Faculteitsbibliotheek LW Transcriptie Arabische werken. Handleiding voor de transcriptie van Arabische werken

Faculteitsbibliotheek LW Transcriptie Arabische werken

Handleiding voor de transcriptie van Arabische werken

Gent 2011

0. Inhoudsopgave 0. INHOUDSOPGAVE

1

1. INLEIDING

2

EEN AANTAL BIJZONDERHEDEN VAN HET ARABISCH SCHRIFT

2

2. TRANSLITERATIETABEL STANDAARD ARABISCH

3

CIJFERS LEESTEKENS SHADDA (ّ) HET LIDWOORD EN ANDERE PROCLITISCHE VORMEN

4 4 4 5

3. TRANSCRIPTIE VAN DE KLINKERS

5

4. ACHTERGRONDBESTANDEN

6

LIBRARY OF CONGRESS (LOC) BRITISH NATIONAL BIBLIOGRAPHY (BNB) EN BRITISH LIBRARY (BL) LIBIS LIBRIS OPEN-VLACC WORLDCAT (OCLC)

6 6 6 6 6 6

5. RELEVANTE WORKFLOWS

7

6. LITERATUURLIJST

8

UGent – Faculteitsbibliotheek LW - Transcriptie van Arabische werken (Gent, 2011)

1

1. Inleiding Voor de transliteratie van het Arabisch wordt gebruik gemaakt van het transliteratiesysteem van de American Library Association (ALA) en Library of Congress (LoC) uit 1997. Dit systeem wordt immers door een groot aantal achtergrondbestanden en bibliotheekcatalogi ondersteund. Door een beperkt gebruik aan diakritische tekens is het bovendien een van de gebruiksvriendelijkere transliteratiesystemen voor het Arabisch.

Een aantal bijzonderheden van het Arabisch schrift -

De schrijfrichting van het Arabisch loopt van rechts naar links. De transliteratie of transcriptie wordt weergegeven van links naar rechts. (let ook op de bindwijze van een boek! De rug zit aan de rechterzijde wanneer de voorpagina voor je ligt.)

-

Het Arabisch is een cursief schrift. Het merendeel van de Arabische letters worden ook in getypte vorm aan elkaar geschreven.

-

Het Arabisch kent geen hoofdletters. Bij de transcriptie is het belangrijk dat eigennamen en geografische benamingen wel hoofdletters krijgen. (Let op: het lidwoord al-, krijgt geen hoofdletter!) Uiteraard wordt ook het begin van een zin met een hoofdletter ingeleid.

-

Van de meeste letters bestaan 4 vormen: een vorm voor de letter aan het begin, midden of einde van een woord en een geïsoleerde vorm. (cf. transliteratietabel)

-

Korte klinkers worden niet weergegeven in het Arabisch. Wie Arabisch kent wordt verondersteld te weten welke klinker er ‘ingevuld’ dient te worden.

-

Lange klinkers kunnen worden weergegeven a.d.h.v. de consonanten Alif (‫)ﺍ‬, Waw (‫ )ﻭ‬en Ya (‫)ﻱ‬.

UGent – Faculteitsbibliotheek LW - Transcriptie van Arabische werken (Gent, 2011)

2

2. Transliteratietabel standaard Arabisch MARC-taalcode:

ara

Arabisch Geïsoleerd Begin Midden FE8D ‫ﺍ‬

Latijns Eind FE8E ‫ﺎ‬

‫ﺀ‬

FE80

‫ﺏ‬ ‫ﺕ‬ ‫ﺙ‬

FE8F FE95 FE99

‫ﺑ‬ ‫ﺗ‬ ‫ﺛ‬

FE91 FE97 FE9B

‫ﺝ‬ ‫ﺡ‬ ‫ﺥ‬

FE9D FEA1 FEA5

‫ﺟ‬ ‫ﺣ‬ ‫ﺧ‬

FE9F ‫ﺠ‬ FEA3 ‫ﺤ‬ FEA7 ‫ﺨ‬

‫ﺩ‬

FEA9

‫ﺪ‬

‫ﺫ‬

FEAB

‫ﺭ‬

-

Hoofdletter -

-

Kleine letter -

’

02BC

’

02BC

b t th

FEAA D

0042 0054 0054 + 0048 004A 1E24 004B + 0048 0044

d

0062 0074 0074 + 0048 006A 1E25 006B + 0048 0064

‫ﺬ‬

FEAC Dh

0044

dh

0064

FEAD

‫ﺮ‬

FEAE

R

0052

r

0072

‫ﺯ‬

FEAF

‫ﺰ‬

FEB0

Z

005A

z

007A

‫ﺱ‬ ‫ﺵ‬

FEB1 FEB5

‫ﺳ‬ ‫ﺷ‬

FEB3 FEB7

‫ﺴ‬ ‫ﺸ‬

FEB4 FEB8

‫ﺲ‬ ‫ﺶ‬

FEB2 FEB6

S Sh

s sh

‫ﺹ‬ ‫ﺽ‬ ‫ﻁ‬ ‫ﻅ‬ ‫ﻉ‬ ‫ﻍ‬

FEB9 FEBD FEC1 FEC5 FEC9 FECD

‫ﺻ‬ ‫ﺿ‬ ‫ﻃ‬ ‫ﻇ‬ ‫ﻋ‬ ‫ﻏ‬

FEBB FEBF FEC3 FEC7 FEC8 FECF

‫ﺼ‬ ‫ﻀ‬ ‫ﻄ‬ ‫ﻈ‬ ‫ﻌ‬ ‫ﻐ‬

FEBC FEC0 FEC4 FEC8 FECC FED0

‫ﺺ‬ ‫ﺾ‬ ‫ﻂ‬ ‫ﻆ‬ ‫ﻊ‬ ‫ﻎ‬

FEBA FEBE FEC2 FEC6 FECA FECE

Ṣ Ḍ Ṭ Ẓ ‘ Gh

‫ﻑ‬ ‫ﻕ‬ ‫ﻙ‬ ‫ﻝ‬ ‫ﻡ‬ ‫ﻥ‬ ‫ﻩ‬ ‫ﺓ‬

FED1 FED5 FED9 FEDD FEE1 FEE5 FEE9 FE93

‫ﻓ‬ ‫ﻗ‬ ‫ﻛ‬ ‫ﻟ‬ ‫ﻣ‬ ‫ﻧ‬ ‫ﻫ‬

FED3 FED7 FEDB FEDF FEE3 FEE7 FEEB

‫ﻔ‬ ‫ﻘ‬ ‫ﻜ‬ ‫ﻠ‬ ‫ﻤ‬ ‫ﻨ‬ ‫ﻬ‬

FED4 FED8 FEDC FEE0 FEE4 FEE8 FEEC

‫ﻒ‬ ‫ﻖ‬ ‫ﻚ‬ ‫ﻞ‬ ‫ﻢ‬ ‫ﻦ‬ ‫ﻪ‬ ‫ﺔ‬

FED2 FED6 FEDA FEDE FEE2 FEE6 FEEA FE94

F Q K L M N H H/T

‫ﻭ‬

FEED

‫ﻮ‬

FEEE

W

0053 0053 + 0048 1E62 1E0C 1E6C 1E92 02B9 0047 + 0048 0056 0051 004B 004C 004D 004E 0048 0048 / 0054 0057

w

0073 0073 + 0048 1E63 1E0D 1E6D 1E93 02B9 0067 + 0048 0066 0071 006B 006C 006D 006E 0068 0068 / 0074 0077

‫ﻱ‬

FEF1

‫ﻲ‬

FEF2

Y

0059

y

0079

‫ﻳ‬

FEF3

‫ﺒ‬ ‫ﺘ‬ ‫ﺜ‬

‫ﻴ‬

‫ﺐ‬ ‫ﺖ‬ ‫ﺚ‬

FE90 FE96 FE9A

B T Th

FEA0 ‫ﺞ‬ FEA4 ‫ﺢ‬ FEA8 ‫ﺥ‬

FE9E FEA2 FEA6

J Ḥ Kh

FE92 FE98 FE9C

FEF4

UGent – Faculteitsbibliotheek LW - Transcriptie van Arabische werken (Gent, 2011)

j ḥ kh

ṣ ḍ ṭ ẓ ‘ gh f q k l m n h h/t

3

‫ﻯ‬ ‫ﻻ‬

FEEF FEFB

ّ

0651

‫ﻰ‬ ‫ﻼ‬

FEF0 FEFC

Ā Lā

0100 004C + 0101 Cf. onderstaande letter

ā lā

0101 006C + 0101

Cijfers ١ ٢ ٣ ٤ ٥ ٦ ٧ ٨ ٩ ٠

Arabisch 0661 0662 0663 0664 0665 0666 0667 0668 0669 0660

1 2 3 4 5 6 7 8 9 0

Westers 0031 0032 0033 0034 0035 0036 0037 0038 0039 0030

De schrijfrichting van de cijfers in het Arabisch is net zoals in de Westerse talen van links naar rechts.

Leestekens ، ‫؛‬ ‫؟‬

Arabisch 060C 061B 061F

, ; ?

Westers 0031 0032 0033

Het punt, het uitroepingsteken en het komma zijn het zelfde in het Arabisch als in de westerse talen.

Shadda (ّ) Het diakritisch teken shadda geeft aan dat de onderliggende letter wordt aangehouden. Bij transliteratie wordt de letter in kwestie daarom dubbel weergegeven. Toch wordt dit teken niet altijd neergeschreven, en wordt de lezer, net zoals bij de klinkers, verondersteld op de hoogte te zijn van deze verdubbeling. Let ook op bij de verdubbeling van de lange klinkers. De transcriptie ervan zorgt voor verschillende mogelijkheden. Korte klinker + 2 x medeklinker Lange klinker + 1 x medeklinker

iyy īy

Zie de LoC-handleiding voor meer uitleg hierover via: http://www.loc.gov/catdir/cpso/romanization/arabic.pdf

UGent – Faculteitsbibliotheek LW - Transcriptie van Arabische werken (Gent, 2011)

4

Het lidwoord en andere proclitische vormen Een aantal monosyllabische woorden dragen in het Arabisch geen eigen accent. Deze woorden worden proclitica genoemd en worden aan het achterliggende woord geschreven. Bij transliteratie of transcriptie worden deze woorden van het stamwoord gescheiden d.m.v. een koppelteken. Het gaat om volgende vormen: Het lidwoord De voegwoorden De voorzetsels:

‫ال‬ ‫ل‬ ‫و‬

al-1 liwa-

kafa-

‫ك‬ ‫ف‬

bi-

‫ب‬

3. Transcriptie van de klinkers Als we letterlijk de bovenstaande transliteratietabel zouden gebruiken, zou de onderstaande titel eigenlijk als volgt worden getranslitereerd. Vb.: ١٨٨١-١٥٧٤ ،‫ ﻧﺸﻮء اﻟﺪوﻟﺔ اﻟﺘﺮاﺑﻴﺔ ﻓﻲ ﺗﻮﻧﺲ‬: ‫األرض واﻟﻬﻮﻳﺔ‬ l’r

l

y : nshw’ ldwlh ltrbyh fy twns, 1574-1881

Een dergelijke notatiewijze is echter onpraktisch en zal men niet terugvinden in bibliografieën en catalogi. Daarom worden de klinkers wél weergegeven bij romanization van het Arabisch in de catalogus. We spreken in dit geval dus niet meer van een transliteratie, maar van een transcriptie, aangezien er getracht wordt om min of meer de uitspraak te reconstrueren. Er zijn in het Arabisch slechts drie klinkers, nl. a, i en u. De klinkers kunnen, zoals eerder vermeld, voorkomen in een korte en lange vorm. Ze worden als volgt getranscribeerd:

ā ī ū

Lang 0101 012B 016B

a i u

Kort 0061 0069 0075

Om te weten wanneer welke klinker nu moet worden ingevoegd bij transcriptie dient men dus het Arabisch te kennen. Omdat dit ook voor native speakers vaak een moeilijke kluif is, werd in het verleden een notatiesysteem dat aangeeft waar welk van de drie klinkers moet worden ingevuld, uitgedokterd. Voor de volledigheid zou hier een overzicht van deze tekens moeten volgen. Deze complexe regelgeving zou echter te ver leiden. Voor meer uitleg, zie daarom de ALA-LC-regelgeving via: http://www.loc.gov/catdir/cpso/romanization/arabic.pdf De assimilatie van ‫ ل‬met de zogenaamde ‘zonneletters’ (‫ﺕ‬, ‫ﺙ‬, ‫ﺩ‬, ‫ﺫ‬, ‫ﺭ‬, ‫ﺯ‬, ‫ﺱ‬, ‫ﺵ‬, ‫ﺹ‬, ‫ﺽ‬, ‫ﻁ‬, ‫ﻅ‬, ‫ﻝ‬, ‫ )ﻥ‬wordt bij transcriptie niet weergegeven. 1

UGent – Faculteitsbibliotheek LW - Transcriptie van Arabische werken (Gent, 2011)

5

4. Achtergrondbestanden Via F12 kunnen in het bibliotheeksysteem Aleph500 van de UGent een aantal catalogi van andere bibliotheken geraadpleegd worden als achtergrondbestand. Deze bibliotheken hebben elk hun eigen manier om het Arabisch te translitereren. Daarom wordt in dit hoofdstukje de transliteratiemethode voor het Arabisch van elke bibliotheek kort toegelicht.

Library of Congress (LoC) Geen opmerkingen, omdat dit het systeem is dat door UGent wordt gevolgd.

British National Bibliography (BNB) en British Library (BL) In de catalogus van de British Library wordt het transliteratiesysteem van de Library of Congress gebruikt. De meeste diakritische tekens in deze bestanden moeten gecorrigeerd worden, door een fout in de overdracht van de data.

Libis Libis, het bibliotheeknetwerk waarvan o.a. ook de Universitaire bibliotheek van Leuven deel uit maakt, baseerde haar transliteratiesysteem voor het Arabisch op de transliteratiemethoden van verschillende Duitse naslagwerken i.v.m. Arabistiek: i.e. Geschichte des Arabischen Schrifttums (F. Sezgin), Geschichte des Arabischen Litteratur (C. Brockelmann) en Grundriss der Arabischen Philologie (H. Gätje). Het systeem lijkt heel sterk op dat van de International Standard Organization. Maar toch zijn er een aantal afwijkingen – ook tussen de modellen van de naslagwerken onderling –, o.a. de weergaven van de Tāʾ marbūṭa (‫)ﺓ‬, ‘Ayn (‫)ﺀ‬en Alif (‫)ﺍ‬. ‫ﺍ‬ ‫ﺀ‬ ‫ﺏ‬ ‫ﺕ‬ ‫ﺙ‬ ‫ﺝ‬

ā ‘ b t ṯ ǧ

‫ﺡ‬ ‫ﺥ‬ ‫ﺩ‬ ‫ﺫ‬ ‫ﺭ‬ ‫ﺯ‬

ḥ ḫ d ḏ r z

‫ﺱ‬ ‫ﺵ‬ ‫ﺹ‬ ‫ﺽ‬ ‫ﻁ‬ ‫ﻅ‬

s š ṣ ṭ ẓ

‫ﻉ‬ ‫ﻍ‬ ‫ﻑ‬ ‫ﻕ‬ ‫ﻙ‬ ‫ﻝ‬

ʹ ġ f q k l

‫ﻡ‬ ‫ﻥ‬ ‫ﻩ‬ ‫ﺓ‬ ‫ﻭ‬ ‫ﻱ‬

m n h a w/ū y/ī

Libris Het Libris-achtergrondbestand maakt ook gebruik van de LoC-transliteratie, maar zonder diakritische tekens. Vergeet bij overname daarom niet de ontbrekende tekens aan te vullen.

Open-Vlacc Open-Vlacc heeft geen afzonderlijke regelgeving voor de transliteratie van Arabische werken. Het aandeel aan Arabisch materiaal is in dit achtergrondbestand overigens gering.

Worldcat (OCLC) Het achtergrondbestand Worldcat van OCLC wordt gevormd door verschillende bibliotheken. Er zijn daarom verschillende transliteratie-systemen door elkaar terug te vinden, alhoewel men aangeeft in principe het transliteratiesysteem van de ALA-LoC te volgen. Een aantal Franse achtergrondbestanden leveren goede data, met 880 velden in het Arabisch. Helaas gebruiken Franse bibliotheken niet het systeem van ALA-LoC, maar de ISO-standaard. UGent – Faculteitsbibliotheek LW - Transcriptie van Arabische werken (Gent, 2011)

6

ISO 233 (1984) ‫ﺍ‬ ‫ﺀ‬ ‫ﺏ‬ ‫ﺕ‬ ‫ﺙ‬ ‫ﺝ‬

ʾ ˈ, ˌ b t ṯ ǧ

‫ﺡ‬ ‫ﺥ‬ ‫ﺩ‬ ‫ﺫ‬ ‫ﺭ‬ ‫ﺯ‬

ḥ ẖ d ḏ r z

‫ﺱ‬ ‫ﺵ‬ ‫ﺹ‬ ‫ﺽ‬ ‫ﻁ‬ ‫ﻅ‬

s š ṣ ṭ ẓ

‫ﻉ‬ ‫ﻍ‬ ‫ﻑ‬ ‫ﻕ‬ ‫ﻙ‬ ‫ﻝ‬

ʿ ġ f q k l

‫ﻡ‬ ‫ﻥ‬ ‫ﻩ‬ ‫ﺓ‬ ‫ﻭ‬ ‫ﻱ‬

m n h ẗ w/ū y/ī

Het zijn voornamelijk Angelsaksische bibliotheken die het ALA-LoC systeem hanteren. (cf. supra BNB en BL!). Een groot aantal van deze, hoofdzakelijk, Amerikaanse bibliotheken delen hun metadata via Worldcat (OCLC). Met het oog op de ontwikkeling van mogelijke importprofielen binnen het Aleph500 systeem van de UGent worden hieronder de bibliotheken opgelijst die Arabische metadata leveren conform de ALA-LoC regelgeving. In veel gevallen bevatten de 800-velden ook informatie in het Arabisch alfabet. In het 040c-veld zijn de afkortingen te vinden van de verschillende bibliotheken. CUY EYM [DLC IUL IXA HLS ORZ OSU PUL SMI WAU

University of California University of Michigan Library of Congress Indiana University University of Texas Harvard University Portland State University Ohio State University Princeton University Smithsonian Institution University of Washington

(Berkeley) (Ann Arbor) (Washington)] (Bloomington) (Austin) (Cambridge) (Portland) (Columbus) (Princeton) (Washington) (Seatle)

Ivm copy-cataloging van records uit bovenstaande bronnen kan worden opgemerkt dat het 880veld met informatie over het 245-veld, mag omgevormd worden tot een 246-veld. Het c-subveld mag hier uitzonderlijk blijven staan. De overige 880-velden mogen gewist worden. De 6-subvelden moeten echter gewist worden, anders kan de beschrijving niet opgeslagen worden.

5. Relevante workflows Zie ook de onderstaande workflows en katogen/richtlijnen voor meer informatie. De links verwijzen naar lokale documenten op de netwerkschijf van de Faculteitsbibliotheek LW. Dummyrecords : Retrocatalografie L88 : Aanpassing 880-velden :

WorkflowFLW_dummyrecords.docx WorkflowFLW_retrocatalografie_L88.docx UBGent_Katoog_Aanpassing-880-velden-bij-overname-LoC_2010.pdf

UGent – Faculteitsbibliotheek LW - Transcriptie van Arabische werken (Gent, 2011)

7

6. Literatuurlijst Boeken en artikels Bauer, Thomas Arabic writing. In: The world’s writing Systems. New York: Oxford university press, 1996 Garfield, E. Transliteration ≠ transcription ≠ translation. In: Essays of an information Scientist. Vol. 2. Philadelphia: ISI Press, 1977, p. 254-256 Lawson, David R An evaluation of Arabic transliteration methods. [S.l.], [s.n.], 2008. Unpublis ed master’s paper http://dc.lib.unc.edu/u?/s_papers,1061 Geraadpleegd op 11 oktober 2011 Wellisch, Hans Hanan Script conversion practices in t e orld’s libraries. In: International Library Review; 8(1976)1, p. 55-84 The conversion of scripts: its nature, history and utilization. New York: Wiley, 1978 Websites: International Organization for Standardization Website: http://www.iso.org/iso/home.html/ Geraadpleegd op 29 januari 2011 Library of Congress: transliteratiesc ema’s Website: http://www.loc.gov/catdir/cpso/roman.html/ Geraadpleegd op 11 oktober 2011 Open-Vlacc: transliteratiesc ema’s (Maart, 2009): Website: http://www.bibnet.be/portaal/Bibnet/Open-Vlacc/Open_Vlacc_regelgeving/ Geraadpleegd op 11 oktober 2011 Pedersen, Thomas T. Website: http://transliteration.eki.ee/pdf/Arabic_2.2.pdf/ Geraadpleegd op 4 oktober 2011 Unicode: codelijsten Website: http://www.unicode.org/charts/ Geraadpleegd op 4 oktober 2011 Andere: e-mailverkeer tussen J. Steeman (UGent) en K. Verhaeghe (KU Leuven), 11 oktober 2011 e-mailverkeer en overleg tussen S. Scheltjens (UGent), A. Verstraeten (UGent), J. Steeman (UGent), prof. dr. Jo Van Steenbergen (UGent) en dr. Stijn Van Nieuwenhuyse (UGent) e-mailverkeer tussen F. Vandepitte (UGent) en Ruud Niewold (OCLC), 10 augustus 2011

UGent – Faculteitsbibliotheek LW - Transcriptie van Arabische werken (Gent, 2011)

8

Deze Arabische tekst staat vaak op de laatste pagina van een Arabisch book. Het betekent ‘Beëindigd met Gods ulp’ (La son, 2008).

UGent – Faculteitsbibliotheek LW - Transcriptie van Arabische werken (Gent, 2011)

9