Filozofická fakulta Univerzity Palackého v Olomouci

Filozofická fakulta Univerzity Palackého v Olomouci

Katedra nederlandistiky

Studijní rok 2009/2010

NEDERLANDS ALS TWEEDE-TAALVERWERVING BIJ VOLWASSENEN

Bakalářská práce 3. ročníku bakalářského studia oboru Nizozemština pro hospodářskou praxi Acquisition of the Dutch language as a second language by adults

Adéla Provazníková

Vedoucí práce: Drs. Bas Hamers

Olomouc 2010

Prohlašuji, že jsem svou seminární práci vypracovala samostatně a uvedla v ní veškerou literaturu, kterou jsem použila.

V Olomouci, dne 7. května 2010 Adéla Provazníková 2

Dankbetuiging

I wil graag van harte mijn dank betuigen aan Bas Hamers voor zijn waardevolle adviezen.

3

INHOUD INLEIDING .............................................................................................................6 1.

THEORETISCHE DEEL..................................................................................7

1.1 Verschil tussen tweede taal en vreemde taal........................................................7 1.1.1 Victorian School of Languages ........................................................................7 1.2 T2-verwerving ....................................................................................................8 1.2.1 Termen die met T2-verwerving samenhangen ..................................................8 1.2.2 Factoren die invloed op T2-verwerving hebben..............................................10 1.3 Verschil tussen NT2-educatie bij volwassenen en bij kinderen..........................12 1.3.1 Leeftijd – factor die T2-verwerving beïnvloedt ..............................................12 1.3.2 Meertaligheid.................................................................................................13 1.3.3 T2-verwerving bij volwassenen en bij kinderen..............................................14 1.4 Effectief lesgeven .............................................................................................15 1.4.1 Lesdoel en tijdplanning ..................................................................................15 1.4.2 De rol van de docent ......................................................................................16 1.4.3 De viertakt .....................................................................................................17 1.5 Vaardigheden in het T2-onderwijs ....................................................................18 1.5.1 Luistervaardigheid .........................................................................................18 1.5.2 Schrijfvaardigheid..........................................................................................19 1.5.3 Spreekvaardigheid .........................................................................................21 1.5.4 Grammatica en het gebruik van een woordenboek..........................................23 1.6 Niveaus in de Nederlandse taal .........................................................................23 1.6.1 Niveaus volgens het Europees Referentiekader ..............................................24 1.6.2 Staatsexamen Nederlands als tweede taal .......................................................25 1.6.3 Inburgeringsexamen.......................................................................................27 1.7 Leerstof ............................................................................................................28 4

2.

PRAKTISCHE DEEL.....................................................................................30

2.1 Inleiding ...........................................................................................................30 2.2 Observaties in de NT2-lessen............................................................................31 2.2.1 A-intensief lessen...........................................................................................31 2.2.2 B2-intensief lessen.........................................................................................32 2.3 Mijn eigen lessen ..............................................................................................34 2.3.1 Grammatica les ..............................................................................................34 2.3.2 Luistervaardigheid les ....................................................................................34 2.4 Vergelijking van NT2-boeken...........................................................................35 CONCLUSIE .........................................................................................................44 Bijlage 1 .................................................................................................................46 Bijlage 2 .................................................................................................................47 Bijlage 3 .................................................................................................................48 Literatuurlijst..........................................................................................................50 Webpagina´s...........................................................................................................51 Resumé...................................................................................................................52 Summary................................................................................................................53 Anotace ..................................................................................................................54

5

INLEIDING

Als thema van mijn bachelor werkstuk heb ik gekozen voor het onderwerp Nederlands als Tweede-taal verwerving bij volwassenen. Dit onderwerp vind ik interessant en dat heeft iets te maken met mijn leven, omdat ik het Nederlands in Nederland begon te leren en daarom was het Nederlands in die tijd mijn tweede taal. Het hoofdoel van mijn werkstuk is om de lezers vertrouwd te maken met de educatieverschillen bij kinderen en bij volwassen en met het verschil tussen Nederlands als tweede-taal en Nederlands als vreemde-taal. Verder wil ik de verschillende factoren beschrijven die tweede-taalververwing beïnvloeden en hoe belangrijk volgens mij de combinatie van alle vier de vaardigheden bij het Nederlands

als

tweede-taalverwerving

is,

d.w.z.

luistervaardigheid,

spreekvaardigheid, grammaticavaardigheid en schrijfvaardigheid. Geen van deze vaardigheden zou genegeerd mogen worden. In mijn werkstuk beschrijf ik ook enkele fouten die door NT2-studenten vaak gemaakt worden. Bij het uitkiezen van de leerstof moet

onder andere rekening gehouden worden met de leeftijd,

opleidingsniveau en reeds bereikte taalvaardigheidsniveau van de leeerlingen. Mijn werkstuk heb ik in twee delen opgedeeld, het theoretische deel en het praktische deel. Er bestaan meer publicaties over Nederlands als tweede-taal onderwijs en over onderwijs van tweede talen in het algemeen. De informatie voor het theoretische deel heb ik voor het grootste deel gehaald uit het boek Tweede-taal verwerving en tweede-taal onderwijs dat door René Appel en Anne Vermeer geschreven is. In het praktische deel beschrijf ik mijn eigen observaties in het James Boswell Instituut . Het James Boswell Instituut valt onder de leiding van de Universiteit Utrecht en geeft trainingen en aansluitingsprogramma´s aan hoger opgeleiden. In het werkstuk vergelijk ik ook sommige leerboeken die voor hogere opgeleiden bestemd zijn. Ook geef ik mijn eigen mening over individuele leerboeken en onderwijsmethodes.

6

1.

THEORETISCHE DEEL

1.1 Verschil tussen tweede taal en vreemde taal Het is belangrijk om vreemde-taalverwerving en tweede-taalverwerving (verder T2-verwerving) van elkaar te onderscheiden. Voor vreemde-taalverwerving bestaan ook andere materialen voor effectief lesgeven. Als iemand een taal leert die niet geproken wordt in de omgeving waarin hij zich bevindt. Bijvoorbeeld over Tsjechen die Nederlands in Tsjechie studeren praten wij als over vreemdetaalverwervers. Daartegenover staan T2-verwervers. Dat zijn mensen die een nieuwe taal in de omgeving leren, waarin de taal gesproken wordt. Als een Tsjech naar Nederland gaat verhuizen en daar bijvoorbeeld Nederlands in een cursus leert is er sprake van T2-verwerving. “Het grote verschil tussen het NT2-onderwijs en het Nederlands als vreemde taal is dat je het Nederlands meteen 'bij de hand hebt'.”1 De NT2-cursisten komen meestaal gelijk buiten het leslokaal in contact met de Nederlanse taal. Ze moeten het Nederlands in de dagelijkse situaties gebruiken, ze kijken vaak naar Nederlandse tv, luisteren naar Nederlandse radio,enz. De T2-cursisten bereiken vaker het gewenste niveu sneller dan de studenten die de taal in een ander land studeren. Maar bij het onderwijs is ook de mate van zelfstudie belangrijk.

1.1.1 Victorian School of Languages De Victorian School of Languages in Australië is een bijzonder voorbeeld van hoe vreemde talen onderwezen kunnen worden. De studenten kunnen er tegenwoordig 49 talen studeren. Onderwijs wordt er op zaterdagen gegeven in scholen, maar er wordt ook afstandsonderwijs gegeven. Rond de 14 000 leerlingen gaan naar de zaterdagscholen en ongeveer 1600 leerlingen volgen afstandsonderwijs. Iedereen kan er individueel een telefoongesprek met de docent hebben, maar ook een groepsgesprek voeren. Binnen het instituut worden steeds nieuwe materialen ontwikkeld. 1

Inburger net: http://www.degeschiedenisvaninburgering.nl/traject/taal/taal022.html (28.2.2010)

7

1.2 T2-verwerving Zoals konden wij al in bovenstaand hoofdstuk konden zien, is T2 een taal die in de omgeving wordt geleerd,waarin de taal gesproken wordt. In het boek Tweedetaalverwerving en tweede-taalonderwijs kunnen wij ook lezen over simultane en succesieve taalverwerving. Als voor de 4-jarige leeftijd begonnen wordt met de verwerving van een T2, dan gebeurt grotendeels parallel aan de verwerving van de moedertaal en er is sprake van simultane taalverwerving. Over succesieve taalverwerving praten wij als een kind begint T2 te leren wanneer de moedertaal al redelijk beheerst wordt. „Het begrip 'tweede taal' kan overigens ook betrekking hebben op een derde taal, vierde taal, enzovoorts… Met andere woorden de begrippen 'eerste taal' en 'weede taal' hebben betrekking op de volgorde waarin de talen geleerd zijn en niet op het beheersingsniveau.”2

1.2.1 Termen die met T2-verwerving samenhangen Einige termen die door het boek Tweede-taalverwerving en tweede-taalonderwijs uitlegd worden: Tussentaal is de taalproductie van de T2-verwerver maar ook de zich ontwikkelende vaardigheid in de T2. De T2-verwerver beschikt over een tussentaal om uitingen in de T2 te begrijpen en te produceren. „Met tussentaal wordt gedoeld op elk stadium van T2-vaardigheid en produktie tussen het geheel niet en het volledig beheersen van de T2.”3 Fossilisatie is de situatie wanneer de T2-verwerving stokt op een bepaald moment, er zit geen progressie meer in. „Dit komt met name voor bij T2-verwervers die op latere leeftijd een T2 zijn gaan leren.”4 Typisch voorbeeld van fossilisatie is dat somige T22

R. Appel, A. Vermeer: Tweede-taal verwerving en tweede-taal onderwijs, uitgeverij coutinho, Bussum 2008, p.11. 3


R. Appel, A. Vermeer: Tweede-taal verwerving en tweede-taal onderwijs, uitgeverij coutinho, Bussum 2008, p.18.

8

verwervers steeds verkeerde lidwoorden blijven gebruiken (bv. in plaats van het boek gebruikt men de boek). Krompraters zijn T2-verwervers waarvan de tussentaal gefosiliseerd is. In het boek Taal leren op maat is er ook sprake van de stagnerende leerder. Stagnerende leerders zijn mensen die niet het niveau bereiken dat ze willen bereiken. De tabel uit het boek Taal leren op maat5 waarin wij verschillende typen leerders en de aanbevolen aanpk bij hun educatie kunnen zien: kenmerken

aanpak

zeer langzame

● beperkt school gevolgd in

● zorgvuldige, verlengde

leerder

eigen land;

intake, cursisten goed volgen;

● een aantal jaren in

● zorgvuldig bepalen wat de

Nederland, al meermalen aan

leerbehoefte is, haalbare

cursussen begonnen;

doelen stellen, taalcontact

● spreek nog neuwelijks

aangaan.

Nederlands. stagnerende

● blijft achter in schriftelijke

● doorverwijzen naar

leerder

of mondelinge vaardigheden;

deskundigen op gebied van

● problemen liggen vaak

mogelijke problemen;

buiten het onderwijs.

● taal via taalcontact bevorderen.

● communicatief;

● motivatie vinden voor

● al jaren in Nederland, veel

verbetering van uitspraak en/of

vormfouten.

grammatica.

stagnatie op

● blijft steken onder het

● zoeken naar andere

hogere niveaus

gewenste niveau voor het

mogelijke opleidingen of werk;

beroep van keuze.

● gewenste doel aanpassen aan

kromprater

mogelijkheden.

5

M. Verboog, D. Gunawan: Taal leren op maat, uitgeverij coutinho, Bussum 2007, p 118.

9

1.2.2 Factoren die invloed op T2-verwerving hebben Er bestaan meerdere factoren die tweede-taalverwerving beïnvloeden. Een van de belangrijkste factoren is de leeftijd van de T2-verwerver. Omdat leeftijd zo belangrijk is, wil ik hieraan meer aandacht besteden in een apart hoofdstuk (1.3 Verschil tussen NT2-educatie bij volwassenen en bij kinderen). Wij kunnen zeggen dat leeftijd een zo genoemde individuele factor is. Aan de andere kant staan zo genoemde sociale factoren. Voorbeeld van een sociale factor is taalaanbod. Maar vaak hangt de individuele factor samen met de sociale factor. Bijvoorbeeld in het algemeen krijgen kinderen vaak meer taalaanbod dan volwassenen omdat ze vaker in situaties komen, waar ze T2 moeten gebruiken. Bijna alle factoren hangen samen met het tempo van de T2-verwerver, iedereen is een individu en heeft andere tijd voor taalbeheersing nodig. Factoren die T2 beïnvloeden hangen vaak met elkaar samen. Er zijn ook een paar onderzoeken gedaan of sexe ook invloed op het tempo van tweedetaal-verwerving heeft. René Appel6 heeft in 1984 onderzoek gedaan onder Turkse en Marokkaanse meisjes en jongens. Anne Vermeer7 heeft hem in 1986 met onderzoek gevolgd. Uit beide onderzoeken blijkt dat sexe geen invloed op T2verwerving heeft. In 1987 kwam Joseph P. Boyle8 met een onderzoek waaruit blijkt dat vrouwen sneller produktieve vaardigheden in T2 ontwikkelen en mannen in receptieve vaardigheden beter zijn. Een andere factor die T2-verwerving beïnvloed is taalaanleg. Algemeen geldt dat wie meer taalaanleg heeft, ook de T2 sneller kan verwerven. “Wat is eigenlijk taalaanleg? Volgens John B. Carroll, de samensteller van een test waarmee taalaanleg kan worden gemeten, bestaat taalaanleg uit vier, van elkaar onafhankelijke vaardigheden, namelijk: 1. vaardigheid in het herkennen, identificeren en onthouden van klanken; 6

René Appel: Medeauteur van het boek Tweede-taal verwerving en tweede-taal onderwijs.

7

Anne Vermeer: Medeauteur van het boek Tweede-taal verwerving en tweede-taal onderwijs.

8

Joseph P. Boyle: Auteur van het boek Sex differences in listening vocabulary. Hij onderzocht Engelse taalvaardigheid van Chinese studenten.

10

2. vaardigheid om grammaticale functies van woorden in verschillende contexten te herkennen; 3. vaardigheid om linguïstische patronen uit nieuwe contexten af te leiden; 4. vaardigheid om een groot aantal associaties in relatief korte tijd te leren.“9 Elke mens is anders. Mensen verschillen op meer manieren. De persoonlijkheid van een persoon is verschillend van de persoonlijkheid van een andere persoon, hun intelligentie verschilt en ze waarnemen en begrijpen informatie op een andere manier. De factoren die op T2-verwerving invloed hebben zij dus ook persoonlijkheid, intelligentie en de zo genoemde cognitieve stijl. Sommige

mensen

zijn

extravert

en

sommige

persoonlijkheid verschilt. Larsen-Freeman & Long

10

introvert,

dus

hun

hebben onderzoek gedaan

waaruit blijkt dat extraverte mensen de T2 sneller kunnen beheersen dan introverte mensen. Het is bekend dat extraverte mensen beter zijn in communicatieve vaardigheden en introverte mensen grammatica beter kunnen leren. Er zijn ook onderzoeken gedaan, die uitzoeken of intelligentie voor T2verwerving belangrijk is. Meest besproken is het onderzoek van Genesee11 in 1976. “Intelligentie bleek samen te hangen met CAT, in die zin dat kinderen met een hogere score op een intelligentietest over het algemeen ook beter presteerden op taken die een grote CAT vereisten. Daartegenover werd er geen samenhang gevonden tussen de intelligentiescores en taken waarvoor met name DAT nodig was, dus gewone communicatieve taken.”12 CAT = Cognitief Abstracte Taalvaardigheid 9


Larsen-Freeman & Long: Auteurs van het boek van 1991 An introduction to second language acquisition research. 11

F. Genesee: Auteur van het boek Language learning, The role of intelligence in second language learning. 12


11

DAT = Dagelijkse Algemene Taalvaardigheid 13 Genesee heeft dit onderzoek gedaan onder mensen die Engels als moedertaal en Frans als tweede-taal hadden. In 1992 was op de Nederlandse televisie een programma waarin prate Christopher Taylor, die te zien talent voor talen te leren had. Hij was zwakbegaafd, maar al na paar dagen in Nederland kon hij toch een beetje Nederlands praten. In het boek Tweede-taal verwerving en tweede-taal onderwijs14 beschrijven René Appel en Anne Vermeer de cognitieve stijl als een manier waarop mensen informatie waarnemen, begrijpen, ordenen en oproepen.

1.3 Verschil tussen NT2-educatie bij volwassenen en bij kinderen

1.3.1 Leeftijd – factor die T2-verwerving beïnvloedt Een van de belangrijkste factoren die T2-verwerving beïnvloeden is leeftijd. Er zijn veel onderzoeken gedaan en algemeen is bekend dat kinderen een tweede taal sneller dan volwassenen leren. “De neurolinguist Eric Lenneberg kwam eind jaren zestig tot de ontdekking dat er sprake is van een kritische periode waarbinnen het kind het vermogen van de mentale grammatica tot ontwikkeling moet brengen. De kritische periode begint rond het tweede levensjaar en loopt door tot omstreeks het twaalfde levensjaar. Na hun twaalfde moeten mensen veel inspanning leveren om een andere taal onder de knie te krijgen.”15

13

De begrippen CAT en DAT ontwikkelde Jim Cummins in 1986.

14

R. Appel, A. Vermeer: Tweede-taal verwerving en tweede-taal onderwijs, uitgeverij coutinho, Bussum 2008. 15

http://www.psychowerk.com/Woordenboek/T/taal en hersenen, de kritische periode.htm (15.3.2010)

12

In 1982 in Engeland heeft M. Patkowski16 een onderzoek gedaan waaruit blijkt dat er een zogenoemde sensitieve periode bestaat. Deze periode duurt ongeveer tot het eind van de puberteit en jongeren zijn sneller in de verwerving van de syntaxis zijn. In hetzelfde jaar in de VS, heeft Susan Oyama een vergelijkbaar onderzoek gedaan waaruit blijkt dat alleen in de leeftijd tot het begin van de puberteit zijn de kinderen in staat om de tweede taal bijna accentloos leren spreken. Een van de onderzoeken werd ook in Nederland in 1984 door René Appel bij Turkse en Marokkaanse kinderen gedaan. In het boek Tweede-taal verwerving en tweede-taal onderwijs17 beschrijft hij de conclusie van zijn onderzoek. Uit het onderzoek blijkt dat in de eerste fase van de T2-verwerving het tempo van oudere T2-verwervers hoger ligt dan van jongere. Mensen die op jonge leeftijd met T2verwerving beginnen, behalen een hoger niveau van T2-vaardigheid dan mensen die later een tweede taal beginnen te leren. De kans dat iemand het niveau van een moedertaalspreker haalt is groter als hij op jongere leeftijd een tweede taal begint te leren.

1.3.2 Meertaligheid Over meertaligheid spreekt men als een persoon twee of meerdere talen vloeiend kan spreken. Er bestaan twee situaties wanneer men tweetalig kan worden: zogenoemde simultane tweetaligheid en successieve tweetaligheid. 1.3.2.1 Simultane tweetaligheid Als een kind met twee moedertalen opgroeit spreken wij over simultane tweetaligheid. Dat betekent dat de moeder met het kind een taal en de vader een andere spreekt, simultane tweetaligheid heet ook gezinstweetaligheid. Bij de simultane periode bestaat ook de zo genoemde ‘mixing’ periode, het kind gebruikt

16

M. Patkowski: Amerikaanse psycholoog en onderzoeker. Auteur van het boek The sensitive period for the acquisition of syntax in a sacond language. 17

R. Appel, A. Vermeer: Tweede-taal verwerving en tweede-taal onderwijs, uitgeverij coutinho, Bussum 2008.

13

sommige woorden van een taal en sommige van de andere taal of hij mixt de grammatica van beide talen. 1.3.2.2 Succesieve tweetaligheid Een andere type van meertaligheid is successieve tweetaligheid. “Wanneer een kind op een wat later tijdstip, buiten het eentalige gezin, wordt geconfronteerd met een andere taal spreekt men van successieve tweetaligheid. In de praktijk is er sprake van successieve tweetaligheid wanneer de andere taal tussen drie- en negenà tienjarige leeftijd wordt aangeboden.”18 Bij successieve tweetaligheid weet het kind al voor de beheersing van de tweede taal al iets over taal en de kennis van de moedertaal helpt hem bij het leren van de tweede taal.

1.3.3 T2-verwerving bij volwassenen en bij kinderen De termen impliciet en expliciet: Impliciet leren = men leert iets maar hij is zich daar niet van bewust. Expliciet leren = men leert en leren is zijn doel. Bij kinderen spelen de biologische factoren een sterkere rol dan sociaalpsychologische factoren en bij volwassenen is dat andersom. Kinderen bereiken een hoog eindniveau maar ouderen bereiken het hoogste niveau zelden. De grammatica leren kinderen alleen op een impliciete manier. Volwassenen krijgen niet zo veel taalaanbood als kinderen. De kennis van al vroeger geleerde talen heeft meestal een negatieve invloed. Hoog opgeleide volwassenen kunnen expliciet leren en mensen met een lage vooropleiding kunnen dat niet.

18

www.stichtingnob.nl (20.3.2010)

14

1.4 Effectief lesgeven

1.4.1 Lesdoel en tijdplanning De docent en ook de leerlingen moeten voor het begin van de les de doel van de les kennen. Voor de docent is een goede voorbereiding van de les en de tijdsplanning van de les belangrijk. Het is goed als het lesdoel in het begin kort met de studenten besproken en op het bord opgeschreven wordt. In het boek Taal leren op maat19 maat beschrijven de auteurs het VUT-model. VUT is een afkorting voor Vooruitkijken, Uitvoeren en Terugkijken. Vooruitkijken betekent het thema en het programma van de les met de studenten bespreken, studenten bekend maken met de tijdsplanning, grammaticadoel van de les, het oproepen van de aanwezige kennis over het onderwerp, de woordenschat bespreken, instructies voor zelfstandig werken of in de groep en controleren of de instructies goed begrepen zijn. Als de leerlingen bezig zijn met het uitvoeren van hun taak is de taak van de docent observeren, kijken of de studenten problemen hebben en hun helpen. Daarna kijkt de docent naar de resultaten en bespreekt die met de studenten. Door terug te kijken op het einde van de les kunnen de studenten alles beter onthouden. “De docent kan met de cursisten terugkijkenop de inhoud: Wat hebben we geleerd, is het gelukt? Kun jij me vertellen wat je geleerd hebt vandaag? Wat wil je nog meer leren? Heb jij wel eens problemen bij een dergelijk gesprek? Wat moeten we nog gaan oefenen om het resultaat beter te maken? De docent kan terugkijken op het proces: Was dit een goede manier om dit leren? Zullen we dit nog eens op deze manier doen, heb je hier iets aan?”20

19

M. Verboog, D. Gunawan: Taal leren op maat, uitgeverij coutinho, Bussum 2007.

20

M. Verboog, D. Gunawan: Taal leren op maat, uitgeverij coutinho, Bussum 2007, p. 42.

15

Voor de studenten is het het beste als de studenten ook na de les contact met de taal hebben. Dat is de voordeel als de studenten tweede taal leren in de gebied waarin de taal gesproken is. Het is heel belangrijk dan in de lessen grammatica, luistervaardigheid, schrijfvaardigheid en spreekvaardigheid wordt geoefend, zie verder hoofdstuk 1.5 Vaardigheden in het T2-onderwijs.

1.4.2 De rol van de docent De rollen van de docent zijn motiveren, organiseren, begeleiden en het geven van feedback. Dit wordt ook heel goed in het boek Taal leren op maat21 beschreven. Al in de eerste les moeten de regels door de docent worden gegeven. Hij moet de studenten genoeg motiveren om huiswerk te maken en op tijd te komen. “Motivatie is sterk verbonden met de bereikbaarheid van het doel. Als het doel te ver weg ligt of niet duidelijk is, neemt de motivatie af. De docent moet bij iedere opdracht expliciet maken wat het doel van de opdracht is.”22 De les moet goed georganiseerd worden en moet een duidelijk begin en eind hebben. De docent moet ook bijvoorbeeld zorgen dat de stoelen voorin bezet zijn en dat er t in de klas niet gepraat wordt. Hij moet ook al het materiaal die voor de les nodig is voorbereid hebben. De instructies voor een opdracht moeten duidelijk zijn en goed uitgelegd worden anders kunnen de studenten goed werken. Goede controle of de studenten de instructies hebben begrepen is iemand de instructie in eigen woorden laten herhalen. De docent moet ook beslissen of in de les zelfstandig of in groepjes wordt gewerkt. Eventueel kan hij de studenten met de opdracht helpen. In de les is humor belangrijk, het geldt dat iets waar je om hebt gelachen, onthoud je beter. Geduld en

21

M. Verboog, D. Gunawan: Taal leren op maat, uitgeverij coutinho,Bussum 2007.

22


16

vriendelijkheid zijn ook belangrijke eigenschappen die moet een goede docent moet hebben.

1.4.3 De viertakt De woordenschat kan het beste worden aangeleerd en uitgebreid bij volwassenen en kinderen met hulp van de zogenoemde viertakt. De vier elementen waaruit de viertakt bestaat zijn: voorbewerken, semantiseren, consolideren en controleren. Voorbewerken ↓ Semantiseren ↓ Consolideren ↓ Controleren Eerst moet de betekenis van een woord duidelijk zijn, de voorkennis moet geactiveerd

worden.

Het

eerste element, die voorkennis activeert

wordt

voorbewerken genoemd. Voorbewerken gaat over inbeelden en koppelen aan ervaringen en bestaande kennis. Het tweede element wordt semantiseren genoemd. Semantiseren gaat over de betekenissen duidelijker maken. Een betekenis kan helder gemaakt worden door uitbeelden, uitleggen en uitbreiden. Bij uitbeelden helpt een concreet plaatje, voorwerp of situatie, bij uitleggen vertellen van de betekenis of betekenissen van een woord en bij uitbreiden aanhalen van extra woorden in het netwerk. Het derde element is consolideren. Consolideren is soms overlapt met semantiseren. Bij consolideren gaat het om woorden onthouden door oefenen. Heel belangrijk is weten dat een keer oefenen te weinig is. Het vierde element is controleren. Controleren is soms overlapt met consolideren. Terugvragen is heel belangrijk, het best is terugvragen na korte en ook langere tijd en regelmatig.

17

1.5 Vaardigheden in het T2-onderwijs Het is belangrijk dat in de lessen luisteren, spreken, grammatica en ook schrijven wordt geoefend. Luisteren en lezen zijn de receptieve vaardigheden en spreken en schrijven produktieve. mondeling

schriftelijk

receptieve vaardigheden

luisteren

lezen

productieve vaardigheden

spreken

schrijven

Tijdens mijn observaties (zie hoofdstuk 2.2 Observaties in de NT2-lessen) heb ik gezien hoe goed sommige docenten alle vaardigheden kunnen combineren. Het beste is als in een deel van de les luistervaardigheid plaatsvindt, bijvoorbeeld een liedje of interview. Spreken vindt altijd in de les plaats maar, vaak zitten in de klas te veel studenten en niet iedereen heeft mogelijkheid de spreekvaardigheid genoeg te oefenen, daarom moet de docent goed kunnen organiseren. Op de basis van luisteren spreekoefeningen wordt vaak een grammaticaonderwerp geleerd. Voor het oefenen van de schrijfvaardigheid krijgen de studenten een schrijfopdracht als huiswerk.

1.5.1 Luistervaardigheid Belangrijke elementen bij het oefenen van de luistervaardigheid zijn de structurering van luisterstrategieën en het gebruikte materiaal. De bedoeling is dat de NT2-leerder de luisterstrategieën zelf toepast in andere luistersituaties. De luisteroefeningen worden altijd kort geïntroduceerd, meestal met een foto of met een plaatje. Bij luisteroefeningen is het het beste om vooraf het doel te geven. Bijvoorbeeld: “Ik ga een stuk uit een tijdschrift voorlezen over woordenboeken.Wat voor types Woordenboeken kunnen wij gebruiken?” De NT2-studenten weten dan waarop ze zich moeten concentreren. Er kan ook informaties over het luistermateriaal gegeven worden. De tekst kan ook geïntroduceerd worden door het vooraf bespreken van moeilijke woorden of de docent kan de studenten vooraf een 18

samenvatting laten lezen of beluisteren. Heel belangrijk is ook de kwaliteit van de opnames. Het gebruik van authentiek materiaal, bijvoorbeeld interviews en documentaires van de televisie, heeft een groot voordeel, maar vaak zijn ze veel te moeilijk. Regionale uitspraak speelt ook een rol bij het verstaan. Eenvoudiger luisteroefeningen zijn meestaal wel gebaseerd op authentiek materiaal, maar bewerkt voor het niveau van de NT2-leerlingen. Bij de oefeningen van luistervaardigheid moeten de studenten al een zekere vaardigheid in tweede taal hebben, bijvoorbeeld in woordenschat. Voor de leerlingen met niveau A (meer over de niveaus zie hoofdstuk 1.6 NT2-taalvaardigheidniveaus) is het goed te beginnen met het luisteren paar kinderprogramma’s, nieuws of weerberichten. Het beste is de tekst drie keer te laten horen, maar in ieder geval twee keer. Als de tekst langer is, kan ook tijdens het luisteren de tekst paar keer gestopt worden. Na het luisteren komen de oefeningen en het verwerken van de tekst. Er kan gebruik worden gemaakt van gatenteksten, ja/nee vragen, een kort verhaal na laten vertellen, aantekeningen laten maken en de studenten in groepjes de tekst laten reconstrueren. Vervolgens vergelijken ze de reconstructie met die van andere groepjes. Tenslotte wordt de originele tekst ernaast gelegd. Luisteroefeningen zijn heel leerzaam en vaak ook een heel leuk deel van de les. Maar de studenten moeten ook buiten de lessen zelf oefenen, bijvoorbeeld door naar de radio te luisteren of televisie kijken. In de geobserveerde lessen heb ik niet zo veel luisteroefeningen gezien, maar ik had de mogelijkheid een korte les te geven (zie hoofdstuk 2.3.2 Luistervaardigheid les).

1.5.2 Schrijfvaardigheid Voor de verbetering van de schrijfvaardigheid krijgen de studenten vaak schrijfopdrachten als huiswerk of ze maken verschillende oefeningen in de les. Er bestaan zes verschillende teksttypen – persoonlijk schrijven, publiek schrijven, institutioneel schrijven, sociaal schrijven, studie schrijven en creatief schrijven. Persoonlijk schrijven dient om persoonlijke aantekeningen te maken, bijvoorbeeld aantekeningen in agenda of boodschappenlijst. Publiek schrijven is al meer ingewikkeld, de NT2-verwerver moet al korte teksten schrijven, onder publiek schrijven hoort

schrijven van formulieren, 19

verslagen of bijvoorbeeld een

inschrijfbrief. Schrijven gebruikt voor werk noemen wij institutioneel schrijven, dat is bijvoorbeeld een curriculum vitae, sollicitatiebrief en zakelijke brieven. Het doel van sociaal schrijven is sociale relaties te onderhouden, hieronder hoort schrijven van wenskaarten, persoonlijke brieven of uitnodigingen. Studie schrijven is het schrijven dat de studenten tijdens hun opleiding dienen te gebruiken. Dat kunnen aantekeningen of samenvattingen, maar ook werkstukken zijn. Het meest ingewikkeld is creatief schrijven. Hierbij gaat het om verhalen, gedichten, toneelstukken of liedjes schrijven. Om goed creatief te kunnen schrijven moet de NT2-vewerver een hoog taalniveau hebben. De kwaliteit van een tekst wordt door de docent beoordeeld. Bij globale beoordeling moet de docent rekening houden met de volgende aspecten: doelgerichtheid, publiekgerichtheid, inhoud, opbouw, woordgebruik, grammatica, spelling en interpunctie, handschrift en lay-out. Sommige onderzoekers zijn van mening dat het niet goed is de tekst met een rode pen te corrigeren. Bij correctie moeten de studenten de symbolen, die de docent gebruikt, kennen en begrijpen. Gebruik van de onderstaande symbolen schijnt effectief en goed begrijpbaar te zijn: <.....>

Verkeerde vorm van het woord. Voorbeeld: Er zijn hier cafés.

<.....>C

Congruentiefout. Voorbeeld: Onze familie C niet groot.

......

Verkeerd woord. Voorbeeld: Verkoopt u ook broekjes en mouwtjes?

.....T

Verkeerde tijd. Voorbeeld: Ze baktT gisteren een appeltaart.

... V...

Iets vergeten. Voorbeeld: Ze hebben Vart. auto gekocht. Vart.: de, het of een vergeten Vpv.: persoonsvorm vergeten Vprep.: prepositie vergeten

.....S

Spelfout. Voorbeeld: We eitenS graag apeltaart.

*.....*

De woordvolgorde is niet correct. Voorbeeld: Hij *niet komt*.

/.....\

Er is een woord te veel gebruikt. 20

Voorbeeld: Ik ga altijd om 8 uur /naar in\ mijn werk. i, H

Interpunctiefout of hoofdletterfout. Voorbeeld: Ben je je sleutel kwijti We gaan DinsdagH naar de bioscoop.

ˆ

Een woord. Voorbeeld: Mijn vader werkt in een boekˆwinkel.

~~~~

Accepteerbaar maar stylistisch niet mooi.

X

Woord is niet nodig.

Bij mijn observaties kreeg ik de mogelijkheid met gebruik van deze symbolen een tekst van een studente te corrigeren (zie Bijlage 1). Volgens mijn ervaringen wordt in de lessen schrijfvaardigheid geoefend. Dat de studenten goed kunnen schrijven hangt ook samen met grammatica en teksten en boeken lezen.

1.5.3 Spreekvaardigheid Het is belangrijk dat NT2-verwervers ook verstaanbaar leren spreken. Als NT2-verwervers een slechte uitspraak hebben, denken mensen vaak dat ze een slechte beheersing van het Nederlands hebben. Ook als ze in perfecte grammaticale zinnen spreken maar niemand kan hen verstaan, heeft dat geen nut en vaak is het dan moeilijker een baan te vinden. De docent moet uitkijken dat in de les de uitspraak genoeg geoefend wordt. Vaak is dat te weinig. Bij volwassenen is het bijna onmogelijk om accentloos te leren spreken, maar met goed oefenen kunnen ze hun uitspraak veel verbeteren. De volwassenen schamen zich vaak in de les en willen de uitspraak niet voor de volle klas oefenen. Daarom bevelen de docenten aan dat ze thuis moeten oefenen, bijvoorbeeld voor de spiegel. De problemen bij volwassenen zijn vaak dat ze de mond niet genoeg openen en ze articuleren nauwelijks en vaak doen ze een hand voor de mond. Goede uitspraak hangt samen met luisteren. Als de NT2-verwervers iets niet kunnen horen, kunnen ze dat ook niet produceren. Bij verstaanbaar spreken worden zinsniveau, woordniveau en klankniveau behandelt. De meest aandacht wordt besteed aan klankniveu. Klanken zoals /uu/, /ui/, 21

/r/, /g/, /h/ of /ng/ zijn voor sommige buitenlanders onbekend en moeilijk uit te spreken. Mensen uit Engeland en China bijvoorbeeld, kennen in hun moedertaal geen /r/ en daarom moet extra aandacht besteed worden aan het oefenen van deze klank. En voor mensen van met Spaans als moedertaal is het moeilijk om een zin met een /s/ te beginnen. Het woord “straat” bijvoorbeeld, spreken ze als “estraat” uit. De Duitsers spreken vaak de consonanten /p/, /t/, /k/ als /hp/, /ht/ en /hk/ te sterk uit. Er geldt dat eerst alle klanken apart uitgesproken moeten worden en daarna in een woord geprobeerd. Bij de moedertaal hoeft geen aandacht aan de klemtoon besteed te worden, dat gaat automatisch. Maar de NT2-verwervers moeten de klemtoon wel oefenen. Als de klemtoon op een verkeerde letergreep gelegd wordt, misverstanden

ontstaan.

Het

woord

WAARschuwen

bijvorbeeld,

kunnen dat

als

waarSCHOUWen uitgesproken wordt, klinkt als beSCHOUWen. Daarna kunnen hele zinnen geoefend worden. Bij het oefenen van de hele zinnen zijn intonatie en zinsaccent belangrijk. J. Deen en C. van Veen23 hebben een methode ontwikkeld die heel effectief blijkt te zijn. De methode is bedoeld voor beginners maar ze kan op ieder niveau worden ingezet. Deze methode bestaat uit zeven stappen. “De stappen zijn: 1. Luisteren zonder tekst 2. Nogmaals luisteren 3. Nogmaals luisteren, nu met tekst 4. Meespreken met de band met de tekst 5. Meespreken met de band zonder tekst 6. Voorspreken door docent, cursisten herhalen zonder tekst 7. In twee groepen dialoog opvoeren”24

23

J. Deen, C. van Veen: Taalriedels. Een cursus spreekvaardigheid Nederlands als tweede taal, Wolters-Noordhoff, Groningen 1994. 24


22

1.5.4 Grammatica en het gebruik van een woordenboek De NT2-verwervers moeten ook de grammaticale regels beheersen. Het is goed als grammatica met voorbeeldzinnen en praktische situaties geoefend wordt. Vooral bij het A-niveau (meer over de niveaus zie hoofdstuk 1.6 NT2taalvaardigheidniveaus) is het beter met voorbeelden te beginnen en pas daarna de regels te leren. “Vanwege de presentatie van grammaticale regels in een grammaticale terminologie, los van een concreet taalgebruik, lijken leergangen die volgens deze aanpak werken alleen geschikt voor cursisten die geïntereseerd zijn in een abstracte, analytische benadering van taal.”25 Dat zijn meestal T2-verwervers die al ervaring hebben in het leren van een vreemde taal. Het is beter als de studenten het woordenboek niet in de les gebruiken, maar pas thuis bij schrijfwerk voor de spelling of bij het lezen voor de betekenis te gebruiken. Niet voor elke taal bestaat een woordenboek naar het Nederlands. Vaak wordt de cursisten aangeraden om een NT2-woordenboek, zoals Van Dale, te gaan gebruiken. De omschrijving van de woorden is makkelijk en ook studenten op een laag nievau kunnen ze begrijpen.

1.6 Niveaus in de Nederlandse taal Om het niveau van de NT2-verwerver vast te stellen wordt de laatste jaren het zo genoemde Europees Referentiekader gebruikt. Vroeger werdt een oude NT2 niveauaanduiding gebruikt. Dat waren vijf niveaus genummerd van 1 tot 5. De niveaus bepalen wat voor kennis van de Nederlandse taal de NT2-verwerver heeft. Zo kan de docent maar ook de student zichzelf oriënteren en bepalen in welke groep hij hoort. Het Europees Referentiekader bestaat uit zes niveaus – A1, A2, B1, B2, C1, C2 (plus A0, maar is voor absolute beginners). Het raamwerk wordt gebruikt om het niveau van een NT2-verwerver te bepalen en dit wordt onderverdeeld in verschillende vaardigheden. 25


23

1.6.1 Niveaus volgens het Europees Referentiekader Niveau A0 (Absoluet beginner): Mensen, die nog geen kennis van de Nederlandse taal hebben. Niveau A1 (Basisgebruiker): Iemand heeft A1 niveau, als hij alledaagse uitdrukkingen en makkelijke zinnen kan begrijpen en gebruiken. Hij kan een eenvoudig gesprek voeren en kan zichzelf voorstellen. Niveau A2 (Basisgebruiker): Mensen die A2 niveau hebben, kunnen iets beter communiceren dan die A1 niveau hebben. Niveau B1 (Onafhankelijk gebruiker): Een NT2-verwerver die B1 niveau heeft, kan omgaan met de meeste situaties waarmee hij in contact kan komen in het gebied waar de taal gesproken word. Hij kan al ervaringen, gebeurtenissen, dromen, verwachtingen en ambities beschrijven. Niveau B2 (Onafhankelijk gebruiker): In vergelijking met het B1 niveau kan iemand met een B2 niveau al spontaan communiceren, vaak heeft hij geen grote problemen bij communicatie met moedertaalsprekers. Hij kan duidelijke en

gedetailleerde

teksten produceren. Niveau C1 (Vaardiggebruiker) – Op C1 niveau is iemand die al heel goed Nederlands kan. De NT2-verwerver is in staat om de taal efficiënt en flexibel aan te wenden voor sociale, academische en professionele doelen. Hij kan moeilijke teksten begrijpen en de taal goed gebruiken. Niveau C2 (Vaardiggebruiker): Voor de NT2-verwerver op niveau C2 is het geen probleem alles wat hij leest of hoort te begrijpen. Kan zich ook in meer complexe situaties uitdrukken. Hij kan ook bijna foutloos schrijven. 26

26

Nederlands als tweede taal: http://www.nederlandsalstweedetaal.nl//niveaus.htm (5.4.2010)

24

C1 B2

Staatsexamen NT2 II.

B1 A2

Staatsexamen NT2 I.

A1 Tegenwoordig is het geen probleem als er in een groep mensen met verschillende niveaus zijn. Mensen met een hoger niveau mogen de zwakkeren iets uitleggen en ze kunnen dan bijvoorbeeld de nieuw geleerde woorden in een opdracht gebruiken.

1.6.2 Staatsexamen Nederlands als tweede taal Samen met het inburgeringsexamen zijn de staatsexamens de enige officiële examens voor het Nederlands als tweede taal. Er bestaan examens op twee niveaus: Staatsexamen NT2 I. en Staatsexamen NT2 II. Het Staatsexamen NT2 is bestemd voor mensen, die Nederlands op latere leeftijd hebben geleerd. Met het diploma van het staatsexamen kunnen ze laten zien op welk niveau hun Nederlands is en ze kunnen makkelijker werk in Nederland vinden of studeren. Het staatsexamen kan afgelegd door mensen die achtien jaar en ouder zijn. Hun nationaliteit of opleiding speelt geen rol. “Wie staatsexamen wil doen, moet er rekening mee houden dat kandidaten zich enige maanden van tevoren moeten inschrijven, en dat de uitslag vervolgens ook weer enige maanden op zich laat wachten. “27 Het staatsexamen NT2 I. is bestemd voor mensen die een baan op MBO28-niveau willen krijgen en de 27


28

MBO = middelbaar beroepsonderwijs

25

staatsexamen NT2 II. voor mensen die een baan of opleiding op HBO29 of universair niveau willen hebben. Bij het staatsexamen worden de vaardigheden lezen, luisteren, schrijven en spreken getoetst. Voor elke vaardigheid kan men een certificaat halen, vier certificaten

worden

dan

voor

een

diploma

ingewisseld.

Bij

de

luistervaardigheidstoets wordt globaal en selectief luisteren getoetst. Globaal luisteren gaat over de belangrijkste dingen begrijpen en selectief luisteren over de juiste informatie uit een tekst kunnen te halen. Bij een luistervaardigheidstoets worden fragmenten uit de dagelijkse leven gebruikt. Men kan verschillende stemmen horen, geluiden op de achtergrond of de spreker kan een accent hebben. Een luistertoets bestaat uit ongeveer 40 meerkeuzenopgaven en men mag geen woordenboek gebruiken. Bij de leesvaardigheidstoets moet men laten zien dat men verschillende soorten teksten kan begrijpen. Het gaat om descriptieve teksten (bericht van een opleiding, teksten uit leerboeken), persuasieve teksten (advertenties, ingezonden brieven), beschouwende teksten (artikelen uit professionele tijdschriften en opleidingen) en instructieve teksten (handleidingen, routebeschrijvingen). Bij de meeste van de opgaven moet men precies lezen. Een leesvaardihheidstoets bestaat uit ongeveer 8 teksten en 40 opgaven en men mag maximaal drie verschillende woordenboeken gebruiken (maar geen elektronisch woordenboek).

Bij de

spreekvaardigheidstoets moet men laten zien hoe goed men in de verschillende situaties kan reageren. Men gebruikt een koptelefoon en alles wordt opgenomen. De spreektoets bestaat uit korte opdrachten, middellange opdrachten en bij het staatsexamen NT2 II. is een lange opdracht. Bij de lange opdracht moet men twee minuten over een onderwerp praten. Het Staatsexamen NT2 I. bestaat uit 21 opdrachten en staatsexamen NT2 II. uit 16 opdrachten. Men mag geen woordenboek gebruiken. Bij de schrijfvaardigheid moet men laten zien dat men in staat is teksten te schrijven die hij voor zijn werk of opleiding zal nodig hebben. Er zijn invulteksten, maar ook teksten die men zelfstandig moet schrijven. In de opdrachten

29

HBO = hoger beroepsonderwijs

26

wordt grammatica, woordenschat en spelling beoordelt. Men mag weer maximaal drie woordenboeken gebruiken.30 Bij de voorbereiding kan men ook veel voorbeeldexamens op het internet vinden of zelfs testen of het door hem de gewenste examen haalbaar is. Bijvoorbeeld op de website www.expertisecentrumnt2.nl31 kunnen mensen vragen op het gebied van lezen, schrijven, spreken of luisteren beantwoorden. En ze kunnen ongeveer zien of voor hun het staatsexamen NT2 I. of II. geschikt is. Verder kan men op deze website voorbeeldexamens vinden en zich volgens de voorbeeldopdrachten voorbereiden voor het staatsexamen. Met hulp van internet kan men ook taal oefenen op een andere manier en interesante informatie, bijvoorbeeld over nederlandse grammatica of cultuur, zoeken. Een van de nuttige websites is nt2.kennisnet.nl32. Het is mogelijk hier verwijzingen naar verschillende spelletjes, oefeningen of uitleggen van grammatica te vinden.

1.6.3 Inburgeringsexamen De nieuwe Wet inburgering bestaat in Nederland vanaf 1 januari 2007 en mensen die van buiten Europa komen moeten inburgeren. Nederland is het eerste land van de EU waarin zo´n examen bestaan. Inburgeren is verplicht voor nieuwkomers, oudkomers en geestelijk bedienaren. Nieuwkomers moeten inburgeren als zij/hij niet EU- of EER33- burger is en na 1 januari naar Nederland is gekomen om daar te wonen. De inburgeringsplicht geldt voor mensen tussen 16 en 65 jaar. Als iemand oudkomer is geld voor hem/haar dezelfde leeftijdgrens. Hij/Zij moet inburgeren als hij/zij al voor 1 januari in Nederland is komen wonen, geen Nederlands paspoort heeft en geen diploma´s heeft die bewijzen dat hij/zij het Nederlands en Nederland goed kent.

30

http://www.expertisecentrumnt2.nl/staat/staat2008/ (6.4.2010)

31


32

http://nt2.kennisnet.nl/oefenen/nederlands (6.4.2010)

33

EER=Europese Economische Ruimte. In EER horen de landen van EU en drie andere landen (Lichtenstein, Noorwegen en IJsland).

27

Het inburgeringsexamen bevat taaltoetsen en een toets van kennis van de Nederlandse samenleving. In de toetsen vindt men de vragen waarmee hij in het dagelijkse leven in contact komt. Het examen bestaat uit een decentraal en een centraal deel. In het decentrale deel worden de praktijksituaties getoets. Er zijn bijvoorbeeld gesprekken bij het loket of bij de arts of zakelijke brieven. Zowel de mondelinge als de schriftelijke vaardigheid wordt getoetst. Ook een combinatie met portfolio´s is mogelijk. Een portfolio is een verzameling van bewijzen dat de kandidaat met de Nederlandse taal in contact kwam. Het centrale deel bestaat uit de toets Kennis van de Nederlandse Samenleving, de digitale praktijktoets en de toets gesproken Nederlands. 34

1.7 Leerstof De selectie en ordening van de leerstof is afhankelijk van de doelgroep. Elke T2-verwerver is anders en hun achtergronden en wensen zijn anders. De leerstof moet uit alle linguïstische niveuas geselecteerd worden. Dat wil zeggen uit klanken, woorden, morfologie, zinsbouw en pragmatiek. Een goede leerstof moet alle vaardigheiden bevatten: luisteren, spreken, lezen en schrijven. “Als algemene criteria voor selectie en ordening van deelvaardigheden kunnen gelden: eerst de noodzakelijke aspecten, dan de minder noodzakelijke; eerst de nuttige, dan de minder nuttige; eerst de makkelijke, dan de moeilijke; eerst de concrete, daarna de abstracte; eerst de frequente, daarna de minder frequente; en eerst receptief, daarna productief.”35 Maar de eisen van de verwervers verschillen vaak en voor de een is iets anders nuttig dan voor de andere. Er moeten keuzes en compromissen worden gemaakt. De docenten moeten inzicht hebben in de principes van selectie. Soms verschillen de eisen van de cursist met wat de docent wil onderwijzen. Algemeen geldt dat het mondelinge onderwijs voor het schriftelijke gaat. Het is goed om eerst de basiselementen te leren die de cursisten voor alledaagse comunicatie nodig hebben, zoals groeten en zich voorstellen. Hiermee beginnen ook de meeste 34

M. Verboog, D. Gunawan: Taal leren op maat, uitgeverij coutinho, Bussum 2007, p. 145-147.

35

R. Appel, A. Vermeer: Tweede-taal verwerving en tweede-taal onderwijs, uitgeverij coutinho, Bussum 2008,p. 195.

28

leerboeken, ook de verderop beschreven (hoofdstuk 2.4) leerboeken Taal vitaal36 en Help! Kunt u mij helpen?37.

Er moet ook verschillende materialen voor

verschillende groepen gekozen worden, voor kinderen, studenten, hoogopgeleiden ongeschoolde of voor verschillende beroepsgroepen. Soms is er ook verschillend lesmateriaal voor mannen en vrouwen nodig, bijvoorbeeld moeders die met kinderen thuis moeten zijn en vaker met ze naar de huisarts of naar ouderavonden moeten. Sommige volwassenen zijn meer grammaticaal ingesteld dan anderen. Een belangrijk kenmerk waarmee men bij de selectie van lesmateriaal ook rekening moet houden is de moedertaal van de T2-verwervers. “Wat betreft klankvaardigheid is het dus zinvol die leerstoffen te selecteren die de T2-verwerver niet uit zijn eerste taal kent.”38

36

Stephen Fox: Taal vitaal, Nederlands voor beginners, Intertaal, Amsterdam/Antwerpen 2000.

37

E. Ham, W.H.T.M Tersteeg, L. Zijlmans: Help! Kunt u mij helpen?, nederlands centrum buitenlanders, Utrecht 1998. 38

R. Appel, A. Vermeer: Tweede-taal verwerving en tweede-taal onderwijs, uitgeverij coutinho, Bussum 2008,p. 199.

29

2.

PRAKTISCHE DEEL

2.1 Inleiding De bedoeling van dit hoofdstuk is om de lezer een voorstelling te geven wat mijn eigen observaties in de NT2-lessen waren en wat mijn mening is ten aanzien van twee verschillende leerboeken. Mijn eigen observaties heb ik in het James Boswell Instituut gedaan. Het James Boswell instituut is een onderdeel van de Universiteit Utrecht en verzorgt taaltrainingen, communicatieworkshops en cursussen in verschillende disciplines voor groepen en individuele cursisisten uit binnen- en buitenland. Via het Erasmusprogramma heb ik aan de Universiteit Utrecht gestudeerd en daardoor kon ik observaties in het James Boswell Instituut doen en de docenten hebben me dat mogelijk gemaakt en hebben me veel geholpen. Totaal was ik vijftien uur in de lessen aan NT2-cursisten aanwezig. Elke les duurde twee en een half uur, sommige lessen waren intensief en zulke lessen hebben studenten niet alleen twee keer per week, maar vier keer per week. Alle lessen die ik mocht volgen waren A- en B2niveau (beschrijving van de niveaus zie hoofdstuk 1.6). Meestal heb ik het verloop van de lessen bekeken, heb mijn eigen notities gemaakt, af en toe de studenten met de oefeningen geholpen en twee keer mocht ik van de docent mijn eigen lesstukje over een bepaald thema geven. De docenten in het James Boswell instituut hebben me ook twee eigen korte lessen laten geven. Voor een les moest ik het grammaticale onderwerp “ER+NUMERALE” voorbereiden en een andere moest een luistervaardigheidles voor A-niveau studenten zijn. In het tweede deel wil ik twee volgens mij heel goede leerboeken die voor mensen die met Nederlandse taal beginnen bestemd zijn. Het gaat om de boeken Help! en Taal Vitaal. In dit werk analyseer ik de inhoud en het gebruik van spreekvaardigheid, luistervaardigheid, schrijfvaardigheid en grammaticavaardigheid in beide boeken. Ik wil ook de verschillen in de leermethodes in de boeken laten zien en de kwaliteteit te beoordelen. 30

2.2 Observaties in de NT2-lessen In het James Boswell Instituut heb ik 15 uur geobserveerd. Dat was voor mij een heel leuke ervaring. De meeste lessen waren A- of B2- intensieve lessen. In alle geobserveerde lessen kon ik zien dat alle geleerde theoretische onderwerpen ook in de praktijk nodig zijn. De geobserveerde lessen waren beter en leuker dan ik had verwacht.

2.2.1 A-intensief lessen Eerst wil ik twee lessen A-intensief beschrijven. Ik heb in dezelfde groep bij dezelfde docent twee lessen achter elkaar geobserveerd. In deze lessen vond ik de atmosfeer heel goed en de studenten vonden de lessen duidelijk leuk. Maar de aanpak van de docent was volgens mij minder goed. Zijn uitleg vond ik een beetje moeilijk voor A-niveau studenten en hij ging snel door de lestof heen. De studenten hadden weinig tijd om alles op te schrijven. In deze groep zaten studenten uit verschillende landen. Het waren allemaal hoogopgeleiden, ze wonen al een tijd in Nederland en willen Nederlands voor hun carrière leren. In de groep zaten twaalf studenten, tussen 25 en 35 jaar oud. Sommige studenten waren echt spraakzaam en anderen heel stil. Een man uit Japan bijvoorbeeld heeft bijna niet gepraat, zijn uitspraak was slecht, maar in grammatica en schrijfvaardigheid was hij heel goed. Een man uit Canada heeft zijn best gedaan, maar zijn uitspraak was nog steeds te Canadees. Heel veel aandacht heb ik aan een vrouw uit Argentinië besteed, omdat ik naast haar in de lessen heb gezeten. Zij had bij de oefeningen vaak hulp nodig en ze was verlegen om Nederlands te gebruiken. Zij had ook problemen ook met de basiswoorden en moest vaak in een woordenboek zoeken. Zij had een probleem met de uitspraak van de eerste letters en haar intonatie was anders en voor mij was het af en toe best lastig haar te verstaan. Ik heb nog gemerkt dat de studente een probleem had met de uitspraak van woorden met de klanken “ee” en “ij”. Ik zou haar advisieren zoveel mogelijk te oefenen, bijvoorbeeld thuis voor de spiegel. Het beste is eerst te beginnen met losse letters oefenen, daarna makelijke woorden en pas daarna zinnen oefenen. Een voorbeeld van de uitspraak die ze kan oefenen: pen – been – pijn. De eertse les moest ik me voorstellen en de studenten konden mij vragen stellen. Maar omdat hun niveau nog laag is, stelden ze liever geen vrage. Een deel 31

van de les was het huiswerk controleren. De meeste studenten had het huiswerk helemaal niet gemaakt. Daardoor was het tempo te langzaam en de studenten moesten vaak in de woordenboeken bladeren. Het thema in de eerste les was “bij de doktor”. De woorden waren volgens mij moeilijk maar als studenten vragen hadden werd hun alles uitgelegd. Af en toe moest ook Engels gebruikt worden. Er werd veel over praktijksituaties gesproken en dat vond ik heel goed. Als de studenten in Nederland willen wonen vind ik het goed als ze weten hoe ze naar de doktor moeten bellen en wat ze kunnen verwachten. Veel tijd werd besteed aan oefeningen over lichaamsdelen. De oefening vond ik moeilijk, maar ik denk dat de studenten in de les veel nieuwe woorden hebben geleerd. Voorbeeld van een oefening: Vraag: “Waar is je duim?” – de studenten moesten goed antwoorden: “De duim is aan de hand”. Het andere deel van de les ging over de indirecte rede van de grammatica. De grammatica werd goed uitgelegd met voorbeelden en daarna werden oefeningen van de indirecte rede gemaakt. Aan het einde van de les hebben de studenten heel veel oefeningen meegekregen. De les daarop ging de les over vervoersmiddelen. De les was heel vergelijkbaar met de vorige les. Een beetje jammer vond ik het, dat in de lessen geen luisteroefeningen werden gedaan. Ik heb geleerd dat docent zijn helemaal niet makkelijk is. De leraar moet vaak veel geduld met de studenten hebben.

2.2.2 B2-intensief lessen De observatie bij de B2-intensieve groepen was voor mij ook heel leuk. In de B2-lessen kon ik zelfs een paar nieuwe dingen en woorden van de Nederlandse taal te leren. Bij mijn eerste observatie van B2 werd de les met de controle van het huiswerk begonnen. Daarna werden een paar oefeningen gedaan. De eerste oefening ging over antoniemen. Veel aandacht werd besteedt aan de uitspraak. Een van de huiswerken die studenten voor de les moesten maken ging over Willem-Alexander. Ze moesten informatie over hem op internet of in boeken vinden. Er werden tijdens de les ook interessante dingen over Nederland verteld, bijvoorbeeld over de geschiedenis. De grammatica in de les ging over passieve zinnen. Het was goed dat eerst de oudere grammatica werd herhaald. In de groep zaten maar acht studenten en dat vond ik heel goed. De meeste studenten waren al heel goed behalve een vrouw 32

uit Frankrijk. Haar niveau was volgens mij lager en ze hoorde in andere groep. Zelf heb ik in deze les veel geleerd. Ik had vaak problemen met moeilijke zinnen in de passief. In de les werd alles zo goed uitgelegd dat ik nu alles beter begrijp. In het midden van de les hebben de studenten een test geschreven. Ze moesten moeilijke vragen beantwoorden en mochten woordenboeken gebruiken. In het laatste deel van de les werd veel aandacht besteed aan luisteren spreekoefeningen. Heel belangrijk vond ik dat de docent vertelde wat goede tactieken zijn bij spreek- en luisteroefeningen. Bij spreken: “Als je niet meer weet wat je nog meer moet vertellen en over waarover je nog meer moet praten, dan is vooral de laatste zin belangrijk. De zinsbouw en goed gebruik van grammatica in de laatste zin is heel belangrijk.” In deze les heb ik geleerd dat het bij luistervaardigheid belangrijk is dat de tekst meer dan een keer beluisterd wordt. Minimaal twee of drie keer. Heel effectief is het gebruik van alle vaardigheden. De cursisten hebben vaak een heel andere structuur van de taal en zijn daarom vaak moeilijk te verstaan. Ik heb geleerd dat je niet bang moet zijn om de cursist te vragen iets nogmaals te vertellen. De beste manier om een betere uitspraak te krijgen is oefenen. De volgende observatie vond ik het leukste. Het was groep B2-intensief. De aanpak van de docent was het beste. Ik vind dat deze docent de les met veel entousiasme gaf. In de les werden alle vaardigheden geoefend, behalve de luistervaardigheid, wat ik weer een beetje jammer vond. De verleden tijd hoort in grammatica voor A-niveau, maar toch werd aandacht aan dit thema besteed. Alles werd nog een keer herhaald en alle vragen werden beantwoord. Bij de werkwoorden werd ook aandacht bested aan de uitspraak. Om de grammatica nog meer te oefenen gingen zowel de schrijfoefeningen als de spreekoefeningen over verleden tijd. Bij de spreekoefeningen moesten de studenten in tweetallen werken. Het thema was “Tieners toen, en tieners nu”. De studenten moesten beschrijven wat ze wel mochten en wat ze niet mochten toen ze zelf tieners waren. In de schrijfoefening moesten ze de werkwoorden in de goede vorm zetten. Als huiswerk hebben ze een schrijfoefening gekregen. Het thema was “Wat is typisch Nederlands?”De bedoeling was de schrijfvaardigheid te oefenen en ook misschien iets over de Nederlandse cultuur te leren. Om te leren de schrijfopdrachten op een goed manier te kunnen corrigeren mocht ik na de volgende les een van de werkstuken zelf corrigeren (zie 33

Bijlage 1). In de les kon ik weer zien hoe belangrijk het enthousiasme is bij de docent en hoe belangrijk een goede organisatie is. Dit help goed om de geleerde grammatica te oefenen.

2.3 Mijn eigen lessen Eigen lessen te geven vond ik eerst een beetje eng, maar uiteindelijk waren dat de leukste lessen. Bij de voorbereiding moest ik aan de niveaus van de studenten denken. Voor de les heb ik een kopie van de oefeningen voor iedereen gemaakt.

2.3.1 Grammatica les Voor de grammatica les heb ik het onderwerp “er + numerale” voorbereid. Bij mijn voorbereiding begon ik eerst alles met moeilijke woorden te beschrijven. Maar ik moest aan het niveau van de NT2-studenten (B1-niveau) denken en daarom heb ik alles makkelijker gemaakt. Tijdens de les vertelde ik eerst een beetje over de theorie en gaf een paar voorbeelden. Daarna heb ik de studenten twee korte oefeningen gegeven. Mijn voorbereiding zie Bijlage 2. Ik denk dat de korte les goed verliep maar aan het einde ging alles een beetje anders dan volgens mijn planning. Wat ik denk dat ik goed heb gedaan was genoeg voorbeelden te geven en alles op het bord te schrijven. Af en toeheb ik ook de studenten iets gevraagd, bijvoorbeeld of ze woorden kennen die iets over hoeveelheid zeggen. Zo heb ik de studenten meer bij de les betrokken en ze vonden dat hopelijk niet saai. Ik heb geleerd dat het belangrijk is alle vragen van de studenten te kunnen beantwoorden en genoeg voorbeelden te geven, zodat de studentende grammatica in meer situaties kunnen gebruiken.

2.3.2 Luistervaardigheid les Deze les heb ik in een A-niveau groep gegeven en daarom moest ik een passende tekst kiezen. Voor de luistervaardigheidles heb ik een liedje uitgekozen, 34

'Het is een nacht' van Guus Meeuwis. Ik denk dat het liedje mooi

en goed

verstaanbaar is. De studenten kunnen van het lied nieuwe woordjes en uitdrukkingen leren. Ik gebruikte een gatentekst, maar voor mijn voorbereiding heb ik alles ingevuld en een uitleg van lastige woorden opgeschreven. Voor de eerste keer zou ik het liedje alleen laten horen, misschien zouden de studenten woorden of zinnen die ze hebben gehoord opschrijven. Bij de tweede beluistering moesten ze de woorden invullen. Daarna zou ik de tekst voor de derde keer laten horen. Als er nog vragen zouden zijn, zou ik alles beantwoorden en moeilijke woorden op het bord schrijven. Als huiswerk kregen de studenten twee oefeningen. De daaropvolgende les vonden controle van huiswerk en nog een keer het liedje luisteren plaats. De gatentekst en oefeningen zie Bijlage 3. Met mijn eigen les was ik tevreden. Het ging goed. De studenten snapten alles wat ik zei en ik kon hun vragen beantwoorden. De docent vond mijn presentatie ook goed. Wat heb ik in mijn presentatie ben vergeten is iets over de zanger te zeggen. Dus heb geleerd dat de culturele context ook belangrijk is. Als studenten de video op youtube gezien hebben, willen ze thuis misschien nog andere liedjes bekijken. En dat is goed voor hun taalverwerving.

2.4 Vergelijking van NT2-boeken In dit hoofdstuk wil ik twee veel gebruikte boeken bij NT2-onderwijs beschrijven, vergelijken en een eigen mening erover geven. De boeken Taal vitaal39 en Help! Kunt u mij helpen40 (verder alleen als Help! genoemd) zijn bestemd voor hoger opgeleide niet-nederlandstaligen en ze worden vaak gebruikt bij NT2onderwijs op scholen en cursussen in Nederland, maar ze kunnen ook buiten het Nederlandse taalgebied worden ingezet. Zowel bij Taal vitaal als bij Help! wil ik het eerste deel, het deel voor beginners, beschrijven.

39

Stephen Fox: Taal vitaal, Nederlands voor beginners, Intertaal, Amsterdam/Antwerpen 2000.

40

E. Ham, W.H.T.M Tersteeg, L. Zijlmans: Help! Kunt u mij helpen?, nederlands centrum buitenlanders, Utrecht 1998.

35

Persoonlijk vind ik in het algemeen Taal Vitaal beter en meer overzichtelijk, maar elke docent moet kiezen welk boek beter geschikt is. Zelf ben ik bij het Nederlands leren met Taal vitaal begonnen. Een groot voordeel bij Taal Vitaal vind ik de gekleurde druk, veel foto´s en een woordenlijst aan het eind van het boek. Bij Help! hoort ook een woordenlijst, maar deze staat in een aparte boek. De inhoud is bij alle twee de boeken best goed geregeld, men kan in de inhoud zien wat het onderwerp van de les zal zijn. Elke les heeft een naam en men kan in de inhoud lezen wat de grammatica zal zijn. In Taal Vitaal kan men in de inhoud ook een lijst van taalhandelingen voor elke les vinden. Zowel in Taal vitaal als in Help! zijn de belangrijkste thema´s voor beginners uitgekozen. In alle twee boeken wordt ook de uitspraak met hulp van cd´s geoefend. Taal vitaal: Het boek komt uit de uitgeverij Intertaal en voor het concept en de redactie is Stephen Fox verantwoordelijk en het is bedoeld voor hoger opgeleide (jong) volwassenen.

Taal vitaal bestaat

uit

een tekstboek, een werkboek, een

docentenhandleiding, cd bij het werkboek en cd bij het tekstboek. In het tekstboek kan men een overzichtelijke en systematische opbouw van de lessen vinden, een functionele selectie van taalhandelingen en grammatica, veel communicatieve oefeningen, levendig en alledaags taalgebruik, actuele thema´s afgestemd

op

de

interesses

en

behoeften

van

de

cursist,

functionele

luisteroefeningen, vroeg aanbod van informatieve leesteksten, ruime aandacht voor woordenschatverwerving en woordenlijsten per les. 41 Taal vitaal bestaat uit twintig lessen. De lessen zijn: Dag!, Hoe gaat het?, Hoe is ze?, Hoeveel?, Ik sta om zes uur op! Wat heb je gisteren gedaan?, En wat voor werk de jij?, Ik heb trek in patat!, Pardon, weet u misschien waar...?, Lekker met de trein!, We gaan verhuizen!, Wij woonden in een gezellig huisje, Ik zit net te denken..., Heb u een dagschotel?, Kan ik u helpen?, Wie is er aan de beurt?, Ik zou graag..., Onderweg, Ik ben erg verkouden!, Bij de Chinees. Uit de meest titels blijkt

41

Stephen Fox: Taal vitaal, Nederlands voor beginners, Intertaal, Amsterdam/Antwerpen 2000, achterzijde.

36

duidelijk waarover de les zal gaan. In de inhoud zijn de thema´s, taalhandelingen en grammatica van elke les beschreven. In het boek wordt alle belangrijke grammatica goed uitgelegd. Op het eind van elke les wordt de grammatica op een pagina overzichtelijk beschreven. Grammatica uitleg en oefeningen kunnen de cursisten ook in het werkboek vinden. Het werkboek bevat ook informatie over het taalgebruik, uitspraakoefeningen, schriftelijke oefeningen, luisteroefeningen, leertips, tests, een uitspraakoverzicht, een lijst met onregelmatige werkwoorden en een lijst met grammaticale begrippen (in het Nederlands, Engels, Frans, Duits en Spaans). In het Nederlands, Engels, Frans, Duits en Spaans is ook een woordenlijst op het eind van het tekstboek. De woordenlijst is systematisch opbouwd en men kan daar van elke les een woordenschat vinden. Help! Kunt u mij helpen? : Het boek is ook voor niet-Nederlandstaligen bedoeld, die in hun land minimaal enkele jaren voortgezet onderwijs hebben gevolgd. Het boek is door het Nederlands Centrum Buitenlanders uitgegeven en de auteurs zijn E. Ham, W.H.T.M. Tersteeg en L.Zijlmans. Help! bestaat uit een cursistenboek, docentenboek, 2 cd´s en hulpboeken (Duits, Engels, Indonesisch en Spaans). In de hulpboeken kan men grammaticale uitleg per onderwerp vinden, contrasten tussen de taal en het Nederlands en een alfabetische woordenlijst per les.42 Het cursistenboek bevat spreekoefeningen, communicatieve oefeningen die op interactie gericht zijn, schrijfoefeningen, luisteroefeningen , grammatica uitleg en oefeningen. Help! bestaat uit 16 lessen die vergelijkbare thema´s als bij Taal vitaal omvatten. De lessen heten: Introductie, Kennismaken, Onderweg, In een café, Een afspraak, Gefeliciteerd!, Winkelen, Wonen, Een werkdag, Vrije tijd, Op reis, Gisteren, Informatie, Naar de doktor, Vroeger, Vacature!

42

E. Ham, W.H.T.M Tersteeg, L. Zijlmans: Help! Kunt u mij helpen?, nederlands centrum buitenlanders, Utrecht 1998, p.16.

37

Het boek omvat de belangrijke grammatica en dat wordt in de oefeningen goed geoefend. Voorbeelden van de luisteroefeningen: Taal vitaal: a) Lees de vragen. b) Luister naar het gesprek en geef antwoord op de vragen. 1. Wat is er met meneer De Smet gebeurd? ............................................................................................................................ ............... 2. Welke klachten heeft hij? ............................................................................................................................ ............... 3. Moet hij naar het ziekenhuis? ............................................................................................................................ ............... 4. Wat heeft meneer de Smet volgens de doktor? ............................................................................................................................ ............... 5. Welk advies geeft de doktor? ............................................................................................................................ ...............43

43

Stephen Fox: Taal vitae, Nederlands voor beginners, werkboek,Amsterdam/Antwerpen 2000, p.182.

38

Help!: U bent aanwezig op een informatieavond van het gezondheidscentrum. Huisarts Verbeek vertelt de aanwezigen eerst iets over de griepinjectie. Luister naar de tekst. Geef antwoord op de vragen.

1. Wat bedoelt doktor Verbeek met het woord “griepgolf”? ............................................................................................................................ .............. 2. Waneer is de kans niet zo groot dat u griep krijgt? a ............................................................................................................................ ........... b ............................................................................................................................ ............ 3. Voor welke groepen mensen is de griepinjectie echt nodig? ............................................................................................................................ ............. 4. Wat moet u doen, als u denkt tot de risicogroep te behoren? ............................................................................................................................ .............. 5. Hoe kunt u nog meer informatie krijgen? ............................................................................................................................ ...............44

44


39

Alle twee de oefeningen gaan over het onderwerp bij de doktor. Wat structuur betreft lijkt de oefening van Taal vitaal op de oefening van Help!. Omdat dit onderwerp pas op het eind van de boeken plaats vindt, zijn de cursisten zijn al vergevorderd en men moet daar niet alleen woorden invullen of mogelijkheden kiezen, maar zelfstandig hele zinnen schrijven. De oefeningen zijn toch niet moeilijk, omdat de opnames goed verstaanbaar zijn. Het thema bij de doktor is voor de cursisten heel nuttig voor het leven in Nederland. Algemeen bevatten alle twee de boeken genoeg luisteroefeningen en de opnames zijn in de meeste gevallen heel goed. Voorbeelden van de spreekoefeningen: Taal vitaal: Stel uw buurman/buurvrouw voor aan de groep: Hoe heet hij/zij? Waar komt hij/zij vandaan? Waar woont hij/zij?45 Help!: Vraag aan andere cursisten: Hoe heet u? Waar komt u vandaan? Vul in. Namen

Landen

_______________

_______________

_______________

_______________

_______________

_______________

_______________

_______________

_______________

_______________46

45

Stephen Fox: Taal vitae, Nederlands voor beginners, Intertaal, Amsterdam/Antwerpen 2000, p.11.

46


40

De oefeningen staan aan het begin van de boeken en zijn bestemd voor studenten die met het Nederlands leren beginnen. Het is de keuze van de docent of hij de instructies bij de oefeningen altijd precies wil volgen. Hij kan de cursisten ook helpen. Van deze oefeningen vind ik die van Help! beter, omdat de cursisten met meer collega´s in contact komen en met elkaar kennis kunnen maken. Voorbeelden van de schrijfoefeningen: Taal vitaal: U gaat binnenkort een zakenreis maken naar het buitenland. U hebt geen tijd om de reis (tickets, hotelkamer etc.) zelf te regelen. Schrijf een kort briefje aan uw assistent en vertel wat hij allemaal voor u moet doen. 47 Help: Schrijf een verhaal over reizen. • Waar wilt u graag naartoe/ Waar gaat u naartoe? • Waarom? • Hoe lang? • Wat wilt u daar doen?48 Alle twee de oefeningen vind ik echt goed. Het zou het beste zijn als de studenten deze oefeningen als huiswerk krijgen. De docent kan dan elk werkstuk apart bekijken en de fouten corrigeren. Over reizen schrijven vinden de cursisten vaak heel leuk. Bij de opdracht van Help! kunnen ze meer creatief zijn en hun eigen mening schrijven. Maar bij de oefening van Taal vitaal kunnen ze leren hoe ze een zakelijke brief moeten schrijven. Ik zou de docenten aanbevelen om alle twee de

47

Stephen Fox: Taal vitae, Nederlands voor beginners, werkboek, Intertaal, Amsterdam/Antwerpen 2000, p.174. 48


41

types oefeningen te doen. Bijvoorbeeld de studenten als huiswerk het verhaal laten schrijven en de volgende les iets over zakelijke brieven vertellen, voorbeelden geven en de brief weer als huiswerk laten schrijven. Opbouw van een les Elke les in Help! begint met een luistertekst of een leestekst. De tekst heeft altijd de vorm van een interview en wordt door een korte inleiding geïntroduceerd. Dat is handig voor de studenten, omdat ze weten waarover de tekst ongeveer gaat. Na de tekst volgt in het boek altijd een oefening die met de tekst samenhangt. Vaak zijn dat “waar of niet waar” oefeningen, gatentekst of vragen, die de studenten moeten beantwoorden. Bij elke les is er dan nog een luistertekst of leestekst, weer met een oefening. Elke les bevat Taalhulp. Daar kan men belangrijke woorden of zinnen vinden, die iets met het thema van de les te maken hebben. Voorbeeld van een taalhulptabel uit les 10 die over vrije tijd gaat: Praten over hobby´s VRAGEN

ANTWOORDEN

Wat doet u in uw vrije tijd? Heb je hobby´s? Doe je aan sport? Houd je van _________? Ga je vaak naar__________?

Ik doe aan sport. Ik voetbal/zwem/tennis/basketbal/ volleybal/______. Ik maak muziek. Ik speel piano/viool/contrabas/______. Ik zing. Ik ben creatief. Ik maak foto´s/kleding________. Ik wandel/fiets veel. Ik ga vaak naar een concert/een film/_____.

42

Waardering uitdrukken POSITIEF

NEGATIEF

Ik _______ graag. Ik vind het (heel) leuk om _______te _______. Ik houd van _________.

Dat is niks voor mij! Ik vind _______ saai/vervelend. Ik vind ________niet (zo) leuk. Ik ben niet sportief/muzikaall/________.

49

Verder bevat elke les de grammaticauitleg en grammaticaoefeningen. In de oefeningen worden ook belangrijke woorden geleerd en geoefend. De oefeningen met ● zijn bassisoefeningen en zijn eenvoudig. De oefeningen met ●● zijn uitbreidingsoefeningen en zijn moeilijker. In elke les zijn nog andere lees-, schrijf-, spreek- en luisteroefeningen. Omdat bij het boek Taal vitaal ook een extra werkboek hoort, kan men hier meer oefeningen vinden. Elke les in Taal vitaal begint met plaatjes en men moet beslissen welke woord (woorden) bij elk plaatje hoort (horen). In het tekstboek zijn veel luisteroefeningen en altijd minimaal een spreekoefening. In elke les is een tekst die over Nederland, Nederlandse cultuur of gewoontes gaat. Dat vind ik ook heel leerzaam. Op het einde van elke les bevindt zich een samenvatting van de grammatica. Het werkboek bevat ook grammaticauitleg en oefeningen en ook meer uitspraakoefeningen, luisteroefeningen, leesoefeningen en raadsels

49


43

CONCLUSIE

Met het thema ververving van de Nederlandse taal kwam ik al eerder in contact en dit vond ik heel interesant en vooral verwerving van het Nederlands in hetNederlandse taalgebied. Mijn scriptie Nederlands als tweede-taal verwerving bij volwassenen heb ik in twee delen verdeeld: het theoretische deel en het praktische deel. Bij het schrijven van het theoretische deel gebruikte ik vooral twee boeken: Tweede-taalverwerving en tweede-taal onderwijs van René Appel en Anne Vermeer en het boek Taal leren op maat, geschreven door Margreet Verboog en Damayanti Gunawan. Mensen halen vaak de termen tweede-taal en vreemde-taal door elkaar. Dit verschil heb ik in mijn werkstuk verduidelijkt. Verschillende factoren die de verwerving beïnvloeden, zoals sexe, taalaanleg of intelligentie, spelen bij tweede-taal verwerving een rol. Betreffende dit thema hebben verschillende onderzoekers een onderzoek gedaan en dit beschrijf ik ook in het theoretische deel.

Omdat mijn

werkstuk over tweede-taal verwerving bij volwassenen gaat, heb ik aan de factor leeftijd de meeste aandacht besteed. Het belangrijkste deel van mijn scriptie is het praktische deel, die mijn eigen inzichten bevat. Eerst beschrijf ik mijn eigen observaties in het James Boswell instituut in Utrecht in de lessen voor hoger opgeleide volwassenen, die in Nederland kwamen wonen. Tijdens mijn studie ben ik met twee leerboeken in contact gekomen, Taal vitaal en Help!. Elk van deze boeken is anders en daarom vond ik het een goed idee om deze boeken te beschrijven en te vergelijken. In mijn werkstuk heb ik zowel eigen resultaten gevonden als al onderzochte thema´s beschreven. Mijn observaties aan het James Boswell instituut vond ik heel leuk en leerzaam. De lessen waren meestaal goed georganiseerd en ik kon zien hoe moeilijk het werk van de docent is. Ik zelf heb ik twee korte lessen aan de studenten gegeven. Deze vond ik leuk, maar ik moest daarvoor goed voorbereid zijn. Bij de vergelijking van de boeken Taal vitaal en Help! ben ik tot de conclusie gekomen dat 44

Taal vitaal over het algemeen iets beter is, vooral omdat bij Taal vitaal een werkboek met veel oefeningen hoort. Bij tweede taal-verwerving vind ik luisteroefeningen heel belangrijk. Die waren zowel in Taal vitaal als in Help! heel goed en passend bij het niveau van de studenten voor wie de boeken bedoeld zijn.

45

Bijlage 1 Mijn correctie van een schrijfopdracht op het thema “Wat is typisch Nederlands?”

46

Bijlage 2 Voorbereiding voor grammatica les „er + numerale“ ER + NUMERALE (kwantitatief er) Kwantitatief 'er' vervangt iets wat we kunnen tellen. Voorbeeld 1: Hoeveel pakjes boter wilt u? Ik wil twee pakjes boter. Ik wil er twee. – 'er' verwijst naar pakjes boter. Andere woorden die ons iets over hoeveelheid zeggen: veel, heleboel, weinig, geen... Voorbeeld 2: Heb je nog sigaretten? Nee, ik heb er geen. – Er in combinatie met de hoeveelheid verwijst naar de

sigaretten.

Oefening 1: Wat vervangt er in deze zinnen? 1. Hoeveel talen spreekt u? Ik spreek er twee. Er=___________ 2. Heeft u ook een kat? Nee, ik heb er geen. Er=___________ 3. Hoeveel kinderen hebben ze? Ze hebben er wel een heleboel. Er=___________

Oefening 2: Geef een antwoord met er + numerale! 1. Hoeveel auto´s heeft u? 2. Hoeveel Nederlandse vrienden heeft u? 3. Hoeveel dagen heeft januari?

47

Bijlage 3 Voorbereiding voor luistervaardigheid les Guus Meeuwis Het Is Een Nacht Je vraagt of ik zin heb in een _________ Het is twee uur 's nachts, we liggen op bed In een hotel in een stad, waar niemand ons hoort Waar niemand ons kent, en niemand ons _______ Op de vloer, ligt een lege fles wijn En ______________ die van jou of mij kunnen zijn Een schemering, de radio zacht en deze nacht heeft alles Wat ik van een nacht verwacht Het is een nacht, die je normaal alleen in films ziet Het is een nacht, die wordt _________ in het mooiste lied Het is een nacht waarvan ik dacht dat ik hem nooit beleven zou Maar vannacht _______ ik hem met jou Ik ben nog wakker, en ik _______ naar het plafond En ik denk aan hoe de dag, lang geleden begon Het _________, er vandoor gaan met jou Niet wetend waar de reis eindigen zou Nu lig ik hier in een ____________ stad En heb ik net de nacht van mijn leven gehad Maar ________, er komt weer licht door de ramen Hoewel voor ons de wereld vannacht heeft stilgestaan Het is een nacht, die je normaal alleen in films ziet Het is een nacht, die wordt ___________ in het mooiste lied Het is een nacht waarvan ik dacht dat ik hem nooit beleven zou Maar vannacht ________ ik hem met jou Maar een lied blijft slechts bij _________ De film is in scene gezet Maar deze nacht met jou, is levensecht Het is een nacht, die je normaal alleen in films ziet 48

Het is een nacht, die wordt _________ in het mooiste lied Het is een nacht waarvan ik dacht dat ik hem nooit beleven zou Maar vannacht _______ ik hem met jou En ik hou alleen nog maar van jou En ik hou alleen nog maar van jou

Vragen Vraag 1: Zijn onderstaande vragen waar of niet waar: 1. Dit liedje gaat over een man en vrouw die net terug komen van de film. 2. De man zingt over dat hij flessen gaat inleveren in de winkel. 3. De man houdt van meerdere vrouwen. Vraag 2:Schrijf de tegenoverstelde termen op van de volgende woorde: Nacht = Mooiste = Zacht = Leeg = Stilstaan =

49

Literatuurlijst Appel R., Vermeer A.: Tweede-taal verwerving en tweede-taal onderwijs, uitgeverij coutinho, Bussum 2008.

Deen J., Veen C. van: Taalriedels. Een cursus spreekvaardigheid Nederlands als tweede taal, Wolters-Noordhoff, Groningen 1994.

Ham E., Tersteeg W.H.T.M., Zijlmans L.: Help! Kunt u mij helpen?, nederlands centrum buitenlanders, Utrecht 1998.

Fox S.: Taal vitaal, Nederlands voor beginners, Intertaal, Amsterdam/Antwerpen 2000.

Verboog M., Gunawan D.: Taal leren op maat, uitgeverij coutinho, Bussum 2007.

50

Webpagina´s Inburger net: http://www.degeschiedenisvaninburgering.nl/traject/taal/taal022.html (28.2.2010)

http://www.psychowerk.com/Woordenboek/T/taal

en

hersenen,

de

kritische

periode.htm (15.3.2010)

www.stichtingnob.nl (20.3.2010)

Nederlands als tweede taal: http://www.nederlandsalstweedetaal.nl//niveaus.htm (5.4.2010)


http://nt2.kennisnet.nl/oefenen/nederlands (6.4.2010)

51

Resumé Tato bakalářská práce je věnována osvojování nizozemského jazyka jako druhého jazyka. Zaměřila jsem se na výuku a osvojování jazyka v nizozemské jazykové oblasti, zejména u dospělých. Práce se skládá ze dvou částí – části teoretické a části praktické. Teoretická část je zaměřena na seznámení čtenáře se základními pojmy, faktory ovlivňující osvojování jazyka, efektivní výuku a jazykové úrovně v nizozemštině. V praktické části popisuji své observace v jazykovém institutu James Boswell instituut, spadajícím pod Utrechtskou univerzitu. V institutu jsem strávila pár dní a do hodin, které byly věnované dospělým s vyšším vzděláním, jsem se mohla aktivně zapojit. Praktická část je dále zaměřena na porovnávání dvou učebnic nizozemštiny: Taal vitaal a Help! Cílem této práce je seznámit čtenáře se základními pojmy a skutečnostmi týkajícími se osvojování nizozemského jazyka jako druhého jazyka u dospělých, výukou jazyka a učebnicemi určenými pro výuku nizozemštiny.

52

Summary The topic of this Bachelor´s Thesis is Acquisition of the Dutch language as a second language by adults. As the title suggest, I concentrated on the language teaching for adults and compared this with the language teaching for children. It is about the Dutch language teaching and learning in the Netherlands. This thesis is divided into two parts: theoretical and practical. The theoretical part includes facts about the acquisition of the Dutch language as a second language and about the second language learning and teaching in general. I describe the factors which are important for an acquisition of the second language, how effective teaching should look like and the language levels in Dutch. The second part, the practical, contains my own view. At first I describe my own observations from the James Boswell Institute in Utrecht. My observation was with classes for adults who were living in the Netherlands. During my studies I came in contact with two books, Taal vitaal and Help!. Each of these books is different, therefore I decided to describe and compare them.

53

Anotace Jméno autora: Adéla Provazníková Název katedry a fakulty: Katedra nederlandistiky FF UP Olomouc Název bakalářské práce: Nederlands als Tweede-taal verwerving bij volwassenen Vedoucí bakalářské práce: Drs. Bas Hamers Počet stran: 54 Počet titulů použité literatury: 11 Klíčová slova: docent, factoren, grammatica, inburgeringsexamen, leeftijd, lesdoel, luistervaardigheid,

meertaligheid,

niveau,

observace,

schrijfvaardigheid,

spreekvaardigheid, staatsexamen, T2-verwerving, tweede taal, vreemde taal, Krátká

charakteristika:

Tato

bakalářská

práce

je

věnována

osvojování

nizozemského jazyka jako druhého jazyka. Zaměřila jsem se na výuku a osvojování jazyka v nizozemské jazykové oblasti, zejména u dospělých. Práce se skládá ze dvou částí – části teoretické a části praktické. Teoretická část je zaměřena na seznámení čtenáře se základními pojmy, faktory ovlivňující osvojování jazyka, efektivní výuku a jazykové úrovně v nizozemštině. V části praktické popisuji své observace v institutu James Boswell instituut a porovnávám dvě učebnice nizozemštiny – Taal vitaal a Help!

54

Filozofická fakulta Univerzity Palackého v Olomouci

Recommend Documents