Focused on What Really Matters. Focused on What Really Matters. Gepersonaliseerde kankertherapie
Fo c u s e d o n W h a t Re a l l y M a t t e r s
1
Gepersonaliseerde kankertherapie - hoe het werkt gezonde cel nucleus met gezond DNA
gezond DNA
herschikking van genen
celdeling
proliferatie van genetisch veranderde dochtercellen; er kan kanker ontstaan
tumor
behandeling met een middel dat past bij het genetisch profiel van de tumor
Modern kankeronderzoek richt zich op de genetische ‘triggers‘ van kankergroei, zoals een specifieke herschikking van genen of mutaties. Als wetenschappers erin slagen het genetisch profiel van een tumor te identificeren, kan deze veel gerichter worden behandeld met geneesmiddelen die ingrijpen in de cellulaire metabole processen die door genetische veranderingen in gang worden gezet. Op dit moment wordt personalized medicine al toegepast voor de behandeling van verschillende soorten kanker, zoals melanomen, borst-, bloed- en longkanker. 2
Fo c u s e d o n W h a t Re a l l y M a t t e r s
1
De nieuwe standaard voor de behandeling van kanker “Gepersonaliseerde geneeskunde is simpelweg geneeskunde. Het doel is het accuraat diagnosticeren van ziekten en deze vervolgens effectief behandelen. De nieuwste diagnostische methoden, ontwikkelingen in de genetica en resultaten van modern geneesmiddelenonderzoek stellen ons in staat dit doel te bereiken.” D r. Andreas Penk, President van Pfizer Oncology Europe
Gepersonaliseerde oncologie is een veelbelovende nieuwe benadering van wetenschap en medische zorg. De toepassing van nieuwe moleculaire en diagnostische technieken maakt zeer gericht gebruik van geneesmiddelen mogelijk die passen bij de genetische eigenschappen van bepaalde aandoeningen. Op deze manier krijgen patiënten de behandeling die de beste resultaten voor hen oplevert. Verbetering van de nauwkeurigheid van behandelingen De individuele eigenschappen van een patiënt worden vaak beschouwd als bepalend voor de behandelwijze. Hieronder vallen eerdere behandelingen, omgevingsfactoren, gedragsvoorkeuren en het genetisch profiel van de patiënt. Met name bij gepersonaliseerde geneeskunde staat het genetisch profiel van aandoeningen centraal, omdat daaruit informatie kan worden verkregen op basis waarvan de meest geschikte behandeling kan worden gekozen. Er bestaan verschillende synoniemen voor gepersonaliseerde geneeskunde, zoals geneeskunde op maat en gestratificeerde of geïndividualiseerde geneeskunde. In alle gevallen wordt bedoeld dat er naar een betere match wordt gezocht tussen geneesmiddelen/behandelingen en de patiënt. Met behulp van moleculaire tests en de toepassing van nieuwe diagnostische technieken kunnen artsen de nauwkeurigheid van behandelingen verbeteren en het aantal ineffectieve behandelingen en ongewenste bijwerkingen verminderen. Gepersonaliseerde geneeskunde voor de behandeling van kanker In de oncologie weten we al heel lang dat niet elke kankerbehandeling geschikt is voor elke tumor of effectief is bij elke patiënt. Inzicht in de complexiteit van kanker is zeer waardevol, aldus Mace Rothenberg, Senior Vice President van Clinical Development & Medical Affairs bij Pfizer Oncology: “In de afgelopen decennia is ons begrip van kanker veranderd van een eenvoudig beeld van één enkele aandoening naar inzicht in een complexe groep van aandoeningen met verschillende oorzaken.” Vooruitgang op het gebied van genoomonderzoek heeft het mogelijk gemaakt kankerpatiënten effectiever te behandelen door therapieën te ontwikkelen voor specifieke patiëntgroepen.
Fo c u s e d o n W h a t Re a l l y M a t t e r s
3
2
Ontcijfering van het genoom een doorbraak in kankertherapie “We staan aan de vooravond van een ware revolutie in de geneeskunde: de traditionele benadering van ‘one size fits all’ zal plaatsmaken voor een veel effectievere strategie waarbij elke individu als uniek wordt beschouwd met specifieke eigenschappen die bepalend zijn voor de gekozen benadering om gezond te blijven.” Francis S. Collins
Directeur van de National Institutes of Health in de Verenigde Staten en voormalig directeur van het menselijk genoomproject (Human Genome Project), in: The Language of Life: DNA and the Revolution in Personalized Medicine, Harper-Collins 2009, p. 14
Het bepalen van de sequentie van het menselijk genoom was een mijlpaal in het genetisch onderzoek in de 21e eeuw. Het betekende bovendien een doorbraak voor de ontwikkeling van geneesmiddelen tegen kanker. Tenslotte ontstaat kanker door genetische mutaties en herschikkingen die gezonde cellen in tumorcellen veranderen. Nu het menselijk genoom is ontcijferd, zijn wetenschappers beter dan ooit tevoren in staat te zoeken naar genetische mutaties of herschikkingen die verantwoordelijk zijn voor de vorming van kankercellen. Gerichte behandeling op basis van genetische tumorprofielen Oncologen weten dat de genetische oorzaken van kanker kunnen verschillen, evenals het soort kanker en het verloop van de ziekte. Een belangrijk onderdeel van gepersonaliseerde geneeskunde is het ontwikkelen van nieuwe geneesmiddelen die zijn gericht op de genetische tumorprofielen van bepaalde patiëntgroepen. Voor patiënten betekent dit dat zij effectiever behandeld kunnen worden met minder bijwerkingen. Kanker aanpakken bij de bron Tegenwoordig vormen gepersonaliseerde geneesmiddelen al een standaardbehandeling voor patiënten met bepaalde vormen van longkanker, borstkanker en leukemie. Er ontstaat een nieuwe benadering ten aanzien van de behandeling van kanker. Bij conventionele behandelwijzen wordt gebruikgemaakt van chirurgie, radiologie en chemotherapie om aangetaste organen in een bepaald stadium van de ziekte te behandelen. Bij gepersonaliseerde therapieën wordt kanker bij de bron aangepakt, de zgn. oncogene ‘drivers’. Dit zijn genetische producten die de groei van kankercellen kunnen activeren of bevorderen.
4
Fo c u s e d o n W h a t Re a l l y M a t t e r s
3
Twee kanten van dezelfde medaille diagnostische tests en gepersonaliseerde behandeling “Oncologen ervaren vaak dat een bepaalde behandeling slechts bij een kleine groep patiënten met een specifieke vorm van kanker goed aanslaat. Gezien de aanzienlijke genomische heterogeniteit van tumoren is het niet verwonderlijk dat patiënten verschillend reageren op dezelfde behandeling.” Ultan McDermott / James R. Downing / Michael R. Stratton Genomics and the Continuum of Cancer Care, N Engl J Med 2011, 264: 340–350
Genetisch onderzoek naar tumorcellen vormt een essentieel onderdeel van gepersonaliseerde kankertherapieën. Op basis van preliminair bloed- of weefselonderzoek kan worden bepaald of een geneesmiddel een goede match is, en kan worden ingeschat hoe groot de kans is op een succesvolle behandeling. Specifieke genetische tests kunnen daarom een goede leidraad zijn voor keuzes met betrekking tot de behandelwijze. Bij dergelijke tests wordt met name gescreend op biomarkers. Aan de hand van biomarkers kunnen genetische afwijkingen in het lichaam worden geïdentificeerd en diagnoses worden gesteld. Wat is een biomarker? Biomarkers zijn cellen, eiwitten of genen in tumoren die kunnen worden aangetoond in weefsels of bloed of andere lichaamsvloeistoffen. Ze zijn gerelateerd aan een ziekte of een subtype van een ziekte, zoals een subtype van kanker. Waarom worden biomarkers gebruikt om een diagnose te stellen? Aan de hand van biomarkers kan worden ingeschat hoe groot het risico is dat bepaalde vormen van kanker terugkomen, hoe de tumorgroei zich zal ontwikkelen, en hoe effectief een behandeling is voor een bepaalde vorm van kanker. Zijn voor alle kankersoorten biomarkers bekend? Nee, maar in veel gevallen worden ze door artsen gebruikt om te beslissen welke behandeling ze zullen geven, zoals bijvoorbeeld in de moderne hematologie. Gepersonaliseerde geneeskunde vertrouwt op geïdentificeerde biomarkers in tumoren, omdat ze voor artsen een leidraad vormen bij het bepalen van de meest geschikte en meest effectieve behandeling voor de desbetreffende patiënt.
Fo c u s e d o n W h a t Re a l l y M a t t e r s
5
Biomarkers en het diagnostische proces
patiënt
monsters van weefsel, bloed of overige lichaamsvloeistoffen
analyse en identificatie van biomarkers
keuze van gepersonaliseerde behandeling op basis van biomarkers
Als onderdeel van het diagnostische proces worden monsters van weefsel, bloed of overige lichaamsvloeistoffen gescreend op organische substanties zoals cellen, eiwitten, genen etc. Aan de hand van deze biomarkers kunnen aandoeningen worden gediagnosticeerd en kan worden ingeschat hoe effectief een behandeling is voor een bepaalde ziekte. 6
Fo c u s e d o n W h a t Re a l l y M a t t e r s
4
Innovatie van therapie benaderingen in de oncologie “Gerichte therapieën zijn effectief, maar moeten worden ondersteund om hun volledige potentieel te kunnen bereiken.” R edactioneel commentaar in Nature, 19 mei 2010
Gepersonaliseerde oncologie heeft vele voordelen. Patiënten met genetisch verschillende tumoren kunnen veel effectiever worden behandeld, waarbij over het algemeen minder bijwerkingen optreden. Bovendien zorgt gepersonaliseerde geneeskunde voor een effectievere besteding van de maatschappelijke bijdragen aan de gezondheidszorg. Onderzoek en therapeutische netwerken Gepersonaliseerde therapieën gaan uit van vroegtijdige screening op tumorbiomarkers waarmee genetische mutaties, fusies of herschikkingen kunnen worden aangetoond. In enkele Europese landen wordt nu een gespecialiseerde diagnostische infrastructuur uitgerold om het screenen op biomarkers tot een standaard diagnostische procedure voor alle kankerpatiënten te maken. Voorbeelden van dit soort projecten zijn het Britse Cancer Research UK en het Institut National du Cancer (INCa) in Frankrijk. In Duitsland heeft de Deutsche Gesellschaft für Pathologie het project FALKE (Fusion of EML4-ALK epidemiology Evaluation) opgezet. Pfizer ondersteunt deze projecten en overige initiatieven om de kwaliteit van het diagnostische proces bij kanker te waarborgen. Het doel is het creëren van snelle toegang tot diagnostische screening, moleculaire tests en behandeling voor elke kankerpatiënt. Klinisch onderzoek Gepersonaliseerde geneeskunde verandert de manier waarop klinische onderzoeken worden uitgevoerd. Deelnemende patiënten worden uitgekozen op basis van hun moleculaire profielen, zodat onderzoeken minder kostbaar zijn en korter duren. Dit betekent dat resultaten sneller bij de regelgevende instanties kunnen worden ingediend en producten sneller op de markt kunnen worden gebracht. Klinische onderzoeken voor gepersonaliseerde therapieën brengen echter ook nieuwe uitdagingen met zich mee, zoals het vinden van een voldoende aantal geschikte patiënten.
Fo c u s e d o n W h a t Re a l l y M a t t e r s
7
ocused on what really matters.
Focused on What Really Matters
Pfizer bv Postbus 37 2900 AA Capelle a/d IJssel
Tel. +31 (0)10 406 45 95 Fax +31 (0)10 406 42 10 8
Fo c u s e d o n W h a t Re a l l y M a t t e r s
14.ONC.28.6
Rivium Westlaan 142 2909 LD Capelle a/d IJssel
