A V
O
N
T
U
U
R
Fietsen boven de Poolcirkel Van Moermansk naar de Witte Zee TEKST EN FOTO’S: GUUS FAES
Fietsen boven de poolcirkel? In een gebied waar het ’s zomers niet warmer wordt dan een graad of twaalf, waar miljarden muggen alles dat bloed heeft teisteren en waar goede wegen nog zeldzamer zijn dan water in de woestijn? Guus Faes ging de uitdaging aan en maakte een fietsreis over het Kola Schiereiland in het uiterste noordwesten van Rusland. Het idee om in Rusland te gaan fietsen was meer een samenloop van omstandigheden dan een lang gekoesterde wens. Samen met mijn Australische vriend Andrew was ik van plan om zomer van 2012 een reis te maken, maar waar was nog onbepaald. Toen ik afgelopen winter met mijn rugzak naar Moermansk – de hoofdstad van de gelijknamige provincie in het uiterste noordwesten van Rusland – afreisde om het noorderlicht te zien, logeerde ik bij Dima en Sveta. Het waren deze nieuwe Russische vrienden die mij vol enthousiasme vertelden over hun provincie. Alleen: te koud in de winter. Maar, zo hoorde ik, de meeste plekken zijn beter toegankelijk in de zomer. Samen met Dima plande ik een route om die later dat jaar met de fiets te kunnen rijden. Ook bezocht ik een deel van de route met een gids per sneeuwscooter en verbleef ik bij een bejaard echtpaar dat de laatste bewoners vormde van één van de verlaten dorpen langs de geplande route. En ik overtuigde Andrew om van Australië naar Rusland te komen en dit avontuur samen met mij te ondernemen. Wie je kent Elke reis naar het grootste land ter wereld begint met een visum en er zijn een aantal manieren om dat te verkrijgen. De makkelijkste methode is ook de duurste: alles laten doen door een gespecialiseerd bureau. Je kunt alles >>
Rechts: Een rivier? Nee hoor, een doorgaande weg. Wie in het noorden van Rusland fietst moet niet bang zijn voor natte voeten. Onder: Even aansterken bij 'opa en oma', een bejaard echtpaar dat op de karige tundra in z'n bestaan moet voorzien.
XX BIKE & TREKKING
BIKE & TREKKING XX
natuurlijk ook zelf doen, een uitnodiging via het internet kopen of de ambassade bezoeken om een visum aan te vragen of een combinatie tussen deze twee mogelijkheden. Het is altijd handig om in Rusland vrienden te hebben met connecties; zo verkreeg Andrew goedkoop zijn uitnodiging. Dit geldt voor de meesten dingen in Rusland. Hoe meer mensen je kent, hoe goedkoper en makkelijker dingen geregeld kunnen worden. Het is daar niet wie je bent, maar wie je kent. In Rusland kun je bij elke krantenkiosk kaarten van de stad en de provincie waar je bent kopen en dit zijn vaak de beste en meest gedetailleerde kaarten die verkrijgbaar zijn. Helaas zijn deze kaarten buiten de steden en gebieden zelf in alleen groten steden met gespecialiseerde winkels te koop. Het kan dus lastig te zijn om vóór je vertrek goede kaarten te bemachtigen. Die kaarten maken overigens gebruik van het cyrillische alfabet. Alsof dat voor een West-Europeaan nog niet lastig genoeg is, zijn de plaatsnamen in die kaarten cursief gedrukt, terwijl voor de routeborden langs de weg normale letters gebruikt worden. En in het cyrillisch worden voor cursiveringen deels volledig andere letters gebruikt! Hierdoor staat bijvoorbeeld de naam Sint-Petersburg als Санкт-Петербург op de borden, maar als Санкт-Петербург op de kaart. Heel praktisch. 24 uur licht Na dertig uur in de trein vanuit Moskou komen Andrew en ik in de zomer van 2012 aan in Moermansk. Op het station wachten Dima en Sveta ons op. Nadat we inkopen gedaan en informatie ingewonnen hebben nemen we een taxi naar Umba, een klein stadje aan de Witte Zeekust. Die rit is een avontuur op zich. Vanaf Umba volgen we de kustlijn naar het oosten. Als de weg van de kust afbuigt gaan we verder over een wandelpad. De zon gaat niet onder boven de poolcirkel en als we kamperen genieten we van het lange licht. De volgende dag is het pad deels overspoeld door het smeltwater van de sneeuw, die nog niet overal geheel weg is. We ruilen daarom het pad in voor het strand. Onder een stralend zonnetje crossen we door het zout en zeeschuim. En als we de monding van de Varzuga rivier bereiken nemen we met fiets en al een frisse duik. Met de fiets aan de hand ploegen we vervolgens door het zachte zand om Koezamien te bereiken, een klein vissersdorpje middenin een woestijnlandschap. In Koezamien pikken we de route naar Varzuga, een historisch stadje aan de gelijknamige rivier, van waaruit de grote weg terugloopt naar Umba.
Terug in Umba gaan we ditmaal naar het noorden. Hoe verder we rijden, hoe slechter de weg lijkt te worden. De plassen op de weg zijn haast kleine meertjes, tot wel vijfentwintig meter lang en ruim een halve meter diep! De modder zuigt aan onze wielen als een paparazzo aan een lid van het koningshuis, maar gelukkig blijven de beruchte muggenplagen uit. We verrassen het bejaarde stel dat ik afgelopen winter heb leren kennen met een bezoek en blijven twee nachtjes bij hen logeren. In plaats van met sneeuw is hun huis nu bijna geheel bekleed met drogende vis. Gesprekken voeren we met handen en voeten, met het beetje Russisch dat ik beheers én met de nodige wodka, net als elders in Rusland dé smeerolie in de onderlinge communicatie. Spookdorp Na helemaal bijgekomen te zijn bij onze ‘grootouders’ hervatten Andrew en ik onze reis en volgen we de weg naar Indel, een spookdorp tussen de grote meren ten oosten van de hoofdweg. De bagger vliegt ons om de oren en het kost veel energie om nergens te komen. Koude en natte voeten zijn onvermijdelijk en hoewel het overdag zonnig en warm is vriest het ’s nachts een paar graden. Het zwarte puntje op onze kaart waar de plaatsnaam Indel bij afgedrukt staat blijkt in werkelijkheid niet meer te zijn dan een verzameling van vier huizen die door vissers als kamp gebruikt worden. De rivier bij Indel is veel dieper en stroomt veel sneller dan we verwacht hadden en de brug is stuk, maar gelukkig treffen we een vriendelijke Rus die ons met fiets en al voor een aardigheidje de rivier overzet. >>
Onder: Bij gebrek aan een goede weg langs de zuidkust van het Kola Schiereiland is het strand de snelste weg. Rechtsboven: Dag of nacht? Boven de poolcirkel gaat de zon niet onder. Wel zo prettig bij kamperen. Midden links: De vele snelstromende rivieren die in de Witte Zee uitmonden zitten niet alleen vol zalm, maar drukken ook de gemiddelde snelheid behoorlijk. Midden rechts: Aan het huis van 'opa en oma' hangt vis te drogen als voorraad voor de komende winter. Onder links: Er gaat in Rusland geen moment voorbij zonder Wodka. Za zdorovje! Onder rechts: Kampeerplaats met open keuken en uitzicht op de historische stad Varzuga en de gelijknamige rivier.
“Bij gebrek aan een goede weg rijden we over het strand oostwaarts.”
XX BIKE & TREKKING
BIKE & TREKKING XX
“Als het spoortalud ophoudt moeten we weer door diepe plassen ijswater fietsen. Dan is het tanden op elkaar en bibberen maar.”
Leve de Russische spoorwegen! Want ook al rijden er geen treinen meer, dankzij het hoge spoortalud blijven de voeten droog.
Nou ja, gelukkig. Sinds de brug weggespoeld is neemt al het verkeer de zuidelijke route naar Indel. En daardoor is de noordwestelijke route die wij terug naar de hoofdweg nemen overwoekerd geraakt. Een nachtmerrie. Er rijden niet genoeg auto’s, waardoor struiken over het pad groeien. Hun lange takken versieren als kleine zweepjes onze schenen met rode striemen. Vervelend genoeg zijn er ook veel afslagen, terwijl op onze kaart maar één route in getekend staat. Zelfs mét kompas is het een klein wonder dat we toch maar één keer verkeerd zijn gereden. Onze grootste zorg is de laatste grote rivier die we moeten oversteken. Ons is verteld dat de brug ook daar kapot is. Sterker, dit zou de voornaamste reden zijn dat de noordelijke route niet meer gebruikt wordt. Maar we hebben geluk. Op het moment dat we de rivier bereiken staat het water relatief laag en valt de stroming mee. We pendelen meerdere malen tot ons kruis in het water staand door het ijskoude water heen en weer en klauteren vervolgens over de restanten van de brug naar de overkant. Een afstand van nog geen vijftig meter, maar het kost ons bijna drie uur om ’m te overbruggen. Roestige lada’s Als we uiteindelijk weer op de hoofdweg belanden lijkt deze plotseling niet zo heel slecht meer, na alle moerassen die we sinds Indel doorkruist hebben. De weg loopt van Umba naar Kirovsk en naarmate we dichter bij deze laatste plaats komen wordt de weg steeds beter. Dorpen zijn weer bewoond en er staan zelfs weer plaatsnaamborden, waardoor we ons beter kunnen oriënteren. Wie hier reist, moet niet alleen het Russische alfabet kunnen lezen, maar ook een basiskennis hebben van de Russische taal, zeker als er veel meer wegen blijken te zijn dan op de kaart staan ingetekend. Want dan moet je de weg kunnen vragen. Alhoewel dat ook zo z’n problemen met zich meebrengt. Als we mensen vragen naar de toestand van de weg, is het antwoord negen van de tien keer iets tussen ‘slecht’ en ‘onbegaanbaar’. En beide kunnen alles betekenen. Want wat sommige mensen zelf in hun roestige Lada’s rijden achten ze onbegaanbaar voor fietsers. En wegen waar wij onze fietsen met de hand heen moeten slepen kunnen een hoofdweg zijn die iedereen gebruikt. Als we de zuidzijde van het Ombozero-meer bereiken gaan we niet naar het westen richting Kirovsk, maar de tegenovergestelde kant op. We volgen we de oude spoorlijn naar Revda in het noorden. De rails zijn verwijderd, maar de houten slapers liggen er nog en naast de spoorweg ligt een oude
XX BIKE & TREKKING
onderhoudsweg. Soms is er genoeg ruimte om naast de bielzen te fietsen en dan is het een genot om over het vlakke talud te fietsen. Maar als dit pad verdwijnt is het tanden op elkaar en bibberen maar. De onderhoudsweg wordt namelijk vaak doorklieft door ijskoude riviertjes vol vers smeltwater van de besneeuwde bergen. De modder, de grote plassen en de kou van het water maken de situatie allesbehalve ideaal. We verwisselen het ene kwaad met het andere, maar we vergeten niet waarom we hier zijn en genieten daarom van de uitzichten over het meer en het feit dat we dit deel van de wereld voor ons zelf lijken te hebben. Als wij uiteindelijk na negen dagen fietsen Revda bereiken, een plaats halverwege het Kola schiereiland, hebben we een afstand van 450 kilometer overbrugt. Wij mogen van enorm geluk spreken dat het bijna alle dagen droog en zonnig is geweest. Want met slecht weer hadden wij de tocht niet tot het eind kunnen volbrengen, vermoed ik. Zonder de goede omstandigheden die wij troffen – lees: geen muggen, zon, geen regen – zou deze route namelijk een hel geweest zijn. Nu is het ook uitdagend geweest, maar uitdagend in de zin van leuk en spannend. En daar hou ik wel van.
