_________________________________
Resultaten fittesten en vragenlijsten
___________________________________________
Doe ff Gezond basisscholen 2012-2013 In het kader van Doe ff Gezond zijn in september 2012 voor de tweede keer fittesten en vragenlijsten afgenomen bij leerlingen van de Doe ff Gezond-basisscholen uit Dordrecht-West. Dit keer deden 10 van de 13 scholen mee, in 2011 waren dit er 9. Drie schoollocaties in Dordrecht-West doen nog niet mee.
Deelname fittesten per groep
aantal leerlingen aantal volgens deelnemers deelname% groepslijsten fittesten
Groep 3 248 236 95%
Deze factsheet bevat de belangrijkste resultaten van de fittesten
Groep 4 252 237 94%
en vragenlijsten van alle Doe ff Gezond- scholen. Leerlingen uit
Groep 5 241 222 92%
groep 3 t/m 8 deden mee aan de fittest. De vragenlijst over sporten, bewegen en voeding werd alleen ingevuld door leerlingen uit groep 6, 7 en 8. In dit tweede meetjaar van Doe ff Gezond worden
Groep 6 231
209 90%
Groep 7 224 205 92%
resultaten uit de fittesten en vragenlijsten gekoppeld aan het
Groep 8 184
BeweegABC, een leerlingvolgsysteem voor basisbeweeg-
Totaal 1380 1280 93%
171 93%
vaardigheid. BeweegABC maakt het mogelijk sport- en beweegvaardigheid van kinderen over een langere periode te volgen en indien nodig kinderen door te verwijzen naar deskundigen.
Achtergrondkenmerken Op de 10 Doe ff Gezond-scholen zitten, volgens de groepslijsten van de scholen zelf, in schooljaar 2012-2013 1380 leerlingen in groep 3 t/m 8.
Fittesten Aan de fittesten deden 1280 leerlingen uit groep 3 t/m 8 mee, ongeveer evenveel jongens (48%) als meisjes (52%). In totaal deed 93% van de leerlingen mee aan de fittesten. Per school varieert de deelname van 88% tot 98%. In de tabel is aangegeven hoeveel leerlingen per groep meededen en hoe de deelname per groep was.
Een fittest bestaat uit de volgende testonderdelen (met testdoel en toelichting): T-Test: behendigheid
Sit-and-reach: lenigheid/
De deelnemer maakt zo snel
spierflexibiliteit
mogelijk zijwaartse stappen
De deelnemer zit op de grond
tussen pylonen, die samen een
met de benen volledig gestrekt
‘T’ vormen.
en buigt zo ver mogelijk naar
30 meter sprint: snelheid
voren.
De deelnemer sprint zo snel
Ooievaarstand:
mogelijk van de startlijn naar de
evenwicht
eindstreep (30 meter).
De deelnemer probeert zo lang
Basketbal worp:
mogelijk in evenwicht te blijven
bovenlichaamsterkte
staan op één voet.
De deelnemer zit op de grond,
Shuttle run test:
gooit de basketbal met 2
uithoudingsvermogen
handen en middels een borst-
De deelnemer loopt zo lang
worp, zo ver mogelijk.
mogelijk en met steeds hogere
Verticale sprong:
snelheid heen en weer tussen
sprongkracht
2 lijnen die 20 meter van elkaar
Deze oefening meet het vermo-
liggen. Als de ‘piep’ klinkt,
gen om explosief te springen in
moet de lijn aan de andere kant
verticale richting. De deelnemer
bereikt zijn. Na iedere minuut
buigt de knieën en springt van-
(‘trap’) wordt de frequentie van
uit stilstand zo hoog mogelijk.
de piepjes verhoogd.
Gedeeltelijke sit-ups: buikspierkracht De deelnemer ligt op een mat met de armen langs het lichaam gestrekt en rolt langzaam het hoofd en de wervelkolom omhoog en weer omlaag.
Hieronder is de gemiddelde score weergegeven op de fittest van de
of kinderen ondergewicht hebben, normaal gewicht, matig
leerlingen van groep 3 t/m 8 op de acht testonderdelen in 2011 en
overgewicht of ernstig overgewicht (obesitas).
2012.
Het percentage kinderen met matig en ernstig overgewicht op de Doe ff Gezond-scholen is 35,2%.
Gemiddelde score op de fittest
In de tabel staat de gewichtstatus per groep. Per groep varieert het (matig+ernstig) overgewicht tussen 29,2% en 40,8%.
Alle scholen (9 in 2011 en 10 in 2012) 14
Gewichtstatus per groep
12,2
12
onder normaal (matig) ernstig gewicht gewicht overgewicht overgewicht (obesitas)
9,9
10 8 6
6,1
6,4 3,5
4
3,5 2,6
2 0
Shuttle run test
Basketbal worp
Ooievaar stand (s)
30 m. sprint (s)
¢ 2011 ¢ 2012 Alle scholen (9 in 2011 en 10 in 2012)
Groep 3 n 11 % 4,7% Groep 4 n 11 % 4,7% Groep 5 n 6 % 2,7% Groep 6 n 5 % 2,4% Groep 7 n 11 % 5,4% Groep 8 n 7 % 4,1% totaal n 51 % 4,0%
156 66,1% 148 63,0% 135 61,4% 117 56,8% 111 54,4% 106 62,4% 773 60,8%
47 19,9% 43 18,3% 42 19,1% 57 27,7% 62 30,4% 42 24,7% 293 23,1%
22 9,3% 33 14,0% 37 16,8% 27 13,1% 20 9,8% 15 8,8% 154 12,1%
35 30
29,6
Onderstaande figuur toont het percentage kinderen met (matig en ernstig) overgewicht in 2011 en 2012.
25,5
25
20,5
20
16,6
17,5
15,7
15
17,4
18,5
Doe ff Gezond-scholen en Dordrecht totaal 45,0
41,6
40,0
10
35,2
35,0
5
30,0
0
Gedeeltelijke sit-ups
Sit-and-reach (cm)
T-test (s)
Verticale sprong (cm)
¢ 2011 ¢ 2012 Bij sommige testen zijn de verschillen tussen 2011 en 2012 redelijk groot. Dit kan te maken hebben met het feit dat de testen in 2011
25,0 20,0
27,4 23,1
22,2 17,0
15,0
dezelfde sporthal (van DeetosSnel) en voor iedere school hetzelfde testteam. Na de volgende meting (2013) zal een stabieler beeld ontstaan en zal duidelijk worden of bepaalde dalingen en stijgingen blijvend zijn. Daarnaast zijn de fittesten vooral bedoeld als leerlingvolgsysteem,
12,1
10,0
op de scholen zelf zijn afgenomen, met ieder hun eigen gymzaal en steeds een andere gymdocent, en in 2012 voor alle scholen in
14,2
5,2
5,0 0
% matig overgewicht
% ernstig overgewicht
% overgewicht totaal
¢ 2011 ¢ 2012 ¢ Dordrecht ’11-’12 (JGZ)
waarmee de sport- en beweegvaardigheid van kinderen over een
Het overgewicht van de leerlingen van de Doe ff Gezond-scholen
langere periode wordt gevolgd. De (vak)leerkracht krijgt hiermee
is in 2012 dus gedaald ten opzichte van 2011! Kanttekening hierbij is
handvatten om tijdens het bewegingsonderwijs de sport- en
dat het overgewicht op de 10 Doe ff Gezond-scholen in Dordrecht-
beweegvaardigheid van kinderen gericht te verbeteren.
West in vergelijking met heel Dordrecht nog steeds hoog is.
Gewichtstatus
Omdat de scholen in 2011 en 2012 niet helemaal vergelijkbaar zijn (er zijn drie scholen bijgekomen en één school doet niet meer mee), is
Metingen van lengte en gewicht maken onderdeel uit van de fittest.
daarnaast een vergelijking gemaakt tussen de zeven
Op basis van lengte en gewicht kan de Body Mass Index (BMI)
basisscholen die beide jaren meededen. In deze
worden berekend, waarbij rekening wordt gehouden met de leeftijd
vergelijking zijn bovendien in 2011 leerlingen van
en het geslacht van kinderen. Met de BMI kan worden berekend
groep 3 t/m 7 meegenomen en in 2012 van groep
4 t/m 8, deze maximale overlap geeft de meest zuivere vergelijking
(street)dansen en gymnastiek. De meeste kinderen trainen per week
van beide schooljaren
1 keer (35%) of 2 keer (43%); 15% traint 3 keer en 7% vaker dan 3 keer per week. Ruim de helft doet ook mee met wedstrijden.
45,0
Doe ff Gezond scholen – 7 scholen van beide jaren 41,7
40,0
38,6
Daarnaast zeggen ook veel kinderen (65%) dat zij een sport doen ‘waarbij geen sportvereniging hoort’. De sporten die hier het meest worden genoemd zijn fietsen, voetballen, skaten/skeeleren, wandelen, rennen, buiten spelen en zwemmen. De meeste leerlingen (72%) vinden sporten heel leuk, 26% vindt
35,0
sporten leuk en 2% vindt sporten niet zo leuk/helemaal niet leuk (in 2011 resp. 72%, 23% en 4%). Ten opzichte van vorig jaar zijn de
30,0
25,5
25,0
percentages dus ongeveer gelijk gebleven.
24,6
Als ze zelf zouden kunnen kiezen, zou 65% van de leerlingen meer
20,0
16,2
15,0
sporten dan ze nu doen, 33% zou evenveel sporten als nu en 2% zou minder sporten dan ze nu doen (in 2011 resp. 63%, 33% en 4%).
14,0
Ten opzichte van vorig jaar zijn de percentages ook hier ongeveer gelijk gebleven.
10,0 5,0
Aan de leerlingen die niet aan sport doen, is gevraagd wat daar de reden voor is. Per vraag gaven 10 (2%) tot 61 (11%) leerlingen
0
% matig overgewicht
% ernstig overgewicht
% overgewicht totaal
¢ 2011 ¢ 2012
antwoord. De vier belangrijkste redenen om niet te sporten zijn, dat kinderen andere dingen leuker vinden om te doen, dat het te veel geld kost, dat ze nog heel lang moeten wachten om lid te worden en dat
Ook bij de vergelijking van de zeven scholen die beide jaren
ouders en broertjes/zusjes ook niet aan sport doen. Hieronder staan
meededen is het overgewicht gedaald, namelijk met 3%, een
alle redenen:
positieve ontwikkeling! Net als bij de fittest zal echter pas na de volgende meting (2013)
Reden om niet aan sport te doen
%
een stabieler beeld ontstaan en zal moeten blijken of de daling van
ik vind trainingen/wedstrijdjes niet leuk mijn ouders/broertjes/zusjes sporten ook niet ik heb geen vriend(innet)jes die mee willen ik kan niet goed sporten
5,4 8,1 6,4 3,9
ik vind andere dingen leuker om te doen ik vind mijn conditie niet belangrijk ik vind het niet belangrijk om fit te zijn
10,5 1,7 3,5
het overgewicht zich doorzet.
Vragenlijst De vragenlijst over sporten, bewegen en voeding is ingevuld door 592 leerlingen uit groep 6, 7 en 8. Van de 639 leerlingen die op de leerlinglijsten van de scholen staan, heeft 93% een vragenlijst ingevuld. Per school varieert de deelname van 84% tot 100%. Omdat de vragenlijsten van 2012 en 2011 grotendeels hetzelfde zijn, kan voor veel vragen een vergelijking worden gemaakt tussen beide jaren. Het verschil is wel dat in 2011 leerlingen van groep 5 t/m 8 de vragenlijst invulden, terwijl groep 5 in 2012 niet mee deed. In 2012 deden daarnaast drie andere schoollocaties mee dan in 2011.
Sport en beweging Sport is goed voor de gezondheid, sociale contacten, hersenontwikkeling, weerstand, fitheid en
het kost te veel geld de trainingstijden/wedstrijdjes komen niet uit ik moet nog heel lang wachten om lid te worden ik mag niet sporten van de ouders ik mag niet sporten van de dokter
9,1 7,6 8,3 2,2 1,9
Zwemdiploma en zwemles Van de leerlingen uit groep 6,7 en 8 heeft 33% nog geen zwemdiploma (in 2011 42%), de rest van de leerlingen wel. Per school varieert het percentage leerlingen zonder zwemdiploma van 7% tot 54%.
integratie. Jongeren onder de 18 jaar zouden volgens de
Zwemdiploma gehaald
Nederlandse Norm Gezond
Diploma A 24,4 Diploma A en B 21,5 Diploma A, B en C 21,0
Bewegen (NNGB) dagelijks een uur matig intensief
%
lichamelijk actief moeten zijn.
Sporten Van de leerlingen van groep 6 t/m 8 geeft 59% aan lid te zijn van een sportvereniging of sportclub (in 2011 56%). De sporten die het meest worden beoefend zijn voetbal, zwemmen, verdedigings- en vechtsporten (zoals karate, kickboksen, judo),
Op dit moment zit 20% op zwemles, 18% via thuis en 2% via school.
Naar school
57% aan dat de leerkracht er altijd of meestal wat van zegt als
De meeste leerlingen komen lopend of op de fiets naar school;
leerlingen zich niet aan de regels houden (in 2011 65%).
66% doet dat altijd, 5 dagen per week, 20% 1 tot 4 dagen per week
Regels over traktaties zijn er volgens 53% van de leerlingen (in 2011
en 14% komt nooit lopend of op de fiets naar school (in 2011 resp.
56%), 36% zegt van niet en 11% weet dat niet. Van de leerlingen
65%, 19% en 16%). Ten opzichte van vorig jaar zijn de percentages
geeft 45% aan dat de leerkracht er altijd of meestal wat van zegt als
ongeveer gelijk gebleven.
leerlingen zich niet aan deze regels houden (in 2011 59%).
Van de leerlingen is 52% per dag minder dan tien minuten
De regels en/of de kennis over de regels m.b.t. over tussendoortjes
onderweg van huis naar school en van school naar huis, 38% 10 tot
en traktaties zijn niet toegenomen ten opzichte van 2011. Daarnaast
30 minuten en 5% is minimaal een half uur per dag onderweg (in
lijkt de leerkracht in 2012 minder vaak ‘te corrigeren’ in vergelijking
2011 resp. 47%, 43% en 10%).
met 2011.
Buiten spelen (na schooltijd)
Hieronder staat de top 5 van pauzehapjes/ tussendoortjes en van
Veel kinderen spelen na schooltijd buiten. Op de vraag hoeveel
pauzedrinken die door leerlingen van de Doe ff Gezond-scholen
dagen zij de afgelopen week buiten speelden, antwoordde 56%
naar school worden meegenomen:
van de leerlingen dat zij dat bijna iedere dag doen (6 tot 7 dagen); 36% speelde de afgelopen week 2 tot 5 dagen buiten en 9% speelde (bijna) nooit buiten (in 2011 resp. 59%, 33% en 8%). Bijna alle leerlingen (92%) gaven aan dat zij per dag minstens een half uur buiten speelden (in 2011 93%). Van de leerlingen speelde 47%, naar eigen zeggen, 3 uur of langer buiten per dag (in 2011 44%). Ten opzichte van vorig jaar is in het buitenspelen niet zo veel veranderd.
Beeldschermtijd
Top 5 van tussendoortjes
2011 %
2012 %
1. boterham 2. fruit 3. ‘gezonde koek’, bv. Evergreen, Sultana 4. groente 5. ‘ongezonde koek’ bv. stroopwafel, koek met chocolade
66,4 28,1 22,5 7,9 11,8
69,7 31,5 23,1 14,4 10,6
Van de leerlingen zit 54% dagelijks 30 minuten tot 2 uur voor een
Ten opzichte van 2011 nemen meer leerlingen fruit en groente mee
beeldscherm (tv, pc, DVD); 17% doet dat korter dan een half uur per
voor in de pauze en meer leerlingen brood.
dag en 29% 2 uur of langer (in 2011 resp. 45%, 16% en 40%). Ten opzichte van vorig jaar geven minder leerlingen aan per dag 2 uur of langer tv of dvd te kijken of te computeren.
Voeding Iedere dag goed ontbijten is van belang voor concentratie en schoolprestaties. Ook wordt
Top 5 van pauzedrinken
2011 %
2012 %
1. een pakje zoals Wicky of Roosvicee 2. appelsap of sinaasappelsap 3. water 4. melk of halfvolle chocomelk 5. yoghurtdrank, Fristi, Yogo yogo
60,7 19,2 7,5 13,5 6,1
50,2 21,7 13,1 12,0 6,2
aanbevolen om dagelijks twee stuks fruit en twee ons groenten te eten. Ten opzichte van 2011 drinken meer leerlingen water in de pauze Van de leerlingen ontbijt 73% elke dag (in 2011
en drinken minder leerlingen pakjes als Wicky of Roosvicee.
74%), 44% eet elke dag fruit en 37% eet twee
De minder gezonde pauzedrankjes als sportdrank en
stuks fruit per dag of meer (in 2011 resp. 48% en 45%); 39% eet elke dag groente (in 2011 35%). Ten opzichte van vorig jaar ontbijten de leerlingen dagelijks even vaak, eten ze dagelijks minder fruit en
energiedrankjes lijken aan de andere kant wel licht te zijn toegenomen: 5,5% neemt sportdranken als AA-drank mee, die vaak veel calorieën leveren (in 2011 3,8%) en 2,3% energiedranken als Red Bull of Golden Power (in 2011 1,4%). In energiedranken zit, naast een grote hoeveelheid suiker, ook taurine en cafeïne, wat voor kinderen
minder vaak, maar eten ze wel vaker groente.
ongezond is en druk gedrag kan veroorzaken. De overige resultaten staan in de tabel: Ontbijt en fruit- en groenteconsumptie Iedere dag ontbijten Minder dan 5x per week ontbijten Nooit ontbijten Elke dag fruit Nooit fruit Niet elke dag fruit Twee of meer porties fruit per dag Elke dag groente Niet elke dag groente Nooit groente
% 73 20 5 44 7 56 37 39 61 5
Pauzehapjes en –drankjes Aan de leerlingen is gevraagd of er op hun school regels zijn over tussendoortjes (voor de pauze); 83% antwoordde bevestigend (in 2011 87%), 9% zegt van niet en 8% weet het niet. Daarnaast geeft
Ervaren gezondheid Tot slot is gevraagd wat de leerlingen van hun eigen gezondheid vinden. Deze vraag geeft een goede indicatie van de werkelijke gezondheid. Ervaren gezondheid
2011 %
2012 %
Vindt zijn/haar gezondheid… (heel) goed gaat wel niet zo best/slecht
82 13 5
82 14 4
Ten opzichte van 2011 is de ervaren gezondheid nauwelijks veranderd.
vervolgActies oP de doe FF gezond scholen - alle ouders hebben een brief gekregen met de resultaten van lengte en gewicht van hun kind, - naar aanleiding van de fittesten heeft de jgz verpleegkundige de jgz-dossiers gescreend van kinderen die overgewicht hebben (ca. 450 dossiers). daarna zijn persoonlijke gesprekken gevoerd met ca. 150 ouders en kinderen, is doorverwezen naar kinderarts en/of huisarts en naar de doe ff gezond schooldiëtist. - iedere doe ff gezond-school kan de doe ff gezond schooldiëtist gaan inzetten, met individuele doorverwijzing (vragen over (gezond) eten, gezond
-
-
gewicht, persoonlijk advies en/of persoonlijke begeleiding) en groepsbijeenkomsten (workshops of informatiebijeenkomsten voor groepsleerkrachten, ouders, oudercommissies, overblijfhulpen, enz.), kinderen kunnen in de buurt onder andere deelnemen aan naschoolse activiteiten zoals de ‘Wijksportclubs’ en ‘sportclubs in jouw buurt!’ gedurende het schooljaar vinden schoolsportevents en sportgastlessen plaats, gestart gaat worden met jogg thema drinkWAter, … daarnaast nog véél meer activiteiten op de doe ff gezond-scholen en in de wijken!
DOE FF GEZOND BEWEEGT DE DORDTSE JEUGD NAAR EEN GEZONDE LEEFSTIJL Overgewicht is in Nederland een groeiend probleem en Dordrecht is daar helaas geen uitzondering op. Zo hebben in Dordrecht-West relatief veel kinderen (ernstig) overgewicht. Om de Dordtse jeugd op een gezond gewicht te krijgen, is het programma Doe ff Gezond gestart. Doe ff Gezond kiest in haar aanpak voor JOGG (Jongeren op Gezond Gewicht). Dit houdt in dat zij met een intersectorale en meerjarige aanpak het verschil wil gaan maken. Doe ff Gezond activeert alle partijen in Dordrecht om gezond eten en bewegen voor jongeren gemakkelijk en aantrekkelijk te maken. Ze is de spin in het web tussen ouders, gezondheidsprofessionals, scholen, bedrijven, sportverenigingen en gemeente. Voor de periode 2011-2015 ligt de focus van Doe ff Gezond op de wijken Krispijn, Crabbehof en Wielwijk. Tien scholen in deze wijken doen mee aan (activiteiten van) Doe ff Gezond.
doe ff gezond is een initiatief van sportbedrijf dordrecht en dienst gezondheid & jeugd (ggd zhz) in opdracht van gemeente dordrecht. de fittesten werden georganiseerd in samenwerking met:
Doe ff Gezond Contact: Postbus 8 • 3300 AA Dordrecht • T 078- 770 82 12 • www.doeffgezond.nl
Opmaak: Diezign
