. Wat is het belang van een positief zelfbeeld in de puberteit? Eigenlijk is een positief zelfbeeld voor iedereen van belang. Maar juist in de puberteit is het hebben en verder ontwikkelen van een positief zelfbeeld van groot belang omdat juist in deze fase het leven door alle veranderingen behoorlijk op zijn kop kan staan. In deze fase zal toegewerkt moeten worden naar zelfstandigheid. Ze experimenteren, toetsen, proberen uit en oefenen volop.
21
Een positief zelfbeeld kan ervoor zorgen dat een puber beter kan uitzoeken en kiezen wie of wat hij/zij uiteindelijk wil zijn. De invloeden van buitenaf worden steeds groter bijvoorbeeld leeftijdsgenoten. Met een positiever zelfbeeld ben je beter in staat om je eigen grenzen aan te geven en dus minder beïnvloedbaar voor ‘slechte’ invloeden of groepsdruk. Een puber durft naarmate hij meer zelfvertrouwen krijgt meer afstand te nemen van meningen en opvattingen waar hij het niet mee eens is.
22
De rol van ouders in de puberteit Ouders denken vaak dat hun invloed minder wordt naarmate hun kind ouder wordt. Natuurlijk spelen leeftijdsgenoten en vrienden een steeds belangrijkere rol maar dit wil niet zeggen dat de invloed van ouders minder wordt. Sterker nog, de thuissituatie blijft enorm belangrijk, en u heeft dus misschien wel meer invloed dan u zelf denkt. Een belangrijk advies is om meer te letten op wat goed gaat bij uw kind. Waarschijnlijk ben u meer gewend op te reageren op wat uw puber fout doet. Dat is logisch want daar heeft u meer last van. Misschien bent u vanuit uw eigen opvoeding ook niet gewend om complimenten te geven of vindt u uw kind daar nu te groot voor. U moppert als uw dochter zijn kleren laat slingeren maar vergeet iets te zeggen als zij ze in de wasmand gooit. Pubers krijgen soms heel wat negatief commentaar over zich heen. Wat ouders zich mogelijk niet realiseren is dat je daarmee de verkeerde kant op werkt. De meeste aandacht en energie besteed je aan gedrag dat je niet wilt. Wat kunt u doen? • Een van de beste manieren om kinderen te helpen een positief zelfbeeld op te bouwen, is ze te laten zien wat ze kunnen en ze er een compliment voor te geven (heel praktisch, bv bij sport, of bij het zelfstandig oplossen van een ruzie met broer of zus). • Het is belangrijk om uw kind wat meer verantwoordelijkheden te geven, vraag uw kind bv om hulp bij uitleg over uw eigen telefoon, of laat uw kind meedenken over de vakantiebestemming, of het avondeten verzorgen. • Doe dingen samen, organiseer een leuk dagje weg samen, of ga weer eens samen naar de film. • Ga kijken naar uitvoeringen of wedstrijden en laat zien dat u betrokken bent.
23
OPDRACHT
kan plenair uitgevoerd worden of bv in tweetallen Vertel uw buurman of buurvrouw op welke manier u uw kind wel eens een compliment geeft met iets. Of op welke manier u laat merken dat u hem of haar waardeert? Vindt u het makkelijk om te doen om complimenten te geven, leuk misschien? Gaat het vanzelf, of heeft u er moeite mee omdat u vaak met uw kind in de clinch ligt? Wissel uit, misschien kunt u iets leren van de ander.
24
Het is goed om u te realiseren dat op het moment dat uw kind puber wordt, er in uw eigen ontwikkeling ook het een en ander gaande is. Vaak is het zo dat op het moment dat kinderen gaan puberen, hun ouders ook in een fase zitten waarin ze zichzelf vragen stellen over het leven en de balans gaan opmaken: “Wat heb ik eigenlijk bereikt tot nu toe? Doe ik het goed zo, en wil ik doorgaan zoals ik het altijd gedaan heb? Hoe gaat het eigenlijk met mijn relatie?“ Voor de een zal dit soort vragen herkenbaarder zijn dan voor de ander, maar het is goed om hier even bij stil te staan. Net op het moment dat uw kind door allerlei fases en ontwikkelingen gaat, gaan ouders ook door een soms ingewikkeld proces in hun leven. Wat verandert er nog meer? Kinderen gaan anders tegen hun ouders aankijken. Vroeger idealiseerden kinderen hun ouders nog, nu ze puber zijn verandert dat wel eens. Het gaat van: “Mijn ouders weten altijd alles…” naar: “Ik weet zelf hoe het zit.” En : “Ik heb jou echt niet nodig, dat kan ik zelf wel.” Dit kan soms leiden tot conflicten en ouders kunnen zich niet gewaardeerd voelen, of gefrustreerd, of afgewezen. Ze zullen een manier moeten zien te vinden om met deze veranderingen om te gaan. En hoe doet u dat nou? Het beste is om als ouder duidelijk, assertief en ondersteunend tegelijk te zijn. Wat houdt dat dan in? Pubers hebben regels en duidelijke grenzen nodig van hun ouders, maar ook ouders die dichtbij ze staan en ouders waar ze zich gesteund door voelen (ook al laten ze in hun gedrag vaak iets heel anders zien..). We kennen allemaal het beeld wel van kleuter die omkijkt om te checken of zijn ouders nog in beeld zijn als hij wegloopt. Ook al lijkt het niet zo, een puber heeft ook behoefte aan een vertrouwelijke band met zijn ouders, en te weten dat zijn ouders hem steunen.
25
OPDRACHT (OPTIONEEL)
kan plenair uitgevoerd worden of bv in tweetallen Laat de ouders groepjes vormen van 3 a 4 personen. Geef elk groepje een kaartje waarop een casus staat, en laat de groepjes discussiëren over de casus. Na 10 minuten ongeveer kunt u de opdracht plenair bespreken en enkele groepjes vragen hun antwoorden te delen.
Casus 1 Uw zoon van 13 gaat naar een feestje op de voetbalclub. Hij wordt zo meteen opgehaald door een paar teamgenoten, en staat in de badkamer zijn haar nog even goed te doen. U wilt hem graag nog even wat goedbedoelde adviezen meegeven. Hoe doet u dit, liefst zonder dat het ruzie wordt?
Casus 2 Uw dochter van 13 gaat dit weekend naar een slaapfeestje van haar beste vriendin. Er komen acht meiden en de ouders van de jarige zijn niet thuis. U wilt graag met haar een paar afspraken maken over het weekend. Hoe pakt u dit aan?
Nabespreken casussen • U kunt eerst een paar algemene vragen stellen: • Was het herkenbaar? Kent u deze situaties? • Moeilijk of makkelijk te beantwoorden? • Was iedereen het eens met de aanpak, of waren er verschillen? Mogelijke tips en antwoorden bij de casus 1 • Geef hem een compliment of zeg iets aardigs over zijn outfit/kapsel, dat hij lekker ruikt.. • Overstelp hem niet met adviezen maar kies er een die u echt belangrijk vindt. • Bv U maakt zich zorgen dat er gedronken gaat worden, er zijn ook oudere kinderen op het feest. Herinner hem aan de afspraak die u mogelijk al eerder heeft gemaakt en leg uit dat u zich toch een beetje zorgen maakt en daarom nog even bij hem wil checken of hij zich aan de afspraak gaat houden. • Let op: het heeft geen zin om nu, op het laatste moment nog allerlei nieuwe afspraken te gaan maken en uit te gaan leggen waarom u het niet goed vindt dat hij alcohol drinkt. Daar is dit moment iets te laat voor…Plan dit gesprek vast in voor een volgende keer. • Vergeet hem vooral niet heel veel plezier te wensen bij het feest!
26
Mogelijke tips en antwoorden bij de casus 2 • Probeer neutrale vragen te stellen over het slaapfeestje, en ga niet vast invullen wat er volgens u allemaal gaat gebeuren. ‘Wie komen er allemaal?’ Wat gaan jullie eigenlijk doen?’ werkt beter dan: ‘En dan wordt er zeker ook alcohol in huis gehaald’, ‘En dan gaan jullie zeker uit, als die ouders er toch niet bij zijn.’ • Leg uit waar u mee zit, waar u zich mogelijk zorgen over maakt. (Dat er stiekem toch drank gehaald wordt, of dat ze toch uitgaan, de kaarsen laten branden, de frituur aan laten staan enz..). Pubers zijn vaak eerder onder de indruk van gevoelens dan voor rationele argumenten van ouders. • Laat uw kind zelf oplossingen bedenken, dat werkt vaak beter dan dat u zelf iets voorstelt. En geef haar vervolgens ook het vertrouwen. Pubers krijgen meer verantwoordelijkheden naarmate ze ouder worden, ze moeten daarmee ook kunnen experimenteren. En spreek ook af wat er gebeurt als uw dochter zich achteraf niet aan de afspraken heeft gehouden. • Dit is mogelijk een goed moment om de afspraak van NIX met elkaar te maken (niet roken en drinken tot 18 jaar). • Vergeet niet dat dat om iets leuks gaat (een slaapfeestje!) en gun uw dochter ook het plezier daarvan.
27
Er bestaan natuurlijk een hele hoop verschillende opvoedstijlen. Van heel streng, tot enorm vrij en alles wat dat tussenin zit. Het is natuurlijk heel lastig om te zeggen wanneer u een goede ouder bent, en het is ook niet bedoeling dat de opvoeding helemaal anders zou moeten, want opvoeding is heel persoonlijk en dat laten we graag aan u over. Wat we wel weten uit onderzoek is dat ouders ook tijdens de puberteit een grote invloed hebben op het gedrag van hun kind. En we weten ook dat zowel een hele strenge opvoeding (controleren, verbieden, weinig tolerantie), als een hele vrije opvoeding (alles toelaten zonder grenzen, geen sancties of regels) niet bijdragen aan de ontwikkeling van een verantwoordelijke, onafhankelijke puber. Maar hoe dan wel? Er liggen valkuilen op de loer waar we allemaal wel eens intrappen: commanderen zonder uitleg, waarschuwen of dreigen, oordelen, oplossingen aandragen, schelden of sarcastisch reageren, zeuren, de slachtoffer spelen, vergelijken met een ander kind in het gezin…. Herkenbaar? Dus nogmaals de vraag… hoe dan wel?
28
Kinderen willen weten waar ze aan toe zijn, ze hebben behoefte aan duidelijkheid. Maak samen goede regels Alle ouders willen natuurlijk een leuke ouder zijn, en vinden het soms moeilijk om streng te zijn. Want ‘als je te streng bent keren ze zich van je af en ben je ze helemaal kwijt.’ Maar pubers hebben moeite met prioriteiten stellen, risico’s inschatten en beslissingen nemen, en hebben daar juist hun ouders voor nodig. Ouders vervangen als het ware hun prefrontale cortex. Dat is de beste reden om als ouder af en toe nee te zeggen. Ja zeggen is natuurlijk makkelijker, maar grenzen stellen is beter. Het is dan wel belangrijk om uit te leggen waarom u die regels stelt. Jongeren begrijpen dat niet altijd automatisch. Wat voor ons heel logisch is, is voor pubers niet altijd logisch omdat ze niet nadenken over de gevolgen. Vervolgens is het belangrijk om de regels ook te handhaven, en af te spreken wat er gebeurt als je je niet aan de regels houdt.
29
Hoe maak je nou een duidelijke afspraak? In de lessen aan de kinderen (Frisse Start) is er aandacht voor de afspraak van NIX. Dit is de regel dat jongeren niet roken en drinken tot 18 jaar. Het is goed om deze regel ook met uw kinderen af te spreken. Kinderen die later beginnen met roken en drinken lopen minder kans om op latere leeftijd problemen te krijgen met het middel of om bv verslaafd te raken. Bovendien kunnen kinderen onder de 18 die alcohol bij zich hebben een boete krijgen omdat dat bij de wet verboden is. Er is ook veel onderzoek gedaan naar alcohol en opvoeding, en daaruit weten we dat als ouders thuis duidelijke regels hebben (niet drinken onder de 18), de kinderen pas op latere leeftijd beginnen met drinken, en als ze dan drinken, ze minder drinken. Strenge regels stellen helpt dus! Door alcohol kunnen pubers nog roekelozer worden dan ze al zijn, waardoor ze eerder dingen doen die ze normaal niet zouden doen, bijvoorbeeld: onveilige seks, beginnen met roken.
In de folder Hoe help ik mijn kind nee zeggen tegen roken, drinken en blowen kunt u meer specifieke informatie vinden over dit onderwerp. (uitdelen bij de ouderavond, gratis bij het Trimbos-instituut te bestellen)
30
Verder met de opvoedtips.. Het is belangrijk dat uw kind weet dat u interesse hebt in hem. Weet wie zijn vrienden of vriendinnen zijn, wat er leuk is in zijn leven en wat minder. Waar hij blij van wordt of zich enorm aan ergert. Het is de kunst om betrokken te blijven zonder dat uw kind het gevoel heeft dat u zijn privacy schendt.. Af en toe een compliment kan heel goed zijn voor het zelfvertrouwen. En probeer ook echt tijd vrij te maken om te praten met elkaar. Dat hoeft echt niet altijd met een pot thee aan de keukentafel, maar ook als u samen met de auto ergens heenrijdt, of fietst. Naast elkaar kan het soms makkelijker zijn om over bepaalde dingen te praten dan wanneer je recht tegen over elkaar zit.
31
U heeft allemaal prachtige tips gehoord en natuurlijk gaat het in de praktijk vaak anders.. Wat kunt u het beste doen als uw kind zich niet aan de afspraken houdt, of niet luistert bijvoorbeeld? • Spreek uw kind meteen aan op het ongewenste gedrag, en niet pas achteraf. • Blijf rustig en zeg duidelijk wat u wilt. Bijvoorbeeld: we gaan over 10 minuten eten, ik wil dat je je telefoon weg doet en aan tafel komt. Nog een tip: Schreeuw uw verzoek niet vanuit de keuken, maar loop naar uw kind toe. • Geef ook een compliment als het gelukt is • Dreigen werkt niet. Uw kind denkt hierdoor dat hij sowieso alleen maar hoeft te reageren op verzoeken waar een dreigement aan gekoppeld is. • Lukt het niet en gaat het mis? Zorg dan voor een logische consequentie, die past bij het probleem. Bijvoorbeeld: Lever je telefoon maar een uur in. U hoeft niet in discussie te gaan en alleen maar uit te leggen: We gaan eten, ik heb je gevraagd om je telefoon weg te doen, dat heb je niet gedaan, dus neem ik hem af en krijg je hem over en uur weer terug. • ….en ook: Zeg zelf ook sorry als dat nodig is, of geef toe als u zelf misschien niet heel handig heeft gecommuniceerd. Uw kind zal zich daardoor ook serieus genomen voelen.
32
Opvoeders/ouders zijn onmisbaar. Ik hoop dat u meer inzicht heeft gekregen in uw puber, en begrijpt waarom ze doen zoals ze doen. En hoewel het lijkt alsof de pubers van tegenwoordig veel meer kennis van alles hebben, ze hebben dezelfde onzekerheden als wij vroeger en moeten nog veel leren. En daar hebben ze u als ouders/opvoeders hard bij nodig! U heeft nog steeds veel invloed, misschien wel meer dan u zich realiseert. De kunst met pubers is om uw kind aan de ene kant positief te stimuleren en aan de andere kant op een goede manier te begrenzen.
?
VRAAG
De puberteit is een spannende tijd, en kan ook echt heel lastig zijn. Heeft u nog tips uit eigen ervaring, waar andere ouders iets aan kunnen hebben?
33
34
Colofon Uitgave Samenstelling Ontwerp en opmaak
Trimbos-instituut Boukje van Vlokhoven AlbertsKleve, bureau voor grafisch ontwerp BNO
Deze ouderavond is oa samengesteld op basis van een aantal bestaande ouderavonden: • Het puberbrein van de GGD Hart voor Brabant • Van groep 8 naar de brugklas van de GGD Hart voor Brabant • De ouderavonden van de Amerikaanse interventie Unplugged Met medewerking van: Sietske Algera Aafke Beekhof Hadewig Bijsterveld Astrid Sterk Marleen Cremers Yvon Dieks Marijke Bouts Marleen Engelbarts Leo Clarijs Cath Mc Givern Hera Borst
Steffie Moonen Joke Beekes Debbie van der Linden Joline van Lier Vera Kraijer Eugenie van de Sluis Margriet de Winkel Danielle Boot Roxanne Dellemijn Nicole van Bergen Heidy de Mol
2015
De gezonde school en genotmiddelen
35
Noor Pleging Willemien Rietberg Armida Panka Brenda Riegman Jan Hesen Peter Veldhuis Els van Belle-Drost Iris Hilderink Danielle Krielle-Boon Hettie Rensink
