FILM. In Taiwan weten ze ze het ontzilte water en de restproducten goed commercieel te benutten

Weekendbijlage van dagblad Amigoe zaterdag 6 april 2013

SOCIAAL

Een stem voor de jeugd van Bonaire 3

FILM

Curaçao op Curaçao IFFR

7

IN BEDRIJF

Durf lief te zijn voor jezelf

10

Geen zee te diep Vrijwel altijd schijnt de zon, vrijwel altijd waait de wind. Belangrijke leveranciers van duurzame energie op de eilanden. Echter, ze zijn er niet altijd. Wat er wel altijd is, is het koude water uit de diepte van de zee, water dat met gemak vele malen het eiland Curaçao van energie kan voorzien. Als één van de weinige landen op de wereld is Curaçao bezig met het gebruik van deze energiebron, wat naar verwachting in 2015 een feit is bij de luchthaven. Behalve koeling en energie kunnen bovendien tal van bedrijfsactiviteiten worden gekoppeld aan dit slimme maar eigenlijk zo simpele principe.

Tekst en foto’s: Mineke de Vries

E

en buis van zes kilometer lang met een doorsnee van een meter wordt op een diepte van zo’n duizend meter op de zeebodem geplaatst. Drijvend tussen twee sleepboten wordt deze in secties van een paar honderd meter naast elkaar overzee naar Curaçao vervoerd, mocht hij niet op het eiland zelf gemaakt kunnen worden. Door de buis - vervaardigd van hoogwaardig polyethyleen, waarvan ook frisdrankflessen en rioolbuizen worden gemaakt - wordt dieptewater van zo’n vier graden Celsius opgepompt en na gebruik voor koeling en energieopwekking teruggevoerd naar een zeelaag die qua temperatuur vergelijkbaar is met het gebruikte opgewarmde water, dit om de ecologie niet te verstoren. Ingenieurs rekenen momenteel exact uit op welke plaatsen de buis op de bodem van de zee bij Curaçao moet worden bevestigd en verankerd, rekening houdend met rotsblokken en hoogteverschillen ter plekke. Vorig voorjaar bracht een Amerikaans bedrijf met boten de zeebodem met behulp van sonar in kaart, op basis waarvan het tracé van de buis wordt bepaald. Na het laatste technische ingenieurswerk kan de productie een aanvang nemen. Het plan vindt naadloos aansluiting bij de plannen van de overheid. Tijdens een boeiende presentatie van minister Martina van Economische Zaken tijdens zijn bezoek aan Nederland eind februari, was dit één van de innoverende projecten. Het laatste half jaar is besteed aan het samenbrengen van gebruikers van de koeloperatie, vooralsnog Curaçao Airport Partners (CAP) - de uitvoerder van initiatiefnemer Curaçao Airport Holding (CAH) - en CTEX, het meest geavanceerde datacentrum van de Cariben en Latijns-Amerika. Ook Swissport Aircargo Service met een groot koelcentrum en Hato Handling - en wellicht FOL Operations, met een locatie net even naast de luchthaven - sluiten zich naar verwachting aan. Het gebruik van deze nieuwe koeling is een voordeliger alternatief dan alle huidige eigen airco-units. CAH tekende inmiddels een aantal contracten voor koeling met de eindgebruikers en

In Taiwan weten ze ze het ontzilte water en de restproducten goed commercieel te benutten.

investeerde bovendien reeds anderhalf miljoen gulden, wat zekerheid biedt over uitvoering van de plannen. Het gebied dat is ingericht voor de te plaatsen buis en installatie is gesitueerd ten oosten van het vliegveld. De capaciteit is ruim voldoende om het begin van de landingsbaan bij de Vlakte van Hato te bereiken en datzelfde stuk oostwaarts, maar ook het binnenland in. Een mogelijkheid om toegang te verkrijgen tot deze nieuwe manier van koeling ligt binnen handbereik voor bedrijven die binnen deze straal van vijf kilometer van koudwater-infrastructuur liggen. Briljante breinen De breinen achter dit concept verenigden zich in Bluerise, een bedrijf dat werkt vanuit een unit in de Yes!Delft,

een aan de TU Delft gelieerd complex met zo’n honderd bedrijven dat afgestudeerde ingenieurs de kans biedt briljante ideeën in hun eigen bedrijf te commercialiseren. Remi Blokker van Bluerise: “Dit project op Hato moet gezien worden als pilot om de wereld te tonen dat het technisch kan. Qua schaalgrootte is de kleinste schaal die commercieel gezien zinnig is om te bouwen in energieopbrengst vergelijkbaar met de windmolenparken op Curaçao.” Er is dus nog zoveel meer potentie. “We spreken natuurlijk ook met Aqualectra, die al langer aan dergelijke projecten bij Piscadera werkt, voor de hotels daar en wellicht het ziekenhuis, als dat in Otrobanda blijft. Daarnaast spreken we met de UNA; de Jan Noorduynweg is technisch net te bereiken met de geplande capaciteit op Hato. In die zin uitermate interessant het nieuwe ziekenhuis op deze locatie te bouwen.” Verder denkend zou een station bij Oostpunt kansen bieden: de zee gaat daar snel de diepte in, je kunt rondom betrekkelijk korte buizen plaatsen die een enorme capaciteit opleveren.” Bij Bluerise zitten mensen die veel zien in Nederlands/Caribische samenwerking, maar die in plaats van Nederlandse

oplossingen naar de Cariben te brengen gezamenlijk Nederlandse kennis willen toepassen op lokale condities. Het begon toen Berend Jan Kleute (MSc Offshore Engineering) in 2009 met vier studenten bij een project bij Piscadera werd betrokken. Blokker kwam hem kort daarna op het spoor via de TU Delft en raakte zo gefascineerd dat hij na de verkoop van zijn IT-bedrijf zijn Masters behaalde in Business in Energy Systems en met Kleute, Acevedo en Dinnissen (Internet Entrepeneur) Bluerise opstartte. Kleute presenteerde het jaar daarop zijn plannen op een conferentie in de Verenigde Staten en zo kwam Bluerise in aanraking met de wereld van Ocean Thermal Energy Conversion (OTEC), wat hen inmiddels zowel in de VS als

in Europa een innovatieprijs opleverde. Eenvoudig principe “Het principe van een raket is simpel, maar aan het uitwerken komt heel wat denkwerk te pas”, aldus Blokker. “Zo is ook dit principe eenvoudig - bovendien zijn de risico’s zeer gering - maar het ingenieurswerk, bedenken hoe je het station bouwt, de buis plaatst, is een tweede verhaal.” De buis wordt met betonnen ringen, die plat zijn aan de onderkant, op de bodem verankerd en op plaatsen waar de bocht te groot is, worden aan betonnen blokken op de bodem touwen gespannen naar de buis om die daarmee op zijn plek te houden. Dit betekent exact rekenen, er mogen geen fouten gemaakt worden. “De buizen op zich zijn niet spectaculair, ze worden ook gebruikt voor riolen en waterleidingen, maar de doorsnee van een meter is wel fors, alhoewel er op Aruba nog grotere mogelijkheden zijn voor bijvoorbeeld Palm Beach - om alle hotels van koeling te kunnen voorzien - waar een diameter van twee meter nodig zal zijn.” Overigens zijn de buizen vrijwel onverslijtbaar, gezien het feit dat die in de jaren tachtig in Hawaï zijn gelegd nog geheel gaaf zijn. Ook het hui-

dige project moet minstens twintig à dertig jaar lopen. In tegenstelling overigens tot zonnepanelen of windmolens is de koudwaterenergie niet ‘zichtbaar’ in het landschap. Gezichtsmaskers In Hawaï, Japan, Taiwan en Korea zijn dergelijke stations reeds in gebruik. Blokker: “Ze bieden een prachtig voorbeeld van toepassingen die ook Curaçao kunnen verrijken. Behalve met een duurzame manier van koeling hebben we namelijk ook te maken met bijzonder zuiver water.” Het is het principe van de thermohaline-circulatie: het opgewarmde zeewater uit de tropen (Indische Oceaan, Pacific, Caribische Zee) gaat in de warme golfstroom naar de polen, in geval van de Antillen via Europa naar de Noordpool. Hier koelt het af en aangezien koud water een hogere dichtheid heeft dan ijs (dat drijft), zinkt het naar de bodem van de oceaan en glijdt van daaruit als onderstroom terug naar de tropen. Gaat het water in een dunne, smalle en daardoor snelle band richting de polen, de weg terug is de watermassa uiterst massief en legt deze weg in niet minder dan duizend jaar af. Water dat we van die diepte oppompen is zodoende nog niet met industrie en dus vervuiling in aanraking gekomen. Terwijl hij de producten op tafel zet, vertelt Blokker: “In Hawaï wordt dit uiterst zuivere water - voor hen uit Groenland afkomstig - ontzout en gebotteld onder namen als Pure Diamond en Kona Deep. Maar het restproduct, het onttrokken zout op zijn beurt, bevat een enorme hoeveelheid rijke voedingsstoffen, vanwege het uit hogere oceaanlagen gedaalde organische materiaal. Van deze restproducten maken ze in Taiwan gezichtsmaskers en lotions: Deep sea water moisture essence.” Het lijkt wellicht toekomstmuziek voor Curaçao, maar de realiteit ervan is heel dichtbij. Agri- en aquacultuur Oftewel, is het opgepompte water eenmaal gebruikt voor koeling, dan blijft er tal aan toepassingen over om met het water te doen. Op de kaart is een gebied van twintig hectare uitgestippeld voor het Ecopark, waar verschillende mogelijkheden zijn ingetekend. Diego Acevedo (MSc

Sustainable Energy Technologies) van Bluerise legt uit: “In kassen kunnen we planten, groenten en fruit verbouwen die niet op het eiland groeien. Kan het eiland ze zelf leveren, dan betekent dat uiteraard een enorme kostenbesparing ten opzichte van de import van deze producten. Gewassen kunnen tot veertig procent goedkoper worden geproduceerd. Daarnaast zijn er mogelijkheden om in deze gecontroleerde gekoelde omgeving - met ook nog eens brandschoon water zonder zware metalen, bacteriën of virussen - hoogwaardige vis te kweken, die normaal niet voorkomt in de tropische omgeving, en niet te vergeten algengroei, biobrandstoffen en farmaceutische producten.” Al genoemd zijn de cosmetische producten en mogelijkheden van het pure zuivere water. De bedrijvigheid is tenslotte aanjager voor de lokale arbeidsmarkt. De bouw van de installatie en het aanleggen van de buis zijn voor lokale aannemers werkgenererend, maar belangrijker nog, duurzame arbeidsplaatsen zijn te vinden in het onderhoud van het station - waarbij te denken valt aan geschoolde monteurs van olieplatforms, de Isla - maar ook in de lokale bedrijfsactiviteiten die ermee gepaard gaan. De grond van het Ecopark is eigendom van Curaçao Airport Holding, die kavels verhuurt aan lokale partijen die bedrijfsactiviteiten willen ontwikkelen en daarmee toegang krijgen tot het koude water. Ook Bluerise is proactief in het benaderen van partijen in agri- en aquacultuur. Blokker: “In dit geheel is het tevens een enorme kans, zo niet noodzaak, om te praten met de UNA. Het lijkt ons van groot belang dat de UNA minstens één leerstoel besteedt aan Ocean Energy Applications; het is technisch dusdanig interessant, dat je buitenlandse talenten naar Curaçao kunt halen voor research of om hun Master te behalen.” Behalve koelen is opwekken van elektriciteit één van de belangrijkste toepassingen. Aangezien de wereld voor zeventig procent uit water bestaat, is de oceaan onze grootste zonnecollector. Deze vorm van energie-opwekking maakt gebruik van het temperatuurverschil tussen het warme oppervlaktewater en het koude dieptewater. Acevedo: “Netto wordt de oceaan hiervan niet veel warmer of kouder, hooguit wordt op een bepaalde laag warmte of kou toegevoegd. Dat kan een reden zijn voor

Vlnr. Remi Blokker, Paul Dinnissen, Diego Acevedo, Berend Jan Kleute an Bluerise voor hun prototype.

een onderzoeksprogramma om bedreigde koralen weer te laten groeien en restocking programs om visbestanden aan te zuiveren, wat in Japan al wordt gedaan.” Het werken met OTEC is niet nieuw. Wat wel nieuw is, is dat Bluerise de gemeenschap erbij betrekt, het verschil met een bedrijf als Lockheed. Blokker: “Onze vraag was hoe je OTEC rendabel kunt maken zonder enorme risico’s te lopen. De meeste OTEC-partijen hebben plannen voor gigantische installaties voor honderden miljoenen dollars voor de klant zonder zelf risico te lopen. Dat is een reden dat het tot nu toe niet echt van de grond is gekomen.” De kennis van koude onderstromen (met een temperatuur tot nabij het vriespunt onder duizend meter) en warme stromen met hooguit wat menging door de golven was al bij Jules Verne bekend getuige de feiten uit zijn boek Twintig duizend mijl onder de zee (1860). Eind 19e eeuw becijferde de Franse professor Jacques Arsène d’Arsonval de gegevens en was daarmee de bedenker van OTEC. Rond 1930 bouwde de Fransman Georges Claude - tevens uitvinder van neonlicht - op Cuba een heuse installatie, die ten onder ging door een zware storm. Volgens hetzelfde principe bouwde hij op een schip een installatie

voor het produceren van ijs, gezien de behoefte voor het koelen van voeding. Uit angst dat anderen er met zijn idee vandoor gingen, blies hij uiteindelijk de boot op. Het duurde tot na de oliecrisis dat VS-president Richard Nixon het Independance-project afkondigde, waarbij de VS binnen tien jaar onafhankelijk moest zijn van olie. Er waren grootse plannen voor een project langs de gehele kust van Florida, maar gebrek aan ervaring deed deze plannen in het water vallen. Toekomst voor Curaçao We zijn vele jaren verder, inmiddels staat er in Delft een prototype van het station, waar momenteel de hand wordt gelegd aan de laatste testen en proeven en waar desgewenst professoren worden betrokken bij de uitwerking van de finesses. Het proefstation is opgesteld in een immense hal van de TU Delft, waar genieën bouwen aan diverse noviteiten en uitvindingen. Van alle uitvindingen wordt deze in elk geval realiteit. Curaçao als voorbeeld voor de Cariben, voor de wereld? We krijgen te maken met enorme besparingen en fantastische uitdagingen, dat alles te danken aan de peilloze dieptes van de schone zee die ons eiland omringt.

De zes kilometer lange buis wordt tot ongeveer een kilometer diepte de zee ingebracht.

2

zaterdag 6 april 2013

S P OT L I G H T

ÑAPA 2013 Nr. 12

Uitgelicht

INHOUD Geen zee te diep

1

Culinair team verkozen

2

Een stem voor de jeugd van Bonaire

3

Gezondheid

4

I

n het Academy Hotel in Punda werd afgelopen zaterdag door vier junior-

Trommelgeesten (5) 5 Cultuur

6

Film/literatuur

7

Varia Puzzels

8

Eten & Drinken

9

Durf lief te zijn voor jezelf

Culinair team verkozen en vijf senior-chefs gestreden om een plaatsje in het 2013 Curaçao Culinary

Team dat ons eiland eind juni vertegenwoordigt in Miami. De vijf gelukkigen zijn Adriyel Lourens van Baoase Luxury Resort (Senior Chef of the Year), Ashohary Juliana van Maris Stella SBO (Junior Chef of the Year), Shanot Ocalia van het Renaissance Hotel (Team member), Carlos Anthonij van testaurant Nemo (Pastry Chef of the Year) en Ramstone Melfor van het Renaissance Hotel (Bartender of the Year). Laatstgenoemde viel ook nog in de prijzen met de

10

beste rumcocktail, vodkacocktail en creatiefste cocktail en hij werd als meest getalenteerde bartender bestempeld. Adriyel Lourens kreeg

Business Columns

11

Business Rubrieken

12

ook nog een hygiëne-award en Carlos Anthonij bereidde het meest creatieve gerecht. De winnaars kregen hun certificaten uit handen van Chata-directeur Lisa Dindial. Het Curaçao Culinary Team gaat nu twee keer per week oefenen onder leiding van lokale chefs voordat het eind juni naar het Hyatt Recency in Miami afreist waar de Taste

Colofon

of the Caribbean plaatsvindt. Dit is de belangrijkste Caribische culinaire competitie onder auspiciën van de Caribbean Hotel & Tourism Association.

Foto’s: Ken Wong

BLADMANAGER Linda van Eekeres EINDREDACTEUR Hans Vaders ADVERTENTIES Marloes Tak VORMGEVING Wendela Ataliede Sarah Kuiper Aan deze Ñapa werkten mee: Monique Casimiri J. Fontilus-Rohoman Verele Ghering Hans de Haan Fred de Haas Erik van Kampen Brede Kristensen

Foto van de week

Thuis Beledigingen

Shakti-Aroena Lakhi Judice Ledeboer Roxanne Martha Nelly Rosa Jan de Ruijter William ten Veen May Voges Mineke de Vries Miriam de Windt Ken Wong Ñapa is een publicatie van:

Uitgeverij Amigoe NV Scherpenheuvel z/n Curaçao Tips voor de redactie? Bel 736-9050 Email [email protected] Adverteren? Bel Marloes Tak 736-9050 / 516-7377

Deze prachtige krab is door Theo Snijders op de gevoelige plaat vastgelegd te Bándabou in zijn tuin die grenst aan de mondi. “Elke dag genieten we weer van de prachtige flora en fauna van Curaçao”, aldus Snijder.

[email protected]

Heeft u een mooie foto? Stuur hem naar [email protected]

Het programma Onder Elkaar Curaçao – Haringmaatjes bevat zeer beledigende teksten over Caribische Nederlanders. Daar begon het programma van de NTR mee. Understatement van het jaar zou ik willen zeggen. Het hele programma is doordrenkt van beledigende uitspraken. Soms letterlijk, soms verborgen in de woordkeuze van de mensen. Ik heb het programma de eerste keer niet in één keer kunnen uitzien. Ik werd misselijk na de eerste twee minuten en had echt even tijd nodig om op adem te komen. Nu heb ik door de week heen genomen het programma in zijn geheel gezien. Ik word er nog steeds misselijk van, maar minder dan voorheen. Dat kan uiteraard ook komen doordat de paaseitjes op zijn en dus niet meer binnen handbereik staan. Ik heb begrepen dat er op het eiland volop over gesproken wordt. Er zijn nog net geen praatgroepen ontstaan om te kijken hoe nu verder, maar het zou geen slecht idee zijn. Ook op Facebook blijft het een bron van gesprek. Zonder dat de personen die meedoen aan het programma het Monique Casimiri doorhebben, maken ze eigenlijk reclame voor het eiland. Neem nou die uitspraak over het leven onder de boom. Ik bedoel, als u autoschade heeft en de wagen opgeknapt moet worden, kunt u kiezen voor de spuiterij op Scherpenheuvel of u kunt kiezen voor die mekaniko onder de boom. Volgens de geïnterviewde in het programma heeft die toch niets te doen onder die boom. Het enige wat ze doen is domino spelen en zichzelf voortplanten. Dan kan een auto maken gemakkelijk ingevoegd worden. Daar is alle tijd voor. Er zijn geen wachttijden, u wordt direct geholpen en waarschijnlijk is het een stuk goedkoper. Het verhaal over de slavernij is natuurlijk stuitend. En om dan rond te lopen met een parasol en waaier alsof je zelf net uit de 17e eeuw bent gekomen, maakt een karikatuur van jezelf. De mensen die deze uitspraken hebben gedaan, hebben niet eens in de gaten dat ze zichzelf zo belachelijk maken dat je als kijker eigenlijk alleen nog maar kan lachen. En dat is ook waar het eiland voor staat. Humor, plezier, dus lieve mensen, bedankt. Door uw verschijning met parasol en uw uitspraken over de slavernij laten jullie zien dat er veel gelachen wordt op het eiland, dat de mensen een zonnig karakter hebben. Dat de mensen ook een dikke huid hebben en dit wel kunnen relativeren. Die mevrouw die is verhuisd vanwege de geluidsoverlast. Dank u wel mevrouw dat u dat even noemt. Er is muziek op het eiland, er wordt gedanst, plezier gemaakt. Toeristen komen daar graag op af. Dus, na misselijkmakend geen paasei meer te willen eten, loop ik nu vrolijk rond met een zak chips in mijn hand. Er is wel degelijk reclame gemaakt voor ons eiland, de manier waarop is enigszins anders, maar anders is wat wij zijn. Allemaal anders, en dat maakt ons zo uniek. Ik pas mij in ieder geval goed aan met al die paaseieren en chips. Ik creëer de billen die ook genoemd werden in het verhaal. Dikke billen waar men zo van houdt.

zaterdag 6 april 2013

3

s o c i a a l

Jubilerend BYOF:

‘Een stem voor jeugd van Bonaire’ (1) Van alle vertalingen dekken de begrippen ‘overschrijden’ en ‘verder strekken’ wel het meeste de lading. Maar misschien ook wel ‘hulp’ en ‘zorg’. Dennis Martinus, initiatiefnemer van de dit jaar 15 jaar bestaande BYOF, de Bonaire Youth Outreach Foundation geeft zelf aan dat voor hem met outreach het groeien van de jongeren voorop staat. “Ze motiveren, meer perspectief geven. Gelijke kansen ook. En vooral, eraan bijdragen dat de huidige jongeren ook op Bonaire de leiders van morgen worden.” Tekst: Peter Onvlee

E

en stem geven aan de jeugd van Bonaire, zegt de 42-jarige Martinus. Hij werkt er al jaren aan, bevlogen als hij is. Want bevlogen, dat is hij. Zonder dat hij van de daken roept wat hij allemaal heeft gedaan. “Meer doen, minder praten.” En hij gelooft erin. “Als de jeugd van nu ook op Bonaire de leiders van morgen moeten zijn, moeten we ze er nu op voorbereiden en niet wachten totdat ze zijn afgestudeerd. Hun karakter moet nu worden gevormd.” Via de radio hebben zijn jongeren al een stem, via video’s, films ook. En via al zijn overige projecten door de jaren heen waarvan wat aantallen betreft Pasku Briante met afstand het grootste is. Ieder jaar opnieuw. Al dertien jaar lang. Tussen de 70 en 145 jongeren organiseren voor de jeugd van 2 tot 12 jaar die het op het eiland (heel) wat minder heeft een kerstfeest met dansen, zingen, theateropvoeringen en natuurlijk hun eigen cadeautjes. Day of Happiness Een eigen stem in een op te richten jeugdeilandsraad is er nog niet. Ook al is dat in 2003 door de toenmalige Eilandsraad unaniem besloten. Maar de politieke wil bleek daarna in de praktijk toch minder te zijn. Maar sinds woensdag 20 maart lijkt het tij iets te zijn gekeerd. Tijdens de eer-

ste internationale dag van de blijheid, de door de Verenigde Naties uitgeroepen International Day of Happiness, waren ook jongeren van BYOF uitgenodigd in een panel mee te spreken. Ze spraken er mee over ook structurele, ook diepgravender onderwerpen. Zoals ze dat ook al eerder hadden gedaan toen er door de Rijksdienst Caribisch Nederland een uitwisseling was georganiseerd met op bezoek zijnde leden van de Tweede Kamer. Wat nu na de paneldiscussie de vraag opriep: waarom horen we onze jongeren niet meer? “Het jeugdparlement is nog steeds een wens”, lacht Martinus aan die laatste woensdag terugdenkend. “Door de jeugd een stem, door die waardering te geven, kweek je een volmondige nieuwe generatie die leert met eigenwaarde, zelfstandigheid en verantwoording om te gaan.” Hij stopt er het overgrote deel van zijn vrije tijd in om toch nog kans te zien het ‘thuis’, goed te houden. Niet in de laatste plaats omdat ook zijn vrouw Sheloutska Martinus-Francess nadrukkelijk bij de BYOF is betrokken. Zij is in het dagelijks leven hoofd van het Bureau Slachtofferhulp op het eiland. Dennis Martinus zelf is actief bij de overheid. Sinds zijn terugkeer uit Nederland in 2000 al. Eerst bij het Eilandgebied bij POI, personeel, organisatie en informatievoorziening voor de IT-ondersteuning, inmiddels na de herzie-

Door de Rijksdienst Caribisch Nederland werd een uitwisseling georganiseerd met Tweede Kamerleden.

Pasku Briante is het grootste project.

Een survivalkamp in 2012.

ning van de staatkundige structuur van 10-10-‘10 dus bij het Openbaar Lichaam. Als beleidsmedewerker bij Burgerzaken en belast met veel van de grotere projecten. Zoals het huidige straatnamenproject. “We hopen aan het eind van het jaar zover te zijn dat we een goede structuur hebben en alles goed is aangeduid en geregistreerd.” Trans World Radio De afspraak is die vrijdagavond éénhoog in het gebouw van Trans World Radio. Wekelijks gaat hier op zaterdagmiddag van 2 tot 4 uur de door BYOF gemaakte uitzending de ether in. De ene week verzorgd door de Bonaireaanse radiogroep, dit jaar vier jongens en een meisje sterk, de andere week door de Nederlandse groep, een jongen en drie meisjes. Ze studeren in Nederland en waren ook op het eiland al bij de organisatie van Dennis Martinus actief. “Ja, wat zijn we”, herhaalt hij de vraag. “Geen club, geen vereniging waarvan je als jongere tussen de ongeveer 13 tot 18 jaar lid kunt worden. Iedereen kan zich wel aanmelden om mee te doen. En ze weten ons te vinden. Van horen zeggen, via de sociale media als Facebook.” BYOF organiseert activiteiten, projecten, sociaal maatschappelijk vooral, voor de jongeren die op het eiland het middelbaar onderwijs volgen, op de SGB dus, de Scholengemeenschap Bonaire. Voor ieder project worden de doelstellingen geformuleerd. Outreach heeft een vaste kern van zo’n dertig jongeren. Jaarlijks vallen daar een paar van af omdat ze veelal van het eiland vertrekken om elders, zeg maar in Nederland, te gaan studeren. Per project worden daarnaast andere jongeren ingeschakeld. Zoals voor Pasku Briante. Naast de jaarlijkse prijzen voor een sociaal initiatief onder de naam Appeltje van Oranje is er dit jaar ter gelegenheid van de troonsaanvaarding van het beschermpaar van het Oranje Fonds deze speciale editie georganiseerd. BYOF heeft inmiddels de eerste ronde overleefd en dingt nog steeds

BYOF is door de Adobe Youth Foundation benaderd om mee te doen.

mee naar de eer en de prijs. Pasku Briante Pasku Briante is een speciaal project, ook al omdat het ieder jaar door BYOF wordt georganiseerd. Dennis Martinus noemt het een managementskills-trainingsproject, waarbij de jongeren zelf voor de gehele organisatie en uitvoering zorgen. Ze leren meer assertief te zijn, moeten op zoek naar geld, naar sponsors, leren vergaderen, notuleren en leiding geven. De kerngroep stuurt de grote groep aan, zoekt daar indien nodig ook andere jongeren voor. En de grote groep voert uit. Het is een project dat typisch BYOF is. Of zoals Martinus zegt: “Niet traditioneel, geen lessituaties, niet top-down. Wel altijd opmerkelijk, opvallend, anders. Het moet voor die jeugd interessant blijven, ze prikkelen met als doelstelling om ze lifeskills, lessen voor het leven, mee te geven zoals je het zou kunnen noemen. Zaken waaruit ze zelf lering kunnen trekken en groeien.” Aan de muur posters van projecten die de afgelopen jaren zijn gerealiseerd. En van een evenement dat op het ogenblik zo’n beetje het doen en laten van BYOF en Martinus beheerst: Adobe Youth Voices, georganiseerd door de Adobe Youth Foundation, de filantropische stichting van de gelijknamige softwaregigant. Wereldwijd wordt de jeugd gestimuleerd de sociale problematiek in beeld te brengen en voor de beste uitingen in maar liefst zeven categorieën liggen er prijzen klaar. BYOF dingt in al die categorieën mee met drie documentaires, twee narrations, vertellingen eigenlijk oftewel video’s in de ikvorm, twee muziekvideo’s, drie poëzievideo’s, drie tot vijf foto’s en twee grafische campagnes. In het weekeinde van 12 tot 14 april is er een expositie van de in te zenden werken in Plaza Resort dat hiervoor de ruimte beschikbaar stelt. Vorig jaar, toen er voor het eerst op bescheiden schaal werd meegedaan, werden er al direct enkele prijzen gewonnen.

Adobe Youth Foundation BYOF is door de Adobe Youth Foundation benaderd om mee te doen. Naar aanleiding van eerder door Outreach gemaakte en bij Adobe belande films. Den Gara 2 en Nayza bijvoorbeeld. Den Gara 2, in 2008 al vooraf gegaan door het minder ambitieuze Den Gara 1, is een 50 minuten durende in september 2009 uitgekomen anticriminaliteitsfilm waarvan de productie mogelijk was gemaakt door fondsen vanuit de Europese Unie. Gebaseerd op een door de jongeren zelf geschreven en gemaakt toneelstuk dat ook in alle wijken van Bonaire is gespeeld. “Zelf geschreven, zelf gespeeld, zelf gefilmd, eigen regie, zelf gemonteerd, zelf afgewerkt. De hoofdrolspeler die aan het einde van de film overlijdt en naar wiens optreden ook het verhaal en de film mede was gebaseerd zei na het zien dat hij er maar eens over ging denken hoe hij zijn leven zou gaan inrichten omdat hij misschien anders ook wel zo zou worden als die jongen in de film.” Het was niet het eerste ‘criminaliteitsproject’. Al eerder was samen met jeugdcentrum Jong Bonaire een project gestart voor de bewustmaking van jongeren over criminaliteit onder de titel No kai Aden, Trap er niet in, gedeeltelijk gefinancierd door Support to the Netherlands Antilles Youth Development Programme (Snyadp) en de private sector. De campagne diende om jongeren aan te moedigen om niet in de criminaliteit te gaan. Een werkgroep van circa veertig jongeren voerde die informatieve campagne uit. Ze maakten zelf een informatieve folder met uitleg over criminaliteit en welke gevolgen eraan verbonden zijn. Een andere groep jongeren woonde een rechtszitting bij en maakte daar een verslag van. Anderen interviewden slachtoffers van beroving en kinderen van de skol di bario, het namiddagse programma om ook hen bewust te maken wat criminaliteit inhoudt. Volgende week het laatste deel van deze tweedelige serie

4

zaterdag 6 april 2013

g e z o n d h e i d

Medisch

Wetenswaardigheden in de tandheelkunde Het is merkwaardig dat voor een klein - weliswaar zeer functioneel - orgaan van het lichaam een afzonderlijk specialisme bestaat, de tandheelkunde, dat geen deel uitmaakt van het vak geneeskunde. Het staat er zelfs helemaal los van, met een afzonderlijke universitaire opleiding. Tekst: Hans de Haan

G

eneeskundigen zijn huisarts of specialist, zoals een cardioloog of radioloog, maar er bestaat geen ‘dentoloog’. Naar analogie van de huisarts is er dus de tandarts die zich kan specialiseren tot kaakchirurg. Toch is het gebit een integraal onderdeel van het menselijk lichaam dat ziek kan worden en een schadelijke invloed kan hebben op de rest van het lichaam. Een bekend voorbeeld zijn de allergische reacties door het gebruik van bepaalde vulmaterialen. Het kan ook omgekeerd: ondervoeding, infecties, chronische ziekten en stress kunnen leiden tot klinische symptomen in de mond. Veel medicijnen en therapieën tegen chronische aandoeningen hebben zelfs orale bijwerkingen, zoals vermindering van de speekselvloed. Uit oogpunt van een optimale en effectieve gezondheidszorg zou het beter zijn als deze beroepen nader tot elkaar zouden komen. In Nederland is men ook om die reden kritischer gaan kijken naar de mondzorg. Mondzorg De maatschappelijke vraag om transparantie over de kwaliteit van mondzorg is steeds luider geworden, want er zijn signalen dat er een ruime, ongewenste behandelvariatie bestaat. Veel tandartsen hanteren bijvoorbeeld een vaste frequentie voor periodieke controles, terwijl deze zou moeten afhangen van de individuele situatie van de patiënt. Ook bestaan grote verschillen in de behandeling van cariës in het melkgebit van jonge kinderen. Om die redenen is door de Gezondheidsraad een commissie ingesteld om goed te onderzoeken hoe de wetenschappelijke onderbouwing van het tandheelkundig handelen verbeterd kan worden. Gezien het toenemende aantal mensen met verscheidene chronische ziekten, onder wie de groeiende groep kwetsbare ouderen, is het belangrijk dat de tandheelkundige en medische beroepsgroepen zich bewuster worden van elkaars werkterrein. Nu zijn er nog nauwelijks verwijsrelaties tussen tandart-

sen en huisartsen. Laten we hopen dat ook op Curaçao de tandartsen en huisartsen bereid zullen zijn beroepsmatig meer tot elkaar te komen en samen te gaan werken, vooral ten behoeve van de ouderen.

is het aanbrengen van een gel waaruit waterstofperoxide vrijkomt. Die gel wordt gegoten in een kunststoffen bitje, de zogenaamde ‘bleeklepel’ die over de tanden wordt geschoven. Het bitje moet dan een paar uur op zijn plaats blijven. Afhankelijk van de mate van de verkleuring krijgen de tanden na enkele dagen tot weken (!) de gewenste witte kleur.

Oorzaak tandplaque De Groningse hoogleraren Bauke Dijkstra en Lubbert Dijkhuizen hebben de structuur en het werkingsmechanisme opgehelderd van het enzym glucansucrase dat bacteriën aan tanden en kiezen doet plakken, hetgeen als een grote doorbraak wordt beschouwd. De resultaten van het onderzoek zijn verschenen in het tijdschrift Proceedings of the National Academy of Sciences. Bacteriën gebruiken dit enzym om zich aan het tandglazuur te hechten door suiker uit voedsel om te zetten in lange, plakkerige suikerketens. Ook de grootste veroorzaker van tandbederf, de bacterie Streptococcus mutans, maakt hier gebruik van. Eenmaal gehecht aan het tandglazuur, fermenteren deze bacteriën suikers waarbij zuren ontstaan die de calciumverbinding waaruit het glazuur bestaat, oplossen en zo gaatjes veroorzaken in het tandbeen. De onderzoekers wisten door middel van eiwitkristallografie de ruimtelijke structuur van dit enzym op te helderen, met name de unieke manier waarop het eiwit zich vouwt, een waarneming die niet eerder in de literatuur was beschreven. Dijkhuizen verwacht dat specifieke remmers voor het enzym glucansucrase kunnen worden ontwikkeld die zullen verhinderen dat bacteriën zich aan het tandglazuur gaan hechten. Voeg die stof toe aan tandpasta, of zelfs aan snoep, en cariës zal in de loop der tijd verdwijnen, hoewel tanden poetsen altijd wel nodig zal blijven.

Waterstofperoxide Waterstofperoxide (H2O2) is een agressieve stof wegens de sterk oxiderende werking ervan. Het molecuul bestaat uit twee zuurstof- en twee waterstofatomen, waarvan de binding tussen de twee zuurstofatomen gemakkelijk loslaat waardoor er twee H-O-radicalen ontstaan die gemakkelijk reageren op andere stoffen, zoals pigmenten. Bij het aanbrengen van een bleekgel dringt het waterstofperoxide via het tandglazuur door tot in het binnenste van de tand, het tandbeen, waar het zich bindt aan de pigmenten en deze kleurloos maken.

Stralend witte tanden... Zoals filmsterren en modellen in glossy’s, hebben veel mensen er alles voor over om stralend witte tanden te showen tijdens het lachen. Die mogelijkheid ligt binnen bereik, maar is niet zonder risico en daar-

Het is duidelijk dat slijmvliezen van mond, slokdarm en maag niet bepaald blij zijn met zo’n agressieve stof, want het kan een pijnlijke irritatie geven. Het is daarom erg belangrijk dat de concentratie ervan niet te groot is. Door de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit is per 1 november 2012 een limiet gesteld van 6 procent, wat wel nodig was, omdat in hierin gespecialiseerde klinieken concentraties van 15 tot 35 procent werden toegepast. Verder is bekend dat bij gebruik van de bleeklepel naar schatting 25 procent van de waterstofperoxide wordt doorgeslikt, hetgeen geen echt nadelige gevolgen oplevert, zolang de concentratie ervan niet hoger is dan 6 procent. Het is verder belangrijk dat een tandarts deze behandeling uitvoert, want er zijn contra-indicaties voor het bleken.

om is het goed om over de juiste informatie hierover te beschikken. De kleur van de tanden verschilt van mens tot mens en wordt vooral bepaald door de kleur en dikte van het tandbeen. Het tandglazuur dat erover heen ligt is vrijwel doorzichtig, maar door veroudering wordt het wel dunner. De tanden worden ook donkerder door veranderingen in de mineralenstructuur van het tandbeen en dat is niet weg te poetsen. Daarnaast ontstaan er ook verkleuringen op het tandoppervlak door het neerslaan van pigmenten uit het voedsel, zoals tannines uit thee, koffie en rode wijn en vooral van tabak. De meest gebruikte methode om tanden te bleken

Whitening tandpasta Om tanden te witten, bestaan er ook producten op basis van zuiveringszout die de donkere aanslag die ontstaat door roken en het drinken van koffie en thee verwijdert. Bij gele tanden werkt deze pasta echter niet, want daarvoor is waterstofperoxide nodig. In sommige whitening tandpasta’s zit toch wel een beetje waterstofperoxide, maar zo weinig dat het geen effect heeft. Hans de Haan is arts en jarenlang actief geweest als medisch adviseur bij diverse instanties.

Mens & Psyche

Werken met klachten van nek en schouder Pijn van de nek, schouder of armen is een veelvuldig voorkomende klacht. Van alle aandoeningen van dit deel van het lichaam, komen schouderklachten het meeste voor, en deze komen meer voor bij vrouwen dan bij mannen. Tekst: J.M. Fontilus-Rohoman

H

et meest voorkomende symptoom is pijn in de nek of schouder, soms met uitstraling vanuit de nek naar de schouder of armen. Het kan ook gepaard gaan met krampen of tintelingen in handen en vingers. Soms is er krachtsverlies in armen of handen of een bepaalde mate van bewegingsbeperking. Gevolgen Vooral in het acute stadium kan door de pijn een beperking in beweging optreden, maar dit kan zich ook herhalen in een later stadium. De ernst van de pijn bij bepaalde bewegingen van de nek en vooral de schouder, heeft invloed op het functioneren in het dagelijks leven, dus ook op de werkplek. Dit resulteert meestal in verzuim van het werk. Vooral in de acute fase kan de pijn nadelige gevolgen hebben voor het dagelijks kunnen functioneren en een goede nachtrust. Meestal zijn de klachten binnen enkele dagen tot een week voorbij. In sommige gevallen echter kunnen de klachten langer aanhouden, van 1 à 6 weken (acuut) tot soms wel 3 maanden (chronisch).

Risicofactoren Fysieke factoren in en buiten het werk zijn de belangrijkste veroorzakers van klachten. Een recent doorgemaakt trauma (ongeval) geeft vaak pijnklachten, maar ook een in het verleden doorgemaakt trauma kan weer klachten geven (whiplash). Zo ook overbelasting door hobby’s en sport, zoals gewichtheffen en ‘pitchen’ bij baseball. Onder meer het langdurig werkzaamheden of activiteiten verrichten in een houding met voorovergebogen of gedraaide nek, werken met de armen boven schouderhoogte, werken met de armen in een ongebruikelijke houding of repeterende bewegingen met de armen moeten maken, zijn zogenaamde uitlokkende risicofactoren voor het ontstaan van nek- en schouderklachten. Psychosociale factoren die mogelijk een bijdrage leveren aan het ontstaan van of het belemmeren van het herstel van schouder- en nekklachten, kunnen bijvoorbeeld zijn ontevredenheid of stress op het werk, maar ook problemen thuis. Predisponerende factoren (bestaande aandoeningen, zoals vergroeide nek-

wervels of een ‘kromme rug’) kunnen ook aanleiding geven tot schouderen nekklachten. Behandeling Vaak grijpt de patiënt het eerst naar de gebruikelijke huis-, tuin- en keukenmiddeltjes, zoals smeersels of orale pijnstillers (aspirine of paracetamol). Als de pijn blijft aanhouden of zelfs erger wordt, wordt professionele hulp gezocht. Rol van de huisarts De patiënten wenden zich in eerste instantie tot de huisarts voor behandeling. De huisarts onderzoekt de patiënt en stelt een werkdiagnose aan de hand van de bevindingen. In geval de klacht het gevolg is van een recent (ernstig) trauma wordt doorverwezen naar de specialist. In geval de klacht niet het gevolg is van een recent (ernstig) trauma, kan de huisarts aan de hand van de ernst van de klachten en mate van bewegingsbeperking, stapsgewijs behandelen, te beginnen met voorlichting en adviezen, eventueel gecombineerd met pijnstillers en fysiotherapie. Zijn er aanwijzingen dat de klachten ontstaan zijn door werk gerelateerde factoren of juist het werk beïnvloeden, verwijst de huisarts de patiënt naar de bedrijfsarts. Rol van de bedrijfsarts De bedrijfsarts kan door middel van onderzoek bij de patiënt en van de werkplek nagaan in welke mate de

De Vereniging voor Verzekerings- en Bedrijfsgeneeskunde (AVVB) bestaat uit verzekerings- en bedrijfsartsen en buitengewone leden (huisartsen) met een grote affiniteit op het gebied van verzekerings- en bedrijfsgeneeskunde. De leden van de vereniging zijn werkzaam op Curaçao en op Bonaire. Namens de AVVB schrijft iedere maand een lid een informatief artikel over een specifiek medisch onderwerp in relatie met het werk. Deze maand is dat E. Elshot-Sardjo, arts, werkzaam bij Arboconsult. Als u vragen heeft naar aanleiding van dit of volgende artikelen, dan kunt u contact opnemen met de AVVB via email [email protected].

Overbelasting door sport kan ook pijnklachten geven.

klachten werkgerelateerd zijn. Als redelijkerwijs is aangetoond dat de klachten werkgerelateerd zijn of van invloed (kunnen) zijn op het werken, dan kan de bedrijfsarts maatregelen afspreken met de werkgever en de betrokken werknemer. Bij gehele of gedeeltelijk genezing, na een periode van verzuim (rust), kan de bedrijfsarts de werknemer begeleiden bij de werkhervatting. In overleg met de werkgever kan geadviseerd worden om de werknemer tijdelijk andere werkzaamheden te laten doen die minder belastend zijn. Ook kan geadviseerd worden om de werktijd te verminderen om blootstelling aan risicofactoren te verlagen. Naar gelang de klachten afnemen kunnen geleidelijk aan de eigen werkzaamheden opgepakt en

uitgebreid worden en zo ook het aantal werkuren, totdat het werk volledig hervat is. Door de werkzaamheden af te wisselen, werkhouding aan te passen of het aanbevelen van hulpmiddelen, kan het proces van genezing en reintegratie verlicht worden. De bedrijfsarts geeft ook advies aan de werknemer hoe (beter) om te gaan met privéactiviteiten. Voor zover van toepassing adviseert en begeleidt de bedrijfsarts de werkgever ten aanzien van aanpassingen van de werkomstandigheden om zo nieuwe (toekomstige) gevallen of herhaling van de klachten te voorkomen en zo ook het verzuim te verminderen.

Andere relevante factoren op de werkvloer, die mogelijk bijdragen tot belemmering in het herstel van neken schouderklachten, kunnen met de werknemer nader uitgediept worden. Voor zover nodig kan de bedrijfsarts in overleg met de werkgever zoeken naar oplossingen, zoals de aanschaf van een ergonomische kantoorstoel of simpelweg een betere hoogteafstelling van een bureau. J.M. Fontilus-Rohoman is Arbo-arts in het St. Elisabeth Hospitaal Bronnen: - Nederlands Centrum voor beroepsziekten - Huisarts en Wetenschap - NVAB-richtlijnen

zaterdag 6 april 2013

r e p o rta g e

5

Trommelgeesten (5) In 2013 wordt herdacht dat in 1863 door Nederland de slavernij werd ‘afgeschaft’ in Suriname, op Curaçao, Aruba, Bonaire, St. Maarten, St. Eustatius en Saba. In een artikelenreeks herdenkt Fred de Haas hoe de van huis en haard verdreven Afrikaanse mannen en vrouwen die in gevangenschap naar de ‘Nieuwe Wereld’ werden gevoerd gedwongen waren om zichzelf opnieuw uit te vinden en een eigen identiteit op te bouwen uit de elementen die zij meebrachten en aantroffen: elementen uit christelijke en inheemse culturen, aangevuld met wat zij zich herinnerden uit hun eigen Afrikaanse tradities. Voor hun geestelijk welzijn was het in die moeilijke tijden voor hen van belang dat zij weer een spirituele leer opbouwden als leidraad in een moeizaam bestaan. Wat is hiervan terechtgekomen en wat is de toekomst van al die ‘Afro-Amerikaanse religies’ die zij opnieuw hebben moeten ‘uitvinden’? In de laatste aflevering zal nader worden ingegaan op de situatie op Curaçao. Daarbij zullen ook de opvattingen van Curaçaose wetenschappers en ervaringsdeskundigen worden meegewogen.

Tekst: Fred de Haas

V

oordat we komen te spreken over Curaçao is het zinvol om enige woorden te wijden aan het fenomeen ‘hekserij’ of ‘brujería’ in het algemeen en tegelijk een poging wagen om wat misverstanden uit de weg te ruimen. Het geloof aan heksen was wijdverbreid in het Europa van de 15e eeuw. Terwijl in vroeger tijden ‘magiërs’ altijd (machtige) mannen waren, ging men heksen langzamerhand steeds meer associëren met vrouwen die een verbond met de duivel sloten om kwaadaardige dingen te kunnen doen. In de Spaanstalige gebieden verschoof het accent van de ‘Brujo’ naar de ‘Bruja’, het woord dat in het Papiaments de term ‘Brua’ heeft opgeleverd. Slechts enkele jaren voordat Columbus de Nieuwe Wereld zou ontdekken was er in Europa een boek verschenen met de titel ‘Malleus Maleficarum’ (de Heksenhamer) dat nauwkeurig beschreef hoe je heksen kon herkennen. Grote delen uit dit boek kunt u op het internet lezen. Hekserij ‘Hekserij’ en ‘Brujería’ bleven eeuwenlang omgeven met een waas van geheimzinnigheid en boosaardigheid, een reputatie die niet verdiend was. Hoewel ook in onze tijd mensen uit misplaatste angst en onwetendheid liever niet of fluisterend spreken over ‘brujería’ moet toch het hardnekkige misverstand uit de weg worden geruimd dat brujos zich alleen maar bezig zouden houden met boosaardige zaken. De meeste ‘brujas’ en brujos’ (tegenwoordig zijn het zowel mannen als vrouwen) zijn een soort volksgenezers die over bepaalde gaven menen te beschikken waardoor ze in contact zouden komen met ‘geesten’ die hen helpen problemen op te lossen van mensen die om hulp bij hen aankloppen. Dat er onder de brujos en brujas malafide mensen zitten is duidelijk. Die vind je overal. Maar de meesten zullen ongetwijfeld te goeder trouw zijn.

deze mensen, vooral door de belangstelling van het Instituto de Cultura Puertorriqueña, min of meer in ere hersteld omdat zij de verbinding vormden met het Afrikaanse verleden, een van de pijlers van de nationale identiteit. Verguizing en eerherstel. Waar hebben we dat meer gezien? Ook ging men tegelijkertijd met een welwillende blik kijken naar het AfroCaribische trommelspel. Zie You Tube / Baile de ‘Bomba’ /Guayama, Puerto Rico. Febrero, 2008. Wie verschillende Bombaritmes wil leren kan gaan kijken op You Tube / Ritmos Básicos de la Bomba-Ritmo Sicá-1/5 of voor een lekkere ‘seis corrido’ op You Tube / Cinco Ritmos Básicos de la Bomba-Ritmo Seis Corrido-5/5 . Wat heeft de ‘Brujería’ zoal te bieden? Het antwoord luidt: geestelijke en daadwerkelijke hulp voor degene die om hulp komt vragen en hiervoor een passende bijdrage over heeft. De brujos en brujas kunnen hiervoor verschillende methodes gebruiken. Ze kunnen de kaart lezen, adviezen geven vanuit een trancetoestand of boodschappen ontcijferen die zij ontvangen via automatisch schrift. Ook volvoeren ze reinigingsrituelen (‘despojos’). Zoals gezegd houden de goede brujos zich niet bezig met zwarte magie, hoewel ze soms wel iets kwaadaardigs moeten doen in de vorm van een ‘trabajo malo’ (een boze actie) omdat zij een cliënt in bescherming moeten nemen tegen iemand of iets dat de cliënt bedreigt. Meestal maken ze dan een pakje klaar waarmee de cliënt iets moet doen. Ook kunnen brujos gewaardeerde gasten zijn op een dodenwake (velorio). Zij lei-

De ‘brujería’ is in hoge mate beïnvloed door het spiritisme, een beweging die opkwam in het begin van de 19e eeuw en waarvan Allan Kardec (pseudoniem voor de Fransman Léon Rivail, 1804-1869) de vader was. Het spiritisme gelooft niet in een hemel of een hel. De gevolgen van wat we als mensen fout of goed doen zien we terug in volgende reïncarnaties. We hebben meerdere levens op aarde en we zijn op de wereld om onszelf te vervolmaken. Er is een God en we hebben een onsterfelijke ziel. Figuren als Christus zijn een soort afsplitsingen van God die navolging verdienen. Ook zegt het spiritisme dat iedereen in contact kan komen met geesten. Die opvattingen vinden ook we terug in de ‘Brujería’. Ze sluiten in menig opzicht aan bij de geestelijke bagage die de Afrikanen hadden meegenomen naar de Nieuwe Wereld en bij het geloof van de Indianen, de oorspronkelijke bewoners van de Amerika’s. Spiritisme Omdat de ‘brujería’ in de 20e eeuw een slechte reputatie kreeg heeft het spiritisme zich hiervan gedistantieerd om moeilijkheden met de autoriteiten te vermijden. Zo verscheen er in 1954 in Puerto Rico een boekje met de titel ‘Males del Medio Ambiente’ (Ziektes van de sociale omgeving). Daarin viel de arts J. Rodríguez Pastor namens het departement van Onderwijs het werk van volksgenezers, astrologen en spiritisten aan als zijnde middeleeuws en halfgaar. Ook stelde hij de verkoop van ‘magische rotzooi’ als drankjes, kruiden en poedertjes aan de kaak. Enkele decennia later werden

den dan de dienst (de meeste brujos zijn katholiek of protestant opgevoed en kennen de religieuze verhalen en gebeden). Zij zorgen er ook voor dat de geest van de overledene rustig kan vertrekken en niet op aarde achterblijft om het andere mensen lastig te maken. De moderne ‘brujería’ blijft op de hoogte van wat er in de maatschappij gebeurt. Moderne communicatiemiddelen worden niet geschuwd. Telefonische consulten en ‘behandelingen’ zijn mogelijk.

Hun cliënten kunnen mensen zijn die belangrijke posities in de maatschappij bekleden: ambtenaren van justitie, advocaten, bankiers, zakenlui en mensen uit de wereld van de media. Als de brujo (natuurlijk geldt dit ook voor de bruja) naar tevredenheid hulp heeft verleend dan kan het zijn dat hij hiervoor iets terugkrijgt in de vorm van informatie waarmee hij weer andere cliënten kan helpen. De brujo maakt ge- Botánicas komen veel in de regio voor, maar ook daarbuiten. Deze staat in Massachusetts in de Verenigde Staten. bruik van planten, kruiden en voorwerkelenreeks worden verwerkt. Ook heb ik trede gedaan onder invloed van, bijvoorpen die hij zelf kan maken, verbouwen onlangs nog gesproken met de rechtshis- beeld, religieuze erediensten uit Haïti of kopen in winkels die hierin gespecia- toricus Bastiaan van der Velden die van (Vodou) en Venezuela (María Lionza)? liseerd zijn (ook in Den Haag is zo’n win- 2006-2009 werkzaam was als hoofdme- Wat is de invloed hiervan op de kel. In Otrobanda zijn ze ook te vinden). dewerker aan de - toenmalige - UNA te bevolking? In Puerto Rico heten ze ‘botánicas’ (niet Willemstad, Curaçao. In zijn boek over te verwarren met de gewone apotheken of de rechtsgeschiedenis van Curaçao (‘Ik De antwoorden op de eerste vraag ge‘boticas’ die trouwens ook wel bepaalde lach met Grotius en alle die prullen van ven een verdeeld beeld te zien. Ansano spullen verkopen). De botánicas zorgen boeken’, 2011 Carib Publishing, Uitgeve- verwijst onder meer naar een verslag ervoor dat ze up-to-date zijn en betrek- rij SWP Amsterdam) schrijft hij in hoofd- uit het Archief NWIC van 20 november ken hun waar ook uit het buitenland. Je stuk 15 over Afro-Curaçaose rituelen en 1788, waarin vermeld wordt dat een aankan er ook beelden kopen van heiligen, de normatieve rol van populaire geloofs- tal Curaçaoënaars zich schuldig hebben Indiase godheden, Zuid-Amerikaanse ge- opvattingen. gemaakt aan ‘toverij of geheime konsten’ canoniseerde figuren, stenen en amulet- Wat mij opviel was hun voorzichtige en en ‘giftmenging’, waarvoor zij door Justen. respectvolle benadering van dit toch ge- titie in 1788 worden veroordeeld en gevoelige onderwerp. Als ik hun woorden straft met geseling en verbanning van Curaçao citeer of samenvat zal ik, waar dit rele- het eiland. Zij hadden hun praktijken Voor het schrijven van onderstaande vant is, hun namen erbij vermelden. volvoerd in ‘zeekere danshuyzen (...) alaantekeningen over het bestaan van Allen, Ansano en Harms hebben getracht waar met singuliere gewaden als ook belAfro-religieuze ceremonies op Curaçao een antwoord te formuleren op onder- len, trommen en instrumenten gedanst en gespeeld wierd, mitsgaders beesten geslacht, het bloed gestort en met mais gekookt, om aan omstanders uyt te deelen en andere diergelyke vreemde dingen meer (...)’ (zie ook A.M.G. Rutten, Magische Kruiden in de Antilliaanse folklore, Erasmus Publishing, Rotterdam 2003, p. 91 t/m 93). Het betrof hier duidelijk een bijeenkomst in een waarschijnlijk openbaar toegankelijk danshuis buiten de muren van de stad in Otrobanda. De hele gebeurtenis draagt een Vodou-achtig karakter. Er zullen ongetwijfeld meer van dat soort bijeenkomsten zijn geweest, maar duidelijkheid hierover is er niet. Het rechtvaardigt mijns inziens niet de conclusie dat er een gestructureerd en regulier soort AfroCaribische godsdienst op het eiland zou hebben bestaan.Wellicht komen er nog eens andere documenten boven water die meer licht werpen op dit soort zaken. Bob Harms vermeldt de ceremonie van het drinken van de ‘Awa di Huramentu’ aan het begin van de opstand van Tula in 1795, een plechtigheid die op een Afrikaanse oorsprong wijst. Iets dergelijks had in Haïti plaatsgevonden in 1791 toen de slaven in Haïti in opstand kwamen tegen het Franse gezag. Ik ben het met hem eens dat er in die tijd ‘tenminste de kennis aanwezig was van belangrijke elementen van rituelen en ceremonies’. Maar ook dat rechtvaardigt niet de conclusie van het bestaan van gestructureerde Afro-achtige erediensten. Zowel Ansano als Harms bevelen verder onderheb ik mij voor aanvullende informatie staande (hier in verkorte vorm weergege- zoek aan. gewend tot dr. Rose Mary Allen, Cura- ven) vragen: Rose Mary Allen is het meest uitgesproçaose onderzoeker en gastdocente aan ken in haar opvatting dat er ‘voor zover de mr. dr. Moises Frumencio da Costa Heeft er in vorige eeuwen op Cu- de bestaande onderzoeken uitwijzen’ op Gómez Universiteit (de vroegere UNA), raçao in enige vorm een Afro-Caribische Curaçao ‘vroeger geen gestructureerde Richenel Ansano, directeur van het Na- eredienst bestaan die te vergelijken is godsdiensten in de vorm van Santería tionaal Archeologisch en Antropologisch met, bijvoorbeeld, de Vodou in Haïti of (Cuba) en Vodou (Haïti en Santo DoMuseum en Bob Harms, hoofdredacteur de Santería in Cuba? Bedoeld wordt een mingo) bestonden. In haar proefschrift van TeleCuraçao, die mij uitgebreid in eredienst (c.q. ceremonieel) die met de verwijst zij wel naar geïsoleerde gevallen hun kennis over dit belangwekkende on- slaven is meegekomen in de 17e eeuw of van beschuldigingen van hekserij. derwerp hebben laten delen. Ik ben hen later. hiervoor zeer erkentelijk. Hun informatie Zoniet, wanneer hebben Vodouwas zeer waardevol en zal in deze arti- achtige erediensten op Curaçao hun in- (Wordt vervolgd)

6

zaterdag 6 april 2013

c u lt u u r

Inspiratie

Fotograferen versus schilderen In het huis van Nicole Hoogendijk wisselen foto’s en schilderijen elkaar af. Het is voornamelijk haar eigen werk. Foto’s zijn meer vertegenwoordigd. Dat komt omdat ze zich met name fotografe voelt. Schilderen heeft ze onlangs weer opgepakt, maar ze wil de diverse thema’s hierin nog verder uitwerken. Tekst: Victorine Stille Foto’s: Ken Wong

F

otografie en schilderkunst, twee verschillende disciplines die opvallend genoeg voor Hoogendijk ook twee verschillende inspiratiebronnen kennen. “Curaçao is de inspiratie voor mijn foto’s, met name de natuur.” Ze was ruim twee jaar toen ze naar Curaçao kwam. Ze ging naar Nederland en bezocht de kunstacademie in Utrecht. Niet lang na haar afstuderen kwam ze weer naar Curaçao. “Ik miste het eiland te erg. Curaçao is echt mijn thuis. Er heerst zo’n gevoel van vrijheid. Zelfs toen ik Nederland woonde, haalde ik mijn inspiratie uit de vakanties op Curaçao. Met dat werk ging ik verder in Nederland. De natuur, het strand en de zee van Curaçao in combinatie met lichamen zijn beelden die veel terugkomen in mijn fotowerk. Ik heb het geprobeerd met het Nederlandse strand, maar op de een of andere manier werkt dat niet.” Ze fotografeert een lichaam vaak vanuit een niet voor de hand liggende hoek. Dit zorgt ervoor dat de toeschouwer altijd even iets langer naar de foto blijft kijken. “Ik vind niet dat de kijker er per se in hoeft te zien wat ik erin zie, maar ik vind het leuk als het werk vragen oproept.” Kenmerkend voor de fotografie van Hoogendijk is haar puurheid. “Ik bewerk mijn foto’s nooit. Het gaat om pure natuur. Een foto moet gewoon goed zijn als je hem neemt. Ik wil fotograferen zoals de mensen zijn, met rimpels, ongemanicuurde nagels, kippenvel, alles mag erop. Dat geldt trouwens ook voor de foto’s die ik in opdracht maak. Bijvoorbeeld voor een bruiloft. Natuurlijk zet ik de mensen er zo mooi mogelijk op, maar achteraf bewerken vind ik nep.”

Heden versus verleden Schilderen heeft ze twee jaar geleden weer opgepakt. “Mijn inspiratie voor mijn schilderkunst komt voornamelijk voort uit mijn eigen dagboekfragmenten, herinneringen en brieven. Ik schrijf veel en verwerk die teksten met een krullend handschrift in mijn schilderijen. Daarnaast ben ik een enorme bewaarder. Zo heb ik laatst een schilderij gemaakt van mijn oma en daarin letterlijk de treinkaartjes verwerkt die ik kocht om naar haar toe te gaan. Mijn schilderkunst uit mijn academietijd staat heel erg in het teken van afscheid nemen van het meisje zijn en dat je op jezelf gaat wonen. Het heden en de band met het verleden spelen nog steeds een belangrijke rol in mijn schilderijen.” Staan de twee disciplines dan volledig los van elkaar? “Nee, ondanks dat mijn fotografie echt anders is dan mijn schilderen komt in beide het beeld ‘vleugels’ vaak terug. Vleugels zijn een metafoor voor ‘vrij zijn’. Altijd als ik Nederland was, wilde ik zo graag naar Curaçao dat ik wenste dat ik vleugels had om er zelf even heen te vliegen. Ze staan ook voor ‘je vleugels uitslaan’ en ‘op eigen benen leren staan’. Als laatste verwijzen de veren van de vleugels naar de oorspronkelijke bewoners van Curaçao, de Indianen.”

De natuur op Curaçao, met name het strand, is een grote inspiratiebron.

Fotograferen of schilderen? “In fotografie heb ik een vaste stijl. Met schilderen heb ik diverse thema’s die me aanspreken en die ik nog meer wil uitwerken. Het zijn voor mij twee tegenpolen. Voor fotografie ga ik naar buiten en dat kan ik overal. Schilderen doe ik binnen en alleen als ik de rust ervoor heb. Maar ik zou niet zonder een van de twee kunnen.”

Culturele Agenda Astrid van Dorp Bij Albert Heijn Zeelandia krijgen kunstenaars een kans hun werk te laten zien. Elke maand hangt er nieuw werk aan de muur van het Allerhande Café van de supermarkt. T/m 30 april zal er kunst hangen van Astrid van Dorp. Zij werd in Nederland geboren en woont nu al ruim 10 jaar op Curaçao. Ze heeft haar atelierArt2gether op de weg naar Boca St. Michiel waar iedereen welkom is vrijblijvend te komen kijken naar haar doorlopende exposities thuis. Het eiland inspireert haar steeds weer en graag geeft ze haar enthousiasme en passie door op schilderdoek en in de vorm van schilderlessen. De kunstwerken die te zien zijn deze maand op de kunstmuur van Albert Heijn zijn geïnspireerd door alle mooie zonsondergangen die ze steeds mag zien op Boca St. Michiel. Ze noemt het de cadeautjes van het universum en de horizon is het boeiende middelpunt en geeft rust. Atelier Art2gether is te vinden aan de Kaya Ma Pieternella M12 (afslag St. Michiel) waar haar werken te zien en te koop zijn. Ook geeft ze er schilderlessen en workshops. Voor meer informatie kunnen belangstellenden bellen met Astrid van Dorp op telefoonnummer 515 3141. Happy Glass Een ieder is van harte welkom vanaf dinsdag 9 april om de expositie ‘Happy Glass’, glassculpturen van Louis la Rooy te bezoeken bij Landhuis Bloemhof. Louis la Rooy is geen onbekende hier. Hij exposeerde in 2010 ook in Landhuis Bloemhof. Deze expositie zal nog t/m 4 mei te zien zijn. Louis la Rooy (Amsterdam, 1947) maakt sinds 1966 de mooiste ontwerpen bij Van Tetterode in Amsterdam. Landhuis Bloemhof is open van dinsdag t/m zaterdag van 09.00 tot 14.00 uur en is gelegen aan de St. Rosaweg 6. Concert Martina’s De Curaçaosche Kunstkring nodigt met trots iedereen uit voor het concert van de broers Jorge en Harold Martina in de Fortkerk op dinsdag 9 april om 20.00 uur. Kaarten à 40 gulden zijn te koop bij Albert Heijn, Bruna, Mensing’s en

monade bij aankomst inbegrepen. Deelname is uitsluitend mogelijk bij opgave via tel: 864 1950, 518 7265 of per mail: [email protected] Workshops Bloemhof

Horizon 3 van Astrid van Dorp.

op de dag zelf aan de poort; studenten en jeugd betalen 10 gulden. Jorge Andrès Martina (1963) en Harold Eugenio Martina (1967) zijn broers uit een zeer muzikale Antilliaans-Colombiaanse familie. Ze genoten een bevoorrechte jeugd die in het teken stond van de klassieke muziek. Terwijl Harold koos voor de piano raakte Jorge meer en meer geinspireerd om zijn stem als instrument te gebruiken. Beiden bleken al snel niet alleen een bijzondere gave te hebben, maar tevens een sterke voorkeur om samen te musiceren. Zij hebben reeds vele optredens op hun naam staan in Nederland, Colombia, Curaçao, Frankrijk, Italië en Polen. Jorge beschikt over een warme en volle tenorstem. Hij heeft zangles gehad van onder anderen de zangpedagogen Leny Stappers en Jeanne Companjen en masterclasses gevolgd bij mezzosopraan Marion van den Akker. Jorge trad als solist op met verschillende koren. Onder meer in de Misa Criolla van de Argentijnse componist Ariel Ramirez en in de humoristische cantate de Schipbreuk van de Nederlandse componist Johan Wagenaar. Tevens trad hij op onder begeleiding van de pianisten Wim Statius Muller en Paolo Francese en violist Xander Nichting. Harold heeft onder toezicht van zijn vader zijn muzikale vorming genoten bij onder anderen Iman Landheer, Ruth Linder, Martin Kaptein en zijn oom, concertpianist Harold Martina. Op de cd ‘Danza’ van zijn oom Harold Martina heeft Harold in 1993 meegespeeld met een aantal Quatre Mains-stukken. Jorge en Harold hebben door de jaren heen een veelzijdig repertoire ontwikkeld dat beïnvloed is door zowel Europese als Latijns-Amerikaanse en Antilliaanse componisten. In

een avondvullend programma brengen ze u een selectie van hun onlangs uitgebrachte cd EnCanto ten gehore, met daarin onder meer lokale composities van Joseph Corsen, Jacobo Palm en Rudy Chang en ook composities uit ZuidAmerika: Alberto Ginastera, Carlos Guastavino, Carlos Gardel, Astor Piazzolla, Tata Nacho, Ariel Ramirez, Teresa Parodi en van Europese componisten als Fernando Obradors, Jules Massenet en Francesco Paolo Tosti.

Bij Landhuis Bloemhof beginnen binnenkort de volgende workshops: woensdag 9 april van 18.00 tot 20.00 uur voor 175 gulden (t/m 30 april) ‘Model in a story’ met Dominique Ebbeng. Live modellen zullen worden geportretteerd maar de setting zal op een ieders eigen fantasie gebaseerd zijn met een variëteit aan materiaal. Zaterdag 13 april ‘Plaster Sculptures’ met Serena Israel van 09.00 tot 14.00 uur 250 gulden voor drie sessies (lunch en basismateriaal inbegrepen). Voor meer info kan gemaild worden naar [email protected] of gebeld naar 737 5775 tijdens openingstijden dinsdag t/m zaterdag van 09.00 - 14.00 uur. Sorpresa di man De cursus Sorpresa di man is een nieu-

we creatieve cursus voor kinderen van 6 tot 12 jaar, elke donderdagmiddag van 14.30 tot 16.30 uur bij Gallery Alma Blou, te landhuis Habaai. Het gaat niet om een mooi resultaat, maar om het ontwikkelen van het kijken en de fantasie. Tijdens deze middagen gaan de kinderen in een kleine groep knutselen, dichten en verhalen schrijven waarbij hun eigen fantasie en creativiteit tot uiting komt. De kinderen mogen zelf voorwerpen meenemen die ze niet meer gebruiken of die kapot zijn om die een tweede leven te geven. Sorpresa di man begint aanstaande donderdag en zal op iedere donderdag worden gehouden. Inschrijven voor een maand kost 100 gulden gulden, 25 gulden per les. Inschrijven kan voor aanstaande woensdag. Voor meer informatie: Gallery Alma Blou, Landhuis Habaai, Fr. Radulphusweg 4, Telefoonnummer: 462 8896/[email protected] Nieuws op cultureel gebied? Stuurt u zo spoedig mogelijk uw info naar agenda. [email protected]

Landhuis Ascencion Zondag 7 april is er open huis op Landhuis Ascencion. De toegang is gratis. De dag vangt om 10.00 uur aan met een oecumenische kerkdienst. De voorganger is vlootaalmoezenier Frans Kerklaan met als thema ‘Geloof in de liefde’. Voor de kleintjes is er kindernevendienst. Om 11.00 uur is er een rondleiding om en door het fraai gerestaureerde en gemeubileerde landhuis. Bij het landhuis worden lokaal vervaardigde souvenirs tentoongesteld en verkocht. Er zijn koele drankjes verkrijgbaar, lekkere pasteitjes, cake en verse pruimentaartjes. Dagspecial is een bami-schotel; ‘Kwartetto Klasiko I Romantico ‘ zorgt voor gezellige muziek en dans. Rondleidingen Landhuis Ascencion zijn er op donderdag 11, 18 en 25 april. Vanaf 08.30 uur staat de koffie klaar. De beheerder brengt de bezoeker op de hoogte van de bijzonderheden en wetenswaardigheden van het Landgoed Ascencion en de flora en fauna in het omliggende natuurgebied. De rondleiding duurt ruim een uur. Deelname bedraagt 10 gulden, koffie, cake en li-

Astrid van Dorp exposeert deze hele maand in Albert Heijn.

zaterdag 6 april 2013

F i l m

&

7

l i t e r at u u r

Curaçao op Curaçao Internationaal Film Festival Tussen de internationale films, waarvan veel uit de regio, draaien op het Curaçao International Film Festival Rotterdam (IFFR) ook een aantal films die op Curaçao zijn opgenomen.

E

nkele grote namen uit de salsawereld kwamen tijdens de laatste editie van het Curaçao North Sea Jazz Festival samen onder leiding van producer Sergio George.Op het podium stonden 31 augustus jongstleden Marc Anthony, Oscar de León, Cheo Feliciano, Willy Chirino, Charlie Zaa, Jose Alberto ‘El Canario’, Tito Nieves, Nora van Roquesta de la Luz, Luis Enrique en Andy Montañez. De Amerikaans-Venezolaanse regisseur Pablo Croce legde dit vast in een swingende documentaire: Salsa Giants. Backstagebeelden, opnames van de repetities, archiefmateriaal en persoonlijke interviews met muzikanten en uiteraard veel beelden van het concert zelf. De film is vanavond te zien tijdens het Curaçao International Film Festival Rotterdam (IFFR) om 20.30 uur bij The Cinemas. De entreeprijs voor de films tijdens het festival bedraagt 13,50 gulden, behalve de ochtendspecials die twee voor de prijs van één zijn. Op Curaçao werd ook de korte film Quarantine opgenomen. Dit is het eerste deel van de dansfilmserie Another Building waarin via dans een verhaal wordt verteld, met een belangrijk historisch gebouw als context en locatie. In Quarantine observeert een oudere man een jonge versie van zichzelf, dansend in een gebouw op Curaçao waar ooit tot slaaf gemaakte Afrikanen in quarantaine gingen op hun weg naar Amerika. Regisseur is Gabri Christa, geboren en getogen op Curaçao en momenteel woonachtig in New York. Ze is choreograaf en performer, producent en filmmaker. De choreografieën en korte films van Christa werden diverse keren bekroond. De cast bestaat uit Kyle Abraham en Marcel Stomp. Camerawerk en mon-

tage is van Dolph van Stapele. de muziek is van Vernon Reid. Deze film van 9 minuten is de voorfilm van Maria Full of Grace (vandaag 18.30 uur en morgen 20.30 uur) en Un día sin Méxicanos (morgen 14.00 uur). Een andere Curaçaose korte film is E Jardinero. In 8 minuten worden klassenverschillen neergezet. Een toevallige ontmoeting op de veranda van een ziekenhuis loopt uit op een pijnlijke confrontatie tussen arm en rijk. Beide patiënten hebben dezelfde ziekte. De een liet zich met succes opereren in Amerika. De andere, zijn tuinman, heeft minder geluk. Maar wie is er nu beter af? Jo Henriquez uit Aruba is de producent en regisseur. Hij doorliep de Tisch School of Arts in New York en volgt momenteel een vervolgopleiding in filmproductie aan het American Film Institute. Hij produceerde en regisseerde diverse korte films en een speelfilm en was

Het quarantainegebouw dient als decor voor de korte dansfilm Quarantine.

in New York regieassistent voor de Nederlandse film Alles is familie. Ook stelde hij een filmprogramma samen voor Art Rules Aruba. Coproducent is German Gruber Jr. Fifi Rademaker en Clark de Windt maken deel uit van de cast. E Jardinero wordt vertoond voorafgaand aan Eles Voltam (They’ll Come Back), vanavond om 22.30 uur en morgen om 20.15 uur.

Documentaire over Capricorne: De Wonderboom Tweemaal is er de gelegenheid om de documentaire De wonderboom; Kunst van Capricorne over José Maria Capricorne te zien.

D

e Wonderboom wordt morgen, zondag 7 april om 11.30 uur vertoont tijdens het Curaçao International Film Festival Rotterdam dat in The Cinemas wordt gehouden. Het gaat om een dubbelvertoning met Vrede - Herinneringen aan Anton de Kom, een documentaire waarin de kinderen van de Surinaamse schrijver, activist en verzetsheld terugkijken op hun jeugd. Herinneringen worden geïllustreerd met archiefbeelden en beelden van het Suriname en Nederland van nu. Gallery Alma Blou Gallery Alma Blou vertoont de film over Capricorne die 40 minuten duurt ook. Dit gebeurt op zaterdag 13 april. Er is ook een begeleidende tentoonstelling. Het hele evenement duurt van 17.30 tot 20.00 uur en vindt plaats op het terras van Landhuis Habaai. De Wonderboom is een film van Tanja Fraai en Mike Ho-Sam-Sooi. In 2011 vatte Fraai het plan op, ter ere van de 80e verjaardag van José Maria Capricorne een documentaire te maken van deze bijzondere kunstenaar van Curaçaose bodem. Ondanks het feit dat Capricorne alweer heel wat jaren in Nederland woont, blijft Curaçao het land waar hij met hart en ziel aan verbonden is. Hij volgt alle gebeurtenissen die zich voltrekken op het eiland nauwkeurig en belt ook wekelijks met verschillende mensen om hun opinie te horen. Kunst en de natuur blijven zijn grootste zorg en hij kan het nog steeds niet vatten dat de kunstacademie niet meer bestaat en dat men het terrein van Wechi zomaar heeft platgeschaafd. Fraai heeft hem uitgebreid geïnterviewd over zijn leven, zijn kunstenaarschap en wat hem bezighoudt. Op Curaçao heeft ze verzamelaars van Capricorne bezocht om zo een indruk te krijgen van de binding van deze bijzondere kunstenaar met de Curaçaose bevolking. Dit resulteerde in ‘De Wonderboom ‘. De film is in het Nederlands en Papiamentu, met Engelse ondertiteling. De première van deze documentaire is op zondag 7 april in The Cinemas, als onderdeel van het International Film Festival. De film wordt ook in het Portugees vertaald en op lokale filmfestivals in Brazilië aangeboden. Wat Fraai zelf zegt over de film: ‘De Curaçaose kunstenaar José Maria Capricorne (1932) staat centraal in de documentaire De Wonderboom. Waarom

Een still uit E Jardinero.

Marc Anthony, te zien in Salsa Giants.

Letra Chinua Achebe

Vorige maand overleed Afrika’s beroemdste auteur Achebe, afkomstig uit wat ooit Biafra heette. Geboren in 1930, groeide hij op tijdens het En-

gelse koloniale systeem. Toen Nigeria in 1960 de onafhankelijkheid verkreeg, werden diverse stammen bijeen gevoegd tot wat Nigeria moest worden. De leiding kwam in handen van conservatieve NoordNigeriaanse islamieten, die er met hulp van onderdrukking iets van probeerden te maken. De coup van 1966, gepleegd door enkele officieren afkomstig van de Igbo stam, waartoe ook Achebe behoorde, was het begin van de wrede Biafra-oorlog, die uitliep op structurele onderwerping van de na uithongering overgebleven Igbo’s. Vlak voor zijn dood verscheen There was a country; A personal history of Biafra waarin Achebe zijn

visie geeft op deze geschiedenis van Nigeria. Daarvoor werd hij vooral beroemd door zijn eerste grote roman When things fall apart (1958; Een wereld valt uiteen) in talloze talen vertaald. Er volgden nog enkele prachtige romans. Ook werd hij bekend om zijn spreekwoorden: “Wij weten waar maïs te zaaien, maar wie heeft de grootse Iroko-boom gezaaid? Deze boom kiest zelf zijn plek. Zo is het ook met de grootheid in de mens.” Nelson Mandela noemde hem de ‘zachtsprekende man in wiens gezelschap gevangenismuren wankelden’. Bocas-prijzen De belangrijke Bocas-poëzie-

prijs is dit jaar toegekend aan Kendel Hippolyte uit St. Lucia voor zijn bundel Fault Lines (2012), vorig jaar in de Ñapa besproken. De prozaprijs ging naar Monique Roffey uit Trinidad voor haar roman Archipelago over verlies en de daaropvolgende ontdekking van nieuw inzicht, terwijl de es-

Capricorne? Ik vind zijn kleurenwereld ker vanuit haar woonplaats Amsterdam. betoverend. Hij creëert een magische Ze werkte 10 jaar voor de Caribische wereld die sprookjesachtig aandoet en redactie van Radio Nederland Wereldde Caribische omgeving een nieuwe di- omroep en heeft sinds een aantal jaren mensie geeft. Elke penseelstreek is Cura- haar eigen bedrijf. Ze maakt mediaproçao. Waarom woont de kunstenaar dan ducties, treedt op als dagvoorzitter en toch al vijfentwintig jaar in Nederland, heeft nu haar eerste langere documenvraag ik me af. Via het schilderij dat bij taire gemaakt. mijn ouders boven de bank hangt start ik mijn zoektocht. Capricorne, een gebo- Mike Ho-Sam-Sooi (1954) is geboren ren Curaçaoënaar, heeft in de jaren ze- in Paramaribo en op jonge leeftijd naar ventig (mede) de Akademia di Arte, de Nederland gekomen om zich daar als Kunstacademie opgericht op het eiland. acteur/regisseur te ontwikkelen. Sinds Zijn passie is de ‘gewone’ zwarte Cura- enkele jaren werkt hij vanuit z’n eigen çaoënaars te stimuleren zich te uiten in bedrijf LUKUfilms als cameraman/editor hun creativiteit. Of het nu gaat om een samen met Fraai aan diverse mediaprokind dat een boom tekent of een jonge ducties. kunstenaar die zijn omgeving uitdrukt. Emancipatie, het jezelf ontwikkelen en uitdrukking geven aan je afkomst door middel van kunst. De vraag is of Capricorne erin geslaagd is om de Kaminda yerba no por keda bèrdè, Curaçaoënaar ver- pasó solo ta kima tera hasi stòf. der te laten eman- Kaminda mucha chiki ciperen door kunst. ta landa den awa maron Hoe denkt hij daar entre seru y dam, zelf over en hoe be- einan mi a nase. oordelen anderen dat?’ Islanan sin lenga. Tanja Fraai (1971) Islanan sin bandera. werkt als zelfstan- Semper wardando riba un momento di inspirashon dig programmama- di un lider sin vokashon pa guia nan dor di tempunan bruhá na man di hendenan frustrá. Esei ta mi patria.

sayprijs zal worden uitgereikt aan de Guyanese essayist en politicus Rupert Roopnaraine, die The Sky’s Wild Nose publiceerde. Bij de opening van het Bocasfestival op 25 april in Port of Spain zal uit deze drie de hoofdprijs bekend worden gemaakt.

Ars Poëtica Poëtica Ars

Mi patria Kaminda mi a nase

Kaminda milagernan ta pasa, pasó bosnan di no-kreyentenan tòg ta jega shelu. Kaminda hopi ta sinta warda, pero nada no ta pasa, y loke ta pasa, ta pasa pokopoko, einan mi a nase. Islanan yen di promesa. Islanan yen di speransa. Semper sperando un futuro mihó ku ta warda riba nan aweró, djis tras di porta di un diputado moderno ku no por skapa di e pasado di su partido. Esei ta mi patria. Kaminda solo ta laga su mes baha den e brasanan seduktor di laman. Kaminda kinikini ta bula bin for di shelu haltu, pa bin mata i kome e pober totolika chikí ku a pèrdè su kaminda den e mondi ku no tei mas. Einan mi a nase. TLCannegieter ([email protected])

8

zaterdag 6 april 2013

va r i a

Huntu Kòrsou

Gezondheid ‘2013 beste moment voor klimaatactie’

Lang leve onze monumenten ontvang

Door een samenloop van

ik allerlei folders met

omstandigheden is 2013

aanbiedingen en acti-

het meest veelbeloven-

viteiten die ik zo snel

de jaar in lange tijd om

mogelijk in de papier-

grootschalige actie tegen

bak gooi. Maar op een

de klimaatverandering

dag ging dat geheel an-

te ondernemen. Dat zegt

ders.

de toonaangevende Brit-

Tekst: Shakti-Aroena Lakhi

se econoom Nicholas

M

Stern.

Regelmatig

ijn aandacht werd namelijk getrokken door een felblauw gekleurd A4tje dat met de krant was meegekomen. Het was een uitnodiging voor de tiende Monumento Habrí ‘12, dat dit keer in het teken stond van de Area di Kura di Otrobanda. Een stadswandeling door het Koralengebied van Otrobanda, waarbij een kleine dertigtal gebouwen uit medio negentiende eeuw bezocht kon worden door het publiek. De prachtige foto’s op de folder lieten een tipje van de sluier zien. Panden die representatief zijn voor onze, zoals de folder aangaf: ‘rijke historische architectuur’ en die een beeld schetsen van het leven van toen. Onze geschiedenis, cultuur, roots en basis van ons bestaan. Nee, dit ‘papiertje’ kon ik zeker niet weggooien. Want het is een column waard. Een verhaal dat gaat over het belang van dit initiatief van Fundashon Pro Monumentu (ProMo) voor onze duurzame ontwikkeling. ProMo is in 1993 opgericht met als doel de Curaçaose bevolking bewust te maken over de waarde van onze

monumenten en het belang van het behoud hiervan. Daarnaast waakt zij over de instandhouding van het cultureel erfgoed van Curaçao. Hierbij werkt zij onder meer samen met organisaties als Monumentenzorg, N.V. Stadsherstel Willemstad en het Nationaal Restauratiefonds die ook streven naar het behoud van onze historische gebouwen.

het gebied behalve monumentale gebouwen, ook rijk is aan bijzondere natuur. Samen met deze stichtingen pleit zij daarom voor erkenning van het Caracasbaaischiereiland als Nationaal Park, zodat het hele gebied behouden blijft en de lokale bevolking en toerist te allen tijde kunnen genieten van al het moois dat er te vinden is.

De stichting kwam in beeld toen destijds de eigenaar van bioscoop Cinelandia aan het Wilhelminaplein dit gebouw wilde slopen. Dit in Art Deco-stijl gebouwde pand heeft volgens ProMo een hoge historische waarde en is onderdeel van ons cultureel erfgoed. Het is haar gelukt dit gebouw in 2011 aan te merken als beschermd monument. De activiteit waar ik voor het eerst van ProMo hoorde was in mei 2012 tijdens de Open Monumentendag van Caracasbaai. Die keer werd het evenement mede georganiseerd door natuurorganisaties als Amigu di Terra, Curaçao Footprint Foundation en Carmabi. Dit omdat

ProMo maakt ons bewust van het belang van onze historische rijkdom. Met haar werk draagt zij bij aan waardering en respect voor onze cultuur. In mijn ogen is dit van onschatbare waar-

de voor het bindingsgevoel van onze samenleving, wat onmisbaar is voor het creëren van een ‘better quality of life’ op Curaçao. Eigenlijk vind ik het jammer dat dit evenement niet veel vaker georganiseerd wordt. Zodat wij continu herinnerd worden aan en bewust worden gemaakt van de intrinsieke waarde van onze monumenten. En dat wij dit kwetsbare stukje geschiedenis dienen te koesteren en te beschermen als een pasgeboren baby. Meer informatie: www.monumento.com.

“D

e huidige combinatie van politieke factoren zal niet snel overtroffen worden”, zei Stern eerder deze week in een toespraak voor het Internationaal Monetair Fonds (IMF). Hij verwees naar de beloftes van de leiders in zowel de Verenigde Staten (VS) als China, die allebei geen rekening hoeven te houden met nieuwe verkiezingen. Er is ook steun voor klimaatactie van het IMF, de Wereldbank en de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO), Europese leiders en veel ontwikkelingslanden. “Kijk naar de plannen in Ethiopië, Mexico, Zuid-Afrika. Die landen zijn partnerschappen aangegaan en nemen dit probleem ernstig”, zei hij. “2013 is het beste jaar om de politieke wil aan te zwengelen die tot nog toe te zwak was.” Risico’s onderschat Stern is de auteur van een baanbrekend rapport uit 2006 voor de Britse regering, waarin de economische impact van de klimaatverandering werd onderzocht. Het rapport was een alarmsignaal voor beleidsmakers over de

Ir. Shakti-Aroena Lakhi is voorzitter en medeoprichtster van Huntu Kòrsou. Een stichting die zich inzet voor een ‘better quality of life’ op Curaçao. Meer lezen over dit initiatief: www.huntu-korsou. org en www.facebook.com/HuntuKorsou .

Nicholas Stern hield zijn toespraak op een evenement georganiseerd door het IMF en het World Resources Institute.

hele wereld. Maar in zijn toespraak zei Stern dat de studie de risico’s achteraf gezien ‘ernstig onderschat’ heeft.

klimaatmodellen om de impact op menselijke levens en de welvaart beter te kunnen inschatten. “Als we de vernietigende gebeurtenissen van de laatste eeuw moeten beschrijven, zoals de wereldoorlogen of de Holocaust, dan doen we dat niet met uitspraken over het bruto binnenlands product”, zei hij. “We moeten leren om risico’s te beschrijven, zo goed als we kunnen, in al hun dimensies, waaronder verlies van levens. Wat hebben we ervoor over om dat risico te verminderen?”

Vandaag hoger “De uitstoot is vandaag hoger dan we toen dachten en sommige gevolgen dienen zich veel sneller aan”, zegt hij. “We hebben niet genoeg gezegd over de interactie tussen ecosystemen. Bovendien zien we nu in dat de gevolgen veel belangrijker zullen zijn dan we dachten. Veel zaken zijn niet opgenomen in de modellen, omdat wetenschappers ze nog niet helemaal begrijpen.” Een ander probleem met de modellen is dat ze geen rekening houden met blijvende schade, zegt hij. “Na de overstromingen in Pakistan in 2007 werden sommige delen van het land twintig jaar terug in de tijd geworpen. Maar als dergelijke rampen bijvoorbeeld om de tien jaar zouden gebeuren, kunnen we met de huidige modellen daar geen uitspraken over doen.” Nieuwe modellen De econoom pleit daarom voor een nieuwe generatie

Stern ergert zich aan sommige aspecten van het huidige klimaatdebat. Zo waarschuwt hij tegen de huidige tendens om de strijd tegen de klimaatverandering te plaatsen tegenover banen en economische groei. Hij wijst ook op de ‘acute contradictie’ in de mening dat de huidige olieen gasprijzen - die alom als te laag worden beschouwd - in overeenstemming gebracht kunnen worden met de doelstelling om de klimaatverandering onder de 2 graden Celsius te houden.

Puzzels PRIJSPUZZEL HORIZONTAAL: 1. Grote bijl; 4. nader ingaan op iets; 10. zeepwater; 13. brak; 15. Europees gebergte; 16. gewicht; 17. afzonderlijk; 19. bewonderaar; 20. wie betaling vordert; 21. breuk; 23. aanvang; 25. boom; 27. zoon van (voor Schotse namen); 29. bijbelse figuur; 30. tandeloos zoogdier; 31. Indische dakbedekking; 33. nis; 34. echtgenoot; 36. soort slee; 37. overdreven; 38. dwarsmast; 39. muzieknoot; 40. Atlantisch bondgenootschap; 42. dotterbloem; 43. zeevis; 45. klaar; 46. kwaadaardige vrouw; 48. elektrisch geladen deeltje; 50. bijbelse stad; 51. stelling; 53. alvorens; 55. weide met etgras; 57. roeipen; 59. rijwiel; 61. steler; 62. versteende moeder; 64. oude naam voor Thailand; 65. een zekere; 66. werkplaats van een bakker; 67. groente.

ANAGRAM

C RY P T O - O V E R L A P P E R

Op elke verticale regel dient een woord van vier een van vijf en een van zes letters te worden ingevuld. Het woord van vijf letters bestaat uit de letters van het voorgaande woord plus 1, het woord van zes letters bestaat uit de vijf letters van het voorgaande woord plus 1. Als de hele puzzel juist is ingevuld, vormen de letters op de vet omlijnde regel een woord.

1

2

3

4

5

6

7

8

9 10

Op elke regel twee woorden invullen. Twee of meer eindletters van het eerste woord zijn meteen de beginletters van het tweede woord.

1

2

3

4

5

6

VERTICAAL: 1. Sierstruik; 2. vogel; 3. morsdoekje; 5. Engelse ontkenning; 6. greep; 7. papegaai; 8. uitgelezen mogelijkheid; 9. oude lengtemaat; 10. heilige; 11. Spaanse uitroep; 12. aandeel; 14. landloper; 16. pover; 18. brandgang; 20. dwaas; 22. koude lekkernij; 24. middel tegen verkoudheid; 26. stang; 28. voegwoord; 30. afscheidsgroet; 32. artikel; 35. Noorse godheid; 40. epiloog; 41. bombarie; 43. veldspaathoudend gesteente; 44. kantzuil; 47. rondedans; 49. uitroep van opluchting; 51. cijfer; 52. azijn; 53. koorhemd; 54. tocht; 56. chemisch element; 58. eveneens; 60. hoeveelheid; 62. achter; 63. bijwoord.

7

8

HORIZONTAAL: 5. Kom maar op met het hout! (3); Een bevroren waterballet opvoeren (8); 6. Koker die niet opkomt (7); Als melkleverancier is het een klier (4); 7. Beledig met vrucht! (5); Juridisch jargon om te slijpen (8); 8. Die mensen maken Job werkschuw (7); Vangt de ontlasting (minder actief) op (5); VERTICAAL: 1. Het beroep van imker? (5); Houdt korfballers bezig (7); 2. Voor de feestdagen is de jongen een meneer (6); Geen kerel te zien op deze route (7); 3. Geen zin in een akelig gevoel (6); Houdt van drank om te vieren (7); 4. Niet langdurig gewezen op een bericht (5); Vragenlijst (6)

1. Dierenverblijf, kaartenboek, hard gesteente 2. ritmische beweging, vierdeurs personenauto, niet hetzelfde; 3. voedsel, lijmerig spreken, metselspecie; 4. mestvork, bijenhouder, volksvermaak; 5. platvis, vreugde, gezellin; 6. borrel, radiotoestel zonder versterker, kaartkleur; 7. broedplaats, ijverig, kompasstreek; 8. reukorgaan, kinderjuffrouw, weegtoestel; 9. losse naad, schaakstuk, de oudste; 10. slot, loofboom, splitsing. Uit de inzendingen van de Amigoe-puzzel van vorige week is als winnaar van de Uit de inzendingen van de Amigoe-puzzel van vorige week is als winnaar van de weekprijs weekprijs van 25 gulden getrokken:

van 25 gulden getrokken:

Roos RidderplaatE. Tjen-A –Kwoei Wederfoort Stadionweg 19-A St. Michielsweg 27 De winnaar kan Aruba zijn/haar prijs na identificatie ophalen op het kantoor van de AmiCuraçao goe. Curacao: Kaya Fraterna di Skèrpènè z/n tot drie uur n.m. Aruba: Patiastraat 13, tijdens kantooruren. Bonaire: Shon Ma Carolina, Nikiboko Noord 18.Curacao: De winnaar kan zijn/haar prijs na identificatie ophalen opKaya het kantoor van de Amigoe.

In deze mengelmoes van letters zijn al de onderstaande woorden verstopt. Streep alle woorden door. De resterende letters vormen dan regel voor regel van links naar rechts gelezen de oplossing van deze puzzel.

R

T

P O T

S

S IJ R

P

S

S

S

E N

L

E

W D N A

T

D

T

E

D

E

L

O B M A R A C N

I

O

IJ G

I

K

R

E

K N A

L

I

H G

I

T

W A K

T

T

R A K U N E

U S

K

L

H A

T

L

A

N O O

L

O C

P

R

E

E O

I

R

F

E

Z

D B A R H

F

E

I

A

L

O R

D A U T

I

L

N N

F

F

E

E

F

I

O T

F

E U

R

T

L

O

L

B

E O M U E N

L

E

L

C A H H S G A K

E

C N A

S G E

F

R

F

T N

S

R

S

E M E N N A A A

E

S

Begin bij vakje 1. Bij elk volgend cijfer begint een nieuw woord. De laatste letter van een woord is telkens de eerste letter van het volgende woord. Bij goede invulling, is in de licht gekleurde vakjes een woord te lezen.

1

2

I

E

T

R A N A K

Ginds Hoes Informateur Kanariegras Matig Mits Naaidoos Plus Prijsstop Rail

Schelf Schutten Snelbuffet Steeg Suffolk Tandwiel Tanker Teheran Zenuwlijder

SUDOKU

3

4

5

Kaya Fraterna di Skèrpènè z/n tot drie uur n.m. Aruba: Bilderdijkstraat 16-2, tijdens kantooruren.

© Puzzelland/130406

C N A R

S A R G E

Aannemer Agent Antipathie Carambole Duoblok Elektra Erfgerechtigd Facade Franc Francofielen

M H E

C

A R U R

I

A M S G N T

A A D N T E

T

I

PUZZELSLANG

Oplossingen moeten zowel op Curaçao als Aruba zijn ingediend op woensdag Oplossingen moeten zowel op Curaçao als Aruba zijn ingediend op woensdag voor 12:00voor uur. 12:00 uur. Gelieve duidelijk op te devermelden: enveloppe te vermelden: Amigoe-puzzel. Gelieve duidelijk op de enveloppe Amigoe-puzzel. Vanuit Bonaire kan de oplosVanuit Bonaire kan de Curaçao: oplossing gefaxt 767-4744. worden naar Curaçao: (00599-9) sing gefaxt worden naar (00599-9) De prijzen vervallen na drie767-4744. maanden.

O P L O S S I N G E N VA N V O R I G E K E E R

WOORDZOEKER

1. Vader; 2. vermakelijk; 3. drietal; 4. muziekinstrument; 5. beminnelijk.

Prijspuzzel: HORIZONTAAL: 1. Plengen; 6. zaklamp; 12. bali; 14. hoos; 15. nu; 17. po; 18. eau; 20. of; 21. ze; 22. lik; 24. bankier; 25. pop; 26. oke; 28. dat; 29. dra; 31. kauw; 35. oder; 37. afbetalen; 38. oren; 40. draw; 43. eta; 45. kea; 47. koe; 48. hik; 50. loodlijn; 51. nar; 53. en; 54. os; 55. mat; 56. al; 58. uw; 59. loet; 61. grof; 63. stemmen; 64. rosbaar. VERTICAAL: 1. Pijnlijk; 2. eb; 3. nap; 4. globe; 5. ei; 7. ah; 8. koord; 9. lof; 10. as; 11. pieper; 13. vakantiedag; 16. ui; 18. end; 19. uit; 21. zo; 23. kou; 25. pad; 27. kwant; 30. rondo; 32. air; 33. obi; 34. ala; 36. era; 38. onheus; 39. eek; 41. ren; 42. wirwar; 44. alsem; 45. kom; 46. alt; 47. knars; 49. in; 52. au; 54. oom; 57. lob; 59. le; 60. te; 61. go; 62. fa. Crypto-overlapper: Horizontaal: 5. Giersleep; 6. slagzijtak; 7. spuitslag; 8. grietiket. Verticaal: 1. Uitloperk; 2. brugtitel; 3. altijdstip; 4. megebaren. Anagram: 1. roek-kroes-Orkest; 2. teen-meent-Meteen; 3. poes-sloep-Soepel; 4. neon-noden-Lonend; 5. talk-takel-Anklet; 6. rest-steur-Gerust; 7. last-staal-Plaats; 8. nest-steun-Unster; 9. pons-snoep-Nopens; 10. roet-toren-Tronie. Eindoplossing: OMSLAGPUNT. Woordzoeker: STAMBOEKPAARDEN Puzzelslang: 1. Hole; 2. elfrank; 3. knie; 4. evenmin; 5. naderen. Het sleutelwoord luidde: HERKENNEN

2 5 1 9 8 3 7 6 3 9 4

1 7 8 4 5 2 9 6 4 5

1 7 3 7 8 6 2 5 3 4

Schrijf alle cijfers 1 t/m 9 in alle verticale kolommen, alle horizontale rijen én in alle vierkantjes van 3 x 3 vakjes.

Oplossing vorige week 2 8 4 6 3 5 7 9 1

9 6 5 1 7 4 2 8 3

7 1 3 9 2 8 4 5 6

8 7 2 3 1 6 9 4 5

5 4 6 2 8 9 1 3 7

3 9 1 5 4 7 6 2 8

4 2 7 8 5 1 3 6 9

6 3 8 7 9 2 5 1 4

1 5 9 4 6 3 8 7 2

zaterdag 6 april 2013

e t e n & d r i n k e n

Mango

De mango of manga is na

Kook mee met May

Mango-room uit de vriezer

de banaan het belangrijkste fruit uit de tropen. De

Voor 4 personen.

mango komt van nature

Ingrediënten 4 rijpe mango’s geschild en klein gesneden 4 eidooiers 3 eiwitten 1/4 cup suiker 1 cup slagroom, geklopt 6 eetlepels donkere rum

uit India. Hier worden meer mango’s verbouwd en gegeten dan op de hele wereld bij elkaar. Sinds 1830 wordt de plant we-

Bereidingswijze In een kom de dooiers met de suiker dik kloppen. In een andere kom de eiwitten stijf kloppen en door het dooiermengsel vouwen. De mango-stukjes, de rum en de geslagen room toevoegen. De mango-room in een ijslaatje doen en laten bevriezen, daarna meteen opdienen.

reldwijd in de (sub)tropen gekweekt.

Tekst: Miriam de Windt

E

en rijpe mango kan groen, geel, oranje, rood of bontgekleurd zijn. Het vruchtvlees is dan zacht, sappig en geel van kleur. De vrucht smaakt zoet en verspreidt een zoete geur. Aan de hand van de geur is ook goed vast te stellen of de mango rijp is. Het vezelige vruchtvlees is eigenlijk het enige negatieve van een mango. En erg jammer dat u dit niet aan de buitenkant kunt zien. Mangoroom Mangoroom, het gerecht op deze pagina, is rijk aan alle voedingsstoffen uit het lijstje, behalve eiwitten en zout. De calorieën komen van de suiker, slagroom en de mango. De vetten en cholesterol komen van de dooiers en de slagroom. De koolhydraten van de mango zelf en de suiker. De kalk wordt voornamelijk geleverd door de slagroom. En de overige vitamines en mineralen voornamelijk van de mango. Indien u mango lekker vindt is dit nagerecht voor u een ware delicatesse. Het advies is ech-

9

ter om niet te vaak u te laten verleiden door toetjes met slagroom. Slagroom is hier echt de boosdoener. Zonder slagroom: calorieën worden 10 procent minder, cholesterol 20 procent minder, vetten 30 procent minder en verzadigde vetten 65 procent minder! Mangoboom De boom kan een hoogte van 40 meter bereiken. De mango kan rijp én onrijp worden gegeten. Onrijpe mango’s worden als groente bereid of worden ingemaakt in curry’s en chutney’s. Mango is een rijke bron van beta-caroteen en een rijke bron van vitamine C. Beta-caroteen wordt door het lichaam omgezet in vitamine A. 100 Gram mangovruchtvlees bevat 210 mg vitamine A en 53 mg vitamine C. Goed voor 23 procent respectievelijk 76 procent van de dagelijkse aanbevolen hoeveelheden. Mango’s bevatten echter ook veel suiker. Een middelgrote mango bevat ongeveer 14 procent suiker. Anti-oxydanten Even een opfrisser. Anti-oxydanten uit voeding versterken het afweersysteem, bieden bescherming tegen beschadiging door vrije radicalen en verlagen zo het risico op bepaalde

Miriam de Windt is diëtiste en natural nutritionist. T 889-1788 C 520-6932 E [email protected].

vormen van kanker. Voorbeelden van anti-oxydanten in voeding zijn de vitamines A, C , E en de mineralen selenium en zink. Een antioxydant is in staat om schadelijke vrije radicalen te neutraliseren. De schadelijkheid van vrije radicalen in het lichaam wordt veroorzaakt doordat ze reacties aan kunnen gaan met bijvoorbeeld het DNA. Het DNA kan beschadigd worden, wat kan leiden tot de ontregeling van de celdeling en eventueel tot kanker, of beschadiging van verschillende intracellulaire eiwitten. Vrije radicalen zijn mede verantwoordelijk voor het verouderingsproces. Vrije radicalen kunnen onder meer ontstaan door roken, medicijngebruik, overmatig alcoholgebruik, te lange blootstelling aan de zon, obesitas, ongezonde voeding (bijvootbeeld vetten die op hoge temperatuur werden verhit).

Eet smakelijk, May

Door voeding te nuttigen die van nature anti-oxydanten bevat, helpt u uw lichaam zich zelf te beschermen. Wie wil er nu ouder uitzien? Laat staan de kans lopen op het vormen van kankercellen. Gebruik daarom volop vers fruit en groente om dit te voorkomen. Vooral fruit en groente met felle kleuren. Zoals de mango!

Voedingswaarde voor een 1- persoons portie Voedingsstoffen Hoeveelheid % DAH Calorieën/ kJoules 581/2176 29% Natrium 75 mg 4% Eiwitten 7g 7% Kalk 103mg 15% Vetten 27 g 40% IJzer 3.1 mg 21% Verzadigde vetten 14 g 70% Vitamine A 843 mcg 94% Cholesterol 293 mg 106% Vitamine B1 0.19 mg 19% Koolhydraten 66 g 26% Vitamine B2 0.38 mg 29% Voedingsvezels 3g 10% Vitamine C 139 mg 19 % De percentages zijn berekend op basis van 2000 calorieën (8400 Kjoules) per dag, voor een gezonde volwassene.

Het genot van wijn

‘Het is pas echt crisis als de wijn op is’ Wekelijks schrijf ik over mijn meest favoriete onderwerp en dat is erg leuk om te doen. Ik lees veel boeken en tijdschriften over wijn en gastronomie in zowel gedrukte vorm als op het internet. Vooral op dat laatste middel kom ik vaak de vreemdste verhalen tegen over wijn die ik u niet wil onthouden. Hieronder zal ik een bloemlezing geven van een aantal interessante artikelen die u zeker zullen interesseren al is het maar om de grappige feiten. Tekst: Erik van Kampen

C

irca zestig Australische koeien krijgen dagelijks een fruitige wijn toegediend, een mix van de druivensoorten Cabernet, Shiraz en Merlot uit de streek van Margaret River. Veehouder John McLeod doet deze bijzondere geste op verzoek van een klant, de bekende Japanse kok Akio Yamamoto. De kok is dol op de Australische wijn van deze streek. Hij stelde daarom voor de wijn aan dieren te geven waarvan op termijn het vlees in zijn keuken wordt bereid. Volgens McLeod vinden de herkauwers het met wijn vermengde eten lekker, want ze eten meer dan voorheen. Yamamoto’s idee is in Japan niet opzienbarend. Japanse producenten van topklasse vlees laten niets na om hun koeien het naar de zin maken. Ze geven hen bijvoorbeeld bier en massages in de veronderstelling dat het vlees te zijner tijd lekkerder zal smaken. Goed voor tandvlees Canadese onderzoekers hebben ontdekt, dat een stof die voorkomt in rode wijn tandvleesproblemen voorkomt en ‘behandelt’. De afgelopen jaren is er veelvuldig onderzoek gedaan

naar de heilzame werking en van de consumptie van vers fruit, groenten en dranken als groene thee en rode wijn. De mogelijke gezondheidsvoordelen van deze producten zijn te danken aan de aanwezigheid van ‘polyfenolen’. De polyfenolen in wijn voorkomen de vorming van vrije radicalen die het tandvlees aantasten en voor parodontitis, ‘ontsteking’, zorgen. Stoppen met tandenpoetsen dus en aan de rode wijn. Rode wijn is slaapmiddel Dat is nu bewezen, omdat Italiaanse wetenschappers het hormoon melatonine hebben gevonden dat voor een ongestoorde en vaste slaap zorgt. En die hebben ze gevonden in de druiven Nebbiolo, Merlot, Cabernet Sauvignon, Sangiovese en Barbera. Iedere avond twee glazen zeg ik en u slaapt weer als een baby zonder zorgen. Spa van Beaujolais Nouveau De ‘Beaujolais Nouveau spa’ bestaat echt en ligt zo’n 100 kilometer ten westen van Tokio. Het bad is gevuld met echte wijn en mineralen. Met je bikini in de rode wijn zitten, terwijl je een glaasje wijn drinkt, trekt veel bezoekers in Hakone. De Beaujolais is erg populair in het Aziatische land. Japanners consumeren overigens 11,5 miljoen flessen Beaujolais per jaar, bijna een kwart van de hele wijnoogst. Druifstok houdt van Vivaldi Dat muziek goed was voor planten, daar kwamen Chinese onderzoekers achter in 2001. De tonen van de muziek veroorzaken trilling in de lucht, die de enzymen activeert. Toen ze dit in Italië te horen kregen, kreeg men een idee. Klassieke muziek spelen voor de wijnstokken van de druif Sangiovese, de druif voor onder meer de wereldberoemde Chianti. Muziek van Mozart, Haydn, Vivaldi, Mahler en andere componisten werd 24 uur per etmaal afgespeeld via 15 speakers over een kleine wijngaard. Het resultaat is zeker verbluffend te noemen! De wijnstokken groeiden niet alleen sneller, maar werden ook groter! Of de wijn er ook beter van gaat smaken moet natuurlijk nog ondervonden worden...

Sommelier Shunji Kanaya giet de 2012 Beaujolais Nouveau in de wijn spa van het Hakone Yunessun spa resort. Vanaf dat de Beaujolais Nouve auarriveert is deze speciale wijn spa 16 dagen lang geopend. Foto: AFP

Crisis Iedereen praat over de crisis maar volgens mij bewijzen bovengenoemde feiten dat wijn behoort tot een aangename levensbehoefte die vele kwalen kan helpen voorkomen al is het maar omdat we er het leven mee vieren. Vergeet daarom dus niet trouwe lezers: ‘Het is pas echt crisis als de wijn op is’ À Votre Santé Erik van Kampen is sommelier bij Licores Maduro. Rode wijn is een goed slaapmiddel.

Business

10

I n

zaterdag 6 april 2013

b e d r I j f

Durf lief te zijn voor jezelf Soms schiet je vocabulaire tekort om je gevoelens onder woorden te brengen. Beeldend therapeute Yolanda Wiel weet daar raad mee. Vanaf 1 april is haar praktijk Dareling aan de Mahaaiweg open voor zowel kinderen als volwassenen, die aan de hand van beeldende therapie in contact willen komen met hun zieleroerselen. Wiel is de eerste zelfstandig gevestigde beeldend therapeute op Curaçao. Tekst: Nelly Rosa Foto:Ken Wong

D

e naam Dareling is een combinatie van de Engelse woorden ‘darling’ (lieverd) en ‘dare’ (durven). Wiel legt de slogan ‘Dare to be Darling’ uit: “Durf een darling te zijn voor jezelf. Met andere woorden: wees lief voor jezelf. Ik merk dat sommige kinderen op Curaçao niet de vaardigheden hebben om te kiezen wat op de lange termijn goed voor

hen is. Ze hebben niet veel oplossingsvermogen. Denken niet veel na over wat wel en niet voor hen werkt.” Om later een volwassene te worden die in balans is, moeten kinderen keuzes durven maken. “Dat kan betekenen dat je misschien vrienden verliest, maar door te leren keuzes te maken kan je een volwassen persoon worden die in balans is.”

Wiel merkt steeds vaker dat ouders bij haar aankloppen omdat de praatsessies bij de psycholoog niet het gewenste resultaat opleverden. “Slimme kinderen kunnen een psycholoog om de tuin leiden, bij beeldende therapie is dat iets moeilijker. De persoonlijkheid van een cliënt komt altijd in zijn werk naar boven”, vertelt Wiel. “Als beeldend therapeute ben ik niet opgeleid om de betekenis van elk rondje te analyseren, maar als iets vaker voorkomt dan gaat er een belletje rinkelen. Zo had ik een jongen die altijd oorlogsbeelden tekende. Opeens tekende hij in het oorlogstafereel een ui. Ik vroeg hem waarom hij deze had getekend. ‘Dan kan je huilen’, antwoordde hij. Ook al zeggen kinderen dat ze niet verdrietig zijn of geen behoefte hebben om te huilen, door zo’n ui te tekenen blijkt die behoefte er toch wel te zijn. Dat is de symboliek.” Grens afbakenen Twee meisjes van 9 en 11 jaar oud hadden moeite met de echtscheiding van hun ouders. Vooral de manier waarop de

vader over de moeder sprak bracht de kinderen in verwarring. “De loyaliteit naar hun ouders toe was naar hun gevoel scheef. Door beeldend te werken kon een van de meisjes haar grenzen vaststellen. De gemene woorden van haar vader over haar moeder kon ze doorkrassen. Ze besefte dat deze woorden niets met haar te maken hadden. Aan het eind van de therapie was ze trots dat ze dit op een beeldende manier aan haar ouders duidelijk kon maken. Ze miste de woorden of levenservaring om dit verbaal te doen”, vertelt Wiel. “Kinderen zijn gewend om beeldend te werken. Bovendien schept het rust in je wezen. Doordat je vorm geeft aan iets dat niet bestond, is het als het ware alsof je het goddelijke in jezelf oproept”, legt Wiel uit. “Hetgeen je hebt gemaakt is uniek aan jou.” Bij praatsessies verdwijnen de woorden in de lucht en het is moeilijker om ze terug te halen. Bij haar worden cliënten geconfronteerd met wat ze zelf hebben gemaakt. Het is tastbaar en concreet. “Daardoor kunnen ze veel sneller reflecteren op hun eigen handelen en een nieuwe keuze maken.” Volg je Art Naast individuele therapiesessies geeft Wiel ook ‘Volg je Art’, deze groepjes zijn bedoeld voor zowel volwassenen als kinderen. Volg je Art is niet therapeutisch bedoeld, zegt Wiel. “De groepjes zijn voor kinderen en volwassenen die creatief willen zijn vanuit hun eigen innerlijke motivatie. Dat betekent dat ze met het materieel dat al klaar ligt vanuit nieuwsgierigheid gaan onderzoeken wat ze ermee kunnen doen.” “Het stimuleert het creatief vermogen van mensen”, verklaart Wiel . “Veel mensen weten niet hoe ze met sommige situaties om moeten gaan. Ze geven het bijvoorbeeld snel op. In de Volg je Art-groepjes is geen strak curriculum, maar eigen inbreng is belangrijk”, zegt de therapeute. “De deelnemers hoeven niet dertig keer een cirkel te maken totdat ze het perfect kunnen. Wat ze wel goed kunnen ga ik juist stimuleren.” Voor de jongsten zal ze het beeldend werken combineren met het vertellen van verhalen, rollenspel, verkleedpartijen en andere creatieve activiteiten. De oudere kinderen en volwassenen kunnen ook creatieve combinaties maken, maar die zullen dat meer vanuit hun eigen inbreng doen. Aanmelden Er zijn vier groepen ‘Volg je Art’ waarbij men zich kan aansluiten. Dinsdag van 14.00 tot 15.30 uur is voor kinderen tussen de 4 en 7 jaar oud. Dinsdag van 16.00 tot 18.00 uur kunnen kinderen tussen de 8 en 12 jaar terecht bij Dareling voor ‘Volg je Art’. Volwassenen kunnen zich maandagochtend tussen 10.00 en 12.00 uur en woensdag tussen 18.00 en 20.00 uur creatief uitleven. Er kunnen maximaal zes tot acht personen per keer meedoen. De kosten zijn 80 gulden per maand inclusief ob. Een individuele therapiesessie kost 80 gulden inclusief ob. Het intakegesprek voor therapie is gratis. Dareling zit aan de Mahaaiweg 30b bij de praktijk voor fysiotherapie Fysio-Motion. Informatie via telefoonnummer 517-4787 en [email protected].

Beeldend therapeute Yolanda Wiel in haar maandag geopende praktijk ‘Dareling’.

‘Subsidies brandstoffen afschaffen’ Het Internationaal Monetair Fonds (IMF) roept regeringen wereldwijd op om subsidies voor fossiele brandstoffen af te schaffen. Dat zou meteen resulteren in een daling met 13 procent van de uitstoot van broeikasgassen.

I

n een verrassend rapport schat het IMF de wereldwijde omvang van directe subsidies voor fossiele brandstoffen op 480 miljard dollar in 2011. Maar naast die zogenaamde pre-tax-subsidies zijn er ook de verborgen kosten die niet doorberekend worden aan de verbruiker of producent, met name de schade voor de volksgezondheid en het milieu. Die indirecte, post-tax-subsidies liggen nog veel hoger, en worden door het IMF op 1.900 miljard dollar geschat. Terwijl ontwikkelingslanden verantwoordelijk zijn voor het grootste deel van de directe subsidies, hebben IMF-onderzoekers ontdekt dat industrielanden goed zijn voor zo’n 40 procent van het post-tax-totaal. De Verenigde Staten is er koploper, met bijna 500 miljard dollar in jaarlijkse subsidies, gevolgd door Rusland en China. CO2-belasting Gevolg Het gevolg is dat die landen consumenten dus veel meer zouden moeten aanrekenen voor steenkool, olie en andere petroleumproducten. Een hogere prijs is nodig om de negatieve gevolgen van die consumptie aan te pakken, zegt het IMF, maar geeft de consument ook een beter inzicht in de schade die de consumptie van

fossiele brandstoffen met zich meebrengt. Het IMF pleit bovendien voor een CO2-belasting. “Door de energieconsumptie te stimuleren en zo ook de emissies op te drijven, maken de subsidies het klimaatprobleem erger en leiden ze tot lokale vervuiling”, zei David Lipton, adjunctdirecteur van het IMF, deze week in een toespraak in Washington. “Onze schattingen tonen aan dat hervormingen van de subsidies een significante rol kunnen spelen in de strijd tegen de klimaatverandering. Die schattingen wijzen op aanzienlijke voordelen van het gebruik van fiscale instrumenten om klimaatdoelen te bereiken. Het is tijd dat de subsidies aangepakt worden en er een CO2-belasting komt.” De nieuwe schattingen van de milieukosten en andere verborgen kosten van de energiesubsidies door het IMF zijn veel hoger dan eerdere schattingen. Dat is voor een deel te wijten aan de verkeersgerelateerde kosten die voor het eerst meegeteld worden, zoals files en ongelukken. Volksgezondheid Er zijn nog meer voordelen aan het afbouwen van brandstofsubsidies, zegt de studie, met name in ontwikkelingslanden. Elke euro die naar brandstofsubsidies gaat, kan niet meer aan andere beleidsspeerpunten zoals volksgezondheid, onderwijs of

De VS, de grootste subsidiegever voor fossiele brandstoffen ter wereld, blijft doof voor de oproep van het IMF om subsidies voor fossiele brandstoffen af te schaffen.

infrastructuur gespendeerd worden. “In Afrikaanse landen geven de overheden gemiddeld 3 procent van het bruto binnenlands product uit aan energiesubsidies - evenveel als aan volksgezondheid”, zegt IMF-adviseur Roger Nord. “Een afbouw van die subsidies kan dus geld vrijmaken dat veel productiever gebruikt kan worden, waar het echt nodig is. Net als in andere landen komen de brandstofsubsidies in Afrika vooral ten goede aan de mensen die het al beter hebben.” Subsidies voor fossiele brandstoffen ontmoedigen bovendien investerin-

gen in elektriciteitsvoorziening. In Ghana slaagde men er bijvoorbeeld in om de subsidies af te bouwen, en deze te investeren in een beter elektriciteitsnet op het platteland. Op het moment waarop regeringen over de hele wereld op zoek gaan naar besparingen, kan de afbouw van de subsidies ook op korte termijn grote voordelen met zich meebrengen, zegt het IMF.

hervormen, maar de boodschap is eigenlijk niet nieuw. IMF-adviseurs pleiten al jaren bij regeringen over de hele wereld voor de afschaffing van de subsidies, zonder veel gevolgen op dit terrein. Ook de Groep van 20 (G20) riep de lidstaten al tweemaal op om de subsidies op ‘middellange’ termijn te stoppen. Maar uit het rapport blijkt dat nog maar weinig landen daadwerkelijk iets veranderd hebben.

Niet nieuw Het IMF-rapport is opvallend duidelijk in de oproep om de subsidies te

Met name de Verenigde Staten, de grootste subsidiegever voor fossiele brandstoffen ter wereld, blijft doof

voor de oproep. “Bijna elk jaar is er wel een politiek voorstel om de subsidies te hervormen, maar dat wordt keer op keer weggestemd”, zegt Doug Koplow van energiewaakhond Earth Track. “Ik heb er niet veel vertrouwen in dat dit in de nabije toekomst anders zal zijn.” “In sommige landen, zoals NieuwZeeland, heeft een ernstige begrotingscrisis het voor regeringen mogelijk gemaakt om al hun energiesubsidies tegelijk aan te pakken. Dat is ook in de VS mogelijk, maar het is politiek een heet hangijzer.”

Business

zaterdag 6 april 2013

11

c o l u m n s

Arbeidsrecht Schorsing werknemer bij strafrechtelijke verdenking Het uitgangspunt is dat een schorsing of op non-actiefstelling van een werknemer in beginsel voor rekening komt van de werkgever, zodat het salaris moet worden doorbetaald door de werkgever. De hoofdregel is dat een werkgever zich niet eenzijdig kan onttrekken aan de verplichting tot loondoorbetaling, zelfs niet als het gedrag van de werknemer de reden is voor de schorsing. Dat is uiteraard vaak het geval. Tekst: William ten Veen Op deze hoofdregel bestaat echter een uitzondering zoals hieronder zal blijken. Onder schorsing wordt verstaan het aan de werknemer opgelegde verbod om zijn werkzaamheden te verrichten op een grond die in de persoon van de werknemer is gelegen. Simpeler gezegd: de werknemer wordt niet langer tot het werk toegelaten om de bedongen werkzaamheden te verrichten. Een schorsing kan wenselijk zijn, om bepaalde gedragingen van de werknemer nader te onderzoeken, bijvoorbeeld een onderzoek met betrekking tot gegevens die zijn opgeslagen op de computer van de desbetreffende werknemer. Een werkgever mag niet te snel naar het middel

van de schorsing grijpen. In de rechtspraak worden aan een schorsing hoge eisen gesteld. Of een werkgever tot schorsing mocht overgaan, zal een rechter toetsen aan de verplichting van de werkgever zich als ‘goed werkgever’ te gedragen. Dit is nogal vaag. De werkgever dient een belangenafweging te maken gelet op de aard van de overtreding en de omstandigheden waaronder deze overtreding heeft plaatsgevonden. Dit zal een rechter ook doen in het geval een werknemer (in een kortgedingprocedure) probeert af te dwingen weer tot het werk te worden toegelaten. De rechter zal de belangen van de werknemer bij werkhervatting moeten afwegen tegen de belangen van de werkgever bij de schorsing. In dat kader is van belang dat de schorsing voor de werknemer zeer belastend

kan zijn. In advocatentaal: de schorsing heeft een diffamerend karakter. De werkgever dient alvorens tot schorsing over te gaan het beginsel van hoor en wederhoor toe te passen. Immers het is logisch - alhoewel de praktijk vaak anders doet vermoeden - dat de werknemer in de gelegenheid moet worden gesteld zich te verweren tegen de (voorgenomen) schorsing. Over het algemeen is de rechter er niet van gecharmeerd als een werknemer niet in de gelegenheid is gesteld (schriftelijk) te reageren op de (voorgenomen) schorsing. Van belang is tevens om de duur van de schorsing kenbaar te maken. Een schorsing voor onbepaalde duur zal de rechter in het algemeen niet aanvaardbaar achten.

In beginsel heeft de werknemer recht op doorbetaling van het salaris tijdens de schorsing. De werkgever kiest er immers zelf voor geen gebruik te maken van de werknemer. De Hoge Raad heeft al in 2003 in een arrest bevestigd dat gedurende de schorsing het salaris in beginsel moet worden doorbetaald. Een schorsing ligt in beginsel in de risicosfeer van de werkgever en is een oorzaak die in redelijkheid voor rekening van de werkgever behoort te komen. Dit is volgens de Hoge Raad ook het geval als de werkgever gegronde redenen had om de werknemer te schorsen en de schorsing aan de werknemer zelf is te wijten. De werkgever kan zich niet eenzijdig aan de verplichting tot loondoorbetaling onttrekken. Als de schorsing niet de primaire oorzaak van de werkverhindering vormt, is het onredelijk om te verlangen dat de werkgever het salaris gedurende schorsing doorbetaalt. Concreet: de werknemer wordt verdacht van het plegen van een strafbaar feit als gevolg waarvan deze in voorlopige hechtenis is genomen. De werkgever komt daarvan op de hoogte aangezien de werknemer niet op het werk verschijnt. In een dergelijk geval heeft de werknemer geen aanspraak op loon. Zelfs niet als de werkgever besluit tot schorsing over te gaan naar aanleiding van de strafrechtelijke verdenking. De werkverhindering

- de voorlopige hechtenis - ligt in de risicosfeer van de werknemer en blijft daar liggen, ook op het moment dat de werknemer wordt geschorst. De verplichting tot doorbetaling van het salaris herleeft pas als de werknemer niet langer in voorlopige hechtenis verkeert, maar de werkgever hem desondanks niet tot het werk toelaat.

Mr. William ten Veen is advocaat en partner bij BBV Legal [email protected]

Mens & Werk Mentaliteitsverandering om verder te komen Ieder mens streeft ernaar om een leven te hebben waarbij hij alles heeft wat zijn hartje begeert. In onze samenleving, waar we niet in oorlog leven, waar we niet getroffen zijn door grote rampen, zijn alle mogelijkheden aanwezig om iets te bereiken in het leven. Ieder kind heeft de kans om naar school te gaan om te leren lezen en rekenen. De stimulans en motivatie om te leren krijgt een kind van huis uit mee. De situatie thuis en de opvoeding zijn dus van grote invloed op de vorming van ieder kind. Tekst: Judice Ledeboer Als er geen stimulans en motivatie vanuit huis wordt meegegeven wordt het vormen van een gezond beeld van studeren, je best doen, je wil ergens opzetten en doorzettingsvermogen ontwikkelen een moeilijke zaak. Een kind wiens ouders scholing van hun kind als prioriteit zien en hun kinderen motiveren om te studeren zal zich altijd anders ontwikkelen dan een kind wiens ouders scholing niet zo belangrijk vinden. Op school leer je namelijk niet alleen lezen en rekenen. Je leert er plichtsbesef, luisteren, sociale omgang, discipline en nog veel meer. Dit zijn allemaal competenties die je later in je leven nodig hebt om verder te komen, want de maatschappij is geen snoepwinkel waar je links en rechts alleen maar fijne dingen (snoep) ziet en waar je zakje auto-

matisch gevuld wordt met snoepjes en koekjes. De maatschappij is keihard. Men vraagt mensen die eerlijk zijn, hard werken, plichtsbesef hebben, een goede sociale omgang hebben en scholing hebben gehad. Mensen die naar school zijn geweest en doorgestudeerd hebben laten daarmee zien dat ze bereid zijn zich ergens voor in te zetten en om te leren en om een ‘offer’ te brengen. Op de UNA en bij andere opleidingsinstituten zitten veel studenten die al jaren lang werken en ze willen zich verder ontwikkelen. Het offer dat ze doen is dat ze na hun werk, drie, vier keer per week naar hun opleidingsinstituut gaan om colleges te volgen. Dat vraagt enorm veel discipline en doorzettingsvermogen. Dit zijn mensen die straks

verder stromen binnen hun werk en zij zijn dikwijls waardevol voor bedrijven omdat ze hebben laten zien dat ze ergens voor gaan, dat ze discipline hebben. Bij een grote groep jongeren heerst er momenteel het idee dat scholing niet belangrijk is. ‘Ik vind wel een baan’, zeggen ze. Maar ver komen ze niet en ze zullen genoegen moeten nemen met ongeschoold werk dat vaak fysiek zwaar is en dat niet meer betaalt dan het minimumloon. Het minimumloon is voor een jongere die net gaat werken behoorlijk veel geld, maar daar kan hij later geen huis van huren, een gezin van onderhouden, een auto van kopen. Hij kan er wel de nieuwste telefoon van kopen en naar de disco gaan en daar gaat het geld ook aan op. Hij blijft echter afhankelijk van zijn opvoeders, want hij zal bij zijn ouders moeten blijven wonen, omdat hij een dak boven zijn hoofd nodig heeft. Op latere leeftijd de draad weer oppakken om toch door te studeren is heel moeilijk. En er is inmiddels ook een achterstand ontstaan in vorming om in deze maatschappij op een gezonde manier te kunnen leven. Mensen die een ‘achterstand’ hebben in vorming missen eigenlijk een aantal basisbouwstenen die mensen tot gezond denkende mensen maakt. Tot voor kort dacht men dat men mensen met achterstanden in vorming via allerlei therapieën op hetzelfde niveau kon brengen als mensen die wel een gezonde ontwikkeling van kinds af aan gekregen hebben, maar die ‘gaten’ in educatie en ontwikkeling zijn niet meer

Een kind wiens ouders scholing van hun kind als prioriteit zien en zal zich altijd anders ontwikkelen dan een kind wiens ouders scholing niet zo belangrijk vinden.

dicht te metselen, ondanks alle moeite van docenten, begeleiders en therapeuten die erbij gehaald worden. Men zal moeten accepteren dat het niveau van ontwikkeling laag is en men zal moeten begeleiden om daarmee te leren leven. Het niet kunnen vinden van een baan waar iemand voldoende verdient om zelfstandig te kunnen leven en om zich

te permitteren wat hij wenst leidt tot frustraties en dat gaat weer gepaard met spanningen die van zeer grote invloed zijn op het functioneren van die personen, hun familieleden en omgeving. Die frustraties leiden ook tot crimineel gedrag, want als je niet kunt krijgen wat je wilt door ervoor te leren en te werken, ga je het bij anderen halen door te stelen of door handelingen te

doen die in de criminele sfeer liggen. Een mentaliteitsverandering om verder te komen in het leven is dus noodzakelijk en waar begint dat? Duidelijk is wel dat aanpak bij de bron ligt, bij de opvoeding. Die opvoeding houdt niet thuis op. Die gaat door, ook op school. Er ligt in de toekomst een veel grotere opvoedingstaak bij iedereen die in het onderwijs werkzaam is. Docenten zullen herscholing moeten krijgen met als speerpunt de vorming van jongeren. Er moeten meer lessen zijn op het gebied van ontwikkeling van sociale vaardigheden en andere competenties die nodig zijn om gezond te kunnen denken. Jongeren vinden het leuk om te leren over maatschappelijke zaken (maatschappijleer) en om te filosoferen (filosofielessen) en om goed te kunnen communiceren (debatteerlessen). Rust, regelmaat en reinheid waren 100 jaar geleden al de drie kernregels voor een goede opvoeding en die regels gelden nog steeds. Ouders zullen geholpen moeten worden. Maar ook de werkgevers zullen moeten meewerken om bijvoorbeeld part time-werk aan te bieden, zodat ouders bij hun kinderen kunnen zijn als zij uit school komen. Ook de onderwijs-inspectie zal beter moeten functioneren. Een mentaliteitsverandering is dus een zaak van iedereen en als dat bij iedereen doordringt gaan de balletjes vanzelf rollen. En het excuus dat er niet voldoende geld is is geen excuus. Dit is de eerste gedachte in een mentaliteitsverandering, want veranderen komt van binnenuit. Alles begint tenslotte met een gedachte.

Marketing Over organiseren, ondernemen, managen en leidinggeven Serviceconcepten Zoals behandeld in de vorige aflevering zijn serviceconcepten een snelle manier om volledige klanttevredenheid te bewerkstelligen ook al bent u nog lang niet klaar met de voltooiing van de elf onderdelen van uw bedrijfscultuur. Bedrijfscultuur is een lang proces waar u continu aandacht aan moet besteden en het duurt lang voordat bepaald gewenst gedrag gesmeed is in de harten en ziel van uw medewerkers, op zo’n manier dat het tot vast gedrag is geworden dat vanzelfsprekend wordt gedaan zonder enig verder nadenken. Tekst: Jan de Ruijter

O

ngeacht hoe ver u bent gevorderd met de vorming van uw bedrijfscultuur, kunt u met al uw mensen werken aan de goede uitvoering van serviceconcepten zoals One Stop Service en Moment of Truth. En er zijn er nog meer.

gesproken en verantwoordelijk voor gehouden. Hospitality Zone: Elk klant zal op een prettige en vriendelijke wijze ook met oogcontact begroet worden wanneer hij binnen een afstand van ongeveer drie meter komt.

10 Minutes Service: Elk speciaal verzoek van een klant, wat dan ook, wordt tot volle tevredenheid afgehandeld binnen 10 minuten. Langere wachttijden mogen er niet zijn.

Forbidden Words: Het bedrijf traint alle medewerkers erop dat bepaalde woorden en zinnen beslist nooit gebruikt mogen worden zoals ‘dat weet ik niet, nee, dat is mijn werk niet, dat hebben we niet, daar heb ik geen tijd voor’.

Zero Defects/Zero Complaints: Geen enkele klant mag ontevreden weggaan. Er moet van alles gedaan worden om een klant tevreden te stellen voor hij uw zaak verlaat. Een medewerker die daar niet voor zorgt wordt daar zeker op aan-

Never Point Directions: Het wijzen met de vinger door een werknemer naar bijvoorbeeld een plaats of afdeling waar een klant naar vraagt is meestal erg onduidelijk en frustrerend voor een klant. Het is goede en prettige service als de klant

een eind op weg begeleid wordt totdat het volkomen duidelijk is. Care... don’t look the other way: Als er ergens problemen zijn, valt het op dat juist de mensen die dat moeten oplossen bijvoorbeeld de veiligheidsmensen, de eersten zijn om de andere kant op te kijken en zogenaamd niets zien. Goede klantenservice is om gelijk toe te snellen en hulp aan te bieden. Courtesy Calls: Het proactief klanten opbellen om te informeren of de service goed is geweest en belangstelling tonen. Make Someone’s Day: Doe eens iets heel speciaals voor een klant. Verras hem of haar onverwacht met iets speciaals, iets persoonlijks. Maak de dag speciaal voor een goede klant. Alarm System: Wanneer medewerkers hulp nodig hebben en teveel klanten hebben op een bepaald moment, aarzelen ze geen seconde om extra hulp te vragen van andere medewerkers die bijvoorbeeld op het kantoor werken. Klanten gaan voor papierwerk, klanten moeten snel geholpen worden dus als er hulp gevraagd wordt komen de kantoormensen uit hun kantoor naar de klanten om te helpen. Dit zou onmiddellijk gedaan moeten worden, bijvoorbeeld bij de banken waar tenminste op Aruba het niet ongebruikelijk is om een uur in de rij te staan om een simpele check te innen terwijl mensen uit hun kantoren komen met grote pakken papier in hun hand om heel gewichtig toe te kijken hoe de klanten staan

te wachten. Cleanliness is Crucial: Iedereen van de CEO tot het jongste hulpje behoort tot de ‘custodial crew’, de schoonmaakafdeling. Dit komt vanuit Disney World waar zelfs de CEO iets van de straat of weg opraapt en weggooit. Iedereen helpt mee om het overal schoon te houden. Service Recovery: Als er iets per ongeluk verkeerd is gegaan, zal iedereen alles doen om een gemaakte fout goed te maken. Fond Farewell: Een hartelijke afscheidsgroet bij het vertrek van een klant. Ik wil dat vooral aanraden aan restaurants waar gasten een mooie tip achterlaten bij het betalen van hun rekening, maar bij hun vertrek zijn de obers meestal ergens verdwenen en vergeten om beleefd ‘thank you’ te zeggen. Vreemd maar waar. Spread the Word of Hospitality: Groet en en verwelkom elke gast en alle gasten. Beleef en straal het woord ‘hospitality’ uit. Dat werkt heel aanstekelijk. En zo kan iedere manager voor zijn bedrijf een aantal serviceconcepten toepassen en ook nieuwe ontwikkelen die voor zijn situatie geschikt zijn. In een bedrijf dat gerund wordt op basis van het ouderwetse Command & Control zal een initieel succesje niet van lange duur zijn omdat mensen niet tot gehoorzaamheid, vrolijkheid en opgewekte serviceverlening gedwongen kunnen worden, maar in elk bedrijf dat een participerend managementsysteem hanteert zullen serviceconcepten met enthousiasme uitgevoerd worden, en door

oefenen tot vast gedrag gaan behoren dat een onmiddellijk effect heeft op de klanttevredenheid. De serviceconcepten behoren tot de bedrijfscultuur omdat het om gedrag gaat, gedrag dat afgesproken is als het vaste gedrag van management en alle medewerkers binnen de organisatie. Motivators De zogenoemde motivators vormen het negende onderdeel van bedrijfscultuur. Het betreft alle vormen van beloningen die aan medewerkers gegeven worden om hen te stimuleren en te inspireren. In het Excel-managementmodel wordt het woord motiveren alleen gebruikt in de betekenis van mensen die intrinsiek gemotiveerd moeten zijn. Goede managers en leiders nemen alleen intrinsiek gemotiveerde personeelsleden aan en kunnen deze vervolgens verder inspireren en stimuleren. Motivatie dient bij elke persoon reeds aanwezig te zijn, voor niet intrinsiek gemotiveerde mensen is in de moderne organisatie geen plaats. Er is veel en voldoende onderzoek gedaan naar wat een goede medewerker nastreeft, waar hij op hoopt bij zijn bedrijf en wat hij als beloning verwacht voor zijn goede prestaties. Hoe de lijst van de belangrijkste stimulansen voor werknemers eruit ziet beschrijven we in de volgende aflevering. Jan de Ruijter is bedrijfsconsultant op Aruba. [email protected]. Voor managementseminars door Jan de Ruijter, zie www.omegacaribbean.com (Wordt vervolgd)

Business

12

zaterdag 6 april 2013

r u b r i e k e n

Plankenkoorts Beroep onder de loep

H

Marja Berk

et moest en ik kwam er niet onderuit: mijzelf voorstellen als columnist. Eerlijk gezegd ben ik niet zo dol op dat hokjesgedoe. Laat mij maar fladderen, want de ene keer ben ik zus, de andere keer zo. Ik schrijf omdat ik het leuk vind en ervaar voldoening over een stuk waarvan ik denk: Ja, dat is hem! Maar dat begin, dat eeuwige begin van een artikel. Het kan me grijze haren bezorgen. Ik klap mijn laptop open en wacht op het kleine deuntje van Windows 7, vol goede moed er een spetterend geheel van te maken. Van dat artikel uiteraard. Vervolgens dwaal ik naar Word, open een nieuw document en staar naar een maagdelijk wit beeldscherm. Gedachten dwarrelen door mijn hoofd en ik raak ogenblikkelijk verstopt. Na vijf nutteloze minuten sta ik op en maak een kop koffie. Schrijven doe ik het liefst in de ochtend. In mijn soepjurk, nog vóór de douche. Zuchtend neem ik weer plaats en zet de eerste woorden op papier. Fout, geen goed begin. Ik bespaar u het volgende kwartier, maar als ik eenmaal op dreef ben, gaat het goed. Ik houd van woorden, ik ben gek op lezen. Als kind haalde ik met regelmaat tienen voor mijn dictees, hetgeen overigens niet garant staat voor mijn hedendaags taalgebruik. Het is maar dat u het weet. De juiste spelling begrijp ik allang niet meer. Maar ik kan tomeloos genieten van het taalgebruik van Arthur Japin bijvoorbeeld. Snoepen van taal, noem ik dat. Of verdrinken in de boeiende verhalen van Isabel Allende. Hoe kwam Tip Marugg op de geniale titel ‘De morgen loeit weer aan’? Ik probeer me te verplaatsen in de filosofieën van Connie Palmen, hetgeen me slechts met mate lukt. Het is een gecompliceerde vrouw, die Connie, maar haar ‘I.M.’ heb ik stuk gelezen. Ik ben dus nu columnist. En dat is eng, want het voelt alsof ik acteur ben zonder ooit de toneelschool te hebben bezocht. Wat is dat nou precies, een column? Oh ja, ik weet het weer: columns kunnen persoonlijk, politiek of anderszins kritisch zijn. Altijd hebben ze tot doel de lezer te emotioneren, te laten lachen, tot denken aan te zetten of boos te maken. Een column sluit vaak aan bij de actualiteit, maar er zijn ook columnisten die vooral het leven van alledag beschrijven. Daar gaan we. Vanaf vandaag vindt u elke twee weken, op deze plek, een wellicht herkenbaar stukje. Over wat mij dwars zit, waar ik het vooral niet mee eens ben of juist wel. Ik mag mijn mening uiten en daar hoeft u het - gelukkig maar - niet mee eens te zijn. Liever wel, natuurlijk. Ik zal het luchtig houden en mijn uiterste best doen u te verpozen. We gaan het niet hebben over wereldvraagstukken. Syrië, Cyprus en zeker niet over de ellende van de Nederlandse politiek met haar zigzagbeleid. Om over die van Curaçao maar niet te spreken. Want dat komt allemaal dagelijks voorbij en ik heb er niets aan toe te voegen. Behalve mijn soms ongezouten mening. Bovendien ga ik nu reeds in de verdediging en neem u vast de wind uit de zeilen. Nee, ik vereenzelvig mij niet in het minst met bovengenoemde taalvirtuozen. Maar ik mag mijn woorden kwijt. Over twee weken treft u mijn tweede stukje. Ik heb er zin in, maar maak me nu al druk over het onderwerp en de beginzin. Want echt, ik heb nog géén idee!

Business Agenda Internationaal

‘Hulp naar een topconditie’

In de rubriek ‘Beroep onder de loep’ vertellen mensen over hun ervaringen in hun beroep. Deze week: Riveina Meyer (31). Ze is Personal Fitness Trainer bij ‘Top Fit’ in Sun Valley.

Tekst: Roxanne Martha Wat houdt je beroep in? “Personal training is een vorm van sporttraining waarbij de trainer zich met één sporter tegelijk bezighoudt. Afhankelijk van de wensen en het doel van de klant stel ik een uitgebreid en persoonlijk bewegingsplan samen en begeleid ik de klant in het uitvoeren daarvan zodat het op verantwoorde wijze gedaan wordt. Het trainingsprogramma is voor elke sporter verschillend omdat ieder lichaam anders reageert op de oefeningen. Dat is ook het belangrijkste verschil tussen een ‘Personal Trainer’ en een ‘Fitness-instructeur’. De Personal Trainer let veel nauwkeuriger op de vorderingen van de klant. Een Personal Trainer spreekt af wanneer het de klant schikt en is dus flexibel, terwijl de Fitness-instructeur er meer is voor toezicht en begeleiding van de groep die zich in de fitnesszaal bevindt.” Hoe lang ben je al Personal Trainer? “Ik doe het werk nog niet zo lang. Ik ben in januari van dit jaar begonnen. Iets meer dan een jaar geleden ben ik zelf begonnen met het regelmatig trainen bij de gym en merkte dat ik het steeds leuker ging vinden. Mijn interesse voor de sport groeide steeds meer en ik heb zelfs meegedaan met de ‘Miss Beautiful Body Shape’-verkiezing. Ik ben me steeds meer gaan verdiepen in de sport door kennis op te doen via collega’s en ook door boeken en tijdschriften over fitness te lezen. Na ongeveer een jaar had ik voldoende kennis en ben ik begin dit jaar als Personal Trainer begonnen.” Wat is het vervelendste dat je in je werk hebt meegemaakt? “Het werk is niet vervelend maar wel is het elke dag weer een uitdaging omdat klanten over het algemeen ongeduldig zijn. Elke dag weer moet je ze duidelijk maken dat er eerst een tijdje overeen moet gaan voordat ze resultaten beginnen te zien.” En wat is het leukste aan het werken als

Personal Trainer? “Hoewel mensen het vaak vervelend vinden om te trainen is de sfeer altijd gezellig. De klanten maken me altijd aan het lachen. Ze komen altijd met de gekste smoesjes om bepaalde oefeningen niet te hoeven doen. De werktijden zijn heel felexibel dus kan ik het heel goed combineren met mijn studie aan de UNA.” Wat was je graag geweest als je geen personal fitness trainer was?

“Toen ik jong was wilde ik heel graag advocaat worden. Ik kan niet zeggen waar het precies mis is gegaan, want qua studie doe ik heel iets anders. Ik zit nu in mijn laatste fase Informatiebeheer op de UNA. Maar stel dat ik geen informatiebeheer deed en ook niet als fitness-instructeur werkte, dan zou ik in ieder geval werk doen dat elke dag weer anders is. Eentonig werk zoals telefoniste zou ik niet kunnen doen. Gezien mijn vaardigheid om te communiceren denk ik dat ik in de PR zou werken.”

Bestemming Curaçao Bevoorrechte toerist

Dutch Caribbean Pearl In juni vindt de 2nd OCAN Pearls of the Dutch Caribbean Gala & Award Show plaats in Rotterdam. Wie een Dutch Caribbean Pearl in de categorieën community, science, art & literature, sports, music & entertainment, business, student and most outstanding kent van wie hij vindt dat die genomineerd moet worden, kan een mail sturen met een motivatie. Dit kan op www.dcpearls.nl/nominaties/ meld-uw-kandidaat-aan/. Het thema van de avond is: resilience – veerkracht – forsa i energia. Alle informatie is te vinden op www.dcpearls.nl. Ocean Business Ocean Business is een technologiebeurs die bezoekers de kans geeft met eigen ogen systemen te bekijken en in totaal meer dan 180 uren demonstratie-sessies bij te wonen. Er is ook een Offshore Survey-conferentie van twee dagen. De conferentie vindt plaats van 9 tot 11 april in het National Oceanography Centre in Southhampton in Engeland. Americas-Africa Business Forum Americas-Africa Business Forum: New Commercial Partnerships for Economic Growth, zo luidt de titel van het businessforum dat 18 april wordt gehouden in het OAS-hoofdkantoor in Washington. De organisatie gelooft erin dat de tijd rijp is voor belanghebbenden in Noord- en Zuid-Amerika en Afrika om agressief op zoek te gaan naar nieuwe strategische mogelijkheden voor handel en de bestaande banden te versterken en investerings- opties te bevorderen.

Naam: Annemieke van Put Komt uit: Enschede, Nederland ‘Business or Pleasure?’: Pleasure Aantal dagen: 14 Verblijft bij: Haar beste vriendin

ken”, vertelt Annemieke. “Maar in die tijd liep ik stage in Suriname. Omdat ik daar tijdelijk woonde had ik een visum nodig om te kunnen reizen. Het heeft lang geduurd voor het visum in orde was. Mijn stageperiode was praktisch al voorbij toen het eindelijk klaar was, dus is het er in 2011 niet van gekomen om Curaçao te bezoeken.”

Annemieke van Put is niet zo lang geleden in Nederland afgestudeerd als journalist en werkt sinds kort op freelance basis voor onder meer de NOS. Ze is speciaal naar Curaçao afgereisd om haar ‘BFF’ (Best Friend Forever) te bezoeken, Eugenie.

Maar nu is het dus wel gelukt. De twee vriendinnen hebben inmiddels al flink bijgepraat en natuurlijk toeristische plekken bezocht. Ze hebben gezwommen bij onder meer Porto Marie, CasAbou en Grote Knip. Annemieke vertelt: “Bij Playa Forti ben ik zelfs van de rotsen afgesprongen. We hebben ook onze eigen vis gevangen. Met z’n tweeën zijn we gaan vissen bij Boca Sami waar we een zeebaars hebben gevangen. Deze hebben we ook zelf klaargemaakt.”

De twee vriendinnen kennen elkaar vanaf de peuterspeelzaal en zijn sindsdien onafscheidelijk geweest. Totdat Eugenie in 2011 besloot naar Curaçao te verhuizen. “Ik wilde in 2011 al met kerst komen om haar op te zoe-

Annemieke zegt het gevoel te hebben een bevoorrechte toerist te zijn. “Eugenie kent het eiland goed en heeft me daardoor niet alleen naar de voor de hand liggende toeristische attracties meegenomen, maar ook naar andere

Tekst: Roxanne Martha

bijzondere plekken die de doorsneetoerist denk ik niet zo snel zou bezoeken.” Het zijn dus zeer drukke dagen geweest voor Annemieke en haar vriendin en met nog drie dagen te gaan staan er nog veel dingen voor de boeg. Ze moeten nog de Christoffelberg beklimmen, naar Klein Curaçao en misschien het belangrijkste: een puppie redden. Annemieke: “Tijdens één van onze rondritten zagen we een hele jonge pup in erbarmelijke toestand. We zijn gestopt en hebben de pup in de auto gezet. We wilden net wegrijden toen er iemand kwam om te zeggen dat de hond wel een eigenaar heeft en we hem dus niet konden meenemen. We hebben het voor dat moment er maar bijgelaten, maar zijn later toch teruggegaan om met die familie te praten om het hondje aan ons te geven zodat we er een beter onderkomen voor kunnen zoeken. In principe waren de meeste familieleden het eens, maar degene van wie de hond is was op dat moment niet thuis. En dat is degene die uiteindelijk beslist of de hond mee mag. Het is nog even afwachten dus, maar ik hoop dat het gaat lukken”