Filozofická fakulta Univerzity Palackého v Olomouci Katedra nederlandistiky
Školní rok: 2012/2013
DIPLOMOVÁ PRÁCE Masterscriptie
Empirisch onderzoek naar de ervaring van Vlaamse studenten hoger onderwijs van hun Erasmusverblijf in Tsjechië
Vedoucí práce/Scriptiebegeleiders: Prof. doc. Dr. Wilken Engelbrecht, cand. litt. Štěpánka Kotrlá, MA Student: Dominika Rašková
Gent / Olomouc 2012
2 1
INLEIDING .................................................................................................................. 6 1.1
MOTIVATIE......................................................................................................... 6
1.2
HYPOTHESE........................................................................................................ 7
1.3
METHODOLOGIE ............................................................................................. 10
1.3.1
Enquête........................................................................................................ 10
1.3.2
Inhoudelijke samenstelling van de enquête ................................................... 12
1.3.3
Structuur van de hoofdstukken ..................................................................... 12
2 HISTORISCH OVERZICHT VAN HET ONTSTAAN, INHOUD EN ONTWIKKELING VAN HET ERASMUSUITWISSELINGSPROGRAMMA ................... 15 2.1
HET BOLOGNAPROCES .................................................................................. 15
2.2
HET ERASMUSUITWISSELINGSPOGRAMMA .............................................. 17
2.2.1
De verdeling van de verantwoordelijkheden onder de instellingen ................ 18
2.2.2
Erasmus University Charter ......................................................................... 18
2.2.3
Het Europees systeem voor het verzamelen en overdragen van studiepunten 18
3
CULTUUR ................................................................................................................. 20
4
CULTUURSCHOK .................................................................................................... 21
5
CULTUURDIMENSIES VAN HOFSTEDE ............................................................... 23 5.1
MACHTSAFSTAND .......................................................................................... 24
5.2
COLLECTIVISME TEGENOVER INDIVIDUALISME ..................................... 24
5.3
MASCULINITEIT TEGENOVER FEMININITEIT ............................................ 26
5.4
ONZEKERHEIDSVERMIJDING ....................................................................... 27
5.5 LANGETERMIJNGERICHTHEID TEGENOVER KORTETERMIJNGERICHTHEID ................................................................................. 28 6 VERGELIJKING VAN DE TSJECHISCHE SAMENLEVING MET DE VLAAMSE SAMENLEVING AAN DE HAND VAN DE CULTUURDIMENSIES VAN HOFSTEDE 29 6.1
TSJECHIË........................................................................................................... 29
6.2
VLAANDEREN .................................................................................................. 30
6.3
TYPERING VAN TSJECHIË VOLGENS HOFSTEDE ...................................... 30
6.4
TYPERING VAN VLAANDEREN VOLGENS HOFSTEDE ............................. 34
6.5
TSJECHISCHE VERSUS VLAAMSE CULTUUR ............................................. 35
7 ONDERZOEK: ERVARING VAN VLAAMSE STUDENTEN HOGER ONDERWIJS VAN HUN ERASMUSVERBLIJF IN TSJECHIË .............................................................. 37 7.1
RESPONDENTEN .............................................................................................. 37
7.1.1
Doelgroep .................................................................................................... 37
7.1.2
Ervaring uit voorafgaande buitenlandse verblijven ....................................... 37
3 7.1.3
Kennis van het Tsjechisch ............................................................................ 37
7.1.4
Plaats, gastinstelling en studierichting .......................................................... 38
7.2
SITUATIE VOOR HET VERTREK .................................................................... 39
7.2.1
Motivatie ..................................................................................................... 39
7.2.2
Informatiebronnen die voor het vertrek geraadpleegd werden ....................... 40
7.2.3
Reactie van de omgeving ............................................................................. 41
7.2.4
Besluit ......................................................................................................... 41
7.3 DE ERVARING VAN DE UNIVERSITAIRE OMGEVING EN STUDENTENLEVEN IN TSJECHIË ............................................................................. 41 7.3.1
Contacten met Tsjechen ............................................................................... 42
7.3.2
Ervaring in de lessen .................................................................................... 43
7.3.2.1
Ervaring met de samenwerking met de Tsjechische studenten................... 43
7.3.2.2
De ervaring met de Tsjechische lesgever .................................................. 44
7.3.2.3
Problemen met de verschillende manier van lesgeven ............................... 46
7.3.3
Tsjechische coördinator................................................................................ 47
7.3.4
Huisvesting .................................................................................................. 47
7.3.5
Buddy .......................................................................................................... 48
7.3.6
Besluit ......................................................................................................... 51
7.4 PARTICULARITEITEN VAN DE CULTUURSCHOK VAN DE VLAAMSE STUDENTEN TIJDENS HUN ERASMUSVERBLIJF IN TSJECHIË ............................ 51 7.4.1
De grootste cultuurverschillen ...................................................................... 52
7.4.1.1
Eetcultuur ................................................................................................ 52
7.4.1.2
Minder voorkomende aanpassingsproblemen............................................ 53
7.4.2
Tsjechische mentaliteit gezien door de Vlaamse Erasmus studenten ............. 54
7.4.2.1
Geslotenheid ............................................................................................ 54
7.4.2.2
Opmerkelijk generatieverschil .................................................................. 55
7.4.3
Besluit ......................................................................................................... 56
7.5 DE INVLOED VAN HET ERASMUSVERBLIJF OP HET BEELD VAN TSJECHIË BIJ DE VLAAMSE ERASMUSSTUDENTEN ............................................. 57 7.6 VERRIJKING VAN DE STUDIES VAN DE STUDENTEN DANKZIJ DE ERASMUSUITWISSELING IN TSJECHIË ................................................................... 58 7.7 DE PERSOONLIJKE IMPACT VEN HET ERASMUSVERBLIJF IN TSJECHIË OP DE VLAAMSE ERASMUSSTUDENTEN ............................................................... 59 7.7.1
Waarneming van zichzelf ............................................................................. 59
7.7.2
Verworven persoonlijke vaardigheden.......................................................... 60
4 7.7.3
Eenzaamheid................................................................................................ 61
7.7.4
Positie van de Vlaamse Erasmusstudenten als Vlamingen in Tsjechië ........... 62
7.8 EVALUATIE VAN DE KEUZE OM MET ERASMUS NAAR TSJECHIË TE GAAN 64 7.9
BESLUIT ............................................................................................................ 64
8
BESLUIT .................................................................................................................... 66
9
Résumé ....................................................................................................................... 70 9.1 EMPIRICAL RESEARCH INTO THE EXPERIENCE OF FLEMISH UNIVERSITY AND COLLEAGE STUDENTS WITH THEIR ERASMUS STAY IN THE CZECH REPUBLIC ....................................................................................................... 70 9.2 EMPIRICKÝ VÝZKUM ZKUŠENOSTÍ VlÁMSKÝCH UNIVERZITNÍCH A VYSOKOŠKOLSKÝCH STUDENTŮ S POBYTEM ERAZMUS V ČECHÁCH ........... 71
Bibliografie......................................................................................................................... 73 Bijlage 1 ............................................................................................................................. 75 Bijlage 2 ............................................................................................................................. 77 Bijlage 3 ............................................................................................................................. 79 Bijlage 4 ............................................................................................................................. 80 Bijlage 5 ............................................................................................................................. 85 Bijlage 6 ........................................................................................................................... 111
5
Prohlašuji, že jsem diplomovou práci vypracoval samostatně pod vedením Prof. doc. Dr. Wilkena Engelbrechta, cand. litt. a paní magistry Štěpánky Kotrlé, MA z Hogeschool Gent. Veškerou literaturu, kterou jsem k práci použila, jsem uvedla v seznamu.
Ik verklaar dat ik de thesisscriptie zelfstandig heb geschreven onder begeleiding van Prof. doc. Dr. Wilken Engelbrecht, cand. litt. en Štěpánka Kotrlá, MA van Hogeschool Gent. Alle gebruikte literatuurbronnen heb ik in de literatuurlijst aangevoerd.
V Antwerpách dne:
22. listopadu 2012 Dominika Rašková
6
1
INLEIDING
1.1
MOTIVATIE
In het verenigde Europa van de 21e eeuw streeft men naar een grotere mobiliteit van studenten en een hoger niveau van internationalisering in het onderwijs. Dit beleid wordt in de praktijk vertolkt met concrete projecten van de Europese Unie zoals het Erasmusuitwisselingsprogramma. De jonge mensen hebben een kans om voor een of twee semesters te gaan studeren aan een andere universiteit of hogeschool binnen de Europese Unie of in een andere staat die aan het programma Erasmus deelneemt. De generatie jonge Europeanen die aan een universiteit of hogeschool studeren, genieten academische mobiliteit in een mate die Europa vroeger niet heeft gekend. Deze generatie mensen wordt door het Erasmus Student Network organisatie zelf beschreven als “Without roots, without barriers, without prejudices. Mobile, Multilingual, Open and Dynamic” (Generation Mobility, Results of ESN Survey ´07: 3) Het is op zich een heel scherpe uitspraak die precies weerspiegelt wat men vandaag in Europa probeert te doen, een jonge generatie mensen met ervaring te creëren die zonder angst voor het vreemde over de grenzen van hun land kunnen kijken en zo grotere mobiliteit op allerlei gebieden te bevorderen. Maar hoe is het werkelijk in de realiteit? Ook jongeren van deze “mobiele generatie” zijn geboren en getogen in verschillende culturele contexten die geografisch gezien redelijk dichtbij zijn, maar toch cultureel verschillend. Dit maakt deze studie-uitwisseling uitdagend, niet alleen op het academische vlak, maar vooral ook op het vlak van cross culturele ervaring. Ongeacht de relatief kleine fysieke afstanden in de vergelijking met de mondiale schaal is de Europese Unie qua cultuur een heel verscheiden gemeenschap. Dat zorgt voor “verrassingen” of culture schokken tijdens de Europese mobiliteit in het algemeen, ook bij de studentenuitwisseling. In mijn thesis worden Vlaamse studenten hoger onderwijs onderzocht die Tsjechië voor hun Erasmusuitwisseling gekozen hebben. Wat deze doelgroep interessant maakt is het feit dat het een ongewone combinatie is. Enerzijds wordt Tsjechië onder de Vlaamse uitwisselingsstudenten niet vaak gekozen voor Erasmusuitwisseling, anderzijds zijn Vlaamse studenten zelf ook weer een relatief kleinere groep onder de
7
Erasmusstudenten in Tsjechië. Tsjechië is als een van de “nieuwe landen” van de Europese Unie nog steeds vrij onbekend onder de jonge generatie Europeanen en dat geldt ook voor de Vlaamse studenten. Deze factoren doen in Europese context een aantal academische vragen oprijzen op het gebied van cross culturele ervaringen tussen deze twee kleinere nationale groepen. Deze ervaringen wil ik aan de hand van een enquête onderzoeken. We hebben hier immers te maken met de vertegenwoordigers van een cultuur die een mix van Romaanse en Germaanse elementen is en vertegenwoordigers van een West-Slavische cultuur met licht Germaanse invloed. In mijn onderzoek ga ik me eerst richten op de motivatie van de Vlaamse studenten voor hun keuze, hun voorkennis van het land, zijn taal en cultuur, verder op hun ervaringen van het verblijf zelf in termen van interactie met de Tsjechische studenten en de Tsjechische omgeving. In de uitkomst van dit onderzoek zullen we zien of er verschillen zijn tussen de verwachtingen die de Vlaamse studenten hadden vóór hun Erasmusverblijf en hun ervaringen nà hun terugkeer, en verder hoe deze verwachtingen hun ervaring met de werkelijkheid ter plaatse hebben beïnvloed. Aan de hand van de culture learning approach (Furnham, Bochner, 1986) wordt hier geëvalueerd of de Vlaamse Erasmus-studenten tijdens hun Erasmusverblijf cultuurspecifieke vaardigheden ontwikkeld hebben en de aspecten van culture learning approach voor uitwisselingsstudenten worden vergeleken met hun werkelijke ervaring. Vlaamse studenten die van plan zijn om “op Erasmus” naar Tsjechië te gaan, kunnen de resultaten gebruiken als een heel toegankelijke informatiebron vóór hun vertrek daarheen.
1.2
HYPOTHESE
Ervaringen van studenten hoger onderwijs van hun Erasmusverblijf komen vaak voor als onderzoekonderwerp zowel bij verschillende overheidsinstanties die verantwoordelijk zijn voor het uitvoeren van Erasmusverblijf als bij studenten die het als onderwerp voor hun thesis kiezen. ESN International voert op jaarlijkse basis onderzoeken uit1. Deze onderzoeken zijn meestal gericht op de kwaliteit van de studentenuitwisseling en de besteding van verstrekte financiële middelen. Het is globaal gericht op studenten uit alle 1
Research Publications. Geraadpleegd op 6 april 2012 via http://esn.org/researchreleases
8
deelnemende landen. Hier kunnen we de bevindingen vergelijken betreffend de algemene tevredenheid van Erasmusuitwisselingsstudenten met die van Vlaamse Erasmusuitwisselingsstudenten. De National Agency EPOS Vlaanderen publiceerde in het jaar 2009 een rapport Analyse van de verslagen van de Vlaamse Erasmusstudenten 2005-2008. Deze analyse biedt een inzicht in de evolutie van de uitgaande Vlaamse studenten op aspecten zoals motivatie, keuze van gastland en gastinstelling, verder wordt hier voornamelijk de kwaliteit van de uitwisseling besproken. Daarmee wordt bedoeld: de tevredenheid met het verloop van het verblijf, niveau van administratieve en financiële problemen, taalbarrière etc. Er wordt geconstateerd dat de motivatie per bestemming verschilt, hoewel de verkenning van een andere culturele omgeving het meest voorkomende is. Studenten die naar Tsjechië zijn gegaan, hebben deze motivering het meest voor oog gehad (EPOS, 2009: 16). Andere analyses gaan uit van de verdeling per vakgebied en het is helaas niet mogelijk om daaruit te concluderen welke studenten naar Tsjechië zijn gegaan. Het werk European Identity and Erasmus mobility. Insights from Romanian Students’ Experiences van doctoranda Georgiana Udrea (2011) aan de National School of Political Studies and Public Administration, Boekarest, Roemenië onderzoekt in hoeverre de Erasmusuitwisseling invloed heeft op het activeren van de Europese identiteit van Roemeense uitwisselingstudenten. Een van de aspecten van haar onderzoek is het feit dat Roemenië één van de nieuwe lidstaten van de EU is, wat overeenkomt met de situatie van Tsjechië, maar verder is het onderzoek gericht op een verschillend aspect van de Erasmusuitwisseling en een andere doelgroep. Door mijn onderzoek wil ik een duidelijker beeld krijgen over de motivatie van de Vlaamse studenten hoger onderwijs om naar Tsjechië te gaan met de Erasmusuitwisseling. Ik verwacht dat de onbekendheid van het land een grote rol speelt. Verder tracht ik hier de reactie van de omgeving op de beslissing en de bron van de kennis over Tsjechië voor het vertrek te achterhalen. Een deel van mijn onderzoek is gericht op de ervaring met het onderwijssysteem. Het cultuurverschil in het onderwijssysteem, in de relatie student - leraar wordt
9
geëvalueerd door de “machtsafstand dimensie” van Geert Hofstede2, welke het best het mogelijke verschil in aanpak van lesgeven weerspiegelt. Het volgende punt is de relatie tussen Vlaamse Erasmusstudenten en de Tsjechische studenten. De vraag is of attributen als onbekendheid van Tsjechië invloed hebben op grotere inspanning van de Vlaamse studenten om contact te leggen met Tsjechen of dat de wederzijdse taalbarrière een grote hindernis vormt. Een van mijn hypotheses is dat ook jonge generatie Tsjechen het nog altijd moeilijk vinden om in het Engels te communiceren. Een van de bekendste problemen van Erasmusstudenten is weinig contact met de lokale studenten (eigen ervaring van de auteur). Meestal ondernemen Erasmusstudenten activiteiten samen met andere Erasmusstudenten. Daarvoor dient ook de lokale afdeling van ESN (Erasmus Student Network)3. Hier is mijn hypothese dat de Vlaamse studenten toch meer proberen in contact te komen met de Tsjechische studenten gezien de ongewone landencombinatie. Een van de diensten van ESN is het verstrekken van hulp aan buitenlandse Erasmusstudenten door middel van een “buddy”. De buddy is een lokale student die toegewezen wordt aan een Erasmusstudent en hij of zij helpt hem of haar om allerlei problemen op te lossen, vanaf ophalen van een treinstation tot het regelen van papierwerk. Mijn doel is hier om erachter te komen hoe een buddy helpt in het geval van een Vlaamse Erasmusstudent om contacten te leggen met andere Tsjechen. Huisvesting van de Erasmusstudenten is ook een van de cruciale punten in het vergemakkelijken van het opleggen van de sociale contacten. Hier wordt verwacht dat de Vlaamse studenten worden gehuisvest samen met andere Erasmusstudenten. Er wordt gezegd dat Tsjechië in Vlaanderen een onbekend land is (ervaring van de auteur zelf). Deze hypothese wordt hier getoetst aan de Vlaamse Erasmusstudenten en hoe ze het ervoeren. Ten laatste wordt hier de invloed van de Erasmusuitwisseling in Tsjechië op de Vlaamse studenten geëvalueerd en wat de specifieke elementen daarvan zijn. Deze worden dan verklaard op basis van de dimensies van Hofstede (Hofstede, Hofstede, Minkov, 2011) en de culture learning theory van Furnham en Bochner (Furnham, Bochner, 1986), (Ward, Furnham, Bochner, 2001). 2
De Machtsafstand dimensie van Hofstede (Hofstede, Hofstede, Minkov, 2011) beschrijft hoe diverse maatschappijen omgaan met de machtsverdeling en daaruit voortvloeiende hiërarchie die een vorm aan wederzijdse relaties geeft. 3
What is ESN? Geraadpleegd op 12 juli 2012 via http://esn.org/content/what-esn
10
1.3
METHODOLOGIE
Bij het empirische onderzoek wordt nagegaan of de gestelde hypotheses met de werkelijkheid kloppen (Baarda, de Goede, 1995: 17). Het empirische onderzoek naar de ervaring van de Vlaamse studenten hoger onderwijs van hun Erasmusverblijf in Tsjechië is een kwalitatief onderzoek, omdat de onderzochte probleemstellingen beschreven en geïnterpreteerd worden (Baarda, de Goede, Teunissen, 1997: 15). Daarvoor wordt ook gebruik gemaakt van reductie om de verschijnselen in cijfers te kunnen omzetten (Baarda, de Goede, Teunissen, 1997: 16). Dit faciliteert het maken van de analyse op basis van frequentie d.w.z. bij hoeveel respondenten een bevinding voorkomt. De ervaring van de Vlaamse studenten hoger onderwijs van hun Erasmusverblijf in Tsjechië is een complex geheel. Om hem zo goed mogelijk te analyseren, komen hier alle facetten van het Erasmusverblijf aan bod. Ten eerste is het de ervaring aan de universiteit en alle relevante aspecten in verband met cultuurverschillen tussen Tsjechië en Vlaanderen zoals de relatie met de Tsjechische les gever, Tsjechische medestudenten en universiteit coördinator. Verder gaat het om de huisvestiging, het opleggen van de contacten met andere Tsjechen en de belangrijkheid van de rol van “een buddy”. Ten laatste komt aan bod de cultuurschok van de studenten in Tsjechië en hun ervaring ermee. Het uitgangspunt voor dit onderzoek zijn de cultuurverschillen tussen Vlaanderen en Tsjechië, daaruit vloeiende cultuurschok en hun impact op het Erasmusverblijf.
1.3.1 Enquête Om de hier gestelde hypotheses te kunnen toetsen, werd er voor een enquête gekozen omdat het helaas onmogelijk was om de doelgroep persoonlijk te benaderen om mondelinge interviews op te nemen. Daarom de meest uitvoerbare manier van informatie verzamelen was een schriftelijk interview – enquête (Baarda, de Goede, 1995: 26). De enquête is formeel uit twee delen samengesteld. Het eerste deel bestaat uit gesloten vragen en het tweede deel uit open vragen. Bij de gesloten vragen waren vier geprecodeerde antwoorden en het vijfde was een open veld om eigen mening te geven als de beschikbare antwoordmogelijkheden niet het standpunt van de
11
respondent weergaven en om de beïnvloeding van de onderzoeker te voorkomen. De gesloten vragen worden gebruikt bij een onderwerp waarvan men al wat kennis heeft (Baarda, de Goede, 1995: 153). De gesloten vragen behandelen aspecten van het Erasmusverblijf, die de auteur zelf meegemaakt heeft. De open vragen behandelen aspecten specifiek voor het Erasmusverblijf van de Vlaamse studenten in Tsjechië, een onderwerp dat nog nooit onderzocht werd. Het voordeel van de gesloten vragen ligt in het eenvoudig antwoorden en verwerken van de antwoorden (Baarda, de Goede, 1995: 155). Het nadeel daarvan is het beperkte antwoordkader en lagere informatiewaarde. De open vragen zijn explorerend en brengen een grootte informatiewaarde. Het nadeel van open vragen is de lange verwerkingstijd en de aanwezigheid van de mogelijkheid om sterk door toevallige gebeurtenissen bepaald te zijn. Om de hier beschreven voordelen en nadelen in evenwicht te brengen, werd er gekozen voor zowel gesloten als open vragen. Gezien de grootte van de doelgroep werden voor het analyseren van de gesloten vragen percentages gebruikt. De analyse van de open vragen is ingewikkelder en wordt gedaan aan de hand van innerlijke samenhangen en interpretatie van de antwoorden. Wanneer het mogelijk was, werd het resultaat in percentage berekend. De enquête werd opgemaakt en online gezet op de webpagina www.thesistools.com Om zo veel mogelijk Vlaamse Erasmusstudenten in Tsjechië te kunnen bereiken werd er het eerst via email contact opgenomen met de Nationale Agentschap EPOS Vlaanderen. Hierbij werd de vraag gesteld of het mogelijk was om de enquête via hun netwerk te verspreiden on der de gewenste doelgroep. Helaas was het antwoord negatief (zie e-mailverkeer in de bijlage). Daarvoor moesten de bevoegde coördinatoren van de universiteiten en hogescholen rechtstreeks gecontacteerd worden. Vervolgens werden contacten aangehaald met alle diensten internationalisering of afdelingen die bevoegd zijn voor het uitvoeren van de Erasmus-programma van alle Vlaamse universiteiten en hogescholen (zie e-mailverkeer in de bijlage). Alleen de Hogere Zeevaartschool Antwerpen werd uitgesloten in de selectie aangezien Tsjechië geen zee heeft wat een partnerschap met een Tsjechische universiteit of hogeschool onmogelijk maakt.
12
Er werden in totaal naar 30 Erasmus-coördinatoren en diensten internationalisering van Vlaamse universiteiten en hogescholen e-mails verstuurd. Als ander communicatiekanaal dienden de lokale afdelingen van ESN (Erasmus Student Network) in Tsjechië. Ten derde werden ook sociale media gebruikt zoals Facebook en Couchsurfing.
1.3.2 Inhoudelijke samenstelling van de enquête De enquête is samengesteld uit drie gedeelten om de verschillende aspecten van de Erasmusuitwisseling overzichtelijk te kunnen onderzoeken. In het eerste gedeelte werden vragen gesteld over de periode voor het vertrek en daarmee verbonden facetten (motivatie, informatie bronnen over Tsjechië, reactie van de omgeving). Het tweede gedeelte van de enquête behandelt de cross-culturele ervaring van het Tsjechische studentenleven. Deze houdt namelijk de contacten en samenwerking in met Tsjechische studenten, relatie met Tsjechische lesgevers, evaluatie van de kwaliteit van gevolgde lessen, relatie met de Tsjechische universitaire coördinator voor Erasmus studenten. Ten laatste de vorm van huisvestiging en de efficiëntie van hulp van ESN in vorm van de een lokale student (buddy). Het derde gedeelte gaat over het vormen van sociale contacten met Tsjechen, particulariteiten van de cultuurschok in Tsjechië en de aanpassingen daaraan gebonden. Verder wordt hier getoetst de hypothese over de kleine bekendheid van Tsjechië onder de Vlaamse studenten en of het Erasmusverblijf enkel invloed daarop heeft gehad. In het laatste vierde gedeelte komt de reflectie aan bod van de studenten zelf over hun Erasmus-uitwisseling in Tsjechië.
1.3.3 Structuur van de hoofdstukken Het tweede hoofdstuk behandelt de geschiedenis en het huidige kader van de Erasmusuitwisseling. Hiermee wordt een uitleg gegeven over de achtergrond van deze unieke studie uitwisseling en over de complexiteit van dit programma. In het derde hoofdstuk wordt het begrip cultuur uitgelegd en ook de manier waarop hij in deze masterproef gebruikt wordt.
13
Het vierde hoofdstuk behandelt over de cultuurschok. Hier wordt een overzicht gegeven hoe verschillende wetenschappers de cultuurschok zien. Verder wordt in dit hoofdstuk een hypothese gesteld hoe zou de cultuurschok zich manifesteren bij de Vlaamse Erasmusstudenten. Het volgende vijfde hoofdstuk brengt een beschrijving van de cultuurdimensies van Hofstede. De theorie over het bestaan van deze cultuurdimensies vormt de theoretische basis voor het vergelijken van de Tsjechische en Vlaamse maatschappij. Deze vergelijking komt aan bod in het zesde hoofdstuk. Hier wordt ook de hypothese gesteld over de mogelijke cultuurverschillen tussen Vlaanderen en Tsjechië gebaseerd op de cultuurdimensies van Hofstede. In het zevende hoofdstuk komt de analyse van de enquête – het onderzoek zelf aan bod. Dit hoofdstuk brengt stap voor stap een nauwkeurig inzicht in alle facetten van de cross-culturele ervaring van de Vlaamse Erasmusstudenten in Tsjechië en daarmee verbonden cultuurschok. In het eerste subgedeelte van dit hoofdstuk wordt een aperçu over de 25 respondenten, Vlaamse studenten hoger onderwijs die met Erasmusuitwisseling naar Tsjechië zijn gegaan, gegeven. Het onderzoek brengt inzicht in de specifieke situatie van de Vlaamse studenten die met Erasmus naar Tsjechië zijn gegaan zoals motivatie en de reactie van de omgeving over hun beslissing. Verder gaat het onderzoek in op de cross-culturele ervaring van de Vlaamse Erasmusstudenten aan de universiteit. Hier wordt geanalyseerd welke cultuurverschillen hebben de respondenten meegemaakt en hoe is het verbonden met de cultuurdimensies van Hofstede. Verder komen aan bod volgende aspecten van het Erasmusverblijf aan bod om geanalyseerd te worden in de licht van de cultuurverschillen zoals de vorm van huisvestiging en de rol van de buddy. In het vierde sub gedeelte van het zevende hoofdstuk wordt verder toegespitst op de aspecten van de cross-culturele ervaring in Tsjechië buiten het universiteitsleven. Het onderzoek richt zich hier op de particulariteiten van de cultuurschok die de onderzochte groep respondenten in Tsjechië meegemaakt heeft. Ten slotte wordt hier de invloed onderzocht van de cross-culturele ervaring van het Erasmusverblijf op de persoonlijke groei van de respondenten en de invloed van twee aspecten van de cultuurschok (eenzaamheid en vertegenwoordiging van het eigen land) op de ervaring van Vlaamse Erasmusstudenten in Tsjechië.
14
15
2
HISTORISCH OVERZICHT VAN HET ONTSTAAN, INHOUD EN
ONTWIKKELING VAN HET ERASMUSUITWISSELINGSPROGRAMMA
Hier wordt een historisch overzicht gegeven van het ontstaan, inhoud en ontwikkeling van het Erasmusuitwisselingsprogramma om het kader en belang van deze vorm van studie uitwisseling te kunnen begrijpen waardoor studenten hoger onderwijs van de Europese Unie en andere Europese samenwerkende landen de mogelijkheid krijgen om aan een andere universiteit of hogeschool te studeren. Het gaat om een heel complex systeem van politieke samenwerking die invloed heeft op het hoogste Europese niveau.
2.1
HET BOLOGNAPROCES
Het Bolognaproces is een initiatief van de Europese Unie dat in gang werd gezet door de Verklaring van Bologna in 19994. Deze verklaring werd oorspronkelijk ondertekend door 30 landen. Tegenwoordig zijn er 47 landen die deel nemen aan het Bolognaproces. De Verklaring van Bologna heeft het verwezenlijken van het idee “Europa van de kennis” op het oog. Dit begrip staat voor de veranderende werkelijkheid van het groeiende Europa en zijn behoefte aan grotere kennis onder de Europese burgers. Het gaat om het bewustzijn van de gezamenlijke culturele waarden en van het behoren tot een gemeenschappelijke sociale en culturele ruimte en ook om het delen van de wetenschappelijke kennis. En wat anders bevordert de kennis dan het onderwijs? Al met de Verklaring van Sorbonne van 1998 werd het kernidee geformuleerd: om de mobiliteit en het inzetbaarheid van de mensen op de Europese arbeidsmarkt te bevorderen is het noodzakelijk om één Europese ruimte voor hoger onderwijs te creëren. Met de Verklaring van Bologna werden concrete stappen vastgelegd om deze Europese ruimte voor hoger onderwijs waar te maken. “Het doel is om een stelsel van
4
The Bologna Declaration of 19 June 1999. Geraadpleegd op 2 mei 2012 via http://www.ond.vlaanderen.be/hogeronderwijs/bologna/documents/MDC/BOLOGNA_DECLARATIO N1.pdf
16
gemakkelijk herkenbare en vergelijkbare academische graden in te voeren, de mobiliteit onder studenten, docenten en wetenschappelijke onderzoekers te bevorderen, onderwijs van hoge kwaliteit te waarborgen en het hoger onderwijs een Europese dimensie te geven.”5 Om dit doel te bereiken, werden er in het Besluit nr. 1720/2006/EG van het Europees Parlement en de Raad van 15 november 2006 tot vaststelling van een actieprogramma op het gebied van een leven lang leren zes belangrijke punten voorgesteld en in acht genomen6:
een stelsel van gemakkelijk herkenbare en vergelijkbare academische graden;
drie fasen studiestructuur: een eerste fase van een minimaal drie jaar durende
Bachelor, een tweede Masterfase en als laatste een Doctoraatsfase;
het systeem van overdraagbare studiepunten European Credit Transfer System
(ECTS) dat wordt gebruikt in het kader van Erasmusuitwisselingen;
het vrije verkeer van studenten, docenten en wetenschappelijke onderzoekers;
samenwerking tussen de onderwijsinstellingen om de kwaliteit van het
onderwijs te bevorderen;
implementatie van een Europese dimensie in het hoger onderwijs.
In de loop van jaren werden er nog meerdere communiqués georganiseerd die de evaluatie van de ontwikkeling van de Europese ruimte voor hoger onderwijs en de groei van het concurrentievermogen van de Europese universiteiten op het oog hebben. Aan de hand van deze evaluaties werden verdere praktische stappen aan de deelnemende landen voorgelegd. De Europese Commissie bekleedt in het Bolognaproces een leidinggevende rol en de lidstaten van de Europese Unie moeten het aangenomen beleid invoeren. De lidstaten
5
Het Bolognaproces: totstandbrenging van een Europese ruimte voor hoger onderwijs. Geraadpleegd op 2 mei 2012 via http://europa.eu/legislation_summaries/education_training_youth/lifelong_learning/c11088_nl.htm 6
Besluit nr. 1720/2006/EG van het Europees Parlement en de Raad van 15 november 2006 tot vaststelling van een actieprogramma op het gebied van een leven lang leren. Geraadpleegd op 2 mei 2012 via http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:32006D1720:NL:HTML
17
hebben echter hun vrijheid en ook verantwoordelijkheid met betrekking tot de feitelijke inhoud van studieprogramma’s en de hervorming van hun eigen onderwijsstelsel.
2.2
HET ERASMUSUITWISSELINGSPOGRAMMA
Het Erasmusuitwisselingsprogramma is een van de meest succesvolle programma’s van de EU op het gebied van de mobiliteit in het onderwijs. Het is onder de EU burgers ook een van de meest bekende programma’s. Het programma draagt de naam van een van de grootste Europese denkers, Desiderius Erasmus. De officiële redenering waarom deze theoloog en humanist als het patroon van Europese studentenuitwisseling werd gekozen, is heel prozaïsch. Desiderius Erasmus is bekend als een grote tegenstander van het dogmatisme. Dankzij zijn ervaring van werken en verblijven in verschillende landen van Europa groeide hij uit tot een groot denker. Het Erasmusuitwisselingsprogramma streeft ernaar om dit doel te bereiken, nl. om aan jonge studenten deze internationale ervaring mogelijk te maken om als mensen verder te groeien. In het Engels staat het acroniem ERASMUS ook voor EuRopean community Action Scheme for the Mobility of University Students7. Vóór het ontstaan van dit studentenuitwisselingsprogramma bestonden er wel losse activiteiten van de Europese Commissie omtrent studentenuitwisselingen. Gebaseerd op de ervaring van deze pioniersuitwisselingen en na de moeilijke procedure voor het maken van de Europese wetgeving, werd het Erasmusuitwisselingsprogramma gelanceerd in het academiejaar 1987/88. Het idee achter dit programma hangt nauw samen met het Bolognaproces en is in feite de inspiratiebron ervan. Het gaat om het aanmoedigen van de samenwerking onder de Europese universiteiten en hogescholen om de kwaliteit en concurrentievermogen van het hoger onderwijs te bereiken en creëren van de Europese ruimte voor hoger onderwijs.
7
History of the ERASMUS Programme. Geraadpleegd op 2 mei 2012 via http://ec.europa.eu/education/erasmus/history_en.htm
18
Op dit moment zijn er 33 landen die aan het Erasmusprogramma meedoen. Naast alle lidstaten van de EU ook Noorwegen, IJsland, Liechtenstein, Zwitserland, Kroatië en Turkije8. De uitwisselingsstudenten kunnen vanaf een semester tot een heel academiejaar aan een andere deelnemende universiteit of hogeschool hun studies voortzetten.
2.2.1 De verdeling van de verantwoordelijkheden onder de instellingen De Europese Commissie draagt de verantwoordelijkheid voor de realisatie van het Erasmus programma. Het Directoraat-Generaal Onderwijs en Cultuur coördineert de verscheidene bepaalde activiteiten9. Op het nationale niveau zijn er nationale agentschappen10. In België zijn er drie, want elke gemeenschap heeft haar eigen agentschap. Deze behandelen de individuele mobiliteit. De netwerking, multilaterale projecten en de prijs van het Erasmus University Charter worden geregeld door het Uitvoerend Agentschap Onderwijs, Audiovisuele Media en Cultuur11. 2.2.2 Erasmus University Charter Om de kwaliteit van het Erasmusprogramma te waarborgen werd het Erasmus University Charter opgezet. Hierin werden de basisprincipes en minimumvereisten vastgelegd waaraan de universiteiten en hogescholen die aan het Erasmusprogramma wensen deel te nemen, moeten voldoen.
2.2.3 Het Europees systeem voor het verzamelen en overdragen van studiepunten Dit systeem is het essentiële gereedschap om de mobiliteit van de studenten te faciliteren. Zijn voornaamste doel is om het hoger onderwijs in Europa meer transparant te maken. Dankzij het systeem van het verzamelen en overdragen van
8
ERASMUS for students – get a new perspective on Europe. Geraadpleegd op 2 mei 2012 via http://ec.europa.eu/education/erasmus/students_en.htm 9
Geraadpleegd op 2 mei 2012 via http://ec.europa.eu/education/who-we-are/our-mission_en.htm
10
Lifelong Learning Programme - National Agencies . Geraadpleegd op 2 mei 2012 via http://ec.europa.eu/education/lifelong-learning-programme/national_en.htm 11
EU-agentschappen. Geraadpleegd op 2 mei 2012 via http://europa.eu/agencies/executive_agencies/eacea/index_nl.htm
19
studiepunten kunnen studenten de studiepunten die ze aan de gastuniversiteit of hogeschool hebben verworven, overdragen naar hun thuis universiteit of hogeschool12. Een instelling van het hoger onderwijs die dit systeem wil invoeren moet ook een aantal aansluitende maatregelen introduceren: publiceren van de cursussenlijst online samen met een gedetailleerde inhoud van de studieprogramma’s en andere essentiële inlichtingen voor de inkomende uitwisselingsstudenten. De uitwisselingsstudenten dienen vóór de overdracht van de studiepunten de volgende documenten te overhandigen: learning agreement en transcript of records. Dit systeem wordt ook in het kader van het Bolognaproces gebruikt.
12
Het Bolognaproces: totstandbrenging van een Europese ruimte voor hoger onderwijs. Geraadpleegd op 3 mei 2012 via http://europa.eu/legislation_summaries/education_training_youth/lifelong_learning/c11088_nl.htm
20
3
CULTUUR
Het begrip cultuur staat in dit onderzoek centraal. Hier worden een aantal benaderingen tot dit begrip weergeven die in het domein van interculturele communicatie het meest bekend zijn. Elke auteur benadert dit verschijnsel op zijn eigen manier, maar in essentie staan ze niet zo ver van elkaar. Met cultuur worden in de antropologie alle patronen van denken, voelen en handelen aangeduid. (Hofstede, 2002: 15). Een individu leert een zekere manier van denken, voelen en handelen het best in de vroege kindertijd. Dat gebeurt door middel van sociale interactie d.w.z. door middel van interactie met zijn omgeving. Eerst in het gezin en later op straat, op school etc. De Nederlandse sociale psycholoog Geert Hofstede vergelijkt het proces van aanleren van bepaalde patronen van denken, voelen en handelen met het programmeren van computers. Hij noemt dit proces de “mentale software” (Hofstede, 2002: 15). Deze mentale programmering is een collectief verschijnsel. Het onderscheidt één groep of categorie mensen van de andere. Het begrip groep gebruikt Hofstede in de betekenis van “een aantal mensen die contact met elkaar hebben” (Hofstede, 2002: 319). Een categorie staat voor “mensen die, zonder noodzakelijk contact met elkaar te hebben, iets met elkaar gemeen hebben” (Hofstede, 2002: 319). Cultuur bepaalt tot op zekere hoogte het handelen van een
mens. Dit handelen is geworteld in normen en waarden, die binnen een cultuur gehandhaafd worden en tot uiting komen in bepaalde praktijken. Voor een buitenstaander is de betekenis daarvan echter onzichtbaar. De professor David Pinto definieert cultuur aan de hand van drie aspecten (Pinto,1994: 15). Het eerste aspect is dat cultuur aangeleerd en niet aangeboren is. Door het tweede aspect wordt uitgedrukt zijn stelling dat cultuur van generatie op generatie doorgegeven wordt. En ten derde maakt hij een onderscheid tussen de twee benaderingen tot cultuur. Cultuur staat aan de ene kant voor de uitdrukking van de menselijke geest in waarneembare uitingen zoals kunst, gebouwen, levenswijze van een samenleving. Maar cultuur staat ook voor niet-materiële verworvenheden d.w.z. voor de normen en waarden die een samenleving hanteert en welke het fundament vormen van de gehanteerde gedragingen en van de betekenis die daaraan
21
toegeschreven wordt (Pinto,1994: 15). Pinto stelt vast dat cultuur het gedrag van mensen bepaalt en ook de manier waarop ze de wereld bekijken. We kunnen zien dat deze twee onafhankelijke definities van cultuur, in de zin wat cultuur betekent voor de menselijke communicatie, heel dicht bij elkaar staan. De manier waarop mensen denken en met elkaar handelen vormt de cultuur van een samenleving. Deze definitie van cultuur wordt verder ook hier in mijn thesis gebruikt.
4
CULTUURSCHOK
Een belangrijk aspect en ook een van de hoofddoelen van de Erasmusstudentenuitwisseling is het terechtkomen in een andere cultuur. Psychologen, maar ook sociologen en antropologen zijn al decennia bezig met het onderzoeken en beschrijven van een cross-culturele ontmoeting. Zoals Furnham en Bochner al in hun eerste complexe werk over de cultuurschok constateerden (Furnham, Bochner, 1986: 4) wordt deze ervaring meestal bekeken vanuit een negatief perspectief, vandaar ook de benaming “cultuurschok”. De ervaring van terechtkomen in een andere cultuur brengt een zekere mate van stress, angst en in extreme gevallen ook lichamelijke ziektes met zich mee. De antropoloog Karelvo Oberg was de eerste die het begrip “cultuurschok” gebruikt heeft (Oberg, 1960). Volgens hem komt de cultuurschok voor als een natuurlijk gevolg van het blootstellen aan een omgeving waar andere sociale normen heersen. Aan de andere kant levert de cross-culturele ervaring ook een positieve impact. Volgens de socioloog Peter Adler (1975) leert men door het ervaren van een andere realiteit meer over zichzelf en ook over de wereld. Furnham en Bochner hebben verder door hun onderzoek bevestigd dat de afstand tussen twee culturen een belangrijk aspect vormt voor de cultuurschok (Furnham, Bochner, 1982). Dus: hoe groter de cultuurafstand, des te groter is de cultuurschok. Het meest problematische situaties vallen voor tijdens sociale interactie met de leden van de gastcultuur.
22
Geïnspireerd door de bevindingen van Furnham en Bochner wordt hier nagegaan hoe de Vlaamse studenten hoger onderwijs de cultuurafstand met Tsjechië ervoeren tijdens hun Erasmusuitwisseling en wat voor invloed de cultuurschok op hen had.
23
5
CULTUURDIMENSIES VAN HOFSTEDE
De meest bekende en wetenschappelijk erkende methode om culturen onder elkaar te kunnen vergelijken is gebaseerd op het onderzoek van Geert Hofstede en zijn dimensies. Een dimensie wordt gedefinieerd als “een aspect van waaruit een cultuur kan worden vergeleken met andere culturen” (Hofstede, Hofstede, Minkov 2011: 44). Het beroemde waardenonderzoek van Geert Hofstede werd in de jaren zestig van de 20e eeuw verricht onder de werknemers van de grote multinationale onderneming IBM in meer dan vijftig verscheidene landen en leverde merkwaardige resultaten op. Op grond van deze resultaten werden er vier hoofdpunten geconstateerd, die later werden benoemd: 1, machtsafstand 2, individualisme – collectivisme 3, masculiniteit-femininiteit 4, onzekerheidsvermijding Ze vormen een zogenoemd 4D – vierdimensionaal model van verschillen tussen nationale culturen. Geert Hofstede verwees naar een ouder werk van de Amerikaanse socioloog Alex Inkeles en de psycholoog Daniel Levinson die in hun onderzoek over nationaal karakter (National Character: A Psycho-Social Perspective 1997) vaststelden deze fundamentele problemen: verhouding tot het gezag, de verhouding tussen individu en samenleving, vrouwen- en mannenrollen, het omgaan met conflicten en emoties. De dimensies van Hoofstede bevestigen empirisch deze vier elementaire probleemgebieden aangeduid door Inkeles en Levinson (Hofstede, Hofstede, Minkov, 2011: 43). Later werd de vragenlijst, in samenwerking met een andere wetenschapper Michael Harris Bond van de Chinese Universiteit in Hongkong, met behulp van Chinese wetenschappers verwerkt voor de oosterse landen om de westerse vooroordelen te vermijden. De uitkomsten van deze waardenenquête voor Chinezen correleerden sterk met de uitkomsten van het IBM-onderzoek van Hofstede. Toch viel er één verschil op. De vierde dimensie onzekerheidsvermijding kwam er niet in voor, maar daarentegen deed zich er een andere dimensie voor die genoemd werd lange-
24
tegenover kortetermijngerichtheid. Deze werd de nieuwe vijfde dimensie, waaraan ook de Bulgaarse professor Michael Minkov werkte (Hofstede, Hofstede, Minkov 2011: 52). De samenwerking van Minkov met Hofstede schijnt nog een andere, de zesde dimensie op te leveren. In de laatste herziene versie van het boek Allemaal andersdenkenden uit 2011 staat deze nieuwe dimensie beschreven die hedonisme tegenover soberheid genoemd wordt (Hofstede, Hofstede, Minkov 2011: 81). De resultaten van dit onderzoek trachten geen absolute positionering van de onderzochte landen weer te geven, maar echter op een wetenschappelijke manier een wijzer te bevorderen om zich te kunnen oriënteren in de cultuurverschillen.
5.1
MACHTSAFSTAND
Deze dimensie staat voor “de mate waarin de minder matige leden van instituties of organisaties in een land verwachten en accepteren dat de macht ongelijk verdeeld is.”(Hofstede, Hofstede, Minkov, 2011: 72) Hiermee wordt aangeduid hoe mensen met ongelijkheid in hun samenleving omgaan en het wordt bekeken vanuit het perspectief van de minder matige leden van een samenleving. Dit perspectief geeft antwoorden niet alleen maar de vraag hoe hiërarchisch een samenleving opgebouwd is, maar ook waaraan mensen voorkeur geven, hoe ze geleid willen worden. De machtsafstand-schaal geeft deze twee polen weer: in landen waar werknemers niet bang zijn voor hun chef, waar de chef niet paternalistisch of autocratisch optreedt, geven werknemers hun voorkeur aan overlegmanagementstijl. Aan de andere kant, waar werknemers een grotere afstand tot hun chef ervaren, waar ze hem vaak niet durven aan of tegen te spreken, geven ze minder voorkeur aan het overlegmanagement. De machtsafstand doet zich voort op allerlei gebieden. Vanaf gezinsleven tot overheidsinstanties, die de complexiteit van de hiërarchie in een maatschappij weerspiegelen.
5.2
COLLECTIVISME TEGENOVER INDIVIDUALISME
Met deze dimensie wordt het verschil tussen samenlevingen beschreven en hun benadering tot de relatie tussen het individu en de groep. De collectivistische
25
samenleving staat voor een samenleving waar gezamenlijke gebondenheid van het individu en de wij-groep (familie en de zogenoemde extended family) hoog in het vaandel gedragen wordt. Tussen het individu en de wij-groep bestaat een diepe wederzijdse afhankelijkheidsrelatie zowel materieel als psychologisch (Hofstede, Hofstede, Minkov, 2011: 100). Het individu wordt bepaald tot de groep waarbij men hoort. De groep biedt hem/haar bescherming en zekerheid. In ruil wordt verwacht dat het lid van de groep het hele leven aan de groep loyaal blijft. In de individualistische samenleving wordt het individu opgevoed tot zelfstandigheid. Er wordt verwacht dat men op zijn eigen benen leert staan en zo snel mogelijk het ouderlijk huis verlaat. Het meest voorkomende type familie is het kerngezin. Een kerngezin bestaat uit de ouders en eventueel kinderen. Contacten met de andere verwanten zijn zwak. Het samenhoren tot een groep is echter gebaseerd op persoonlijke voorkeuren. Een persoon wordt geacht om materieel en psychologisch onafhankelijk van een groep te zijn. (Hofstede, Hofstede, Minkov, 2011: 101). Deze dimensie is dus samengesteld uit twee extreme polen: “Een samenleving is individualistisch als de onderlinge banden tussen individuen los zijn: iedereen wordt geacht uitsluitend te zorgen voor zichzelf en voor zijn of haar naaste familie. Een samenleving is collectivistisch als individuen vanaf hun geboorte opgenomen zijn in sterke, hechte groepen, die hun levenslang bescherming bieden in ruil voor onvoorwaardelijke loyaliteit.” (Hofstede, Hofstede, Minkov 2011: 101). Daarnaast stelt Hofstede ook andere verschillen tussen collectivistische en individualistische samenlevingen. Collectivistische samenlevingen hanteren andere normen tegenover de buitenstaanders dan tegenover de leden van hun eigen groep. Van hoog belang is het behouden van harmonie. Dat betekent dat men directe confrontatie tracht te vermijden. Ten laatste is er het schaamtegevoel als gevolg van een fout begaan dat tot gezichtsverlies van de dader en zijn/haar groep leidt. In de individualistische samenlevingen gelden dezelfde normen voor iedereen. Een oprechte persoon zegt zijn/haar eigen mening. Een foutieve handeling leidt tot schuldgevoel en persoonlijke nederlaag.
26
5.3
MASCULINITEIT TEGENOVER FEMININITEIT
De dimensie masculiniteit tegenover femininiteit beschrijft een belangrijk aspect van elke samenleving en de daaruit voortvloeiende praktische gevolgen op het dagelijks leven en de verdeling van de rollen van seksen in een samenleving en de gevolgen daarvan op de samenleving zelf. Het biologische verschil tussen mannen en vrouwen is meer dan duidelijk en heeft impact op de rol van vrouw en man, maar de sociale rollen hebben een bredere basis aan factoren en elk maatschappij kan een ander soort gedrag meer geschikt vinden voor mannen of voor vrouwen ongeacht hun geslacht. Hofstede gebruikt voor de sociaal en cultureel bepaalde rollen de termen “masculien” en “feminien” om de relatieve waarde daarvan aan te kunnen geven. Aan de hand van zijn onderzoek definieert Hofstede een samenleving als masculien als “emotionele seksrollen duidelijk gescheiden zijn: mannen worden geacht assertief en hard te zijn en gericht op materieel succes; vrouwen horen bescheiden en teder te zijn en vooral gericht op de kwaliteit van het bestaan.” (Hofstede, Hofstede, Minkov, 2011: 147) In een feminiene samenleving overlappen emotionele sekserollen elkaar, d.w.z. “zowel mannen als vrouwen worden geacht bescheiden en teder te zijn en gericht op de kwaliteit van het bestaan.” (Hofstede, Hofstede, Minkov, 2011: 147) Bij de berekening van de scores voor deze dimensie is het feit opmerkelijk dat ze niet alleen per land berekend zijn, maar ook apart voor mannen en vrouwen binnen de onderzochte landen. Het grootste verschil is tussen de scores van mannen van de twee polen van de masculiniteitsindex. Vrouwen van landen die als feminien of masculien scoorden, verschillen in de waarden niet zo fors van elkaar. Feminiene samenlevingen zijn gekenmerkt door eigenschappen die meer als vrouwelijk beschouwd worden zoals gerichtheid op de kwaliteit van relaties en leven in het algemeen, zacht zijn en bescheidenheid. Deze eigenschappen komen voor zowel bij vrouwen als bij mannen. Daartegenover moeten mannen zich in de masculiene samenlevingen assertief en hard gedragen en vrouwen zacht. Er is een duidelijk verschil tussen wat er verwacht wordt van vrouwen en wat van mannen. Deze dimensie is heel complex en wekte veel beroering door zijn uitspraken over de invloed van deze dimensie niet alleen op de verdeling van de sociale mannen-
27
vrouwen rollen in een gezin, maar ook over de verschillen in geldige seksuele normen in masculiene en feminiene samenlevingen.
5.4
ONZEKERHEIDSVERMIJDING
Het begrip dat centraal in deze dimensie staat is onzekerheid. Elke samenleving gaat op een andere manier om met onzekerheid, het feit dat men niet zeker weet wat er morgen zal gebeuren. Hofstede heeft in zijn onderzoek een patroon gevonden in de manier waarop mensen uit verschillende landen antwoorden op vragen betreffend stress, nood aan regels en zekerheid van een baan. (Hofstede, Hofstede, Minkov, 2011: 195) Een ander element daarmee verbonden is angst. Hofstede beschrijft angstige culturen als culturen die hun lichaam vaak bij het spreken gebruiken, waar het toegestaan is om emoties te uiten en de stem te verheffen. In samenlevingen met lage onzekerheidsvermijdingscore zit ook het angstniveau laag. Mensen uit dit type samenleving zijn minder expressief. Het publiek vertonen van iemands emoties is sociaal niet toegestaan. Het gedrag van deze mensen is sterk beheerst. (Hofstede, Hofstede, Minkov, 2011: 201) De definitie van deze dimensie luidt: “Onzekerheidsvermijding is de mate waarin de dragers van een cultuur zich bedreigd voelen door onzekere of onbekende situaties; dit gevoel wordt onder andere uitgedrukt in stress en in een behoefte aan voorspelbaarheid: aan formele en informele regels.” (Hofstede, Hofstede, Minkov, 2011: 196) Hofstede stelt tegenover elkaar neuroticisme en vriendelijkheid. Landen met een hoge onzekerheidsvermijdingscore zijn gekenmerkt door een hoge mate aan neuroticisme. Dat wil zegen dat ze zenuwachtig, emotioneel, zelfs agressief kunnen voorkomen. Andere factoren zijn kwetsbaarheid, impulsiviteit, groot belang hechten aan wat anderen van je denken. Samenlevingen met lage onzekerheidsvermijding worden gecorreleerd met vriendelijkheid, die hier voor factoren zoals zachtmoedigheid, bescheidenheid, vertrouwen en oprechtheid staat. Het gedrag van deze mensen kan dan beschreven worden als sloom, onaandoenlijk en beheerst. (Hofstede, Hofstede, Minkov, 2011:201) Maar deze indrukken zijn beschrijven van een subjectief perspectief. De mate hoe deze verschillen waargenomen worden zijn afhankelijk van het niveau van emotionaliteit van de cultuur van de waarnemer zelf.
28
5.5
LANGETERMIJNGERICHTHEID TEGENOVER KORTETERMIJN-
GERICHTHEID Deze vijfde dimensie werd eerst in de originele IBM onderzoek niet gevonden. Dat was omdat deze op de oosterse leer confucianisme gebaseerd is en werd ontdekt dankzij de aparte Chinese value survey van Michael Bond (Hofstede, Hofstede, Minkov, 2011: 238). Ongeacht haar sterke verbondenheid met het Oosten is deze dimensie ook van toepassing in de Westerse samenlevingen door haar sterke correlatie met economische groei, die volgens Hofstede een belangrijk onderzoekinstrument is op internationaal vlak (Hofstede, Hofstede, Minkov, 2011: 240). Hofstede definieert Langetermijngerichtheid als “het streven naar een toekomstige beloning, vooral door middel van volharding en spaarzaamheid” (Hofstede, Hofstede, Minkov, 2011: 241). De Kortetermijngerichtheid wordt gedefinieerd als “het nastreven van deugden gericht op het verleden en op het heden, met name respect voor traditie, het voorkomen van gezichtsverlies, en het voldoen aan sociale verplichtingen.”(Hofstede, Hofstede, Minkov, 2011: 241) Deze dimensie weerspiegelt ook het verschil tussen de manier van Westers en Oosters denken. De Westerse samenlevingen zijn gericht op het afbakenen wat de Waarheid is en van universele regels om goed en kwaad van elkaar te kunnen onderscheiden. De Oosterse samenlevingen bieden echter verschillende wegen om zichzelf te verbeteren, belangrijk is wat een mens doet, er bestaat geen universele waarheid, maar wat goed of slecht is hangt van de situatie af.
29
6
VERGELIJKING VAN DE TSJECHISCHE SAMENLEVING MET DE
VLAAMSE SAMENLEVING AAN DE HAND VAN DE CULTUURDIMENSIES VAN HOFSTEDE
Door de vergelijking van de Tsjechische en de Vlaamse samenleving wordt het mogelijk om een hypothese te kunnen vastleggen op welke cultuurverschillen de problemen zijn gebaseerd die Vlaamse studenten tijdens hun Erasmusuitwisseling in Tsjechië kunnen tegenkomen. De verworven landenscores van Hofsteden worden hier nog vergeleken met de bevindingen van andere onderzoeken die zijn resultaten onder de loep nemen om een evenwichtige reflectie te bevorderen. Eerst wordt Vlaanderen en Tsjechië hieronder afgebakend.
6.1
TSJECHIË
Tsjechië of beter de Tsjechische Republiek is in de vorm zoals die vandaag bekend is, een relatief jonge staat in Centraal Europa. Na de vreedzame scheiding met de hedendaagse Slowaakse Republiek op 1 januari 1993 ontstond de Tsjechische Republiek met een oppervlakte van 78 864 km². Het gebied bestaat uit drie historisch gegroeide gebieden: Bohemen, Moravië en Tsjechisch-Silezië die gezamenlijk de Tsjechische landen genoemd worden. Vandaag de dag is de administratieve verdeling van de Tsjechische Republiek samengesteld uit 14 regio’s/provincies (Hlavní město Praha, Jihočeský kraj, Jihomoravský kraj, Karlovarský kraj, Královéhradecký kraj, Liberecký kraj, Moravskoslezký kraj, Olomoucký kraj, Pardubický kraj, Plzeňský kraj, Středočeský kraj, Ústecký kraj, Vysočina, Zlínský kraj). De regio’s vertegenwoordigen de overheid op allerlei vlakken van het leven van de burgers. De Tsjechische Republiek telde op 31 maart 2012 volgens de laatste bevolkingstelling 10 507 566 inwoners (Český statistický úřad, 3 juli 2012). De officiële Tsjechische taal is door de wet de enige officiële taal, na een aantal uitzonderingen bepaald in de taalwet13.
13
Zákon o státním jazyce České republiky (tisk č. 2018) aangenomen op 17 januari 1996 http://www.natia.cz/sv_snem/images/zakon.pdf
30
6.2
VLAANDEREN
Vlaanderen is een deelgebied van België gelegen aan de Noordzee tussen Nederland en Frankrijk. Het Koninkrijk België is sinds 1993 een federale staat gevormd door drie gewesten (Vlaams Gewest, Waals Gewest en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest) en drie gemeenschappen (Vlaamse, Franstalige en Duitstalige Gemeenschap). Deze samenstelling vormt een intrigerend systeem van taakverdeling op verscheidene vlakken tussen de overheidsinstellingen. De gemeenschap is op basis van de taal gevormd en zorgt voor onderwijs, cultuur, gezondheid en andere persoonsgebonden gebieden. Het gewest zorgt daartegenover voor zaken van economische aard zoals landbouw, werkgelegenheid, ruimtelijke ordening etc. en zijn bevoegdheden zijn afgebakend op grondverdeling. Het Vlaams Gewest (de vijf Nederlandstalige provincies West- en Oost-Vlaanderen, Vlaams-Brabant, Antwerpen en Limburg) en de Vlaams gemeenschap (de vijf Nederlandstalige provincies en de Nederlandstalige inwoners van Brussel) vormen samen één enkele Vlaamse overheid. Zo vormt Vlaanderen een geünificeerde entiteit. Brussel is de hoofdstad van het hele België en ook van Vlaanderen. In het jaar 2010 telde Vlaanderen 6.251.983 inwoners14. Het Vlaams gewest heeft een oppervlakte van 13.521 km². De totale oppervlakte van het gebied waar in België officieel Nederlands gesproken wordt, dus als ook het gebied van het Brussels Hoofdstedelijk gewest wordt meegeteld, is 13.682 km².
6.3
TYPERING VAN TSJECHIË VOLGENS HOFSTEDE
Tabel 1: Scores op de 5 dimensies voor Tsjechië volgens Hofstede
Machtsafstand
57
Individualisme
58
Masculiniteit
57
Onzekerheids-
Langetermijngericht-
vermijding
heid
74
70
(bron Hofstede, Hofstede, Minkov, 2011)
Tsjechië bevindt zich niet in het oorspronkelijke IBM onderzoek. De scores op de dimensies van Hofstede voor Tsjechië zijn verkregen door de herhalingen van het 14
http://www.vlaanderen.be/nl/ontdek-vlaanderen/bevolking-aantal-mannen-en-vrouwen
31
onderzoek. (Hofstede, Hofstede, Minkov, 2011: 49) Alleen de laatste dimensie Langetermijngerichtheid is gebaseerd op de meest recente data uit de World Values Survey uit jaren 1995-2004. (Hofstede, Hofstede, Minkov, 2011: 256) Volgens deze resultaten kan Tsjechië beschreven worden als een land met een sterke hiërarchie onder zijn leden die heel individualistisch zijn. De hoge score op Masculiniteit vertoont een duidelijke verdeling tussen de mannen- en vrouwenrollen in de Tsjechische maatschappij. Het ideaal is de beste te zijn, op school, op werk, etc. Tsjechië scoort ook heel hoog op Onzekerheidsvermijding, d.w.z. dat Tsjechen nood hebben aan een goed georganiseerd leven en formele en informele regels. Veranderingen worden met tegenzin doorgevoerd. De hoge score op Langetermijngerichtheid duidt Tsjechië aan als een op lange termijn gerichte land, waar mensen gefocust zijn op het behouden van goede naam, traditie, denken aan de toekomst en spaarzaam zijn. In Tsjechië zelf werden onderzoeken verricht gebaseerd op de onderzoekmethode van Hofstede en op zijn dimensies. De resultaten verworven door de Tsjechische onderzoekers zijn verschillend van de resultaten van Hofstede. In de jaren 2001-2003 verrichte de hoogleraar aan de Universiteit van Tomáš Baťa te Zlín in Tsjechië, nu decaan van de Faculteit Multimediale Communicatie, Jaroslav Světlík in samenwerking met zijn collectief een onderzoek in het kader van beursproject “Cultural aspects of Czech and European advertising”. Een gedeelte van dit onderzoek was ook het toetsen van scores van Tsjechië op vier cultuurdimensies van Hofstede onder 2500 respondenten, maar hoofdzakelijk alleen maar onder managers (Světlík, 2003: 9)
Tabel 3: Scores op de 5 dimensies voor Tsjechië op de basis van Hofstede volgens Světlík uit jaren 2000-2002
Machtsafstand
48
Individualisme
67
Masculiniteit
15
Onzekerheids-
Langetermijngericht-
vermijding
heid
82
50
(bron Světlík, 2003)
Volgens de scores op de dimensies van Hofstede verworven door Světlík kan Tsjechië beschreven worden als een maatschappij met gelijk verdeelde rollen tussen mannen
32
en vrouwen in een gezin, waar de feminiene eigenschappen heersen zoals zorg voor de zwakke, prestatie is niet noodzakelijk om respect van anderen te krijgen. Verder als een individualistische maatschappij, maar toch in de buurt van collectivistische landen. De structuur van de maatschappij is niet sterk hiërarchisch verdeeld, de afstand tussen machthebbers en minder machtige leden in de maatschappij is geen onoverbrugbare kloof. In de Tsjechische maatschappij bestaat er nood aan regels en voorspelbaarheid van de toekomst. Tsjechen houden niet van veranderingen. Tsjechië staat hier precies in het midden wat betreft Lange- en Korteteremijngerichtheid. Dat kan geïnterpreteerd worden als een maatschappij waar men ook factoren zoals sparen en ijver in acht neemt. Als laatste vergelijking komen hier de resultaten van het onderzoek aan bod uitgevoerd volgens de methode van Hofstede door Martin Stach van Technische Universiteit Ostrava, Tsjechië in het kader van zijn dissertatie Specifics of the Czech National Culture15 Stach heeft gebruik gemaakt van Hofstedes vragenlijst Value Survey Module 94 waarmee respondenten ondervraagd werden om de Tsjechische waarden te kunnen meten volgens de Hofstedes vijf dimensies. Er namen 120 respondenten deel uit de culturele sector.
Tabel 4: Scores op de 5 dimensies voor Tsjechië op de basis van Hofstede volgens Stach
Machtsafstand
30
Individualisme
93
Masculiniteit
23
Onzekerheids-
Langetermijngericht-
vermijding
heid
86
51
(bron Stach 2011)
Dit onderzoek heeft resultaten opgeleverd die Tsjechië beschrijven als een feminiene maatschappij met kleine machtsafstand tussen haar leden die heel onafhankelijk van elkaar zijn, nood hebben aan het bestaan van regels en zekerheid. Eigenschappen als spaarzaamheid en doorzettingsvermogen zijn van groot belang.
15
Stach, 2011: Specifics of the Czech National Culture http://emi.mvso.cz/EMI/201101/10%20Stach/Stach.pdf
33 Tabel 5: Vergelijking van scores voor Tsjechië op 5dimensies door Hofstede, Světlík en Stach
Dimensie
Hofstede
Světlík (20002002)
Stach (2011)
Machtsafstand
57
48
30
Individualisme
58
67
93
Masculiniteit
57
15
23
Onzekerheidsvermijding 74
82
86
Langetermijngerichtheid 70
50
51
Uit deze tabel kunnen we concluderen dat Tsjechië een maatschappij is die in de laatste decennia diepe veranderingen ondergaat en om met zekerheid te zeggen wat voor maatschappij het nu is, moet men heel voorzichtig zijn. Anderzijds is er een zekere trend in de ontwikkeling zichtbaar. Machtsafstand en Masculiniteit dalen, de maatschappij wordt meer egalitair en meer feminien georiënteerd. Daarnaast groeit het Individualisme in Tsjechië, mensen worden geleid tot grotere zelfstandigheid. De score op Langetermijngerichtheid schijnt aan het stabiliseren te zijn. Tsjechen blijven een op lange termijn gerichte maatschappij vormen.
34
6.4
TYPERING VAN VLAANDEREN VOLGENS HOFSTEDE
Tabel 6: Scores op de 5 dimensies voor Vlaanderen volgens Hofstede
Machtsafstand
Individualisme
Masculiniteit
Onzekerheids-
Langetermijngerichtheid
vermijding 61
78
43
97
82
(bron Hofstede, Hofstede, Minkov, 2011)
Deze scores voor Vlaanderen, of Nederlandstalig België, zoals Hofstede het in zijn tabellen aanduidt, komen uit het oorspronkelijk IBM onderzoek behalve de score voor de laatste dimensie Langetermijngerichtheid die gebaseerd is op de meest recente data uit de World Values Survey uit jaren 1995-2004 en berekend is voor het hele België. (Hofstede, Hofstede, Minkov, 2011: 256) Maar we kunnen ervanuit gaan dat de cultuurverschillen, behalve masculiniteit, tussen Franstalige en Nederlandstalige België gering zijn, zoals ook onderzoeken op dit veld bewijzen. (Claes, Gerritsen, 2002: 144) Vlaanderen is een gestructureerde maatschappij van sterk onafhankelijke individuen. Het is een zorgzame maatschappij, maar met masculiene tendenties. De zeer hoge score op Onzekerheidsvermijding laat zien dat Vlamingen een essentiële nood aan zekerheid in hun leven hebben. Ook wat toekomst betreft, koesteren Vlamingen echter eigenschappen die voor Langetermijngerichtheid kenmerkend zijn. In Vlaanderen en Nederland werden ook onderzoeken verricht gebaseerd op de methode van Hofstede door Orriëns in1998, Claes en Gerritsen in 1998 en Gerritsen in 2001. Helaas zijn er alleen resultaten over de verschillen tussen Nederland en Vlaanderen te vinden en geen scores voor deze maatschappijen apart. Dat is toe te schrijven aan het feit dat Nederland en Vlaanderen een gemeenschappelijke taal delen en ook in de geschiedenis waren beide gemeenschappen met elkaar nauw verbonden. Daarom zou men kunnen denken dat cultuur van deze twee maatschappijen heel gelijk is. Het onderzoeken van dit fenomeen is voor de onderzoekers interessanter dan alleen het onderzoek van elke maatschappij apart.
35 Tabel 7: Verschillen tussen Vlaanderen en Nederland volgens Hofstede (1980), Hofstede (2001), Claes en Gerritsen (2001), Orriëns (1998) en onderzoek in de ICT-sector.
Dimensie
IBM ’60-’70
Hoog opgeleide managers 1990
Studenten
Bankpersoneel
1998
1998
ICTsector 2001
Machtsafstand
+23
+16
+18
+25
+20
Onzekerheidsvermijding
+44
+53
+47
+47
+43
Masculiniteit
+29
+21
+18
+13
+12
Individualisme
-2
-4
-4
-26
Geen data
(bron Claes, Gerritsen, 2002: 145)
Uit deze tabel kunnen we aflezen dat Vlaanderen continuïteit vertoont op vlak van de ontwikkeling van Machtsafstand en Onzekerheidsvermijding tegenover Nederland en die is aanzienlijk hoger. Vlamingen scoren hoog ook op Masculiniteit. Het verschil met Nederland vermindert, maar de onderzoekers verklaren het door groeiende masculiniteit in Nederland. (Claes, Gerritsen, 2002: 146) Resultaten verworven voor Individualisme verschillen per onderzoeker. Waarom, daar is nog geen uitleg voor.
6.5
TSJECHISCHE VERSUS VLAAMSE CULTUUR
Tabel 8: Vergelijking van scores voor Vlaanderen volgens Hofstede en voor Tsjechië volgens Hofstede en Světlík
Dimensie
Vlaanderen
Tsjechië
Tsjechië
(Hofstede)
(Hofstede)
(Světlík 20002002)
Machtsafstand
61
57
48
Individualisme
78
58
67
Masculiniteit
43
57
15
Onzekerheidsvermijding
97
74
82
Langetermijngerichtheid
82
70
50
36
In deze tabel staan naast elkaar de scores voor Vlaanderen van Hofstede en scores voor Tsjechië van Hofstede en ook van Světlík omdat de scores voor Tsjechië zeer verschillend zijn. Als alleen maar scores van Hofstede met elkaar vergeleken worden, kan men vastleggen dat Vlaanderen en Tsjechië niet veel van elkaar verschillen op Machtsafstand en Masculiniteit. Beide maatschappijen vertonen een neiging tot hiërarchische verdeling in relaties en tot het achten van masculiene waarden, hoewel in Vlaanderen een beetje minder. Maar als men de waarden verworven door Světlík op Machtsafstand en Masculiniteit voor Tsjechië vergelijkt met de scores voor Vlaanderen, men komt tot de bevinding dat Tsjechië meer feminien is en ook meer egalitair. In dit geval zou een Vlaams student hoger onderwijs verbaasd kunnen zijn door de nabijheid van de lesgever, hogere mate van interactie tussen de lesgever en de studenten en het feit, dat niet de best presterende student als het ideaal wordt geacht. Vlaanderen vertoont een hogere mate van individualisme zowel in vergelijking met de Tsjechische score op Individualisme volgens Hofstede als volgens Světlík. Hetzelfde geldt ook voor scores op Onzekerheidsvermijding. Vlaanderen scoort hier extreem hoog, Tsjechië aanzienlijk hoog in beide gevallen. Daarom wordt er verondersteld dat Tsjechen heel wantrouwend en voorzichtig zouden kunnen zijn tegenover buitenlandse, vreemde Vlaamse studenten. Misschien kan de hoge Vlaamse score op Onzekerheidsvermijding een verklaring geven waarom er zo weinig Vlaamse studenten hoger onderwijs met Erasmus naar Tsjechië gaan. Vlaanderen is een op lange termijn georiënteerde maatschappij. Daarom kan men van Vlaamse studenten sterk doorzettingsvermogen verwachten, zuinigheid en gerichtheid op de toekomst, die zich zou kunnen weerspiegelen in serieuze aanpak van hun studies. Tsjechische scores zijn hier echter meerduidig. In beide gevallen scoort Tsjechië echter als een op lange termijn georiënteerde maatschappij, maar volgens de score van Hofstede komt Tsjechië meer in de buurt van Vlaanderen, in dit geval zouden de Vlaamse uitwisselingsstudenten niet zo een groot verschil voelen in de aanpak van de studies door de Tsjechische medestudenten of ligt Tsjechië meer in het midden en de Tsjechen studenten kunnen dan meer op het heden gericht zijn, snelle resultaten en meer zich uitleven.
7
ONDERZOEK: ERVARING VAN VLAAMSE STUDENTEN HOGER
ONDERWIJS VAN HUN ERASMUSVERBLIJF IN TSJECHIË
7.1
RESPONDENTEN
7.1.1 Doelgroep De doelgroep van mijn onderzoek waren Vlaamse studenten hoger onderwijs die voor hun Erasmus-uitwisseling Tsjechië hebben gekozen. Uit de verzamelde resultaten van 25 respondenten waren 14 vrouwen en 11 mannen. De gemiddelde leeftijd was 22 jaar. De respondenten waren in het buitenland in de loop van de academiejaren 2009/2010, 2010/2011 en 2011/2012.
7.1.2 Ervaring uit voorafgaande buitenlandse verblijven De ervaring van de respondenten kon beïnvloed geweest zijn door hun vroegere verblijf in Tsjechië of elders. Daarom werd hen gevraagd of ze al eerder een langere tijd in het buitenland doorgebracht hebben. Uit de verzamelde antwoorden blijkt dat slechts 4 studenten meer dan een paar weken in het buitenland doorgebracht hebben. Na de vergelijking van hun antwoorden met die van de andere respondenten kan geconstateerd worden dat deze ervaring geen aanzienlijke afwijkingen in de antwoorden meebracht.
7.1.3 Kennis van het Tsjechisch Beheersing van de taal van het land die men gaat bezoeken vormt een belangrijk aspect dat kan helpen bij de eerste indrukken en cultuurverschillen (Ward, Bochner, Furnham 2001: 235). Daarom werden de Vlaamse studenten gevraagd of ze een cursus Tsjechisch gevolgd hadden voordat ze naar hun Erasmusverblijf vertrokken. Uit de resultaten blijkt dat behalve studenten die de Tsjechische taal studeren, geen andere studenten een taalcursus Tsjechisch gevolgd hadden.
38
7.1.4 Plaats, gastinstelling en studierichting Thuisinstelling
Aantal uitgaande studenten
Universiteit Gent
8
Hogeschool Gent
5
Universiteit Antwerpen
4
Katholieke Universiteit Leuven
3
Hogeschool-Universiteit Brussel
2
Vrije Universiteit Brussel
1
Koninklijke Academie voor Schone Kunsten 1 Antwerpen Katholieke Hogeschool Brugge-Oostende
1
De meeste studenten brachten hun Erasmusuitwisseling door in Praag (15 studenten). Tweede de meest bezochte stad was Brno met 6 studenten. De laatste vier studenten brachten hun Erasmusuitwisseling door in Olomouc.
Gastinstelling
Aantal aankomende Vlaamse Erasmus studenten
Karelsuniversiteit (Praag)
6
Universiteit voor Economie (Praag)
4
Universiteit voor Scheikunde en
2
Technologie (Praag) Tsjechische Technische Universiteit
1
(Praag) Tsjechische Landbouwuniversiteit (Praag)
1
39
Academie voor Beeldende Kunsten
1
(Praag) Masaryk Universiteit (Brno)
4
Technische Universiteit Brno
2
Palacky Universiteit (Olmouc)
4
Studierichtingen
Aantal studenten
taal- en cultuurwetenschappen
9
verscheidene technische richtingen
6
economische wetenschapen
4
Rechten
2
Geschiedenis
1
politieke wetenschappen
1
7.2
SITUATIE VOOR HET VERTREK
7.2.1 Motivatie Belangrijk aspect van de enquête is de motivatie en de redenen waarom Vlaamse studenten voor hun uitwisseling Tsjechië gekozen hebben. . De vraag is of hun motieven verschillend zijn van de motieven van andere Vlaamse studenten die voor een ander land gekozen hebben. Uit het onderzoek blijkt dat de voornaamste reden was dat Tsjechië ze het meest aansprak onder de onbekende landen (59.09%). Uit het onderzoek van EPOS Vlaanderen16 blijkt dat de uitgaande studenten in het jaar 2007-2008 als de belangrijkste motivatie het in contact komen met een andere culturele omgeving
16
EPOS Vlaanderen is het Vlaamse agentschap bevoegd voor het uitvoeren van het Europese ‘een leven lang leren’-programma, waaronder ook de Erasmus-uitwisseling hoort. http://www.epos-vlaanderen.be/?CategoryID=510
40
beschouwden (EPOS 2009: 15). Uit de antwoorden blijkt dat het principe van de hele Erasmusuitwisseling, namelijk het in contact komen met een andere culturele omgeving voor de Vlaamse studenten die Tsjechië als gastland gekozen hebben, van toepassing is. Bovendien is gebleken dat uit de nieuwe landen die aan de Erasmusuitwisseling meedoen Tsjechië voor de Vlaamse studenten de populairste bestemming is. De volgende meest aangeduide motivatie (36.36%) was dat hun verblijf kaderde in hun taalopleiding. In mindere maten speelde het advies van de vakgroep en/of een docent (22.73%) een rol. Alleen maar één studente ging naar Tsjechië omdat zij daar familie of kennissen heeft. De hypothese dat sommige Vlaamse studenten naar Tsjechië zouden gaan om hun familiewortels te ontdekken wordt niet bevestigd. De ondervraagde studenten hadden ook de keuze om hun eigen motivering aan te duiden. In vijf gevallen (22.73%) hadden werd deze mogelijkheid benut en hun antwoorden komen best overeen met elkaar en dat dat ze al in Praag geweest zijn of leuke dingen gehoord hebben. Daaruit kan afgeleid worden dat de aantrekkelijkheid van Praag zeker een factor in het beslissingsproces is.
7.2.2 Informatiebronnen die voor het vertrek geraadpleegd werden Het vermoeden dat Tsjechië een onbekend land in de Vlaamse context is en de algemene kennis over Tsjechië heel klein is, was de aanleiding voor de volgende vraag waaruit de uitgaande studenten informatie over Tsjechië verwierven. Zoals verwacht, in de meeste gevallen (40%) zochten studenten informatie zelf op. Eén vierde (24%) van de studenten was al op vakantie naar Tsjechië geweest voor hun vertrek met Erasmus en beschouwden deze ervaring als hun bron van informatie over Tsjechië. Zoals vastgesteld bij de voorafgaande vraag over motivatie, waren sommige studenten al in Tsjechië geweest wat hen heeft gemotiveerd om met Erasmus terug te keren. Sommige studenten (20%) hadden al informatie over Tsjechië verkregen aan de hand van hun studies. Hier gaat het om studenten Tsjechisch, Oost Europese talen en cultuur en één student handelswetenschappen. Slechts één respondent duidde aan dat hij/zij informatie over Tsjechië verworven had via familie of kennissen die er wonen.
41
7.2.3 Reactie van de omgeving Met deze vraag willen we nagaan hoe de omgeving (familie, vrienden) van de respondenten reageerde op hun beslissing om met op Erasmus naar Tsjechië te vertrekken. Uit de antwoorden is gebleken dat bij de meesten (52%) de omgeving positief reageerde, men vond het een goed idee. In sommige gevallen vond men het een logische keuze gezien de gekozen studies (28% ). De reacties van de omgeving waren overwegend positief. Negatieve reacties kwamen minder voor (8%) en ze kunnen samengevoegd worden met het antwoord anders (12%) waar respondenten meestal meer uitleg gaven over de reactie van hun omgeving die negatief waren. Samengevat in 20% van de gevallen de omgeving eerder negatief reageerde over de beslissing om naar Tsjechië op Erasmus te gaan. “Mijn ouders waren iets minder voorstander (wegens het ietwat lagere studieniveau daar).” “Tsjechië? Wat ga je daar doen? Waarom niet Spanje of Italië? (andere mensen waren heel enthousiast hoor :)).” Al werden overwegend positieve reacties vastgesteld is er toch een klein percentage dat een negatieve connotatie en of ervaringen aan Tsjechië linkt.
7.2.4 Besluit De Vlaamse Erasmusstudenten die Tsjechië als hun bestemming gekozen hebben, verschillen niet in de motivatie van hun collega’s die naar andere landen gingen. Hier wordt echter de trend bevestigd dat studenten die naar de nieuwe landen van de EU met Erasmus gaan, dat doen zo om een onbekende cultuur te ontdekken. Deze studenten moeten ook de meeste informatie over het land zelf vinden. Er blijkt dat de onbekendheid van Tsjechië een zekere bezorgdheid wekt bij de nabije omgeving van de studenten. Mensen weten niet echt wat ze met Tsjechië moeten associëren.
7.3
DE ERVARING VAN DE UNIVERSITAIRE OMGEVING EN
STUDENTENLEVEN IN TSJECHIË In dit gedeelde wordt nagegaan in welke mate de Vlaamse studenten contact hebben gehad met de Tsjechische studenten en de Tsjechische omgeving (universiteit,
42
huisvestiging). Verder wordt er analyse verstreken over hun perceptie van verschillen in de manier van lesgeven en de moeilijkheidsgraad van de lessen. De volgende kwestie van het onderzoek is de invloed van buddy op het vormen van contacten met andere Tsjechen. Zoals onderzocht door Ward (Ward, Bochner, Furnham, 2001: 66) hoe meer contacten met de plaatselijke inwoners hoe minder socioculturele problemen. Hier wordt getoetst hoe effectief de rol van een buddy is in het geval van de Vlaamse Erasmusstudenten in Tsjechië.
7.3.1 Contacten met Tsjechen Uit het onderzoek blijkt dat de Vlaamse Erasmus-studenten contact met Tsjechen vooral tijdens de buitenschoolse activiteiten onderhielden (48%). Contact tijdens de lessen staat pas op de tweede plaats (24%). Dit verschijnsel kan uitgelegd worden door twee oorzaken. Ten eerste worden er voor Erasmus-studenten aparte lessen georganiseerd. Zes respondenten (24%) hebben zelfs helemaal geen lessen samen met Tsjechische studenten gevolgd. De afzondering van de Erasmus- studenten van de lokale studenten vormt een hinder in het leggen van de sociale contacten met de lokale studenten. Aan de andere kant zoeken ook sommige Erasmusstudenten zelf (16%) niet noodzakelijk sociale contacten met de lokale studenten op. De andere hindernis in het leggen van contacten is de taalbarrière. Noch Tsjechisch noch Nederlands behoren tot de grote wereldwijd gesproken talen. Behalve Vlaamse studenten die Tsjechisch in hun opleidingsprogramma hebben is er geen veronderstelling dat de Vlaamse Erasmus- studenten van andere opleidingen kennis van Tsjechisch zouden hebben. In tegendeel, zoals eerder bevestigd (zie pg. 28), volgde niemand van andere opleidingen een taalcursus Tsjechisch voor het vertrek naar Tsjechië. De onvoldoende kennis van het Tsjechisch werd door de studenten gezien als de voornaamste hindernis bij het vormen van sociale contacten (48%). Slechts 16% van de respondenten dacht dat de taalbarrière door de onvoldoende kennis van vreemde talen van Tsjechen veroorzaakt was. Daarentegen schreven ze het eerder toe aan de geslotenheid van de Tsjechen tegenover buitenlanders (24%). Deze bevinding zal nog een paar keer voorkomen in de antwoorden van de respondenten en verder geanalyseerd worden. Nog een keer wordt bevestigd dat een klein aantal respondenten (12%) eigenlijk geen contacten met Tsjechen opzocht. Daaruit kan
43
geconcludeerd worden dat de Vlaamse uitwisselingsstudenten tijdens hun Erasmusverblijf in Tsjechië moeite hebben gedaan om contacten te vormen met de lokale studenten. Alleen maar een klein aantal Vlaamse Erasmusstudenten (8%) hadden tijd doorgebracht enkel met andere Erasmus studenten.
7.3.2
Ervaring in de lessen
Een van de hoofddoelen van dit gedeelde is om een reflectie te geven hoe de Vlaamse Erasmusstudenten het verschil in het lesgeven ervaren hebben. Voornamelijk wat ze dachten van de kwaliteit van het onderwijs en engagement van de Tsjechische studenten aangezien de Tsjechische studenten hierop veel kritiek hebben17. De focus ligt op de vraag welke culturele verschillen tussen Vlaanderen en Tsjechië zich manifesteren in het onderwijs.
7.3.2.1 Ervaring met de samenwerking met de Tsjechische studenten Het gedrag van de Tsjechische studenten tijdens de lessen werd door de Vlaamse studenten gezien als passief (36.84%), maar de positieve varianten zoals geïnteresseerd in de lessen (31.58%) en interactief (15.79%) scoren samengeteld hoger. In het vakje eigen observatie hebben 3 respondenten hun eigen mening gegeven die overeen komt met de splitsing die zich hier voordoet en dat het sterk varieert afhankelijk van de lessen, lesgevers en Tsjechische studenten zelf. Respondenten hebben de studie inzet van Tsjechische studenten geëvalueerd als gelijk aan hun eigen (63.16%). Extreme polen zoals sterk gemotiveerd (15.79%) of zeer weinig gemotiveerd (10.53%) zijn redelijk klein. Als de studie-inzet van de Tsjechische studenten overeenkomt met de studie inzet van de Vlaamse studenten dan kan gezegd worden dat de klachten over het middelmatige of lage engagement van de Tsjechische studenten blijkbaar onnodig kritisch zijn.
In de vragen over de samenwerking met Tsjechische studenten duiden de resultaten aan dat er niet echt vijandigheid of terughoudendheid tegenover de Vlaamse 17
Interview met Michal Stehlik, decaan van Faculteit letteren Karelsuniversiteit te Praag van 30 januari 2012 http://www.cuni.cz/IFORUM-12180.html
44
Erasmusstudenten heerste (5. 62%), maar ook het initiatief vanuit de Tsjechische studenten (5.26%) was dan weer niet echt hoog. Het lag inderdaad aan de Vlaamse studenten zelf om de eerste stap te maken (78.95%). De Vlaamse Erasmusstudenten vertoonden een grote mate van zelfstandigheid (78.95%), zelfs in een vreemde omgeving. Dat kan liggen aan het onderwijssysteem in Vlaanderen, dat studenten tot zelfstandigheid leidt en eigenlijk de individualistische waarden van de Vlaamse maatschappij weerspiegelt, zoals deze ook worden bevestigd door de hoge score op individualismedimensie van Hofstede (Hofstede, Hofstede, Minkov, 2011).
7.3.2.2 De ervaring met de Tsjechische lesgever Het volgende aspect van de lessen die door de enquête nagegaan werd was de lesgever zelf. Bij de evaluatie van de Tsjechische lesgevers koosden de Vlaamse Erasmusstudenten het meest voor de mogelijkheden de lesgever had goede contact met de studenten (82. 61%) en de lesgever had goede en adequate kennis van het vak die hij/zij doceerde (56.52%). Daaruit kan geconcludeerd worden dat de ervaring met Tsjechische lesgevers zeer positief was. Niet alleen maar wat de sfeer in het leslokaal betreft, maar ook de kwaliteit van de lessen wat voor de Tsjechische lesgevers zeker een goede feedback is. De negatieve ervaring met de kwaliteit van een lesgever kwam sporadisch voor (8.7%) alsook een aspect waarbij de lesgever respect opeiste (17.39%). De verzamelde resultaten over het grootste verschil in de aanpak van de lesgever tegenover de thuisinstelling brengen zeer interessante bevindingen. Hoewel de Vlaamse Erasmusstudenten een verscheiden groep vertegenwoordigen wat de studierichtingen, bezochte universiteiten en verschillende academiejaren betreft, is het toch mogelijk om in afzonderlijke antwoorden enkele gelijkaardige aspecten op te sporen. Het eerste aspect is het werken in kleinere groepen. Volgens studenten bevorderde dit de gelegenheid voor interactie en openlijkheid voor de ideeën van studenten. Hier volgen enkele fragmenten van hun antwoorden: “Kleinere groepen, meer interactief (allemaal samen aan één tafel), grotere focus op de lessen dan op de examens…” “Persoonlijkere aanpak, maar dit was ook een gevolg van de erg kleine klassen.”
45
“Ze zijn veel interactiever en staan ook dichter bij de studenten, maar dit kan zijn omdat ik steeds in kleine groepen (max50) les heb gehad.” “Kleinere groepen, meer ruimte voor inbreng van de studenten, meer seminaries in plaats van hoorcolleges (de KU Leuven is een veel grotere universiteit met groepen studenten van over de 300, tegenover groepen van 10 in Olomouc).” “Veel persoonlijkere en vriendelijkere aanpak met de studenten. Significant meer openstaand ten aanzien van de ideeën van de studenten.” Het volgende aspect gemerkt door Vlaamse Erasmusstudenten is de kleine afstand tussen de lesgever en de student. Hier komt het voor de hand om de term machtsafstand te gebruiken zoals die hier vroeger beschreven was. De Machtsafstand dimensie van Hofstede (Hofstede, Hofstede, Minkov, 2011) beschrijft hoe diverse maatschappijen omgaan met de machtsverdeling en daaruit voortvloeiende hiërarchie die een vorm aan wederzijdse relaties geeft. Als men terugkijkt naar de scores van Tsjechië en Vlaanderen op de machtsafstand kan men zien dat er wel een cultuurverschil is. De voorgestelde hypothese luidt ook dat Vlaamse Erasmusstudenten een kleinere machtsafstand in Tsjechië zouden kunnen zien. Uit de antwoorden van de respondenten blijkt dat deze hypothese klopt. De machtsafstand in Tsjechië is kleiner dan in Vlaanderen, zeker binnen de universitaire omgeving. Hier volgen een aantal antwoorden van de studenten zelf: “Veel familiairdere aanpak, de docenten stonden dichter bij de studenten” “Veel directer, weinig machtsafstand (niet voor alle vakken, wel de meeste).” “Meer communicatie met studenten, interactie.” Nog twee antwoorden verschenen bij meerdere studenten. Volgens de ervaring van sommige studenten lag het niveau van het Engels bij sommige lesgevers behoorlijk laag. Ten laatste merkten sommige studenten geen aanzienlijke verschil op in de manier van lesgeven.
46
7.3.2.3 Problemen met de verschillende manier van lesgeven De antwoorden over het verschil in de aanpak van de lesgever tegenover de thuisinstelling waren soortgelijk. Daarentegen de antwoorden sterk variëren waarmee de Vlaamse Erasmusstudenten moeilijkheden in de lessen hadden om zichzelf aan te passen. Meestal was het probleem om aan de interactie in de les te wennen. Hier volgen enkele fragmenten van hun antwoorden: “Om in te spelen op de vragen van proffen, we zijn dit hier niet gewoon.” “Veel interactie tijdens de lessen, je moest echt zelf meewerken, dat ben ik niet gewoon in Gent” “In Olomouc zijn de lessen interactiever, je moet meewerken.” De Vlaamse Erasmusstudenten hadden verder verschillende problemen i.v.m. het verloop van de lessen. Aan de ene kant waren er lessen waarin veel verwacht werd van de studenten, aan de andere dan weer redelijk slecht georganiseerde of makkelijke lessen. “Veel moeilijkere leerstof dan ik gewend was.” “Russisch werd op een heel hoog niveau gegeven, die verregaande interactie was niet altijd eenvoudig.” “Vele vakken waren slecht gegeven (zowel inhoudelijk als op taal vlak) waardoor het moeilijk was om geconcentreerd te blijven.” “Een gebrek aan structuur in de lessen.” “I.v.m. paper hadden ze andere manier van opzoeken/beoordelen/schrijven.” “Geen, de leerstof was over het algemeen vrij gemakkelijk.” Slechts vier respondenten (16%) hadden helemaal geen moeilijkheden. Eén student had moeilijkheid om deel van de groep te worden, een andere student vond het moeilijk om binnen een groep van veel verschillende nationaliteiten sociale contacten te vormen. Om deze resultaten samen te vatten kan men stellen dat alhoewel de Vlaamse studenten de manier van lesgeven in Tsjechië gelijkaardig beschrijven, ervoer iedereen een ander soort problemen. Alleen interactie werd meerdere keren genoemd
47
en kan dus beschouwd worden als een item dat waarschijnlijk ook toekomstige Erasmusstudenten van Vlaanderen in Tsjechië zouden kunnen ondervinden.
7.3.3 Tsjechische coördinator De universiteitscoördinator voor Erasmusstudenten is een andere persoon van de Tsjechische universitaire omgeving met wie de Vlaamse Erasmusstudenten vaak in contact komen. Uit het onderzoek blijkt dat in deze cross culturele contact geen particulariteiten bovenkomen. In 64% van de gevallen konden Vlaamse Erasmusstudenten zonder vrees voor misverstand hun problemen met hun Tsjechische coördinator bespreken. Slechts 12% van de respondenten zeiden dat het hun even duurde om de juiste manier te vinden om goed begrepen te worden. Daaruit kan geconcludeerd worden dat het vinden van de juiste communicatiecode in deze cross culturele ontmoeting kwestie van een paar ontmoetingen is. Enkel een student had grotere moeilijkheden ondervonden om de juiste communicatiecode te vinden en dat omdat: “… Ze gaf mij letterlijk het gevoel dat ik niet welkom was in haar land.” Dat is inderdaad een ongelukkige ervaring, maar aan de hand van de vergelijking met de ervaring van de andere respondenten kan geconstateerd worden dat het echter persoonlijk dan cultureel gebonden is.
7.3.4 Huisvesting Plaats waar de Vlaamse Erasmusstudenten gehuisvest waren, vormde ook een cruciaal aspect van hun cross culturele ervaring. Het meest woonden de studenten in een studentenhuis in een meerpersoonskamer (52%) of in een eenpersoonskamer (16%). Studenten duidden het delen van een kamer aan als de grootste aanpassing. Gezien het feit dat het in Vlaanderen niet de gewoonte is om in een meerpersoonskamer te wonen, is het begrijpelijk. Hier manifesteert zich de Vlaamse hogere score op Individualisme. Tsjechen zijn meer collectivistisch en daarom vinden ze het delen van een kamer niet ongewoon en vestigen buitenlandse studenten ook in een meerpersoonskamer.
48
Verder blijkt uit de responses dat Vlaamse Erasmusstudenten meestal met andere Erasmusstudenten gevestigd waren. In 36% van de gevallen deelden ze de kamer en ook gezamenlijke ruimtes met andere Erasmusstudenten, in 24% van de gevallen deelden ze alleen gezamenlijke ruimtes. In mindere mate woonden Vlaamse Erasmusstudenten in privé huizen (20%). Hier kan men zien dat in Tsjechië het systeem heerst om alle Erasmusstudenten samen te voegen. Dit bevordert echter eerder het vormen van een Erasmusgroep dan integreren van de Erasmusstudenten met de lokale studenten. Maar daar is ook een bekende reden voor en dat het andere ritme van het studentenleven van de Erasmusstudenten dan die van de lokale studenten (eigen ervaring van de auteur). Dat is ook te zien aan het lage percentage van de respondenten (13%) die gezamenlijke ruimtes met de Tsjechen hebben gedeeld. Verder zijn er uit het onderzoek geen andere particulariteiten gebleken i.v.m. cross culturele ervaring in vreemde woonomstandigheden.
7.3.5 Buddy De lokale branches van ESN verstrekten hulp aan de Erasmusstudenten ook in de vorm van een “buddy”. Zoals vroeger beschreven in dit werk is een buddy een lokale student die de Erasmusstudent vrijwillig helpt met het regelen van allerlei zaken. De onderzochte Vlaamse Erasmusstudenten hadden in 84% van de gevallen gevraagd om een buddy toegewezen te krijgen. De hulp van een buddy lijkt zeer waardevol te zijn volgens hun respons. “Me opgehaald aan het busstation toen ik in Praag arriveerde, beholpen met een telefoonkaart te kopen, me een beetje van Praag laten zien, ... vooral de eerste weken heb ik haar veel gezien en heeft ze me vaak geholpen.” “Ontvangst, contract voor de kamer, wegwijs maken in de stad... heel tevreden over!” “Te veel om op te noemen (onthaal, contract voor kot, bankrekening openen, naar de winkel gaan, tramtickets,..)” “Met werkelijk alles. Maar vooral met de hele paparrassenhandel. De kennis van Engels is in vele instellingen ondermaats. Een busticket kopen is echt een hele opgave als je geen Tsjechisch spreekt. Ik heb wel Tsjechisch gevolgd aan de gastinstelling dus na enkele maanden (toen ik eigenlijk al terug moest vertrekken) kon ik eindelijk een woordje Tsjechisch. Dat wordt daar wel geapprecieerd.”
49
“Dingen regelen met Tsjechen die geen Engels konden.” Uit de voorbeelden van verzamelde responses kan geconcludeerd worden dat een van de verschillende rollen van een buddy de rol is van een interculturele bemiddelaar en tolk. Het kennis Engels in het openbaar leven is nog steeds gering zelfs in een stad als Praag. Het bemiddelen van de cross culturele ontmoetingen door een buddy was de focus van de volgende vraag. Meer dan de helft van de studenten vond uit eigen ervaring dat het hebben van een buddy helpt bij het leggen van de contacten met andere Tsjechen. Het is een persoon die u introduceert bij de anderen. “Ja, via mijn buddy heb ik redelijk wat Tsjechen leren kennen. Zonder buddy denk ik dat het lastiger zou zijn geweest om die contacten te leggen wegens mijn zeer gebrekkige kennis van het Tsjechisch.” “Ja, mijn buddy heeft bijvoorbeeld op een avond andere Tsjechische vrienden uitgenodigd. Bovendien toonde hij leuke plekjes waar de “echte” Tsjechen naartoe gaan ipv de toeristische hotspots.” “Nee en ja. Het klikte niet echt met mijn buddy waardoor ik nooit meer met haar heb afgesproken. Andere Erasmussers hadden wel een klik met hun buddy. Ze gingen samen op café etc en ontmoetten dus zo de vrienden van de buddy.” Een ander merkwaardig aspect dat zich hier voordoet is de strijd tussen twee opties in het vormen van de sociale contacten. En dat studenten twijfelen ofwel het beter is om contacten op te leggen met de lokale mensen of andere Erasmusstudenten. “… Als ik nu terugkijk op Erasmus, heb ik alleen een beetje spijt dat ik niet meer contact met Tsjechen gelegd heb. Maar dat was ook wel moeilijk. Het was gewoon veel eenvoudiger om met andere Erasmusstudenten te praten omdat zij helemaal in dezelfde situatie zaten.” Erasmusstudenten vormen vaak een groep op zich en dat geldt ook voor de Vlaamse Erasmus studenten. Maar uit de andere reacties kan men zien dat het vormen van contacten met de lokale mensen eerder te maken heeft met persoonlijke vaardigheden en de keuze of men liever met andere Erasmusstudenten wilt zijn of ook met de lokale
50
studenten. Wat ook van belang is, is of de relatie tussen de buddy en de Erasmus student goed is.
“Vast wel. Maar het ging ook zonder. Ligt vaak ook aan de sociale capaciteiten van de eigen persoonlijkheid.” “Ja soms wel. Op feestjes kom je sowieso Tsjechische studenten tegen of als je op school hulp nodig hebt zijn ze er ook, maar door mijn buddy heb ik haar vriendinnen leren kennen, waarmee ik nu nog steeds contact heb.” “Niet echt, doordat ik vrij snel het contact met mijn buddy verloren was. Ik heb echter zeer gemakkelijk veel contacten gehad met andere Tsjechen.” “Nee en ja. Het klikte niet echt met mijn buddy waardoor ik nooit meer met haar heb afgesproken. Andere Erasmussers hadden wel een klik met hun buddy. Ze gingen samen op café etc en ontmoetten dus zo de vrienden van de buddy.” 20% van de respondenten dachten dat het hebben van een buddy geen invloed heeft op het vormen van de sociale contacten met andere Tsjechen en 12% was er niet zeker van.
Samengevat kan er geconcludeerd worden dat de buddy een belangrijke positie bekleedt in het vormen van de sociale contacten met de lokale mensen, voornamelijk als de persoonlijke relatie tussen de buddy en de Erasmus student goed is. Volgens de culture-learning theorie van Bochner (Furnham, Bochner, 1982) is de plaats van een cultuur mediator essentieel voor het leren van de sociale vaardigheden nodig voor het goed functioneren in de nieuwe maatschappij. De buddy is een dergelijke mediator en zijn/haar functie is zeer belangrijk voor het verkennen van de nieuwe maatschappij. De Vlaamse Erasmusstudenten kunnen zo op de beste manier de Tsjechische cultuur leren kennen. Dit is zeker ook aan te raden aan de toekomstige Erasmusstudenten die overwegen hun Erasmusverblijf in Tsjechië door te brengen.
51
7.3.6 Besluit De Erasmusuitwisseling vormt een apart kader voor de uitwisselingstudenten dat een diepgaande invloed heeft op de cross-culturele ervaring. Ook de Vlaamse Erasmusstudenten waren beïnvloed door dit feit. Eén vierde van de studenten volgde lessen alleen maar met andere Erasmusstudenten. De Vlaamse Erasmusstudenten woonden meestal ook met andere Erasmusstudenten en de lokale ESN organiseert activiteiten voor alle Erasmusstudenten. Daardoor is het gemakkelijker om sociale contacten te vormen en onderhouden met andere Erasmusstudenten dan met de lokale Tsjechische studenten. Maar toch schijnt dat de Vlaamse Erasmusstudenten probeerde de hindernissen zoals taal en geslotenheid van de Tsjechische studenten tegenover de buitenlandse studenten over te komen en verkennen het Tsjechische leven. De Tsjechische buddy speelt een belangrijke rol bij het overkomen van de hindernissen in het vormen van de contacten in de Tsjechische maatschappij. De ervaring van de Vlaamse Erasmusstudenten opgedaan aan de universiteit bevestigd de hypothese van het bestaan van cultuurverschillen tussen Vlaanderen en Tsjechië op machtsafstand dimensie van Hofstede. Tsjechië is een maatschappij met een lagere machtsafstand in onderwijs. De studenten hadden moeilijkheden om zich aan te passen aan de meer interactieve manier van lesgeven en kleinere machtsafstand tussen de lesgever en de student. De studenten vonden het een verrijkende ervaring. De Vlaamse Erasmusstudenten zagen geen essentieel verschil in de studie aanpak van de lokale Tsjechische studenten. Dat bevestigt de hypothese dat Tsjechië ook hoog scoort op de langetermijngerichtheid dimensie van Hofstede.
7.4
PARTICULARITEITEN VAN DE CULTUURSCHOK VAN DE VLAAMSE
STUDENTEN TIJDENS HUN ERASMUSVERBLIJF IN TSJECHIË Nadat het de Vlaamse Erasmusstudenten gelukt was om sociale contacten te vormen met Tsjechen, wordt hier bekeken wat voor cultuurverschillen ze hebben ondervonden en hoe hebben ze Tsjechen gezien. Deze analyse brengt specifieke kennis over de cultuurverschillen tussen Vlaanderen en Tsjechië.
52
7.4.1 De grootste cultuurverschillen Uit de analyse van de responses van de studenten blijken dit de grootste problemen te zijn om zich aan te passen: de combinatie van moeilijkheid van de Tsjechische taal en gebrekkige kennis van het Engels aan de kant van de Tsjechen (32%), onvriendelijkheid tegenover elkaar in het publieke leven (16%) en het eten (16%). Deze problemen kwamen meerdere keren voor bij verschillende studenten onafhankelijk van elkaar. De taal barrière is hier aanzienlijk. Vlaamse studenten hebben toch een verschil opgemerkt in de kennis van het Engels en de relatieve onvriendelijkheid tegenover onbekenden tussen de jongere en oudere generatie Tsjechen. Het viel op dat de jongere generatie beter Engels kan en niet zo onvriendelijk overkomt. Dit ligt inderdaad aan de grote verandering die aan de gang is in de Tsjechische maatschappij na de val van het IJzeren Gordijn. De jongere generatie heeft meer mogelijkheden en wordt aangemoedigd om Engels te leren. De jongere generatie kan ook genieten van de vrijheid van vrij reizen en zo komen ze ook vaker in contact met onbekende mensen en buitenlanders. De generatiekloof is daarom aanzienlijk in Tsjechië.
7.4.1.1 Eetcultuur Het volgende grote cultuurverschil dat van belang is om zich aan te passen is het eten. De fysieke en mentale afstand van Tsjechië en Vlaanderen is niet zo groot op mondiale schaal, maar op vlak van eetcultuur blijkt uit de ervaring van de Vlaamse Erasmusstudenten dat die zéér verschillend is. Het betreft niet alleen de gerechten zelf en het feit dat de Tsjechische keuken zeer vettig en vol vlees is (32%), maar ook de kwaliteit van de producten zelf die de Vlaamse Erasmusstudenten behoorlijk slecht vonden. Dat is alarmerend gezien dezelfde regels zouden moeten gelden binnen de Europese Unie voor de kwaliteit van de producten. “Het voedsel dat er afschuwelijk is vergeleken met België.” “Het traditionele Tsjechische eten vond ik over het algemeen niet lekker. Het eten in de resto's van de universiteit was echt van slechte kwaliteit en heel vettig.” “Het eten is zeer vettig, ze eten zeer veel vlees. Smazeny syr (gefrituurde kaas) is zowat het enige wat je kan krijgen als vegetariër.”
53
Enkele studenten vonden het Tsjechische eten zelfs heel lekker. Maar deze responses waren echter in minderheid (12%). “Ik vind Tsjechisch eten heel lekker.” “ I love Czech food!” Meestal konden de studenten zich aanpassen aan het lokale eten, maar ze vonden het in het algemeen heel vettig en niet zo smakelijk als gerechten waarmee ze vertrouwd zijn in Vlaanderen (28%). “Het typisch Tsjechisch eten lag me niet zo maar na een tijdje wen je er wel aan. Je hebt ook altijd de mogelijkheid om gewoon, niet traditioneel voedsel te krijgen dus in principe geen probleem.” “Ik vond het brood iets minder lekker, maar eigenlijk viel het zeer goed mee. Als je niet graag gefrituurd eet, zijn er nog meer dan genoeg andere mogelijkheden: hierdoor heb ik me altijd wel kunnen aanpassen.” “Het eten in Tsjechië leer je eten, maar echt lekker is het niet vind ik. Gulás en trdlnik (soort koek, langwerpig en gedraaid, met suiker en warm te verorberen) zijn wel heel lekker, maar de rest vond ik maar niets. Die typische knedliky vond ik walgelijk. Maar we gingen veel op restaurant (Indisch, Chinees, pizza, vegetarisch) of kookten wat we lekker vonden. In het begin is het wel shoppen met woordenboek, maar je vind er ook wel wat je nodig hebt. Al hebben we heel lang moeten zoeken naar lekker brood, ze gebruiken daar nogal veel zuurdesem.” Hier demonstreert zich een groot cultuurverschil in de eetcultuur. De toekomstige Vlaamse Erasmusstudenten zouden er best rekening mee houden en zich open stellen voor nieuwe smaken en combinaties. Drie studenten ondervonden geen groot cultuur verschil in Tsjechië en in één geval werd Tsjechië vergeleken met België. 7.4.1.2 Minder voorkomende aanpassingsproblemen Verder deden zich enkele interessante gevallen voor die niet onopgemerkt zullen blijven. I.v.m. het landschap was het moeilijker voor een student om zich aan te passen aan de grotere afstanden dan in België, een andere vond de aanwezigheid van de bergen leuk. Een student merkte de grote homogeniteit van Tsjechië op in termen van de bevolking. Hij/zij miste de multiculturaliteit van Vlaanderen. Zeer interessant
54
was de opmerking dat Tsjechische meisjes zich zeer uitdagend kleden voor feestjes. Volgens de Vlaamse Erasmus student die dit heeft opgemerkt, zou zoiets in Vlaanderen een slechte connotatie krijgen. Dit verschijnsel wordt vaak genoemd als één van de clichés over Tsjechië (eigen ervaring van de auteur). Het zou een interessant onderwerp kunnen zijn voor een ander onderzoek. In het licht van de dimensies van Hofstede kan dit verschijnsel bekeken worden in het kader van Masculiniteit/Femininiteit. Zoals reeds in dit werk werd gezegd, worden vrouwen in meer masculiene samenlevingen als objecten bekeken, dit zou misschien een van de mogelijke verklaringen kunnen zijn voor het feit dat Tsjechische meisjes de aandacht van jongens op feestjes proberen te lokken door zich uitdagend te kleden. Maar volgens de hier vroeger vermelde scores op de Masculiniteit / Femininiteit dimensie van Hofstede verworven door de Tsjechische onderzoekers (maar in specifieke sectors) scoort Tsjechië juist meer als een feminiene maatschappij dan Vlaanderen. Hier komen de cijfers in strijd met het gedrag van Tsjechische meisjes op feesten. Verder onderzoek zou zeker meer toelichting geven waaraan deze ambiguïteit van de Tsjechische maatschappij ligt die door Tsjechen zelf meer als een feminiene maatschappij gezien wordt en toch doet zich dit aspect in het gedrag van Tsjechische meisjes hier voor op feesten. Of heeft inderdaad Hofstede gelijk en hoort Tsjechië meer tot masculiene maatschappijen. Dit onderwerp is zeker een interessant onderwerp voor een andere studie.
7.4.2 Tsjechische mentaliteit gezien door de Vlaamse Erasmus studenten Over de vraag hoe de Vlaamse Erasmusstudenten de Tsjechische mentaliteit zagen toegespitst op de typering van Tsjechen en waarvoor toekomstige Vlaamse Erasmusstudenten zich best voorbereiden. De verzamelde responses komen opvallend overeen met elkaar en wijzen op een aantal kenmerken die hier verder geanalyseerd worden.
7.4.2.1 Geslotenheid Een eerste kenmerk is de redelijke geslotenheid van Tsjechen (60%). Een paar woordjes Tsjechisch in het begin van de conversatie helpen volgens de ervaring van de Vlaamse Erasmusstudenten het ijs te breken.
55
“Tsjechen zijn in het begin heel gesloten en komen soms onvriendelijk over, maar naarmate je hen beter leert kennen, zijn het meestal hele lieve en behulpzame mensen.” “Wat gesloten, maar zeer vriendelijk eens het ijs gebroken is. Tsjechië is echter beter of anders dan andere landen.” “Gesloten. Maar open en los op café. Onvriendelijk als je Engels praat, heel vriendelijk als men probeert om Tsjechisch te praten.” “Indien je als buitenlander de moeite doet om een conversatie te beginnen met enkele woorden in het Tsjechisch, dan gaan ze zelf veel sneller omschakelen naar het Engels. Als je dit niet doet, dan gaan ze zich niet open stellen en kun je vervolgens geen conversatie beginnen. In dat opzicht zullen ze overkomen als gesloten mensen. Ik heb hier echt veel leuke lokale mensen ontmoet, maar daar moet je zelf moeite voor doen.”
7.4.2.2 Opmerkelijk generatieverschil Het volgende aspect is de grote generatiekloof tussen de oudere en jongere generatie Tsjechen (20%). Dit kenmerk deed zich al voor in de loop van het onderzoek. Hier volgen voor illustratie een paar voorbeelden van de responses. “Er is een groot generatieverschil in mijn ervaring: oude mensen zijn erg gesloten en negatief tegenover buitenlanders, jonge mensen willen niet liever dan contact leggen en lijken op te kijken naar “het Westen” (als ik dat zo mag zeggen). Ze zijn bescheiden over hun eigen achtergrond, behulpzaam, eerder introvert.” “Ouderen: over het algemeen onvriendelijk en egoïstisch. Jongeren: vriendelijk en behulpzaam.” Er komen ook verwijzingen voor naar enkele eigenschappen die Vlaamse Erasmusstudenten typerend voor de Tsjechische mentaliteit vinden. “Gereserveerd, ingetogen, vriendelijk, stil.” “Veel relaxter, minder stress.” “Open, vriendelijk, gastvrij, licht minderwaardigheidscomplex, ingewikkeld.”
56
“Iedereen is erg op zichzelf, koel en terughoudend tegenover anderen. Ik had ook de indruk dat ze het ongehoord vinden om gelukkig te zijn of te genieten van dingen.” “Gesloten, hulpvaardig, nadenkend, gevoel voor humor (films, kunst).” “Afstandelijk, plichtbewust, zeer Tsjechisch gericht.” “Duitse praktischheid met Slavische zwartgalligheid en een algemeen gevoel van "leef en laat leven".” Uit deze reacties blijkt hoe dimensioneel en ingewikkeld de mentaliteit van Tsjechen is. Samengevat kan men zeggen dat Tsjechen nog steeds voelbaar de erfenis van het voormalige regime meedragen, en zelfs een soort van minderheidsgevoel hebben tegenover “het Westen”. Tsjechen zijn op het eerste zich niet open tegenover anderen, maar eens men ze leert kennen, zijn ze zeer aardig en vriendelijk. De inspanning om een paar woordjes Tsjechisch te leren wordt beloond en dient als een ijsbreker bij het vormen van contacten.
7.4.3 Besluit De Vlaamse Erasmusstudenten ervoeren specifieke cultuurverschillen tussen Vlaanderen en Tsjechië voornamelijk op het vlak van eetcultuur. Verder signaleerden de respondenten karakteristieke cultuurverschillen tussen Tsjechië en Vlaanderen in de mentaliteit van de mensen. Tsjechen overkomen als zeer gesloten mensen tegenover buitenlanders. Hier werd door de studenten een verschil opgespoord tussen de jongere en oudere generatie Tsjechen. Vooral de oudere generatie Tsjechen houdt afstand van de buitenlanders. Uit de antwoorden van de respondenten blijkt dat deze mensen hebben een zeer lage kennis van het Engels. De jongere generatie is iets opener tegenover buitenlanders alhoewel de kennis van het Engels bij de jongere generatie Tsjechen werd door de respondenten ook relatief laag gezien. Deze bevestigt de hypothese dat de kennis van het Engels ook onder de jongere generatie Tsjechen nog steeds relatief laag is. Verder duidden de respondenten een interessante conclusie aan dat Tsjechen meer geneigd zijn om een conversatie met een buitenlander aan te gaan als hij/zij de conversatie probeert aan te knopen met een paar woorden Tsjechisch.
57
7.5
DE INVLOED VAN HET ERASMUSVERBLIJF OP HET BEELD VAN
TSJECHIË BIJ DE VLAAMSE ERASMUSSTUDENTEN Hier wordt toegespitst op de invloed van de cross-culturele ervaring van het Erasmusverblijf op het beeld van Tsjechië bij de Vlaamse Erasmus studenten. Tsjechië als nieuw lid in de EU en een land dat jarenlang achter het IJzeren gordijn lag, is niet zeer bekend in Vlaanderen, echter alleen maar door clichés (48%). Deze hypothese wordt bevestigd door de respondenten. Hier volgen fragmenten van de antwoorden. “Op een goede manier, toch niet zo een 'achtergesteld' land als ik eerst dacht dat het ging zijn.” “Ik wist voordien nagenoeg niets. Tsjechië is helemaal geen Oost-Europees land zoals velen denken, met norse mensen en dergelijke.” “Ik ken het land nu beter dan voorheen. Tsjechië was redelijk onbekend voor mij.” “Tsjechië is mooier dan gedacht. Vooral Praag is prachtig.” “Ik ken het land nu beter dan voorheen. Tsjechië was redelijk onbekend voor mij.” De verbazing over de schoonheid van Tsjechië is hier voelbaar. Volgende voorbeelden van de reacties laten zien dat de ervaring van het Erasmusverblijf in Tsjechië het vormen van een meer gebalanceerde beeld over de werkelijkheid in Tsjechië bevordert. “Ik heb het dagelijkse leven daar leren kennen.” “Beter leren kennen, besef dat ze het niet slecht bedoelen als ze afstandelijk zijn, Westerse mentaliteit.” “Het is veel multidimensioneler geworden; ook veel meer inzicht in de levensstijl van inwoners van voormalige Oostbloklanden.” “Ik was reeds in Tsjechië op vakantie geweest. Maar nu heb ik vnl. de stad Praag op een heel andere manier ervaren. Als toerist zie je enkel de mooie gebouwen en kom je niet met het dagelijkse leven in contact. Nu heb ik mijn tijd kunnen nemen om alle hoeken en kanten van deze prachtige stad te leren kennen.” “Ik was enkel maar in Praag geweest, ik vond het toen een hele mooie stad. Daar heb ik ook mijn Erasmus gedaan. Ik wist wel niet dat de overige steden er zo piepklein
58
waren. Veel valt er niet te beleven, buiten wat kastelen en dorpspleintjes. Maar gezellig wel en heel mooi en rustig. Ik had niet echt een 'beeld' over Tsjechië, ik vond de architectuur in Praag heel mooi maar ik was er ook maar 4dagen geweest. Dan ken je een stad niet. Nu ik terug ben, mis ik het nog steeds bijna elke dag (en ik ben ondertussen al bijna 5maand terug). Het is zowat mijn tweede thuis geworden. Oh ja, en Tsjechisch bier is beter als Belgisch bier, dat dacht ik in het begin niet.”
7.6
VERRIJKING VAN DE STUDIES VAN DE STUDENTEN DANKZIJ DE
ERASMUSUITWISSELING IN TSJECHIË De respondenten konden ook in eigen woorden zeggen wat voor invloed het Erasmusverblijf in Tsjechië op hun studies had. “Ik heb heel veel bijgeleerd tijdens deze uitwisseling. Dit ook omdat we hier een project hadden en we samen werkten met PhD studenten, dus die hebben een veel grotere kennis en het is leuk om met zo'n mensen te kunnen samenwerken.” “Ik heb vooral veel geleerd over Oost en Centraal Europa. Ook qua theater is dit bij ons een zeer onontgonnen terrein.” “Het voordeel was de aanpak van de Palacky University: de werking in kleine groepen zodat er vaak discussies konden plaatsvinden. Zo kwamen we veel te weten over elkaars perspectieven. Dus niet zozeer Tsjechië, dan wel de werkwijze van de universiteit heeft me veel doen leren.” “Goh. Moeilijk te zeggen. Wat we daar leerden was niet moeilijk, niet veel, maar wel heel praktisch. Wat we leerden konden we effectief gebruiken in het dagelijkse leven, heel actuele en relevante kennis. Als ik hier een zoveelste theoretisch model lig te blokken, heb ik dat gevoel niet.” “Helemaal, er zijn zeer veel vakken die ik nooit in België had kunnen leren.” Deze positieve responses laten zien dat het tertiaire onderwijs in Tsjechië veel te bieden heeft, ook ten opzichten andere Europese landen. Dit is zeker een goede feedback voor de Tsjechische universiteiten. De resterende reacties waren meestal neutraal of gericht op andere aspecten dan de kwaliteit van de opleiding zelf. Vlaamse Erasmusstudenten apprecieerden aan het
59
Erasmusverblijf in Tsjechië de geografische ligging die hun een mogelijkheid gaf om meer van de regio Centraal Europa te ontdekken of de persoonlijke groei.
7.7
DE PERSOONLIJKE IMPACT VEN HET ERASMUSVERBLIJF IN
TSJECHIË OP DE VLAAMSE ERASMUSSTUDENTEN
7.7.1 Waarneming van zichzelf De Erasmus-uitwisseling heeft ook invloed op de persoonlijke ontwikkeling van de deelnemende studenten. Zoals het de resultaten van het ESN onderzoek van het jaar 2008 (ESNSurvey ’08 Exchanging Cultures, 2008) ook bevestigen. De Vlaamse Erasmusstudenten werden gevraagd of ze denken dat ze tijdens de Erasmusuitwisseling veranderd zijn. In 68% van de gevallen waren ze er positief over. Hier volgt een voorbeeld van antwoorden. “Ik denk het wel, in sommige opzichten zal ik wel als een ander persoon terugkomen. Vooral met heel veel goede herinneringen.” “Ik ben veel communicatiever geworden.” “Ik heb ingezien dat de manier waarop ik in België leef geen typisch 'Europese' manier is, maar eerder 'Belgisch'. In Tsjechië eten mensen anders, kleden ze zich anders, ze hebben een andere manier van feesten, flirten... er zijn toch wel best veel (kleine) verschillen die ik niet had verwacht.” “Ja, ik heb een veel beter zicht op wie ik ben en hoe ik omga met anderen. En ik ben veel zelfzekerder geworden.” “Best wel; ik ben enorm mentaal gegroeid dit semester, en heb het gevoel dat ik nu meer volwassen ben dan toen ik vertrok.” De meeste respondenten (68%) waren ervan overtuigd dat het verblijf in Tsjechië hun veranderd heeft. Uit de antwoorden kan geconcludeerd worden dat de cross-culturele ervaring helpt zichzelf beter te leren kennen en ook meer zelfstandig te worden. Sommige respondenten (32%) dachten dat het Erasmusverblijf in Tsjechië het beeld over hen niet veranderd heeft.
60
“Niet echt: ik heb reeds een semester in Namen gestudeerd, waardoor ik al een aantal lessen over mezelf heb geleerd. Ik heb wel geleerd dat er meer gelijkenissen zijn tussen Europeanen dan ik voorheen dacht.” “Neen. Ik kende mijzelf al goed voor mijn vertrek. Erasmus heeft dit beeld alleen maar versterkt.” “Niet echt.” Uit dit fragment van antwoorden blijkt dat een respondent een vroegere studieuitwisseling in het buiteland al gedaan had en dat deze invloed op de persoonlijke waarneming van de respondent. Deze respondent had dit feit niet aangeduid als hij gevraagd werd over een vroeger verblijf in het buitenland, maar uit zijn/haar andere antwoorden blijkt dat hij/zij ook moest zich ook aanpassen aan de particulariteiten van het Erasmusverblijf in Tsjechië. Daaruit kan geconcludeerd worden dat de ervaring van een cross – culturele uitwisseling wel invloed heeft op de persoonlijke ontwikkeling, maar met elk nieuw land komen er nieuwe specifieke problemen waaraan men zich moet aanpassen. Het voorafgaande verblijf in het buitenland helpt wel in de zin dat men weet dat er verschillen zouden zijn, maar men heeft er nog geen precieze kennis daarvan.
7.7.2 Verworven persoonlijke vaardigheden
De respondenten werden ook gevraagd waarin ze denken dat ze veranderd zijn. Het meest voorkomende bevinding (36%) was dat de Erasmus-uitwisseling in Tsjechië ze opener gemaakt heeft. In de zin tegenover andere mensen, meer socialer, maar voornamelijk tegenover andere culturen en mensen uit de regio Centraal Europa. “Opener t.o.v. Oost-Europa, minder vooroordelen over bv. Polen. (Ik had veel Poolse vriendinnen).” “Ja, ander soort sociaal contact, veel positiever ten aanzien van mensen, veel vrijgeviger, veel gerichter, etc.” “Meer 'openminded', ik heb ingezien dat er zeer veel levenswijzen bestaan.
61
“Ik ben een opener persoon geworden en zit er minder mee in als mensen nors zijn. Ik heb ook zin in een volgende buitenlandse ervaring.” “Ja, ik ben nog opener geworden voor het buitenland en veel meer geïrriteerd over de Belgische kleingeestigheid.” Na het begrip openheid komt het begrip zelfstandigheid (28%). De respondenten bevonden zich in een situatie wanneer ze voor zichzelf moesten zorgen. Zelfstandiger worden is een logisch gevolg daarvan. “Iets zelfstandiger geworden, je leert je plan te trekken alleen.” “Ja. Ik ben socialer geworden. Zelfstandiger. Meer op mijn gemak in vreemde situaties.” “Ik heb daar alleen leren wonen, voor mezelf moeten zorgen, beslissingen nemen, naar de dokter gaan,... kortom, ik ben veel zelfstandiger geworden.” Slechts 20% van de respondenten dachten dat ze in niets specifieks veranderd zijn. Eén student/studente maakte een grappige opmerking dat hij/zij verdikt is.
7.7.3 Eenzaamheid Het aspect van eenzaamheid wordt door Furnham en Bochner (Ward, Bochner, Furnham, 2001: 153) gezien als een van de hoofdproblemen waarmee buitenlandse studenten tijdens hun verblijf in het buitenland moeten omgaan. Hier werden de Vlaamse Erasmusstudenten gevraagd of ze zich eenzaam voelden tijdens hun Erasmusverblijf in Tsjechië. Uit de antwoorden blijkt dat 80% zich niet helemaal eenzaam voelden terwijl bij 20% van de respondenten dit soms het geval was. Geen van de respondenten ondervond eenzaamheid als een groot probleem. Voornamelijk het sociale programma van Vlaamse Erasmusstudenten lijkt zo vol te zijn dat er gewoon geen tijd was om zich eenzaam te voelen. Mochten ze familie of vrienden missen, dan werd er met ze contact opgenomen via Skype. De verzamelde antwoorden van de respondenten bevestigen niet de theorie van Furnham en Bochner (Ward, Bochner, Furnham, 2001: 153) over eenzaamheid als een
62
van de probleemfactoren van buitenlandse studie uitwisselingen. Het zou kunnen zijn door het Erasmusprogramma dat de studenten altijd iets te doen hebben en verzorgd worden door de plaatselijke ESN afdeling. “Helemaal niet. Er waren steeds mensen rondom mij die zeer vriendelijk waren. Ik voelde me er direct thuis.” “Totaal niet. Een uitstekende ISC hier, die elke week activiteiten organiseerde!” “Nee, de andere Erasmussers zijn ook allemaal op zoek naar sociaal contact, dus elke avond viel er wel iets te beleven als je dat wou. En als ik contact met het thuisfront miste, belde ik hen gewoon op Skype.” “Nauwelijks. Ik had veel Erasmus vrienden. Er was wel elke avond iets te doen. Eerder moest ik af en toe rust inlassen, omdat er teveel sociaal contact was. :)” “Ik heb me maar weinig eenzaam gevoeld, maar toen dat toch voorviel was er altijd nog Skype om even met de familie te praten.”
7.7.4 Positie van de Vlaamse Erasmusstudenten als Vlamingen in Tsjechië Furnham en Bochner onderzochten (Furnham, Bochner,1986: 125) dat één van de stressvolle factoren in de cross-culturele ontmoetingen van buitenlandse studenten de rol is van de buitenlandse studenten als vertegenwoordigers van hun land in het buitenland. Dit kan leiden tot misverstanden of zelfs vijandigheid tussen de buitenlandse studenten en plaatselijke bevolking. De Vlaamse Erasmusstudenten werden ook gevraagd hoe ze denken dat de Tsjechische studenten ze gezien hebben. Uit de verzamelde antwoorden komen drie patronen voor. Ten eerste werden de Vlaamse Erasmusstudenten normaal gezien als een persoon, niet als een vertegenwoordiger van een andere cultuur (20%). “Zeer energiek en vriendelijk persoon.” “Goed, vriendelijk, vrolijk, geïnteresseerd.” Ten tweede hebben ze geen situatie meegemaakt waarin dit verschijnsel zich zou kunnen demonstreren 32%). “Moeilijk te zeggen. Ik had zo weinig contact met hen.”
63
“Geen idee.” Ten derde werden ze gezien als een van de andere Erasmus studenten. Gebaseerd op de verzamelde antwoorden kan hier gezegd worden dat Erasmusstudenten als een groep op zich worden gezien door de lokale studenten. De Vlaamse Erasmusstudenten worden niet apart als Vlaamse studenten gezien, maar als leden van deze afzonderlijke groep (32%). “Waarschijnlijk zoals meeste andere Erasmusstudenten.” “Als een gewone Erasmus student” “Zij zagen ons wel als een afzonderlijke groep vermoed ik. ('De Erasmussers') Maar ik denk niet dat ze ons storend vonden in de klas.“ Ten laatste deden zich hier enkele particulariteiten voor. Drie studenten (12%) die Tsjechisch in hun studie pakket hebben, werden wel gezien als een rare verschijning. “Misschien een beetje als een curiositeit, zo'n Vlaming die Tsjechisch studeert, dat kom je niet iedere dag tegen.” “Eerder bedeesd, een Belg die een klein beetje Tsjechisch kan en veel te moeilijke vakken volgt.” “In het begin zijn ze gesloten en lijkt het alsof ze je niet hebben opgemerkt. Later beginnen ze wel vragen te stellen. Meestal waren ze heel verbaasd dat ik Tsjechisch studeerde en in Tsjechië kwam studeren.” Alleen maar één student (4%) had een paar keer een negatieve ervaring als Belg door de negatieve connotatie met Brussel als de zetel van de EU die “over alles beslist”. “Velen hebben gewoon geen mening. Ik heb een paar keer een negatieve reactie gekregen omdat ik van België ben, en zij denken dat Brussel alles beslist in Europa... De enkelen die ik wat beter kende door de lessen, vonden mij vriendelijk en waren ook vriendelijk. Ik denk dat het grootste probleem altijd in het eerste contact ligt, maar eens je wat babbelt alles wel goed gaat.”
64
7.8
EVALUATIE VAN DE KEUZE OM MET ERASMUS NAAR TSJECHIË
TE GAAN Het laatste onderdeel van dit onderzoek is het nagaan of de Vlaamse Erasmusstudenten spijt hadden van hun keuze om naar Tsjechië voor Erasmusuitwisseling te gaan. Alle 25 respondenten waren zeer tevreden met hun keuze. Niemand had spijt of was teleurgesteld. Het daaruit vloeiende enthousiasme is onomstotelijk. Hier volgt een fragment van de antwoorden. “Neen zeker niet. Ik vond het een goede universiteit en Praag is een prachtige stad. Ik was verschoten van de mentaliteit van de mensen daar maar het is ook een les geweest, dat niet iedereen je overal met open armen ontvangt en je soms moet werken om iemands respect te krijgen.” “Nee. Het is hoe dan ook een unieke ervaring.” “Nee, helemaal niet. Ik zou het zo opnieuw doen.” “Absoluut niet. Het was een geweldige ervaring die ik zo opnieuw zou doen. Ik zou gewoon nog langer blijven en een echte intensieve cursus Tsjechisch volgen.”
7.9
BESLUIT
In dit deel werd de hypothese bevestigd dat de Vlaamse Erasmusstudenten een idee hadden over Tsjechië voor hun vertrek louter op basis van clichés. Het Erasmusverblijf in Tsjechië bracht een meer evenwichtig beeld over het werkelijke leven in Tsjechië. Deze studie uitwisseling bracht ook een verrijkende ervaring op het vlak van studies. Maar volgens de respondenten was het niets wat ze niet ook in een ander land hadden kunnen leren. Behalve studenten Tsjechisch die het wel beschouwde als de beste mogelijke keuze voor hun studie uitwisseling. De ervaring van het Erasmusverblijf in Tsjechië had invloed ook op de persoonlijke ontwikkeling van de Vlaamse Erasmusstudenten. Deze bevinding komt overeen met de bevindingen van ESN onderzoek onder alle Erasmusstudenten in het jaar 2008 (zie pg. 53). De respondenten zagen de grootste invloed op het vlak van zelfstandigheid en openheid tegenover andere culturen. Het Erasmusverblijf in Tsjechië hielp de respondenten zichzelf te openen tegenover een onbekende cultuur in de Vlaamse context.
65
Het schijnt dat het Erasmusverblijf specifiek is onder de internationale uitwisselingen. Volgens de bevindingen van de sociologen Furnham en Bochner (Furnham, Bochner, 1986 ) uit het onderzoek onder internationale studenten in de Verenigde Koninkrijk blijkt dat een van de factoren waar internationale uitwisselingsstudenten problemen mee hebben is eenzaamheid. Maar uit de antwoorden van de Vlaamse Erasmusstudenten blijkt dat het niet zo is in het geval van de Erasmus-uitwisseling. Het Erasmusuitwisselingsprogramma lijkt een bijzondere positie te bekleden in het kader van de internationale uitwisselingsprogramma’s. Ook de factor van de vertegenwoordiger van het thuisland van de uitwisselingsstudent schijnt anders te zijn bij de Vlaamse Erasmusstudenten. Volgens Furnham en Bochner (1986) kan het een stressvolle factor zijn, maar uit de antwoorden van de respondenten hier blijkt, dat het geen bron van misverstand was. De Vlaamse Erasmusstudenten voelden zich gezien door de lokale studenten als een van de Erasmusstudenten, die een particuliere groep vormen of als een individu. Bij de slotevaluatie van de ervaring van het Erasmusverblijf in Tsjechië kwamen er geen negatieve reacties voor. Alle respondenten evalueerde deze ervaring als positief en verrijkend.
8
BESLUIT
De doelstelling van deze masterproef was om een complex beeld van de crossculturele ervaring van Vlaamse studenten hoger onderwijs van hun Erasmusverblijf in Tsjechië weer te geven. Uit de analyse van het empirische onderzoek onder de doelgroep respondenten zijn een aantal hoofdelementen gekomen die bevestigen dat de cross-culturele ontmoeting en gecompliceerd fenomeen is. In het theoretische deel van de masterproef wordt eerst het Erasmusuitwisselingsprogramma zelf voorgesteld. Hiermee wordt het specifieke kader van deze studie uitwisseling uitgelegd. Het Erasmus programma is voornamelijk een project van de Europese Unie en dient om jonge Europese studenten de mogelijkheid te bevorderen om in één van de deelnemende landen één of twee semesters te studeren. Uit de verzamelde informatie blijkt hoe ingewikkeld het is om zo een uitwisseling vlot laten verlopen, niet alleen maar op het politieke en administratieve niveau, maar voornamelijk dat de Erasmusstudenten een verrijkende ervaring zouden kunnen opmaken. De makers en deelnemers zijn zich bewust van het feit dat de deelnemende studenten in een andere cultuur terechtkomen. Dat is ook een van de doelen van deze studie uitwisseling. Daarom werd verder in het theoretische gedeelte van de masterproef toegespitst op begrippen cultuur en cultuurschok omdat studenten met een andere cultuur te maken hebben en met de daaruit vloeiende cultuurschok. Uit de literatuurstudie blijkt dat de geraadpleegde auteurs niet zo veel van elkaar verschillen in het definiëren van cultuur. Cultuur betekent de specifieke manier van denken en handelen typerend voor een maatschappij. Na het definiëren van cultuur werd het focus overgebracht naar cultuurschok. Cultuurschok wordt in de literatuur beschreven als een stressvolle situatie teweeggebracht door het terechtkomen in een andere culturele omgeving waar onbekende normen en waarden heersen. Deze verschillen vormen zogenoemde cultuurverschillen. De Vlaamse Erasmusstudenten in Tsjechië werden geconfronteerd met cultuurverschillen tussen Vlaanderen en Tsjechië. In het laatste theoretische hoofdstuk werden de Tsjechische en Vlaamse maatschappij met elkaar vergeleken aan de hand van de welgekende cultuurmodel van Hofstede.
67
Cultuur is volgens Hofstede als mentale programmering, het bepaalt de manier waarop leden van een samenleving denken en handelen. Zijn theorie over vijf cultuurdimensies werd hier gebruikt als referentiekader voor het verkennen van de cultuurverschillen tussen Vlaanderen en Tsjechië. De resultaten van Hofstede werden hier vergeleken met resultaten van Tsjechische onderzoekers die zijn onderzoek herhaalden. Daaruit is gebleken dat de resultaten voor Tsjechië op de cultuurdimensies van Hofsteden zich verschillen. Het was niet de doelstelling van dit onderzoek om de reden daarvoor achter te halen. Hier kan alleen maar geconstateerd worden dat Tsjechië is blijkbaar een maatschappij die in de laatste jaren aan het veranderen is. Aan de hand van de beschikbare scores op de dimensies van Hofstede werd hier een hypothese gesteld wat voor verschillen de Vlaamse Erasmusstudenten in Tsjechië konden meemaken. Tsjechië scoort lager op machtsafstand dimensie dan Vlaanderen. Aan de universiteit kan zich dit demonstreren in een meer vriendelijke relatie tussen de lesgever en de student. Uit eigen onderzoek blijkt dat de Vlaamse Erasmusstudenten dit verschil werkelijk hebben ervaren. Ze waren verbaasd over de hoge mate interactiviteit in de lessen, over de openheid van de lesgever tegenover hun eigen ideeën. De respondenten duidde dit verschil aan als het moeilijkste aanpassing in de universitaire omgeving. Hiermee komen wij bij het praktische gedeelte van de masterproef. Het empirisch onderzoek naar de cross-culturele ervaring opgedaan door de Vlaamse Erasmusstudenten in Tsjechië. De doelgroep werd benaderd via de diensten internationalisering van de Vlaamse universiteiten en hogescholen. De elektronische enquête werd verspreid onder degenen die als studenten met Erasmusuitwisseling naar Tsjechië waren gegaan. In de enquête werden de respondenten gevraagd naar meerdere aspecten van de cross-culturele ervaring in Tsjechië om de cultuurverschillen tussen Vlaanderen en Tsjechië te kunnen bevestigen en de particulariteiten van de cultuurschok van de Vlaamse Erasmusstudenten te kunnen beschrijven. De motivatie van de respondenten om met Erasmus naar Tsjechië te gaan was nieuwsgierigheid om een nieuwe cultuur te verkennen, een cultuur die voor ze voornamelijk onbekend was. De hypothese dat onder deze studenten ook nakomelingen van ontvluchte Tsjechen konden zijn, werd niet bevestigd. Door het
68
onderzoek werd wel bevestigd dat Tsjechië is een onbekend land in de Vlaamse context. De respondenten hadden voor hun vertrek heel weinig informatie over Tsjechië en meestal ook een negatief beeld over het niveau van het land. Het Erasmusverblijf had een positieve invloed op hun beeld van Tsjechië en bracht hem meer in evenwicht. De respondenten hadden grotendeels een goede ervaring met de kwaliteit van de lessen in Tsjechië. Werken in kleinere groepen, hogere mate van interactiviteit en praktisch gerichtheid waren de hoofd kwaliteitspunten. Daarentegen de respondenten worstelden met soms lagere niveau van Engels van de lesgevers en onduidelijke structuur van de lessen. Uit het onderzoek blijkt dat de taal is een van de grootste problemen. De taaldivergentie vormde een van de grootste cultuurschokken. De respondenten hadden geen voorkennis van Tsjechisch voor hun vertrek, behalve taalstudenten Tsjechisch. Dit vormde ook een van de kernhindernissen in het vormen van de sociale contacten met Tsjechen. De andere was geslotenheid van Tsjechen. Deze geslotenheid kwam in het onderzoek twee keer voor, eerst als reactie van Tsjechen toen de respondenten een gesprek wilden in het Engels aangaan en ten tweede als een van de karakteristieken van de Tsjechische mentaliteit. Uit het onderzoek is gebleken dat de kennis van Engels in Tsjechië laag is. Wat ook bevestigd de hypothese dat het kennis van Engels in Tsjechië nog steeds gebrekig is. De volgende grootste cultuurschok van de respondenten was het eten. De eetcultuur in Tsjechië is volgens hen verschillend van de Vlaamse en ze ondervonden moeilijkheden om daar zich aan te passen. Meeste duidden aan dat het na een tijd beter ging, sommigen leerden voor zichzelf te koken en een klein aantal vond het heel lekker. De Tsjechische keuken werd beschreven als heel vettig met weinig groenten. Uit de antwoorden van de respondenten is gebleken een interessante bevinding waarop niet direct gevraag werd en dat of er verschil is tussen de oudere en jongere generatie Tsjechen. De respondenten vonden opvallend het verschil in het gedrag tussen de jongere en oudere generatie Tsjechen. Het verschil hield in de kennis van het Engels die bij de jongere generatie aan het beter worden is en de houding tegenover buitenlanders. De jongere generatie is opener en nieuwsgierig om buitenlanders te leren kennen. De oudere generatie is gesloten en afstandelijk tegenover buitenlanders.
69
Zoals werd vastgesteld in het theoretische deel over het Erasmus programma, dit programma vormt een aparte kader voor de cross-culturele ontmoeting. Een van de particulariteiten daarvan is de rol van een buddy. Buddy is een vrijwillige lokale student die zijn hulp aan een Erasmusstudent biedt. Uit het onderzoek blijkt dat deze hulp werd hoog in het vaandel gedragen door de respondenten en dat de buddy helpt voornamelijk als een interculturele mediator. Dankzij hem is het leggen van de contacten in een nieuwe maatschappij eenvoudiger. Deze bevinding komt over met de culture-learning theorie van Furnham en Bochner dat vriendschap met een lokale persoon is van hoog belang bij het leren van de nieuwe cultuur en overkomen van de cultuurschok. Daarentegen, de resultaten van eigen onderzoek bevestigen niet de stelling van de culture learning theorie over eenzaamheid van de internationale studenten. Het schijnt uit de resultaten dat het Erasmus programma voorziet zijn deelnemers met voldoende activiteiten en een eigen sociaal netwerk (plaatselijke afdeling van Erasmus Student Network) dat de Erasmusstudenten zich niet alleen voelen. Het nadeel van dit programma is dat de Erasmusstudenten als een aparte groep behandelt worden, wat zich manifesteert ook in de antwoorden van de respondenten. De Erasmusstudenten worden meestal samen in een huisvestiging gevestigd, waar ze weinig contacten hebben met de lokale studenten. Door de aparte huisvestiging en eigen sociale programma zijn ze dan minder geneigd om contacten te leggen met de plaatselijke studenten. Maar uit het onderzoek onder de Vlaamse Erasmusstudenten blijkt dat ze toch contacten probeerden te houden ook met de lokale Tsjechische studenten. De laatste onderzochte aspect van de cross-culturele ervaring in dit onderzoek is de invloed van deze ervaring op de studenten als mensen. Uit het onderzoek blijkt dat de respondenten zich veranderd voelden. De ervaring van het Erasmusverblijf in Tsjechië maakte hen opener tegenover onbekende culturen (regio Centraal Europa) en zelfstandiger. Alle respondenten evalueerden de ervaring van het Erasmusverblijf in Tsjechië als positief.
9
Résumé
9.1
EMPIRICAL RESEARCH INTO THE EXPERIENCE OF FLEMISH
UNIVERSITY AND COLLEAGE STUDENTS WITH THEIR ERASMUS STAY IN THE CZECH REPUBLIC
In the theoretical part of this Master thesis the theoretical frame for the own research is being set. Firstly the history of the Erasmus programme is explained, followed by the review of current researchers on the topic of culture as used in antropology and on culture shock. Most importantly, the work of the Dutch researcher Geert Hofstede is used for the comparison of Czech and Flemish society in order to establish an hypothesis what kind of culture shock Flemish Erasmus exchange students might encounter during their stay in the Czech Republic.
The own research is presented in the second practical part of this Master thesis. It consists of an own survey which was spread electronicly via international coordinators from the Flemish universities and colleges under Flemish students who took part in the Erasmus programme in the Czech Republic. The survey is focused on acquiring information about the situation before the departure of Flemish students, their experience with the host university educational system, interaction with fellow Czech students at the university/college premises and outside of them as well. Further their experience with housing, Buddy system and finaly their own findings and influence of this student exchange in the Czech Republic on their personal development.
All these aspects were gathered and analyzed in the light of cultural differences between Czech and Flemish society that were set in the first part of this Master thesis according to the findings of Geert Hofstede.
71
9.2
EMPIRICKÝ VÝZKUM ZKUŠENOSTÍ VlÁMSKÝCH UNIVERZITNÍCH
A VYSOKOŠKOLSKÝCH STUDENTŮ S POBYTEM ERAZMUS V ČECHÁCH
V teoretické části této diplomové práce je představen teoretický rámec pro vlastní výzkum. Za prvé je zde nastíněna historie programu Erazmus, následuje přehled současných výzkumníků na téma kultury, jak je tento pojem použit v antropologii a na téma kulturního šoku. Hlavním těžištěm je práce nizozemského výzkumníka Geerta Hofstedeho, na základě které je zde srovnána česká a vlámská společnost s cílem vytvořit hypotézu, jaký kulturní šok mohou vlámští Erazmus studenti zažít během svého výměnného pobytu v České republice.
V praktické části této diplomové práce je uveden vlastní výzkum. Skládá se z vlastního dotazníku, který byl elektronicky rozšířen prostřednictvím mezinárodních koordinátorů z vlámských univerzit a vysokých škol mezi vlámskými studenty, kteří se zúčastnili programu Erazmus v České republice. Průzkum je zaměřen na získávání informací o situaci před odjezdem vlámských studentů, jejich zkušenosti se vzdělávacím systémem hostitelské univerzity, interakce s ostatními českými studenty na univerzitě / vysoké škole i mimo ni. Dále na jejich zkušenost s bydlením, systémem Buddy a na závěr jejich vlastní postřehy a vliv této studentské výměny v České republice na jejich osobní rozvoj.
Všechny tyto aspekty byly shromážděny a analyzovány s ohledem na kulturní rozdíly mezi českou a vlámskou společností, které byly stanoveny v první části této diplomové práce podle zjištění Geerta Hofstedeho.
72
Anotace Příjmení a jméno autora: Rašková Dominika Název fakulty a katedry:
Filozofická fakulta Univerzity Palackého v Olomouci – Katedra nederlandistiky
Název diplomové práce: Empirisch onderzoek naar de ervaring van Vlaamse studenten hoger onderwijs van hun Erasmusverblijf in Tsjechië / Empirický výzkum zkušeností vlámských univerzitních a vysokoškolských studentů s pobytem Erazmus v Čechách Vedoucí práce:
Prof. doc. Dr. Wilken Engelbrecht, cand. litt. Štěpánka Kotrlá, MA
Počet stran:
115
Počet příloh:
6
Počet titulů použité literatury:
13 knižných titulů a 17 internetových zdrojů
Klíčová slova:
cross-culturele ervaring, cultuurverschillen, cultuur schock, Erasmusverblijf in Tsjechië, Vlaamse studenten hoger onderwijs
Charakteristika:
Tato diplomová práce se snaží podat pohled na
interkulturní zkušenost vlámských univerzitních a vysokoškolských studentů z jejich pobytu Erazmus v České republice. Především se zaměřuje na kulturní rozdíly mezi vlámskou a českou společností na základě výzkumu nizozemského vědce Geerta Hofstedeho a i českých vědců, kteří se zabývali jeho výzkumem, a názkladě zjištěných kulturních rozdílu se diplomová práce zabívá otázkou jaký to zbůsobilo kulturní šok u vlámských studentů na výměnném pobytu v Čechách. Výsledky byly získany pomocí online dotazníku a analyzovány.
73
Bibliografie
Adler, P.S. (1975). The transitional experience: an alternative view of culture shock. Journal of Humanistic Psychology, 15, 13-23.
Baarda, D.B. & de Goede, M.P.M. (1995). Basisboek methoden en technieken. Houten: Educatieve Partners Nederlands BV.
Baarda, D.B. de Goede, M.P.M. & Teunissen, J. (1997). Basisboek kwalitatief onderzoek. Houten: Educatieve Partners Nederlands BV.
Claes, M.T. & Gerritsen, M. (2002). Culturele waarden en communicatie in internationaal perspectief. Bussum: Coutinho.
Čornej, P. & Pokorný, J. (2000). Dějiny Českých zemí do roku 2000 ve zkratce. Praha: Práh.
Furnham, A. & Bochner, S. (1986). Culture shock: Psychological reactions to unfamiliar environments. London: Methuen.
Hofstede, G. Hofstede, G. J. & Minkov, M. (2011). Allemaal andersdenkenden: omgaan met cultuurverschillen. (32ste, geh. herz. dr.). Amsterdam: Contact.
Oberg, K. (1960). Cultural shock: adjustment to new cultural environments. Practical Antrophology, 7, 177-82. Geraadpleegd op 1 juni 2012 via http://www.agemethnomedizin.de/download/cu29_2-3_2006_S_142-146_Repr_Oberg.pdf
Pinto, Y, & Pinto, D. (1994). Interculturele conflicten: theorie en praktijk. Houten: Bohn Stafleu Van Loghum.
74
Stach, M. (2011). Specifics of the Czech National Culture. Economics, Management, Innovation, 01, Geraadpleegd op 15 juni 2012 via http://emi.mvso.cz/EMI/201101/10%20Stach/Stach.pdf
Světlík, J. (2008). Kulturní aspekty české a evropské reklamy = Cultural aspects of Czech and European advertising. Praha: Professional Publishing
Udrea, G. (2011). European Identity and Erasmus mobility. Insights from Romanian Students’ Experiences. Geraadpleegd op 12 juli 2012 via www.imagining.eu
Ward, C. Bochner, S. & Furnham, A. (2001). The psychology of culture shock. (2de ed.). London; New York: Routledge.
75
Bijlage 1 E-mailverkeer met EPOS Vlaanderen
Enquête Erasmusuitwisseling in Tsjechië Dominika Raskova Van : <
[email protected]> Onderwer Enquête Erasmusuitwisseling in Tsjechië p: jan ceulemans <jan.ceulemans@eposAan : vlaanderen.be>
ma 28 mei 2012 13:00
Geachte heer Ceulemans, Ik ben een studente Master in de Meertalige communicatie (Engels, Tsjechisch) aan de Hogeschool Gent en momenteel schrijf ik mijn meesterproef. Mijn vraag en verzoek betreft idd mijn masterproef en hierbij zou ik u graag willen vragen voor u advies. Mijn maasterproef behandelt over cross-culturele ervaring van de Vlaamse studenten hoger onderwijs van hun Erasmusverblijf in Tsjechië. De onderzoek is gebaseerd op een enquête. Daarom ben ik op zoek naar contacten met de studenten, die het konden invullen. Ik weet dat EPOS zelf onderzoeken uitvoert onder studenten, die met Erasmus naar het buitenland zijn gegaan, daarom heb ik gehoopt dat u mij een advies op deze vlak kon geven? Mijn enquête staat reeds online op http://www.thesistools.com/web/?id=278003 Alvast bedankt voor uw tijd. Met vriendelijke groeten, Dominika Raskova
RE: Enquête Erasmusuitwisseling in Tsjechië
76
Van :
Jan Ceulemans <
[email protected]>
di 29 mei 2012 14:33
Onderwerp RE: Enquête Erasmusuitwisseling in Tsjechië : Dominika Raskova Aan : <
[email protected]> Beste Dominika Ik weet niet of je vraag goed begrepen heb. Wil je advies over je enquête of ben je op zoek naar studenten die kunnen deelnemen aan jouw enquête? In het tweede geval moet ik je doorverwijzen naar de universiteiten en hogescholen. Epos mag geen namen en coördinaten doorgeven (om privacy redenen). Met vriendelijke groet
-------------------------------------------------------------------------Jan Ceulemans Erasmus coordinator EPOS vzw (LLP NA Vlaanderen / LLP NA Flanders) Koning Albert II-laan 15 / 6 A 1210 Brussel +32 2 553 97 28
[email protected] www.epos-vlaanderen.be
77
Bijlage 2 E-mailverkeer met Vlaamse universiteiten en hogescholen Er werd een universeel e-mail aan de diensten internationalisering of coördinatoren zelf gestuurd. Tekst van het email: Geachte Ik ben een studente in de Master Meertalige communicatie (Engels, Tsjechisch) aan de Hogeschool Gent en op dit moment ben ik aan het schrijven van mijn thesis. Ik neem contact met u op in hoop dat u mij zou kunnen helpen. Het doel van mijn thesis "Empirisch onderzoek naar de ervaring van Vlaamse studenten hoger onderwijs van hun Erasmusverblijf in Tsjechië" is het beschrijven van de cross-culturele ervaring en de cultuurschok van deze studenten. Daarom heb ik een enquête ontworpen en momenteen ben ik op zoek naar de studenten die met Erasmus naar Tsjechië zijn gegaan om hen te kunnen vragen of ze mijn enquête konden invullen. Daarvan mijn vraag aan u of er aan uw onderwijsinstelling zulken studenten zijn? En of het mogelijk was om mijn enquête onder hen te verspreiden? De weblink is http://www.thesistools.com/web/?id=278003 Alvast hartelijk bedankt voor uw tijd en antwoord. Met vriendelijke groeten Dominika Raskova Adressen van de dienst Internationalisering: Hogescholen 1. 1.1. 1.2. 1.3.
Gent Hogeschool Gent:
[email protected] Artevelde Hogeschool:
[email protected] Katholieke Hogeschool Sint Lieven, Erasmus beurzen:
[email protected]
2.
Brussel
78
2.1. Hogeschool-Universiteit Brussel, Centrum Internationalisering & Projecten,
[email protected] [email protected] 2.2. Hogeschool Sint-Lukas Brussel:
[email protected] 2.3. Hogeschool voor Wetenschap & Kunst
[email protected] [email protected] [email protected] [email protected] 2.4. Erasmushogeschool
[email protected] [email protected] [email protected] 3. Antwerpen 3.1. Artesis Hogeschool:
[email protected] 3.2. Plantijn-Hogeschool van de provincie Antwerpen:
[email protected] 3.3. Karel de Grote-Hogeschool Katholieke Hogeschool:
[email protected] 3.4. Lessius Antwerpen:
[email protected] 4. 4.1.
Geel Katholieke Hogeschool Kempen:
[email protected]
5. 5.1. 5.2. 5.3. 5.4.
Leuven Katholieke Hogeschool Leuven:
[email protected] Provinciale Hogeschool Limburg:
[email protected] XIOS Hogeschool Limburg:
[email protected] Katholieke Hogeschool Limburg:
[email protected]
6. 6.1. 6.2. 6.3.
Brugge Katholieke Hogeschool Brugge-Oostende:
[email protected] Hogeschool West-Vlaanderen:
[email protected] Katholieke Hogeschool Zuid-West-Vlaanderen:
[email protected]
Universiteiten 1. 2. 3. 4. 5.
Vrije Universiteit Brussel:
[email protected] Universiteit Antwerpen:
[email protected] Katholieke Universiteit Leuven:
[email protected] Universiteit Hasselt:
[email protected] Universiteit Gent:
[email protected]
79
Bijlage 3 E-mailverkeer met de Tsjechische lokale ESN afdelingen Tekst van het email: Dobrý den, Jsem studentkou magisterského programu Vícejazyčná komunikace na University College Ghent v Belgii a momentálně píši svou doplomovou práci na téma crossculturní zkušenost a šok vlámských studentu univerzit a vysokých škol z jejich pobytu Erasmus v České republice. Touto cestou bych se Vás chtěla zeptat a zároveň poprosit, jestli by bylo možné přes Vás kontaktovat tuto skupinu studentu (nizozemsky mluvící Belgičani)? Už jsem se obrátila i na vlámské univerzity a vysoké školy, jenom nevím, do jaké míry bude spolupráce úspešná. Proto jsem se rozhodla to skusit i "z opačné strany", tedy přes české instituce. Jedná se o dotazník v nizozemštině a je uložen na tomto odkazu http://www.thesistools.com/web/?id=278003 Děkuji Vám za Váš čas a odpověď. S pozdravem Dominika Rašková
Adressen van de lokale ESN afdelingen
[email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected]
[email protected] [email protected] [email protected] [email protected]
80
Bijlage 4 Enquête Erasmusverblijf in Tsjechië Zou jij graag jouw apart e ervaring van het Erasmusverblijf in Tsjechië met de wereld willen delen? Ik schrijf mijn thesis juist daarover! Help me alstublieft door het invullen van deze enquête.
1.
Leeftijd
2.
Geslacht
3.
Thuisinstelling
4.
Ontvangstinstelling
5.
Academiejaar van je Erasmusuitwisseling
6.
Studierichting
7.
Heb je reeds voor je Erasmusuitwisseling voor een langere periode in het
buitenland verbleven? 8.
Heb je voor je vertrek naar Tsjechië een taalcursus Tsjechisch gevolgd?
9.
Waarom heb je voor als Erasmusverblijf Tsjechië gekozen?
a.
Voor mijn taalstudies.
b.
Aangeraden door mijn vakgroep/docent.
c.
Ik vond het het meest aantrekkelijke land onder de onbekende landen.
d.
Ik heb familie/verwanten/kennissen daar.
e.
Anders
10.
Wat wist je over Tsjechië voor je vertrok?
a.
Ik had al een idee over het land door mijn studies.
b.
Ik heb zelf informatie opgezocht.
c.
Via familie/verwanten/kennissen die daar wonen.
d.
Ik ben er al op vakantie geweest.
e.
Anders.
11.
Wat was de reactie van jouw omgeving over je beslissing?
a.
Ze vonden het logisch i.v.m. mijn studie.
b.
Ze waren bezorgd.
81
c.
Ze konden mijn beslissing niet begrijpen.
d.
Ze vonden het een goed idee.
e.
Anders.
12.
Wanneer had je het meest contact met de Tsjechische studenten gehad?
a.
Tijdens de lessen.
b.
Tijdens buitenschoolse activiteiten.
c.
Ik heb niet echt contact gehad/opgezocht met Tsjechische studenten.
d.
Tsjechische studenten hebben mijn pogingen om een gesprek in te gaan
genegeerd. e.
Anders.
13.
Wat waren de meest voorkomende problemen bij het vormen van sociale
contact en met Tsjechen? a.
Mijn onvoldoende kennis Tsjechisch.
b.
Hun onvoldoende kennis Engels of andere talen.
c.
Tsjechen zijn eerder gesloten tegenover buitenlanders.
d.
Ik was liever met andere Erasmus studenten.
e.
Mijn eigen observatie.
Vragen 14 -17 dienen ingevuld te worden indien je lessen met de Tsjechische student en gevolgd hebt .
14.
Tijdens de lessen waren de Tsjechische studenten volgens mij:
a.
Eerder ongeïnteresseerd.
b.
Nogal passief.
c.
Geïnteresseerd in de lessen.
d.
Interactief.
e.
Mijn eigen observatie:
15.
T.a.v. jouw eigen studie-inzet of waaraan je gewend bent van je thuisinstelling
vond je de Tsjechische studenten: a.
Zeer weinig gemotiveerd.
b.
Hetzelfde studie-inzet zoals je het kent.
c.
Sterk gemotiveerd.
d.
Mijn eigen observatie:
82
16.
Waren de Tsjechische student en behulpzaam wanneer je hulp nodig had in
verband met de uitleg van het verloop van de cursus? a.
Ja, ze boden me zelf de hulp aan.
b.
Ja, wanneer ik ze om hulp vroeg, hadden ze er geen probleem mee.
c.
Ze vonden mijn vragen eerder irritant.
d.
Ze wilden me niet echt helpen.
e.
Anders.
17.
Waren de Tsjechische student en behulpzaam wanneer je hun notities wou
lenen? a.
Ja, ze waren behulpzaam.
b.
Ze waren eerst wat teruggehouden, maar ze leenden de notities uiteindelijk
wel. c.
Neen, ik kon hun notities niet lenen.
d.
Ik had nooit gevraagd om iemands notities te gebruiken.
e.
Anders.
18.
De Tsjechische lesgevers waren tijdens de lessen:
a.
De lesgever had goede contact met de studenten.
b.
Eiste respect van de studenten.
c.
De lesgever had goede en adequate kennis van het vak die hij/zij doceerde
d.
De lesgever had geen goede en adequate kennis van het vak die hij/zij
doceerde e.
Mijn eigen observatie:
19.
Wat was naar je mening de grootste verschil in de aanpak van de lesgevers
tegenover je thuisinstelling? 20.
Waar had je de moeilijkheden mee in de lessen om jezelf aan te passen?
(behalve ev. de taal) 21.
Kon je je problemen i.v.m. je Erasmusuitwisseling bespreken met de
Tsjechische coördinator? a.
Zonder vrees voor misverstand kon ik zeggen wat er aan de hand was.
b.
Het duurde me even om de juiste manier te vinden om goed begrepen te
worden. c.
Ik worstelde met het vinden van de juiste manier om goed begrepen te worden.
d.
Mijn eigen observatie:
83
22.
Indien je communicatie problemen ondervond in het contact met de
Tsjechische coördinator, welke problemen waren het concreet? 23.
Waar was je gevestigd?
a.
In een studentenhuis in een eenpersoonskamer.
b.
In een studentenhuis in een meerpersoonskamer.
c.
In een privé huis in een eenpersoonskamer.
d.
In een priv huis in een meerpersoonskamer.
e.
Anders:
24.
Wat vond je moeilijk om jezelf aan t e passen i.v.m. je woonomstandigheden?
25.
Heb je gezamenlijke ruimt es/kamer gedeeld met Tsjechen of met andere
Erasmus studenten? a.
Ik heb zowel gezamenlijke ruimtes als de kamer met de Tsjech(en) gedeeld.
b.
Ik heb alleen gezamenlijke ruimtes met Tsjechen gedeeld.
c.
Ik heb gezamenlijke ruimtes en ook de kamer met Erasmusstudenten gedeeld.
d.
Ik heb alleen gezamenlijke ruimtes met Erasmusstudenten gedeeld.
e.
Anders:
26.
Had je moeilijkheden om i.v.m. de Tsjechische woongenot en praktische
afspraken te maken? 27.
Had je een "Buddy"?
a.
Ja
b.
Nee
28.
Indien ja, waarmee heeft je jouw Buddy het meest geholpen?
29.
Denk je dat het hebben van een Buddy verschil maakt in het vormen van
sociale contact en met andere Tsjechen? 30.
Wat was voor jou de grootste aanpassing/cultureel verschil in Tsjechië? (hoef
niet met school verbonden te zijn) 31.
Hoe zou je de Tsjechische mentaliteit in een paar woorden beschrijven?
32.
In welk opzicht veranderde de Erasmusuitwisseling jouw beeld over Tsjechië?
33.
Voelde je je eenzaam in Tsjechië? Hoe pakte je deze situatie aan?
34.
Had je probleem met eten en waarom?
35.
Hoe denk je dat de Tsjechische studenten jou hebben gezien?
36.
Heeft de Erasmusuitwisseling invloed gehad op jouw waarneming van jezelf?
37.
Heb je spijt van jouw keuze voor jouw Erasmusuitwisseling? En waarom?
84
38.
Welke impact had de Erasmusuitwisseling in Tsjechië op jouw studie? Heb je
iets geleerd waarvan je denkt dat het in een ander land niet kon? 39.
Merkte je aan jezelf dat je veranderd hebt? In welke opzichten?
85
Bijlage 5 Antwoorden op open vragen Respondent
1
Heb je reeds voor je Erasmusuitwisseling voor een langere periode in het buitenland verbleven? 6 weken stage in Vietnam
2
Neen
3
Neen
4
Neen
5 6
Ja, heb van mijn 6 tot mijn 13 jaar in de Verenigde Staten gewoond. Nee
7
Nee
8
Neen
9
Nee
10
Nee
11
Nee
12
Neen
13
Neen
14
Neen
15
Nee
16
Neen
17
Neen
18
Neen
19
Nee, niet langer dan 3 weken.
20
Neen
21
6 weken Colombia, Zuid Amerika
22
Nee
23
Letni skola (+/- 1 maand)
24
Nee
25
Nee
86
Respondent
Wat was naar je mening het grootste verschil in de aanpak van de lesgevers tegenover je thuisinstelling?
1
Niet echt les moeten volgen, thesis moeten maken.
2
Ik heb eigenlijk niks opgemerkt
3
meer communicatie met studenten, interactie
4
niet echt een groot verschil, sommige lesgevers spraken heel onduidelijk engels, waardoor de lessen moeilijk te volgen waren, maar anderen spraken dan weer heel goed engels.... de aanpak was ongeveer dezelfde als in op de Ugent Veel persoonlijkere en vriendelijkere aanpak met de studenten. Significant meer openstaand ten aanzien van de ideeën van de studenten niets bijzonders
5
6
8
Kleinere groepen, meer ruimte voor inbreng van de studenten, meer seminaries in plaats van hoorcolleges (de KU Leuven is een veel grotere universiteit met groepen studenten van over de 300, tegenover groepen van 10 in Olomouc) Persoonlijkere aanpak en veel interactie in Tsjechië
9
De taal. Kennis van Engels bij docenten was behoorlijk laag.
10
Ze staan dichter bij de studenten dan in Gent
11
Niets speciaals
12
Veel minder structuur in de lessen. De lessen bestonden vaak uit doceren van willekeurige zaken, die dan af en toe in een oefening getoetst werden. Er werd door de lesgevers veel meer verwacht dan 'thuis'. Veel meer voorbereidingswerk voor de lessen. Kleinere groepen, meer interactief (allemaal samen aan één tafel), grotere focus op de lessen dan op de examens, paper als examinatievorm ipv schriftelijk of mondeling examen. Persoonlijkere aanpak, maar dit was ook een gevolg van de erg kleine klassen. Kleine groepjes
7
13 14
15 16
19
Ze zijn veel interactiever en staan ook dichter bij de studenten, maar dit kan zijn omdat ik steeds in kleine groepen (max50) les heb gehad. De grootte van de groep: in Brno volgde ik vaak lessen in kleine groep (max 5 man), waardoor de lesgever veel meer in dialoog ging. limited english
20
Indien je hen vragen stelt zijn ze veel opener om te antwoorden.
17 18
87
21
Meer interactief
22
Veel directer, weinig machtsafstand (niet voor alle vakken, wel de meeste) Niet echt een groot verschil gemerkt
23 24 25
Veel familiairdere aanpak, de docenten stonden dichter bij de studenten Meer praktisch (zelf eens een presentatie geven), taken
Respondent
Waar had je de moeilijkheden mee in de lessen om jezelf aan te passen? (behalve ev. de taal)
1
Zoals gezegd, niet echt les moeten volgen, thesis moeten maken. Nergens eigenlijk
2 3 4 5 6 7 8 9
om in te spelen op de vragen van proffen, we zijn dit hier niet gewoon geen, de leerstof was over het algemeen vrij gemakkelijk Meer concentratie op papers en ander werk tijdens het jaar dan in België niets bijzonders Weinig moeilijkheden, de meeste vakken die ik volgde waren bedoeld voor buitenlandse studenten Veel interactie tijdens de lessen, je moest echt zelf meewerken, dat ben ik niet gewoon in Gent Losse manier van werken.
11
In Olomouc zijn de lessen interactiever, je moet meewerken Niets bijzonders
12
Een gebrek aan structuur in de lessen.
13
De lessen waren veel interactiever, er werd heel veel meer reactie en inbreng verwacht van de studenten dan ik gewoon ben. Ivm paper hadden ze andere manier van opzoeken/beoordelen/schrijven. Russisch werd op een heel hoog niveau gegeven, die verregaande interactie was niet altijd eenvoudig. Vele vakken waren slecht gegeven (zowel inhoudelijk als op taal vlak) waardoor het moeilijk was om geconcentreerd te blijven.
10
14 15 16
88
17 18 19
Geen (ik heb enkel Engelstalig gedoceerde vakken gevolgd) Tijdens de lessen heb ik eigenlijk geen enkel probleem ondervonden Het was soms moeilijk om "deel van de groep" te worden.
21
De irritatie van de Tsjechische studenten indien je zeer veel vragen stelde. Niets
22
Veel moeilijkere leerstof dan ik gewend was.
23
Soms veel verschillende nationaliteiten in de lessen Tsjechisch (Pools, Italiaans, Sloveens, Zuid-Koreaans, etc.) waardoor het moeilijk was om echt contact te leggen met de medestudenten. naar het toilet gaan zonder het te vragen :)
20
24 25
Respondent
een paar proffen spraken een moeilijk verstaanbaar engels
14
Indien je communicatie problemen ondervond in het contact met de Tsjechische coördinator, welke problemen waren het concreet? De Tsjechische coördinator stond helemaal niet open voor een gesprek, en was niet behulpzaam. Ik heb nog nooit iemand ontmoet die zo onbeschoft was als zij. Ze gaf mij letterlijk het gevoel dat ik niet welkom was in haar land. Het enige probleem was dat hij maar heel weinig bereikbaar was. Niet met de coördinator, maar met de secretaresse (verstond geen Engels terwijl ze op het bureau van Anglofone studies zat) Ik ondervond er geen.
19
Timing problemen.
21
Gebrek aan technische kennis
24
i.v.m. universiteit: véél papierwerk. I.v.m. buddy: we vonden geen datum om af te spreken.
8
9 13
89
Respondent
Wat vond je moeilijk om jezelf aan te passen i.v.m. je woonomstandigheden?
1
Nee, super ervaring!
2
Ik had geen moeilijkheden
3
Niets
4
het delen van een kamer met een kamergenote was soms erg moeilijk, vooral op het einde van mijn Erasmus Het is moeilijk om eenpersoonskamers te vinden in Tsjechië twee personen op 1 kamer
5 6
10
in het begin had ik veel last van het lawaai (zeer dunne wanden, ik sliep met Maleisische meisjes die ramadan hadden de eerste week toen ik toekwam) Het is moeilijk een kamer te delen met iemand met een andere cultuur. Geen problemen. Om echt iets te noemen: de supermarkt leek ongestructureerd en had niet altijd alles vers. met twee op één kamer slapen
11
Niets
12
Geen moeite. Het was geweldig.
13
Niets
14
Ik had een leuke kamer die ik privé huurde, moeilijkste was aanpassen om met andere mensen (en hun gewoonten) een appartement te delen (flatshare) Het samenleven vergt wel enige aanpassing: samen naar de winkel gaan, samen koken, samen afwassen. Alles is gemeenschappelijk. Doordat de muren zo dun zijn als karton leef je op het tempo van nog drie andere mensen wat soms vermoeiend kan zijn. We leefden met twee op een kamer en met vier op een appartement. De ruimte was klein, maar uiteindelijk zaten we er toch amper. Ik heb helemaal geen problemen ondervonden bij het samenleven met andere studenten.
7
8 9
15
16
17
90
18 19
Ja, ik had nog nooit eerder in een tweepersoonskamer verbleven. Niets
21
Dat het oud was en dat er iemand anders in mijn kamer was. Zelf alles regelen wat betreft koken, was, etc.
22
Een volwaardig dieet volgen
23
Het was in het begin wat vreemd om een kamergenoot te hebben. Normaal zit ik niet op kot, dus het was in het begin wel even aanpassen aan het leven in een studentenhuis, maar ik heb geen echte problemen ondervonden. Stil zijn voor de buren. :)
20
24
25
Respondenten
2 3 5 6 8 17 19 24 25
Had je moeilijkheden om i.v.m. de Tsjechische woongenot en praktische afspraken te maken? Nope Nee Neen Nee Neen Nee Nee Neen De Tsjechische woongenoten waren studenten tandheelkunde, moesten dus veel studeren, eisten complete stilte.
Respondent
Indien ja, waarmee heeft je jouw Buddy het meest geholpen?
1
rondleiding school en vertaling ivm buitenschoolse activiteiten Rondleiding in de stad, regelen van praktische zaken.
2 3
4
Hij heeft mij een rondleiding gegeven in de stad. Hij heeft mij ook meegenomen naar een plaatselijke studentenvereniging. vooral praktische zaken in het begin
91
5
6
me opgehaald aan het busstation toen ik in Praag arriveerde, beholpen met een telefoonkaart te kopen, me een beetje van Praag laten zien,..... vooral de eerste weken heb ik haar veel gezien en heeft ze me vaak geholpen Praktische zaken & algemene sympativiteit
9
1 keer om aan de studentenhuisverantwoordelijke te vragen wanneer ik mijn waarborg kon terugkrijgen Ontvangst, contract voor de kamer, wegwijs maken in de stad... heel tevreden over! Dingen regelen met Tsjechen die geen Engels konden
10
Niet echt geholpen
11
Praktische zaken
12
Heeft mijn niet geholpen. We hebben niet echt veel contact gehad. Dat lag ook aan mij. met het rondleiden in de stad en beantwoorden van vragen De eerste dagen: oppikken aan het station, formulieren, formaliteiten, etc. Nadat ik de buddy contacteerde die me toegewezen was, heb ik nooit antwoord gekregen. Plaatsen leren kennen.
7 8
13 14 15 16 17
18
19
Te veel om op te noemen (onthaal, contract voor kot, bankrekening openen, naar de winkel gaan, tramtickets,..) Met werkelijk alles. Maar vooral met de hele paparrassenhandel. De kennis van Engels is in vele instellingen ondermaats. Een busticket kopen is echt een hele opgave als je geen Tsjechisch spreekt. Ik heb wel Tsjechisch gevolgd aan de gastinstelling dus na enkele maanden (toen ik eigenlijk al terug moest vertrekken) kon ik eindelijk een woordje Tsjechisch. Dat wordt daar wel geapprecieerd. Mijn buddy heeft me het meest geholpen bij aankomst, om dan meteen alle papieren in orde te brengen en me wegwijs te maken in de stad
20
21
Ze heeft me wat geld geleend toen ik nog geen kronen had in het begin van mijn verblijf, heeft me de peda en de faculteit getoond, net als een paar leuke restaurants. vervoer en huisvesting
92
22 23 24 25
Respondent
Het openen van een bankrekening en mij de eerste dagen wat rond te leiden in Praag. administratie gedurende de eerste week en ontvangst Nadat ik de buddy contacteerde die me toegewezen was, heb ik nooit antwoord gekregen. Ze heeft me wat geld geleend toen ik nog geen kronen had in het begin van mijn verblijf, heeft me de peda en de faculteit getoond, net als een paar leuke restaurants.
2
Denk je dat het hebben van een Buddy verschil maakt in het vormen van sociale contact en met andere Tsjechen? Het feit een buddy te hebben, ken je meteen je "eerste" Tsjech. Misschien wel meer indien je in studentenhomes leeft.
3
Nee, het heeft mij alvast niet geholpen
4
ja, maar ik heb niet echt contact gehad met andere tsjechen, behalve het lief van mijn buddy.... het is niet zo opportuun om een buddy te hebben eens je vele erasmussers kent in de home waar je verblijft, je trekt dan liever met hen op omdat zij in dezelfde situatie als jou verkeren Binnen zekere zin, met toewijding en afspraken. Doch zijn de studenten hier ook best sociaal; een conversatie houden met één van hun is nooit echt een groot probleem geweest. voor mij heeft het weinig verschil gemaakt
1
5
6 7 8
9
10 11 12
Mijn buddy heeft me niet vaak in contact gebracht met andere Tsjechen maar ik ben zeker dat dit kan helpen. Ik had geen buddy maar ik vond dat wel spijtig. Omdat dit mijn beeld over de tsjechen waarschijnlijk wel had verbeterd en mij de kans had gegeven om meer persoonlijk iemand te leren kennen. Vast wel. Maar het ging ook zonder. Ligt vaak ook aan de sociale capaciteiten van de eigen persoonlijkheid. Ja, het heeft geholpen om via haar ook met haar vrienden in contact te komen. Neen Ja. Als ik nu terugkijk op erasmus, heb ik alleen een beetje spijt dat ik niet meer contact met Tsjechen
93
13
14
gelegd heb. Maar dat was ook wel moeilijk. Het was gewoon veel eenvoudiger om met andere erasmusstudenten te praten omdat zij helemaal in dezelfde situatie zaten. Nee en ja. Het klikte niet echt met mijn buddy waardoor ik nooit meer met haar heb afgesproken. Andere Erasmussers hadden wel een klik met hun buddy. Ze gingen samen op café etc en ontmoetten dus zo de vrienden van de buddy. Ja
16
Ja, mijn buddy heeft bijvoorbeeld op een avond andere Tsjechische vrienden uitgenodigd. Bovendien toonde hij leuke plekjes waar de 'echte' Tsjechen naartoe gaan ipv de toeristische hotspots. Ja
17
Neen
18
Ja soms wel. Op feestjes kom je zowiezo Tsjechische studenten tegen of als je op school hulp nodig hebt zijn ze er ook, maar door mijn buddy heb ik haar vriendinnen leren kennen, waarmee ik nu nog steeds contact heb. Ja, via mijn buddy heb ik redelijk wat Tsjechen leren
15
19
kennen. Zonder buddy denk ik dat het lastiger zou zijn geweest om die contacten te leggen wegens mijn zeer gebrekkige kennis van het Tsjechisch. 20
Ja
21
Niet echt, doordat ik vrij snel het contact met mijn buddy verloren was. Ik heb echter zeer gemakkelijk veel contacten gehad met andere Tsjechen.
22 23 24 25
Respondent
Dat kan. Uw buddy kan u introduceren bij zijn/haar vrienden. Ja Zeker, je hebt iemand om op terug te vallen en die kapstok achter de deur geeft een fijn gevoel. Neen
Wat was voor jou de grootste aanpassing/cultureel verschil in Tsjechië?
94
2
Geen idee, niet echt grote aanpassingen, uitgezonderd de taal dat je niet verstaat en niet veel mensen die engels praten Goch, ik heb er niet echt een idee van.
3
Openheid van de mensen eens je wat Tsjechisch kan.
4
over het algemeen zijn tsjechen niet echt vriendelijk (jongeren wel!) en doen ze hun werk niet zo graag, dit valt vooral op in horecazaken, hier was ik wel van verschoten, in belgië vind je amper iemand in de horeca die onvriendelijk rondloopt, want die zou al meteen ontslagen worden.... ook mensen die ouder zijn dan 35 kunnen meestal geen woord engels, terwijl de jongere bevolking prima engels praat (zelfs beter dan de meeste belgische jongeren denk ik) wat ook opviel is de hoeveelheid bedelaars in de tsjechische straten (toch in praag) Afwezigheid van groenten in Tsjechische keuken + rare gewoontes betreffende openbaar vervoer niets speciaals
1
5 6 7
8 9 10 11 12
13 14 15 16
Enkele opmerkelijke verschillen: Tsjechen drinken vaak erg sterke dranken naast bier (dat ook in België vaak gedronken wordt); op feestjes zijn meisjes vaak heel uitdagend gekleed, erg bloot (als je zoiets in Vlaanderen zou dragen, zouden mensen je al snel een \'slet\' (hoer) noemen De manier waarop men omgaat met andere mensen, veel kouder en onvriendelijk. De omgang met de medemens in de straat. in een kleine stad leven, de dagelijkse gesprekken niet geheel verstaan Minder multicultureel dan België. Nauwelijks mensen van Afrikaanse oorsprong. Heel raar. De relatieve armoede (tegenover mijn eigen situatie, en in mijn ogen de algemene situatie van mijn klasgenoten hier, en van de andere Erasmussers) De taal, de manier van omgaan met mensen (minder hartelijk, nogal tegen buitenlanders gekeerd) Tsjechen lijken in mijn ogen erg op Belgen. De aanpassing was niet erg moeilijk. niets echt specifieks De taal. Ze zijn niet happig op toeristen, maar dat ga je na enkele weken zelf wel begrijpen en ondervinden.
95
18
Als je buitenlander bent en probeert Tsjechisch te spreken, wordt dat wel geapprecieerd. Maar soms vond ik dat de bevolking zich wat onvriendelijk opstelde, met name de oudere generatie en dan vooral in Praag. Nu ja, hier in België kijken de mensen je soms ook nogal nors aan, dus dat wil niets zeggen. Bovendien kan je weinig veralgemenen. Zo is er ooit eens een hoogbejaarde bompa tegen mij beginnen vertellen op de tram. In mijn gebrekkig Tsjechisch heb ik de moeite gedaan uit te leggen vanwaar ik kwam, wat ik er deed ed. Zo\'n aangename ervaringen heb je er gelukkig ook. Het feit dat ze (voor mij) minder lekker brood en kaas hadden Eten
19
Het voedsel dat er afschuwelijk is vergeleken met
17
België.
21
omgangstaal (niet-studenten hebben vaak een beperkte kennis van het Engels) Eet- en drinkgewoonten
22
Bergen :-)
23
De mentaliteit
24
tegenover vrienden zijn Tsjechen veel "opener" dan Belgen. de grote afstanden
20
25
Respondent
Hoe zou je de Tsjechische mentaliteit in een paar woorden beschrijven?
1
uiteenlopende karakters, maar als ze zien dat je je best doet om een paar woorden Tsjechisch te spreken, zeer vriendelijk! Indien je als buitenlander de moeite doet om een conversatie te beginnen met enkele woorden in het Tsjechisch, dan gaan ze zelf veel sneller omschakelen naar het Engels. Als je dit niet doet, dan gaan ze zich niet open stellen en kun je vervolgens geen conversatie beginnen. In dat opzicht zullen ze overkomen als gesloten mensen. Ik heb hier echt veel leuke lokale mensen ontmoet, maar daar moet je zelf moeite voor doen.
2
96
3
Openheid van de mensen eens je wat Tsjechisch kan.
4
Op het eerste zicht afstandelijk, maar toch zeer open
5
ouderen: over het algemeen onvriendelijk en egoïstisch\r\njongeren: vriendelijk en behulpzaam Duitse praktischheid met Slavische zwartgalligheid en een algemeen gevoel van "leef en laat leven" vriendelijke mensen
6 7 8
9
10
Er is een groot generatieverschil in mijn ervaring: oude mensen zijn erg gesloten en negatief tegenover buitenlanders, jonge mensen willen niet liever dan contact leggen en lijken op te kijken naar \'het Westen\' (als ik dat zo mag zeggen). Ze zijn bescheiden over hun eigen achtergrond, behulpzaam, eerder introvert. Iedereen is erg op zichzelf, koel en terughoudend tegenover anderen. Ik had ook de indruk dat ze het ongehoord vinden om gelukkig te zijn of te genieten van dingen. Gesloten.
13
gesloten, hulpvaardig, nadenkend, gevoel voor humor (films, kunst) Gesloten. Maar open en los op café. onvriendelijk als met Engels praat, heel vriendelijk als men probeert om Tsjechisch te praten. Niets echt verschillend van Belgen
14
Afstandelijk, plichtbewust, zeer Tsjechisch gericht
15
De Tsjechen lijken zoals gezegd op Belgen. Het zijn eenvoudige, bescheiden mensen zonder sterke nationalistische gevoelens (zoals bijvoorbeeld de Polen). Ze eten en drinken heel graag en verzamelen zich reeds vroeg op café. gesloten
11 12
16 17
Dus, nogmaals, niet happig op toeristen. Zeker niet die uitbundige luidruchtige Nederlanders of Italianen. Ik kreeg er zelf ook de kriebels van. Kennis van het Engels is vrij ondermaats, zelfs bij de jongere generatie. Duits en Russisch zijn iets beter gekend. De mensen hebben er ook veel zorgen, de armoede uit zich er duidelijker dan hier bijvoorbeeld. Tsjechen zijn ook rustig, niet uitbundig of luid, maar op zichzelf en terughoudend. Als je hen met dezelfde
97
18 19
20
21
ingesteldheid en met de nodige vriendelijkheid benadert, dan zullen ze je zeker helpen. Gereserveerd, ingetogen, vriendelijk, stil op het eerste zicht wat onvriendelijk en kortaf, maar verbetert wel wanneer je de taal wat probeert te spreken en zelf vriendelijk bent. Wat gesloten, maar zeer vriendelijk eens het ijs gebroken is. Tsjechië is echter beter of anders dan andere landen. Wat betreft Tsjechische studenten: ik vond ze behulpzaam en kon er mij goed mee amuseren.\r\nWat betreft Tsjechische mensen op straat, in een restaurant, etc.: Ik vond ze vrij gesloten en weinig glimlachend.
22
Veel relaxter, minder stress.
23
Open, vriendelijk, gastvrij, licht minderwaardigheidscomplex, ingewikkeld Tsjechen zijn in het begin heel gesloten en komen soms onvriendelijk over, maar naarmate je hen beter leert kennen, zijn het meestal hele lieve en behulpzame mensen Redelijk vergelijkbaar met België
24
25
Respondent
In welk opzicht veranderde de Erasmusuitwisseling jouw beeld over Tsjechië?
1
Op een goede manier, toch niet zo 'achtergesteld' land als ik eerst dacht dat het ging zijn. Ik heb het land en de gewoontes van de plaatselijke bevolking leren kennen. En dit is een heel mooi land met veel geschiedenis. Ik wist voordien nagenoeg niets. Tsjechië is helemaal geen Oost-Europees land zoals velen denken, met norse mensen en dergelijke. ik weet nu veel meer over de geschiedenis van tsjechië, de val van het communisme die tot nu toch nog steeds sporen in het dagelijkse tsjechische leven heeft achtergelaten.... Het is veel multidimensioneler geworden; ook veel meer inzicht in de levensstijl van inwoners van voormalige Oostbloklanden. het beeld klopt met wat ik ervoor had
2
3
4
5
6
98
7
8 9 10 11 12 13 14
15 16
17
Ik kende Tsjechië enkel op een toeristische manier (een citytrip naar Praag). Opvallend vond ik dat jonge mensen heel open staan voor \'Europa\', terwijl oude mensen heel gesloten zijn (niet alleen omdat ze geen Engels kunnen, maar hun hele houding: we moesten stiller zijn in de bus, ze klagen...). Ik vind het een interessant land en volk maar ik voel geen genegenheid met de mensen daar. Ik ken het land nu beter dan voorheen. Tsjechië was redelijk onbekend voor mij. ik heb het dagelijkse leven daar leren kennen Tsjechië is mooier dan gedacht. Vooral Praag is prachtig. Het land beter leren kennen. Beter leren kennen, besef dat ze het niet slecht bedoelen als ze afstandelijk zijn, Westerse mentaliteit Ik was reeds in Tsjechië op vakantie geweest. Maar nu heb ik vnl. de stad Praag op een heel andere manier ervaren. Als toerist zie je enkel de mooie gebouwen en kom je niet met het dagelijkse leven in contact. Nu heb ik mijn tijd kunnen nemen om alle hoeken en kanten van deze prachtige stad te leren kennen. Mijn beeld over Tsjechië is niet echt veranderd. Ik had altijd al positief beeld over het land. Ik was enkel maar in Praag geweest, ik vond het toen een hele mooie stad. Daar heb ik ook mijn erasmus gedaan. Ik wist wel niet dat de overige steden er zo piepklein waren. Veel valt er niet te beleven, buiten wat kastelen en dorpspleintjes. Maar gezellig wel en heel mooi en rustig. Ik had niet echt een \'beeld\' over Tsjechië, ik vond de architectuur in praag heel mooi maar ik was er ook maar 4dagen geweest. Dan ken je een stad niet. Nu ik terug ben, mis ik het nog steeds bijna elke dag (en ik ben ondertussen al bijna 5maand terug). Het is zowat mijn tweede thuis geworden. Oh ja, en Tsjechisch bier is beter als Belgisch bier, dat dacht ik in het begin niet. Ik heb meer geleerd over de Tsjechische cultuur en geschiedenis, waardoor ik bepaalde ontwikkelingen beter kan plaatsen dan vroeger. Voor het overige heb ik geleerd dat Tsjechen zeker vriendelijk zijn, alleen (zoals ik al dacht) zijn ze niet echt extravert.
99
18 19
mooie natuur, prachtige hoofdstad en goeie biercultuur Het is veel minder arm dan ik dacht.
22
Ik was verbaasd dat het eigenlijk wel redelijk veel op Belgie leek in die zin dat bijna alles even modern is en het eigenlijk helemaal niet te vergelijken valt met landen die Oostelijker liggen zoals Ukraine en dergelijke. Ook was ik verbaasd door de vele mooie plaatsen in het land om te bezoeken. Bevestigd dat mijn keuze om de Tsjechische taal studeren de juiste was, aangezien ik voor mijn Erasmus-ervaring nooit eerder in Tsjechië ben geweest. Heel weinig.
23
Het echte leven in Tsjechië leren kennen.
24
Kleine gewoonten die je leert kennen, gerechten...
25
Niet veel, eigenlijk.
Respondent
Voelde je je eenzaam in Tsjechië? Hoe pakte je deze situatie aan?
1
Totaal niet. Een uitstekende ISC hier, die elke week activiteiten organiseerde! Geen problemen mee gehad. Vandaag de dag kun je gemakkelijk contacten onderhouden met het thuisland. Zoals skype, facebook, mails,... Nee
20
21
2
3
5
neen, ik woonde op de home dus had in mijn eigen gang al 19 buren, ik heb enorm goede vrienden gemaakt in de home Enkel de eerste dag; ik heb vrienden gemaakt.
6
ik kende genoeg studenten
7
Nee
8
Ik had vooral contact met andere erasmusstudenten.
9
Nee.
10
Nee.
11
Nauwelijks. Ik had veel erasmusvrienden. Er was wel elke avond iets te doen. Eerder moest ik af en toe rust inlassen, omdat er teveel sociaal contact was. :)
4
100
12
Nee
13
Niet echt, want je bent niet de enige Erasmusstudent
14
Nee, de andere Erasmussers zijn ook allemaal op zoek naar sociaal contact, dus elke avond viel er wel iets te beleven als je dat wou. En als ik contact met het thuisfront miste, belde ik hen gewoon op skype. Nee
15 16
17
18 19
20
Heel soms, vooral in januari, wanneer bijna alle erasmusstudenten weg waren was het maar stilletjes op de studentenresidentie. Ervoor was er elke dag wat. Ik ben heel veel naar het centrum geweest om te shoppen en te genieten van heerlijke trdlnik en het goede Tsjechische bier. En ik ben veel naar het park geweest, ook al sneeuwde het en was het maar koud, het was wel heel mooi en rustgevend. Eigenlijk maar op zeer uitzonderlijke momenten. In dergelijke gevallen nam ik dan contact op met mensen thuis (via Skype). viel nog mee, nieuwe vrienden en kennissen maken ging nog vlot Helemaal niet. Er waren steeds mensen rondom mij die zeer vriendelijk waren. Ik voelde me er direct thuis. Neen.
24
Vooral nadat ik net bezoek had gehad van familie had ik het een twee à drie dagen lastig, anders niet. Ik heb me maar weinig eenzaam gevoeld, maar toen dat toch voorviel was er altijd nog Skype om even met de familie te praten. Soms wel, maar ik had veel contact met mijn familie en vrienden in België. Ook tijdens mijn Erasmusverblijf heb ik veel mensen leren kennen, waardoor die eenzaamheid vaak niet lang bleef duren. Nee, maar ik trok te veel op met de erasmussers.
25
nee
21 22
23
101
Respondent
Had je probleem met eten en waarom?
1
Enkel met de dumplings :) AF-SCHU-WE-LIJK, en slagroom op vlees = not done :) Neen, het eten is hier heel lekker. Misschien niet zoveel groenten, maar die kun je op de meeste plaatsen als bijgerecht vragen. Het eten is zeer vettig, ze eten zeer veel vlees. Smazeny syr is zowat het enige wat je kan krijgen als vegetarier. niet echt problemen, ik heb wel een aantal producten die niet in tsjechie te vinden zijn gemist tijdens mijn verblijf daar, maar dat viel goed mee De Tsjechen houden niet echt bijster veel van groenten. Heb hierdoor veel beter op mezelf leren koken. het brood was niet lekker en het eten in het studentenrestaurant was ook niet gevariëerd Het Tsjechische eten is héél vettig. Gelukkig was er in Olomouc een vegetarisch buffetrestaurant waar ik vaak ging eten. Ja, ik had problemen met sommige gerechten, bijvoorbeeld soepen. Ik denk dat ze overal komijn in doen. Maar ik sta altijd wel open voor andere eetculturen. Nee. Ik had een eigen keuken dus maakte wat ik wou. Een typisch Tsjechische maaltijd kon er ook altijd in. Ze gaven niet veel groenten bij die gerechten. ik ben wat verdikt, het eten is vettiger :)
2
3
4
5
6 7
8
9
10 11
12 13 14
Neen. Sommige zaken zijn wel moeilijker te vinden. Appelmoes bijvoorbeeld, typisch Belgisch. Ook had ik de indruk dat er minder soorten vlees waren in de supermarkten. Het brood smaakt ook helemaal anders. Niet zo lekker. Hoewel ik in Praag zat, was er toch veel minder voedsel uit andere culturen dan in pakweg Brussel of Gent. Neen Neen, hoewel ik de taal op de verpakkingen niet verstond Het eten in Tsjechië is vrij vettig, maar dat stoorde me niet. In de winkel kan je alles krijgen wat je wilt. Wij kookten bijna altijd zelf, dus er stond vaak Belgische kost op het menu.
102
18
Het traditionele Tsjechische eten vond ik over het algemeen niet lekker. Het eten in de resto\'s van de universiteit was echt van slechte kwaliteit en heel vettig. Het eten in Tsjechië leer je eten, maar echt lekker is het niet vind ik. Gulás en trdlnik (soort koek, langwerpig en gedraaid, met suiker en warm te verorberen) zijn wel heel lekker, maar de rest vond ik maar niets. Die typische knedliky vond ik walgelijk. Maar we gingen veel op restaurant (Indisch, Chinees, pizza, vegetarisch) of kookten wat te lekker vonden. In het begin is het wel shoppen met woordenboek, maar je vind er ook wel wat je nodig hebt. Al hebben we heel lang moeten zoeken naar lekker brood, ze gebruiken daar nogal veel zuurdesem. Ik vond het brood iets minder lekker, maar eigenlijk viel het zeer goed mee. Als je niet graag gefrituurd eet, zijn er nog meer dan genoeg andere mogelijkheden: hierdoor heb ik me altijd wel kunnen aanpassen. Ik moest veel naar het toilet van het bier :)
19
Ja, omdat het gastronomisch helemaal niet verfijnd is.
20
Het typisch Tsjechisch eten lag me niet zo maar na een tijdje wen je er wel aan. Je hebt ook altijd de mogelijkheid om gewone niet traditioneel voedsel te krijgen dus in principe geen probleem. Heel vettig, en aangezien ik geen fornuis had op mijn kamer, enkel een microgolf en een waterkoker, was het moeilijk om voor mezelf eens een echt gezond eetmaal klaar te maken. Ik at wel voldoende fruit, maar als middag- en avondeten was ik in de meeste gevallen aangewezen op fast food. Ik vind Tsjechisch eten heel lekker.
15
16
17
21
22 23
24 25
Nee, vaak kookte ik zelf iets op de kolej. Soms gingen we op restaurant, maar daar had ik geen probleem met het eten. I love Czech food! :) Ik vond het Tjechische eten niet zo lekker (en ongezond), maar omdat ik meestal zelf kookte, had ik daar geen problemen rond.
103
Respondent
Hoe denk je dat de Tsjechische studenten jou hebben gezien?
1
geen idee
2 3
Als een optimistisch persoon, heel breeddenkend en altijd op zoek om nieuwe mensen te leren kennen. Ik denk niet dat ik een opvallende persoon was
4
Weet ik niet
5
Waarschijnlijk zoals meeste andere Erasmusstudenten.
6
als een gewone erasmus student
7
De vakken die samen met Tsjechische studenten waren, waren internationale vakken in het Engels. De studenten daar hadden meestal zelf al een uitwisseling achter de rug en kenden het concept van verschillende nationaleiten bij elkaar al voldoende. Ik denk dus niet dat ze vreemd opkeken van mij. Velen hebben gewoon geen mening. Ik heb een paar keer een negatieve reactie gekregen omdat ik van België ben, en zij denken dat Brussel alles beslist in Europa... De enkelen die ik wat beter kende door de lessen, vonden mij vriendelijk en waren ook vriendelijk. Ik denk dat het grootste probleem altijd is het eerste contact, maar eens je wat babbelt alles wel goed gaat. Goed, vriendelijk, vrolijk, geïnteresseerd.
8
9
11
ik had wat socialer kunnen zijn en meer mensen aanspreken, maar er waren zoveel erasmusstudenten rondom dat het makkelijker was contact met hen te leggen Moeilijk te zeggen. Ik had zo weinig contact met hen.
12
geen idee
13
Als een bezoeker in de les, maar ze waren wel heel vriendelijk als de gelegenheid zich voordeed een conversatie te voeren Zij zagen ons wel als een afzonderlijke groep vermoed ik. (\'De Erasmussers\') Maar ik denk niet dat ze ons storend vonden in de klas. Geen idee
10
14
15 16
Ik denk dat Tsjechische studenten zoals alle andere studenten vinden dat Erasmussers een cultuur op zich
104
18
hebben. Altijd in een grote groep, altijd feesten, reizen en amper leren want de Erasmusvakken zijn toch zo gemakkelijk. Dat is zowat het universele beeld van erasmussers denk ik, toch in landen waar het onderwijs niet zo giga moeilijk is. En op zich, ik heb nooit aan een Tsjech gevraagd wat hij/zij van me vond en ik heb ook nooit een opmerking gekregen (die ik verstond tenminste) dus eerlijk, ik zou het niet weten. Toch voornamelijk als Erasmusser: in Brno zaten redelijk veel Erasmussers, en of je nu van Duitsland, Nederland, België of Brazilië kwam, ik denk dat Tsjechen ons over dezelfde kam scheerden. Mij persoonlijk denk ik dat ze beschouwden als een geïnteresseerd iemand die graag meer te weten kwam over de Tsjechische manier van leven. spontaan
19
Zeer energiek en vriendelijk persoon.
20
Ze zagen studenten die naar daar gingen om te studeren als iets positiefs en wilden graag samen dingen doen. Daar heb ik eerlijk gezegd geen idee van. Ik ben altijd vriendelijk geweest dus ik denk wel positief. Misschien een beetje als een curiositeit, zo\'n Vlaming die Tsjechisch studeert, dat kom je niet iedere dag tegen. In het begin zijn ze gesloten en lijkt het alsof ze je niet hebben opgemerkt. Later beginnen ze wel vragen te stellen. Meestal waren ze heel verbaasd dat ik Tsjechisch studeerde en in Tsjechië kwam studeren. Eerder bedeesd, een Belg die een klein beetje Tsjechisch kan en veel te moeilijke vakken volgt. geen idee
17
21 22
23
24 25
Respondent
Heeft de Erasmusuitwisseling invloed gehad op jouw waarneming van jezelf?
1
neen
2
Ik denk het wel, in sommige opzichten zal ik wel als een ander persoon terugkomen. Vooral met heel veel goede herinneringen. Ik ben veel communicatiever geworden
3
105
4
5
6
ik trek me minder aan van vanalles, ben relativerender geworden, maar dat heeft niets met tsjechië te maken denk ik, dat zou bij elke erasmusbestemming zo zijn denk ik Best wel; ik ben enorm mentaal gegroeid dit semester, en heb het gevoel dat ik nu meer volwassen ben dan toen ik vertrok. nee
10
Ik heb ingezien dat de manier waarop ik in België leef geen typisch \'Europese\' manier is, maar eerder \'Belgisch\'. In Tsjechië eten mensen anders, kleden ze zich anders, ze hebben een andere manier van feesten, flirten... er zijn toch wel best veel (kleine) verschillen die ik niet had verwacht. Ja, ik heb een veel beter zicht op wie ik ben en hoe ik omga met anderen. En ik ben veel zelfzekerder geworden. Je leert jezelf kennen als je voor enkele maanden allen naar het buitenland vertrekt. ik heb mezelf beter leren kennen
11
Ja.
12
Neen. Ik kende mijzelf al goed voor mijn vertrek. Erasmus heeft dit beeld alleen maar versterkt. Ja, meer sociaal geworden
7
8
9
13 14 15 16
17
18
Nee, niet echt. Ik voel wel dat ik nu klaar ben om alleen te gaan wonen. Nee Toch wel. Ik wist niet dat ik zo zelfstandig kon zijn (ik heb nooit op kot gezeten en heb daar toch wel wat dingen voorgehad die ik hier zelfs niet zou weten hoe op te lossen, terwijl dat allemaal is gelukt). Ik dacht ook dat ik veel gehechter was aan België. Ik heb door eramsus ontdekt dat het mij er niet toe doet waar ik woon of studeer, maar dat het de mensen zijn die alles maken. Ik trok mij vroeger ook teveel aan. Nu is dat veranderd. Niet echt: ik heb reeds een semester in Namen gestudeerd, waardoor ik al een aantal lessen over mezelf heb geleerd. Ik heb wel geleerd dat er meer gelijkenissen zijn tussen Europeanen dan ik voorheen dacht. ja
106
19
Niet echt.
20
Min of meer.
21
De ervaring was belangrijk voor me om te zien of ik op mijn eigen benen zou kunnen staan. Thuis woon ik zo dicht bij de school dat het onnodig zou zijn om op kot te zitten, dus heb ik dat nooit echt kunnen testen. Zeker, je leert heel wat bij over jezelf als persoon. Wat je sterktes en zwaktes zijn, of je klaar bent om alleen te wonen of niet. Voor mij was het ook de eerste keer dat ik op kot woonde. Ja, de uitwisseling en het contact met zoveel nationaliteiten (niet alleen de Tsjechische) heeft er sowieso voor gezorgd dat ik mijn eigen cultuur, gewoontes, overtuigingen leerde te relativeren en meer openstond voor andere culturen en gewoontes. Dat vond ik enorm verrijkend. Ik ben wel wat veranderd tijdens mijn erasmus, dus ik ken mezelf nu wel beter. nee
22
23
24 25
Respondent
Heb je spijt van jouw keuze voor jouw Erasmusuitwisseling? En waarom?
1
neen, helemaal niet!
2
Nope, totaal niet! Het is een aanrader om naar hier te komen. Brno is de tweede grootste stad van Tsjechië, met 400000 inwoners waarvan 80000 studenten, dus de ideale plaats om op Erasmus te komen. Nee
3
6
zeker niet, als ik opnieuw kon kiezen zou ik opnieuw voor praag kiezen Neen. Ik denk niet dat ik het in een ander land beter had gehad. nee
7
Absoluut niet.
8
Neen zeker niet. Ik vond het een goede universiteit en Praag is een prachtige stad. Ik was verschoten van de mentaliteit van de mensen daar maar het is ook een les geweest, dat niet iedereen je overal met open armen ontvangt en je soms moet werken om iemands respect te krijgen.
4 5
107
9
Nee. Het is hoe dan ook een unieke ervaring.
10
nee
11
12
Neen, in geen geval! Het was geweldig. Hoewel ik wel alleen maar in Praag zou willen gezeten hebben. Een vriend in Olomouc was minder gelukkig. neen
13
Allesbehalve!
14
Nee, helemaal niet. Ik zou het zo opnieuw doen.
15
Nee, ik heb mij er heel goed geamuseerd.
16
Absoluut niet. Het was een geweldige ervaring die ik zo opnieuw zou doen. Ik zou gewoon nog langer blijven en een echte intensieve cursus Tsjechisch volgen. Absoluut niet: ik vond het geweldig om op die manier een ongekende cultuur en taal te leren kennen. nee, was een goeie ervaring
17 18 19
20
Helemaal niet. Ik heb zelfs nog meer zin om naar het buitenland te gaan en een soort-gelijke ervaring opnieuw te beleven. Neen.
21
Absoluut niet.
22
Absoluut niet.
23
Zeker niet.
24
Nee, geen spijt.
25
nee
Respondent
Welke impact had de Erasmusuitwisseling in Tsjechië op jouw studie? Heb je iets geleerd waarvan je denkt dat het in een ander land niet kon? neen...
1 2
3
Ik heb heel veel bijgeleerd tijdens deze uitwisseling. Dit ook omdat we hier een project hadden en we samen werkten met PhD studenten, dus die hebben een veel grotere kennis en het is leuk om met zo\'n mensen te kunnen samenwerken. Ik heb vooral veel geleerd over Oost en Centraal Europa. Ook qua theater is dit bij ons een zeer
108
onontgonnen terrein. 4
5
6 7
8
9 10 11 12 13
14
15 16
ik heb veel geleerd over tsjechisch recht, dat was op zich wel interessant, maar ik denk niet dat ik er later nog iets mee kan doen Ik ben niet zeker in welke mate het mij veranderd zou hebben in een ander land. Ik ben sowieso zeer content dat ik niet in West-Europa ben gebleven, want dit vooral heeft mijn beeld veranderd, ironisch genoeg in de zin van dat ik mij nu echt besef in welke mate Europeanen meer op mekaar lijken dan iets anders. nee Het voordeel was de aanpak van de Palacky University: de werking in kleine groepen zodat er vaak discussies konden plaatsvinden. Zo kwamen we veel te weten over elkaars perspectieven. Dus niet zozeer Tsjechië, dan wel de werkwijze van de universiteit heeft me veel doen leren. Ik ben veel meer geïnteresseerd in het buitenland nu en in de landen in de regio. Ook heb ik geleerd mij verstaanbaar te maken tegenover mensen die geen engels kunnen. Weinig invloed. Het idee blijft hetzelfde. ik heb les gehad in het Tsjechisch, een andere manier van lesgeven leren kennen Neen. Ik heb wel Tsjechisch bijgeleerd. Andere dingen had ik in een ander land ook wel kunnen leren. Geen rechtstreekse impact. Wel: zelfstandigheid, open blik, etc. Ze hadden een specifieke tak in de Engelse literatuur waarin ze gespecialiseerd waren, nl. Ierse literatuur, en Ierse prof terwijl dit niet het geval is in Leuven (enkel Belgische proffen) Ik denk dat mijn Erasmus er anders zou hebben uitgezien in elk land. Tsjechië (als het hart van Europa) bood de mogelijkheid om veel reizen te maken (Wenen, Krakow, Olomouc ...) Nee Goh. Moeilijk te zeggen. Wat we daar leerden was niet moeilijk, niet veel, maar wel heel praktisch. Wat we leerden konden we effectief gebruiken in het dagelijkse leven, heel actuele en relevante kennis. Als ik hier een zoveelste theoretisch model lig te blokken, heb ik dat gevoel niet.
109
17
18
Ja, ik heb meer geleerd over de basisbeginselen van het Tsjechisch recht en de Tsjechische politieke cultuur. Echt fundamenteel is dat niet, maar het is zeker interessant te noemen. niet direct
24
Helemaal, er zijn zeer veel vakken die ik nooit in België had kunnen leren. Ik heb enkele meer praktijkgerichte lessen gehad die ik hier niet zou hebben gehad maar globaal gezien vind ik beide landen qua onderwijs ok. Het is vanzelfsprekend dat het gaan op Erasmus in Tsjechië een positieve invloed heeft gehad op mijn studies Tsjechisch. Het heeft mijn leven in heel positieve zin veranderd: ik leerde mijn vriendin er kennen en ben ook van plan om nog heel veel terug te keren naar Tsjechië. Om Tsjechisch te leren kan ik uiteraard het best in Tsjechië zijn. Ik studeer echter ook Frans en ik heb wel gemerkt dat ik op dat vlak wat gemist heb. Tsjechisch.
25
nee
Respondent
Merkte je aan jezelf dat je veranderd hebt? In welke opzichten?
1
Niet veranderd, misschien wat zelfstandiger geworden. Ik denk dat ik mij in sommige situaties iets relaxter kan opstellen, mij niet teveel druk maken om pietluttigheden. Opener t.o.v. Oost-Europa, minder vooroordelen over bv. Polen. (Ik had veel Poolse vriendinnen). behalve een beetje verdikt denk ik van niet, haha
19 20
21
22
23
2
3 4 5
6 7 8
Ja, ander soort sociaal contact, veel positiever ten aanzien van mensen, veel vrijgeviger, veel gerichter, etc. Nee Meer 'openminded', ik heb ingezien dat er zeer veel levenswijzes bestaan. Ik ben een opener persoon geworden en zit er minder mee in als mensen nors zijn. Ik heb ook zin in een volgende buitenlandse ervaring.
110
12
Ja. Ik ben rustiger en weet nog beter wat ik wel of niet wil. iets zelfstandiger geworden, je leert je plan te trekken alleen Ja. Ik ben socialer geworden. Zelfstandiger. Meer op mijn gemak in vreemde situaties. Neen
13
Ja, socialer, meer werelds, meer zin voor avontuur
14
Nee, ik ben dezelfde gebleven.
15
Meer flexibel en open
16
Ik trek mij het allemaal niet zo meer aan. Daardoor ben ik meer een flapuit geworden, ben ik meer opengebloeid. Ik heb nu ook helemaal geen schrik van alleen rond te reizen bijvoorbeeld, terwijl ik daar vroeger toch iets terughoudender voor geweest zou zijn. Ik weet nu dat ik mijn plan kan trekken en mijn vrienden en ouders weten dat ook. Maar ik ben nog steeds dezelfde persoon. Niet echt, alleen mis ik wel de internationale en open sfeer die heerste in de Erasmusgemeenschap in Brno. Hier in België is iedereen nogal weinig bezig met de wereld en de plaats die je er in hebt; in Tsjechië waren de meeste Erasmussers veel meer geïnteresseerd in culturele verschillen en het ontdekken van nieuwe dingen. Genieten van het leven
9 10 11
17
18 19
20
21
22 23
Ja, ik ben nog opener geworden voor het buitenland en veel meer geïrriteerd over de Belgische kleingeestigheid. Niet echt buiten het feit dat ik nu heel veel in contact ben geweest met mensen uit andere culturen en heb moeten leren om voor bepaalde zaken zelf dingen te regelen. k heb daar alleen leren wonen, voor mezelf moeten zorgen, beslissingen nemen, naar de dokter gaan,... kortom, ik ben veel zelfstandiger geworden Toch wel, ik kom heel wat zelfstandiger en zelfverzekerder over blijkbaar. Ik merk ook dat ik zelfzekerder geworden ben. Ik kijk ook heel anders naar andere culturen en mijn eigen cultuur.
111
24
Opener, ik durfde meer.
25
Nee
Bijlage 6 Antwoorden op gesloten vragen Waarom heb je voor als Erasmusverblijf Tsjechië gekozen? a. Voor mijn taalstudies. b. Aangeraden door mijn vakgroep/docent. Ik vond het het meest aantrekkelijke land onder de onbekende landen. d. Ik heb familie/verwanten/kennissen daar. e. Anders
8 (36.36%) 5 (22.73%) 13 (59.09%)
1 (4.55%)
5 (22.73%) n = 22 # 32
Wat wist je over Tsjechië voor je vertrok? Ik had al een idee over het land door mijn studies. Ik heb zelf informatie opgezocht. Via familie/verwanten/kennissen die daar wonen. Ik ben er al op vakantie geweest. Anders.
5 (20%) 10 (40%) 1 (4%)
6 (24%) 3 (12%) n = 25 # 25
Wat was de reactie van jouw omgeving over je beslissing? Ze vonden het logisch i.v.m.
7 (28%)
112
mijn studie. Ze waren bezorgd. Ze konden mijn beslissing niet begrijpen. Ze vonden het een goed idee. Anders.
2 (8%) 0 (0%) 13 (52%) 3 (12%) n = 25 # 25
Wanneer had je het meest contact met de Tsjechische studenten gehad? Tijdens de lessen. Tijdens buitenschoolse activiteiten. Ik heb niet echt contact gehad/opgezocht met Tsjechische studenten. Tsjechische studenten hebben mijn pogingen om een gesprek in te gaan genegeerd. Anders.
6 (24%) 12 (48%) 4 (16%)
1 (4%)
2 (8%) n = 25 # 25
Wat waren de meest voorkomende problemen bij het vormen van sociale contacten met Tsjechen? Mijn onvoldoende kennis 12 (48%) Tsjechisch. Hun onvoldoende kennis 4 (16%) Engels of andere talen. Tsjechen zijn eerder gesloten 6 (24%) tegenover buitenlanders. Ik was liever met andere 3 (12%) Erasmus studenten. Mijn eigen observatie. 0 (0%) n = 25 # 25
Vragen 14-17 dienen ingevuld te worden indien je lessen met de Tsjechische studenten gevolgd hebt. Eerder ongeinteresseerd. 0 (0%)
113
Nogal passief. Geinteresseerd in de lessen. Interactief. Mijn eigen observatie:
7 (36.84%) 6 (31.58%) 3 (15.79%) 3 (15.79%) n = 19 # 19
T.a.v. jouw eigen studie-inzet of waaraan je gewend bent van je thuisinstelling vond je de Tsjechische student en: Zeer weinig gemotiveerd. 2 (10.53%) Hetzelfde studie-inzet zoals 12 (63.16%) je het kent. Sterk gemotiveerd. 3 (15.79%) Mijn eigen observatie: 2 (10.53%) n = 19 # 19
Waren de Tsjechische studenten behulpzaam wanneer je hulp nodig had in verband met de uit leg van het verloop van de cursus? Ja, ze boden me zelf de 1 (5.26%) hulp aan. Ja, wanneer ik ze om 15 (78.95%) hulp vroeg, hadden ze er geen probleem mee. Ze vonden mijn vragen 1 (5.26%) eerder irritant. Ze wilden me niet echt 0 (0%) helpen. Anders. 2 (10.53%) n = 19 # 19
Waren de Tsjechische studenten behulpzaam wanneer je hun notities wou lenen? Ja, ze waren behulpzaam. 3 (15.79%) Ze waren eerst wat 0 (0%) teruggehouden, maar ze leenden de notities uiteindelijk wel. Neen, ik kon hun notities niet 1 (5.26%) lenen.
114
Ik had nooit gevraagd om iemands notities te gebruiken. Anders.
15 (78.95%) 0 (0%) n = 19 # 19
De Tsjechische lesgevers waren tijdens de lessen: De lesgever had goede contact met de studenten. Eiste respect van de studenten. De lesgever had goede en adequate kennis van het vak die hij/zij doceerde De lesgever had geen goede en adequate kennis van het vak die hij/zij doceerde Mijn eigen observatie:
19 (82.61%) 4 (17.39%) 13 (56.52%)
2 (8.7%)
2 (8.7%) n = 23 # 40
Kon je je problemen i.v.m. je Erasmusuitwisseling bespreken met de Tsjechische coördinator? Zonder vrees voor 16 (64%) misverstand kon ik zeggen wat er aan de hand was. Het duurde me even om de 3 (12%) juiste manier te vinden om goed begrepen te worden. Ik worstelde met het vinden 1 (4%) van de juiste manier om goed begrepen te worden. Mijn eigen observatie: 5 (20%) n = 25 # 25
Waar was je gevestigd? In een studentenhuis in een eenpersoonskamer. In een studentenhuis in een meerpersoonskamer.
4 (16%) 13 (52%)
115
In een prive huis in een eenpersoonskamer. In een prive huis in een meerpersoonskamer. Anders.
3 (12%) 2 (8%) 3 (12%) n = 25 # 25
Heb je gezamenlijke ruimtes/kamer gedeeld met Tsjechen of met andere Erasmus studenten? Ik heb zowel gezamenlijke 0 (0%) ruimtes als de kamer met de Tsjech(en) gedeeld. Ik heb alleen gezamenlijke 3 (12%) ruimtes met Tsjechen gedeeld. Ik heb gezamenlijke ruimtes 9 (36%) en ook de kamer met Erasmusstudenten gedeeld. Ik heb alleen gezamenlijke 6 (24%) ruimtes met Erasmusstudenten gedeeld. Anders: 7 (28%) n = 25 # 25
Had je een "Buddy"? Ja Nee
21 (84%) 4 (16%) n = 25 # 25
Legenda: n = aantal respondenten dat de vraag heeft gezien # = aantal ontvangen antwoorden
