10 jaar overleg tussen preventie, hulpverlening en beheersing
Evaluatieproces drugproblematiek in Vlaams-Brabant DRUGSEMINARIE
EEvvaalluuaattiieepprroocceess ddrruuggpprroobblleem Vllaaaam mss--BBrraabbaanntt maattiieekk iinn V 1100 jjaaaarr oovveerrlleegg ttuusssseenn pprreevveennttiiee,, hhuullppvveerrlleenniinngg eenn bbeehheeeerrssiinngg:: ggeessllaaaaggdd??
1
VOORWOORD.............................................................................................................................................. 8 BESCHOUWINGEN VAN OP DE KADE – UITSPRAAK VAN HET PROCES .................................................. 9 1.1
INLEIDING ........................................................................................................................................... 9
1.2
SEMINARIEREEKSEN 1997 EN 2007 ...................................................................................................... 10
1.2.1
Seminariereeks 1997 .............................................................................................................. 10
1.2.2
Seminariereeks 2007 .............................................................................................................. 11
1.3
SECTOROVERSCHRIJDEND .................................................................................................................... 12
1.3.1
Overleg en coördinatie ........................................................................................................... 12
1.3.2
Illegale en legale drugs ........................................................................................................... 12
1.3.3
Cijfergegevens........................................................................................................................ 13
1.3.4
Blinde vlekken in Vlaams-Brabant ........................................................................................... 13
1.3.5
Beroepsgeheim ...................................................................................................................... 13
1.4
SECTOR DRUGPREVENTIE...................................................................................................................... 13
1.4.1
Bundeling van krachten.......................................................................................................... 14
1.4.2
Differentiatie .......................................................................................................................... 14
1.4.3
Evaluatie................................................................................................................................. 15
1.5
SECTOR DRUGHULPVERLENING .............................................................................................................. 16
1.5.1
Voorzieningen ........................................................................................................................ 16
1.5.2
Doelgroepen .......................................................................................................................... 17
1.5.3
Evaluatie................................................................................................................................. 17
1.6
SECTOR RECHTSBEDELING .................................................................................................................... 18
1.6.1
Wetgeving.............................................................................................................................. 18
1.6.2
Politie als eerste lijn ................................................................................................................ 18
1.6.3
Parket en rechtbanken ........................................................................................................... 18
1.6.4
Justitieassistenten................................................................................................................... 19
1.6.5
Gevangenissen ....................................................................................................................... 19
1.7
ALGEMEEN BESLUIT ............................................................................................................................ 19
1.8
REFERENTIES ..................................................................................................................................... 20
DEEL 1: EVOLUTIESCHETS VAN 10 JAAR DRUGPREVENTIE, -HULPVERLENING EN -BEHEERSING ....... 22 1
INLEIDENDE TOESPRAAK: 10 JAAR DRUGPREVENTIE IN VLAAMS-BRABANT ............................... 24 1.1
INLEIDING ......................................................................................................................................... 24
1.2
HET PROVINCIAAL DRUGPLATFORM VLAAMS-BRABANT .............................................................................. 24
1.3
MISSIE VAN DE PROVINCIE VLAAMS-BRABANT .......................................................................................... 26
1.4
HET PROCES VAN 10 JAAR ................................................................................................................... 26
1.5
HET PROVINCIAAL PREVENTIEPLATFORM MIDDELENGEBRUIK (PPM) .............................................................. 26
1.6
10 JAAR CONCREET WERKEN ................................................................................................................ 27
1.6.1
Zicht op omvang van middelengebruik in Vlaams-Brabant...................................................... 28
1.6.2
Ondersteuning van het onderwijs ........................................................................................... 28
1.6.3
Initiatieven ter bevordering van de contacten tussen de diverse sectoren................................ 30 3
1.6.4
Drugsweg............................................................................................................................... 30
1.6.5
Sociale kaart........................................................................................................................... 31
1.6.6
Andere initiatieven ................................................................................................................. 31
1.7
INTERMEDIAIREN ALS DOELGROEP .......................................................................................................... 32
TIEN JAAR DRUGPREVENTIE OP LOKAAL NIVEAU.................................................................................. 36 1.8
DRUGPREVENTIE OP LOKAAL NIVEAU: MEER DAN 10 JAAR WERKING IN DE STAD TIENEN .................................... 36
1.8.1
Historiek................................................................................................................................. 36
1.8.2
Aanpak drugpreventie............................................................................................................ 37
1.8.3
Conclusies en bedenkingen van een eenvoudige preventiewerker rond meer dan 10 jaar
preventie 43 1.9
2
DRUGPREVENTIE OP LOKAAL NIVEAU - 10 JAAR WERKING IN HALLE............................................................... 46
1.9.1
Halle: de bruisende stad van Witse: ........................................................................................ 46
1.9.2
Preventiedienst Halle: 1997 - 2007......................................................................................... 46
1.9.3
Aanpak drugpreventie: 1997 – 2007...................................................................................... 47
DRUGHULPVERLENING: EEN BALANS NA 10 JAAR.......................................................................... 56 2.1
INLEIDING ......................................................................................................................................... 56
2.2
VERANDERINGEN IN HET AANBOD .......................................................................................................... 56
2.2.1
Spiller ..................................................................................................................................... 56
2.2.2
Ambulante voorzieningen ...................................................................................................... 57
2.2.3
Residentiële voorzieningen ..................................................................................................... 58
2.3
VERANDERINGEN IN DE OVERLEGSTRUCTUREN .......................................................................................... 60
2.3.1
Van werkgroep drugbeleid naar werkgroep middelenmisbruik ............................................... 60
2.3.2
Zorgcoördinatie middelenmisbruik ......................................................................................... 60
2.3.3
Ontstaan van een reeks nieuwe overleggroepen..................................................................... 61
2.4
WAT MET DE KNELPUNTEN VAN WELEER?................................................................................................ 62
2.4.1
Organisatie van gezondheidszorg op niveau van de overheid ................................................. 62
2.4.2
Diversiteit van het hulpverleningsaanbod................................................................................ 63
2.4.3
Onevenwichtige spreiding van de voorzieningen .................................................................... 63
2.4.4
Sectorale en intersectorale samenwerking tussen de verschillende diensten ........................... 63
2.5
ANDERE KNELPUNTEN ......................................................................................................................... 64
2.5.1
Methadon en de onduidelijkheden over de nieuwe wettelijke context rond illegale drugs ..... 64
2.5.2
Dubbeldiagnose ..................................................................................................................... 65
2.5.3
Therapeutisch advies .............................................................................................................. 65
2.6
PERSPECTIEVEN EN UITDAGINGEN........................................................................................................... 65
2.6.1
Therapeutische projecten ....................................................................................................... 65
2.6.2
Projecten voor het Fonds ter bestrijding van de verslaving ...................................................... 66
2.6.3
Hulpverlening en gevangenis.................................................................................................. 66
2.6.4
Methadon .............................................................................................................................. 66
2.6.5
Uitbouwen van zorgcircuits .................................................................................................... 66
2.7
CONCLUSIES ..................................................................................................................................... 67 4
3
LAAGDREMPELIG-HOOGNODIG: 12 JAAR LAAGDREMPELIGE DRUGHULPVERLENING IN VLAAMS-BRABANT (1994-2006) ....................................................................................................... 68 3.1
INLEIDING ......................................................................................................................................... 68
3.2
DE GESCHIEDENIS VAN DE STRUCTURELE UITBOUW .................................................................................... 69
3.2.1
De startfase: het Mobiel Ambulant Team Leuven als gevolg van ‘zwarte zondag’................... 69
3.2.2
De start van het Mobiel Ambulant Team in het arrondissement Leuven.................................. 71
3.2.3
Een nieuwe structuur voor het M.A.T. .................................................................................... 72
3.2.4
Een R.I.Z.I.V.-conventie voor de vzw Het Veerhuis-Siddartha .................................................. 73
3.2.5
De huidige structuur............................................................................................................... 74
3.3
3.3.1
Inleiding ................................................................................................................................. 75
3.3.2
Individuele begeleidingen ....................................................................................................... 76
3.3.3
De Instuif................................................................................................................................ 77
3.3.4
Het straathoekwerk................................................................................................................ 78
3.3.5
Activiteiten en ateliers ............................................................................................................ 78
3.3.6
Doktersconsultaties en methadonverstrekking........................................................................ 79
3.3.7
Cijfergegevens acties .............................................................................................................. 82
3.3.8
Profiel van de cliënten ............................................................................................................ 82
3.4
DE SPUITENRUIL ................................................................................................................................. 86
3.4.1
Geschiedenis .......................................................................................................................... 86
3.4.2
Het wettelijk kader ................................................................................................................. 89
3.4.3
Ontwikkeling van het spuitenruilproject ................................................................................. 92
3.5
4
DE CONCRETE WERKWIJZE IN DE ANKERPUNTEN ........................................................................................ 75
BESLUIT ........................................................................................................................................... 93
3.5.1
Positieve ontwikkeling ............................................................................................................ 93
3.5.2
Knelpunten ............................................................................................................................ 94
DRUGWETGEVING EN VERVOLGINGSBELEID IN HET ARRONDISSEMENT LEUVEN: EVOLUTIE SEDERT 1997…................................................................................................................................... 98 4.1
BELGISCHE DRUGWETGEVING ANNO 2007.............................................................................................. 98
4.1.1
Basisteksten............................................................................................................................ 98
4.1.2
Verboden producten en handelingen ..................................................................................... 98
4.1.3
Strafmaat ............................................................................................................................. 100
4.1.4
Cannabis .............................................................................................................................. 101
4.2
VERVOLGINGSBELEID ........................................................................................................................ 102
4.2.1
Basisteksten.......................................................................................................................... 102
4.2.2
Basisprincipe......................................................................................................................... 102
4.2.3
Bezit van cannabis................................................................................................................ 103
4.2.4
Bezit van andere illegale stoffen ........................................................................................... 103
4.2.5
Detailhandel ......................................................................................................................... 104
DEEL 2: MOTIVATIE VAN DE DOELGROEP ............................................................................................. 105 1
HOE BETROKKENEN MOTIVEREN TOT DRUGPREVENTIE? ............................................................ 107 5
2
3
1.1
INLEIDING ....................................................................................................................................... 107
1.2
EERSTE UITDAGING: WE MOETEN DE PROBLEMATIEK TEN GRONDE AANPAKKEN EN WERKEN OP LANGE TERMIJN ..... 108
1.3
TWEEDE UITDAGING : DRUGPREVENTIE MOET SEXY ZIJN ............................................................................ 109
1.4
DERDE UITDAGING: FLEXIBILITEIT .......................................................................................................... 110
1.5
VIERDE UITDAGING: EEN GOEDE SAMENWERKING MET ANDERE LOKALE ACTOREN ........................................... 111
1.6
BESLUIT ......................................................................................................................................... 111
DE LOKALE POLITIE EN DE PROBLEMATIEK VAN DRUGGEBRUIKERS .......................................... 112 2.1
CORRECTE INSCHATTING VAN HET PROBLEEM ......................................................................................... 112
2.2
KNELPUNTEN .................................................................................................................................. 113
2.3
OPDRACHT POLITIE ........................................................................................................................... 114
2.4
VERWACHTINGEN ............................................................................................................................ 114
EVOLUTIE VAN HET CLIËNTEEL IN DE HULPVERLENING................................................................ 116 3.1
INLEIDING ....................................................................................................................................... 116
3.2
EVOLUTIE IN BEHANDELINGSAANBOD .................................................................................................... 116
3.3
CIJFERS DRUGSPROBLEMATIEK............................................................................................................. 118
3.3.1
Aantallen BAT ...................................................................................................................... 118
3.3.2
Vergelijken ........................................................................................................................... 118
3.4
4
CIJFERS DE SPIEGEL .......................................................................................................................... 119
3.4.1
Methode .............................................................................................................................. 119
3.4.2
Resultaten ............................................................................................................................ 120
HET DRUGCLIËNTEEL ONDER VOORWAARDEN............................................................................. 132 4.1
KORTE SCHETS VAN DE VERSCHILLENDE DIENSTEN VAN HET JUSTITIEHUIS....................................................... 132
4.2
ALGEMENE VOORSTELLING VAN DE WERKING BINNEN DE DADERBEGELEIDING ................................................ 134
4.2.1
Doelstelling .......................................................................................................................... 134
4.2.2
Positie begeleider ................................................................................................................. 134
4.2.3
Methodisch verloop van de begeleiding ............................................................................... 135
4.2.4
Omgaan met voorwaarden en verificatie .............................................................................. 135
DEEL 3: UITSPRAAK VAN HET PROCES: WELKE TOEKOMSTVISIE VOOR DE VOLGENDE 10 JAAR.... 138 1
2
HOE MOET HET VERDER MET PREVENTIEVE INITIATIEVEN ROND MIDDELENGEBRUIK? ........... 140 1.1
INLEIDING ....................................................................................................................................... 140
1.2
DE PREVENTIESECTOR WORDT BEDREIGD ............................................................................................... 140
1.3
PREVENTIE WERKT!........................................................................................................................... 142
1.4
EVOLUTIE IN VLAAMS-BRABANT: MEER ACTOREN, MEER VERSNIPPERING ...................................................... 144
1.5
HOE VERDER? ................................................................................................................................. 147
1.6
STELLING........................................................................................................................................ 147
HOE ZIET DE AMBULANTE EN RESIDENTIËLE HULPVERLENING DE TOEKOMSTIGE WERKING? 152 TRENDS EN ONTWIKKELINGEN IN DE VERSLAVINGSZORG ....................................................................................... 152 6
3
DROMEN VAN EEN LOKALE POLITIEDIENST VOOR EEN NIEUW DECENNIUM DRUGAANPAK .. 157 DRUGPREVENTIE HOORT OOK THUIS BIJ DE LOKALE POLITIE?.................................................................................. 157
4
IS EEN REPRESSIEF DRUGBELEID NODIG? ..................................................................................... 165
5
AFSLUITENDE TOESPRAAK.............................................................................................................. 175 DRUGPREVENTIE EN -HULPVERLENING IN DE PROVINCIE VLAAMS-BRABANT: DRINGEND NOOD AAN MEER MIDDELEN.......... 175
7
VOORWOORD “Iedereen weet wel hoe het water naar de zee vloeit, met andere woorden hoe de geldstromen vloeien. Maar van op de kade ziet men beter hoe de ingezette middelen zich tot elkaar verhouden. Men kan een klein sympathiek bootje drugpreventie zien voorbijvaren met enkele enthousiaste garnaalvissers. Daarnaast vaart een grotere boot drughulpverlening met veel meer bemanningsleden die zich geweldig afsloven. En tenslotte komt er een veel grotere boot politie en justitie voorbij, met veel meer personeel en apparatuur. En toch, wanneer men de kapitein van deze laatste boot bevraagt blijkt dat zijn boot al jarenlang verwaarloosd werd. Er is vraag naar meer personeel en de elektronische communicatie-systemen zijn onvoldoende op elkaar afgestemd. Met de beschikbare wapens kunnen blijkbaar vooral de kleine en middelgrote vissen worden gevangen, terwijl de grote vissen nog vaak blijven ontsnappen.” Met deze metafoor leidt Prof. Dr. Em. Joris Casselman zijn beschouwingen in bij de tweede drugseminariereeks, georganiseerd door het provinciale drugplatform Vlaams-Brabant in het voorjaar van 2007. In 1997 vond een eerste seminariereeks plaats waarop iedereen die beroepsmatig betrokken was bij de drugproblematiek werd uitgenodigd. De centrale doelstelling was de communicatie te bevorderen tussen de drie sectoren preventie, hulpverlening en beheersing. Een decennium later is het tijd om de balans op te maken. Welke vorderingen zijn er gerealiseerd? Hoe zit het met het overleg en de samenwerking tussen de verschillende sectoren? Wat zijn werkpunten voor de toekomst? Om dit te evalueren is deze tweede 3-delige seminariereeks georganiseerd. Hierbij werden zowel het werkveld van diensten en voorzieningen als de betrokken bestuursorganen (lokaal, provinciaal, gewestelijk en federaal) uitgenodigd. Ook door de heterogeniteit van de sprekers is binnen elke sector een brede waaier van diensten aan bod gekomen. Elke seminarienamiddag werd afgesloten met enkele kritische bedenkingen van Prof. Dr. Em. Joris Casselman die vanuit zijn jarenlange ervaring met en betrokkenheid bij het beleid en het werkveld, nu ‘van op de kade’ toekijkt. Zijn beschouwingen zijn samengevat in een procesevaluatie. Tijdens de eerste seminarienamiddag werd de evolutie van de voorbije 10 jaar in elke sector geschetst. De sprekers schonken hierbij aandacht aan de gerealiseerde projecten en aan de evolutie van zowel de beschikbare middelen als de overlegstructuren. Uiteraard gaf elke sector ook enkele knelpunten en opportuniteiten mee. De tweede namiddag stond in het teken van de evolutie van de kenmerken van de doelgroep druggebruikers en van de wijze waarop de verschillende voorzieningen en diensten hierop inspelen. Sommige sprekers benadrukten de kenmerken van de doelgroep, terwijl anderen vooral de benaderingsvisie hebben toegelicht van de dienst die ze vertegenwoordigden. De toekomstperspectieven voor het volgende decennium vormden het thema van het laatste seminarie. Vanuit elke sector bracht een spreker een visionaire stelling naar voren die het publiek via elektronische stemming kon beoordelen. Dit was telkens een interactief opstapje voor een korte discussie tussen publiek en spreker. Aansluitend was ook een gastspreker uitgenodigd die vanuit wetenschappelijk perspectief een belangrijke uitdaging aanreikte aan de beleidsorganen en regelgevers. Lodewijk De Witte, provinciegouverneur, verzorgde de afsluiting van de seminariereeks . Dit verslagboek eindigt met een actieplan dat een aantal werkpunten formuleert voor het volgende decennium. Deze werkpunten zijn geput uit de informatie en beschouwingen opgedaan tijdens de seminaries. Het provinciale drugplatform Vlaams-Brabant engageert zich om dit actieplan te realiseren. Karin Jiroflée, gedeputeerde.
8
Beschouwingen van op de kade – uitspraak van het proces Prof. Dr. Em. Joris Casselman, K.U.Leuven - voorzitter Vlaamse Vereniging voor Geestelijke Gezondheid
1.1
Inleiding
Het voorstel van de organisatoren om na elk van de drie seminaries ‘van op de kade’ kritische beschouwingen te formuleren sprak mij wel aan. Als oud-strijder kan men wat afstand nemen van ‘het hete van de strijd’ zodat men zaken opmerkt waarvoor men vanuit de drukke praktijk soms een beetje blind is geworden. Iedereen weet wel hoe het water naar de zee vloeit, met andere woorden hoe de geldstromen vloeien. Maar van op de kade ziet men beter hoe de ingezette middelen zich tot elkaar verhouden. Men kan een klein sympathiek bootje drugpreventie zien voorbijvaren met enkele enthousiaste garnaalvissers.
Daarnaast
vaart
een
grotere
boot
drughulpverlening
met
veel
meer
bemanningsleden die zich geweldig afsloven. En tenslotte komt er een veel grotere boot politie en justitie voorbij, met veel meer personeel en apparatuur. En toch, wanneer men de kapitein van deze laatste boot bevraagt, blijkt dat zijn boot jarenlang verwaarloosd werd. Er is vraag naar meer personeel en de elektronische communicatiesystemen zijn onvoldoende op elkaar afgestemd. Met de beschikbare wapens kunnen blijkbaar vooral de kleine en middelgrote vissen worden gevangen, terwijl de grote vissen nog vaak ontsnappen. Dit zegt veel over de wijze waarop het drugprobleem benaderd wordt en over de verdeling van de middelen om er iets aan te verhelpen. Wat in 2002 reeds zeer duidelijk werd aangetoond, werd recent opnieuw bevestigd: sinds ruim tien jaar beweert de overheid dat de eerste prioriteit de drugpreventie is, nadien pas gevolgd door de drughulpverlening en in laatste instantie door de rechtsbedeling. Maar wanneer men de overheidsinvesteringen analyseert, ziet men een omgekeerde volgorde van prioriteiten.
1 2
In wat volgt, hebben we in het verlengde van wat in de drie seminaries aan bod is gekomen, een aantal aandachtspunten geformuleerd die nuttig kunnen zijn voor de toekomst op vlak van de aanpak van het drugfenomeen in de Provincie Vlaams-Brabant. Vooraf wordt de seminariereeks
1
De Ruyver, B., Pelc, I., Casselman, J., Geenens, K., Nicaise, P., From, L., Van der Laenen, F., Meuwissen, K.,
Van Dijck, A., Drugbeleid in cijfers. Een studie naar betrokken actoren, overheidsuitgaven en bereikte doelgroepen. Gent, Academia Press, 2004. 2
De Ruyver, B., Pelc, I., De Graeve, D., Bucquoye, A, Cornelis, L., Nicaise, P., Drugbeleid in cijfers II. Gent,
Academia Press, 2007. 9
van 2007 geconfronteerd met een vorige seminariereeks die tien jaar geleden doorging. Daarna volgen een aantal sectoroverschrijdende aandachtspunten en enkele specifieke aandachtspunten voor elke sector afzonderlijk, met name preventie, hulpverlening en rechtsbedeling. Het is duidelijk dat er punten bij zijn waaraan actoren vanuit de respectieve lokale sectoren weinig kunnen doen, maar andere punten vragen naar concrete initiatieven om wel degelijk bij te dragen tot een positieve ontwikkeling in de toekomst.
1.2
Seminariereeksen 1997 en 2007
Het is niet oninteressant om even terug te blikken naar de seminariereeks die in 1997 werd georganiseerd en dit te plaatsen naast de seminariereeks van 2007.
1.2.1
Seminariereeks 1997
De seminariereeks over drugs van 1997 kwam tot stand kort nadat gouverneur De Witte op 1 december 1996 een opmerkelijke toespraak had gehouden voor de provincieraad met als titel 3
‘drugs en welzijn’. Met de nodige relativering en nuancering ging de bezorgdheid van de gouverneur in de eerste plaats uit naar welzijn, zonder uiteraard het veiligheidsaspect te minimaliseren. De nadruk werd zeer sterk gelegd op de noodzaak van overleg en samenwerking tussen de drie sectoren preventie, hulpverlening en rechtsbedeling. Het thema 'bevordering van overleg en coördinatie tussen de verschillende sectoren' stond centraal in de seminariereeks van 1997. Het jaar 1997 was ook het startjaar van een ander initiatief dat rechtstreeks verband hield met de toespraak van de gouverneur, namelijk een Postacademisch Vormingsprogramma aan de KULeuven van 1997 tot 2000 met in totaal 350 cursisten. In 1997 verscheen ook het rapport van de Parlementaire Werkgroep drugs (1996-97), een echte mijlpaal op vlak van drugbeleid in ons land. Daarop volgde een periode met enorm veel aandacht voor de drugproblematiek. Intussen is er veel op gang gekomen, onder meer de federale drugnota (2001), meer mogelijkheden voor drugpreventie en drughulpverlening, de gewijzigde drugwetgeving, zowel algemeen als op vlak van substitutiebehandeling en spuitenruil. Toch is veel van wat in de federale drugnota voorgesteld werd tot op vandaag niet uitgevoerd. Dit verklaart onder meer waarom het met enige vertraging gepubliceerde verslag van de seminariereeks van 1997 nog
3
De Witte, L., Drugs verdoven het wel-zijn. Over het drugfenomeen in de provincie Vlaams-Brabant.
Toespraak voor de provincieraad van Vlaams-Brabant, 1 oktober 1996.
10
steeds lezenswaardig is.
4
Knelpunten waaraan veel aandacht werd besteed, zoals het
5
beroepsgeheim en sectoraal overleg, zijn en blijven ook nu nog actueel.
1.2.2
Seminariereeks 2007
De doelstelling die de organisatoren van de seminariereeks in 2007 voor ogen hadden, is terug te vinden in de algemene titel van de reeks: evaluatieproces drugproblematiek in Vlaams-Brabant, tien jaar overleg tussen preventie, hulpverlening en beheersing: geslaagd? Nu de reeks is afgelopen, kan zeker gesteld worden dat er aanwijzingen zijn dat het overleg tussen de drie sectoren positief is geweest, maar ongetwijfeld ook dat het nodig blijkt om dit overleg opnieuw wat aan te zwengelen. Tijdens deze tweede reeks drugseminaries hebben we wel een duidelijk beeld gekregen van de wijze waarop binnen elke sector vooruitgang is geboekt, welke pogingen werden ondernomen om binnen de eigen sector overleg te plegen en welke aandachtspunten voor de toekomst weerhouden kunnen worden. Dit betekent dat een bonte en boeiende mix van interessante gegevens werd gepresenteerd. Meer specifiek het overleg tussen de drie sectoren is tijdens de drie seminaries minder aan bod gekomen. Twee opmerkingen zijn in dit verband op hun plaats. Ten eerste, tien jaar geleden was de motivatie om intensief overleg te plegen iets sterker aanwezig mede door het feit dat het fenomeen drugs meer een ‘hot item’ was en dit zowel politiek als breed maatschappelijk. Anno 2007 is dit duidelijk minder het geval. In de recente parlementaire verkiezingsperiode 2007 kwamen drugs nauwelijks ter sprake en indien het sporadisch gebeurde, was het vrijwel exclusief gekoppeld aan het thema veiligheid.
Intussen is de nood aan meer
overleg, integratie en coördinatie zeker niet minder groot. Ten tweede, de overheid herinnert de sector regelmatig aan de noodzaak van meer intersectoraal overleg, maar diezelfde overheid voorziet geen bijkomende middelen om dit overleg daadwerkelijk te ondersteunen. Integendeel, vaak wordt gehoopt dat meer overleg een besparend effect zal hebben. In elk geval was de organisatie van deze tweede reeks seminaries een lofwaardig initiatief. Ik raad iedereen aan om het verslag bij het verschijnen ervan, rustig door te nemen, het eventueel te bespreken met collega’s en vooral het als basis te gebruiken om initiatieven te nemen naar aanleiding van de aanbevelingen waaraan u zelf iets kunt doen.
4
Dierckx, H. (ed.), Overleg tussen preventie, curatie en justitie: realisatie of illusie? Referatenboek
Drugseminariereeks 1997. Kessel-Lo, Preventieplatform Middelenmisbruik Vlaams-Brabant, 2000. 5
Jacobs, T., Interstructurele communicatie en samenwerking tussen hulpverleningsvoorzieningen en
politionele en justitiële instanties met respect voor het beroepsgeheim. Heverlee, Overlegplatform GGZ Vlaams-Brabant, 1999. 11
1.3
Sectoroverschrijdend
Vijf aandachtspunten overschrijden de sectoren preventie, hulpverlening en rechtsbedeling.
1.3.1
Overleg en coördinatie
Terecht werd gewezen op het feit dat het lokaal en provinciaal beleid sterk afhankelijk zijn van wat zich afspeelt op de andere beleidsniveaus, met name op het federaal niveau (Binnenlandse Zaken, Volksgezondheid, RIZIV) en op het Vlaams niveau (Geestelijke Gezondheidszorg, Welzijnszorg). Het totale overheidsbeleid is ongelooflijk versnipperd, de verdeling van de bevoegdheden is vaak onduidelijk, en een algemene visie ontbreekt. Wel is het zo dat niet alleen de complexe staatsstructuur maar ook de aard van de problematiek hierbij een belangrijke rol spelen. De overheid heeft de mond vol van ‘evidence based’ preventie en hulpverlening maar voert zelf te weinig een ‘evidence based’ beleid op vlak van preventie, hulpverlening en rechtsbedeling. Te vrezen valt echter dat de politieke wil om drastische ingrepen te doen zeer sterk is afgezwakt. Dit alles wijst erop hoe belangrijk voldoende overleg en coördinatie, minstens op lokaal en provinciaal vlak, als een continu aandachtspunt moet worden beschouwd. Telkens opnieuw kan worden vastgesteld dat de verschillende actoren van de drie sectoren op het lokale vlak elkaar onvoldoende kennen en tegenstrijdige belangen nastreven.
1.3.2
Illegale en legale drugs
Gepleit werd om zich niet te beperken tot illegale drugs maar ook om alcohol en psychoactieve geneesmiddelen erbij te betrekken, terwijl voor tabak reeds een behoorlijke aandacht bestaat. De realiteit is dat al deze verschillende psychoactieve middelen zeer vaak gelijktijdig en/of na elkaar gebruikt en misbruikt worden (cfr. het zogenaamde meervoudig gebruik). Dit geldt niet alleen voor het perspectief van gezondheid en welzijn maar eveneens voor het perspectief van veiligheid. In de federale drugnota werd hiervoor trouwens uitdrukkelijk gepleit.
12
1.3.3
Cijfergegevens
In deze tijd van geavanceerde informatie- en communicatietechnologie is het ongelooflijk hoe schrijnend het tekort is aan adequaat cijfermateriaal en dit binnen de drie sectoren (preventie, hulpverlening en rechtsbedeling). Het geldt zowel voor de aard en de omvang van het fenomeen als voor de evaluatie van de uitgevoerde interventies. Op internationaal vlak blijven we hierdoor sinds jaren een belachelijk figuur slaan. Het monitoren van de aard en omvang van de problematiek en het evalueren van de interventies zijn nochtans essentiële bouwstenen voor een ‘evidence based’ beleid en een ‘evidence based’ dagelijkse praktijk. Reeds heel wat mensen hebben hun tanden stuk gebeten op allerlei registratiesystemen die voor zeer verschillende doeleinden gebruikt worden. Daarbij komt nog dat de beschikbare gegevens soms nog verkeerd geïnterpreteerd en bijgevolg misbruikt worden. Men vergeet al te vaak dat in het domein van de illegale drugs de situatie continu in evolutie is en dat cijfers bij de publicatie ervan vaak reeds voorbijgestreefd zijn. Vaak vergelijkt men ook resultaten van studies die helemaal niet met elkaar te vergelijken zijn.
1.3.4
Blinde vlekken in Vlaams-Brabant
Vanuit een gelijkekansenbeleid moet voor de subregio Halle-Vilvoorde een inhaalbeweging op alle vlakken verdergezet worden. Het is een regio met onvoldoende voorzieningen en de bestaande voorzieningen hebben geen draagvlak genoeg om degelijke projecten uit te schrijven wanneer bijkomende middelen ter beschikking komen.
1.3.5
Beroepsgeheim
De problematiek van het beroepsgeheim bij het omgaan met vertrouwelijke informatie moet een continue aandacht blijven binnen elk van de drie sectoren en tussen de drie sectoren onderling. 6
Zowel een algemeen kader is hierbij nuttig, maar er is eveneens een grote nood aan regelmatige concrete gevalsbesprekingen met supervisie.
1.4
Sector drugpreventie
In de loop van de drie seminaries werd duidelijk dat de drugpreventie zich verder ontwikkeld heeft in de loop van de laatste tien jaar. Voor de toekomst kwamen de volgende punten aan bod: een bundeling van alle krachten, maar daarnaast toch ook differentiatie, en tenslotte voldoende evaluatie.
6
Van der Straete, I, Put, J., Beroepsgeheim en hulpverlening. Brugge, die Keure, 2005 13
1.4.1
Bundeling van krachten
Binnen de provincie Vlaams-Brabant zijn zeer verschillende soorten professionele preventiewerkers aan het werk (onder meer in centra voor geestelijke gezondheidszorg, bij stedelijke diensten, bij de politie). De opdrachtgevers en subsidieverstrekkers zijn zeer verschillend. Bovendien dreigen bepaalde subsidiebronnen uit te drogen. Een bundeling van alle krachten is absoluut noodzakelijk. Dit roept vragen op zoals: wie doet wat en voor welke prijs? Dit gebeurt best in samenspraak waarbij alle activiteiten in een algemeen kader geplaatst worden waarbinnen de verschillende benaderingen opereren. Hier raakt men aan een delicaat aspect waarbij gesteld wordt dat drugpreventie uitsluitend vanuit een gezondheids- en welzijnsperspectief kan uitgevoerd worden, terwijl andere actoren het veiligheidsperspectief claimen. Eén thema dat tijdens de drie seminaries telkens naar boven kwam, is de vraag of er ook een veiligheidsaspect te onderkennen valt bij de preventie ofwel of iedereen enkel en alleen vanuit een gezondheids- en welzijnsperspectief aan preventie moet doen. In het verslag van de Parlementaire Werkgroep en in de Federale Drugnota wordt terecht het accent gelegd op een gezondheids- en welzijnsperspectief. Verwarrend was dat Binnenlandse zaken vanuit een veiligheidsperspectief subsidies ging verlenen voor drugpreventie. Dit was de preventie op een verkeerd been zetten omdat druggebruik en drugproblemen te veel gelijkgesteld werden met onveiligheid, overlast en criminaliteit. Vanuit de gezondheidssector en de welzijnssector werd hard gewerkt aan een integraal basisraamwerk dat door sommige preventiewerkers, gesubsidieerd door Binnenlandse zaken, deels werd overgenomen. Daarnaast werden preventieactiviteiten ontwikkeld met het accent op productinformatie, angstinductie en criminaliteitspreventie. Het algemeen kader moet uiteraard in de eerste plaats bedacht worden vanuit een breed welzijnsen gezondheidsperspectief maar dit mag niet tot gevolg hebben dat specifieke preventie van veiligheidsaspecten die aan het fenomeen drugs verbonden zijn niet aan bod komt en ook niet dat politiemensen aan gezondheidsbevordering moeten doen. We komen hierop dadelijk terug bij de nood aan differentiatie.
1.4.2
Differentiatie
De nood aan meer differentiatie kwam regelmatig ter sprake en dit zowel op vlak van de aard van de drugs (niet alleen illegale drugs, ook alcohol en psychoactieve geneesmiddelen), de beoogde doelgroepen (niet alleen leerlingen in scholen, ook ouders, intermediairen) en aangewende methodieken (niet geïsoleerde productinformatie). Het is uiteraard spijtig te moeten vaststellen dat bepaalde media meer impact hebben op het gedrag van jongeren dan deskundig uitgevoerde preventieactiviteiten. 14
Nu de subsidies voor drugpreventie vanuit Binnenlandse Zaken uitdrogen, ontstaat het risico dat een specifiek veiligheidsaspect en specifieke criminaliteitspreventie wegvallen. De huidige situatie is dat drugpreventie gelukkig overwegend vanuit een gezondheids- en welzijnsperspectief wordt bedreven, ook deels bij preventiewerkers vanuit stedelijke diensten en politie. Maar het specifiek aspect van veiligheid en criminaliteit, dat er zonder enige twijfel is, komt vrijwel niet aan bod. Politiemensen moeten niet aan geïsoleerde productinformatie doen of zich opstellen als gezondheidsvoorlichters, maar zouden moeten opgeleid worden om een stuk specifieke preventie uit te voeren. Let wel, criminaliteitspreventie wordt best vanuit een geïntegreerd kader aangeboden en overleg tussen alle preventiewerkers is absoluut noodzakelijk. Mogelijke specifieke aspecten die in de loop van de seminariereeks aan bod kwamen zijn: kennisoverdracht over de onduidelijke wetgeving, verkeer en drugs, specifieke overlast (bijvoorbeeld rondslingerende spuiten), druggerelateerde criminaliteit. Wanneer andere overheidsinstanties dan de sectoren gezondheidszorg en welzijnszorg nog geld ter beschikking willen stellen voor preventie, is er voldoende werk aan de winkel zodat specifieke deelaspecten van drugpreventie aan bod kunnen komen. De vraag is niet of de politie nog drugpreventie kan uitvoeren, maar welke deelaspecten van de drugpreventie hiervoor in aanmerking komen. Dit alles wijst erop dat er dringend meer overleg zou moeten gebeuren om met alle preventiewerkers na te gaan hoe een integrale preventie vanuit een gezondheids- en welzijnsperspectief bevorderd kan worden, maar ook om na te gaan hoe preventiewerkers zoals politiediensten een specifiek deelaspect dat met veiligheid en criminaliteit te maken heeft, zou kunnen ontwikkelen.
1.4.3
Evaluatie
Een belangrijk aspect van de drugpreventie is uiteraard het evalueren van de uitgevoerde interventies. De roep vanuit een 'evidence based'-benadering naar wat werkt, is de laatste tijd 7
luider aan het doorklinken vooral vanuit de hoek van de subsidieverleners. Men wil zeker zijn dat het geïnvesteerde geld rendeert. Het is echter zeer belangrijk om de vraag 'wat werkt?' uit te breiden naar de vraag 'wat werkt bij wie in welke omstandigheden?' Evaluatie van preventie is zeer complex maar niet onmogelijk. We stellen wel vast, alhoewel het reeds sinds verschillende decennia bewezen is, dat men met kennisoverdracht alleen of hoofdzakelijk angstinductie niet het gewenste effect bekomt op middellange en lange termijn, dit toch nog steeds gebeurt. Kennistoename kan enkel een zeer kortdurend effect hebben. Attitudeverandering en gedragsverandering kunnen slecht bekomen worden door andersoortige
7
Saan, H., de Haes, W., Gezond effect bevorderen. Het organiseren van effectieve gezondheidsbevordering.
Woerden, NIGZ, 2005. 15
interventies aan te wenden die bovendien regelmatig dienen te worden herhaald bij dezelfde doelgroepen. Het is niet omdat schooldirecties vragende partij zijn om puur kennisbevorderende lessen te laten geven, dat men dient verder te gaan met preventieve activiteiten die niet zinvol zijn. Ook bij de sector hulpverlening komt het belang van de evaluatie aan bod.
1.5
Sector drughulpverlening
De drughulpverlening heeft in Vlaams-Brabant zeker een positieve evolutie gekend in de loop van de tien laatste jaren. Het netwerk van voorzieningen werd uitgebreid met een MSOC en een EPSIunit. Daarnaast zijn een aantal belangrijke aandachtspunten voor de toekomst aan het licht gekomen. Het betreft onder meer de noodzaak tot het verder aanvullen van het netwerk van voorzieningen, het meer aandacht hebben voor welbepaalde specifieke doelgroepen en het belang van de evaluatie
1.5.1
Voorzieningen 8
Uit een onderzoek in verband met de MSOC’s in België bleek er een duidelijke lacune te bestaan in Vlaams-Brabant. Intussen heeft de overheid het vroegere MAT laten uitgroeien tot een volwaardig MSOC. Dit betekent een belangrijke laagdrempelige schakel in de keten van voorzieningen en hierdoor werd een complementaire schadebeperkende benadering mogelijk. Momenteel is het absoluut noodzakelijk dat een lopende vraag tot uitbreiding zou goedgekeurd worden. De EPSIunit is een eenheid voor psychiatrische spoedinterventie voor personen in psychische crisis die al dan niet middelengerelateerd is. De oprichting ervan betekent eveneens een aanvulling van de keten van beschikbare voorzieningen. Voor de bediening van het minder centraal gelegen deel van de provincie (Halle-Vivoorde) dient, zoals reeds vermeld, een inhaalbeweging te worden voorzien. Bovendien is het aangewezen dat de bestaande samenwerking met de niet-categoriale zorg, met inbegrip van de eerste lijn (huisartsen, CAW), best verder wordt geïntensifieerd.
8
Pelc, I., De Ruyver, B., Casselman, J., Noirfalise, A., Macquet, C., Bosman, G., Bullens, F., From, L.,
Meuwissen, K., Nicaise, P., Vander Laenen, F., Warland, O., Evaluatie van de Medisch-Sociale Opvangcentra voor druggebruikers. Algemeen rapport. Evaluation des Maisons d’Accueil Socio-Sanitaires pour usagers de drogues. Rapport de synthèse global, Brussel, DWTC, 2001. 16
1.5.2
Doelgroepen
Er is vraag naar specifieke aandacht voor cliënten met een meervoudige diagnose (de zogenaamde 9
‘dubbele diagnose’), alsook voor gerechtscliënten en allochtone cliënten. Voor cliënten met een dubbele diagnose lopen twee pilootprojecten elders in Vlaanderen (met name in Sleidinge en Zoersel). Gehoopt wordt dat in de toekomst een aantal bedden ook in de andere delen van Vlaanderen toegekend zullen worden. Gerechtscliënten zijn druggebruikers die naar de hulpverlening georiënteerd worden en in contact zijn met de verschillende echelons van de rechtsbedeling. Het aantal gerechtscliënten neemt toe zodat meer specifieke aandacht zeker wenselijk is. De allochtone cliënten komen niet alleen in grootstedelijke gebieden voor, zoals dit vroeger bijna exclusief het geval was.
1.5.3
Evaluatie
De vraag naar wat werkt, is in toenemende mate belangrijk, niet alleen binnen de drughulpverlening maar in de ganse gezondheidszorg en welzijnszorg. Vaak wordt deze vraag te simplistisch gesteld. We hebben bij de drugpreventie reeds vermeld dat de vraag breder geformuleerd moet worden, namelijk wat werkt voor wie in welke omstandigheden? De 'evidence based'-benadering is zeer waardevol maar mag niet leiden tot absolutisme. De RTC’s (gerandomiseerd gecontroleerde trials) waarop de 'evidence based'-benadering grotendeels gebaseerd is, bestuderen zeer selectieve steekgroepen, werken met statistische gemiddelden en zijn meestal exclusief gericht op klinische uitkomsten. In ‘the real world’ spelen individuele gevoeligheden en buitengewone levensomstandigheden een belangrijke rol. De systematische en klakkeloze toepassing op een individuele cliënt kan tot misverstanden en problemen aanleiding geven. De VVGG (Vlaamse Vereniging voor Geestelijke Gezondheid) zal halfweg 2007, in het kader van een opdracht voor de Vlaamse Gemeenschap, een rapport publiceren over het meten van 10
uitkomsten van de behandeling in de geestelijke gezondheidszorg. Het betreft een literatuurstudie van de kansen en risico’s van een dergelijke benadering voor de kwaliteitsbevordering. In dit rapport worden vier soorten uitkomsten onderscheiden die in combinatie met elkaar geëvalueerd moeten worden, met name: klinische uitkomsten (vermindering van symptomen), functionele uitkomsten (onder meer kwaliteit van leven), cliënttevredenheid en kostenefficiëntie.
9
Casselman, J., Hulpverlening onder druk. Gerechtscliënten in de geestelijke gezondheidszorg. Mechelen,
Kluwer, 2002. 10
Keymolen, S., Casselman, J. Meten van uitkomsten van de behandeling in de geestelijke gezondheidszorg. Literatuurstudie van kansen en risico’s van uitkomstenmanagement. Gent, VVGG, 2007. 17
1.6
Sector rechtsbedeling
Naast de preventie en de hulpverlening is de rechtsbedeling de derde sector die aan bod kwam tijdens de seminariereeks. 1.6.1
Wetgeving
De wetgeving op vlak van illegale drugs blijft verwarring zaaien nadat de overheid er aanvankelijk weinig duidelijk over gecommuniceerd heeft. Intussen is de politieke wereld geneigd om het potje gedekt te laten. Ondanks pogingen om de toepassing van de wet correct te laten verlopen (onder meer bij middel van omzendbrieven) is de rechtszekerheid niet volledig verzekerd aangezien, afhankelijk van de lokalisatie, de intensiteit van de opsporing en de aard van de strafrechtelijke reactie sterk verschillen. Er bestaat zeker nog steeds een behoefte om ten aanzien van jongeren en volwassenen de huidige wettelijke situatie te verduidelijken. Het feit dat het niet eenvoudig is om het uit te leggen aan een breed publiek is een reden te meer om er voldoende aandacht aan te besteden.
1.6.2
Politie als eerste lijn
Vooral het thema politie en drugpreventie kwam duidelijk meer aan bod dan de andere interventies van de politie, als eerstelijnsdienst van de rechtsbedeling. Overleg van alle preventiewerkers en een adequate werkverdeling is zeker aan te raden. Wel werd gesteld dat het al dan niet als prioriteit beschouwen van de drugproblematiek sterk afhangt van het beleid van de zonale veiligheidsraad. Zo is het mogelijk dat in aan elkaar grenzende zones de drugproblematiek in de ene zone wel en in de andere zone niet als prioriteit beschouwd wordt.
1.6.3
Parket en rechtbanken
Er werd een duidelijk overzicht gegeven van de verschillende gerechtelijke statuten waarin druggebruikers terecht kunnen komen. Deze zijn nog steeds in evolutie en niet door alle hulpverleners voldoende gekend. Aangezien druggebruikers zich vaak nogal mobiel opstellen en in verschillende regio’s opduiken ervaren zij zelf heel duidelijk hoe verschillend de houding kan zijn ten aanzien van de drugproblematiek in verschillende rechtsgebieden.
18
Globaal beschouwd lijkt de rechtsbedeling toch nog steeds sterk te overwegen ten aanzien van de preventie en de hulpverlening, zodat de volgorde van prioriteiten door de overheid zeker niet gerespecteerd wordt. Druggebruikers zijn natuurlijk ook vaak kleine dealers en alle misdrijven bij druggebruikers worden al te vlug als druggerelateerde misdrijven beschouwd.
1.6.4
Justitieassistenten
Het is duidelijk dat justitie te weinig mensen inzet om de opvolging van gerechtscliënten te verzekeren. Bovendien komen justitieassistenten vaak in een zeer moeilijke positie terecht tussen sociale controle en begeleiding.
1.6.5
Gevangenissen
De situatie van de druggebruikers in de gevangenis is vrijwel niet ter sprake gekomen tijdens de seminariereeks. Het betreft een complexe aangelegenheid (onder meer het binnensmokkelen van illegale drugs, het gebruik ervan tijdens de detentie, beschikbaarheid van substitutiebehandeling, drugvrije behandeling, preventieve initiatieven). Zelfs wanneer geen specifieke initiatieven worden opgezet is het kostenplaatje niet te onderschatten. Aangezien er twee gevangenissen in Leuven gesitueerd zijn met tamelijk veel druggebruikers, is het zeker aangewezen dat een specifieke werking zou opgezet worden. In de wandelgangen kon vernomen worden dat een aantal mensen met de planning ervan bezig zijn.
1.7
Algemeen besluit
Deze tweede seminariereeks was zeker zeer zinvol. De uitbouw van de drie sectoren (preventie hulpverlening en rechtsbedeling) in hun specifieke aandacht voor druggebruikers heeft zeker een gunstige evolutie gekend tijdens de laatste tien jaar. Ook het intersectoraal overleg heeft vruchten opgeleverd maar het opnieuw aanzwengelen ervan is zeker wenselijk. In wat voorafgaat, zijn een aantal kritische bedenkingen geformuleerd. Voor sommige kunnen lokale actoren vanuit de drie sectoren op het niveau van de provincie weinig doen, andere kunnen met een gerichte planning en mits het stellen van prioriteiten ongetwijfeld concreet aangepakt worden. De boodschap is: doe zo voort en wacht geen tien jaar om een nieuwe reeks follow-up bijeenkomsten te organiseren.
19
Teneinde de situatie in de provincie te toetsen aan de situatie in Vlaanderen verwijzen we naar een 11
verzamelwerk dat halfweg 2007 op de markt komt.
1.8
Referenties
Casselman, J., Hulpverlening onder druk. Gerechtscliënten in de geestelijke gezondheidszorg. Mechelen, Kluwer, 2002.
Casselman, J., Kinable, H. (Red.), Gebruik van illegale drugs. Multidimensionaal bekeken. Kortrijk, Heule, UGA, 2007 (In druk)
De Ruyver, B., Pelc, I., Casselman, J., Geenens, K., Nicaise, P., From, L., Van der Laenen, F., Meuwissen, K., Van Dijck, A., Drugbeleid in cijfers. Een studie naar betrokken actoren, overheidsuitgaven en bereikte doelgroepen. Gent, Academia Press, 2004.
De Ruyver, B., Pelc, I., De Graeve, D., Bucquoye, A, Cornelis, L., Nicaise, P., Drugbeleid in cijfers II. Gent, Academia Press, 2007.
De Witte, L., Drugs verdoven het wel-zijn. Over het drugfenomeen in de provincie Vlaams-Brabant. Toespraak voor de provincieraad van Vlaams-Brabant, 1 oktober 1996.
Dierckx, H. (ed.), Overleg tussen preventie, curatie en justitie: realisatie of illusie? Referatenboek Drugseminariereeks 1997. Kessel-Lo, Preventieplatform Middelenmisbruik Vlaams-Brabant, 2000.
Jacobs, T., Interstructurele communicatie en samenwerking tussen hulpverleningsvoorzieningen en politionele en justitiële instanties met respect voor het beroepsgeheim. Heverlee, Overlegplatform GGZ Vlaams-Brabant, 1999.
Keymolen, S., Casselman, J. Meten van uitkomsten van de behandeling in de geestelijke gezondheidszorg. Literatuurstudie van kansen en risico’s van uitkomstenmanagement. Gent, VVGG, 2007.
Pelc, I., De Ruyver, B., Casselman, J., Noirfalise, A., Macquet, C., Bosman, G., Bullens, F., From, L., Meuwissen, K., Nicaise, P., Vander Laenen, F., Warland, O., Evaluatie van de Medisch-Sociale
11
Casselman, J., Kinable, H. (Red.), Gebruik van illegale drugs. Multidimensionaal bekeken. Kortrijk, Heule,
UGA, 2007 (In druk) 20
Opvangcentra voor druggebruikers. Algemeen rapport. Evaluation des Maisons d’Accueil SocioSanitaires pour usagers de drogues. Rapport de synthèse global, Brussel, DWTC, 2001.
Saan,
H.,
de
Haes,
W.,
Gezond
effect
bevorderen.
Het
organiseren
gezondheidsbevordering. Woerden, NIGZ, 2005.
Van der Straete, I, Put, J., Beroepsgeheim en hulpverlening. Brugge, die Keure, 200
21
van
effectieve
DEEL 1: EVOLUTIESCHETS VAN 10 JAAR DRUGPREVENTIE, HULPVERLENING EN -BEHEERSING
22
Seminarienamiddag omtrent de drugproblematiek 16 februari 2007
EVOLUTIESCHETS VAN 10 JAAR DRUGPREVENTIE, -HULPVERLENING EN -BEHEERSING
13.00u
Onthaal en koffie
13.30u
Korte inleiding over voorbije activiteiten gecoördineerd op provinciaal niveau Karin Jiroflée
14.00u
14.30u
Gedeputeerde bevoegd voor middelengebruik
10 jaar drugpreventie op lokaal niveau Martine Vancamp
Preventiewerkster Tienen
Linda Vranckx
Drugpreventiewerkster Halle
Drughulpverlening: een balans na 10 jaar Gust Rector
Directeur van de Psychiatrische Kliniek Broeders Alexianen Tienen Voorzitter werkgroep middelenmisbruik VLABO
15.00u
Koffiepauze
15.20u
Laagdrempelig/Hoognodig: 12 jaar laagdrempelige hulpverlening Vlaams-Brabant (1994-2006) Bert Joosen
15.50u
Drugwetgeving en vervolgingsbeleid in het arrondissement Leuven: evolutie sedert 1997 Wendy Vanvelthoven
16.20u
Directeur MSOC Vlaams-Brabant
Substituut procureur des konings te Leuven
Kritische beschouwingen vanop de kade Prof. Dr. Em. Joris Casselman
K.U.Leuven
23
1
Inleidende toespraak: 10 jaar drugpreventie in Vlaams-Brabant
Karin Jiroflée, gedeputeerde bevoegd voor middelengebruik
Goede middag, dames en heren, van harte welkom op de eerste dag van dit seminarie. Als gedeputeerde van gezondheid mag ik het startschot geven van wat ik hoop een interessant, informatief, maar ook een kritisch proces.
1.1
Inleiding
Drugs in onze samenleving is een breed fenomeen: de mensheid heeft altijd al vormen van middelenmisbruik gekend als compensatie wanneer het leven moeilijk wordt, in zijn zoektocht naar geluk en naar een beter leven. In onze huidige tijd zijn er wel héél veel middelen en mogelijkheden om problemen of onwelzijn te ontvluchten of te compenseren. Ik denk ook aan de opkomst van het internet, de mogelijkheden die het op erg korte tijd heeft geopend maar ook de risico's op diverse vormen van verslaving: koopverslaving, gokverslaving, spelverslaving en wat nog meer. Maar vandaag en in dit forum beperken we ons tot de problematiek van middelengebruik of de legale en illegale drugs. 10 jaar geleden was drug- en alcoholpreventie nog een relatief nieuwe opdracht voor de kersverse provincie Vlaams-Brabant. Op vraag van de toenmalige minister van Gezondheidsbeleid werden in 1995 en 1996 op provinciaal niveau drugoverlegplatforms gecreëerd om tot coördinatie en overleg te komen.
1.2
Het provinciaal drugplatform Vlaams-Brabant
Het provinciaal drugplatform Vlaams-Brabant is in juni 1996 opgericht. De bestaande overlegorganen werden verenigd onder één noemer. Voor de sector preventie is dat het preventieplatform middelengebruik. Voor de hulpverlening werd de werkgroep drugbeleid opgericht die werkzaam is binnen de schoot van het overlegplatform geestelijke gezondheidszorg. Voor de sector politie en justitie werd de technische werkgroep drugs in het leven geroepen waarin vertegenwoordigers van het parket van Leuven en Brussel, van de federale en lokale politie, van de hulpverlening en van preventie samen zitten om knelpunten te bespreken.
24
De drie coördinatoren van elke sector komen regelmatig samen om gezamenlijke initiatieven te bespreken die de drie sectoren ten goede komen. We hebben dit de drugcoördinatiecel gedoopt. Wat is de meerwaarde van een provinciaal overlegorgaan, vraagt u zich misschien af? Het geeft de mogelijkheid om beleidsmatiger tewerk te gaan; de prioritair aan te pakken knelpunten binnen de drugproblematiek kunnen gemakkelijker worden gedetecteerd. Met gezamenlijke inzet kunnen ze sneller worden opgevangen of gesignaleerd aan een hogere overheid. Het niveau waarop gecoördineerd wordt, moet hoog genoeg zijn om de problematiek te overzien, maar toch nog laag genoeg om contact te houden met de basiswerkers. Het provinciaal niveau is daartoe het beste niveau.
Ook naar de deelnemende partners biedt het provinciaal overlegorgaan een aantal concrete 12
voordelen : • via een provinciaal platform leren de partners elkaar kennen en kunnen ze gemakkelijker communiceren; • de deskundigheid kan efficiënter en goedkoper gebeuren indien gemeenschappelijke vorming wordt georganiseerd; • het opsporen van hiaten gebeurt doeltreffender dankzij de samenwerking; • met meerdere partners kan men vlotter oplossingen vinden voor gemeenschappelijke probleemsituaties; • uitwisselen van succesvolle initiatieven en strategieën komt alle partners ten goede; • het nemen van bovenlokale initiatieven wordt gemakkelijker (bijvoorbeeld inzake registratie en kwantificering van de drugproblematiek).
Kortom, overleg en coördinatie organiseren heeft als doel de beperkte middelen en initiatieven efficiënt aan te wenden. Het moet overlapping vermijden en leemten opvullen. We moeten ervoor zorgen dat het aanbod van preventie en hulpverlening gelijkwaardig kan zijn voor elke inwoner van onze provincie. Dit is trouwens de missie van de provincie Vlaams-Brabant.
12
Provincie Vlaams-Brabant, Middelengebruik, provinciaal overlegplatform Vlaams-Brabant, driejarenplan, interne nota, 1995, p. 4. 25
1.3
Missie van de provincie Vlaams-Brabant
"De provincie wil via een open dialoog met individuele en georganiseerde burgers en door nauwe samenwerking met andere besturen en organisaties, en door het voeren van een streekbeleid, bijdragen tot de verbetering van de levenskwaliteit in Vlaams-Brabant." In de schoot van het provinciaal drugplatform (concreet voorbereid en uitgewerkt door de drugcoördinatiecel) is in 1997 het initiatief genomen om de drie sectoren preventie, hulpverlening en politie/justitie voor het eerst samen te brengen. Ze werden uitgenodigd voor een seminarie rond het thema "Overleg tussen preventie, curatie en justitie: realisatie of illusie?" Het seminarie was een succes; het thema “drugs” lag toen wellicht op dat moment ook nog maatschappelijk gevoeliger dan nu. De conclusie van die vierdelige seminariereeks was dat de verschillende sectoren duidelijk een eigen normenkader, een eigen visie en een eigen werkwijze hebben. De gemeenschappelijke raakvlakken zijn niet duidelijk en niet altijd voor de hand liggend. Het zou dus van de drie sectoren ook een extra inspanning gaan vergen om met elkaar in contact te komen en dit vol te houden.
1.4
Het proces van 10 jaar
Wat er is in 10 jaar tijd gebeurd en veranderd? Zijn de intenties die toen zijn uitgesproken, al dan niet hard gemaakt? En waarom dan wel of waarom juist niet? Dat hopen we te kunnen leren en horen in deze driedaagse seminariereeks. De voorbije tien jaar is vanuit de dienst welzijn en gezondheid vooral het accent gelegd op: •
preventie vanuit het perspectief van gezondheidsbevordering voor onze inwoners,
•
ondersteuning en coördinatie van intermediairen die lokaal en regionaal met preventie bezig zijn,
•
1.5
het invullen van territoriale leemtes op dat vlak.
Het Provinciaal Preventieplatform Middelengebruik (PPM)
Om de coördinatie te kunnen doen en vooral om te horen waar er nood aan is en adviezen te geven, is het Provinciaal Preventieplatform Middelengebruik op 29 juni 1995 in het leven geroepen. 26
Dit platform biedt een ontmoetings- en uitwisselingsforum voor al wie in onze provincie bezig is met preventie. Concreet is het een forum voor de lokale en regionale preventiewerkers, sinds begin 2000 ook voor de verantwoordelijken van de LOGO's (LOkaal GezondheidsOverleg) en voor enkele sleutelfiguren. Ook de VAD, of de Vereniging voor Alcohol en andere Drugproblemen, is hierin vertegenwoordigd. Sedert juli 1996 heeft de provincie een eigen coördinator middelengebruik binnen de dienst welzijn en gezondheid aangeworven, die deze coördinerende preventietaak concreet en voltijds op zich neemt. Uit het Provinciaal Preventieplatform Middelengebruik worden werkgroepen gevormd die concrete projecten voorbereiden en thema's uitwerken.
1.6
10 jaar concreet werken
Uit de interactie van deze juist geciteerde overlegorganen en werkgroepen zijn verschillende preventie-initiatieven geboren in onze provincie. Ik probeer ze te overlopen, maar ik vrees dat ik niet volledig zal zijn, want 10 jaar is een lange periode… Het is boeiend om de verschillende initiatieven die op provinciaal niveau zijn ondersteund en tot stand gekomen dankzij het overleg tussen de verschillende sectoren, van onder het stof te halen… en vooral om vast te stellen dat op die oude initiatieven voortgebouwd wordt. Vanaf het begin heeft men er werk van gemaakt om het gemeentelijk niveau te stimuleren tot het organiseren van preventie-initiatieven en om de zogenoemde intermediairen te ondersteunen. In 1996 is de werkgroep lokaal beleid opgericht in samenwerking met de geestelijke gezondheidscentra.
Doel was een handleiding op te stellen om gemeenten wegwijs te maken in
de uitbouw van een preventiebeleid rond alcohol en andere drugs. Einde 1997 is een wegwijzer voor lokaal beleid uitgewerkt en verdeeld aan de gemeenten. In 1999 is er een studiedag "een lokaal alcohol- en drugbeleid in uw gemeente" gehouden. Nadien zijn er nog verschillende inspanningen geleverd om de lokale besturen te sensibiliseren tot een lokaal drugbeleid. Dat blijft nu nog altijd de uitdaging. Om ook de doelgroep van volwassenen bewuster te maken van hoe omgaan met alcohol, werden lokale besturen gesensibiliseerd. In 2006 bracht het provinciaal preventieplatform campagnemateriaal uit onder de slogan "water is voor de vissen", als insteek voor gemeenten om een lokaal beleid rond middelengebruik uit te bouwen. 27
1.6.1
Zicht op omvang van middelengebruik in Vlaams-Brabant
Cijfers en beleid zijn twee onafscheidelijke partners geworden. Enerzijds dienen cijfergegevens als ondersteuning voor een goed gefundeerd beleid, anderzijds krijgen ze slechts betekenis wanneer ze beleidsmatig opgevolgd worden.
Maar het blijft een moeilijk probleem om zicht te krijgen op de omvang van de drugproblematiek en op de inspanningen die de verschillende sectoren hiervoor leveren. Vanuit preventiehoek is sinds 2000 voor de preventiewerkers een uniform registratiesysteem uitgedokterd, Ginger genaamd. Ook binnen de hulpverlening bestaat die ambitie. Het zou ons te ver leiden om hier dieper op in te gaan, maar registratie en “evidence based” werken blijft wel een zwak punt. Misschien zal dat ook een uitdaging worden voor het komend decennium…?
In ieder geval zijn er pogingen ondernomen om meer duidelijkheid te krijgen over de omvang van de drugproblematiek. In 2001 werd daarom een studiedag rond cijfers en beleid georganiseerd, ook voor de drie sectoren.
In navolging van een eerder onderzoek (1998-1999) naar "het gebruik van genotmiddelen alcohol, medicatie en illegale drugs in relatie tot de vrije tijdsbesteding van jongeren van 12 tot 22 jaar" heeft de VUB een nieuwe bevraging gehouden in de periode 2000-2001 op vraag van de provincie. Deze keer werd gepeild naar "Trends in het genotmiddelengebruik bij adolescenten in VlaamsBrabant". De conclusie van het rapport was dat het maatschappelijk debat zich nog vooral beperkte tot het gebruik van tabak en illegale drugs, terwijl de cijfers bevestigen dat een groot deel van de jongeren zeer regelmatig psychotropische geneesmiddelen en vooral alcohol gebruiken. Het rapport adviseerde om hieraan ook aandacht te geven binnen het preventiebeleid.
1.6.2
Ondersteuning van het onderwijs
Jongeren sensibiliseren en weerbaar maken tegen de verleiding van middelen blijft altijd de uitdaging. En vermits jongeren het best te bereiken zijn via de school zijn verschillende initiatieven in die richting genomen. In 1996 waaide er een project over uit Australië onder de naam "Life Education Center". Dit werd toen aan verschillende scholen ter beschikking gesteld. Nadien stapte de provincie over naar het aanbod van "Contactsleutels", een pakket over misbruikpreventie en sociale vaardigheden voor het basisonderwijs, en het pakket "Leefsleutels" dat ontwikkeld werd door de vzw Leefsleutels. De provincie kwam en komt nu nog steeds financieel tussen om deze opleidingen en projecten aan te bieden aan leerkrachten. 28
Daarnaast zijn er nog initiatieven genomen zoals diverse studiedagen voor het onderwijzend personeel, bijvoorbeeld in 1999 over "Zin en onzin van drugpreventie in het lager onderwijs" of in 2005 en 2006 over "Groeien zonder knoeien".
Er werden ook verschillende lesmappen uitgewerkt voor verschillende doelgroepen. In 1998 werd een toegankelijke lesmap voor leerlingen uit het Bijzonder Onderwijs ontworpen. En een driedelige lesmap "Drugs in de klas… even slikken?!" voor de drie graden van het secundair onderwijs zag het licht in 2002.
In 2005 werd, speciaal voor de jongeren van het Deeltijds Onderwijs, het drugpreventiepakket: "COMSOVA?" (communicatieve en sociale vaardigheden, tevens een woordspeling op "comment ça va") uitgewerkt, in samenwerking met de centra Deeltijds Onderwijs. Het pakket wil leerlingen bereiken en sensibiliseren die deeltijds onderwijs volgen en die vaak minder verbaal zijn, een aparte leer- en leefstijl en/of eigen normen hebben. Sedert de jaren '90 bestaat ook het MEGA-project, wat staat voor "Mijn Eigen Goede Antwoord". MEGA is een preventiepakket uitgewerkt door de toenmalige rijkswacht in navolging van het Amerikaans pakket "DARE". Het is de opvolger van het DONNA-project, en het zijn MEGA-agenten die in samenwerking met de CLB's en de scholen, het pakket aan 12-jaringen in basisscholen geven. Door de politiehervorming is het federaal netwerk rond drugpreventie weggevallen. Momenteel beslist elke lokale politiezone zelf of dit binnen haar takenpakket past of niet. We zien dat MEGA nog steeds wordt aangeboden in lagere scholen. Het gebeurt vooral in zones waar er geen andere (lokale) preventiewerking actief is. Op dit moment wordt MEGA nog in 16 van de 27 politiezones in onze provincie aangeboden. In 2006 is het interactieve lesmap "DiZzY" (Drugproject Zesdeklas) ontwikkeld, een nieuw pakket ontworpen door een werkgroep van het PPM en gericht op leerkrachten en laatstejaarsleerlingen van het basisonderwijs. Het pakket biedt op een speelse manier info en oefeningen over verslaving en hoe ermee omgaan, dit als aanvullend materiaal voor MEGA of als alternatief waar er geen MEGA-aanbod is.
Einde jaren '90 bestond voor 14- tot 16-jarigen
weinig materiaal om in de school de
drugproblematiek bespreekbaar te maken. Daarom is in 1999 de idee gegroeid, geïnspireerd op onze noorderburen, om een mobiele en interactieve tentoonstelling rond alcohol en drugs te maken.
29
Het opzet was om jongeren te doen nadenken over hun gedrag en een visie te ontwikkelen over genotmiddelen. Na veel denkwerk en discussie is de tentoonstelling gekomen onder de naam "De Drugcommissie". U kunt een deel ervan bekijken tijdens de koffiepauze of na het seminarie in de nis aan het begin van de gang. Ze is ondertussen uiteraard enigszins verouderd. De vraag is of we ze actualiseren, of op zoek gaan naar nieuw materiaal of een ander initiatief. U krijgt de kans om uw commentaar en kritische bedenkingen te geven. U kunt ook later via e-mail uw bedenkingen aan onze provinciale coördinator middelengebruik formuleren.
1.6.3
Initiatieven ter bevordering van de contacten tussen de diverse sectoren
Een blijvende bekommernis is steeds geweest om de sectoren preventie, hulpverlening en beheersing samen te brengen, zowel op provinciaal niveau als op lokaal niveau. Dit met het oog op het beter leren kennen van elkaars taken en op die manier respect te krijgen voor ieders aandeel in de zoektocht naar het beheersen van de drugproblematiek. Een heet hangijzer tussen de hulpverlener en de politieambtenaar en de gerechtelijke overheid blijft de communicatie en het beroepsgeheim. Om hierover meer duidelijkheid te krijgen, heeft men ook verschillende initiatieven genomen. In
opdracht
van
het provinciaal
drugplatform
en
medegefinancierd
door
de
Koning
Boudewijnstichting, is in 1999 een onderzoek gebeurd rond de "Interstructurele communicatie en samenwerking tussen hulpverleningsvoorzieningen en politionele en justitiële instanties met respect voor het beroepsgeheim". Dit resulteerde in niet zo bemoedigende conclusies. Het onderzoek heeft niet geleid tot concrete handvatten om de communicatie te verbeteren, maar het heeft wel duidelijk gemaakt dat er een brede kloof gaapt tussen de verschillende partijen. Samenwerking wordt in de conclusies net niet onmogelijk genoemd, maar wel zeer moeilijk. Als men evenwel rekening houdt met ieders uitgangspunt en respect heeft voor ieders opdracht, kan communicatie wel lukken. We hebben dus verder gewerkt aan die communicatie. Zo is in maart 2002 een gespreksronde georganiseerd met hulpverleners, preventiewerkers, politie en het parket-generaal om meer inzicht te krijgen in de problematiek en de knelpunten en grieven uit te spreken.
1.6.4
Drugsweg
Om iets te doen aan dat 'onbekend is onbemind' is in 2004 een interactief ontmoetingsmoment met rollenspel voor de professionelen uit de drie sectoren uitgedacht. Het kreeg de naam "Drugsweg". De deelnemers spelen de rol van politieagent, hulpverlener, preventiewerker, drugsverslaafde of familielid. Je volgt een traject langs de verschillende instanties en 30
hulpverleningsorganisaties in Vlaams-Brabant om een antwoord te vinden op je probleem of je hulpvraag. Op die manier kruipt men in de huid van de andere, wat tot meer begrip en inzicht leidt van elkaars werk. Tijdens de nabespreking in groep wordt verder aan netwerkvorming gedaan door ervaringen uit te wisselen waardoor men elkaar ook beter leert kennen. De evaluatie na elke sessie geeft aan dat het vooropgestelde doel, het bevorderen van de communicatie tussen de sectoren met respect voor ieders werk, wordt bereikt. Drugsweg is ontwikkeld in samenwerking met het Centrum voor Informatieve Spelen (CIS) en het VLABO. Ondertussen hebben al heel wat preventiewerkers, politiemensen, maatschappelijk werkers en andere beroepsmensen uit de sector hieraan deelgenomen. De provincie sponsort de begeleiding door het CIS. Kortom, het is een aanrader om dit in uw regio te organiseren. U kunt een filmimpressie bekijken van het verloop van Drugsweg in dezelfde nis waar de "drugcommmissie" opgesteld staat.
1.6.5
Sociale kaart
In 1998 werd een praktisch boekje met nuttige adressen opgesteld en verdeeld aan gemeenten, politiediensten en andere organisaties die informatie zoeken over waar en bij wie men terecht kan bij drugproblemen. Een soort sociale kaart dus m.b.t. de verslavingsproblematiek. Ondertussen zijn deze gegevens digitaal verwerkt in de sociale kaart op internet en worden ze actueel gehouden door de dienst welzijn. De URL is: www.desocialekaart.be.
Er bestaat nu ook een tastbaar overzicht van de adressen van de diensten die bezig zijn met drugs: vorig jaar zijn deze opnieuw samengesteld en in een geplastificeerde placemat gegoten. U kunt aan het einde van het seminarie een exemplaar van deze Vlaams-Brabantse Drugwegwijzer meenemen als u dat graag wilt.
1.6.6
Andere initiatieven
Verkeersveiligheidscampagne Een van de best gekende en langstlopende preventiecampagne die uit het drugoverleg is ontstaan, is de jaarlijkse verkeersveiligheidscampagne "Ligt de roes op de loer, denk dan aan veilig vervoer". In samenwerking met De Lijn, de politiezones en de preventiediensten worden elk jaar in de nacht van 31 december op 1 januari in Vlaams-Brabant extra lijnbussen ingezet om feestvierders veilig 31
thuis te brengen en hen te sensibiliseren om bewust om te gaan met drank in het verkeer. Hieraan gekoppeld organiseren de politiediensten ook gecoördineerde controleacties waarbij de voorbeeldige chauffeur een gadget krijgt. De eerste campagne ging van start op oudjaar 1997. Brochure voor ouders Van bij het begin werd de provincie geconfronteerd met vragen van ouders en oudergroepen over ondersteuning bij verslavingsproblematiek. Gebrek aan kennis met soms paniekreacties als gevolg vraagt om toegankelijke informatie. Een bestaande brochure met de titel "Jongeren en drugs, een brochure voor ouders" werd in 1998 herwerkt en aangepast aan de situatie in Vlaams-Brabant. De eerste versie verscheen in 1999 op 6000 exemplaren, in 2000 werden 10.000 exemplaren bijgedrukt. Ondertussen zijn al die exemplaren in handen van ouders gekomen en werden verschillende aangepaste heruitgaven aangemaakt. De brochure wordt nog altijd aangevraagd en verspreid via gemeenten en preventiewerkers.
U hoort het, 10 jaar is voorbijgevlogen, maar niet zonder sporen na te laten. In ieder geval wens ik hier te benadrukken dat al deze initiatieven er niet zouden gekomen zijn indien er geen actieve inbreng en enthousiaste medewerking was van al de mensen die in het overlegplatform zetelen. Het samenspel en de drijfkracht van die actoren zijn de beste ingrediënten om tot resultaat te komen. Ik maak dan ook gebruik van deze gelegenheid om iedereen hiervoor van harte te danken.
1.7
Intermediairen als doelgroep
Als provincie richten we ons niet rechtstreeks tot de bevolking, maar werken we, zoals al gezegd, met en voor intermediairen. Het zijn zij – jullie – die de preventieboodschap trachten over te brengen aan de bevolking. We proberen daarbij om op die manier ook de lokale besturen te overtuigen om drug- en alcoholpreventie structureel in hun beleid mee in te bouwen.
Het territorale onevenwicht in slagkracht van drugpreventiewerk, enerzijds tussen stedelijke en landelijke gebieden en anderzijds tussen de twee arrondissementen, was van meet af aan een provinciale bezorgheid.
De volgende overzichtskaart geeft de situatie van het aanwezige preventiewerk in de provincie einde 2005.
32
sterrebeek
bestaande gemeentelijke preventiediensten
CGG Vlaams-Brabant Oost - preventie regio Leuven : 1,5 preventiewerkers alcohol & drugs
CGG Primavera - preventie regio BruHaVi : 2 preventiewerkers alcohol & drugs
PREVENTIEDIENSTEN – LOKAAL & REGIONAAL (DEC. 2005)
Negen lokale en twee regionale preventiediensten; deze laatste zijn CGG's met een preventiewerking en ze ondersteunen intermediairen, scholen en lokale preventiewerkers. De meeste
lokale
preventiediensten
zijn
opgestart
vanuit
de
federale
veiligheids-
en
preventiecontracten.
In cijfers: als we het hebben over de lokale preventiediensten dan vallen op een totaal van 1.040.000 inwoners in de provincie 290.000 mensen in het bereik van het lokale preventiewerk en 750.000 niet.
Als we de politiezones er even bijnemen met MEGA-agenten, ziet het plaatje er als volgt uit:
33
sterrebeek
bestaande gemeentelijke preventiediensten CGG Vlaams-Brabant Oost - preventie regio Leuven : 1,5 preventiewerkers alcohol & drugs
CGG Primavera - preventie regio BruHaVi : 2 preventiewerkers alcohol & drugs
Politiezone met MEGA-project
PREVENTIEDIENSTEN – LOKAAL & REGIONAAL (DEC. 2005)
Om dit territoriaal onevenwicht te verhelpen, heeft de provincie in 2006 twee pilootprojecten opgestart, één in elk arrondissement. Kleinere gemeenten werden uitgenodigd om zich te clusteren en een intergemeentelijke drugpreventiewerker in te schakelen voor het gezamenlijk grondgebied. De provincie subsidieert dit.
Op dit moment zijn twee kersverse intergemeentelijke drugpreventiewerkers van start gegaan in 2 gemeentelijke clusters: enerzijds in Ternat-Affligem-Roosdaal-Liedekerke, en anderzijds LandenLinter-Zoutleeuw.
De volgende kaart geeft de gebiedsuitbreiding met die intergemeentelijke preventiediensten weer zoals die er vandaag uitziet:
34
bestaande gemeentelijke preventiediensten intergemeentelijke preventiediensten (provinciaal pilootproject) feb 2007
CGG Vlaams-Brabant Oost - preventie regio Leuven : 3 preventiewerkers alcohol & drugs
Drugseminarie 2007
CGG Primavera - preventie regio BruHaVi : 0 preventiewerkers alcohol & drugs
Momenteel niet (meer) ingevuld
PREVENTIEDIENSTEN – (INTER)LOKAAL & REGIONAAL (FEB. 2007)
Voor de toekomst trachten we als provincie, wat het intergemeentelijke preventieproject betreft, een structureel aanbod uit te werken voor lokale besturen.
We doen dit omdat we overtuigd zijn dat drugpreventie werkt als het op lange termijn gebeurt, als het continu en volgehouden aanwezig is én zo dicht mogelijk aansluit bij de leefwereld van onze inwoners. Tot slot van mijn betoog hoop ik dat stilstaan en terugkijken op een periode van tien jaar middelengebruik en -aanpak in Vlaams-Brabant en van overleg tussen preventie, hulpverlening en beheersing, nieuwe impulsen zal geven om ermee door te gaan. Het beluisteren van elkaar zal verrijkend zijn. Het beter leren kennen van elkaars werkveld en gezichtspunten geeft de kans om de knelpunten, maar ook de goede zaken te onderkennen. We hopen daardoor te kunnen onderscheiden welke bruggen we nog kunnen slaan, wat daarbij de rol van de provincie kan zijn en wat ze in de toekomst in deze kan opnemen.
35
Tien jaar drugpreventie op lokaal niveau
1.8
Drugpreventie op lokaal niveau: meer dan 10 jaar werking in de stad Tienen
Martine Vancamp, preventiewerkster stad Tienen
1.8.1
Historiek
Tienen heeft sedert 1 juni 1993 een stedelijke preventiedienst. De dienst dankt haar ontstaan aan het afsluiten van een preventiecontract tussen de staat, vertegenwoordigd door de heer Louis Tobback, toenmalig minister van Binnenlandse Zaken en het stadsbestuur van Tienen. De stad kreeg financiële middelen die aangewend dienden te worden voor het ondernemen van acties voor de “aanpak van het drugsprobleem” in Tienen. Deze aanpak diende in 3 sectoren te gebeuren: het onderwijs, de horeca en de vrije tijd (van jongeren). Hiervoor mocht de stad 1 universitair in dienst nemen.
Een half jaar later werd het preventiecontract uitgebreid: er kwamen financiële middelen voor de aanwerving van een tweede universitair, maar ook de opdrachten ondergingen een uitbreiding: er diende werk gemaakt te worden van inbraakpreventie, activiteiten voor moeilijke jongeren en een ombudsfunctie.
Jaar na jaar werd het takenpakket van de preventiewerkers uitgebreid. Volgende thema’s werden toegevoegd: autocriminaliteit, veiligheid senioren, criminaliteitsanalyse, seksueel misbruik. Vanaf 2000 kreeg de stad daarenboven de financiële middelen voor de aanwerving van 10 stadswachters (PWA-ers). De coördinatie diende eveneens opgenomen door de preventiedienst.
In mei 2001, als een donderslag bij heldere hemel, besliste de ministerraad een nieuw selectie- en verdelingsmechanisme voor het afsluiten van preventiecontracten te hanteren. Gevolg: ondanks een positieve evaluatie van de werking, viel Tienen (samen met een reeks andere steden) uit de boot. Het stadsbestuur besliste de werking verder te zetten. Het voordeel van deze beslissing was dat men vanaf nu een eigen koers kon uittekenen, zonder rekening te moeten houden met de eisen verbonden aan het contract. Men kon de prioriteiten bepalen in functie van de noden en behoeften die werden aangehaald door de eigen inwoners en organisaties. De prioriteit inzake drugpreventie werd zeer duidelijk gelegd in de sector onderwijs.
36
1.8.2
Aanpak drugpreventie
1.8.2.1 Structuur en evolutie Om het stedelijke preventiebeleid te ontwikkelen werd de volgende structuur opgericht: -
De preventieraad: het stadsbestuur was verplicht een preventieraad te installeren, d.i. een overkoepelend orgaan waarin alle organisaties en diensten zijn vertegenwoordigd die voeling hebben met de sociale en veiligheidsproblemen van de stad. De burgemeester is voorzitter van deze raad. De raad komt gemiddeld 2x per jaar samen.
-
De stuurgroep preventie: deze stuurgroep was eerst een werkgroep die initiatieven ontwikkelde naar diverse doelgroepen zoals scholen, ouders, jeugdverenigingen,… Hierin zetelden de vertegenwoordigers van de sectoren die met de drugproblematiek in het Tiense te maken hebben. In de loop der jaren evolueerde de stuurgroep naar een feedbackforum voor de werkgroepen.
-
In 1997 besloten we werkgroepen op te richten per doelgroep. Dit leek ons toen de meest efficiënte wijze om een intensief preventiebeleid te ontwikkelen naar enkele belangrijke doelgroepen. De werkgroepen werden samengesteld uit en getrokken door sleutelfiguren uit de sector. Zo werd gewerkt rond horeca, jeugdbewegingen, risicojongeren, bedrijven, hulpverlening, secundair onderwijs en basisonderwijs.
-
Sedert 2002 wordt bijna uitsluitend gewerkt met de doelgroep onderwijs. Dit gebeurt steeds
netoverschrijdend.
De
drugpreventie
werd
geïntegreerd
in
het
globale
preventiebeleid van de scholen.
1.8.2.2 Preventiebeleid op school: netoverschrijdende aanpak Via een werkgroep die bestaat uit directies/afgevaardigde directies van alle scholen van de verschillende netten en CLB-medewerkers van het gemeenschapsonderwijs en het vrij onderwijs en de preventiedienst, wordt vorm gegeven aan een netoverschrijdend preventiebeleid. Dit gebeurt door middel van overleg, organisatie van vormingen voor leerkrachten en activiteiten voor leerlingen. De algemene doelstelling van dit preventiebeleid is zeer breed: het scheppen van kansen om gewenst gedrag en gewenste ontwikkelingen te bevorderen. Deze doelstelling is bewust zeer ruim geformuleerd en is sterk gericht op het welzijn van het individu én zijn omgeving. Wij leggen de nadruk op primaire preventie, of om de nieuwe terminologie te gebruiken, universele preventie. Preventie is gericht op de meerderheid van mensen die (nog) geen problemen hebben of stellen. Er gaat zowel aandacht naar attitudevorming als naar kennisbevordering, maar ook naar structurele maatregelen op vlak van preventie, interventie en regelgeving. Preventie is dus veel meer dan het geven van enkele lesjes rond drugs.
37
De doelgroep zijn de kinderen van het basisonderwijs en de jongeren van het secundair onderwijs. Dit is niet zonder reden:
1. de preventiedienst werkt breedpreventief en gaat proactief te werk; 2. de min-achttienjarigen maken ca. 20% uit van de Tiense bevolking; 3. attitudes en waarden worden in deze levensfase gevormd, gedragspatronen worden opgebouwd; 4. vroege ervaringen en leerprocessen hebben een grote invloed op de biologische, psychologische en sociale kwetsbaarheid gedurende de hele levensloop. Een mooi voorbeeld daarvan zijn de gevolgen van het rookgedrag en alcoholverbruik op jonge leeftijd en de invloed ervan op de gezondheidsproblemen die zich voordoen op latere leeftijd. 5. investeren in deze doelgroep is dus van belang enerzijds voor de ontwikkeling van de individuele ontplooiing van de kinderen, anderzijds voor de sociale samenhang en de duurzame economische ontwikkeling. Probleemgedrag heeft immers ook sociaaleconomische gevolgen voor de omgeving en de maatschappij, zowel nu als in de toekomst. 6. waarom juist onderwijs? a. de scholen zijn de enige manier om ALLE jongeren te bereiken; b. de school is daarenboven een “lerende” en “veilige” omgeving, zowel qua kennis als qua aanleren van persoonlijke en sociale vaardigheden; c. leerkrachten zijn uitstekend geplaatst om veranderingen bij kinderen en jongeren waar te nemen en om kinderen in nood te signaleren.
De thema’s die in dit preventiebeleid aan bod komen zijn problematieken waarmee zowel de scholen als het stadsbestuur geconfronteerd worden: drugs, maar ook pestgedrag, agressie, verkeer, milieu,… .
Concrete aanpak Zowel de werkgroep basisonderwijs als de werkgroep secundair onderwijs komt gemiddeld 5 x per jaar samen. Deze werkgroepen staan in voor de voorbereiding, de uitvoering en de evaluatie van alle initiatieven die netoverschrijdend worden genomen. Het zijn ook de werkgroepen die de prioriteiten bepalen. De prioriteiten worden bepaald aan de hand van een bevraging van directies en leerkrachten of het opvangen van noden en behoeften van leerlingen en ouders. Om de 5 jaar wordt getracht een grote leerlingenbevraging te organiseren. Samen wordt gezocht naar een gezamenlijke aanpak. Er wordt een jaarplanning opgemaakt die in de
loop
van
september
wordt
voorgesteld
tijdens
de
jaarlijkse
netoverschrijdende
directievergadering. Dit is een overleg dat voorgezeten wordt door de burgemeester en de preventiedienst waarop alle directieleden van alle scholen en CLB’s zijn uitgenodigd.
38
Werkwijze: theoretisch model “preventiepiramide” van prof. Johan Deklerck De preventiedienst maakt in haar werking gebruik van het model van prof. Johan Deklerck om haar preventie-initiatieven te ordenen.
De preventiepiramide bestaat uit 5 niveaus (van 0 tot en met 4). De bovenste 4 lagen bieden een algemeen overzicht waarop een preventiebeleid moet gevoerd worden:
-
het niveau van de curatieve maatregelen (niveau 4),
-
het niveau van de specifieke preventiemaatregelen (niveau 3),
-
het niveau van de algemene preventie (niveau 2),
-
het niveau van de fundamentele preventie (niveau 1).
Niveau 0 is de "bedding": met de middelen en met de beperkingen die uit deze context komen, zal men het moeten doen (bvb. economische conjunctuur, wetten, decreten, klimaat,…). De niveaus verschillen onderling van elkaar. Het verschil wordt gemaakt door de graad van probleemgerichtheid. Naarmate we hoger in de piramide klimmen wordt de probleemgerichtheid groter.
De verschillende niveaus Niveau 4:
Dit niveau is het meest specifieke. Het is de laatste trap in de preventiepiramide. Het bestaat uit de maatregelen die men neemt wanneer het "kwaad reeds is geschied". Het gaat erom, eens het onheil is geschied, het kwaad zo goed mogelijk te herstellen en te beperken en om hieruit lessen te trekken voor de toekomst. Dit niveau houdt o.a. de registratie, aangifte, opsporing en vervolging/bestraffing van misdrijven/overtredingen in. Ook slachtofferhulp en alternatieve maatregelen vallen onder deze noemer. Voorbeeld op schoolniveau: vaststellingen van spijbelgedrag, pestgedrag en andere vormen
van
probleemgedrag
én
onmiddellijke
reactie
hierop
(=
bestraffing/begeleiding).
Niveau 3:
Het derde niveau omvat de specifieke preventiemaatregelen. Dit zijn maatregelen die rechtstreeks bedoeld zijn om specifieke vormen van misdrijven/problemen te voorkomen. Deze maatregelen kunnen van technopreventieve aard zijn (bvb. beveiliging van de woning ter voorkoming van inbraak), gerichte ingrepen in de structuur, het aanstellen van veiligheidspersoneel (bvb. met bewakingsopdracht ter voorkoming van binnendringing),… . Met andere woorden, dit zijn heel concrete maatregelen die men neemt om een specifiek delict/probleem te voorkomen. Bij 39
preventie wordt spontaan het meest aan deze groep van maatregelen gedacht. Ingrepen op dit niveau hebben een specifiek en rechtstreeks preventie-effect als hoofddoel. Ze spelen rechtstreeks in op een specifiek probleem dat men wil voorkomen of begrenzen. Zowel de analyse als de geformuleerde antwoorden blijven probleemgericht. Voorbeeld: preventie van vandalisme in fietsenstallingen. Maatregelen: plaatsen van sloten en camera's. De probleemanalyse krijgt hier dus een probleemgericht antwoord. De aanwezigheid van sloten en camera's doet het probleem niet vergeten bij de gebruikers, maar zet het eerder in de verf. Ze worden telkens herinnerd aan het risico van deze plaatsen. Dit kan het leefklimaat belasten en gevoelens van onveiligheid aanwakkeren. Voorbeeld op schoolniveau: preventie van druggebruik op school. Maatregelen: starten van voorlichtings- en sensibiliseringscampagnes rond het risico van druggebruik, lessenreeks rond drugs, begeleiding van "probleemleerlingen".
Niveau 2:
Dit niveau bestaat uit algemene preventiemaatregelen. Hier gaat het over ingrepen van algemene aard die toch een directe invloed hebben op preventief vlak. Onder dit niveau valt ook de algemene aandacht voor preventie. Hoewel probleemanalyse het uitgangspunt blijft, wordt gezocht naar antwoorden die zich hierin niet vastbijten (cf. niveau 3). Dan bestaat het risico dat bepaalde groepen, zones, situaties als problematisch gedefinieerd worden en men op deze manier het probleem bevestigt en/of versterkt. Er wordt vanuit gegaan dat het constructief ingrijpen in of omgaan met omgevingsfactoren een klimaat schept waarin crimineel/problematisch gedrag onmogelijk gemaakt wordt, minder of niet meer gedijt. Voorbeeld: preventie van vandalisme in fietsenstallingen. Maatregelen: betere inplanting dichterbij, in het zicht van, betere verlichting en onderhoud van de fietsenstallingen, ... . M.a.w. deze antwoorden zijn niet probleemgeoriënteerd maar hebben wel een preventief effect en tezelfdertijd wordt de fietsenstalling een aangenamere plaats voor de gebruikers. Het crimineel risico wordt hierbij niet langer geaccentueerd,
en
daarmee
verdwijnen
of
verminderen
angst-
en
onveiligheidsgevoelens. Voorbeeld op schoolniveau: preventie van druggebruik op school. Maatregelen: organiseren
van
middagpauze,
interessante
trainingen
in
vrijetijdsbesteding sociale
voor
vaardigheden
jongeren
(weerstand
tijdens bieden
de aan
groepsdruk, …), werken aan klimaatverbetering op school (betere contacten leerkrachten - leerlingen,…), ... .
40
Niveau 1:
Het niveau 1 wordt in preventiediscussies dikwijls vergeten. Nochtans is het fundamenteel voor een goed resultaat van welke preventiemaatregel dan ook. Het gaat om de algemene kwaliteit en leefbaarheid van i.c. de stad/de school (aangename omgeving, goede leef- en arbeidsomstandigheden, vlotte en duidelijke communicatie en besluitvorming). Deze hangt af van een goed basisbeleid, een positieve basishouding bij de beleidsverantwoordelijken en het personeel, de algemene organisatie en de werking. Maatregelen op dit niveau hebben een onrechtstreeks preventie-effect. Ze beïnvloeden echter rechtstreeks het leefklimaat, de algemene leefkwaliteit van de stad/school en bieden op deze manier een draagvlak voor een meer gericht preventiebeleid. Bij het voorbeeld van de fietsenstallingen betekent dit een vermindering van de behoefte tot agressie omdat men zich beter voelt, en een grotere betrokkenheid en dus grotere informele sociale controle van de betrokkenen. Bij het voorbeeld van de preventie van druggebruik op school betekent dit dat er permanente aandacht is voor een verzorgde infrastructuur, tijd voor feesten, positieve doelen en engagementen binnen de klas of op school, aandacht voor menselijke relaties, een gezonde voeding, inspraak in het schoolbeleid,… .
Niveau 0:
De stad/de school kan niet los gezien worden van haar maatschappelijke, sociale en ecologische omgeving, de ruimere maatschappelijke omkadering, ... De problemen waarmee ze te maken heeft, zijn dikwijls dezelfde als deze buiten de stads/schoolgrenzen.
De
algemene
leefbaarheid
van
de
stad/school
wordt
vanzelfsprekend sterk beïnvloed door die hele omgeving. De roep om preventie kan een belangrijk signaal zijn voor een verbetering van de kwaliteit van deze maatschappelijke omgeving. Daarnaast kunnen preventiemaatregelen op de hogere niveaus weinig renderen als er op dit niveau ernstige problemen zijn.
Het spreekt voor zich dat er geen keuze moet gemaakt worden tussen de verschillende niveaus: geen "of-of" maar "en-en". De niveaus hangen nauw samen en kunnen niet zonder elkaar. Het gaat om een integrale aanpak.
Niveau 1 en 2 horen samen (= fundamentele aanpak).
Ze vormen samen het luik van de
fundamentele preventie. Ze betekenen een positieve, niet probleemgerichte preventieaanpak. Deze maatregelen grijpen niet noodzakelijk rechtstreeks in op de voorkoming van problemen, maar zijn wel essentiële voorwaarden. Niveau 3 en 4 horen ook samen (= specifieke aanpak). Ze vormen het luik van de specifieke probleemgerichte aanpak. 41
Preventiebeleid inzake drugs in het secundair onderwijs Het netoverschrijdende drugbeleid is gebaseerd op 3 bronnen: -
“Een drugbeleid op school” (VAD);
-
De leerlingenbevraging over drugs in alle Tiense en Hoegaardse scholen (VAD – 1999);
-
Een bevraging van directies van Tienen en Hoegaarden over het drugbeleid op school (Regionaal Team – 1999).
Netoverschrijdend werd werk gemaakt van de invulling van de 3 peilers waarop een drugbeleid gebaseerd dient te zijn: reglementering, interventie en preventie. Alhoewel elke school in de loop der jaren haar eigen accenten heeft gelegd (gelukkig maar!) werden de grote lijnen op stedelijk gebied uitgetekend.
Schoolreglement Aan de hand van studiedagen in en met de scholen en rondetafelgesprekken tussen het parket, politie, preventiedienst, hulpverlening en de scholen werden in de schoolreglementen de volgende elementen opgenomen:
-
illegale drugs, naast legale (tabak, alcohol),
-
noemer: gezondheid + verwijzing naar illegaal, dus strafbaar,
-
verboden: bezit, gebruik, handel,
-
sanctie: tuchtmaatregel (= wettelijk strafbaar feit),
-
begeleiding: voor een leerling die zelf hulp vraagt of voor een leerling die ingaat op het hulpverleningsaanbod.
Interventie Uit de bevraging van directies bleek dat de scholen nood hadden aan ondersteuning (lees: verhoging van kennis en vaardigheden) van hun leerkrachten in het omgaan met de problematiek. Om aan deze vraag tegemoet te komen hebben we samen met de rijkswacht, nu politie, productinformatiesessies georganiseerd. Daarnaast vormingen omtrent leerlingenbegeleiding, communicatie, omgaan met moeilijke klassen/leerlingen, motiverende gesprekstechnieken. Aangezien leerkrachten komen en leerkrachten gaan, wordt dit aanbod regelmatig herhaald.
Preventie Op vlak van preventie werd door de jaren heen zowel gewerkt rond persoonlijke en sociale vaardigheden, o.m. via de programma’s Leefsleutels voor Jongeren en Leefsleutels in Actie , als rond kennis en attitude van de leerlingen met betrekking tot drugs en druggebruik. Op vraag van de Tiense scholen ontstond zo op provinciaal niveau het lessenpakket “Drugs in de klas…, even 42
slikken??!!” en de tentoonstelling “De Drugscommissie”. Ook voor het gebruik van het lessenpakket kregen en krijgen de leerkrachten de nodige opleiding.
Preventiebeleid inzake drugs in het basisonderwijs
In het basisonderwijs wordt eveneens de preventiepiramide gehanteerd als model en wordt dezelfde visie naar voor geschoven. Uiteraard komt “drugs” zelf slechts zeer beperkt aan bod en ligt de nadruk op gezondheid, sociale vaardigheden en welbevinden op school. Zo wordt gewerkt met programma’s als "Contactsleutels". de
Op vraag van de scholen wordt door de politie in het 6 leerjaar het MEGA-project of het lokaal project gerealiseerd. En voor volgend schooljaar is een netoverschrijdende pedagogische studiedag gepland rond “Kansen in het onderwijs”, een studiedag waarop reeds nu alle scholen van Tienen zijn ingeschreven.
1.8.2.3 Overleg justitie – hulpverlening – preventie op stedelijk niveau Omdat deze drugseminariereeks als titel heeft "10 jaar overleg tussen preventie, hulpverlening en beheersing: geslaagd?", wil ik even toelichten hoe dit overleg er in Tienen uitziet. Door de jaren heen vond de preventiedienst haar plaats naast alle hulpverleningsinstanties die Tienen rijk is en naast de politiedienst. Er is steeds een goede verstandhouding en, indien nodig of gevraagd, een goede samenwerking geweest met de lokale medewerkers van de diensten. In de beginjaren hebben zowel politie als hulpverleningsinstanties mee aan de kar getrokken om preventie-initiatieven gerealiseerd te krijgen.
Is er nood aan een systematisch weerkerend overleg? Ja en neen. Er is nood aan een betere kennis van elkaars werking. Dit bleek uit het spel Drugsweg dat we enkele jaren terug in Tienen organiseerden. Daarom hebben we in Tienen ook al een paar keer als opvolging van het spel een overleg georganiseerd tussen de verantwoordelijken van deze diensten met het oog op het verhogen van die kennis. Maar dan blijft de vraag: wie zorgt voor de terugkoppeling naar de medewerkers van al deze diensten? Want uiteindelijk zijn het dikwijls de medewerkers die instaan voor een gepaste doorverwijzing naar een bepaalde dienst of organisatie.
1.8.3
Conclusies en bedenkingen van een eenvoudige preventiewerker rond meer dan 10 jaar preventie
Preventiediensten zijn, beschouwd naast andere diensten, nog zeer “jong”. Het preventielandschap is nog volop in ontwikkeling en zal in de toekomst hopelijk nog meer aan belang winnen. De 43
bevolking eist immers meer en meer dat de overheid een proactief preventiebeleid voert op de verschillende terreinen. Men krijgt steeds beter inzicht in oorzaken, strategieën, … . Deskundigheidsbevordering van de preventiewerkers is dus elementair. Daarenboven is een preventiebeleid nooit af. Maatschappelijke evoluties en veranderingen maken dat een beleid steeds dient herbekeken en bijgestuurd te worden. Steeds opnieuw moet er werk gemaakt worden van evaluatie en bijsturing en steeds opnieuw moeten prioriteiten herbekeken worden.
1.8.3.1 Knelpunten De laatste 15 jaren werd de roep naar “meer preventie” door wel elke overheid geformuleerd. Meestal wordt de lokale overheid daarbij aangewezen als het bestuur bij uitstek om op preventief vlak de noodzakelijke initiatieven te coördineren en te realiseren. Wanneer het echter op middelenverdeling aankomt, kan ik me echter niet van de indruk ontdoen dat er (terecht) heel wat middelen zijn toegereikt aan de hulpverleningsdiensten en de politiediensten. Op vlak van preventie hebben wij spijtig genoeg een omgekeerde evolutie meegemaakt. Wij horen wel die roep van ministers en volksvertegenwoordigers naar “méér preventie”, maar er worden noch door de federale overheid, noch door de Vlaamse overheid middelen aangereikt.
Momenteel kunnen de lokale preventiewerkers een beroep doen op het aanbod van informatie en vorming van de Vereniging voor Alcohol- en andere Drugproblemen. Maar daar houdt het dan ook op. Er worden aan de lokale overheid geen middelen aangeboden om op lokaal vlak een geïntegreerd drugbeleid te realiseren. Er is nood aan begeleiding en ondersteuning van lokale preventiewerkers vanuit de Vlaamse overheid. Er is nood aan een Vlaams forum waar (drug-)preventiewerkers elkaar kunnen ontmoeten. Er is nood aan een effectenmeting van de initiatieven die op preventief vlak ondernomen worden.
Tenslotte nog dit: de problemen en behoeften van de grootsteden en de centrumsteden zijn ook terug te vinden in de kleinere steden. Ook zij hebben te kampen met drugproblemen, overlast, diefstallen, agressie, ... . Ik ben de eerste om toe te geven dat de ernst van de problematiek in de grootsteden van een ander formaat is dan die van de kleinere steden. Maar betekent dit dat de burgers van de kleinere steden en gemeenten dan geen recht hebben op een gelijkaardige dienstverlening als die in de grotere steden dankzij de middelen ter beschikking gesteld door het preventie- en veiligheidscontract? 44
Het stadsbestuur van Tienen heeft in 2001 gelukkig beslist dat haar bevolking wel degelijk recht heeft op een preventieve werking (op verschillende vlakken), ook al viel de subsidiëring volledig weg. Wij hadden echter liever gezien dat de middelen evenredig verdeeld werden over alle steden en gemeenten die een preventieaanbod willen realiseren in plaats van ze voor te behouden aan enkele “happy few”.
1.8.3.2 Winstpunten Ik wil eindigen met een positieve noot: het is immers niet al kommer en kwel. De lokale preventiewerkers van onze provincie (ook al zijn die in aantal erg beperkt) hebben het geluk te kunnen genieten van een provinciale coördinatie. En deze provinciale coördinatie maakt dingen mogelijk die op lokaal vlak moeilijk te realiseren zijn, juist door het gebrek aan middelen. Zo hebben de preventiewerkers dankzij de provincie Vlaams-Brabant in het verleden en nu nog projecten kunnen realiseren die ontstaan zijn vanuit de lokale behoeften: het lessenpakket “Drugs in de klas,… even slikken??!!”, de tentoonstelling “De Drugscommissie”, de lesmap “Dizzy”, de pedagogische studiedagen “Groeien zonder knoeien”, … . Dankzij de provinciale coördinatie is er daarenboven ondersteuning van de lokale werking door middel van overleg en het regelmatig ingaan op de vraag naar deskundigheidsbevordering van preventiewerkers. Wij hopen alvast dat de provinciale drugcoördinator zijn werk nog jaren mag voortzetten.
45
1.9
Drugpreventie op lokaal niveau - 10 jaar werking in Halle
Linda Vranckx, stedelijk preventiewerkster stad Halle
1.9.1
Halle: de bruisende stad van Witse:
Halle is een Vlaamse stad, gelegen in de provincie Vlaams-Brabant en omvat drie deelgemeenten: Halle, Buizingen en Lembeek. Halle telt ongeveer 35.000 inwoners en heeft een oppervlakte van 4.440 ha. We zijn een ééngemeentepolitiezone. Halle heeft een regionaal ziekenhuis Sint-Maria met een PAAZ-afdeling, telt 2 centra voor geestelijke gezondheidszorg (De Poort en PassAnt) en heeft een centrum voor algemeen welzijn: Zenne en Zoniën. In Halle lopen ongeveer 9500 leerlingen school in kleuter-, lager- en secundair onderwijs.
1.9.2
Preventiedienst Halle: 1997 - 2007
De stad Halle sloot met het Ministerie van Binnenlandse Zaken, Vast Secretariaat voor het Preventie-beleid (VSP) een preventiecontract af.
Dit preventiecontract moest bijdragen tot de verwezenlijking van het urgentieprogramma voor de maatschappelijke problemen met als doelstellingen:
-
het waarborgen van de veiligheid van de burgers in steden en gemeenten,
-
het herstellen van de kwaliteit van het leven,
-
het tegemoet komen aan de plaatselijke behoeften met betrekking tot de veiligheid en de bescherming van burgers.
Ingevolge dit preventiecontract engageerde de stad zich om een geïntegreerd lokaal preventiebeleid te definiëren en te implementeren, toegespitst op de lokale criminaliteit. De uitvoering van dit contract moest in het globale veiligheidsbeleid van de stad worden ingepast. De stad verplichtte zich ook tot het oprichten van een preventieraad.
Het preventiecontract trad in werking op 1 maart 1997. Het werd onderworpen aan een grondige evaluatie, uitgevoerd door het Vast Secretariaat voor het Preventiebeleid. Afhankelijk van de evaluatie kon het preventiecontract verlengd worden voor het daaropvolgende jaar.
Op 1 juli 1997 werd de preventiedienst opgericht. Met het oog op een geïntegreerd preventiebeleid inzake criminaliteit heeft de werkgroep "criminaliteit", in overleg met de 46
brigadecommandant van de rijkswacht, de commissaris van de politie en alle personen uit beide korpsen die betrokken zijn bij diefstal- en drugpreventie, de aanpak van deze fenomenen bekeken.
In het opstartjaar kreeg de stad Halle een subsidie van ongeveer 2.500.000 BEF (+ 62.000 euro) op jaarbasis, nadien zowat 3.300.000 BEF (82.000 euro). Deze subsidie werd aangewend voor de loonkost van één preventieambtenaar (universitair) en één drugpreventiewerker (B-niveau) plus werkings- en actiemiddelen van de preventiedienst. Omwille van het veiligheidsaspect werd de preventiedienst onder de bevoegdheid van de burgemeester geplaatst. In Halle kreeg de preventiedienst volgende taken toegewezen: het bestrijden en preventie van vermogensdelicten o.a. inbraak in woningen en gebouwen, gauwdiefstal, autocriminaliteit (van en in auto’s), fietsdiefstal en fietsgravering, preventie van geweld (steaming, zelfmoordpreventie, vandalisme,…), drugpreventie en sociale preventie en de uitbouw van het stadswachtproject, met inbegrip van enkele zeer specifieke opdrachten zoals optreden als gemachtigd opzichter. De stad Halle is met 4 stadswachters gestart. Intussen is het team uitgebreid tot 14 stadswachters. Op 31 december 2001 liep het preventiecontract af, ondanks de zeer positieve evaluatie. Vanaf 1 januari 2002 viel de financiering dus volledig ten laste van de stad. Dit heeft eventjes een nefaste invloed gehad op onze preventiewerking, vooral op onze langetermijnvisie. De stad bleek niet over genoeg financiële middelen te beschikken en onze preventiedienst dreigde plots opgedoekt te worden. Op 1 juni 2002 werd de preventiedienst gelukkig gedetacheerd naar de lokale politie, wat zijn redding was. Vanaf nu kon de dienst een eigen koers varen en viel ook een hele hoop administratieve rompslomp weg (financiële verantwoording, opmaken van financiële dossiers, opmaken van activiteiten verslagen,…).
1.9.3
Aanpak drugpreventie: 1997 – 2007
1.9.3.1 De doelgroep: onderwijs en ouders
Op het vlak van drugpreventie richtte de preventiedienst zich in eerste fase vooral naar het secundair onderwijs (SO), meer bepaald naar intermediairen; in een latere fase ook naar leerlingen. Na diverse intakegesprekken met directies en sleutelfiguren binnen de Halse secundaire scholen startte de preventiedienst in 1998 met het allereerste scholenoverleg. Sindsdien houden wij 2 à 3 maal per jaar een scholenoverleg waaraan alle scholen van het secundair onderwijs deelnemen.
De doelstellingen van ons scholenoverleg waren in de beginfase vooral gericht op het introduceren en het motiveren om een drugbeleid op school (DOS) op te starten. Via dit kanaal informeren wij 47
de scholen ook over bestaande vormingen, methodieken en preventie-initiatieven en bieden wij vormingen voor directies, leerkrachten, leerlingenbegeleiders, opvoedend personeel, ... op maat aan. Thema’s die elke school aanbelangen kunnen tijdens dit overleg besproken worden. Het scholenoverleg is een ideaal forum om preventie-initiatieven uit te wisselen. Wij doen dit steeds in samenwerking met de CLB’s van beide netten en bekijken steeds welke rol de preventiedienst en CLB’s hierin kunnen opnemen. Op basis van de vraag en de plaatselijke behoeften stemmen wij dan onze preventie-initiatieven af en maken wij een jaarplanning op. Jaarlijks worden onze acties geëvalueerd via dit en andere kanalen. Wij streven naar een langetermijnvisie en gebruiken hierbij de preventiepiramide voor de integrale aanpak op preventief vlak.
Thema’s die reeds aan bod kwamen op het scholenoverleg:
-
een drugbeleid op school (VAD-model),
-
voordelen, knelpunten DOS,
-
informatieverspreiding vormingsinitiatieven voor intermediairen,
-
drugpreventie – hulpverlening – justitie – politie,
-
leerlingenbevraging VAD,
-
productinformatie,
-
federale drugbeleidsnota,
-
geweld is niet geweldig,
-
steaming,
-
spijbelen,
-
verkeer,
-
milieu,
-
zelfmoordpreventie,
-
PLP41.
Intussen begeleidt/begeleidde en ondersteunt/ondersteunde de preventiedienst diverse werkgroepjes die rond een drug-, welzijns- of preventiebeleid werken. In het kader van een drugbeleid op school hebben alle Halse secundaire scholen deelgenomen aan deze leerlingenbevraging in het schooljaar 2001 - 2002. De doelstellingen van deze bevraging was binnen de school, met het leerkrachtenteam en CLB-medewerkers, feedback te geven op het gevoerde drugbeleid en op het schoolklimaat, samen met concrete tips voor de school om het drugbeleid aan te passen of te optimaliseren. Een andere doelstelling was de resultaten met de leerlingen te bespreken en een reeks preventieve activiteiten op maat van de leerlingen te plannen, op basis van de specifieke resultaten en suggesties uit het rapport. De scholen engageerden zich ook om aan de ouders feedback te geven over de resultaten op een ouderavond, via de schoolkrant,… met als doel het bespreekbaar maken van druggebruik bij de jongeren en op school.
48
De preventiedienst ondersteunde de scholen zowel bij de afname als bij de naleving van hun engagement met VAD (bekendmaking van cijfers aan leerkrachten, leerlingen en ouders).
Intussen werden wij steeds meer gevraagd om zelf vorming te geven over drugpreventie binnen de diverse scholen in diverse klassen. Al doende begaven wij ons steeds meer op het werkveld.
De preventiedienst bood ook ondersteuning aan de projecten van het LOGO rond tabakspreventie.
We richtten ons vooral naar het onderwijs omdat we via de scholen een hele groep jongeren bereikten en leerkrachten uitstekend geplaatst zijn om veranderingen bij leerlingen waar te nemen en kinderen in nood te signaleren. Wij beseften ook dat in elke school een andere schoolsfeer en klimaat heerst en dat vormingen rond drugpreventie voor directieleden, leerkrachten en opvoedend personeel een must zijn. De personeelswissel binnen de scholen, zowel door oppensioenstelling (met als gevolg de start van nieuwe leerkrachten), als de wissel binnen de werkgroepjes drugs, werken dit nog meer in de hand. Ook op de markt komt er steeds een nieuw en interessant aanbod. Daarom besliste het schepencollege sinds 1998 subsidies toe te kennen voor vormingssessies gevolgd door leerkrachten, opvoedend personeel en directies van de Halse secundaire scholen. 1/3 van de kostprijs van deze vormingen wordt terugbetaald. Sinds het schooljaar 2006-2007 kent de stad ook subsidies toe voor specifieke vormingen rond drugpreventie voor leerlingen. Elke secundaire school kan rekenen op een tussenkomst van maximum 750 euro per schooljaar. Daarnaast blijft de preventiedienst netoverschrijdende vormingen aanbieden, afgestemd op de huidige noden en behoeften van de scholen en in afspraak met de scholen.
Netoverschrijdende initiatieven: - Coaching intermediairen via externe lesgevers: -
Communicatieve training
-
Voorbereiding theatervoorstellingen
-
Motivationele gespreksvoering
-
Spreken over drugs in de klas
-
Drugs in de klas … , even slikken ??!!
- Vorming leerlingen: -
Theatervoorstellingen - Ik gebruik mij?! - Jij rookt toch ook?
-
Interactieve tentoonstellingen - SOS Smoor 49
- Drugscommissie - Aanbod voor ouders: -
Theatervoorstellingen - Ik gebruik mij?! - Problemen moet je niet oplossen
We bieden informatiebrochures aan specifiek gericht naar ouders. Op vlak van drugpreventie nam de preventiedienst ook deel aan ouderavonden.
Sinds 2000 breidde onze preventiewerking uit naar het lager onderwijs. Preventie kan niet vroeg genoeg beginnen en is zeker zinvol, ook in het lager onderwijs. In 2000 organiseerden wij voor het ganse basisonderwijs een infonamiddag over preventieprojecten specifiek gericht naar lager onderwijs. Projecten zoals: Mega, contactsleutels, Axenroos, verbondenheid, … kwamen aan bod.
De preventiedienst organiseert reeds een aantal jaren de kinderfuif “Gezond fuiven kan!”voor de zesdeklassers van het Halse lager onderwijs. De happening is bedoeld als afsluiter van één of andere vorming omtrent sociale vaardigheden, weerbaarheid, leren omgaan met … die de leerlingen gevolgd hebben tijdens het afgelopen schooljaar. Met deze instuif willen wij de elf- en twaalfjarigen “bewust” laten proeven van een gezonde fuif zonder alcohol, tabak, pepmiddelen,… Genotsmiddelen zijn geen noodzaak voor ambiance. Daar maken wij de fuifnummers bewust van door het aanbieden van gezonde hapjes en drankjes en kei toffe muziek. Alle lagere scholen nemen hieraan deel en jaarlijks bereiken wij hiermee een 400-tal leerlingen.
Momenteel brengen wij zelf de vorming “Bange Vogel” in het zesde leerjaar van het lager onderwijs. Een stukje theorie over: wat doen drugs in je lijf? Wat zijn legale en illegale drugs? Zijn legale drugs gezonder dan illegale? Wat maakt dat sommige drugs gevaarlijk kunnen zijn? Wat gebeurt er als je verschillende drugs combineert? Waarom gebruiken mensen genotsmiddelen? Welke situaties houden risico’s in? Wat is de druglijn? Daarnaast maken wij gebruik van de film "Bange Vogel", een productie van Karel Soffers en Bruno Vereeck. Aan de hand van de film geven wij de leerlingen tips over: Hoe kan je reageren als iemand je drugs aanbiedt? Hoe kan je reageren als een goede vriend(in) drugs gebruikt of dealt?Wat kan je doen als je je zorgen maakt over het gebruik van een vriend of vriendin? Hoe kan je reageren als iemand je dwingt tot dealen?
In de film wil men de drugsproblematiek ter sprake brengen om zo de taboesfeer die rond dit onderwerp hangt te doorbreken. De film moet jongeren raken, hen uitnodigen en aanmoedigen tot een gesprek rond dit thema en aanverwante thema’s. Het is de bedoeling om jongeren zelfbewuster en zelfzekerder te maken als ze in aanraking komen met drugs.
50
De film richt zich naar jongeren van einde basisschool - begin secundair onderwijs. Deze jongeren beginnen hun zoektocht naar een eigen identiteit. Ze wrikken zich los van het tot dan toe erkende gezag, van de meegekregen waarden en normen van ouders, leerkrachten en opvoeders; ze gaan puberen. Inherent aan die zoektocht is het aftasten en verleggen van grenzen. Het uittesten van het spanningsveld tussen ‘goed en kwaad’ is dan zeer aantrekkelijk. Tijdens deze zoektocht komen kinderen bijna zeker rechtstreeks of onrechtstreeks in contact met drugs. Men sluit in de film aan bij de leefwereld en interesses van deze leeftijdsgroep, die zeer verschillend kunnen zijn van kind tot kind.
In de toekomst zullen wij ook het lespakket Dizzy geven. Ideaal is dat deze lesmap kadert in een breder preventie- of welzijnsbeleid van de school en dat de ouders er ook bij betrokken worden.
Daarnaast werken we in het lager onderwijs ook nog preventief rond de milieuproblematiek, met vooral de nadruk op gezondheid, respect voor jezelf en je omgeving, dit sterk aansluitend bij de leefwereld van deze jongeren.
Met onze preventie bereiken wij heel wat jongeren in het lager en in het secundaire onderwijs. Tevens is het onderwijs een ideaal kanaal om te werken met langetermijnvisie. Via deze weg bereiken wij onze doelstelling: het scheppen van kansen om gewenst gedrag en gewenste ontwikkelingen te bevorderen.
1.9.3.2 Doelgroep: bevolking
We trachten de lokale bevolking zoveel mogelijk te informeren en te sensibiliseren: •
informeren door gebruik te maken van infobrochures (productinformatie, ouderbrochure, hulpverlening, …), het organiseren van infoavonden (drugbeleidsnota, zelfmoordpreventie, …).
•
sensibiliseren door het organiseren van preventieve acties zoals de eindejaarscampagne, de acties rond het Halse carnavalgebeuren, quizzen tijdens de Stroppenconcerten, seniorenbeurs en Openstratendag.
Eindejaarscampagne (reeds vanaf 1997)
Omdat het gebruik van alcohol en/of drugs en deelnemen aan het verkeer niet samengaan, wordt i.s.m. de provincie Vlaams-Brabant, de vervoersmaatschappij ‘De Lijn’ en de preventiedienst voor alternatief vervoer gezorgd tijdens de oudejaarsnacht. Met de slogan "Ligt de roes op de loer, denk aan veilig vervoer" wordt de bevolking gesensibiliseerd en aangespoord om gebruik te maken van hiervoor speciaal ingelegd busvervoer. 51
Carnaval Halle
Sinds 2003 zetten de Halse carnavalorganisator ‘Halattraction’, de beleidsverantwoordelijken, de lokale politie, het Rode Kruis en de preventiedienst een sensibiliseringsactie op touw rond het Halse carnavalgebeuren. Deze preventiecampagne tegen overmatig alcoholgebruik, al dan niet in combinatie met andere drugs, kende een enorm succes. Aan een herhaling kon dus zeker niet getwijfeld worden.
Wij stelden vast dat volgende acties tot zeer goede resultaten leidden:
-
de carnavalbox die aan elke Halse secundaire school werd overhandigd
(box met 3
methodieken rond alcoholpreventie, gevaren van alcoholmisbruik en combigebruik, trends en risico’s, hulpverlening); -
de bierviltjesactie;
-
de sensibiliseringsflyers die aan de leerlingen van het SO een week voor het carnaval werden uitgedeeld;
-
de samenwerking met de Halse secundaire scholen;
-
de acties naar de horecasector, de foorkramers, de nachtwinkels en de grootwarenhuizen;
-
en het aangekondigde harde optreden van de Halse politie zowel tegen het in bezit hebben, verkopen en gebruiken van sterke drank op de openbare weg, als tegen de wildplassers.
Sinds de geïntegreerde aanpak verloopt carnaval in Halle veel rustiger. Dit leidde tot veel minder interventies voor zowel het Rode Kruis als de politie. De slachtoffers die afgevoerd werden naar het ziekenhuis waren er veel beter aan toe dan de voorbije jaren. Ook het aantal opnames is drastisch verminderd. Positief is ook de stijging van het aantal “nutteloze” oproepen. “Positief” omdat het steeds beter is bij twijfel de hulpdiensten te verwittigen, dan helemaal niet.
Overleg laatste 100-dagenviering
De geslaagde sensibiliseringsactie rond het carnavalgebeuren inspireerden onze secundaire scholen om iets dergelijks op te richten rond de laatste 100-dagenviering. Sinds 2004 bestaat er jaarlijks overleg tussen de lokale politie, het Rode Kruis, de horecasector (jeugdcafé), de directie, de leerkrachten en de leerlingen van het secundair onderwijs en de preventiedienst. Dit overleg heeft als doel afspraken te maken met de diverse partijen, zodat de joke-day op een propere, aangename maar vooral veilige wijze kan verlopen. Uit ervaring weten wij dat samenwerken de slaagkansen veel groter maakt.
52
1.9.3.3 Doelgroep : Arbeid
In samenwerking met het MSOC van Vilvoorde organiseerden wij voor onze groendienst, opruimdienst, poetsdienst en de stadswachters de vorming "Spuitenruil en voorkomen van prikongevallen". Daarnaast werkten wij mee aan het alcohol- en tabakbeleid voor het personeel van onze gemeente.
1.9.3.4 Domein sociale preventie:
In het kader van de sociale preventie nam de stad op 1 januari 1999 de buurtwerking in de wijk Windmoleken over van wat de vzw's Jobhuis, KOKA en PIN enkele jaren geleden opstartten. Het Halse stadsbestuur wenste de buurtwerking nieuw leven in te blazen. Het stadsbestuur sloot een samenwerkingsovereenkomst af met het RISO (Regionaal Instituut voor Samenlevingsopbouw) om de kwaliteit van het leven te bevorderen door het sociaal weefsel te versterken en de fysieke leefbaarheid te verbeteren. Oorspronkelijk spitste de buurtwerking zich voornamelijk toe op de wijk Windmoleken. Intussen is de werking uitgebreid tot de wijken Kriekenveld en Vogelweelde. Twee buurtwerkers en een schoolopbouwwerker werden hiervoor aangeworven.
Sleutelactiviteiten zijn: • ontmoeting: instuifmomenten die animatief, ontspannend en informatief zijn; een wijkfeest met participatie van de bewoners in de voorbereiding en uitvoering ervan; Jongeren OntmoetingsPlaats (J.O.P.) met o.a. een ontmoetingsruimte in het buurthuis en een tienerhonk. • animatie: BOX-activiteiten voor de jongeren en sportactiviteiten voor de vrouwengroep. • vorming en informatie: huistaakbegeleiding voor kinderen van het lager onderwijs, taallessen en vormingssessies voor de vrouwengroep in samenwerking met het Centrum voor Basiseducatie. • hulpverlening: permanentie,een infohoekje in het buurthuis en een werkersoverleg met heel wat organisaties die in deze wijk werkzaam zijn. •
werken aan de buurt: verzamelen van gegevens, huisbezoeken, werken rond woonattitudes, wooncultuur en vandalisme, ... .
Om de jongeren meer speelkansen te bieden, plantte het Halse stadsbestuur in 1998 in de wijk Windmoleken heel wat speeltuigen in voor de allerkleinsten en een polyvalente sportinfrastructuur voor de jongeren. Later kwamen andere wijken aan de beurt. 53
Ook in het kader van de sociale preventie werd in 1998 in samenwerking met de jeugd- en sportdienst gestart met buurtbal (nu buurtsport) in verschillende Halse wijken. In de paas- en zomervakantie wordt dit initiatief telkens herhaald.
1.9.3.5 Overleg
Als preventiewerker moet je niet op je eiland blijven zitten. Overleg met andere preventiewerkers is heel boeiend, omwille van het uitwisselen van ervaringen, het doorspelen van informatie, het samen uitstippelen van preventie-iniatieven, ... . Je hoeft niet steeds zelf het warm water uit te vinden en het verrijkt zeker je eigen werking. De Halse preventiedienst neemt deel aan het BruHaVi (overleg tussen preventiewerkers uit de regio Brussel-Halle-Vilvoorde) en het PPM (Proviciaal Platform Middelengebruik).
Bij een goede preventiewerking hoort overleg tussen preventie, hulpverlening en politie / justitie. Nog steeds merken wij dat de werking en geboden dienstverlening niet even gekend zijn bij de andere diensten en dat doorverwijzing daardoor niet altijd optimaal verloopt. Vaak liggen de verwachtingen veel te hoog omdat we weinig weet hebben over het werk van de anderen. In Halle werd het netwerk Zuidwest-Brabants preventieoverleg opgericht. Hierin zetelen mensen uit de drie sectoren en de vrijetijdssector. Daarnaast organiseerde de preventiedienst het spel "Drugsweg", een spel over de verschillende instanties betrokken bij de drugproblematiek, ism VLABO, CIS en de provincie Vlaams-Brabant. Dit spel bood een aangename methodiek om de pijnpunten tussen de verschillende instanties te bespreken en wat meer respect op te brengen voor elkaars werk.
Naar aanleiding van de ministeriële omzendbrief PLP 41 (Belgisch Staatsblad dd 24/07/06 ) - dat handelt over de specifieke aanpak van de jeugdcriminaliteit met in het bijzonder de aanpak van de fenomenen geweld, dreiging met geweld en afpersing (steaming), wapenbezit door jongeren heeft de lokale politie een korte toelichting gegeven op het scholenoverleg. Het is de bedoeling van de minister van Binnenlandse Zaken om dit fenomeen op een geïntegreerde en integrale wijze aan te pakken, waarbij naast politie en justitie ook de scholen hun rol kunnen spelen. Op 4 december 2007 vond het overleg tussen de schoolgemeenschappen van Halle, de CLB’s, het parket, de sociale dienst bij de jeugdrechtbank, de lokale politie Halle en de preventiedienst plaats.
54
1.9.3.6 Conclusies en bedenkingen
We sluiten ons volledig aan bij de conclusies en bedenkingen van de stad Tienen. Daarnaast heeft Halle te kampen met een daling van preventiewerkers in de regio Halle-Vilvoorde. We merken eveneens dat preventie steeds het eerste slachtoffer is bij bezuinigingen en dat het beleid maar weinig gelooft in de primaire preventie. Gelukkig staan onze lokale beleidsverantwoordelijken hier nog positief tegenover.
De resultaten van preventie zijn moeilijk meetbaar. Toch kunnen wij besluiten dat preventie zeker zinvol is. Een voorbeeld daarvan is onze sensibiliseringsactie tijdens carnaval, waar wij wel cijfers kunnen opkleven.
55
2
Drughulpverlening: een balans na 10 jaar
Gust Rector, Algemeen directeur Psychiatrische Kliniek Broeders Alexianen Tienen
2.1
Inleiding 13
Er is in tien jaar heel wat veranderd in de drughulpverlening . Niet in het minst heeft de ‘Beleidsnota van de Federale regering in verband met de drugproblematiek’ (2001), de zogenaamde drugnota, hierin een stimulerende rol gespeeld. Wat betreft de zorgverlening bevat deze nota een actieplan met aandacht voor specifieke noden en tekorten in zowel het aanbod als in de organisatie van de drughulpverlening. Met betrekking tot de hulpverlening in Vlaams-Brabant stellen we ons hierbij volgende kritische vragen: •
Wat is er van dit actieplan gerealiseerd zowel wat aanbod als overlegstructuren betreft?
•
Wat is er gebeurd met de knelpunten die 10 jaar geleden werden geformuleerd?
•
Wat zijn de huidige knelpunten?
•
Wat zijn nieuwe perspectieven en uitdagingen voor het volgende decennium?
2.2
Veranderingen in het aanbod
Bij de bespreking van de evolutie in het aanbod beperken we ons tot de voorzieningen die lid zijn van het Overlegplatform Geestelijke Gezondheidszorg Vlaams-Brabant. Het is evenwel bekend dat daarbuiten nog andere zorgverleners, onder andere in de CAW’s, onder hun cliënteel een aanzienlijk aantal problematische druggebruikers kennen. Maar eerst staan we even stil bij een nieuw ontwikkeld instrument om het hulpverleningsaanbod in kaart te brengen, met name "spiller".
2.2.1
Spiller
Spiller is een geïnformatiseerde kaart geestelijke gezondheidszorg, vanaf 1999 ontwikkeld door het Limburgs Overlegplatform SPIL (Samenwerkingsplatform Psychiatrische Initiatieven Limburg) met als doel het volledige zorgaanbod binnen de geestelijke gezondheidszorg op een éénduidige gestandaardiseerde wijze in kaart te brengen volgens het Nieuw Beschrijvend Begrippenkader.
13
Het woord ‘drug’ is in de tekst gebruikt in de betekenis van ‘illegale drug’.
56
Dit Nieuw Beschrijvend Begrippenkader biedt een raamkader dat aansluit bij het tweede deeladvies van de werkgroep ‘Psychiatrie’ van de Nationale Raad voor Ziekenhuisvoorzieningen (1997). Uitgangspunt van dit beleidsdocument is dat niet langer de voorzieningen maar wel de cliënt en zijn hulpvraag centraal staan in het zorgaanbod. Naast een sociale kaart, die via de website www.spiller.be voor iedereen toegankelijk is, wil dit instrument ook de mogelijkheid bieden het zorgaanbod te analyseren om zicht te krijgen op hiaten en overaanbod. Op dit ogenblik is het aanbod van de hulpverlening m.b.t. middelenmisbruik bijna volledig geregistreerd en consulteerbaar via internet. Er is echter nog heel wat werk om het gebruiksvriendelijk en toegankelijk te maken voor zowel professionelen als het grote publiek. Een werkgroep, met vertegenwoordigers van alle Vlaamse overlegplatforms geestelijke gezondheidszorg (behalve OGGPA uit Antwerpen), buigt zich hierover.
2.2.2
Ambulante voorzieningen
Tien jaar geleden was er nog sprake van 11 Centra Geestelijke Gezondheidszorg, evenwichtig verspreid over de provincie. Sinds de fusie in 2000 zijn deze gegroepeerd in 3 centra, CGG VlaamsBrabant Oost, CGG Ahasverus en CGG Passant. CGG Vlaams-Brabant Oost heeft vestigingsplaatsen te Aarschot, Diest, Leuven (2), Sterrebeek en Tienen. Hun activiteiten richten zich zowel op preventie als op hulpverlening. Met betrekking tot hulpverlening zijn dat: behandeling van beginnend en gevorderd gebruik, organisatie van activiteiten voor gebruikers en werking voor partners en ouders. Tussen de vestigingsplaatsen verschillen de accenten. In Aarschot biedt men hulpverlening aan vanaf 15 jaar. In Leuven heeft men 2 vestigingsplaatsen: één voor kinderen en jeugdigen (tot 18 jaar) waar men zich richt op beginnend gebruik en één voor volwassenen (vanaf 18 jaar) die zich aanbieden voor ambulante behandeling. In Sterrebeek organiseert men activiteiten voor gebruikers voor zover ze geen harddrugs gebruiken. In Tienen richt men zich enkel op beginnend gebruik. In Diest en Leuven is er speciale aandacht voor hulp aan daders van seksuele en andere delicten, een doelgroep bij wie druggebruik regelmatig voorkomt. In alle vestigingen kunnen dus problematische druggebruikers terecht, maar slechts een beperkt aantal medewerkers legt zich toe op hun behandeling. CGG Ahasverus heeft vestigingsplaatsen te Asse, Grimbergen, Halle en Vilvoorde. Er is binnen de reguliere werking slechts een behandelaanbod voor cliënten bij wie het druggebruik secundair is aan een andere psychiatrische problematiek. Enkel in de vestigingsplaats Vilvoorde was een aparte werking voor begeleiding van gebruikers van illegale middelen. Men bood een laagdrempelige begeleiding aan, aangepast voor cliënten met een ambivalente motivatie. Maar sinds het wegvallen van de subsidies voor dit project en de komst van het MSOC te Vilvoorde in 2003 is er een afspraak om druggebruikers systematisch naar daar door te sturen. Mensen met een primaire 57
drugproblematiek kunnen in Vilvoorde nog steeds terecht wanneer het gebruik zelf reeds is aangepakt en ze zo therapeutisch beter bereikbaar zijn. CGG Passant heeft geen aanbod voor cliënten met middelengerelateerde problemen. De Ambulante Drugzorg de Spiegel te Asse, een voorziening met RIZIV-conventie, en onderdeel van Vzw De Spiegel, stond 10 jaar geleden nog in haar kinderschoenen en moest knokken voor voldoende toestroom van cliënteel om de norm te halen. Ondertussen is ze uitgegroeid tot een drukbezocht ambulant zorgprogramma voor druggebruikers met aanbod van resocialisatie, psychosociale begeleiding, psychotherapie, nazorg, terugvalpreventie en methadonsubstitutie. Zowel volwassenen als jongeren worden opgevangen (10% jongeren in 2005). Het MSOC, opgericht in 2003, als uitbreiding van het bestaande Mobiel Ambulant Team, met hoofdkwartier te Leuven en vestigingen te Tienen, Diest, Scherpenheuvel-Zichem en Vilvoorde, is wellicht de grootste vernieuwing binnen de ambulante drughulpverlening in de provincie. Omdat de evolutie en werking hiervan uitgebreid zal toegelicht worden in de volgende bijdrage, wordt hier niet verder op ingegaan.
2.2.3
Residentiële voorzieningen
De grote nieuwkomers binnen de residentiële drughulpverlening zijn ongetwijfeld de Epsi-unit of ‘crisiseenheid voor personen met middelengerelateerde stoornissen’ en ‘Pathways’, een programma voor jongeren van 12 tot 17 jaar met problematisch middelengebruik en psychiatrische moeilijkheden. De Epsi-unit is in 2002 gestart als pilootproject van de Federale Overheid en werd geïmplementeerd in de spoedgevallendienst van het U.Z. Leuven. Deze eenheid heeft 4 bedden voor mensen die duidelijke symptomen vertonen t.g.v. middelenmisbruik en biedt naast controle van de acute toestand, een kortdurende behandeling (max. 5 dagen) met exploratie van de onderliggende problematiek en aanzet tot doorverwijzing. Aanvankelijk was de eenheid ingepland in het Crisis Interventie Centrum (St Pieter). Dit maakte het weinig toegankelijk voor druggebruikers omwille van de vrees voor acting-out en overlast voor andere patiënten. Sinds de verhuis naar de nieuwe locatie op Gasthuisberg in 2004 is dit veranderd. Uit de gegevens van 2006 blijkt dat bij de patiëntenpopulatie een daling is van de alcoholproblematiek maar een stijging van opiaatgebruik en vooral van polydruggebruik. Aan de Epsi-unit is ook een project ‘casemanagement’ gekoppeld. Het gaat niet om voorzieningenoverschrijdend casemanagement met trajectbegeleiding op lange termijn. De casemanager opereert vanuit de Epsi-unit, verzorgt na inclusie van de patiënt de doorverwijzing en doet een beperkte follow-up in de vorm van een telefonische contactname 14 dagen en 3 maand na het ontslag uit de unit.
58
Pathways is een nieuwe zorgeenheid van de Psychiatrische Kliniek Broeders Alexianen te Tienen, gestart in 2001. Het biedt als enige K-dienst in Vlaanderen een (semi-)residentieel programma voor jongeren van 12 tot 17 jaar met problematisch druggebruik en psychiatrische moeilijkheden. Het programma is modulair opgebouwd: observatie en therapeutisch advies, kortdurend educatief programma en langdurige therapeutische groep. Er is ook een intense samenwerking met ouders, scholen en Centrum voor leerlingenbegeleiding. Verder zijn er geen grote veranderingen te melden binnen het residentiële aanbod. De Algemene Ziekenhuizen met een PAAZ-afdeling (Asse, Vilvoorde, Halle en Tienen) profileren zich niet met een specifiek aanbod voor druggebruikers, die slechts een fractie van de opnames uitmaken. De opnames worden voor deze groep kort gehouden en beperken zich tot crisisinterventie, somatische screening en doorverwijzing. Ook binnen de psychiatrische ziekenhuizen zijn er, met uitzondering van eerdergenoemde "Pathways", geen grote veranderingen gebeurd m.b.t. drughulpverlening. Het
Universitair
psychiatrisch
centrum
Sint-Kamillus
te
Bierbeek
heeft
geen
aparte
afhankelijkheidsafdeling meer maar biedt aan patiënten met een dubbeldiagnose een specifieke afdelingsoverschrijdende module ‘middelenmisbruik’ aan waarin het ‘bewust worden’ van het drugmisbruik en het aanleren van vaardigheden voor zelfcontrole centraal staan. Het Psychiatrisch Ziekenhuis Sint-Annendael te Diest heeft ook geen aparte ontwenningsafdeling. Voor druggebruikers is er wel een crisisopvang van een tiental dagen met strenge regels m.b.t. bewegingsvrijheid en communicatie met de buitenwereld. Binnen die 10 dagen wordt de druggebruiker
bij
voldoende
motivatie
begeleid
in
het
zoeken
naar
een
aangepast
behandelingsprogramma buiten het ziekenhuis. De afhankelijkheidsafdeling van de Psychiatrische Kliniek Broeders Alexianen te Tienen is omwille van de beperkte instroom gestopt met de specifieke therapeutische groep voor jongvolwassen druggebruikers met een bijkomende psychologische of psychiatrische problematiek. Ze kunnen nog wel terecht voor crisisinterventie en worden daarna doorverwezen of eventueel op indicatie georiënteerd naar de andere therapeutische ontwenningsprogramma’s voor volwassenen. De Psychiatrische Kliniek Sint-Alexius te Grimbergen biedt enkel crisisinterventie aan druggebruikers die in het kader van een gedwongen opname voor fysische detoxificatie 1 à 2 weken op een gesloten opnameafdeling kunnen verblijven. Slechts sporadisch worden ze georiënteerd naar een gestructureerder en langduriger therapieprogramma waar overwegend alcoholisten verblijven. Het universitair Centrum Sint-Jozef te Kortenberg tenslotte is sinds een paar jaar gestart met een therapeutische
zorgeenheid
voor
mensen
met
een
alcohol-
en/of
Problematische illegale druggebruikers komen hier niet voor in aanmerking.
59
medicatieprobleem.
Het crisisprogramma en de therapeutische gemeenschap van de Vzw De Spiegel zijn nog steeds de enige categoriale residentiële zorgeenheden voor druggebruikers (vanaf 17 jaar) in de provincie. Het crisisprogramma is 10 jaar geleden gestart te Lovenjoel. Het neemt ongeveer 4 tot 6 weken in beslag en richt zich op fysieke ontwenning, motivatie voor een clean leven en oriëntatie en doorverwijzing naar een vervolgbehandeling. De therapeutische gemeenschap, 10 jaar geleden verhuisd van Brussel naar Lovenjoel, heeft als doelstelling de gebruiker stap voor stap te helpen zich op een realistische en drugvrije manier te reïntegreren in de maatschappij. Het programma bestaat uit een viertal modules die op elkaar aansluiten maar die elk een afzonderlijk geheel vormen naar doelstelling en inhoud. Elke module neemt 3 maanden of meer in beslag zodat een volledige behandeling al gauw een jaar duurt.
2.3
Veranderingen in de overlegstructuren
Overleg over drughulpverlening heeft vooral de laatste 5 jaar een grondige metamorfose ondergaan. De werkgroep drugbeleid, één van de werkgroepen binnen het Overlegplatform Geestelijke Gezondheidszorg, werd omgedoopt tot werkgroep middelenmisbruik. Het overlegplatform zelf kreeg het pilootproject ‘zorgcoördinator middelenmisbruik’ toegekend. Mede hierdoor werden verschillende nieuwe overleggroepen opgericht.
2.3.1
Van werkgroep drugbeleid naar werkgroep middelenmisbruik
Geïnspireerd door de hoger vermelde federale beleidsnota drugs die niet louter gericht is op illegaal middelenmisbruik maar op middelenmisbruik in het algemeen, hebben de leden van de werkgroep drugbeleid in 2002 beslist de werkgroep om te dopen tot ‘werkgroep middelenmisbruik’. Hierdoor gaven ze zichzelf expliciet de opdracht niet alleen te focussen op illegaal middelenmisbruik maar op middelenmisbruik in het algemeen. Toch blijft het leeuwenaandeel van de agenda ingenomen door aan illegaal middelengebruik gerelateerde thema’s, hoewel drughulpverlening slechts een fractie inneemt van het op problematisch middelengebruik gerichte hulpverleningsaanbod.
2.3.2
Zorgcoördinatie middelenmisbruik
Eind 2002 kregen de overlegplatforms van alle provincies de kans deel te nemen aan het pilootproject ‘zorgcoördinatie middelenmisbruik’. Dit pilootproject had als doelstelling actief te werken aan de uitbouw van een zorgcircuit middelenmisbruik. Voor onze provincie werd dit door de werkgroep middelenmisbruik vertaald als:
60
•
actief meewerken aan de implementatie van de Epsi-unit in het netwerk van de bestaande hulpverlening;
•
een cliëntenbevraging uitwerken met als doel zowel hun noden te verkennen als de knelpunten die ze ondervinden in hun contact met de hulpverlening;
•
stimuleren van voorzieningenoverstijgend overleg om zo een zicht te krijgen op de lacunes in het zorgaanbod en terzelfder tijd afstemming tussen de betrokken diensten te bevorderen.
2.3.3
Ontstaan van een reeks nieuwe overleggroepen
De activiteiten van de zorgcoördinator hebben zich onder meer geconcretiseerd in de organisatie van bestaand overleg en het oprichten van nieuw overleg. Het overleg drughulpverlening Halle-Vilvoorde is verder uitgebouwd op de vergaderingen die hulpverleners in de regio in 2001 op vraag van het overlegplatform hebben belegd om een analyse te maken van de drughulpverlening in het arrondissement Halle-Vilvoorde. Hieruit bleek duidelijk dat een inhaalbeweging gemaakt moest worden tegenover het arrondissement Leuven. Er zijn weinig voorzieningen voor druggebruikers en er is minder traditie wat overleg en samenwerking betreft. De tweeledige doelstelling is te komen tot regelmatig overleg om de samenwerking te bevorderen en te zoeken naar middelen om het zorgaanbod te vergroten. Deze overleggroep heeft het ‘zorgoverleg drughulpverlening regio Halle-Vilvoorde’, een project voor cliëntenoverleg, uitgewerkt en in het kader van de ‘therapeutische projecten’ ingediend bij de federale overheid. Het overleg doorverwijzingen brengt op regelmatige basis veldwerkers van alle voorzieningen met een aanbod voor problematisch middelengebruik samen met als doel: • bevorderen van de efficiëntie bij doorverwijzingen van cliënten binnen het netwerk van ambulante en residentiële hulpverlening; • bespreken van verwachtingen en knelpunten aan de hand van ingebrachte casussen; • vergroten van de wederzijdse vertrouwensband. Het overleg jongeren en middelenmisbruik is in het leven geroepen op vraag van enkele hulpverleners die vaststelden dat druggebruik bij jongeren nauwelijks op de agenda kwam binnen de werkgroep kinderpsychiatrie van het overlegplatform. Ook de deelnemers aan deze overleggroep zijn hulpverleners die nauw betrokken zijn bij het werkveld. De doelstelling is ook hier het bespreken van knelpunten en wederzijdse verwachtingen.
61
De zorgcoördinator zorgt telkens voor de organisatie van het overleg en rapporteert de bevindingen aan de werkgroep middelenmisbruik die overwegend uit beleidsfiguren bestaat.
2.4
Wat met de knelpunten van weleer?
Tien jaar geleden werden enkele knelpunten geformuleerd die respectievelijk betrekking hebben op de organisatie van de gezondheidszorg, de diversiteit van het hulpverleningsaanbod, de spreiding van de voorzieningen en de samenwerking tussen de verschillende diensten. Laten we eens kijken wat er ondertussen veranderd is:
2.4.1
Organisatie van gezondheidszorg op niveau van de overheid
Een belangrijke kritiek in 1997 betrof het gebrek aan coördinatie tussen de verschillende betrokken ministeries van zowel de federale als de gewestelijke overheid. Door de verschillende financieringswijzen van de diverse voorzieningen was een coherent beleid moeilijk en werd zelfs een zekere concurrentie ingebouwd. Zowel de coördinatie als de financiering zijn actiepunten in de federale drugnota. Het eerstgenoemde is geconcretiseerd door het pilootproject ‘zorgcoördinatie’, waarbij men streeft naar een beter geïntegreerd kader waarin zowel voorzieningen met RIZIV-conventies als het verslavingsaanbod van de psychiatrische ziekenhuizen opgenomen worden. Vanuit dit kader wil men komen tot het organiseren van netwerken en zorgcircuits. Dit is echter een traag proces. Een eerste stap hierin is gezet door de voorzieningen met RIZIV-conventies (Vzw De Spiegel en het MSOC) volwaardig lid te maken van het overlegplatform. Daarnaast wordt binnen de werkgroep middelenmisbruik in het kader van het pilootproject ‘zorgcoördinatie‘ gewerkt aan een formele samenwerkingsovereenkomst. De financiering blijft echter een struikelblok. Zo is het financieel onverenigbaar dat een druggebruiker een nazorgprogramma volgt in een psychiatrisch ziekenhuis en ondertussen voor andere noden een beroep doet op zijn persoonlijke begeleider van het MSOC. In de therapeutische projecten (zie VI, A), met als doelstelling het organiseren van voorzieningsoverschrijdend cliëntoverleg, wordt wel voorzien in een financiële vergoeding voor de deelnemende actoren, maar dat is nog ver af van een globale financiering van elk lokaal zorgcircuit zoals in de federale drugnota beoogd wordt.
62
2.4.2
Diversiteit van het hulpverleningsaanbod
In een tweede kritische bemerking werd de nood aan verfijning van de hulpverlening onderstreept. Verschillende voorzieningen bleken vaak hetzelfde aan te bieden. Er was een tekort aan gespecialiseerd aanbod en de instroom van druggebruikers in de meeste voorzieningen was te klein zodat expertise zich moeilijk kon ontwikkelen. Met de implementatie van het MSOC, Pathways, de Epsi-unit en het casemanagement is het aanbod duidelijk vervolledigd. Bovendien wordt in de overleggroepen een inspanning gedaan om het aanbod af te stemmen op de diverse noden. Toch zijn er nog belangrijke hiaten. Er is geen gespecialiseerde zorgeenheid voor dubbeldiagnose in de provincie en er gaapt een grote kloof tussen de laagdrempelige (ambulante) werking die zich afstemt op de keuze van de gebruiker en de hoogdrempelige residentiële settings waarin volledige abstinentie het uitgangspunt is. Dit roept vaak zowel bij de hulpverleners als bij de druggebruikers weerstand op bij doorverwijzing.
2.4.3
Onevenwichtige spreiding van de voorzieningen
Het arrondissement Leuven is wat voorzieningen voor geestelijke gezondheidszorg betreft steeds beter voorzien geweest dan Halle-Vilvoorde, niet in het minst op het gebied van de drughulpverlening. Tien jaar geleden heeft de provincie hier proberen enigszins aan te verhelpen door een crisiscentrum op te richten. Dit centrum is er evenwel nooit gekomen. Het was wachten tot de oprichting van het MSOC in 2003 eer in Vilvoorde gestart werd met een laagdrempelig ambulant centrum voor druggebruikers. Toch blijft het arrondissement Halle-Vilvoorde stiefmoederlijk behandeld, zeker nu ook CGG Primavera sinds eind 2005 zijn werkingsgebied beperkt tot de regio Brussel.
2.4.4
Sectorale en intersectorale samenwerking tussen de verschillende diensten
Een laatste knelpunt had betrekking op de samenwerking tussen de verschillende diensten, zowel binnen de sector van de hulpverlening als sectoroverschrijdend. Doorverwijzingen verliepen moeilijk waardoor druggebruikers niet altijd de meest gepaste zorg kregen. Dit had deels te maken met plaatsgebrek en wachtlijsten, deels met onderlinge argwaan. Er bleek een grote nood te zijn om mekaar beter te leren kennen. Hierbij werd benadrukt dat persoonlijke contacten zeker zo belangrijk zijn als goede structuren. Op dit vlak zijn ondertussen heel wat initiatieven genomen: •
In de overleggroep doorverwijzingen worden knelpunten in de onderlinge communicatie besproken en wordt gezocht naar verbeteringen. 63
•
Heel wat deelnemers aan de verschillende overleggroepen zijn veldwerkers of hebben nog een grote affiniteit met het werkveld. Door het onderlinge persoonlijke contact groeit het wederzijdse vertrouwen en wordt samenwerking bevorderd.
•
Binnen de overleg- en werkgroepen worden soms sectoroverschrijdende thema’s aangepakt (beroepsgeheim, therapeutisch advies e.a.) waarbij ad hoc-vertegenwoordigers uit andere sectoren worden uitgenodigd.
•
Nog met betrekking tot intersectoraal overleg heeft de Drug Coördinatie Cel, waarin zowel het Overlegplatform Geestelijke Gezondheidszorg als de Provinciale Preventiecoördinatie en de arrondissementscommissaris vertegenwoordigd zijn, in samenwerking met het Centrum voor Informatieve Spelen het interactief massaspel "Drugsweg" ontwikkeld. Doelstelling is om regionaal het bredere werkveld over de sectoren van preventie, curatie en repressie heen, op een ludieke manier met elkaar in contact te brengen en zo de drempel voor samenwerking en overleg te bevorderen. "Drugsweg" werd reeds in verschillende regio’s georganiseerd (Leuven, Halle, Kortenberg, Asse, Dilbeek). In Tienen heeft het geleid tot het oprichten van regulier overleg over de drugsproblematiek.
2.5 2.5.1
Andere knelpunten Methadon en de onduidelijkheden over de nieuwe wettelijke context rond illegale drugs
De drugnota en het daaruit voortvloeiende KB van 3 mei 2003 tot wijziging van enkele vroegere KB’s betreffende de reglementering van de handel in en het gebruik van psychotrope stoffen, hebben bij het brede publiek heel wat verwarring gezaaid. Bezit van cannabis in beperkte hoeveelheden voor eigen gebruik heeft voor volwassenen de laagste prioriteit in vervolgingsbeleid. Dit betekent voor velen zoveel als legalisering. Bovendien brengt het, tenminste psychologisch, andere illegale middelen ook meer binnen legaal bereik. Het KB van 19 maart 2004 tot reglementering van de behandeling met vervangingsmiddelen heeft heel wat huisartsen afgeschrikt om hun cliënten nog Methadon te verstrekken. Van een arts die Methadon verstrekt wordt immers heel wat registratie en administratie verwacht. Ondertussen is er op 6 oktober 2006 een nieuw KB gestemd tot wijziging van het hogergenoemde KB. Uitvoeringsbesluiten blijven echter uit zodat men voorlopig in een grijze zone verkeert. Binnen de provincie wordt Methadon als substitutiemiddel in regel verstrekt door artsen verbonden aan het MSOC en de Ambulante drugzorg De Spiegel. In het kader van de maatschappelijke integratie van ex-heroïnegebruikers die op een onderhoudsdosis Methadon staan, is het evenwel van belang dat voldoende huisartsen zich ook willen registreren. Zo kunnen gestabiliseerde ex-gebruikers ervoor 64
kiezen de gespecialiseerde centra te vermijden omdat ze ongewild geconfronteerd kunnen worden met mensen uit de drugscène.
2.5.2
Dubbeldiagnose
Zowel in de ambulante als in de residentiële voorzieningen meldt zich een groeiende groep patiënten aan die naast hun psychiatrische stoornis ook een verslavingsprobleem hebben (of omgekeerd). Zij hebben nood aan een aangepaste behandeling. Het klassieke aanbod is ontoereikend met heel wat drop-out tot gevolg. De provincie heeft naast het pilootproject ‘dubbeldiagnose’ gegrepen. Daarom moet men voor deze doelgroep roeien met de riemen die men heeft. Zo hebben de Psychiatrische Kliniek Sint Alexius (Grimbergen) en het Universitair Psychiatrisch Centrum (Kortenberg) een behandelafdeling voor psychotici van wie een aanzienlijk aantal secundair een drugprobleem hebben. Ondanks de expertise om deze problematiek te behandelen, ontbreekt het vaak aan mankracht en accommodatie om dit met succes te doen. Patiënten met een zware dubbeldiagnose-problematiek lopen zo het risico van de ene korte crisisopvang in de andere terecht te komen omdat geen enkele residentiële voorziening zich wegens gebrek aan middelen wil engageren voor een langdurige behandeling. De doorverwijsmogelijkheden, zelfs buiten de provincie, zijn zeer schaars.
2.5.3
Therapeutisch advies
Sinds het verschijnen van het KB van 16 mei 2003 ‘tot wijziging van het KB van 22 januari 1998 tot reglementering van sommige psychotrope stoffen, teneinde daarin bepalingen in te voegen met betrekking tot risicobeperking en therapeutisch advies’, heeft het oude therapeutisch advies, om verwarring te vermijden nu begeleidingsadvies genoemd, geen wettelijk kader meer.
2.6
2.6.1
Perspectieven en uitdagingen
Therapeutische projecten
Het overlegplatform heeft een therapeutisch project ingediend voor cliëntoverleg over volwassen druggebruikers met een complexe en chronische problematiek in de regio Halle-Vilvoorde. “Therapeutisch project” verwijst naar het organiseren en coördineren van overleg rond de individuele patiënt binnen een bepaalde doelgroep. Het wordt gefinancierd door het RIZIV. Bij dit overleg moeten minimaal 3 types van voorzieningen betrokken zijn waarvan minstens 1
65
psychiatrisch ziekenhuis of PAAZ, minstens 1 CGG en minstens 1 eerstelijnsdienst. De deelnemende hulpverlenende instanties krijgen een vergoeding voor elke deelname. Als het project wordt goedgekeurd kan dit een extra impuls geven aan de regionale samenwerking.
2.6.2
Projecten voor het Fonds ter bestrijding van de verslaving
De Federale Overheid stelt 2 miljoen euro ter beschikking uit hogergenoemd fonds voor projecten met betrekking tot hulpverlening aan verslaafden aan psychotrope middelen. Verschillende voorzieningen in de provincie hebben, meestal in partnerschap, inhoudelijke projecten ingediend.
2.6.3
Hulpverlening en gevangenis
Eind vorig jaar heeft mevr. Onkelinx, Minister van Justitie, een omzendbrief verstuurd over het organiseren van drughulpverlening binnen de gevangenis. Hiervoor zijn enkele overlegstructuren opgericht.
De
werkgroep
middelenmisbruik
heeft
de
zorgcoördinator
afgevaardigd
als
vertegenwoordiger van de hulpverlening in de lokale overleggroep van Leuven Centraal.
2.6.4
Methadon
De regelgeving over de verstrekking van vervangingsmiddelen verdient het om opgevolgd te worden. Eens de uitvoeringsbesluiten verschenen, zal het van belang zijn dat de huisartsen voldoende ondersteuning krijgen vanuit de drughulpverlening zodat ze niet massaal afhaken, afgeschrikt door de consequenties als ze zich zouden registreren.
2.6.5
Uitbouwen van zorgcircuits
Het ultieme perspectief, in de eerste plaats van de overheid, blijft het uitbouwen van een goedwerkend zorgcircuit. Via de therapeutische projecten en het project ‘zorgcoördinatie’ zet ze het overlegplatform ertoe aan ook de eerstelijnsdiensten bij het overleg te betrekken omdat ze een essentieel onderdeel uitmaken van elk volledig netwerk of zorgcircuit. In het kader van het hogergenoemde therapeutisch project zijn de regionale GDT’s en het CAW bij het overleg betrokken. Binnen de zorgcoördinatie is het de bedoeling van de werkgroep middelenmisbruik de eerstelijnsdiensten ook te betrekken bij het opstellen van een formele samenwerkingsovereenkomst waarin de wederzijdse engagementen worden opgenomen. Uitbouw van een zorgcircuit is een stap-voor-stap proces waarbij we er moeten voor zorgen dat het een meerwaarde biedt en ons niet in een keurslijf duwt. 66
2.7
Conclusies
Er is de afgelopen 10 jaar heel wat gebeurd. Dankzij de Spillerregistratie is een belangrijke stap gezet in de (permanent opgevolgde) inventarisatie van het aanbod voor de doelgroep. Ook de differentiatie van het aanbod is duidelijk toegenomen (Epsi-unit, MSOC, Pathways), zelfs in de regio Brussel Halle-Vilvoorde (MSOC-antenne te Vilvoorde). Tenslotte is er een begin gemaakt van het uitbouwen van netwerken, op beleidsniveau maar vooral op het niveau van de veldwerkers. Het kan echter nog veel beter: De inventarisatie van het aanbod is al wel consulteerbaar op internet maar zit nog vol belangrijke hiaten en is voorlopig helemaal niet gebruiksvriendelijk. Ook in de differentiatie van het aanbod zitten nog enkele belangrijke hiaten. De regio HalleVilvoorde hinkt nog steeds achterop wat betreft gespecialiseerde voorzieningen voor druggebruikers. Bovendien heeft de provincie geen gespecialiseerde zorgeenheid voor mensen met een dubbeldiagnose-problematiek en is er voorlopig geen plaats voor meer laagdrempelige (semi-) residentiële behandeling. Tenslotte is het te hopen dat de huidige overleginspanningen een groei naar een echte samenwerkings- en afstemmingscultuur bevorderen, vooral op beleidsniveau.
67
3
Laagdrempelig-hoognodig: 12 jaar laagdrempelige drughulpverlening in Vlaams-Brabant (1994-2006)
Bert Joosen, Directeur M.S.O.C. Vlaams-Brabant
3.1
Inleiding
De aanzet voor de huidige laagdrempelige drughulpverlening werd in 1994 in het arrondissement Leuven gegeven toen het Mobiel Ambulant Team Drughulpverlening werd opgericht. Gedurende de jaren die volgden werd duidelijk dat deze manier van werken er in slaagde om in de regio een zinvolle aanvulling te geven op wat tot dan reeds aan hulpverlening voor gebruikers van illegale drugs bestond. Er werd met dit aanbod getracht om het vacuüm weg te werken dat er tot dan toe was tussen preventie en de meer therapeutisch georiënteerde hulpverlening op het vlak van de drugproblematiek. Van in het begin was het de bedoeling om risicojongeren en gebruikers die niet (meer) in contact waren met de hulpverlening, te bereiken. Het gesprek, in welke vorm ook, stond hierbij altijd centraal. Door het gesprek aan te gaan werd en wordt getracht om de cliënten te laten stilstaan bij hun gebruik, bij de betekenis ervan in hun leven en bij hun eigen waarden en doelen. Maar het gesprek is voor deze moeilijke doelgroep dikwijls ontoereikend en daarom werden ook andere, aanvullende methodieken ontwikkeld: instuif, activiteiten, harm reduction enz. De begeleidingen zijn er enerzijds op gericht om mensen hun eigen mogelijkheden en beperktheden te leren kennen en te leren aanvaarden, en anderzijds om hen wegwijs te maken in de mogelijkheden en beperkingen van onze samenleving. De basishouding van de medewerkers is respectvol, ondersteunend maar ook oriënterend. De begeleiding van de cliënten is steeds op groei gericht. Via een zogenaamde ‘pre-therapie’ worden cliënten gestimuleerd om een stap verder te zetten en via ambulante of residentiële therapie aan hun problematiek te werken. Via activiteiten, ateliers en groepswerk worden cliënten warm gemaakt om een beroep te doen op alle mogelijkheden van algemene hulpverlening, opleiding, ontspanning en cultuur die in de samenleving voorhanden zijn. Soms is binnen deze vorm van hulpverlening voor een aantal cliënten schadebeperking het hoogst haalbare, zowel voor henzelf als voor de omgeving. In dit kader hoort ook de spuitenruil thuis, die verder in deze tekst aan bod komt.
68
3.2 3.2.1
De geschiedenis van de structurele uitbouw De startfase: het Mobiel Ambulant Team Leuven als gevolg van ‘zwarte zondag’
Op het einde van de jaren tachtig waren in België al tal van ministeries, die op één of andere manier bevoegd waren voor (een deel van) de drugproblematiek. Maar tot het begin van de jaren negentig was Binnenlandse Zaken daar niet bij. Dit ministerie sloop het drugdebat binnen via de bevoegdheden 'criminaliteitspreventie' en 'veiligheidsbevordering'. Termen die in de mode kwamen na de verkiezingsuitslag van 24 november 1991, waarbij het Vlaams Blok fors won en die nog steeds bekend staat als 'zwarte zondag'. Men schreef deze uitslag gedeeltelijk toe aan de kloof die er tussen de burgers en de politiek zou zijn gegroeid. De politiek poogde de pas ontdekte kloof vervolgens te dichten door zich te buigen over wat de man in de straat beroerde en dat zou onder meer het onveiligheidsgevoel zijn. Daarom werden vanaf 1992 preventiecontracten afgesloten tussen de federale en de gemeentelijke overheden. Ze veranderden nadien nog een paar keer van naam en tegenwoordig worden ze veiligheids- en preventiecontracten genoemd. Deze contracten werden en worden ondersteund en begeleid door het V.S.P., het Vast Secretariaat voor het Preventiebeleid, dat daartoe in 1993 bij Koninklijk Besluit werd opgericht. Later verkreeg het V.S.P. ook het beheer van de meerderheid van de initiatieven in het kader van het Globaal Plan van de toenmalige regering Dehaene, dat tevens een werkgelegenheidsplan was. Deze ontwikkeling zorgde voor een criminaliteitspreventiebeleid dat, uitgedrukt in mensen en middelen, een hoge vlucht kende. Het budget steeg van 5 miljoen BEF in 1989 naar 1,7 miljard BEF in 1996. Er werden meer dan 2000 nieuwe arbeidsplaatsen gecreëerd. In het jaar 2000 kwam er een bezuinigingsronde en momenteel zijn er dergelijke contracten in 73 steden en gemeenten en bedraagt het jaarlijks budget 33.163.000 euro. Het merendeel van de initiatieven was gericht op het kwalitatief verbeteren en kwantitatief versterken van de gemeentepolitie. Maar in dat pré-Dutrouxtijdperk en lang voor de zinloze moorden zoals deze in Brussel, Antwerpen en Oostende van de afgelopen maanden, was de drugproblematiek een belangrijk aandachtspunt.
Drugpreventie en het terugdringen van
druggerelateerde criminaliteit was één van de belangrijkste doelstellingen van het V.S.P. In 1993 werd hiervoor 50 miljoen BEF geïnvesteerd; in 1996 betrof het 70 projecten ten belope van 447 miljoen BEF. Binnen deze veiligheids- en preventiecontracten zijn er nu nog 22 luiken ‘Drugs’ en 29 ‘Drugplannen’. In een omzendbrief (van 17 augustus 1994) betreffende de operationalisering van het Globaal Plan inzake criminaliteitspreventie en de opvang van drugverslaafden stelde de toenmalige minister van Binnenlandse Zaken Louis Tobback vast dat “de hulpverlening inzake drugverslaafden vaak kampt 69
met een gebrek aan personeel, specialisatie en middelen en dat de Regering de gemeenten de mogelijkheid wil geven het sociale hulpverleningsnetwerk te versterken”. De minister constateerde toen onder meer een tekort aan laagdrempelige opvang en doorverwijsmogelijkheden. “Daarom gaat de voorkeur uit om binnen het globaal plan een personeelsimpuls in de drughulpverlening te geven... Om te vermijden dat zich in de grote centra, waar veelal het aanbod inzake hulpverlening het grootst is, een concentratie aan druggebruikers zou voordoen kunnen Mobiele Ambulante Teams worden opgericht die in kleinere gemeenten kunnen optreden. ...” Naast deze projecten die vanuit de steden en de gemeenten werden opgericht kwamen er nog andere laagdrempelige initiatieven. Deze ontstonden eveneens op initiatief van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en werden omstandig toegelicht in de nota van minister Vande Lanotte (26 juni 1996) over een geïntegreerd drugbeleid, een nota met de ietwat vreemde naam ‘Vrijheid Blijheid’. Enkele van zijn vaststellingen waren dat criminaliteit en druggebruik vaak hand in hand gaan, dat een verslaafde gezondheidsproblemen heeft en daarbij geholpen moet worden en dat druggebruik een probleem is van sociale ongelijkheid. Dit kwam voort uit de vaststelling dat er heel wat druggerelateerde criminaliteit was, vooral in de grote steden, dat men vanuit politiediensten vaak signalen hoorde over druggebruikers die opgepakt
werden,
maar
weer
de
straat
op
moesten
omdat
er
geen
aangepaste
opvangmogelijkheden voor hen waren en dat er bij deze groep verslaafden een duidelijke band was tussen maatschappelijke achterstelling en druggebruik. Voor deze groep van marginale druggebruikers die nergens terecht konden werd in Brussel ‘Transit’ opgericht, een residentieel crisiscentrum en kwamen er de ambulante Medisch Sociale Opvangcentra in Brussel, Bergen, Charleroi, Luik, Antwerpen, Gent, Genk én Oostende (wellicht niet toevallig de stad van toenmalig minister van Binnenlandse Zaken Johan Vande Lanotte). Voor deze laatste centra werd een gecombineerde financiering voorzien door enerzijds het Ministerie van Binnenlandse Zaken en anderzijds het R.I.Z.I.V., via overeenkomsten voor functionele revalidatie. Het blijft ietwat vreemd dat in dit kader hulpverleningsdiensten opgericht werden, al kwam er hierdoor ontegensprekelijk een nieuw élan in de hulpverlening aan gebruikers. In de beleidstekst van de minister van Binnenlandse Zaken Johan Vande Lanotte staat omtrent deze initiatieven te lezen “dat deze als einddoel de daling van de verstoring van de openbare orde en de terugdringing van de kleine criminaliteit hebben”. Dit is voor de hulpverlening een ongewone doelstelling en sommigen stelden zich hierover reeds van bij het begin fundamentele vragen. Dat was onder meer het geval voor ethicus Koen Raes die in 1996 in Panopticon schreef: “Vandaag worden sociaal-agogische werkvormen zoals straathoekwerk, conflictbemiddeling, buurtwerking, enz. ingezet met uitgesproken misdaad70
bestrijdende intenties, waardoor zij als justitiële werkvormen hun (eventueel) krediet kunnen verliezen.
Zal de straathoekwerker net zoals de stadswachter niet eerder als een politieagent
worden bekeken, de conflictbemiddelaar als een rechter en de opgelegde therapie als een vrijheidsberoving?”. Maar over het algemeen werden diegenen die kritiek hadden en stonden te zwaaien met problemen van bevoegdheidsoverschrijding, als negatieve criticasters bestempeld. Minister Vande Lanotte stelde dat de drugproblematiek ernstig genoeg was om zelf in te grijpen. Met de boutade “Als ik iemand zie verdrinken, discussieer ik niet over bevoegdheden, maar spring ik in het water” veegde hij de tegenkantingen op de door zijn ministerie genomen initiatieven van de baan. Ook Leuven had de trein van het criminaliteitspreventiebeleid niet gemist en er kon, in het kader van de contracten die de stad Leuven hierover met het ministerie van Binnenlandse Zaken had afgesloten, ook een ‘Mobiel Ambulant Team’ worden opgericht. Die naam was wel wat eigenaardig. Volgens ‘Van Dale’ betekent dit immers letterlijk "Beweeglijke, zonder vaste plaats heen en weer trekkende, samenwerkende groep". Gemakshalve werd er van meet af aan over ‘het M.A.T.’ gesproken. Vanuit de stad Leuven zag men destijds wel in dat het moeilijk was om een hulpverlening aan druggebruikers op te zetten vanuit de gemeentelijke instanties. Daarom werd er geopteerd om in dit kader samen te werken met Justitieel Welzijnswerk Leuven, een hulpverleningsdienst die werkzaam was in de sector van de strafrechtsbedeling. Via het psychosociale werk dat men binnen deze organisatie met voorlopig gehechten deed en met mensen die in aanraking dreigden te komen met de strafrechtsbedeling, had men een zekere expertise opgebouwd rond de drugproblematiek en de drughulpverlening door het grote aantal gebruikers van illegale drugs binnen hun doelgroep.
3.2.2
De start van het Mobiel Ambulant Team in het arrondissement Leuven
In augustus 1994 kon men in Leuven van start gaan met het M.A.T. en twee maanden later al werd de vraag gesteld naar een nieuwe aanvraag voor uitbreiding van het M.A.T. Leuven. Er waren immers via het Globaal Plan nog fondsen voor deze problematiek beschikbaar. Omdat een uitbreidingsaanvraag na amper twee maanden verkennende werking niet echt te verantwoorden was, werd er geopteerd om in de andere steden van het arrondissement een gelijkaardige aanvraag te promoten. Er werden contacten gelegd met de steden Aarschot, Diest, Tienen en Scherpenheuvel-Zichem, om ze te overtuigen dat een laagdrempelige aanpak van de drugproblematiek beter plaatselijk kon gebeuren en er werd hen gewezen op het feit dat er voor de ontwikkeling ervan budgettaire mogelijkheden waren via het Ministerie van Binnenlandse Zaken. 71
Omdat enerzijds iedereen zich bewust was van de drugproblematiek in de eigen regio en anderzijds de nieuwe hulpverleningsmogelijkheid slechts een beperkte financiële inbreng vroeg van de verschillende steden, kostte het slechts enkele weken tijd om een aanvraag voor een M.A.T.werking in te dienen in Diest, in Scherpenheuvel-Zichem, in Tienen en in Aarschot. Overal werd er een straathoekwerker en een drughulpverlener gevraagd. Vanuit het ministerie van Binnenlandse zaken werd begin 1995 dan de beslissing genomen het M.A.T. uit te breiden met een aanbod in de verschillende steden van het arrondissement. Maar er werden geen vijf verschillende contracten afgesloten: het M.A.T. in Leuven werd uitgebreid met de uitdrukkelijke opdracht hun aanbod ook te richten naar de verschillende steden van het arrondissement. In de praktijk betekende dit dat er vijf nieuwe medewerkers kwamen die vanuit Leuven naar de verschillende steden van het arrondissement werden uitgestuurd (Diest, Scherpenheuvel-Zichem, Tienen, Aarschot en Leuven zelf). Ze werden daar zoveel mogelijk in de plaatselijke hulpverlening ingebed. Maar toch bleven het voornamelijk éénmansposten, met als gevolg dat het werk soms erg eenzaam en moeilijk was, de teamgeest slechts moeizaam kon worden ontwikkeld en het hulpverleningsaanbod eerder versnipperd was. Daarom werd de werking in de loop van de jaren verder gecentreerd rond de uitbouw van laagdrempelige centra die in de regio werden opgericht. Eerst kwam er ’t Wit Huis in Diest, dan Het Veerhuis in Leuven en nog later de centra in Vilvoorde en Tienen.
3.2.3
Een nieuwe structuur voor het M.A.T.
In 1996, 1997 en 1998 werd de samenwerking tussen de stad Leuven en Justitieel Welzijnswerk telkens verlengd. Maar op 1 januari 1999 ging JWL op in het groter geheel van het ‘Centrum Algemeen Welzijnswerk Leuven’. Deze fusie gebeurde in het kader van de verplichte hervorming van het welzijnswerk zoals dat door de regelgeving van de Vlaamse Gemeenschap werd bepaald. Het was logisch dat het Mobiel Ambulant Team, als categoriaal welzijnswerk voor druggebruikers, niet in de onderhandelingen omtrent deze fusie werd betrokken.
De vzw Justitieel Welzijnswerk Leuven vroeg dan ook aan de stad Leuven om de detachering van het M.A.T. naar J.W.L. op 31 december 1998 te laten eindigen. Het M.A.T. werd daarop gedetacheerd naar de vzw. Het Veerhuis-Siddartha. Deze vzw was eerder opgericht vanuit een samenwerkingsovereenkomst tussen het M.A.T. en de vzw Siddartha rond de bouw van een laagdrempelig centrum voor druggebruikers dat de naam ‘Het Veerhuis’ kreeg. Dit huis was al enige tijd de nieuwe standplaats van het M.A.T. in Leuven.
72
In deze vzw waren verschillende preventie- en hulpverleningsdiensten uit het Leuvense gegroepeerd. Het ging om het crisiscentrum en de therapeutische gemeenschap 'De Spiegel', het Centrum voor Geestelijke Gezondheidszorg, het C.A.W. Leuven en de Stedelijke Preventiedienst Leuven. Op deze manier werd de laagdrempelige drughulpverlening van het M.A.T. nog steviger in de plaatselijke hulpverlening ingebed, maar het betekende meteen ook het einde van de officiële band met Justitieel Welzijnswerk.
Op 1 januari 2000 werd de organisatiestructuur van het M.A.T. nog sterker gewijzigd. De stad Leuven wilde, na een conflict
over de inhoudelijke invulling van het werk (aangaande het
beroepsgeheim) niet langer de politieke verantwoordelijkheid voor het project dragen. Na onderhandelingen met alle betrokken partijen werd vervolgens beslist om de werking wel in het veiligheids- en samenlevingscontract van de stad Leuven te houden, maar het in zijn totaliteit naar de vzw Het Veerhuis-Siddartha te detacheren. De M.A.T.-medewerkers namen vervolgens ontslag bij de stad Leuven en tekenden een nieuw arbeidscontract bij de vzw Het Veerhuis-Siddartha.
Op die manier werd de stad enkel nog het doorgeefluik voor de fondsen van Binnenlandse Zaken, zonder dat ze de verantwoordelijkheid droeg voor de dagelijkse werking en de individuele werknemers. Deze ligt sindsdien volledig bij de vzw Het Veerhuis-Siddartha die zowel inhoudelijk als wat personeelsbeleid betreft lijn en richting bepaalt. De vzw legt sindsdien aan de stad Leuven wel verantwoording af over de manier waarop het project wordt ingevuld en over de besteding van de doorgeschoven subsidies. Het V.S.P. blijft de werking inhoudelijk opvolgen en controleren.
3.2.4
Een R.I.Z.I.V.-conventie voor de vzw Het Veerhuis-Siddartha
Omwille van het feit dat de subsidies van het Ministerie van Binnenlandse Zaken ontoereikend zijn (onder meer omdat ze geen rekening houden met anciënniteit) en de stad Leuven aanvankelijk geen bijkomende steun verleende raakte de vzw in het jaar 2000 in financiële moeilijkheden. De werking dreigde failliet te gaan, maar de provincie Vlaams-Brabant trok de laagdrempelige drughulpverlening over de streep dankzij een éénmalige subsidie. De gouverneur, Lodewijk De Witte, gaf als voorwaarde voor deze subsidiëring dat de vzw Het Veerhuis-Siddartha een aanvraag zou indienen voor de oprichting van een Medisch Sociaal Opvangcentrum. In Vlaams-Brabant was er geen M.S.O.C. omdat die provincie nog niet bestond toen het idee geconcipieerd werd, en omdat men meende dat de mensen uit Brabant wel in Brussel terecht zouden kunnen. Een onhaalbare redenering: het is niet echt laagdrempelig als
73
iemand uit pakweg Boutersem of Schaffen naar Brussel zou moeten gaan voor consultaties en een methadonprogramma. Eind 2001 werd er dan vanuit de vereniging een aanvraag gedaan voor de oprichting van een M.S.O.C. Vlaams-Brabant dat het tekort aan laagdrempelige drughulpverlening in deze provincie geleidelijk aan moest wegwerken. Mede door de steun van toenmalig minister van Sociale Zaken Frank Vandenbroucke, die besefte dat er geen enkele objectieve reden was om de provincie Vlaams-Brabant een M.S.O.C. te onthouden, werd er door het R.I.Z.I.V. met ingang van 1 april 2003, een conventie afgesloten met de vzw Het Veerhuis-Siddartha voor de oprichting van een dergelijk centrum. In de loop van 2004 werd met het R.I.Z.I.V. een hernieuwde conventie afgesloten, waarin de werking van het M.S.O.C. Vilvoorde kon worden opgenomen. Sinds de start van het M.S.O.C. bleek het geen probleem om het benodigde aantal revalidatieweken te halen. In het eerste volledige werkjaar (2004) werden er 4080 revalidatieweken gerealiseerd, terwijl het benodigde aantal 3874 was. In 2005 en 2006 werden er telkens meer dan 5000 revalidatieweken gescoord. Het viel op dat dankzij het jarenlange werk binnen het M.A.T. in het oosten van de provincie geen probleem was om de doelgroep van het M.S.O.C. te bereiken. De start van een ankerpunt van het Medisch Sociaal Opvangcentrum in Vilvoorde werd in april 2003 hoopvol onthaald, maar daar diende de werking van nul te beginnen. Ondanks het feit dat er nog geen gelijkaardig aanbod in Vilvoorde of omstreken was, heeft het enige tijd geduurd vooraleer de hulpverlening echt van grond kwam, maar nu draait deze meer dan behoorlijk. In 2006 vonden 112 patiënten de weg naar het M.S.O.C. Vilvoorde en werd de R.I.Z.I.V.-norm voor het eerst gehaald.
3.2.5
De huidige structuur
De vzw Het Veerhuis-Siddartha stoelt momenteel op twee belangrijke peilers, enerzijds de R.I.Z.I.V.conventie voor het M.S.O.C. Vlaams-Brabant en anderzijds de veiligheids- en preventiecontracten die de stad Leuven met het Ministerie van Binnenlandse Zaken afsloot. Binnen deze contracten wordt de werking van het Mobiel Ambulant Team nog altijd naar de vzw Het Veerhuis–Siddartha gedelegeerd. Die M.A.T.-werking wordt ondersteund door de steden Leuven, Tienen, Diest en Scherpenheuvel-Zichem. Er wordt gewerkt vanuit vier laagdrempelige centra in de provincie: Het Veerhuis in Leuven, ’t Wit Huis in Diest, het M.S.O.C. in Tienen en het M.S.O.C. in Vilvoorde. Vanuit ’t Wit Huis wordt er tevens permanentie verzekerd in Scherpenheuvel-Zichem.
74
De werking van M.S.O.C. en het M.A.T. zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Ze sluiten naadloos op elkaar aan en versterken elkaar. Zonder één van deze peilers zou de globale werking niet mogelijk zijn. Binnen de M.A.T.-werking zijn laagdrempelige activiteiten mogelijk die niet door het R.I.Z.I.V. gefinancierd kunnen worden en kan er tevens een aanbod worden gedaan aan mensen die niet in orde zijn met de ziekteverzekering. Dankzij het aanbod van het M.S.O.C. krijgen de M.A.T.-activiteiten een bovenbouw die de patiënten een stuk verder kan brengen, onder meer via de substitutieprogramma’s. De M.A.T.activiteiten leggen de grondslag voor het bereiken van de doelstellingen binnen het M.S.O.C.:
•
De schadelijke gevolgen van illegaal druggebruik verminderen en op die manier de levenskwaliteit van gebruikers en hun omgeving verbeteren;
•
Het maatschappelijk reïntegratieproces bevorderen;
•
De noden van de gebruikers van illegale drugs en de bestaande maatschappelijke voorzieningen dichter bij elkaar brengen;
•
De motivatie tot verandering ondersteunen en waar nodig doorverwijzen naar één ander specifieke hulpaanbod.
Door de start van het M.S.O.C. in Vilvoorde is er zeker een belangrijke stap in de goede richting gezet. In de loop van de volgende jaren is een verdere uitbreiding en een betere spreiding van het aanbod zeker nodig. Het mag voor iedereen duidelijk zijn dat er met een handvol mensen geen laagdrempelig aanbod kan gedaan worden in heel het westen van Vlaams-Brabant.
3.3 3.3.1
De concrete werkwijze in de ankerpunten Inleiding
De verschillende ankerpunten van de vzw Het Veerhuis-Siddartha willen hun gasten laten doorgroeien en doorstromen naar structuren die iets meer eisen, hetzij naar andere hulpverleningsdiensten, hetzij naar de gewone maatschappelijke instellingen. De centra willen op die manier een nuttige schakel zijn in een heel netwerk. Eén van de belangrijkste doelstellingen in dat verband is het vergroten van het ontmoetingsvlak tussen gebruiker en hulpverlener. De doelgroep van het centrum is erg breed, iedereen die op één of andere manier problemen of vragen heeft moet er terecht kunnen, zowel de experimentele gebruiker als de zwaar verslaafde, zowel een jongere met vragen als een verontruste ouder, zowel de ex-verslaafde als diegene die nog volop gebruikt. 75
De vaste stelregels zijn:
•
Geen gebruik of dealen van drugs, medicatie of alcohol,
•
Geen geweld of dreigen met geweld,
•
Respect voor het centrum en het eigendom van anderen,
•
Respect voor de buurt.
Er is steeds begeleiding van hulpverleners, niet alleen bij activiteiten maar bij elke aanwezigheid van cliënten in het huis. Van iedereen die naar de centra komt (tenzij louter voor informatie of bezoek aan de infotheek) wordt een minimaal probleembewustzijn verwacht en aan iedereen wordt - als intake - de vraag gesteld naar het eigen verhaal en naar de verwachtingen betreffende het centrum. De betrokkenheid van de centra op de cliënten is in principe eindig. Het is niet de bedoeling eilandjes te creëren die een ander soort afhankelijkheid installeren. De dynamiek van de werking moet op buiten gericht zijn, op doorstroming naar ‘gewone’ maatschappelijke instellingen en naar andere therapeutische diensten, ambulant of residentieel.
3.3.2
Individuele begeleidingen
Individuele begeleidingsgesprekken maken een zeer belangrijk deel uit van de totale werking. De stap naar een individuele begeleiding dient zo laagdrempelig mogelijk gehouden te worden. Een vermoeden van motivatie om iets in zijn of haar leven te veranderen en een bereidheid om daar over te praten zijn voldoende. Vanuit een empathische houding wordt getracht om een vertrouwensrelatie op te bouwen en tegemoet te komen aan de noden en vragen van de betrokken cliënt. Er wordt samen met hem gezocht naar een manier om inzicht te krijgen in zijn druggebruik en problematiek. In de begeleidingen is het een doelstelling om de schade in relaties, lichaamszorg, financies, enz. te beperken en in de mate van het mogelijke te herstellen. Binnen de begeleidingen wordt steeds voor ogen gehouden met welke initiatieven van de centra de cliënt nog gebaat zou kunnen zijn (activiteiten, atelier, instuif, groepsgesprekken, ...). Er moet in elke cliëntsituatie te stilgestaan worden bij de situatie van ouders, partners, kinderen van betrokkene en in de mate van het mogelijke krijgen zij ook hulp aangeboden. De begeleider van de gebruiker zelf kan een eerste contact of een louter informatief gesprek afhandelen, maar de 76
regel is dat wanneer ouders of partner eveneens nood aan begeleiding hebben, deze hulp door een andere hulpverlener wordt verstrekt dan diegene die de cliënt begeleidt.
Voor heel wat cliënten is de begeleiding vanuit de centra slechts een tussenstap naar gespecialiseerde settings die meer tegemoetkomen aan hun specifieke problematiek. Dat kan dan residentiële drughulpverlening zijn of een ambulante hulpverlening die aansluit bij de persoonlijkheidsproblematiek waarvan het druggebruik slechts het symptoom is.
Vragen voor individuele begeleiding kunnen niet geweigerd worden. Dit in tegenstelling tot sommige andere hulpverleningsvormen binnen de centra. Mensen kunnen bijvoorbeeld wel geweigerd worden voor groepsactiviteiten of geweerd uit de Instuif indien zij zich niet aan de regels hebben gehouden.
3.3.3
De Instuif
Op geregelde tijdstippen staan de centra (behalve dat van Vilvoorde) open voor gebruikers die willen binnenspringen voor een kop koffie, een broodmaaltijd of een gesprek. Ook cliënten en mensen die vragen hebben in verband met druggebruik zijn dan welkom. Er is steeds begeleiding aanwezig. In de instuifruimte liggen kranten, weekbladen en gezelschapsspelen ter beschikking. Maar ook tijdens de instuif wordt er naar gestreefd om iets te doen (lezen, samen eten) en om te praten. Daarom staat er bijv. geen televisie om 'het voor de buis' hangen niet te installeren en een gesprek onmogelijk te maken.. De bedoeling van de instuif is om het contactvlak tussen de gasten en de hulpverlening te vergroten, niet om zich in het centrum te gaan nestelen. Daarom worden de instuifmomenten bewust niet te lang gemaakt en wordt er aan het einde ervan een opruimmoment (afwas e.d.) structureel ingebouwd. De instuif is een soort vrije zone binnen het centrum. Er wordt tijdens de instuif niet met een intake gewerkt. Het is een moment waarop kan worden kennisgemaakt met de andere activiteiten en mogelijkheden - ook begeleidingsmogelijkheden - binnen het huis. Er wordt nog geen inbreng gevraagd of verwachting geuit naar de mogelijke cliënten. Voor de hulpverlener zelf is de instuif nooit een vrijblijvend gebeuren. Net zoals bij het straathoekwerk opteert hij voor een werkethiek en tracht de bezoekers, waar nodig, in het therapeutisch traject te introduceren. Het spreekt voor zich dat tijdens de instuif ook de hoger in de tekst vermelde basisregels van het centrum gelden. 77
3.3.4
Het straathoekwerk
Er wordt niet meer met echte straathoekwerkers gewerkt binnen de vzw, maar vanuit de centra kan wel zelf een stap worden gezet naar de gasten. Men kan naar het terrein gaan om:
•
vertrouwd te blijven met het milieu waarin de jongeren komen (cafés, dancings, jeugdhuizen, pleintjes enz.);
•
het aanbod van de hulpverlening in het algemeen en de drughulpverlening in het bijzonder kenbaar te maken;
•
contact te hebben met de doelgroep, zowel met bestaande als met potentiële cliënten;
•
met een concreet aanbod (in projectvorm) naar mogelijke risicogroepen te stappen;
•
boodschappen van schadebeperking te verspreiden.
3.3.5
Activiteiten en ateliers
De bedoeling van de activiteitengroepen is om gebruikers de kans te geven zich op een andere, gezonde manier te ontspannen. Er wordt samen met de gasten een agenda opgesteld en ze nemen zelf - idealiter - een gedeelde verantwoordelijkheid bij de organisatie ervan. Je hoeft geen cliënt te zijn om aan deze activiteiten deel te nemen, ook bijv. vrienden van cliënten zijn - mits inschrijving welkom. Het gaat dikwijls om sportactiviteiten (voetbal, joggen), maar ook om creatieve activiteiten. Voor de hulpverleners is het belangrijk dat hun deelname aan de activiteiten te allen tijde ondergeschikt is aan het begeleiden van de gasten tijdens de activiteiten. Er wordt in de huizen ook geregeld samen gekookt. Dit heeft een belangrijke educatieve waarde. Er wordt getoond dat men met weinig geld toch een voedzame én lekkere maaltijd kan bereiden. Van in het begin werd gedacht aan het opstarten van een kleinschalige atelierwerking die een stap kan betekenen naar een opleiding of een zinvolle dagbezigheid buiten het centrum. Het is daarbij zeker niet de bedoeling om in de plaats te treden van andere opleidingen. Het zou ook niet om werk mogen gaan, maar om een proces van ‘leren werken’ en vooral van ‘leren samenwerken’. Ook hier is de laagdrempeligheid een uitgangspunt.
In het verleden werd in Diest en Leuven al gewerkt rond de uitbouw van creatieve ateliers, een fotoatelier, een muziekatelier en een tekenatelier. In deze ateliers moet men uitgaan van de 78
mogelijkheden van de deelnemers en wordt gewerkt aan het nakomen van afspraken en - vooral bij het muziekatelier - aan het leren samenwerken als groep. Het creatieve kan een alternatieve manier zijn om naast het gesprekswerk, met gevoelens als agressie, schuld, minderwaardigheid enz. om te gaan. Tevens geeft het soms de mogelijkheid om de geschiedenis van mislukking en acting-out te doorbreken en iets constructiefs op te bouwen. Door het veruitwendigen van en het leren naar buiten komen met hun creativiteit kunnen de onderliggende problemen soms geëxpliciteerd worden. Binnen de ateliers moet ruimte worden voorzien om hierover te praten en om mogelijke oplossingen buiten het atelier aan te reiken (bijv. doorverwijzing naar een individueel gesprek).
Er wordt geopteerd om met korte sessies (maximum enkele maanden) te werken op een projectmatige manier. Het is belangrijk om ook te streven naar een eindproduct dat aan anderen getoond kan worden. De voorbije jaren werd gewerkt aan een videoproductie voor ouders (2002), de preventiemobiel "De Klienmasjien" (2003 en 2004), een verjaardagskalender met afbeeldingen van zelf gemaakte kunstwerken (2005) en een kookboek (2006). Zowel de activiteiten als de ateliers zijn geen doel op zich. Het blijven middelen om de doelgroep te bereiken en hen te activeren tot een leven waarin het druggebruik minder problematisch wordt en idealiter naar een leven zonder gebruik.
3.3.6
Doktersconsultaties en methadonverstrekking
3.3.6.1 Algemeen
Binnen de werking van de vzw Het Veerhuis-Siddartha werd van bij het begin het principe van ‘zorg op maat’ gehanteerd. We streven naar het hoogst haalbare bij de cliënt. Voor een belangrijk deel van de heroïnomanen binnen de werking bleek dat een substitutiebehandeling zinvol kon zijn. Voor sommigen gaat het om een ontwenningsprogramma waarbij de methadon langzaam wordt afgebouwd, voor anderen is een jarenlang substitutieprogramma het hoogst haalbare. Binnen de vzw wordt met beide programma’s gewerkt.
Een gedegen methadonbeleid heeft een aantal voordelen die in heel wat wetenschappelijk onderzoek worden bevestigd:
•
Methadonbehandeling vermindert het heroïnegebruik drastisch en daardoor ook het spuitgedrag en het delen van spuiten. 79
•
Methadonbehandeling vermindert het besmettingsrisico voor HIV en hepatitis B en C, vertraagt de ziekte bij HIV-seropositieven en bevordert de therapietrouw van deze mensen.
•
Methadonbehandeling verhoogt het contact met hulpverleningsdiensten die de doelgroep schadebeperkende technieken kunnen aanleren om zichzelf en anderen te beschermen.
•
Methadonbehandeling zorgt er voor dat de algemene gezondheidstoestand van de betrokkene na verloop van tijd in belangrijke mate verbetert.
•
Methadonbehandeling maakt het niet langer noodzakelijk om op de illegale markt dure heroïne aan te schaffen en daardoor zal de verwervingscriminaliteit afnemen. Daarenboven maakt de behandeling het niet langer noodzakelijk om op zoek te gaan naar de volgende dosis, om te ‘scoren’ zoals ze dat zelf noemen. Hierdoor komt er tijd en ruimte voor een ander leven dan het ‘junkie’-bestaan.
In die beginjaren werden een aantal knelpunten ondervonden die in sommige gevallen nog altijd actueel zijn: •
Om vanuit een centrum een methadonbehandeling op te starten bleek dat deze best door alle artsen uit de regio worden aanvaard. Wanneer sommige dokters minder strikte regels hanteren zullen de heroïnomanen de weg naar hen al zeer snel vinden. De weg van de minste weerstand is voor hen immers vaak de weg die ze zullen nemen. Dit verhoogt ook het risico op 'shoppen', gebruikers kunnen op die manier immers makkelijk op meerdere plaatsen methadon voorgeschreven krijgen.
•
Bij heel wat artsen was er een grote onbekendheid met de drugproblematiek in het algemeen en met methadonverstrekking in het bijzonder. Dit zorgde soms voor te vermijden situaties.
•
Methadonpatiënten werden, ook in de beginfase, niet altijd verplicht om hun dosis dagelijks in de apotheek in te nemen. Het gebeurt nog steeds dat men de fles methadon meegeeft aan de patiënten. De gevaren hiervan zijn duidelijk. Zoals hoger in de tekst gesteld kan methadon dodelijk zijn in grote dosis en kan het gemakkelijk tot dodelijke ongevallen leiden bij niet-gebruikers. Door de relatieve eenvoud waarmee methadon, bij onaangepaste verstrekking, illegaal kan doorgegeven of doorverkocht worden neemt dit risico alleen maar toe. Bij slachtoffers van een overdosis is methadon regelmatig één van de teruggevonden middelen. Ook voor de methadonpatiënten zelf is het meegeven van een grote hoeveelheid geen goede zaak. Op die manier wordt het verwaarlozen van de juiste dosering en van het vaste tijdstip van inname - twee erg belangrijke componenten voor de effectiviteit van een methadonverstrekkingprogramma - haast automatisch geïnstalleerd. Methadonpatiënten zullen of kunnen zich sowieso niet altijd stipt aan de richtlijnen van hun 80
arts dienaangaande houden. Bij gebruikers met kinderen kan de aanwezigheid van een fles methadonsiroop in huis daarenboven een ernstig en overbodig risico vormen. Er zijn bij de hulpverlening in de regio al ongevallen met dodelijke afloop bekend waarbij niet-gebruikers methadon innamen. •
Er werd niet altijd met urinecontroles gewerkt bij de opstart van methadon, waardoor het mogelijk was dat methadon voorgeschreven werd aan niet-opiaatgebruikers.
Over de behandeling met vervangmedicatie staat het volgende in de R.I.Z.I.V.-conventie van het M.S.O.C. Vlaams-Brabant: •
bij de opstart is een urinestaal verplicht en er moeten nadien geregeld nieuwe urinestalen worden afgenomen;
•
er moet op toegezien worden dat de patiënt de vervangmedicatie zelf gebruikt;
•
er moet op worden toegezien dat er geen dubbel gebruik is van vervangmedicatie;
•
patiënten moeten gemotiveerd worden voor andere revalidatie-activiteiten;
•
een contract mag worden afgesloten met de patiënt;
•
samenwerkingscontracten met apotheek of apotheken mogelijk zijn;
•
samenwerken met andere artsen uit de regio mag, vervangmedicatie moet niet altijd door de artsen van het M.S.O.C. voorgeschreven worden;
•
het M.S.O.C. Vlaams-Brabant (als enige) moet niet zelf voor de toediening van methadon instaan (dit is trouwens onmogelijk met de huidige personeelsbezetting voor 4 ankerpunten).
3.3.6.2
Concreet
Het methadonverstrekkingprogramma wordt georganiseerd vanuit alle standplaatsen van het M.S.O.C. Vlaams-Brabant en wordt voorgeschreven door artsen die in dienstverband voor de vereniging werken. De artsen houden consultaties in de verschillende standplaatsen van het M.S.O.C. en werken in teamverband met de andere hulpverleners. De psychosociale begeleiding is een belangrijk onderdeel van het methadonprogramma. De consultaties richten zich uitsluitend tot gebruikers van illegale drugs. Tijdens de consultatie kan een substitutiebehandeling opgestart of verder opgevolgd worden. Er is ook ruimte voor de afbouw van medicatie, druggerelateerde kwalen e.d. Er wordt tevens aandacht gegeven aan preventieboodschappen. Bij instap in het programma ondertekent de patiënt een contract waarin hij verklaart zich aan de afspraken te houden. Dit contract wordt door patiënt en dokter ondertekend. Een kopie ervan krijgt de patiënt mee om door zijn apotheker te laten invullen en ondertekenen. 81
Van de 610 verschillende mensen die in 2006 in de centra in begeleiding waren deden er 266 een beroep op de arts van het centrum, dat is 44% van het totale aantal (42% in 2005, 46% in 2004). Het gaat in 217 gevallen om een substitutietherapie (176 in 2005). Cliënten doen dus regelmatig een beroep op de arts voor andere medische problemen. Een ander belangrijk luik van deze consultaties richt zich eerder op preventieve gezondheidszorg, waaronder bloedafnames ter bepaling van HIV, HBV en HCV. Verder zijn er de urinecontroles en is er het algemeen medisch advies, waarbij contraceptie een belangrijke rol speelt.
3.3.7
Cijfergegevens acties
In onderstaande tabel is de vergelijking terug te vinden tussen het aantal en de aard van de contacten in 2003 - 2004 - 2005 en 2006.
Begeleiding Losse Contacten Instuifbezoeken Soc.-rel. Bezoeken Activiteiten Doktersconsultaties Spuitenruil Was – douche Straatcontacten Huisbezoeken Gevangenisbezoeken Instellingsbezoeken Totaal
2003 3285 735 437 706 477 880 209 184 42 40 194 37 7226
2004 4940 820 505 737 494 2389 306 329 77 52 126 51 10826
2005 5651 1477 255 1002 440 3195 464 295 64 110 124 109 13186
2006 5142 941 284 757 481 3330 402 186 79 68 24 116 11810
De begeleidingsgesprekken en doktersconsultaties zijn de grootste groep binnen de cliëntcontacten, maar zelfs na de opstart van het M.S.O.C. blijven er tussen de 33% en 22% specifiek laagdrempelige contacten.
3.3.8
Profiel van de cliënten
3.3.8.1 Domicilie
Er is een grote geografische spreiding van het cliënteel. In 2006 kwamen ze uit 88 verschillende gemeenten. Het valt ook op dat de cliënten zich niet aan de provinciegrenzen houden. Eén op vijf komt uit een andere provincie naar de centra (15% in 2004 en 2005). 82
Woonplaats
2004
2005
2006
Omgeving Leuven
200
177
152
Omgeving Tienen
129
129
130
Omgeving Diest
103
108
98
Omgeving Vilvoorde
38
41
38
Omgeving Aarschot
31
39
43
Rest Provincie Vlaams-Brabant
18
24
25
Provincie Limburg
37
13
29
Provincie Antwerpen
29
33
37
Provincie Oost-Vlaanderen
21
35
45
Provincie West-Vlaanderen
-
1
4
Brussel
2
6
4
Provincie Waals-Brabant
0
0
4
Dakloos
0
0
1
Totaal
608
2611
610
3.3.8.2 Doorverwijzer
Veruit de grootste groep cliënten komt op eigen initiatief of op suggestie van een andere cliënt. Dat percentage is de laatste jaren gestaag gegroeid, van 33% in 2003 tot 57% in 2006. Wat doorverwijzingen betreft spannen justitie en politie de kroon (120 of – 20%), al waren er dat in 2006 heel wat minder dan de jaren voordien. Het gaat dan zowel om jonge gebruikers, die via de politie naar ons worden gestuurd, als om doorverwijzingen via het parket of de justitiehuizen. Ook individuele artsen verwijzen geregeld naar onze centra door (36 of 6%).
Het valt op dat er relatief weinig doorverwijzingen komen van andere hulpverleningsdiensten. Dat is grotendeels te verklaren door de lage drempel van de werking en de grote bekendheid in de streek. Heel wat mensen komen daardoor rechtstreeks naar de centra.
83
DOORVERWIJZERS
2003
2004
2005
2006
Eigen initiatief, familie
141
189
210
540
Andere cliënt
39
51
66
156
Justitie en politie
198
182
195
575
Arts
24
50
30
104
School
20
14
11
13
Traject Aalst
0
18
7
13
Centra Alg. Welzijnswerk 24
8
11
12
Psychiatrische kliniek
6
7
12
14
Andere
91
89
64
56
Totaal
2546
2612
2611
3489
3.3.8.3 Geslacht
Wanneer we de man - vrouw verhouding bekijken, valt het op dat overwegend mannen bereikt worden, zowel bij de minderjarigen als bij de meerderjarigen, al stijgt het aandeel van de vrouwen lichtjes, bij de meerderjarigen ging het in 2006 om 22,4%. 11,5% is minderjarig. Het gaat dan vooral om 15-16-jarigen.
Er is een grote spreiding wat leeftijd betreft, maar de meerderheid van het cliënteel is tussen de 18 en 24 jaar oud. Geslacht
2003
2004
2005
Vrouwen +
89
89
178
356
Vrouwen -
15
11
26
52
Totaal V
104
104
208
416
Mannen +
371
371
742
1484
Mannen -
68
68
136
272
Totaal M
439
439
878
1756
2006
3.3.8.4 Bron van inkomsten
Bij de bron van inkomsten van de cliënten scoren werk en school het hoogst (49% in 2004, 50% in 2005 en 53% in 2006). Maar het is ook opvallend dat heel wat gasten van een vervangings84
inkomen leven. Er zijn in 2006 nog 34 cliënten (5,5%) zonder enige vorm van inkomen, wat toch een belangrijk probleem is.
Bron van inkomsten Loon Werkloosheidsverg. Scholier -student Mutualiteit Zonder inkomen Leefloon
2003 116 146 92 59 89 41
2004 194 141 102 65 61 28
2005 175 147 130 81 49 24
2006 209 134 116 82 34 35
3.3.8.5 Hoofdproduct In onderstaande tabel wordt alleen rekening gehouden met het hoofdproduct. Een groot deel van de cliënten is polytoxicomaan en combineert verschillende producten, maar die verschillende combinaties zouden tot te veel onderverdelingen leiden. Met dat hoofdproduct wordt aangegeven welk product de cliënt zelf beschouwt als datgene waar hij het meest problemen mee heeft. Het kan dat iemand zowel speed als cannabis gebruikt, maar toch de ‘softdrug’ cannabis als hoofdproduct aangeeft. Het is de indruk van de hulpverleners, dat dit zelfs vrij vaak gebeurt. Bij de cannabisgebruikers kan je bijna alle minderjarigen plaatsen die naar de centra kwamen. In het totaal scoort cannabis nog steeds vrij hoog. Het valt wel op dat veruit de grootste groep cannabisgebruikers in Het Veerhuis in Leuven komen. In alle andere settings blijven heroïnegebruikers veruit de grootste groep. Het is mogelijk dat heroïnegebruikers in een grotere stad toch anoniemer kunnen leven en dat ze meer bij individuele artsen terechtkomen. In Leuven worden wel een aantal opiumgebruikers bereikt. Het gaat om mensen die uit Iran afkomstig zijn. De tabel maakt ook duidelijk dat het aantal heroïnegebruikers binnen het cliënteel aanzienlijk is toegenomen, van 26% naar 40% en dat het aantal cannabisgebruikers onder ons cliënteel gevoelig is afgenomen, van 42% naar 27%. De andere cijfers blijven vrij stabiel. Het wijst alleszins op een stelselmatig beter bereiken van de doelgroep van zwaardere gebruikers.
Hoofdproduct Heroïne Cannabis Speed Cocaïne XTC Alcohol Medicatie Opium Totaal
2003 139 226 80 55 24 15 4 0 543
2004 189 231 81 61 18 13 8 7 608
2005 195 205 94 72 6 21 4 9 606 85
2006 245 165 97 57 9 22 4 11 610
3.3.8.6 Injecterend gebruik
In totaal zijn er 131 cliënten waarvan geweten is dat ze injecteren. Een stijging met 21% in vergelijking met 2005.
Inj. Gebruik 2004 Inj. Gebruik 2005 Inj. Gebruik 2006
Veerhuis 40 18 45
’t Wit Huis 32 49 58
Tienen 38 31 12
Vilvoorde 5 10 16
Totaal 111 108 131
3.3.8.7 Substitutieprogramma
In 2006 waren er 217 cliënten die een substitutieprogramma gevolgd hebben (+ 23%). 87 onder hen zijn hiermee in 2006 gestart. Het gaat meestal om een methadonprogramma, maar bij een kleine geselecteerde groep wordt met Subutex als vervangingsproduct gewerkt. Het gaat dan om mensen die nog niet lang en niet veel gebruiken (n= 20).
Substitutie 2004 Substitutie 2005 Substitutie 2006
3.4 3.4.1
Veerhuis 24 32 39
’t Wit Huis 48 52 70
Tienen 39 42 43
Vilvoorde 34 50 65
Totaal 145 176 217
De spuitenruil Geschiedenis
Binnen de laagdrempelige drughulpverlening speelt het beperken van de schade die door illegaal druggebruik wordt toegebracht aan de gebruikers en hun omgeving ook een belangrijke rol. Een van die harm reduction-technieken is de spuitenruil. Tot de tweede helft van de jaren tachtig was de drughulpverlening in Vlaanderen, net zoals in de rest van Europa, vooral gericht op het abstinentiemodel. Omwille van de aids-epidemie en de daaruit voortvloeiende bedreiging voor de volksgezondheid bleek dat er nood was aan andere, schadebeperkende
methodes
(in
methadonverstrekkingsprogramma’s
het voor
jargon
‘harm
reduction’
opiaatgebruikers,
genoemd)
laagdrempelige
zoals
o.a.
ambulante
hulpverlening aan gebruikers, peer education (druggebruikers of ex-druggebruikers die aan andere druggebruikers schadebeperkende methodes aanleren), … .
86
In het Vlaamse landsgedeelte was het vooral de Free Clinic in Antwerpen die op dat vlak baanbrekend werk verrichtte. Dit centrum, dat eigenlijk een Centrum voor Geestelijke Gezondheidszorg was, heeft zich in het begin van de jaren tachtig vooral gericht op de groep van eerder gemarginaliseerde harddruggebruikers. Geïnspireerd door de resultaten in het buitenland met projecten die zich vooral richtten op het beperken van de schadelijke gevolgen van druggebruik, wilden enkele medewerkers van Free Clinic dit ook bij ons introduceren. Zij hadden immers al in 1989 vastgesteld dat ruim drie vierde van de injecterende gebruikers die ze bereikten, onveilig gebruikten. Het feit dat injecterende druggebruikers sommige (medische) materialen, zoals spuiten, naalden, lepels en filters gebruiken voor iets heel anders dan voor wat ze bedoeld zijn, zorgde voor een aantal problemen:
•
In vele gevallen wenden zij dit materiaal ondeskundig en onhygiënisch aan. Dit verhoogt de risico’s met betrekking tot de gezondheid van de gebruiker zelf maar stelt ook andere groepen van de bevolking bloot aan ernstige gezondheidsrisico’s.
•
Ook het delen, lenen en ontlenen van hun injectiemateriaal, als belangrijke oorzaak van de verspreiding van bloedoverdraagbare aandoeningen (zoals HIV/aids, hepatitis B en C), betekent een verhoogd risicogedrag bij injecterende gebruikers.
•
Gemeenschappelijk gebruik kan tevens een gevaar voor de rest van de bevolking betekenen, zowel voor de nabije omgeving van de gebruiker (voorbeeld de nietgebruikende partner en kinderen) als voor de bredere omgeving (bijvoorbeeld spelende kinderen in parkjes, speeltuinen en zandbakken; artsen, verplegers en andere gezondheidswerkers; politie en cipiers die een fouillering uitvoeren; personeel bij plantsoen- en reinigingsdiensten). Dit besmettingsgevaar voor de omgeving van de gebruiker bestaat bijvoorbeeld uit een verticale transmissie zoals bij moeder-kind overdracht, bij onbeschermd seksueel contact met partner of in de prostitutie en bij prikongevallen met rondslingerende of onveilig weggeborgen spuiten en naalden.
Door dit problematisch gedrag werd in de tweede helft van de jaren tachtig in de ons omringende landen een grote groep van gebruikers besmet met het aids-virus. Om te vermijden dat dit ook in ons land het geval zou zijn, kon men vanuit de Free Clinic subsidies bekomen van Vlaamse minister voor Gezondheidsbeleid Wivina De Meester. Zo kon men in 1991 met het ‘Cool’-project starten en twee jaar later met het G.I.G.-project, wat staat voor gezondheidsbevordering bij injecterende gebruikers.
Het
‘Cool’-
project
wilde
via
ervaringsdeskundigen,
die
‘jobisten’
werden
genoemd,
preventiepakketten (een stripverhaal met preventieboodschappen, een flesje bleekwater om 87
injectiemateriaal te reinigen, condooms en een folder over SOA’s) aan injecterende gebruikers bezorgen. Het G.I.G.-project had een ruimere kijk op de problematiek en wilde andere gezondheidsrisico’s zoals besmetting met hepatitis B of C beperken, maar ook overdosissen, ontstekingen, spuitabcessen enz. Vanuit dit project wilde men netwerken ontwikkelen in Vlaanderen, praktijkgerichte trainingen organiseren en wetenschappelijk onderzoek doen.
Vanuit deze beide projecten werd meermaals het belang van een breed ontwikkeld spuitenruilnetwerk ingezien, maar op dat moment bestond er nog geen juridische mogelijkheid om spuiten te verdelen. Dit werd destijds nog geïnterpreteerd als het aanzetten tot druggebruik. Maar in 1993 kon de Free Clinic, na een overleg met parket en politie, toch een pilootproject ‘spuitenruil’ starten.
Dat het niet altijd evident was om voor deze schadebeperkende manier van werken te kiezen, zeker niet in Antwerpen, leert ons een parlementaire vraag van Wim Verreycken, senator van het Vlaams Blok, aan de toenmalige minister van Volksgezondheid en Pensioenen Marcel Colla. Deze vraag kwam er naar aanleiding van een seminarie dat de Free Clinic op 21 en 22 oktober 1997 organiseerde, met ondersteuning van het Trimbos-instituut uit Nederland. Hiervoor werden niet alleen drughulpverleners, maar ook druggebruikers uitgenodigd. In dit seminarie werd met oefeningen gewerkt rond thema’s als "Hoe genieten van je spul zonder ziek te worden?" en "Veiliger injecteren". De Vlaams Blok-senator vond dat dit seminarie niets meer te maken had met preventie of met het helpen van de verslaafden bij een normale levenswijze. Integendeel, een dergelijk seminarie, ondersteund door Nederlandse ‘drugtoleranten’, zou volgens hem enkel leiden tot een verdere ‘dedouanering’ van druggebruik. De vragen die hij toen stelde waren: •
Meent de geachte minister niet dat de volksgezondheid helemaal niet gediend is met dergelijke seminaries?
•
Welke maatregelen kan de minister nemen om te voorkomen dat in België gesubsidieerde organisaties zich lenen tot promotie van druggebruik?
•
Is het niet aangewezen dat de overheden (onder meer het Antwerpse stadsbestuur) erop wordt gewezen dat een subsidiëring van dergelijke drugbevorderende organisaties niet langer aangewezen is?
Minister Colla merkte in zijn antwoord fijntjes op dat de geachte senator moest weten dat het preventieve beleidsaspect in het drugdossier, krachtens de wet van 8 augustus 1980 tot hervorming 88
der instellingen, totaal een materie is die tot de bevoegdheden van de gemeenschappen behoort. Maar hij wilde toch een antwoord geven: “De benadering van de drugproblematiek vanuit het oogpunt van volksgezondheid verschilt van de benadering vanuit justitieel perspectief. Daar waar de legaliteit of illegaliteit van middelen prioritair is in de justitiële aanpak, en gerekend wordt tot de bevoegdheid van de federale minister van Justitie, legt men zich vanuit de federale overheden die vanuit het perspectief Volksgezondheid tewerk gaan, toe op het maximaal inperken van de gezondheidsrisico's samengaand en voortvloeiend uit gezondheidsbedreigend middelengebruik. Inzake het door het geachte lid aangehaalde seminarie georganiseerd door Free Clinic in samenwerking met het Trimbos-instituut op 21 en 22 oktober 1997 in het bijzonder, kan het volgende gesteld worden. Dit seminarie is geen unieke gebeurtenis te noemen, gezien de werkmethoden van de Free Clinic. Een ander voorbeeld van een gelijkaardig initiatief is het ‘GIG-project’ (Gezondheidsbevordering bij Injecterende Gebruikers). Beide initiatieven trachten beschermend te werken ten opzichte van risico's als hepatitis B en C, HIV, bacteriële endocarditis, tromboëmbolieën, overdosis, enz. Het daadwerkelijk verbieden van deze projecten zou reële risico's inhouden voor de volksgezondheid en is bijgevolg niet aangewezen.” (Vragen en Antwoorden Belgische Senaat. Vraag nr. 797 d.d. 23 januari 1998 door de heer Verreycken.)
Ondanks de brede steun, ook binnen de politieke wereld, die door de Free Clinic voor hun projecten bewerkstelligd was, duurde het omwille van diverse juridische en politieke redenen (er dienden op federaal vlak een aantal wetswijzigingen te gebeuren) nog tot 2000 vooraleer toenmalig minister van Gezondheidsbeleid Mieke Vogels ook financiële middelen vrijmaakte om in de vijf Vlaamse provincies van start te kunnen gaan met een spuitenverdeel- en ruilsysteem. (‘Eén jaar spuiten verdelen en ruilen in Vlaanderen’ p7 Willy De Maere VAD-tijdschrift jan-feb 2002)
3.4.2
Het wettelijk kader
Vanuit de Free Clinic kon men een heel aantal argumenten voor een wettelijk kader en een subsidieregeling voor een spuitenruilnetwerk aanbrengen. Ondanks preventieve inspanningen op het primaire niveau, traditionele hulpverlening en zelfs repressie blijft er een groot aantal druggebruikers dat op een onhygiënische manier injecteert. Dit is gedeeltelijk te verklaren door de soms marginale positie van deze gebruikers, waardoor ze bijna volledig afgesneden zijn van het normale medische circuit. De tol die dit eist op het vlak van gezondheid van gebruikers zelf, hun onmiddellijke omgeving of de bredere omgeving is dermate hoog dat er zich een realistische en pragmatische aanpak opdringt om de individuele en maatschappelijke risico’s terug te dringen.
89
Verscheidene wetenschappelijke studies tonen aan dat spuitenruilprogramma’s effectief zijn. Deze initiatieven verminderen onder meer het riskant injectiegedrag, waardoor ze de spreiding van bloedoverdraagbare aandoeningen helpen verminderen. Studies tonen verder aan dat een verhoogde bereik- en beschikbaarheid van steriele materialen het aantal onveilig weggeworpen spuiten niet vermeerdert.
Door de organisatie van effectieve ruilprogramma’s worden potentieel besmette spuiten en naalden onmiddellijk uit circulatie gehaald, waardoor besmettingsgevaar voor de gebruikers en andere groepen van de bevolking tot een minimum beperkt wordt. Daarnaast is wetenschappelijk aangetoond dat spuitenruilprogramma’s druggebruik in het algemeen of het (starten met) injecteren in het bijzonder niet doen toenemen. Men zou eerder het tegendeel kunnen stellen, aangezien dergelijke systemen een psychologisch effect hebben omdat het de gebruikers doet nadenken over hun toestand. Ten slotte kan men ook vooropstellen dat dergelijke gezondheidsbevorderende initiatieven andere inspanningen in verband met drugbehandeling niet in de weg staan.
Het belang van spuitenverdeling en –ruil wordt onderschreven door verscheidene internationale organisaties zoals de Wereldgezondheidsorganisatie. In navolging van de meeste Europese landen moest deze pragmatische aanpak ook in Vlaanderen worden vertaald in het opstarten van een netwerk van spuitenverdeling en -ruil. Dit netwerk wil de gezondheidsproblemen op een realistische en pragmatische manier aanpakken op basis van de nieuwe wetgeving inzake het verstrekken van steriel injectiemateriaal aan injecterende druggebruikers.
Deze ontwikkeling werd grotendeels vanuit de Free Clinic gestuurd en zij hebben de verantwoordelijke politici kunnen overtuigen van de noodzaak om dit controversiële project toch op te starten. Zij hielden ook de pen vast van de beleidsmakers uit die periode.
3.4.2.1 De wet van 17 november 1998
De wet van 17 november 1998 wijzigde namelijk de ‘Drugwet’ van 24 februari 1921, waardoor het verstrekken van steriel injectiemateriaal aan injecterende druggebruikers niet langer beschouwd kan worden als ‘een aanzetten tot druggebruik’ of ‘het onderhouden van een verslaving’. In de Memorie van Toelichting bij deze wet staat immers:
“Alhoewel men door (het verkopen, verstrekken of ruilen van spuiten, naalden en ontsmettende stoffen) de druggebruiker tot een zekere hoogte behulpzaam is bij zijn gebruik, is het niettemin duidelijk dat dergelijke hulpverlening geenszins kan beschouwd worden als een aanzetten tot 90
druggebruik (zoals omschreven in de ‘Drugwet’), noch tot het onderhouden van een afhankelijkheid. Teneinde te voorkomen dat hierover onduidelijkheid zou heersen, wordt de praktijk (…) expliciet als niet strafbaar gesteld (...)”.
Deze wet bracht tevens een wijziging aan in het Koninklijk Besluit nr. 78 van 10 november 1967 waardoor druggebruikers bepaalde stoffen en voorwerpen, waarvan de bedeling in principe voorbehouden is aan apothekers, nu ook kunnen verkrijgen bij sommige niet-apothekers.
Het is belangrijk dat het hier gaat om een uitzondering die wordt toegestaan, het moet gaan “binnen een specifiek kader, met name de profylaxe van besmettelijke aandoeningen”. Daarenboven moeten de personen, gemachtigd om deze uitzondering in de praktijk uit te voeren, de voorwaarden en modaliteiten omschreven in het KB van 5 juni 2000 naleven.
3.4.2.2 Het Koninklijk Besluit van 5 juni 2000
Het KB van 5 juni 2000 staat het verkopen en (gratis) verstrekken of ruilen van steriel injectiemateriaal, ontsmettingsmiddelen en steriel verband toe aan bepaalde niet-apothekers, die in 2 groepen kunnen ingedeeld worden. Het gaat meer bepaald om: “- hetzij de geneesheren; hetzij de verplegers, psychologen, paramedici en sociale werkers,voor zover zij beroepshalve verbonden zijn aan een gespecialiseerd centrum. Onder gespecialiseerd centrum verstaat men elke structuur, door de bevoegde overheid erkend of gesubsidieerd, die kan aantonen een praktijk te voeren inzake de therapeutische opvang en sociale begeleiding van druggebruikers of inzake de preventie van overdraagbare aandoeningen.”
Deze gemachtigde personen moeten – in tegenstelling tot apothekers die eigen materialen verstrekken – een aantal voorwaarden naleven. Het gaat om dezelfde voorwaarden die eveneens gesteld worden aan apothekers die actief deelnemen aan het spuitenruilinitiatief en dus de steriele injectiematerialen verstrekken of ruilen dat hen is bezorgd door de provinciale coördinatie.
3.4.2.3 Het Vlaams Besluit van 15 december 2000
Het wettelijk kader voor de organisatie van een netwerk van spuitenverdeling/ruil zoals hierboven uiteengezet, werd op federaal niveau uitgewerkt. Maar aangezien deze taak een preventieopdracht is, ressorteert de uitvoering ervan onder de bevoegdheid van de Gemeenschappen. Dit komt erop neer dat de Vlaamse Gemeenschap instaat voor de financiering van het initiatief spuitenruil. Daartoe vaardigde de Vlaamse Gemeenschap het besluit van 15 december 2000 uit, dat tevens de concrete doelstellingen en opdrachten van het initiatief bevatten.
91
Belangrijk hierbij is dat dit besluit aan alle medewerkers van een spuitenverdeling en –ruil de verplichting oplegt om – alvorens te starten met het gratis verstrekken of ruilen van steriel injectiemateriaal, ontsmettingmiddelen en steriel verband – een vorming te volgen.
De achterliggende filosofie van deze randvoorwaarden is dat een spuitenruil enkel preventieve waarde heeft wanneer het uitgevoerd wordt door mensen die over voldoende kennis en vaardigheden beschikken om de injecterende gebruikers advies te geven en om aan schadebeperkende gezondheidspromotie te doen.
3.4.3
Ontwikkeling van het spuitenruilproject
Begin 2001 ging de Vlaamse Gemeenschap van start met een project ‘Spuitenverdeling/ruil voor injecterende druggebruikers’ dat door deze overheid aan de Vereniging voor Alcohol en andere Drugproblemen (V.A.D.) werd uitbesteed.
De opdracht om de lokale organisatie van dit project te coördineren werd door de V.A.D. uitbesteed aan de Medische Sociale Opvangcentra (M.S.O.C.). Om een zo groot mogelijke geografische spreiding van het project te verkrijgen en omdat er in Vlaams-Brabant nog geen dergelijk M.S.O.C. aanwezig is, werd deze opdracht voor Vlaams-Brabant aan de vzw Het VeerhuisSiddartha gegeven. In 2003 besliste de Vlaamse regering om de V.A.D. niet langer als doorgeefluik te laten functioneren, maar vijf verschillende convenanten af te sluiten met elk M.S.O.C.
Het aantal verstrekte en gerecupereerde spuiten steeg elk jaar. In Vlaams-Brabant is dat niet anders. In 2006 werden 36.658 spuiten verdeeld. Dit betekent dat 5.158 spuiten meer verdeeld werden dan het jaar daarvoor. Dit is een stijging van 16,4%. In 2005 was er al een stijging van met 230%, terwijl er ook in 2004 al een verdrievoudiging opgetekend werd van het verdeelde en gerecupereerde materiaal in vergelijking met 2003. Er was in 2004 een provinciaal recuperatiepercentage van 94% en in 2005 steeg dit tot ruim 96%. In 2006 werden 34.786 spuiten gerecupereerd. Dit brengt het recuperatiepercentage voor VlaamsBrabant in 2006 op 94,79%.
92
Jan Verdeeld
Feb
Mrt
Apr
Mei
Juni Juli
Aug Sept Okt
Nov Dec
TOT
1090 804
477
400
1017 1240 1140 1464 1100 1570 1525 1770 13597
2004 2290 1810 1850 1120 3540 3377 3330 3150 2881 2553 2910 2689 31500
Verdeeld 2005
2070 3390 3140 1630 4040 2295 3523 5042 1890 3780 3178 2680 36658
Verdeeld 2006
501
Recup
302
740
136
718
1910 1023 2659 217
2115 1390 1114 12825
2004 1706 1786 1406 2464 2245 1465 2446 2906 2533 2514 5307 3562 30340
Recup 2005
2900 2807 2635 1519 2207 854
Recup
2964 3127 3497 1577 4266 6433 34786
2006
Dat deze problematiek actueel blijft, ook ter voorkoming van bloedoverdraagbare ziektes, blijkt uit de cijfers van het wetenschappelijk Instituut voor Volksgezondheid dat ter gelegenheid van de Aids Memorial Day op 21 mei 2006 bekend maakte dat er nog elke dag 3 seropositieven bijkomen in Vlaanderen.
3.5 3.5.1
Besluit Positieve ontwikkeling
Uit de bovenstaande tekst blijkt dat laagdrempelige drughulpverlening hoognodig is en duidelijk een leemte invult. Er zijn een aantal elementen die daar duidelijk op wijzen. •
De vzw Het Veerhuis-Siddartha bereikt al enkele jaren meer dan 600 cliëntsituaties, mensen die doorgaans nergens anders terechtkunnen. Geen enkele andere dienst in Vlaams-Brabant bereikt nog maar van ver een dergelijk aantal gebruikers van illegale drugs.
•
De gedecentraliseerde aanpak zorgt ervoor dat er mensen bereikt worden uit maar liefst 88 verschillende gemeenten.
•
Steeds meer gebruikers vinden de weg naar de centra op eigen initiatief. In 2003 kwam al 43 % op eigen initiatief en in 2006 is dit gestegen tot bijna 60%, een buitengewoon percentage.
•
Het doelpubliek van de zware gebruikers wordt steeds beter bereikt. Jaar na jaar wint het aantal opiaatgebruikers aan belang binnen het aantal begeleidingen. In 2003 93
bedroeg dat 26% en in 2006 al 42%. Er worden ook meer injecterende gebruikers bereikt dan vroeger. •
Er wordt jaar na jaar meer gebruikt injectiemateriaal gerecupereerd.
•
Een
steeds groter
aantal
opiaatgebruikers kan
worden
geholpen
met
een
substitutiebehandeling: een behandeling die haar vruchten afwerpt, zoals in wetenschappelijke studies uitvoerig werd beschreven. •
Ondanks het steeds zwaardere publiek zien we dat de sociale situatie van de gasten verbetert, meer cliënten hebben werk en steeds minder hebben geen inkomen.
3.5.2
Knelpunten
Ondanks de positieve ontwikkeling in het voorbije decennium blijven er belangrijke lacunes. Uit de cijfergegevens (cfr. profiel - domicilie) kan men gemakkelijk afleiden dat er een onvoldoende aanbod is in het Aarschotse, in het Aalsterse en in De Kempen.
Voor de vzw Het Veerhuis-Siddartha blijft het vooral frustrerend dat, omwille van de geringe beschikbare middelen, slechts een fractie kan worden gedaan van wat echt nodig is om een goed uitgebouwd laagdrempelig aanbod te doen in het westen van de provincie. Het is immers een illusie om met drie halftijdse medewerkers in het M.S.O.C. Vilvoorde tegemoet te komen aan de zorgnoden van een regio met ongeveer een half miljoen inwoners.
Maar ook als geheel is het M.S.O.C. Vlaams Brabant, met 5,93 VTE therapeutisch personeel, veruit het kleinste in het hele land. Dit is niet alleen een onrechtvaardige, maar ook een onhoudbare situatie omdat de problematiek in Vlaams-Brabant minstens van dezelfde grootteorde is dan die in andere Vlaamse provincies. Daarbij komt ook dat aan de overheid, van bij het begin, een zeer duidelijk gefaseerde groei vooropgesteld werd om deze achterstand stelselmatig weg te werken. Het na Vlaams-Brabant tweede kleinste M.S.O.C., dat van Oostende, heeft 7,5 VTE therapeutisch personeel en daarbij komt dat het M.S.O.C. Oostende slechts één vestiging heeft, terwijl binnen Vlaams-Brabant gekozen werd voor een laagdrempelige gedecentraliseerde aanpak in vier verschillende ankerpunten. De situatie in Vlaams-Brabant kan eigenlijk het best vergeleken worden met die in Limburg, waar het M.S.O.C. eveneens een gedecentraliseerde werking heeft. Het M.S.O.C. Limburg kan over 12,30 VTE therapeutisch personeel beschikken, meer dan het dubbele van het M.S.O.C. VlaamsBrabant.
Niet echt logisch, want de provincie Limburg telt minder inwoners dan Vlaams-Brabant en daarbij komt nog dat de grote heterogeniteit én de nabijheid van Brussel, de situatie in de provincie
94
Vlaams-Brabant veel complexer maakt. Dit wil niet zeggen dat het M.S.O.C. Limburg te veel personeel heeft, maar wel dat het M.S.O.C. Vlaams-Brabant onderbemand is.
Een aantal pijnpunten maakt duidelijk dat het daardoor moeilijk wordt om kwaliteitsvol werk te blijven leveren: •
Het M.S.O.C. Vlaams-Brabant heeft momenteel wekelijks 26 artsuren beschikbaar. Dit is veel te weinig voor de grote groep patiënten. Binnen die 26 uren moeten wekelijks niet alleen gemiddeld tussen de 60 en de 90 patiënten worden gezien op vier verschillende plaatsen, maar moet ook de medische coördinatie, registratie en administratie worden afgehandeld. Dit is een onhoudbare situatie om op een behoorlijke en kwaliteitsvolle manier de hulpvragen te kunnen blijven behandelen.
•
Het M.S.O.C. Vlaams-Brabant heeft, omdat het noodgedwongen zo klein is, slechts recht op één halftijdse administratieve kracht. Deze kan alle nodige administratie niet bolwerken binnen dit tijdsbestek. Dit zorgt voor vertragingen bij aanvragen en facturatie waardoor de financiële situatie (cash-flow) dikwijls precair is.
De
boekhouding van de vereniging diende te worden uitbesteed om de administratie enigszins te verlichten, maar deze ingreep is ten eerste kostelijk en ten tweede onvoldoende gebleken. Een voltijdse administratieve kracht is een minimum. •
In het westen van de provincie is er slechts één ankerpunt, met name in Vilvoorde. In september 2005 werd er vandaaruit ook in Halle een permanentiemoment voorzien op uitdrukkelijke
vraag
van
de
niet-categoriale
hulpverleningsdiensten
en
de
artsenvereniging uit deze regio. Dit had kunnen uitgroeien tot een ankerpunt, maar het diende begin 2006 te worden opgedoekt wegens gebrek aan gefinancierde uren en de groeiende werkdruk in Vilvoorde zelf.
Deze punten maken duidelijk dat de reeds lang aangevraagde uitbreiding noodzakelijk is om de werking van het M.S.O.C. Vlaams-Brabant niet te hypothekeren. Dat werd ook door het College van Geneesheren-Directeurs van het R.I.Z.I.V. ingezien, waardoor deze uitbreiding een positief advies kreeg. Toch werd onder impuls van het kabinet van Volksgezondheid beslist om deze uitbreiding, om een aantal andere lacunes in de drughulpverlening weg te werken (bijv. in de Kempen), niet te weerhouden.
Door deze beslissing wordt het moeilijk om op vier plaatsen in de provincie een kwaliteitsvolle hulpverlening te blijven aanbieden. Dit zou kunnen betekenen dat alle inspanningen van de laatste jaren in Vilvoorde vruchteloos zijn geweest, dat de laagdrempelige drughulpverlening in het westen van de provincie terug naar af gaat en vooral dat tientallen patiënten in de kou zouden komen te staan. 95
De beleidscel van de minister van sociale zaken en volksgezondheid liet weten dat er geen uitbreiding van het M.S.O.C. Vlaams-Brabant kon komen, omdat het uiterst belangrijk is dat de budgettaire marges voor de uitgaven van de ziekteverzekering niet overschreden worden. Dit standaardantwoord doet om een aantal redenen de wenkbrauwen fronsen. Ten eerste omdat door de minister van volksgezondheid in de media berichten werden verspreid over het ruime positieve saldo van het R.I.Z.I.V. in 2005. Ten tweede omdat, net na het antwoord van de beleidscel volksgezondheid, bekend werd gemaakt dat er wél 3,3 miljoen euro (over drie jaar gespreid) extra werd gevonden om een heroïneverstrekkingsproject in Luik te financieren. Dit project zal zonder twijfel zinvol zijn, maar het is toch vreemd dat er voor minstens even zinvolle projecten in Vlaanderen nul euro extra werd vrijgemaakt.
Ten derde omdat men wél miljoenen euro beschikbaar stelt voor allerlei andere projecten. Er wordt bijvoorbeeld heel wat geld uitgetrokken voor Therapeutische Projecten (vergaderprojecten rond casemanagement en afstemming van verschillende werkvormen op elkaar) die hun waarde nog zullen moeten bewijzen. Men kan zich trouwens afvragen wélke hulpverleners
kunnen
bijeenkomen omtrent mensen met drugproblemen in het westen van Vlaams-Brabant, vermits de drughulpverlening daar zo goed als onbestaande is.
Het fenomeen van water dat naar de zee stroomt is ook hier toepasselijk. Daar waar al véél hulpverlening bestaat, kon men naar hartelust Therapeutische Projecten indienen en daar waar niets is, blijft men - nog maar eens - op zijn honger zitten.
In 2006 nam Minister Demotte ook het initiatief voor een ‘Fonds ter Bestrijding van Verslavingen’, waarin 5 miljoen euro beschikbaar was. Ter vergelijking kan gesteld worden dat de uitbreiding van het M.S.O.C. Vlaams-Brabant op 200.000 euro werd geraamd. Binnen dit Fonds wordt onder meer twee miljoen euro beschikbaar gesteld om tijdelijke en jaarlijks hernieuwbare projecten te financieren. Men kiest dus weer maar eens voor nieuwe, kortlopende initiatieven die geen enkele garantie op succes bieden. De geschiedenis leert dat dergelijke initiatieven in de meeste gevallen geldverspilling zijn. Ondertussen worden overduidelijke bestaande leemtes niet aangepakt en krijgen werkingen die hun waarde al in het lang en breed hebben bewezen geen mogelijkheden om daar iets aan te veranderen. De beleidslogica van de beleidscel van de minister van volksgezondheid is niet helemaal duidelijk.
Maar niet alleen de overheid en de politieke beslissingsmakers kunnen op dat vlak met de vinger worden gewezen. Bijna iedereen in de hulpverlening speelt het spelletje mee. Iedereen in de sector wil immers graag een stukje van de koek. Binnen de verslavingszorg is men eind 2006 druk in de 96
weer geweest met het schrijven van allerlei projecten, wat hen ondertussen van hun echte werk hield. Begin 2007 waren er al 150 projecten ingediend. Ware het niet veel beter geweest om géén projecten in te dienen en gezamenlijk een duidelijk signaal te geven dat dergelijke Sinterklaaspolitiek van kleine snoepjes uitdelen, een versnippering van middelen betekent, die nergens goed voor is?
Het is immers duidelijk dat een gerichte inzet van meer middelen voor laagdrempelige (en andere) drughulpverlening, daar waar ze nog ontbreekt, de schade op heel wat andere vlakken beperkt. Daardoor zou men heel wat andere uitgaven ook kunnen vermijden: bijv. dankzij criminaliteit die niet gepleegd wordt, dankzij preventie op het vlak van bloedoverdraagbare ziektes zoals aids en hepatitis, dankzij de herinschakeling van mensen in het arbeidsproces, enzovoort. Het is te hopen dat er in de toekomst wel voldoende mensen op verschillende bestuursniveaus te vinden zullen zijn die dit inzien en het beleid beter afstemmen op de reële noden op het veld.
97
Drugwetgeving en vervolgingsbeleid in het arrondissement Leuven: evolutie sedert 1997… Wendy Vanvelthoven, substituut procureur des Konings te Leuven
Onze Belgische drugwet dateert reeds van 24 februari 1921. Sinds die tijd is er heel wat veranderd in de drugwereld zodat de wet, en ook de twee belangrijkste uitvoeringsbesluiten, reeds herhaalde malen gewijzigd werden.
De afgelopen jaren hebben deze wijzigingen, en vernietigingen van wijzigingen door het Arbitragehof, elkaar in versneld tempo opgevolgd zodat het thans voor de burger en zelfs voor de rechtspracticus vaak moeilijk is door de bomen het bos nog te zien.
Deze bijdrage geeft een beknopte stand van zaken van de huidige drugwetgeving met aandacht voor een aantal belangrijke wijzigingen in het afgelopen decennium. Daarnaast worden de algemene richtlijnen voor het vervolgingsbeleid in drugzaken weergegeven.
3.6 3.6.1
Belgische drugwetgeving anno 2007 Basisteksten •
Wet van 24 februari 1921 betreffende het verhandelen van gifstoffen, slaapmiddelen en verdovende middelen, psychotrope stoffen, ontsmettingsstoffen en antiseptica en van de stoffen die kunnen gebruikt worden voor de illegale vervaardiging van verdovende middelen en psychotrope stoffen;
•
Koninklijk besluit van 31 december 1930 houdende regeling van de slaapmiddelen en de verdovende middelen en betreffende risicobeperking en therapeutisch advies;
•
Koninklijk besluit van 22 januari 1998 houdende regeling van sommige psychotrope stoffen en betreffende risicobeperking en therapeutisch advies.
3.6.2
Verboden producten en handelingen
De twee vernoemde koninklijke besluiten bevatten een lijst van verdovende middelen, respectievelijk psychotrope stoffen welke verboden zijn en bijgevolg onder de bepalingen van de drugwet vallen.
98
Aangaande deze verboden producten zijn nagenoeg alle handelingen strafbaar, behoudens wanneer ze gesteld worden met voorafgaande vergunning van de Minister die de Volksgezondheid onder zijn bevoegdheid heeft. Als strafbare handelingen worden genoemd: "het onder bezwarende titel of om niet, invoeren, uitvoeren, vervaardigen, in bezit hebben, verkopen of te koop stellen, afleveren of aanschaffen" van verdovende middelen of psychotrope stoffen.
Daarnaast is men strafbaar wanneer men voor een ander het gebruik van drugs gemakkelijker maakt door het verschaffen daartoe van een lokaal of door enig ander middel en wanneer men tot het gebruik van drugs aanzet. Ook de beoefenaars van de geneeskunde, de diergeneeskunde of een paramedisch beroep zijn strafbaar wanneer zij misbruik maken van het voorschrijven, toedienen of afleveren van geneesmiddelen die slaapmiddelen, verdovende middelen of psychotrope stoffen bevatten die afhankelijkheid kunnen teweegbrengen, onderhouden of verergeren.
In deze strafbare handelingen zijn de afgelopen jaren enkele wijzigingen gekomen. Zo is het ‘gebruik in groep’ door de wijziging van de drugwet in 2003 afgeschaft als misdrijf, en dit voor alle soorten drugs. Dit heeft eerder een symbolische betekenis aangezien het bezit van drugs strafbaar is gebleven. Elk gebruik veronderstelt noodzakelijk ook bezit, zodat elke gebruiker nog steeds strafbaar is.
Daarnaast heeft de wetgever bij de wijziging in 1998 gepreciseerd dat onder de tenlastelegging van ‘het gemakkelijker maken van het gebruik van drugs’, het verschaffen van bijv. injectiemateriaal, ontsmettingsstoffen en steriele verbanden aan druggebruikers om het risico op besmettelijke ziekten te beperken, niet begrepen wordt.
Ook werd in 2002 het artikel 3 van de drugwet aangevuld om behandelingen met vervangingsmiddelen wettelijk mogelijk te maken. De drugwet bepaalt voortaan dat de behandelingen met vervangingsmiddelen, verstrekt door een beoefenaar van de geneeskunde niet worden bestraft indien zij de hiertoe opgelegde voorwaarden naleven.
Tenslotte werd in 2003 een artikel 2quater toegevoegd aan de drugwet waardoor ook precursoren gereglementeerd worden. Dit zijn stoffen die op zich niet onder het toepassingsgebied van de drugwet vielen maar die gebruikt of misbruikt kunnen worden voor de illegale vervaardiging van verdovende middelen en psychotrope stoffen.
99
3.6.3
Strafmaat
De basisstrafmaat (art. 2bis drugwet) voor alle overtredingen van de drugwetgeving is een gevangenisstraf van drie maanden tot vijf jaar én een geldboete van 1.000 tot 100.000 euro. Waar de rechter vroeger kon kiezen om enkel een gevangenisstraf, enkel een geldboete of een gevangenisstraf en een geldboete op te leggen, is deze nu verplicht om zowel een gevangenisstraf als een geldboete op te leggen.
In geval van verzwarende omstandigheden wordt de straf opsluiting van vijf tot tien jaar, opsluiting van tien jaar tot vijftien jaar of opsluiting van vijftien tot twintig jaar, naargelang de ernst van de verzwarende omstandigheden. De geldboete van 1.000 tot 100.000 euro is in deze gevallen dan weer wel facultatief.
De verzwarende omstandigheden zijn: •
Misdrijven gepleegd ten aanzien van minderjarigen, waarbij een onderscheid gemaakt wordt naar de leeftijd van de minderjarige;
•
Misdrijven die bij een ander een ongeneeslijk lijkende ziekte, een blijvende ongeschiktheid tot het verrichten van persoonlijke arbeid, het volledig verlies van het gebruik van een orgaan, een zware verminking of de dood hebben veroorzaakt;
•
Misdrijven die gepleegd worden als daden van deelneming aan de hoofd- of bijkomende bedrijvigheid van een vereniging.
Sinds de wijziging van de drugwet in 2003 is er naast deze basisstrafmaat een ander strafstelsel ingevoegd in artikel 2ter van de drugwet voor misdrijven die door de Koning worden aangeduid.
Het gaat om: •
een geldboete van 15 tot 25 euro voor de eerste overtreding
•
een geldboete van 26 tot 50 euro in geval van herhaling binnen een jaar na een eerste veroordeling
•
gevangenisstraf van acht dagen tot een maand en geldboete van 50 tot 100 euro in geval van nieuwe herhaling binnen een jaar na de tweede veroordeling
Dit afzonderlijk strafstelsel is van toepassing op een aantal inbreuken inzake cannabis (zie infra).
100
3.6.4
Cannabis
Ten aanzien van het bezit van cannabis voor eigen gebruik is de houding van justitie in de afgelopen tien jaar drastisch gewijzigd.
In 2003 werd de drugwet op dit punt aangepast. Enkele van deze wijzigingen zijn intussen vernietigd door het Arbitragehof. Een nieuwe aanpassing van de wet aan dit vernietigingsarrest is er nog niet. Voorlopig wordt dit probleem ondervangen door een gemeenschappelijke richtlijn van de minister van justitie en het college van procureurs-generaal.
Thans geldt een aparte strafrechtelijke behandeling voor de misdrijven van ‘invoer, vervaardiging, vervoer, aanschaf en bezit van cannabis en de teelt van cannabisplanten voor persoonlijk gebruik’. Voor deze misdrijven wordt de supra vermelde nieuwe, mildere strafmaat ingevoerd bestaande in een geldboete van 15 tot 25 euro bij eerste veroordelingen. Dit betekent dat deze misdrijven technisch gezien ‘overtredingen’ worden, hetgeen o.a. impliceert dat de verjaringstermijn van deze misdrijven slechts zes maanden bedraagt. De correctionele rechtbank blijft wel bevoegd om kennis te nemen van deze overtredingen.
Ingevolge de gemeenschappelijke richtlijn van de minister van Justitie en het College van procureurs-generaal omtrent de vaststelling, registratie en vervolging van inbreuken inzake het bezit van cannabis van 25 januari 2005 moet er slechts een vereenvoudigd proces-verbaal worden opgesteld bij de vaststelling van het bezit, door een meerderjarige, van een hoeveelheid cannabis die drie gram niet overschrijdt of van één cannabisplant, bestemd voor persoonlijk gebruik, zonder verzwarende omstandigheid noch verstoring van de openbare orde.
De gemeenschappelijke richtlijn verduidelijkt ook wat de omstandigheden zijn die de openbare orde verstoren, met name: •
het bezit van cannabis in een strafinrichting of in een inrichting voor de jeugdbescherming
•
het bezit van cannabis in een onderwijs- of gelijkaardige instelling of in hun onmiddellijke omgeving. Dit zijn de plaatsen waar de leerlingen zich verzamelen of elkaar ontmoeten, zoals een halte van het openbaar vervoer of een park in de nabijheid van een school;
•
het ostentatief bezit van cannabis in een openbare plaats of een plaats die toegankelijk is voor het publiek, bv. een ziekenhuis.
De verzwarende omstandigheden zijn opgesomd in artikel 2bis van de drugwet (zie supra) en hebben voornamelijk betrekking op de aanwezigheid van minderjarigen.
101
In het vereenvoudigd proces-verbaal worden enkel de volgende gegevens opgenomen:
-
notitienummer
-
plaats en datum van de feiten
-
aard van de feiten (type en hoeveelheid van het product)
-
volledige identiteit van de dader
-
samenvatting van zijn versie van de feiten
De vereenvoudigde processen-verbaal worden op een elektronische drager bij de politie bewaard. Eén keer per maand wordt een lijst van deze processen-verbaal meegedeeld aan het parket waar ze niet in het computersysteem worden ingevoerd en niet in de statistieken worden geteld. Deze inbreuken geven derhalve ook geen aanleiding tot vervolging.
De inbreuken waarvoor een vereenvoudigd proces-verbaal moet worden opgesteld geven geen aanleiding tot inbeslagname van de cannabis. Deze mag derhalve in het bezit blijven van de gecontroleerde. Enkel indien deze er vrijwillig afstand van doet worden de stoffen onverwijld vernietigd door de hiertoe aangeduide verantwoordelijke van het betreffende politiekorps.
3.7
Vervolgingsbeleid
3.7.1
Basisteksten
Er gelden thans twee richtlijnen met betrekking tot het vervolgingsbeleid, met name: •
Richtlijn van de minister van Justitie betreffende het vervolgingsbeleid inzake het bezit van en de detailhandel in illegale verdovende middelen van 16 mei 2003, gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad van 2 juni 2003;
•
Gemeenschappelijke richtlijn van de minister van Justitie en het College van procureurs-generaal omtrent de vaststelling, registratie en vervolging van inbreuken inzake het bezit van cannabis van 25 januari 2005, gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad van 31 januari 2005.
3.7.2
Basisprincipe
“De federale regering bevestigt dat het drugmisbruik een volksgezondheidsprobleem is (….) De drie belangrijkste instrumenten om een drugbeleid uit te werken zijn:
-
preventie voor de niet-gebruikers en de niet problematische gebruikers 102
-
zorgverlening, risicobeperking en (her)integratie voor de problematische gebruikers
-
bestraffing voor de producenten en handelaars
(…) Het is noch mogelijk, noch wenselijk dat enkel justitie een stelsel voor maatschappelijke regulering is. Het is raadzaam problematisch druggebruik aan te pakken door een aanbod van hulpverlening gericht op herintegratie, veeleer dan de druggebruiker extra te laten lijden door hem te straffen. Er moet worden voorkomen dat druggebruikers die geen ander strafbaar feit dan drugbezit gepleegd hebben, in de gevangenis terechtkomen. De strafrechtelijke aanpak en meer bepaald de gevangenis, moet het “ultimum remedium” zijn om gevallen van problematisch gebruik van bepaalde middelen te regelen.”
3.7.3
Bezit van cannabis
Aan het bezit van cannabis voor persoonlijk gebruik door een meerderjarige zonder verzwarende omstandigheden of verstoring van de openbare orde dient de laagste prioriteit in het vervolgingsbeleid gegeven te worden. Dit houdt in dat deze dossiers doorgaans geseponeerd worden.
3.7.4
Bezit van andere illegale stoffen
Voor het bezit van andere illegale stoffen beveelt de richtlijn van 16 mei 2003 volgende maatregelen aan: -
seponering met, eventueel, waarschuwing door de politie en/of doorverwijzing naar een gespecialiseerde
dienst
voor
hulpverlening
aan
drugsverslaafden
of
naar
een
gespecialiseerde oriëntatiedienst voor drugsverslaafden -
pretoriaanse probatie
-
minnelijke schikking
-
bij verzwarende omstandigheden: dagvaarding
De pretoriaanse probatie wordt omschreven als ‘de uitzonderlijke en met redenen omklede beslissing van het parket die ertoe strekt de zaak te seponeren naargelang de motivatie van betrokkene om zijn gedrag aan te passen door bepaalde voorwaarden na te leven, bijvoorbeeld geen recidive, wegblijven uit het drugmilieu, ontwenning’. De politiediensten of bij voorkeur de casemanager justitie moeten nagaan welk gevolg betrokkene gegeven heeft aan de aanbevelingen of aan de hem opgelegde voorwaarden. Deze casemanager justitie is een figuur die bij de wijziging van de drugwet in 2003 is ingevoerd. Hij wordt omschreven als de persoon die de minister van Justitie in elk gerechtelijk arrondissement 103
aanwijst en die belast wordt met de bijstand van de magistraat bij de opvolging van de problematiek van slaap- en verdovende middelen of psychotrope stoffen en van de daarbij betrokken personen, alsook met het opstellen van de lijst van de therapeutische adviseurs, en met de samenwerking met de sociale sector. Deze casemanagers justitie werden echter nooit aangeworven.
De minnelijke schikking bestaat in het betalen van een geldsom waardoor de strafvordering vervalt. Dit is het meest gegeven gevolg voor het bezit van andere illegale stoffen dan cannabis.
Bij niet-betaling van de minnelijke schikking, bij verzwarende omstandigheden, bij risicosituaties of in gevallen van ernstig middelenmisbruik, wordt overgegaan tot dagvaarding. De ministeriële richtlijn voorziet uitdrukkelijk dat de gevangenis het ‘ultimum remedium’ moet zijn voor druggebruikers. In dergelijke zaken worden dan ook vaak alternatieve straffen gevorderd en opgelegd, bestaande in een opschorting van de veroordeling of een uitstel van straf gekoppeld aan bepaalde voorwaarden. Deze voorwaarden kunnen o.a. bestaan in het volgen van een begeleiding voor het drugprobleem, het volgen van een cursus ‘omgaan met drugs’, verplichte urinecontroles, het verbod om bepaalde plaatsen te bezoeken of contact te hebben met personen die zich bezig houden met drughandel. De drugwet voorziet zelfs een afwijking op de normale regels van de wet van 1964 betreffende de opschorting, het uitstel en de probatie. Waar men normaal slechts in aanmerking komt voor een straf met uitstel of probatie-uitstel wanneer men nog niet eerder veroordeeld is tot een gevangenisstraf van één jaar of meer, geldt deze beperking niet bij vervolgingen voor feiten van bezit van drugs voor eigen gebruik.
3.7.5
Detailhandel
Feiten van handel in illegale drugs resulteren veelal in een dagvaarding of een gerechtelijk onderzoek. De richtlijn maakt hier een onderscheid naargelang de verkoop gebeurt uit winstbejag of om het persoonlijk gebruik te financieren. In dit laatste geval zal de gevolgverlening eerder gericht moeten zijn op hulpverlening. Ook voor deze feiten blijft probatie-uitstel mogelijk, ongeacht eventuele vroegere veroordelingen, tenzij wanneer de feiten gepaard gaan met verzwarende omstandigheden. Bij verkoop uit winstbejag bepaalt de richtlijn dat deze op dezelfde manier gestraft moet worden als de georganiseerde misdaad. Bij deze feiten is ook het pecuniaire aspect van de bestraffing van belang. Hoge geldboetes en de verbeurdverklaring van de gerealiseerde vermogensvoordelen kunnen drugdealers aanzetten in de toekomst hun gedrag te wijzigen.
104
DEEL 2: MOTIVATIE VAN DE DOELGROEP
105
Seminarienamiddag omtrent de drugproblematiek 20 april 2007
MOTIVATIE VAN DE DOELGROEP
13.00u
Onthaal en koffie
13.30u
Hoe betrokkenen motiveren tot drugpreventie? Katrien Goossens
14.00u
14.30u
Drugpreventiewerkster stad Leuven
De lokale politie en druggebruikers Hugo Smet
Inspecteur politiezone AMOW (Asse, Merchtem, Opwijk, Wemmel)
Johan Van Gucht
Hoofdinspecteur politiezone AMOW
Evolutie van het cliënteel in de hulpverlening Paul Van Deun
Directeur van De Spiegel te Lovenjoel en Ambulante Drugzorg De Spiegel te Asse
15.00u
Koffiepauze
15.20u
Het drugcliënteel onder voorwaarden
15.50u
Mieke Cox
Vertegenwoordigster van Justitiehuis Brussel
Marjan Baeyens
Vertegenwoordigster van Justitiehuis Brussel
Kritische beschouwingen van op de kade Prof. Dr. Em. Joris Casselman
K.U.Leuven
106
1
Hoe betrokkenen motiveren tot drugpreventie?
Katrien Goossens, preventiewerkster stad Leuven
1.1
Inleiding
In mijn uiteenzetting zal ik trachten aan te geven hoe onze preventiedienst de betrokken doelgroepen tracht te motiveren tot drugpreventie. Eerst geef ik voor de duidelijkheid enkele definities:
Betrokkenen bij dit proces zijn:
intermediairen,
lokale actoren die rechtstreeks in contact komen met jongeren,
Bijv.: leerkrachten, jongerenwerkers, cipiers, sociaal assistenten, opvoeders, verpleegkundigen, ook ouders.
Motiveren: (volgens van Dale:) 1 van argumenten voorzien 2 enthousiast maken => begeesteren, enthousiasmeren, iemand warm maken voor iets, opwarmen
Drugpreventie: •
Drugs zijn genotsmiddelen. We richten ons niet alleen op illegale drugs maar op alle bewustzijnsveranderende producten. We vinden niet zozeer het product op zich belangrijk, wel de functie die druggebruik heeft ten aanzien van de persoon. Het al dan niet toegelaten zijn van een product is hierbij van ondergeschikt belang.
•
Preventie betekent voor ons werken op lange termijn. We willen een bewustwordingsproces bevorderen en vaardigheden aanleren om verstandig te leren omgaan met genotsmiddelen. Dat is een werk van lange adem waarvan de effecten niet van vandaag op morgen zichtbaar zijn.
In Leuven bestaat het project Drugpreventie sedert 1993. Omwille van onze positie binnen de Leuvense politie werken we vanuit een veiligheidsperspectief. Nochtans zijn we van mening dat gebruik ook samenhangt met het algemeen welzijn van mens en maatschappij. We willen de thematiek dus ook ruim bekijken. Niet alleen onze positie binnen de politie bepaalt hoe we te werk gaan. Omwille van het feit dat ons project gefinancierd wordt door het veiligheids- en preventiecontract, nu veiligheids- en preventieplan, moeten we ook werken binnen de krijtlijnen van de Federale Overheid. 107
Sedert 1993 werkt de preventiedienst nauw samen met de Leuvense scholen. Nu nog vormen de scholen een belangrijke actor. Jongeren zijn nu eenmaal op deze manier het makkelijkst bereikbaar (ze lopen niet weg). Andere actoren zoals horeca, kansarmoedewerkingen en ouders worden met wisselend succes benaderd.
De dag van vandaag ressorteert ‘drugpreventie’ of 'druggerelateerde maatschappelijke overlast' onder het project risicogedrag bij jongeren. Het is onze taak om in te spelen op maatschappelijke evoluties én op lokale noden. Vandaar dat momenteel ook veel aandacht wordt besteed aan het thema ‘geweld’.
1.2
Eerste uitdaging: we moeten de problematiek ten gronde aanpakken en werken op lange termijn
Ondanks de algemene wetenschap dat drugs op één of andere manier tot de leefwereld van jongeren behoren, is het niet altijd makkelijk om actoren te overtuigen om het probleem ten gronde aan te pakken.
Een voorbeeld:
De Leuvense preventiewerkers hebben goede contacten met zowel basis- als secundaire scholen. Jaarlijks is er overleg met directies en regelmatig worden de preventiewerkers geconsulteerd om projecten, lessen en werkgroepen rond drugpreventie op te zetten. Leuvense scholen zijn overtuigd van het belang van brede drugpreventie. Het blijft niet bij één enkele les met productinfo, brandjes blussen bij problemen of éénmalige initiatieven, een klacht die we vaak horen van collega’s preventiewerkers. Ook initiatieven als “leefsleutels”, waarbij primair preventief gewerkt wordt rond sociale en emotionele vaardigheden bij kinderen en jongeren, zijn in Leuven in trek.
In Leuven gaan we in de mate van het mogelijke ook in op ‘losstaande’ vragen. We hebben op die manier een instap in de school. We proberen scholen druppelsgewijs te motiveren tot het uitwerken van een drugbeleid op school (DOS). Eén project of één actiedag zal immers geen invloed hebben op de complexe drugproblematiek en op het gedrag van leerlingen. Het lijkt logisch dat scholen een plan uitwerken met een preventieprogramma over meerdere jaren heen. Een degelijk drugbeleid op school betekent ook vorming op het niveau van alle betrokken intermediairen. Hierbij moet ook aandacht besteed worden aan het schoolklimaat. Tot slot moet een school uittekenen welke interventie ze zal voorzien bij het detecteren van druggebruik. Het is belangrijk dat een school naast sanctionerende maatregelen voor gebruikers ook een begeleidende
108
component voorziet: duidelijke afspraken inzake signalering, begeleiding, doorverwijzing en opvolging en het informeren van de ouders.
Preventieve acties uitvoeren betekent ook werken op lange termijn. We willen een bewustwordingsproces bevorderen en vaardigheden aanleren om verstandig te leren omgaan met genotsmiddelen. Dat is een werk van lange adem waarvan de effecten niet van vandaag op morgen zichtbaar zijn.
Zo’n proces vergt een hele investering van scholen of van andere actoren, en dit op verschillende niveaus. Ik hoef u niet te vertellen dat het niet evident is ze hiertoe te bewegen.
1.3
Tweede uitdaging : drugpreventie moet sexy zijn
We merken dat het belangrijk is om regelmatig met nieuw en aantrekkelijk materiaal voor de dag te komen. Preventiewerkers kunnen op het vlak van marketing veel leren van drugsproducenten. Om dit te verduidelijken haal ik het project DiZzy aan. DiZzy (Drugproject in de zesde klas) is een project dat uitgewerkt werd door het Provinciaal Platform Middelengebruik. Het is een specifieke methodiek om in het zesde leerjaar van het basisonderwijs te praten over drugs. Het pakket omvat een aanbod voor leerlingen, leerkrachten én ouders. Het materiaal werd in Leuven bekendgemaakt begin dit schooljaar en kende een groot succes.
In marketingtermen heeft het project veel mee. Ik situeer in de terminologie van de *
“marketingmix” .
-
de prijs: het lespakket wordt gratis uitgedeeld aan leerkrachten van het zesde leerjaar.
-
het product: Het product is nieuw. Voordien bestond er nauwelijks materiaal om in het zesde leerjaar rond drugs te werken. Bovendien is het pakket aantrekkelijk, de tijd van
*
De marketingmix: 4 P’s
"Product" is alles wat op een markt aangeboden kan worden om in behoeften van klanten te voorzien. Het kan gaan om tastbare producten, diensten, ideeën en concepten. Het product is vaak verbonden aan een merknaam. "Prijs" is de vergoeding die voor een product of dienst wordt gevraagd. De vergoeding kan verschillende vormen aannemen (aanschafprijs, abonnement, betaling in natura, etc.) en is een belangrijke variabele in de marketingmix. "Plaats" gaat over alle activiteiten om een product beschikbaar te stellen aan een doelgroep. Vaak gaat het om de distributie. Een koper moet eenvoudig toegang hebben tot het product en daarnaast moet het distributieproces bij voorkeur efficiënt verlopen. "Promotie" betreft de communicatie om het product of de dienst onder de aandacht te brengen van de doelgroep. Het gaat er daarbij om dat elke stap uit het beslissingsproces op de juiste manier ondersteund worden. Vorm en inhoud van de communicatie kunnen daarom per fase variëren.
109
gekopieerde oefeningen is voorbij. Bovendien komen de preventiewerkers het product zelf voorstellen in de klas. Leerkrachten kunnen het op zich laten afkomen zonder er al te veel moeite, opzoekwerk, enz. voor te moeten doen. -
de promotie: zowel provincie als de preventiedienst maakten werk van de promotie. Het pakket kreeg aandacht in de pers; de provincie wijdde er een onderdeel van een studiedag aan. De Leuvense preventiedienst organiseerde een overleg met schooldirecties waar het pakket onder meer op de agenda stond, er werd een bekendmakingsbrief gelanceerd, … . In Leuven hebben de preventiewerkers het voordeel dat de wijkagenten in de verschillende Leuvense scholen via het project 'klasadoptie' zeer goede contacten hebben. Ook via deze agenten werd het pakket bekendgemaakt.
-
de plaats, beter gezegd “placement”, betreft de manier waarop het product beschikbaar wordt gesteld voor de doelgroep. De pakketten worden verdeeld door de preventiedienst. Beide preventiewerkers bieden ze bij hun veelvuldige contacten met scholen aan. De preventiewerkers proberen zeer flexibel met scholen te werken. Scholen bepalen grotendeels zelf wanneer ze op het aanbod ingaan, welke lesuren ingevuld worden. Preventiewerkers gaan ook zelf ter plaatse met het lespakket.
“Sexy” betekent voor ons dus niet dat we met choquerend materiaal komen, à la Baucourt, wél dat we met aantrekkelijke pakketten trachten te werken en de marketingmix proberen te optimaliseren.
1.4
Derde uitdaging: flexibiliteit
Enerzijds is het een gegeven dat er regelmatig verschuivingen zijn qua gebruik en de daarmee samenhangende factoren. Zowel de producten als de leefwereld van jongeren zijn aan voortdurende
veranderingen
onderhevig.
We
willen
onze
werking
aanpassen
aan
de
maatschappelijke ontwikkelingen.
Anderzijds haalden we hierboven al aan dat het belangrijk is aantrekkelijke, en dus indien nodig nieuwe projecten voor te schotelen. Het is noodzakelijk om ook ruimte te laten voor eigen accenten, dat wil zeggen, we moeten de mogelijkheid laten bestaan om in te spelen op vragen/behoeften van de bevolking.
Als voorbeeld haal ik het Leuvense project rond de alcohol- en drugproblematiek in de Leuvense horeca aan. Ter voorbereiding van het project werden enquêtes afgenomen onder een aantal Leuvense horecazaken. Op die manier komen we te weten wat er leeft bij uitbaters, tappers en wat hun specifieke noden zijn. Ons uiteindelijk aanbod was niet alleen een afspiegeling ervan, maar werd ook uitgewerkt op maat van de cursisten, zo aantrekkelijk en levendig mogelijk. We werkten 110
in samenwerking met Horeca Leuven, VAD en de spoedgevallendienst in Stuyvenberg. Om alles levendig te maken, trokken we acteurs aan die levendige situaties in scène zetten waarop cursisten konden reageren.
Deze uitdaging is misschien nog wel de moeilijkste. Door beperkte mankracht en middelen én door het feit dat we op zeer lange termijn moeten plannen, is het niet evident om “flexibel” te zijn.
1.5
Vierde uitdaging: een goede samenwerking met andere lokale actoren
We zijn ervan overtuigd dat gebruik - en daarmee samenhangend het ontstaan van problemen beïnvloed wordt door drie verschillende factoren: mens (de gebruiker), milieu (de sociale omstandigheden) en middel (de drug zelf) en dat we ons dus zo breed mogelijk op deze factoren moeten richten. Bovendien grijpt de drugproblematiek in op alle levensdomeinen. Daarom willen we samenwerken met zoveel mogelijk relevante partners uit alle sectoren. We focussen ons dus niet alleen op drugspecifieke diensten en instellingen maar ook op andere diensten zoals OCMW, Jeugddienst, wijkontwikkeling, JAC, CLB, …
In Leuven hebben we in 2003 een stuurgroep opgericht waarin al deze partners vertegenwoordigd waren. Aanvankelijk was deze stuurgroep een doeltreffende vergadering waar informatie, leemtes, sterktes werden uitgewisseld. Na verloop van tijd echter haakten deelnemers af, was de meerwaarde van de vergadering zoek en gingen we op zoek naar andere werkvormen.
De dag van vandaag vergaderen we in ‘petit comité’. Voor de ruimere groep organiseren we jaarlijks een aantrekkelijke activiteit (vorming, drugsweg…). Bovendien werken we wisselend met andere actoren projecten op maat uit. We blijven uitdrukkelijk geloven in het belang van deze contacten.
1.6
Besluit
Om de doelgroep te motiveren als het gaat om drugpreventie moeten we volgens mijn persoonlijke overtuiging rekening houden met :
het belang van positief denken en het geloof om uitdagingen aan te gaan;
het gegeven van weinig middelen en mankracht om aan drugpreventie te doen, wat maakt dat we over weinig beweegruimte beschikken;
het belang van strategisch denken en werken – en dit over de vier genoemde uitdagingen heen, waarbij we duidelijke doelstellingen volgens het SMART-principe moeten formuleren; dan pas kunnen we andere mensen hiertoe motiveren. 111
2
De lokale politie en de problematiek van druggebruikers
Hugo Smet, inspecteur en Johan Van Gucht, hoofdinspecteur politiezone AMOW (Asse, Merchtem, Opwijk en Wemmel)
De sprekers beklemtonen dat de uiteenzetting inhoudelijk enkel van toepassing is op hun politiezone, de PZ AMOW. Mogelijk zijn er andere praktijken en resultaten in de andere politiezones uit Vlaams-Brabant. Het is dus een lokaal verhaal.
2.1
Correcte inschatting van het probleem
Drugsproblemen zijn vaak gelinkt aan andere misdrijven zoals geweldsdelicten en delicten die onder de algemene noemer ‘kleine criminaliteit’ worden gebracht.
Het beschikbaar cijfermateriaal is moeilijk interpreteerbaar omdat misdrijven dikwijls onder de zwaarste noemer worden geregistreerd. Bijvoorbeeld: een diefstal met geweld gepleegd door een druggebruiker onder invloed wordt geregistreerd als diefstal met geweld. De drugproblematiek is in het cijfermateriaal niet terug te vinden, want het wordt niet geregistreerd. Vandaar dat exact ‘gefilterde’ cijfermateriaal moeilijk te bekomen is.
Drugs is voor PZ AMOW niet weerhouden als prioriteit in het zonaal veiligheidsplan. Dit houdt in de praktijk in dat aan dit fenomeen door de lokale politie: Î minder aandacht wordt geschonken; Î er daardoor minder vaststellingen zijn en dus minder registraties; Î dit geeft een vertekend beeld van het probleem; Î (vicieuze cirkel).
Er zijn enkele cijfergegevens van de politiezone met betrekking tot drugdossiers. Het betreft meestal dossiers van minderjarigen.
112
Asse
2002
2003
2004
2005
2006
Totaal
softdrugs
9
16
16
5
7
53
harddrugs
1
3
4
6
2
16
Totaal
10
19
20
11
9
69
Merchtem
2002
2003
2004
2005
2006
Totaal
softdrugs
4
3
1
1
9
18
harddrugs
0
0
3
0
11
14
Totaal
4
3
4
1
20
32
Opwijk
2002
2003
2004
2005
2006
Totaal
softdrugs
3
0
1
0
6
10
harddrugs
1
0
0
0
1
2
Totaal
4
0
1
0
7
12
wemmel
2002
2003
2004
2005
2006
Totaal
softdrugs
3
7
0
4
1
15
harddrugs
0
0
0
2
0
2
Totaal
3
7
0
6
1
17
2.2
Knelpunten
De lokale politie ondervindt de meest acute ‘problemen’ tijdens de nacht en het weekend omdat zij op die momenten geconfronteerd wordt met de afwezigheid van beschikbaarheid van hulpverlenende diensten. Op dat moment is er enkel de mogelijkheid om een beroep te doen op de spoeddienst of op de psychiatrische afdeling van het regionale ziekenhuis. Hetzelfde probleem stelt zich voor eventuele crisisopvang van een druggebruiker. Regionaal is er enkel het ambulant centrum van ‘De Spiegel’ in Asse. De financiële beslommeringen en het niet in orde zijn met allerlei instanties (bvb. ziekenkas ….) zijn soms belemmeringen voor ‘gemotiveerde’ druggebruiker om in therapie te gaan. ('laat maar waaien' mentaliteit) Kennis van sociale kaart en diensten is vaak ontoereikend bij jongere collega’s. Meer kennis is nodig om naar de correcte dienst te kunnen doorverwijzen. Hier moet intern aan worden gewerkt. Momenteel is geen gestructureerde dienst binnen de PZ AMOW aanwezig. Naar de toekomst komt hierin verandering (aanwerving hoofdinspecteur). Nu worden deze problemen ondervangen door intern contact op te nemen met de slachtofferbejegenaar voor eventuele doorverwijzing. 113
De ‘taak van politie’ is bij de hulpdiensten minder gekend. Hier speelt de factor ‘wie kent wie’, kennis van de lokale partners een grote rol.
De politie ondervindt weinig voldoening bij doorverwijzing bij gebrek aan concrete feedback, tenzij door betrokkene zelf. Het ligt bijzonder gevoelig om samen te werken en om informatie uit te wisselen wegens het beroepsgeheim.
2.3
Opdracht politie
In het kort komt de rol van de politie op het volgende neer: • het vaststellen van een probleem en het opstellen van een proces-verbaal; • het overmaken aan een bevoegde instantie en de overheid; • specifiek voor inbreuken op drugwetgeving eventueel het verwittigen van de lokale overheid met oog op sluiting van het café of de dancing; • informatieverstrekking aan hulpvragers en het bezorgen van de coördinaten van hulpverleningscentra (brochure slachtofferzorg); • eerste beperkte doorverwijzing (meestal naar het Groot Eiland te Brussel). Inzake drugproblematiek biedt de PZ AMOW nog drugpreventie aan in scholen via het MEGAproject en ook op vraag van derden (gemeente, scholen, jeugdverenigingen, …). De discussie over het feit of drugpreventie door de politie moet of mag worden gegeven, laten de sprekers in het midden. Feit is dat er wordt ingegaan op de vraag in functie van wat er bestaat of niet bestaat. Die keuze wordt gemaakt door de korpschef in overleg met de zonale veiligheidsraad.
2.4
Verwachtingen
Om als lokale politie goed te kunnen optreden, moet er een duidelijke wetgeving zijn. Dit ontbreekt op het vlak van de drugproblematiek. De wet moet zodanig zijn dat het nadien niet meer nodig is om te corrigeren via omzendbrieven om het op het terrein werkbaar te maken en om verschillen in interpretatie te voorkomen.
Er is nood aan correcte communicatie van deze wetgeving aan de bevolking. Bij de burger leeft het idee dat drugs gelegaliseerd zijn en dus toegelaten. Er is hier grote onduidelijkheid over.
Belangrijk is om duidelijke afspraken te maken tussen de verschillende partners en een goede afbakening van het werkterrein. Een voorbeeld is drugpreventie: wie doet wat? 114
Een betere kennis van elkaar (politie, preventie, hupverlening, parket) en een goede taakomschrijving is nodig. Ieder moet binnen zijn eigen organisatie en structuur werken, maar het is handig en belangrijk als je elkaar persoonlijk kent. Op die manier kunnen de afspraken en doorverwijzingen correcter en vlotter verlopen.
115
3
Evolutie van het cliënteel in de hulpverlening
Paul Van Deun, directeur De Spiegel te Lovenjoel en Ambulante Drugzorg De Spiegel te Asse
3.1
Inleiding
Hoewel al langer hulpverlening aan druggebruikers en drugsverslaafden werd verleend in VlaamsBrabant, is het zinvol om de laatste 10 jaar eens te bekijken. Het aanbod en de verscheidenheid van de drugshulpverlening is sterk toegenomen, de spreiding van het aanbod over de provincie is een andere zaak. Maar wat is er gebeurd met de druggebruikers? Vanuit de drugshulpverlening kunnen we niet zeggen dat hun aantal zou zijn toegenomen, we hebben geen bevolkingsstudies. Ik ga wel proberen om aan de hand van de geregistreerde kenmerken van drugsgebruikers die hulp zochten na te gaan hoe deze kenmerken, leeftijd, geslacht, voorkeursproducten, enz. over de tijd zijn geëvolueerd.
3.2
Evolutie in behandelingsaanbod
Het behandelaanbod in de provincie Vlaams Brabant is de laatste 10 jaar sterk toegenomen. Voor 1997 vonden we druggebruikers terug in de psychiatrische ziekenhuizen (Kortenberg, Bierbeek, Tienen, Grimbergen en Diest) en de algemene ziekenhuizen met een psychiatrische afdeling, en zeker ook met een spoedgevallendienst. Ook de verschillende centra voor geestelijke gezondheidszorg werden met deze problematiek geconfronteerd. Drugsafhankelijkheid is uiteraard maar een variant van de afhankelijkheidsproblematiek die via het alcoholisme zeer goed gekend was. Vanaf 1997 is er vooral meer gespecialiseerde drugshulpverlening bijgekomen, kleinschalig en specifiek voor gebruikers van illegale drugs. De bestaande voorzieningen hebben afdelingen opgericht speciaal voor drugsgebruikers, of personeel daarvoor vrijgesteld, en de aandacht en het aanbod voor ambulante en laagdrempelige hulpverlening is toegenomen. In 1997 heeft De Spiegel zijn afdeling Therapeutische Gemeenschap van Brussel naar Bierbeek verhuisd en uitgebreid met een crisisprogramma voor acute opname. In Asse kwam er de ambulante voorziening van De Spiegel. Enkele jaren later is er uit justitieel welzijnswerk het Mobiel Ambulant team gegroeid met uitsluitend laagdrempelige drugshulpverlening, regionaal gespreid over Leuven, Diest, Tienen, Aarschot en Scherpenheuvel. Later aangevuld met Vilvoorde toen de erkenning er kwam als Medisch Sociaal Opvangcentrum.
116
De kliniek van de broeders Alexianen heeft Pathways opgericht: een aparte afdeling voor minderjarige drugsgebruikers, we zijn dan al 2002. En tenslotte is er het EPSI bijgekomen in Gasthuisberg als gespecialiseerde korte opvang voor patiënten met middelengerelateerde problematiek die zich via spoedgevallen aandienen bij het algemene ziekenhuis. Naast de differentiëring in voorzieningen zijn er ook nieuwe benaderingswijzen geïntroduceerd. De belangrijkste daarvan is de substitutiemethode. Anders dan bij alcoholisme, afhankelijkheid van benzodiazepines en ook andere drugsafhankelijkheden leent de opiaatverslaving zich tot een methode waarbij als behandeling opiaten worden voorgeschreven: methadon en temgesic/ burprenorfine, met de bedoeling de verslaafde te stabiliseren en met psychosociale hulp maatschappelijk te reïntegreren. Dit substitutieaanbod heeft de drugshulpverlening toegankelijker gemaakt. Dit aanbod situeert zich voorlopig enkel binnen de ambulante hulpverlening: De Spiegel-Asse en het Mat-MSOC en bij enkele huisartsen. Residentieel is daar veel weerstand tegen. Met de laagdrempelige hulpverlening is bijzondere aandacht gekomen voor een benadering die als harm-reduction wordt aangeduid: hulpverlening aan mensen die geen ontwenning wensen of wensen het drugsgebruik op te geven. Het beste voorbeeld daarvan is de spuitenruil zoals die door Mat/MSOC wordt georganiseerd.
117
3.3 3.3.1
Cijfers drugsproblematiek Aantallen BAT
Onderstaande tabel van de kliniek van de broeder Alexianen in Tienen geeft aan dat het aantal verslaafden aan illegale drugs gestaag toeneemt, maar dat heeft natuurlijk ook te maken met het creëren van specifieke afdelingen, zoals Pathways in 2001.
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
Alcohol
578
571
523
548
476
481
541
523
402
433
Opiaten
6
5
10
11
15
9
30
18
17
14
Cocaïne
0
2
7
6
4
9
15
12
12
20
Cannabis
7
5
6
3
5
6
20
28
33
14
Amfetamine
4
14
4
2
8
11
8
14
20
7
Medicatie
11
9
8
8
15
14
13
13
21
19
Poly
72
74
59
62
58
69
89
89
55
32
1225
1136
1272
1182
1267
1313
1249
1093
1026
Totaal patiënten 1163
3.3.2
Vergelijken
Cijfers en kenmerken geregistreerd in de diverse behandelingscentra voor drugsverslaafden zijn niet voorhanden. Als ze al beschikbaar zijn, dan zijn het partiële cijfers die moeilijk met elkaar te vergelijken zijn omdat de gebruikte definities van kenmerken niet overeenstemmen. We hebben niet de traditie om elkaar inzicht te geven in de aard van ons cliënteel. Daarom opteer ik ervoor om dieper in te gaan op de gegevens van 2 behandelcentra die wel een congruent registratiesysteem hebben en waartoe ik alle toegang heb: de gegevens van De Spiegel ambulant en residentieel .
118
3.4 3.4.1
Cijfers de Spiegel Methode
3.4.1.1 Dartsregistratie
Darts staat voor Drug Abusers Registration of Treatments System. We hebben deze naam gegeven aan een computerprogramma waarmee we de kenmerken van onze cliënten registreren. In 1987 hebben we hiertoe het initiatief genomen om samen met de Kiem en De Sleutel kenmerken te registreren op conforme wijze en volgens de richtlijnen van de toenmalige Pompidougroup van de raad van Europa. Het betreft de zgn. 'Treatment Demand' gegevens, registratie van hulpvragers. De richtlijnen voor registratie komen nu uit Lissabon, waar op last van de Europese Commissie de EMCDDA deze gegevensverzameling aanstuurt. Tot 2003 werden deze gegevens jaarlijks samengebracht voor gans Vlaanderen en voor alle institutionele zorgverstrekkers door de VAD. Daarna heeft de Vlaamse Administratie dat uit handen genomen met de bedoeling het zelf te doen. Helaas zonder resultaat. Momenteel probeert de Federale Administratie Volksgezondheid deze gegevensverzameling zowel voor Vlaanderen als voor Wallonië opnieuw te lanceren. Te verwachten is dat men pas weer gegevens van 2008 zal kunnen samenbrengen die dan ten vroegste in 2010 zullen worden gepubliceerd. Binnen de club van de RIZIV-geconventioneerde centra blijven we echter dapper voort registreren en publiceren, ook al heeft de overheid er nog geen interesse voor vertoond of middelen voor beschikbaar gesteld. Van elke drugsgebruiker die een behandeling start worden essentiële kenmerken geregistreerd: leeftijd, geslacht, nationaliteit, verblijfplaats en verwijzer. Ook socio-economische kenmerken als: burgerlijke staat, aantal kinderen, leefsituatie, opleiding, werksituatie en inkomen. En kenmerken over de problematiek: voornaamste producten, toedieningswijze met inbegrip van het spuitgedrag, beginleeftijd, en justitiële situatie.
3.4.1.2 1997-2006
Omdat dit seminarie gaat over 10 jaar overleg preventie-hulpverlening- beheersing, zou het interessant
zijn
om
de
evolutie
te
schetsen
binnen
het
cliënteel
van
de
twee
behandelingsmodaliteiten van de spiegel: ambulant in Asse en residentieel in Lovenjoel. Dat is mogelijk want in de loop van 1997 zijn we met onze therapeutische gemeenschap naar Lovenjoel verhuisd en hebben we een crisisopname geopend. In dat jaar is ook de ambulante drugzorg in Asse gestart. 119
De gegevens over dat startjaar zijn echter zeer beperkt en zouden een poging tot evolutieschetsen foutief beïnvloeden; daarom heb ik voor de voorstelling van de evolutie in de kenmerken van de populatie die een beroep doet op de drugshulpverlening, het jaar 1997 laten vallen en bekijken we dus een periode van 9 jaar: 1998 tot en met 2006. Deze tijdspanne heeft het voordeel dat het mooi in 3 kan worden gedeeld om een vergelijking te kunnen maken. In het ambulante programma zijn in 9 jaar 976 behandelperiodes gestart waarover kenmerken zijn geregistreerd, en residentieel gaat het over 1127 behandelingen. Het gaat niet over unieke cliënten omdat op een periode van 9 jaar sommige mensen meerdere behandelingen hebben gevolgd, wat eigen is aan de problematiek.
3.4.2
Resultaten
Mijn opzet is om aan de hand van deze gegevensanalyse de vraag te beantwoorden of er een evolutie is te vinden in de kenmerken van de populatie die zich aanmeldt bij de drugshulpverlening. Wat verandert er bij onze cliënten? Wat moet misschien veranderen bij de hulpverlening?
3.4.2.1 Basisstatistieken Geslacht Het percentage vrouwen in behandeling is erg laag: residentieel tussen 6 en 18% en ambulant tussen 14 en 22%. Over de laatste 9 jaar zien we daar geen trends naar verandering. Geslechtsverdeling Residentieel 100% 90% 80% 70% 60% vrouw
50%
man
40% 30% 20% 10% 0% 1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
120
2005
2006
Geslachtsverdeling Ambulant 100% 90% 80% 70% 60% vrouw
50%
man
40% 30% 20% 10% 0% 1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
Leeftijd start behandeling De gemiddelde leeftijd bij de start van een behandeling in de residentiële afdelingen is 25,4 jaar. Deze gemiddelde leeftijd schommelt van jaar tot jaar, tussen 24,4 en 26,8. De trendlijn stijgt licht, maar geeft aan dat de stijging niet significant is en geen prognose inhoudt naar de toekomst. Ook voor het ambulante cliënteel zit er geen significante verandering in over de periode van 9 jaar. De gemiddelde startleeftijd is 24,2 jaar, gemiddeld een jaar jonger dan in de residentiële afdelingen. De gemiddelde leeftijd schommelt daar per jaar tussen 23,2 en 25,4.
Gemiddelde leeftijd bij start behandeling 28,0 26,0 24,0 22,0 20,0
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
Residentieel N=1172
24,9
24,6
25,9
26,2
24,4
26,8
25,4
25,1
25,6
Ambulant N=976
23,3
25,1
24,3
25,2
23,3
24,6
23,2
23,5
25,4
Residentieel N=1172
Ambulant N=976
Lineair (Ambulant N=976)
Lineair (Residentieel N=1172)
121
Beginleeftijd drugsgebruik De trendlijn die de verschillen tussen de verschillende jaren wegvlakt, geeft aan dat de gemiddelde beginleeftijd van het drugsgebruik gelijk blijft bij de ambulante cliënten, maar daalt bij de residentiële populatie. Op 9 jaar tijd is de gemiddelde beginleeftijd van het drugsgebruik met ongeveer een jaar gedaald.
Gemiddelde beginleeftijd drugsgebruik 20,0 18,0 16,0 14,0 12,0 1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
Ambulant X=16,2
Residentieel X=15,2
Lineair (Ambulant X=16,2)
Lineair (Residentieel X=15,2)
Product Als mensen om een behandeling vragen dan komt al snel ter sprake welk product de problemen veroorzaakt. Dat wordt als 'voornaamste' product geregistreerd. De meeste mensen hebben echter problemen met meerdere producten, meestal zijn ze ook verslaafd roker, en een aantal gokt. Het typeren van cliënten volgens hun voornaamste product doet dus afbreuk aan de complexe werkelijkheid. Toch blijven Treatment Demand Indicatoren vaak over één product spreken. Bij het residentiële programma zien we weinig evolutie: 40% komt binnen met een heroïneprobleem, en evenveel met cocaïne of amfetamine als voornaamste drug. Een kleine 10% heeft problemen met cannabis. In het ambulante programma neemt het aantal heroïnegebruikers toe, ten nadele van het aantal cannabisverslaafden, maar de evolutie is niet spectaculair. Ongeveer één derde heeft een heroïneafhankelijkheid, één derde een stimulantiaprobleem en één derde is verslaafd aan cannabis.
122
Voornaamste Product Residentieel 180 160 140 120
Alcohol Cannabis
100 Aantal
Benzodiazepines
80
Stimulantia 60
Opiaten
40 20 0
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
Voornaamste Product Ambulant 160 140 120
Alcohol Cannabis
100 Aantal
80 60
Benzodiazepines Stimulantia
40
Opiaten
20 0 1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
Inkomen Als indicator van de sociaaleconomische situatie van de hulpzoekers hebben we de 'bron van inkomsten' gekozen. Men kan leven van inkomsten uit arbeid, van vervangingsinkomsten (i.v.m. werkloosheid, i.v.m. ziekteverzekering of van het OCMW) of men kan ten laste zijn van ouders of partner. Doorgaans vinden we ook ongeveer 20% van onze cliënten die geen inkomsten hebben. Waarvan leven zij dan? Zij doen hun spaargeld op of leven van niet legale activiteiten: zwartwerk, dealen, diefstallen of prostitutie. Zowel residentieel als ambulant zien we een toename van de inkomsten uit reguliere arbeid. Het aantal vervangingsinkomsten bij drugsverslaafden neemt lichtjes af. Maar het aantal cliënten dat geen 'legaal' en regulier inkomen heeft neemt toe!
123
Inkomen Residentieel 100% 90% 80% 70% 60%
geen/andere Sociale Zekerheid
50%
partner/familie beroepsactiviteit
40% 30% 20% 10% 0% 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
Inkomensbron Ambulant
100%
80%
60%
geen/ andere Sociale zekerheid Partner/ familie Beroepsactiviteit
40%
20%
0% 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
Herkomst Waar komen onze cliënten vandaan? Voor de residentiële centra in Lovenjoel is het begrijpelijk dat de cliënten van over heel Vlaanderen komen, niet uitsluitend uit Vlaams-Brabant waarin de centra gelegen zijn. Opvallend is echter dat de grootste groep uit de provincie Antwerpen komt. Dat was zo in 1998, dat is nog steeds het geval. Het aandeel uit het Leuvens arrondissement verkleint, terwijl Oost-Vlaanderen toeneemt. Voor de ambulante vestiging is het vanzelfsprekend dat de cliënten van minder ver komen, vermits ze wekelijks één of meerdere keren op gesprek komen. 50% komt uit het arrondissement waarin Asse gelegen is. Wat opvalt over de tijd is dat de Brusselaars wegblijven. Dat heeft uiteraard te maken met het feit dat we tot 2002 een antenne in Brussel hadden. Maar meer opvallend is het hoge aantal Oost- Vlamingen uit de streek van Aalst en Dendermonde die naar Asse afzakken voor behandeling. In 2005 waren zij goed voor 40% van het aantal gestarte behandelingen. 124
Verblijfplaats Residentieel 100% 90% Oost Vlaanderen
80%
West Vlaanderen 70%
Henegouwen
60%
Namen
50%
Luik Limburg
40%
Arr. Leuven
30%
Antwerpen
20%
Arr. Halle Vilvoorde Gewest Brussel
10% 0% 1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
Verblijfplaats Ambulant 100% 90% 80% Oost Vlaanderen 70%
West Vlaanderen
60%
Henegouwen
50%
Arr. Leuven Antwerpen
40%
Arr. Halle Vilvoorde
30%
Waals Brabant
20%
Gewest Brussel
10% 0% 1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
Justitie Wat de relatie met justitie betreft leveren de globale overzichten interessant materiaal. Een minderheid van de verwijzingen naar de gespecialiseerde drugshulpverlening komt uit justitiële hoek. Dat kan zijn: de advocatuur, de PSD van een gevangenis, de probatie- of andere diensten uit het justitiehuis, de jeugdrechtbank of comité, enz. Soms verwijst politie rechtstreeks naar de hulpverlening. De gegevens tonen aan dat, zeker voor de residentiële afdelingen, deze aantallen dalen. Van 18% in 1998 naar 5% in 2006. In de ambulante afdeling liggen deze percentages hoger: ongeveer 26% in 1998 naar 14% in 2006. De grafiek geeft aan dat het van 2000 tot 2003 nog lager lag, maar dat het aantal verwijzingen sindsdien terug stijgt.
125
Verwijzing uit Justitie? Residentieel 100% 90% 80% 70% 60% ja
50%
neen
40% 30% 20% 10% 0% 1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
Verwijzing uit Justitie? Ambulant 100% 90% 80% 70% 60% ja
50%
neen
40% 30% 20% 10% 0% 1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
3.4.2.2 Leeftijdspreiding
Wanneer we een overzichtstabel tonen van drugsgebruik, gemiddelde leeftijd, inkomen, enz. van het hulpzoekend cliënteel dan zijn de evoluties erg gering. We kunnen nauwelijks van trends spreken omdat de schommelingen van jaar tot jaar aanzienlijk zijn. Mogelijk wordt dat veroorzaakt door het op één hoop gooien van alle drugsgebruikers, heroïnomanen en cannabisgebruikers, enz. Als we wat specifieker kijken dan vallen er wel trends te ontdekken. We geven als voorbeeld de leeftijdsverdeling van heroïne en cocaïnegebruikers, zowel ambulant als residentieel, waarbij we telkens 3 jaar samennemen om jaarschommelingen te compenseren: periode 1: 1998 t/m 2000, periode 2 van 2001 t/m 2003 en periode 3 van 2004 t/m 2006. Dan valt het duidelijk op dat er naarmate de tijd vordert duidelijk meer jonge gebruikers zich aanmelden voor een behandeling. 126
Leeftijdspreiding Heroïnegebruikers Residentieel 50 45 40 35 30
1998-2000
25
2001-2003
20
2004-2006
15 10 5 0 -18
18-20
21-23
24-26
27-29
30-32
33-35
36-38
39+
Leeftijdspreiding Heroïne Ambulant 35 30 25 1998-2000
20
2001-2003 15
2004-2006
10 5 0 -18
18-20
21-23
24-26
27-29
30-32
33-35
36+
Leeftijdspreiding Cocaïnegebruikers Residentieel 25
20
15
1998-2000 2001-2003 2004-2006
10
5
0 -18
18-20
21-23
24-26
27-29
30-32
33-35
127
36-38
39+
Leeftijdspreiding Cocaïne Ambulant 16 14 12 10 1998-2000 8
2001-2003 2004-2006
6 4 2 0 -18
18-20
21-23
24-26
27-29
30-32
33-35
36-38
38+
3.4.2.3 Combinatiegebruik
We weten dat ongeveer 70% van ons cliënteel meerdere producten dusdanig gebruiken dat ze een afhankelijkheid hebben ontwikkeld ten aanzien van die verschillende producten. Het is daarom interessant om na te gaan hoe het combineren van producten over de tijd evolueert. Met combinatie bedoelen we niet het gelijktijdig gebruiken zoals bv. speedball, heroïne en cocaïne samen inspuiten. Toch is het zo dat vaak beide producten werkzaam zijn in het lichaam: men is onder invloed van heroïne én men steekt een joint op, of omgekeerd. We bekijken daarom de combinatie van heroïne met andere producten en de combinatie van cannabis met andere producten. Daarbij vertrekken we dus van de cliënten die als aanmeldingsklacht heroïne hebben en we gaan na welke producten ze als tweede probleemdrug opgeven. Onderstaande tabellen tonen de percentages in de periode 1998-2000 en vergelijken die met de periode 2004-2006. Hetzelfde deden we voor de cliënten die als aanmeldingsklacht cannabis hebben. De heroïnegebruikers van residentieel en ambulant vertonen dezelfde trends over de tijd:
128
Combinatiegebruik Heroïne Residentieel
met Alcohol
met Cannabis
met Cocaïne
met Stimulantia 0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
percentage
04-'06 N=152
98-'00 N= 145
Combinatiegebruik Heroïne Ambulant
met Alcohol
met Cannabis
met Cocaïne
met Stimulantia 0%
10%
20%
04-'06 N=129
30%
40%
50%
60%
98-'00 N=64
Het combinatiegebruik van heroïne met cannabis als tweede verslavende drug gaat in stijgende lijn. Dat heeft voor gevolg dat in de meest recente periode, 30 tot 50% van de heroïneverslaafden ook verslaafd zijn aan cannabis. De combinatie met cocaïne of andere stimulantia daalt daarentegen. Vermits er een grote invloed is van de perceptie door de cliënt bij het klasseren van een bepaald product als 2e of zelfs 3e probleemdrug, zou dat ook kunnen betekenen dat de heroïnomanen cannabis nu meer als verslavend zien dan vroeger en denken minder problemen te zullen ondervinden bij het stoppen met cocaïne of amfetaminegebruik. Bij cannabis zien we een disparaat beeld tussen de ambulante populatie en de residentiële populatie.
129
Combinatiegebruik Cannabis Residentieel
met Alcohol
met Stimulantia
met Cocaïne
met Heroïne 0%
5%
10%
15%
04-'06 N=36
20%
25%
30%
35%
40%
98-'00 N=24
Combinatiegebruik Cannabis Ambulant
met Alcohol met Stimulantia met Cocaïne met Heroïne 0%
5%
10%
04-'06 N=81
15%
20%
25%
30%
35%
98-'00 N=112
De laatste drie jaar zouden de cannabisverslaafden die zich bij ons aanmelden minder vaak amfetamine of heroïne met cannabis gecombineerd hebben maar wel meer cocaïne en alcohol. Residentieel zien we wel een stijging in het combineren van cannabis met heroïne, doch de aantallen zijn daar betrekkelijk klein zodat het over respectievelijk 1 en 2 individuen gaat, wat aan het toeval kan worden gewijd.
3.4.2.4 Conclusies
Een vluchtig onderzoek van de gegevens uniform verzameld in de drie afdelingen van vzw De Spiegel toont aan dat er niet zo veel evolutie zit in een periode van 9 jaar tussen 1998 en 2006. De geslachtsverdeling blijft plusminus gelijk: gemiddeld tussen 12 en 18% vrouwen. 130
De evolutie in leeftijd bij aanmelding schommelt van jaar tot jaar rond de 24 in het ambulante en de 25 in het residentiële. De gemiddelde beginleeftijd waarop drugs werden gebruik heeft enkel bij de residentiële populatie de neiging enigszins te dalen. De gemiddelde beginleeftijd zit tussen 15 en 16 jaar. Op het vlak van het 'voornaamste' product zien we geen beduidende evolutie bij de hulpvragers. Enkel in de ambulante afdeling zien we een stijging van de opiaatverslaafden. Het aantal dat een inkomen heeft of had uit reguliere arbeid bij de start van een behandeling neemt toe over de tijd. Het aantal vervangingsinkomens daalt. Dat is een gunstige evolutie. Maar het aantal cliënten dat geen, of geen legaal inkomen heeft, stijgt eveneens lichtjes. Is er een nieuwe marginalisering? De herkomst van de cliënten blijft gelijk, gespreid over de wijde omgeving van het centrum in Asse of over gans Vlaanderen voor de residentiële vestiging. Ambulant zien we wel een stijging van cliënten die uit Oost-Vlaanderen komen. Het aantal justitiële verwijzingen neigt te dalen over de tijd, en dat enkel in het residentiële gedeelte. Meer in detail valt het op dat in de laatste 3 jaar het aantal min 18-jarige cliënten met een afhankelijkheid aan harddrugs zoals heroïne en cocaïne is gestegen. Men ziet meer heroïneverslaafden met een cannabisafhankelijkheid en minder met een cocaïne- of amfetamine-afhankelijkheid dan vroeger. De combinatie van cannabisafhankelijkheid met ook alcoholafhankelijkheid stijgt.
131
4
Het drugcliënteel onder voorwaarden
Mieke Cox en en Marjan Baeyens, Justitiehuis Brussel
De justitieassistenten van het Justitiehuis Brussel, Marjan Baeyens en Mieke Cox, informeren de deelnemers over de sector daderbegeleiding binnen het Justitiehuis.
4.1
Korte schets van de verschillende diensten van het Justitiehuis
1. Slachtofferonthaal -
Slachtofferonthaal: informatie & bijstand
-
Doorverwijzing
-
Sensibilisering parketten en rechtbanken
-
Signaleren van slachtofferproblemen tijdens gerechtelijke procedure
2. Burgerrechtelijk luik Sociaal onderzoek in kader van: 1. gezamenlijke uitoefening ouderlijk gezag 2. recht op persoonlijk contact met kind 3. Eerstelijnswerk: -
Voor iedereen
-
Problemen die gelinkt kunnen worden aan de opdrachten van justitiehuis
-
Verstrekken van informatie
-
Doorverwijzing indien nodig Voor vragen van juridische aard: permanentie van advocaten
4. Het strafrechtelijke luik A) Bemiddeling in strafzaken -
conflictsituatie herstellen zonder rechter
-
overeenkomst dader-slachtoffer - procureur des Konings
-
dader-slachtoffer
bemiddeling,
geneeskundige
behandeling
of
therapie,
dienstverlening en/of vorming -
justitieassistent staat de procureur bij, bij concrete uitwerking van de verschillende fasen
B) Strafrechtelijke opdrachten (I) -
toezicht op en begeleiding van verdachte/veroordeelde die vrij is onder bepaalde voorwaarden 132
-
gerechtelijke autoriteiten informeren
-
rechtsonderhorige motiveren om actief deel te nemen aan opgelegde justitiële begeleiding
B1) Vrijlating onder voorwaarden -
alternatief voor voorlopige hechtenis
-
max. 3 maanden (ev. verlengd)
B2) Probatie -
voorwaarden verbonden aan opschorting of uitstel
-
min. 1 jaar en max. 5 jaren
-
justitieassistent rapporteert aan probatiecommissie
B3) De autonome werkstraf
B4) Voorwaardelijke invrijheidsstelling -
gevangenisstraf van meer dan 3 jaar en 1/3 uitgezeten
-
reclassering voorbereid
-
Strafuitvoeringsrechtbank
-
voorwaarden op maat van de cliënt
-
voorwaarde: verplichte maatschappelijke begeleiding door justitieassistent
B5) Voorlopige invrijheidsstelling -
max. 3 jaar gevangenisstraf en 1/3 uitgezeten
-
geen tegenindicaties
B6) Interneringontoerekeningsvatbaar op moment van de feiten en nu nog -
onbepaalde duur
-
Commissie Bescherming Maatschappij
-
voorwaarden op maat van de cliënt
-
opsluiting, psychiatrische instelling, vrij op proef onder toezicht van justitieassistent
C) Strafrechtelijke opdrachten (II) Maatschappelijke enquête Beknopt voorlichtingsrapport
133
4.2
Algemene voorstelling van de werking binnen de daderbegeleiding
4.2.1
Doelstelling
Binnen de daderbegeleiding wordt vanuit een herstelmodel vertrokken, waarbij er drie belangrijke doestellingen zijn.
4.2.1.1 Schadebeperkend werken Hiermee wordt zowel schade voor de cliënt zelf, als schade voor derde personen (slachtoffers) bedoeld en zowel schade opgelopen door reeds gepleegde feiten, daden of gedrag, als preventief en toekomstgericht.
4.2.1.2 Herstel / reïntegratie De verschillende levensgebieden, de context en omgeving van de cliënt worden besproken. Er wordt onderzocht of er erkende en/of toegeschreven problemen zijn waarvoor de cliënt kan worden doorverwezen of waaraan motivatiegericht wordt gewerkt.
4.2.1.3 Recidivevermindering De feiten en hun context worden met de cliënt besproken. De justitieassistenten willen met de cliënt zoeken naar en werken aan alternatieve oplossingen voor moeilijkheden en situaties die de context uitmaakten van de feiten of die aanleiding kunnen geven tot nieuwe feiten.
4.2.2
Positie begeleider
De begeleider bekleedt verschillende posities: -
Intermediaire functie
-
Justitieassistent • opdrachtgever
-
Gemeenschappelijk doel
Binnen de daderbegeleiding heeft de justitieassistent een intermediaire functie tussen de opdrachtgever (...) en de cliënt. De justitieassistent tracht de verwachtingen van de cliënt te begrijpen en te kaderen vanuit het referentiekader van de cliënt. Verder vertolkt hij de verwachtingen van de opdrachtgever naar de cliënt en helpt hij de cliënt een standpunt in te nemen ten aanzien van de opdrachtgever. De justitieassistent geeft hierbij feedback over de mogelijke gevolgen van de verschillende keuzes of handelingen. Op die manier tracht de justitieassistent te komen tot een gemeenschappelijk doel.
134
4.2.3
Methodisch verloop van de begeleiding
-
dossierstudie
-
rolverklaring + bespreken maatregel en voorwaarden
-
gemeenschappelijk belang
-
onderzoeksfase: (~levensgebieden + delictbespreking) zicht op erkende & toegeschreven problemen;begeleidingsplan = doelstellingen op korte termijn en lange termijn
4.2.4
o
strategie
o
evaluatie
o
eindevaluatie
Omgaan met voorwaarden en verificatie
Het juridisch kader is het uitgangspunt van de begeleiding. Het begeleidingsmandaat haalt de justitieassistent uit de opgelegde voorwaarden van de opdrachtgever aan de cliënt. De voorwaarden worden beschouwd als een werkingsmiddel, een middel om het doel hervalpreventie – herstel – reïntegratie (zoals reeds eerder aangehaald) te bereiken.
We onderscheiden verschillende soorten voorwaarden. -
De begeleiding door de justitieassistente is de basisvoorwaarde.
-
Daarnaast kunnen er gebodsbepalingen en verbodsbepalingen opgelegd worden,
-
Alsook specifieke begeleidingen/behandelingen bij een dienst met een welbepaald omschreven doel.
Alle soorten voorwaarden worden met de cliënt besproken, maar bij verificatie is een onderscheid tussen politionele voorwaarden en begeleidingsvoorwaarden.
Politionele voorwaarden zijn voorwaarden die omschreven zijn als verbodsbepaling die niet door de justitieassistente maar door de lokale overheden dienen geverifieerd worden. Politionele diensten maken hun bevindingen over aan de opdrachtgever die de justitieassistente op de hoogte brengt. Voorbeelden van deze soort voorwaarde: bepaalde plaatsen vermijden, zich onthouden van elk druggebruik, contact met personen uit het drugmilieu vermijden.
Het beheer/opvolgen van de politionele voorwaarden is erop gericht om de draagwijdte van deze voorwaarden met de cliënt te evalueren, hem aan te moedigen en hem te steunen in de stappen die hij zet om ze na te leven. Het gaat er eveneens om om de opdrachtgever te informeren over het standpunt van de cliënt met betrekking tot de voorwaarden (naleving of niet). 135
In dit kader is het niet aan de justitieassistenten om de naleving ervan te verifiëren. Dit dient door de politiediensten te gebeuren. De justitieassistente bespreekt de politionele voorwaarden met de justitiabele en gaat na hoe deze hiermee omgaat. Gemelde overtredingen op deze voorwaarden worden met de justitiabele besproken. Dit wordt steeds in een verslag aan de opdrachtgever gemeld.
Begeleidingsvoorwaarden zijn voorwaarden die actief door de justitieassistenten worden opgevolgd waarvan de verificatiestukken aan de justitieassistenten worden overhandigd. Voorbeelden: het beschikken over werk en dagstructuur, het volgen van een opleiding, het afbetalen van de burgerlijke partij, het volgen van een therapie, ... . Het betreft voorwaarden die deel uitmaken van de reïntegratie van betrokkene. Het zijn voorwaarden die kaderen in de verplichte begeleiding om reïntegratiegericht en schadebeperkend op te treden.
Wat houdt het naleven van de voorwaarden in? Bij het begin van een begeleiding overloopt de justitieassistente de voorwaarden met de cliënt en geeft er betekenis aan. Begrijpt de cliënt van waaruit ze werden opgelegd? Hoe ziet hij de concrete invulling? De justitieassistente geef de cliënt hierover feedback. Indien nodig wordt ondersteuning geboden, info of actieve doorverwijzing. De justitieassistenten maken afspraken rond de verificatie van de voorwaarden en verschaffen duidelijkheid over hun taak bij niet-naleving.
Wijziging van voorwaarden: Afhankelijk van de maatregel bestaat ook de mogelijkheid om een wijziging in de voorwaarden voor te stellen. Enkele situaties als voorbeeld: -
de cliënt verlaat zijn residentiële behandeling en er wordt een ambulante behandeling voorgesteld
-
de doelstellingen in de therapie werden bereikt en de therapie kan beëindigd worden
Een wijziging van de voorwaarden voorstellen aan de opdrachtgever gebeurt pas na uitvoerige bespreking met de cliënt over zijn motieven en na overleg met de betrokken diensten (bv. de behandelaar). De beslissingsbevoegdheid ligt steeds bij de opdrachtgever.
Niet-naleving van de voorwaarden Bij niet-naleving van de voorwaarden wordt dit steeds besproken met de cliënt. Er is aandacht voor zijn verhaal, maar de justitieassistente wijst op het verplichtend karakter en op de mogelijke gevolgen en op de meldingsplicht aan de opdrachtgever. De cliënt blijft uiteraard zelf verantwoordelijk voor de keuzes die hij maakt. 136
In het rapport aan de opdrachtgever gaan we de niet-naleving van de voorwaarden kaderen vanuit de persoon van de cliënt en zijn context (bv.: iemand met een zwaar verslavingsverleden die hervalt: in het rapport wordt aandacht gegeven aan de weg die hij heeft afgelegd).
Samenwerking met vrijwillige hulpverleners Bij cliënten die een voorwaarde hebben tot het volgen van een begeleiding/therapie omwille van zijn druggebruik, gaan we de cliënt het initiatief laten nemen om een stap naar een begeleiding te zetten (wel afhankelijk van zijn zelfredzaamheid). De cliënt moet ook zelf verificatiestukken (attesten) bezorgen aan de justitieassistent. Indien nodig (bij problemen, onduidelijkheden, wijziging of stopzetting van de begeleiding, …) trachten we een driegesprek te organiseren, waarbij de justitieassistent, de cliënt en de hulpverlener samen zitten. Dit is voor ons een zeer werkbare methode om een aantal dingen samen met de cliënt en hulpverlener te bespreken, op een manier die transparant blijft voor de cliënt.
137
DEEL 3: UITSPRAAK VAN HET PROCES: WELKE TOEKOMSTVISIE VOOR DE VOLGENDE 10 JAAR
138
Seminarienamiddag omtrent de drugproblematiek 25 mei 2007 UITSPRAAK VAN HET PROCES: WELKE TOEKOMSTVISIE VOOR DE VOLGENDE 10 JAAR
Een interactie met het publiek. Stellingen en meningen ...
13.00u
Onthaal en koffie
13.30u
Toelichting en inleiding door de moderator
13.40u
Hoe moet het verder met preventieve initiatieven rond middelengebruik? Martine Couvreur
14.05u
Directeur CGG Vlaams-Brabant-Oost
Hoe ziet de ambulante en residentiële hulpverlening de toekomstige werking? Els Santens
Psychiater van de ontwenningsafdeling van de Psychiatrische Kliniek Broeders Alexianen Tienen en Ambulante Drugzorg De Spiegel te Asse
14.30u
Dromen van een lokale politiedienst voor een nieuw decennium drugaanpak Eric Uyttersprot
Korpschef politiezone TARL (Ternat, Affligem, Roosdaal en Liedekerke)
14.55u
Koffiepauze
15.15u
Is een repressief drugbeleid nodig? Prof. Dr. Tom Decorte
Instituut voor Sociaal Drugonderzoek (ISD), Universiteit Gent
15.40u
Slotbeschouwingen en uitspraak van het proces Prof. Dr. Em. Joris Casselman
16.00u
K.U.Leuven
Afsluiting Lodewijk De Witte
Provinciegouverneur
139
1
Hoe moet het verder met preventieve initiatieven rond middelengebruik?
Martine Couvreur, directeur CGG Vlaams-Brabant-Oost
1.1
Inleiding
In deze korte lezing vertrek ik van enkele recente gegevens in functie van de stelling dat we ons in Vlaams-Brabant best ‘herorganiseren’ en de krachten bundelen om middelen te vrijwaren, expertise en specialiteit op te bouwen en zeker ook om te beantwoorden aan de nood van veldwerkers.
1.2
De preventiesector wordt bedreigd
In het totaalbudget voor het drugbeleid neemt het aandeel van de middelen voor preventie af, terwijl tegelijkertijd overheden op alle niveaus in woorden en beleidsverklaringen preventie als belangrijke partner in het drugbeleid erkennen. En de ene doet dat al poëtischer dan de andere:
-
Federale Beleidsnota Drugs, 2001 (n.a.v. vraag van de Kamer van Volksvertegenwoordigers in 1997): “in het geïntegreerde, globale normaliseringsbeleid moet preventie de hoogste prioriteit krijgen” en wat verder: “preventie als prioritaire partner”.
-
14
Vlaamse Beleidsnota 2000-2004 : “De sleutel voor een harmonisch beleid: preventie”
-
15
Provinciale Beleidsnota 2002 :
“Het provinciebestuur Vlaams-Brabant wil een geïntegreerd drugbeleid uitbouwen waarin 3 pijlers (preventie, hulpverlening en strafrechtsbedeling) een rol spelen en een onmisbaar onderdeel zijn. De provincie Vlaams-Brabant legt de nadruk op drugpreventie en voorziet middelen”. -
Vlaamse Beleidsnota 2004-2009
16
“Het Vlaamse preventiebeleid is gericht op gezondheidswinst …” .
14
Mieke Vogels, Beleidsnota2000-2004 , Welzijn, gezondheid, gelijke kansen, p6
15
Vlaams-Brabant, Provinciale Beleidsnota
16
Inge Vervotte, Beleidsnota 2004-2009, Welzijn, Volksgezondheid en Gezin. In het regeerakoord Vlaanderen 2004-2009 “Vertrouwen geven, verantwoordelijkheid nemen” engageert de Vlaamse regering zich om systematisch gegevens over gezonheidsrisico’s
(waaronder druggebruik) te verzamelen en deze wil omzetten in
gezondheidsdoelstellingen. De inspanningen op het vlak van gecoördineerde preventieve gezondheidszorg zullen worden opgedreven en het decreet over het preventieve gezondheidsbeleid zal worden uitgevoerd. De Vlaamse regering wil een duurzaam en geïntegreerd beleid preventiebeleid inzake verslavende middelen (tabak, alcohol en drugs) versterken en hiervoor extra middelen uittrekken.
140
De cijfers bevestigen die prioritaire positie van preventie in het drugbeleid niet: Verdeling van de middelen17:
0.36%
3.82%
Preventie hulpverlening
39.58%
veiligheid
56.24%
andere
De evolutie van het aandeel van preventie van 2002 naar 2004 toont aan dat het de laatste jaren nog verder daalt.
Vergelijking uitgaven 2002 en 2004 Sector preventie
2002
2004
Tov 2002
8,629,782
4,5%
10,450,949
3.5%
+21%
74,587,056
38.6%
115,037,962
38.7%
+54%
101,898,360
52.7%
164,274,549
55.3%
+61%
Beleid
5,410,932
2.8%
5,096,120
1.7%
-9%
onderzoek
2,821,075
1.4%
2,233,613
0.7%
-21%
193,347,205
100%
297,093,193
100%
+53%
hulpverlening veiligheid
TOTAAL
Er is wel een toename van het budget voor preventie van 8,6 naar 10,5 miljoen euro (een toename van 21%), maar het aandeel in het totaalbudget zakt van 4,5% naar 3,5%. Beleid en vooral onderzoek dalen drastisch. De sector hulpverlening behoudt hetzelfde aandeel en veiligheid stijgt licht.
17
Drugs in cijfers II, De Ruyver B., Pelc I., De Graeve D., Bucquoye A., Cornelis L., Nicaise P. /Federaal Wetenschapsbeleid/ Wetenschap en Maatschappij - Academia Press, 2007
141
Verdeling van de overheidsuitgaven per sector en per inwoner: SECTOR (2004)
/INWONER
Preventie
1.09
Hulpverlening
11.31
Veiligheid
16.07
Andere
0.10
TOTAAL
28.57
Uit: Drugs in cijfers II, De Ruyver B., Pelc I., De Graeve D., Bucquoye A., Cornelis L., Nicaise P. /Federaal Wetenschapsbeleid/ Wetenschap en Maatschappij - Academia Press, 2007 18
Voor preventie komen de onderzoekers o.a. tot volgende vaststellingen:
1. Preventie blijft de sector waarvoor de minste overheidsuitgaven worden opgetekend. Dit ondanks het ondertussen algemeen aanvaarde uitgangspunt dat het zwaartepunt van een beleid samenvalt met preventieactiviteiten.
2. De overheidsuitgaven voor de sector preventie zijn gestegen ten aanzien van 2002. Dit is voornamelijk te wijten aan de toenemende inspanningen van de gemeenschappen en gewesten en niet aan de uitgave van de federale overheid voor preventie, die in deze periode zijn afgenomen. De stijging in de Vlaamse gemeenschap heeft te maken met de keuze om de overheidsuitgave voor VAD niet langer te versleutelen tussen alcohol en drugs, maar het volledige bedrag mee te rekenen. Daarnaast is de stijging toe te schrijven aan het in kaart brengen van uitgaven voor andere actoren, zoals het spuitenruilproject en projecten betoelaagd vanuit het Vlaams stedenfonds.
3. Er is een duidelijke toename van uitgaven voor preventie vanuit een gezondheids- en welzijnsperspectief, tegenover een afname van de uitgaven voor preventie vanuit een veiligheidsperspectief.
1.3
Preventie werkt!
Onlangs maakte VAD de resultaten bekend van de leerlingenbevraging die sedert 1999 op grote schaal in Vlaamse middelbare scholen wordt uitgevoerd.
142
De resultaten tonen een daling van het gebruik van alcohol, tabak en cannabis, vooral bij de jongste leerlingen en vooral tijdens de laatste 6 schooljaren.
Er zullen waarschijnlijk ook andere redenen zijn, maar we durven toch stellen dat de jarenlange investering van preventie in het onderwijs er ook voor iets tussenzit. Deze positieve cijfers zijn het resultaat van een effectieve aanpak, van scholen die reeds jarenlang investeren in een drugbeleid 19
op school , met de ondersteuning van preventiewerkers, die op hun beurt gebruik kunnen maken van materiaal dat voortdurend wordt verbeterd op basis van ‘best-practice-ervaringen’ en evidence20
based onderzoek, zoals het Drugbeleid op School. 18
vaststellingen geformuleerd door Marijs Geirnaert, directeur VAD
19
Scholen die aan de leerlingenbevraging deelnemen engageren zich ertoe dat ze op zijn minst fundamenten
voor een A&D-beleid hebben gelegd. In het contract dat VAD met elke deelnemende school sluit, staat onder de algemene voorwaarden vermeld: “De school heeft een drugbeleid op school of er zijn minimale regels over middelengebruik opgenomen in het schoolreglement. De school zal in bijlage een kopij toevoegen van het betreffende uittreksel.” Verder in dat contract staat vermeld dat de school in samenspraak met CLB en in overleg met schoolteam, leerlingen en ouders aan de slag gaat. Om dat naar behoren te kunnen doen, organiseert VAD geregeld de vorming “Aan de slag met de leerlingenbevraging”, waarin vertegenwoordigers van de deelnemende scholen tips en vaardigheden krijgen aangereikt over het voeren van een gepast alcohol- en drugbeleid. Deze vormingen worden steeds door CGG-preventiewerkers gegeven. Voor andere vragen of problemen mogen de scholen steeds VAD contacteren, waarbij in regel wordt verwezen naar de CGG-preventiewerker(s) die in de regio van de school actief is. 20
Drugbeleid Op School © 2006
Drugbeleid Op School (kortweg DOS) is een concept, geïntroduceerd begin jaren ’90, dat scholen ondersteuning biedt bij het planmatig omgaan met het alcohol- en drugthema. Doorheen de jaren werd het concept verder uitgepuurd en aangevuld, in antwoord op veranderingen in het maatschappelijk gebeuren waarbinnen de school zich situeert. Best-practice-ervaringen, ondersteund door evidence-based onderzoek, resulteerden in een nieuw ‘Draaiboek voor een Drugbeleid Op Schoo'l. Het draaiboek is opgevat als handleiding voor regionale en lokale preventiewerkers, CLB-medewerkers, gezondheidscoördinatoren,… die scholen willen ondersteunen bij het uitwerken van een drugbeleid. De Juridische handvatten voor het gebruik en misbruik van alcohol en andere drugs op school © 2006 zijn een ander voorbeeld van degelijk, bruikbaar materiaal voor het Onderwijs. De publicatie wil op een beknopte manier een juridische wegwijzer zijn voor het omgaan met alcohol en andere drugs op school. Volgende aspecten komen onder meer aan bod: wetgeving over alcohol en andere drugs, regelgeving op school, beroepsgeheim, schuldig verzuim, contacten met ouders, drugcontroles,… Hoe een school omgaat met een concreet probleem, wordt bepaald door haar pedagogische visie en door haar positionering ten opzichte van het juridisch kader. Deze juridische handvatten zijn een reflectiedocument voor directie, leerkrachten, CLB-medewerkers, preventiewerkers en andere betrokkenen bij het schoolgebeuren. 143
De resultaten uit het onderwijs tonen aan dat een intensieve, structurele aanpak op lange termijn kan werken. Preventie werkt dus en de inspanningen moeten worden voortgezet. Tegelijkertijd moeten we alert blijven en de professionele aanpak blijven verfijnen. Momenteel wordt in het preventiewerk veel aandacht besteed aan evidence-based werken.
1.4
Evolutie in Vlaams-Brabant: meer actoren, meer versnippering
Om een zicht te krijgen op het preventiewerk in onze provincie heb ik alle actoren telefonisch gecontacteerd en hun gevraagd door wie zij gefinancierd worden, hoeveel uren zij besteden aan alcohol- en drugpreventie (A&D-preventie), hoe zij die uren invullen, vanuit welke visie, naar wie zij hun activiteiten richten en welke problemen zij ervaren in de praktijk.
Uit de informatie die ik op die manier heb kunnen samenbrengen, kom ik tot volgende vaststellingen:
-
Verdere afbouw van de veiligheidscontracten (momenteel nog Leuven, Diest en Vilvoorde) en van het aandeel A&D daarin.
-
De steden die niet langer een veiligheidscontract en dus federale middelen kregen, (Tienen en Aarschot) investeren wel verder in preventie, maar minimaal. De medewerkers van die stedelijke preventiediensten besteden enkele uren per week aan A&D-preventie en vullen die tijd in met organisatie en overleg, niet met veldwerk.
-
De meeste actoren beperken hun activiteiten tot het onderwijs of sporadisch eens naar een andere sector. De doelgroep zijn jongeren.
-
Enkel de CGG-preventiewerkers werken op permanente basis met andere sectoren en naar andere doelgroepen, terwijl onderwijs ook voor hen met 1/3 van al hun activiteiten een belangrijke sector blijft.
Het bereik van de verschillende sectoren die in Ginger (2005) staan opgenomen. Onderstaande
tabel
geeft
het beeld
van alle
regionale preventiewerkers,
d.w.z.
alle
preventiewerkers verbonden aan een CGG, dus niet enkel van de decretale CGG-preventiewerkers.
144
Sector
Aantal activiteiten
% van alle
% van alle activi-
Vaakst bereikte
activitei-ten van
teiten in deze sector
detailsectoren
regionale
(alle registators)
preventiewerkers Arbeid
252
7,0%
74,5%
Privaat, overheid
Gezondheid
679
19,0%
71,9%
CGG
Intersectoraal
631
17,6%
59,8%
Overheid, gezondheid, welzijn
Onderwijs
1048
29,3%
59,9%
Secundair onderwijs
Overheid
180
5,0%
62,5%
Lokale overheden
Politie en justitie
24
0,7%
57,1%
Politionele diensten
Vrije tijd en cultuur
318
8,9%
71,6%
Jeugdwerk, ongebonden jongeren
Welzijn
445
12,4%
76,6%
Voorzieningen
Bijzon-
dere Jeugdzorg, ocmw
Zoals ook bij de andere registratorgroepen (lokale preventieactoren en Vlaamse preventieactoren) scoort onderwijs het hoogst, met de meeste activiteiten, bij regionale preventiewerkers. Ook gezondheid komt goed uit de verf. Intersectorale samenwerking en welzijn komen eveneens vaker aan bod. In 2005 stonden regionale preventiewerkers in voor 66% van alle geregistreerde preventieactiviteiten. Om te weten of een sector relatief gezien meer of minder wordt bereikt in vergelijking met de andere groepen (lokale & Vlaamse), vergelijken we het aandeel van de regionale preventiewerkers met het algemene aandeel. Dan zien we dat de sectoren arbeid, welzijn, gezondheid, vrije tijd en cultuur iets meer worden bereikt door de regionale preventiewerkers, overheid, onderwijs, intersectorale samenwerking en politie en justitie iets minder.
-
Afbouw van primaire preventie door professioneel preventiewerk. Een nieuw KB verbiedt de preventiewerkers van BZ om zich in de toekomst daarmee nog bezig te houden. We hebben dus langzamerhand geen preventiewerkers meer om bijv. info-avonden aan de bevolking of lessen aan leerlingen te geven. Deze activiteiten worden in Vlaams-Brabant wel opgenomen, maar door actoren buiten de preventiesector, door politie, privépersonen en –organisaties zoals Mega-agenten, CIS (Cold Turkey), Drugstories, theatergezelschappen, …. ;
-
Wie ook financierder is, elke actor geeft aan preventie in te vullen vanuit een welzijns/gezondheidsperspectief;
-
De preventiewerkers die in steden en gemeenten werkzaam zijn, geven aan dat zij geïsoleerd werken en ondersteuning van een team en deskundigen missen. 145
-
Overzicht van de actoren in de provincie Vlaams-Brabant:
Mensen op het terrein Federale overheid
Leuven, 1VTE Diest, 0.5 VTE
1.6 VTE
Vilvoorde, 0,1 VTE
Vlaamse overheid
CGG-Leuven: 1.6 VTE Primavera: 1.8 VTE
3.4 (4.4) VTE
(beloofd 1VTE)
Provincie
Landen+: 0.5 VTE
1.5 VTE
Ternat+: 1 VTE
Totaal : 6.5 VTE (7.5 VTE)
De provincie heeft de belofte uit 1997 om meer aandacht te besteden aan preventie, gerealiseerd. In vergelijking met ’97 werden meer middelen uitgetrokken. Er werd niet alleen geïnvesteerd in materiaal, maar ook in mensen. Het voorbije jaar werden 2 intergemeentelijke preventiewerkers aangesteld.
De mensen die in de provincie Vlaams-Brabant op het terrein enkel werkzaam zijn rond het thema A&D staan samen voor 6.4 VTE (vanaf juni 7.4 VTE volgens belofte van minister Vervotte). De rest staat voor 1 VTE. Als we die cijfers vergelijken met de norm die VAD vooropstelt, nl. 1 professionele preventiewerker per 100.000 inwoners, dan betekent dit dat 2.5VTE extra voor Vlaams-Brabant ideaal zou zijn.
Steden/gemeenten
Tienen: 0.1 VTE Aarschot: 0.1VTE Zichem: 0.1 VTE Dilbeek 0.1 VTE
Politie
Pajottenland: 0.05 VTE Halle: 0.35 VTE Mega: 0.1 VTE
CAW
Arr Leuven: 0.05 VTE Arr H-V: 0.05 VTE
TOTAAL: 1 VTE Privé
CIS, Drugstories, …
Sectoren
Jeugdsector, Arbeid
146
1.5
Hoe verder?
Het volgende werd vastgesteld: -
Preventie werkt indien op professionele, structurele wijze, vanuit een breed welzijnsperspectief en op lange termijn (samen) gewerkt wordt;
-
Financiële middelen staan onder druk;
-
Uitbreiding en tegelijkertijd versnippering van actoren, waarbij de categoriale preventiewerkers zich geïsoleerd voelen.
Zijn de uitdagingen voor de toekomst: -
Verdere uitbouw en professionalisering van het preventiewerk;
-
Financiële middelen vrijwaren: o
Preventiewerkers (en zorgprojecten) die zich situeren op vlak van G&W moeten door actoren binnen Welzijn &Gezondheid worden opgenomen en vallen onder de verantwoordelijkheid (en financiering) van de ministers van G&W (budgetten voor veiligheidscontracten en GAM van resp. BZ en Justitie maar zouden naar Welzijn en Gezondheid overgeheveld moeten worden.)
o
Zoeken naar bijkomende fondsen. Hier hebben we de voorbije jaren steun gekregen van de provincie.
-
1.6
Professionele A&D-preventiewerkers samenbrengen in teams.
Stelling
De (huidige en toekomstige) professionele A&D-preventiewerkers van onze provincie moeten werken vanuit de CGG’s. M.a.w. de preventiewerkers worden gedetacheerd naar /gepoold in de CGG’s.
-
Dit komt tegemoet aan de nood van de veldwerkers die zich geïsoleerd voelen binnen hun setting;
-
Efficiëntie: (beginnende) preventiewerkers kunnen op die manier beroep doen op de ondersteuning en expertise van ervaren collega’s in plaats van zelf het warm water te moeten uitvinden, wat veel tijd kost;
-
Bewaking van de besteding van de middelen voor het A&D-thema, die nu dikwijls vervloeien naar andere thema’s;
-
Inbedding in een sterke organisatie, met traditie en naam op vlak van preventie;
-
Nauwe samenwerking met en informatiedoorstroming naar de hulpverlening; 147
-
Pooling betekent een groter team, waarin specialisatie kan worden opgebouwd en van waaruit op maat en op vraag van de doelgroep gewerkt kan worden;
-
Mogelijkheid tot samenwerking met hulpverleners voor vroeginterventie en vormingen.
Discussie open!
148
OVERZICHT VAN ALLE A&D- PREVENTIE-ACTOREN IN VLAAMS-BRABANT
Actor
Financierder
Tijd A&D
Invalshoek
BZ + (stad:WK)
1 VTE – 2p
W&G
Invulling
ARR. LEUVEN Stad Leuven
Lokaal, Veldwerk, vnl ond.en jeugd
-
PP Stad Tienen
Stad
0.1 VTE (4u/w)
Stad Aarschot
Stad + privé
0.1 VTE
Lokaal, Organistatie – vnl ond. Hol.
Lokaal, Organisatie – veel in samenwerking met verschillende sectoren: ond, welzijn, …
Stad Diest
BZ + Stad
0.5 VTE
W&G
Lokaal, Organisatie + veldwerk, vnl ond.
Gemeente
Stad
0.1 VTE
W&G
Lokaal, Organisatie – LO - PP
Intergemeentelijk
Provincie
0.5 VTE
W&G
Lokaal, Organisatie + veldwerk,
Landen, Linter,
(project)
ScherpenheuvelZichem
vnl ond. en jeugd
Zoutleeuw UCGG Leuven
Vlaams
1.6 (2.1) VTE
W&G
Gezondheid
Regionaal, Veldwerk regionaal , alle sectoren
CAW
Vlaams
0.05 VTE
Cadens+Hageland
Welzijn
0u+ 2u/w
W&G
Lokaal, Spel + les in onderwijs
W&G
Organisatie lokaal - onderwijs, (jeugd)
ARR HALLE-VILVOORDE Gemeente Zaventem Vilvoorde
BZ + (stad: WK)
0.1 VTE
-PP Intergemeentelijk
Provincie
Ternat, Affligem,
(project)
1 VTE
Organisatie lokaal + veldwerk?
Roosdaal en Liedekerke Dilbeek
Gemeente
0.1 VTE
W&G
Organisatie lokaal
Primavera
Vlaams
1.8 (1.5) VTE
W&G
Veldwerk regionaal , alle sectoren
0.05 VTE(2u/w)
W&G
Overleg, organisatorisch, lessen, vnl
Gezondheid Pajottenland
Politie
onderwijs Halle
Politie
0.35 VTE
W&G
Organisatie + veldwerk, vnl onderwijs
CAW Delta/Zenne
Vlaams
4u + 40u +
W
Lessen secundair onderwijs
& Zoniën/regio
Welzijn 149
Vilvoorde Werkzaam in hele provincie Politie: 40 Mega -
Politie
agenten
0.1 VTE -
W&G
Lessen LO
W&G
Coördinatie preventie
182u/jaar
PROVINCIE: COORDINATIE EN OVERLEG Coördinatie
Provincie
1 VTE
middelengebruik Provinciaal overleg
0.1 VTE
Overleg preventie, hulpverlening, politie en parket
PRIVE EN BINNEN DE SECTOREN Privé organisaties
Privé
…+10 d/j
Lessen in scholen, spel met intermediiren
en personen (CIS, Drugstories, …) IDEWE, VDAB
Arbeid
Chiro, Scouts
Jeugd
Stelling:
Professionele alcohol- en drugpreventiewerkers van onze provincie moeten werken vanuit de CGG's.
Stemming:
26 akkoord - 2 niet akkoord - 12 geen mening
Reacties uit de zaal:
Akkoord: preventiewerkster - Preventiedienst Leuven. De preventiedienst van Leuven wordt betaald vanuit een veiligheidscontract. Zij krijgen een heleboel preventieopdrachten en dus niet enkel alcohol en drugs. Hierdoor kan er minder intensief rond dit thema gewerkt worden dan eigenlijk noodzakelijk is. Door het veiligheidscontract moet er in principe gewerkt worden vanuit een veiligheidsproblematiek maar in de praktijk is dit helemaal anders en wordt er wel vanuit een welzijns- en gezondheidsperspectief gewerkt. Geen mening: directeur De Spiegel
150
Hij heeft zijn twijfels en koos daarom voor onthouding. Drugpreventie moet samengaan met algemene preventie waaronder ook bijvoorbeeld zelfmoordpreventie. Er moet gewerkt worden aan een algemeen gezondheidsbeleid waarvan drugpreventie een onderdeel is. Reactie: Martine Couvreur Zij is voorstander om deze verschillende aspecten gescheiden te houden. Ze vergen immers een andere aanpak. Het risico bestaat dat de verschillende facetten in elkaar gaan vloeien en alcohol en drugs moeten een apart thema blijven. Wat wel mogelijk is, is een jaar dit thema in de kijker plaatsen en het volgende jaar een ander thema. Alles moet inderdaad aan bod komen maar wel apart. Een medewerkster van VAD deelt dezelfde mening, elk thema heeft zijn eigen deskundigheid nodig. Niet akkoord: PZ Zaventem Een pool van preventiewerkers heeft voordelen maar het is niet goed voor de klant. Als er maar één doorstuurpunt is, maar 1 visie, en de klant is niet tevreden dan kan hij nergens anders terecht. Reactie: Martine Couvreur Dit is vooral het geval bij hulpverlening, hier hebben we het over preventie. Geen mening: provinciaal drugcoördinator provincie Antwerpen. In Antwerpen heeft men zo een dergelijke pool van preventiewerkers en het werkt. Toch stemt hij blanco omdat alles zijn voor- en nadelen heeft. Als de Vlaamse regering geld geeft aan de CGG's voor alcohol en drugs is er nog geen garantie dat al dat geld daadwerkelijk ook naar drugpreventie zal gaan. Een beter alternatief zouden de Logo's zijn maar die werken in de praktijk niet zo goed momenteel. Reactie: Martine Couvreur. Uiteraard moeten er kanttekeningen gemaakt worden zoals omtrent de drager van de regierol. Deze moet lokale voeling hebben, moet een goed contact hebben met de eerste lijn enz. De logo's passen hier inderdaad wel in maar zij doen dan weer geen veldwerk.
151
2
Hoe ziet de ambulante en residentiële hulpverlening de toekomstige werking?
Els Santens, psychiater - ontwenningsafdeling Psychiatrische kliniek Broeders Alexianen Tienen & Ambulante Drugzorg De Spiegel Asse
Trends en ontwikkelingen in de verslavingszorg De laatste jaren zijn een aantal duidelijke trends/verschuivingen merkbaar binnen de verslavingszorg; een aantal van deze trends worden hier kort toegelicht en hopelijk kan dit stof tot nadenken of verdere uitdieping geven. Een eerste trend is de verschuiving in visie op verslaving en verslaafden. De laatste decennia wordt verslaving steeds meer beschouwd als een hersenziekte en de verslaafde als een patiënt met een chronische aandoening. Men spreekt van hersenziekte omdat drugs de hersenen veranderen – zij veranderen de structuur en de werking van de hersenen. Deze nieuwe inzichten zijn het gevolg van wetenschappelijk onderzoek waarbij dierexperimenten en nieuwe beeldvormende technieken ons steeds beter in staat stellen te bepalen welke hersenstructuren en welke neurotransmitters er bij het ontstaan en het instandhouden van een verslaving betrokken zijn. Door deze laatstgenoemde technieken is men in staat de werking van interventies zichtbaar te maken en te verbeteren. Dr. Nora Volkow, directeur van het National Institute on Drug Abuse (NIDA) is de voortrekker van dit grensverleggend beeldvormend onderzoek. Binnen het model van verslaving als een chronisch recidiverende hersenziekte vormt een aangeboren kwetsbaarheid de onmisbare basis voor herhaald gebruik van psychoactieve middelen. Dit gebruik leidt op zijn beurt tot belangrijke, moeilijk terug te draaien, veranderingen in het brein. Deze veranderingen zijn volgens dit model verantwoordelijk voor het ontstaan van “craving” (hunkering) wat de kern vormt van het ongecontroleerde gebruik en de terugval in gebruik na een periode van abstinentie. Beeldvormend onderzoek bij verslaafden toont fysische veranderingen in bepaalde hersengebieden die essentieel zijn bij het beoordelen en nemen van beslissingen, het leren en onthouden en het sturen en onder controle houden van het gedrag. Deze veranderingen beïnvloeden de manier waarop het brein werkt en kunnen het dwangmatige en destructieve gedrag van verslaving helpen uitleggen. Binnen dit model worden medicamenteuze en gedragstherapeutische interventies als het meest veelbelovend gezien. Er zijn hierbij evenwel een aantal bedenkingen: -
Hoe kunnen we deze nieuwe inzichten introduceren in de hulpverlening, dit zowel bij de ontwikkeling van programma’s voor preventie als voor behandelprogramma’s? De verzuchting van hulpverleners op het werkveld is dikwijls de grote kloof tussen wetenschap 152
en
praktijk
te
overbruggen
m.a.w.
deze
theoretische
concepten
omzetten
in
handvatten/tips voor de praktijk. -
Een te wetenschappelijke benadering houdt het risico in dat alle hoop/verwachting gesteld wordt op medicamenteuze interventies.
-
Wat met de eigen verantwoordelijkheid van de cliënt? Ondanks de veranderingen op hersenniveau maakt de cliënt nog altijd zelf de keuze tot al dan niet gebruik.
-
Vroegtijdige preventie is noodzakelijk: uit onderzoek is immers gebleken dat experimenteren met drugs terwijl de hersenen nog in ontwikkeling zijn ernstige en langdurige gevolgen heeft. Belangrijke regio hierbij is de prefrontale cortex: dit is het deel van de hersenen dat ons in staat stelt om situaties in te schatten, goede beslissingen te nemen, onze emoties en verlangens onder controle te houden en juist dit deel van de hersenen is nog in volle ontwikkeling bij adolescenten.
Samenvattend kunnen we stellen dat het hier dus een heel complex systeem betreft dat ons inzicht geeft in wat verslaving met onze hersenen doet, maar ons ook duidelijk maakt dat behandeling van verslaving een moeilijk en langdurig proces is. De introductie van de zorgmanagers kaart de volgende tendens aan. De (on)betaalbaarheid van de zorg is dagelijks terugkerend nieuws. De vergrijzing en het besnoeien in de budgetten stelt de gezondheidszorg voor nieuwe uitdagingen/problemen waarbij te vrezen valt dat een andere aanpak zich opdringt, met name een kosten-batenanalyse van de aangeboden zorg. De overheid verwacht dat je aantoonbare kwaliteit en dus meetbare resultaten kan leveren. Probleem is dat er momenteel over de effectiviteit van de aangeboden zorg weinig informatie voorhanden is. Ook is er geen eenvormig registratiemiddel beschikbaar. Rekening houden met het financiële aspect van de zorg is dikwijls een kortetermijndenken wat tegenstrijdig is met de visie van verslaving als een chronisch recidiverende hersenziekte. Hulpverleners weten dat om verbeteringen tot stand te brengen veel tijd nodig is, wat dus ook een lange behandelduur impliceert waarbij dikwijls heropnames nodig zijn. Zal men kiezen voor kwaliteit of kwantiteit? Volgende bedenkingen kunnen gemaakt worden: -
Managementgericht denken impliceert dikwijls afwegen van tijdsinvestering tegenover kosten: welke investering heeft het beste rendement? Welk product zal het halen: het goedkoopste of het beste? Belangrijk blijft het afwegen van: welke zorg is er beschikbaar, is dit het beste aanbod en is dit zorgaanbod het meest effectief?
-
Jammer genoeg is er tot nu weinig informatie voorhanden over de effectiviteit van de zorg.
-
Het risico bestaat dat men meer en meer in standaardtermijnen en standaardpakketten zal denken. Bij onze noorderburen is het al zover: slechts een beperkt aantal psychotherapie153
sessies wordt terugbetaald; na intakegesprek wordt bepaald welke zorg toegediend wordt: individuele therapie of groepssessies alsook het aantal sessies waar de cliënt “recht” op heeft. -
Wat met de noden van de cliënt? Op het werkveld gaan er steeds meer stemmen op om “zorg op maat” aan te bieden.
Voor de verslavingszorg zal het uitgangspunt moeten blijven dat de inhoud en de vraag van de cliënt de koers bepalen. Kwaliteit en management zullen echter onlosmakelijk aan elkaar verbonden moeten zijn om te overleven in de toekomst! Een derde tendens is de vraag naar toepassing van evidence-based methoden en interventies. In de verslavingszorg spreekt men eerder over evidence-based practice. De term ‘evidence-based medicine’ (EBM) is een begrip dat eind 1992 voor het eerst gelanceerd werd door Sackett en collega’s. Evidence-based medicine is een stroming binnen de geneeskunde die op gang is gekomen onder impuls van een groep artsen, onderzoekers, professoren en beleidsmakers om de toepassing van resultaten of bewijzen uit experimenteel wetenschappelijk onderzoek in de klinische praktijk te versnellen en te verbeteren. Concreet komt het hier op neer dat men aan de patiënt de best geëvalueerde diagnostische en therapeutische interventies en technieken ter beschikking wil stellen. Daarnaast schuilt hier een sociaal engagement in om de beschikbare middelen zo efficiënt mogelijk te gebruiken zodat de gezondheidszorg toegankelijk blijft voor zoveel mogelijk mensen. Streefdoel is de implementatie van evidence-based richtlijnen binnen de verslavingszorg. Een heleboel interventies die momenteel nog steeds frequent gebruikt worden binnen de verslavingszorg blijken volgens het EBM model helemaal niet effectief te zijn! De huidige stand van zaken binnen de verslavingszorg geeft aan dat de combinatie van (cognitieve) gedragstherapie en farmacologische behandeling de meest effectieve interventie is. Rond dit thema werd recent een studiedag georganiseerd waarop de resultaten van het onderzoeksproject “Kennis en toepassing van evidence-based richtlijnen in de verslavingszorg” werden voorgesteld. De grote opkomst getuigde van de toenemende interesse voor deze manier van werken. Valkuil bij het (te strikt) geprotocolleerd behandelen van de cliënt is dat de individuele noden en de complexiteit van de problematiek over het hoofd gezien worden. Een behandeling moet immers voor iedere cliënt zijn specifieke patronen van gebruik en druggerelateerde medische, psychiatrische en sociale problemen aanpakken; de behandeling moet gericht zijn op de persoon in zijn geheel. Bovendien kost het aanleren van ander/alternatief gedrag en het inzicht krijgen in eigen functioneren tijd, tijd die niet zomaar vast te leggen is in een vooraf bepaald aantal sessies. Voor sommige hulpverleners staat deze manier van werken haaks op de therapeutische vrijheid, op het denkproces en het traject dat ze met hun individuele cliënt willen afleggen.
154
Als laatste tendens komt de professionalisering van de verslavingszorg aan bod. Lange tijd werd het werken in de verslavingszorg als minder aantrekkelijk of minder uitdagend beschouwd. De introductie van multidisciplinaire teams is een eerste stap naar professionalisering en tevens de erkenning van de complexiteit van deze problematiek. Verder zijn vorming en kennis belangrijke voorwaarden om je als professional te kunnen onderscheiden in dit vakgebied. Voortrekker in het verzorgen van opleidingen is de VAD die zowel basisvormingen, voortgezette opleidingen als masterclasses verzorgt. Binnen het Forum Verslaving (VAD) wordt, in navolging van Nederland, nagedacht over een profielschets van de verslavingsarts wat opnieuw een pleidooi is om het werken met verslaafden als een aparte discipline te beschouwen die de nodige know-how vereist. Op niveau van de psychiaters wordt binnen de Vlaamse Vereniging voor Psychiatrie de sectie verslavingspsychiatrie opgericht. De toenemende professionalisering kunnen we alleen maar als een groot pluspunt zien.
Een aantal van de nieuwe tendensen creëren een spanningsveld op het werkterrein, voornamelijk waar het gaat om kostenbesparende maatregelen en geprotocolleerde behandelingen. Hulpverleners dragen immers de vertrouwensrelatie met hun individuele cliënt hoog in het vaandel. Zij motiveren hun cliënten tot het zetten van kleine stappen en gedragsveranderingen, zij leggen met hen een individueel traject af met aandacht voor de specifieke problemen waar hun cliënten mee worden geconfronteerd. Gezien verslaving een complexe problematiek is waarbij terugval frequent optreedt, is de behandeling dan ook van lange duur. Hulpverlening zou daarom nog meer zorg op maat moeten worden waarbij differentiatie van het behandelaanbod wenselijk is.
155
Stelling:
Drughulpverlening moet meer maatwerk worden
Stemming:
27 akkoord - 0 niet akkoord - 13 geen mening
Reacties uit de zaal:
Akkoord: (onbekend) Zij vindt het voor de hand liggend dat hulpverlening meer maatwerk moet worden want er is immers zoveel verschil in gebruik, dubbele diagnose, soorten verslaving, soorten hulpverlening, ... dat men haast niet anders kan. Hiervoor zijn echter wel meer centra, meer middelen, meer personeel nodig. Er moet meer werk gemaakt worden om mensen te motiveren iets aan hun verslaving te doen.
Akkoord: medewerker CGG Vooral vroeginterventie is belangrijk, daar moet werk van gemaakt worden. Het is moeilijk om een gedifferentieerd aanbod uit te werken. Er moet een mentaliteitswijziging gebeuren in de hulpverlening maar dat vraagt tijd.
Geen mening: medewerkster VAD Een gedifferentieerd aanbod kost veel werk en personeel, is dat nog wel betaalbaar? Bovendien is de hulpverlening gewend om alleen te werken.
Reactie: Els Santens Inderdaad, iedereen heeft zijn eigen werkwijze en men is bang zijn therapeutische vrijheid te verliezen. We moeten uit de verschillende bestaande pakketten het beste halen en toepassen bij de cliënt volgens behoefte.
Reactie: medewerkster VAD Er is maar een beperkte groep mensen die in aanmerking komt voor de bestaande pakketten.
156
3
Dromen van een lokale politiedienst voor een nieuw decennium drugaanpak
Eric Uyttersprot, korpschef politiezone TARL (Ternat, Affligem, Roosdaal, Liedekerke)
Drugpreventie hoort ook thuis bij de lokale politie?
Het is, meen ik, gepast stil te staan bij het begrip preventie. Wat wordt hieronder verstaan? Er zijn verschillende definities te geven. Een gangbare definitie omschrijft preventie als: “een bepaalde actie die of een bepaald initiatief dat genomen wordt opdat een bepaalde toestand of gedrag dat als ongunstig wordt beschouwd, zich niet zou voordoen”. Kunnen we, als we deze definitie toepassen, wel spreken van drugpreventie? Moeten we niet veeleer spreken van preventie van (illegaal) middelengebruik, van preventie van drughandel?
In haar visie op strategieën voor illegale drugs voorgesteld op de gezondheidsconferentie van het Vlaamse Ministerie van Welzijn op 30 november 2006 haalt de voorzitter van de werkgroep Drugs van het Universitair Wetenschappelijk Instituut, de heer Van Der Kreeft aan dat je ervoor moet zorgen dat je weet hoe je gaat werken aan zoveel mogelijk verminderen van het aanbod, de vraag en de schade (supply, demand en harm reduction). Dit onderscheid is, in het raam van de gestelde vraag of drugpreventie al dan niet thuis hoort bij de lokale politie, toch wel relevant. Niemand zal immers het prerogatief van de lokale politie betwisten dat zij de drughandel met alle middelen dient te bestrijden. Ook voor de heer Van Der Kreeft is supply reduction (zorgen dat de drugs zelf zo weinig mogelijk voorhanden zijn) duidelijk het werk voor de ordehandhavers. Om eenzelfde taal te spreken in de verdere discussie wil ik het begrip drugpreventie omschrijven als preventie van middelengebruik.
In preventie worden dikwijls drie vormen onderscheiden, met name primaire, secundaire en tertiaire preventie:
-
Primaire preventie gaat over maatregelen die de gehele populatie beogen en die genomen worden nog voor er van een specifieke probleemdreiging sprake kan zijn. Het gaat om algemene maatregelen die het welzijn van elke burger of van een belangrijke groep nastreven.
-
Secundaire preventie gebeurt om specifieke problemen te voorkomen. Men richt zich tot groepen die geacht worden een groter risico te lopen ten aanzien van het voorkomend probleem.
157
-
Tertiaire preventie is de vorm die toegepast wordt ten aanzien van welbepaalde groepen en individuen die reeds het probleem vertonen maar bij wie men verergering wil voorkomen.
De laatste jaren wordt, wanneer men spreekt over strategieën van preventie, een opsplitsing in drie soorten gehanteerd:
-
Universele preventie gericht op de gehele bevolking of op een deel van de bevolking dat niet bepaald is op basis van individuele risicofactoren;
-
Selectieve preventie gericht op individuen of groepen die een hoger risico voor drugproblemen hebben;
-
Geïndiceerde preventie gericht op personen die geen diagnose van verslaving hebben maar die wel vroege indicaties van probleemgebruik vertonen, minimale maar detecteerbare signalen of symptomen.
Algemeen kan vastgesteld worden dat heel wat lokale politiemensen bezig zijn met drugpreventie. In Vlaams-Brabant is het fenomeen drugs ingeschreven als prioriteit of aandachtspunt in heel wat zonale politieplannen. Binnen de lokale politie worden problemen op een geïntegreerde manier aangepakt die bestaat uit drie luiken: preventie, repressie en nazorg. Een voorbeeld van een preventieactiviteit die door vele lokale politiemensen in basisscholen wordt uitgevoerd is MEGA. In basisscholen is er veel vraag naar dit MEGA-project. MEGA staat voor: Mijn de
Eigen Goed Antwoord. Het is een lessenpakket voor de 3 graad van het basisonderwijs. Volgens het Belgisch Nationaal Rapport over Drugs van 2005 hebben veel schooldirecteurs het moeilijk om een preventiebeleid in te voeren. Ze laten zich verleiden door preventieprojecten die door de politie worden uitgevoerd. Deze zijn immers toegankelijk, zichtbaar en kosteloos (het rapport spreekt over de Franse Gemeenschap, maar gelet op het aantal MEGA-projecten dat loopt in Vlaams-Brabant in 16 van de 27 zones wordt MEGA gegeven - kan de conclusie ook hier getrokken worden).
Een andere, frequent voorkomende preventieactiviteit zijn de informatiesessies waarbij een medewerker van de lokale politie aan een divers publiek informatie verschaft over (illegale) producten. De lokale politie wordt vaak gevraagd door ouderverenigingen en verenigingen voor sociaal-cultureel werk om een dergelijke voordracht te geven.
Dit aanbod van MEGA en voordracht is voor de politieambtenaren een gelegenheid om in de klas te staan of om een informatie- en vormingsmoment voor volwassenen te geven. Wegens hun opleiding, ervaring en persoonlijke kwaliteiten slagen sommige politiemensen er in om aan de verwachtingen van scholen en verenigingen te voldoen.
158
Als het fenomeen drugs voorkomt in talrijke zonale politieplannen, dan kan dit enkel omdat tijdens de beleidsvoorbereiding bij de scanning en analyse van externe en interne omgevingsfactoren een probleem inzake drugs wordt gedetecteerd. Het bepalen van prioriteiten gebeurt bij de lokale politie door de zonale veiligheidsraad. Ook de actieplannen die voortvloeien uit de vastgelegde prioriteiten en aandachtspunten worden goedgekeurd door de zonale veiligheidsraad. Het zonaal politieplan moet bovendien ook de goedkeuring krijgen van de ministers van Binnenlandse Zaken en Justitie. Ik wil hiermee duidelijk stellen dat overheden mee instaan voor de ontwikkeling en/of de goedkeuring van zonale politieplannen en er dus klaarblijkelijk mee akkoord gaan dat de lokale politie zich ook bezighoudt met preventieactiviteiten rond het fenomeen drugs.
Mag men hieruit besluiten dat drugpreventie ook thuis hoort bij politie? Of zijn er andere specifieke redenen waarom lokale overheden beroep doen op hun lokale politie? Heeft het te maken met de perceptie dat de drugproblematiek een veiligheidsprobleem is waarvoor in de eerste plaats de lokale politie moet ingezet worden? Heeft het te maken met de vaststelling bij lokale overheden dat buiten de lokale politie geen andere deskundigen beschikbaar zijn om te werken rond drugs?
De federale drugnota van 2001 plaatst preventie centraal en erkent de bevoegdheden van de Gemeenschappen op dit gebied. De federale regering ondersteunt gehanteerde werkwijzen zoals globale aanpak, werking via intermediaire organisaties, aandacht voor de scholen, enz. Preventietrainingen moeten structureel ingebouwd worden bij de opleiding van de leerkrachten en er dient ruimte vrijgemaakt te worden in het onderwijspakket voor het aanleren van 'leefvaardigheden'. Speciale aandacht moet gaan naar jongeren om te vermijden dat men op steeds jongere leeftijd in contact komt met legale en illegale drugs en om hen op een verantwoorde manier te leren omgaan met deze producten. Drugpreventie voor jongeren moet, volgens de federale regering, starten in de lagere school en doorlopen tot in het hoger onderwijs. De bestaande preventie-initiatieven op de verschillende niveaus worden verder uitgebouwd en waar nodig op elkaar afgestemd. De preventie-initiatieven dienen tevens wetenschappelijk onderbouwd en geëvalueerd te worden. Naast primaire preventie, gericht tot een breed publiek of potentiële gebruik(st)ers, moeten de secundaire en de tertiaire preventie, gericht op vroegdetectie van problemen bij gebruik(st)ers en op schadebeperking bij regelmatige gebruik(st)ers, beter worden uitgebouwd. De gemeenten dienen daarom gestimuleerd te worden om een lokaal beleid uit te werken waarbij samengewerkt wordt tussen onderwijsinstellingen, gezondheidszorg, sociale hulpverlening, justitie, vrijetijdsorganisaties, werkgevers en vakbonden.
Voor de provincie West-Vlaanderen is de drugnota ondubbelzinnig: drugpreventie behoort niet tot het domein van de politie. Hoe het verder moet met het actueel drugpreventiewerk van de politie 159
(MEGA en productinformatie) is voor de provincie echter minder duidelijk. Het blijft voorlopig een probleem wie de nodige mankracht zal leveren voor deze activiteiten.
Acties die door de politie worden geïmplementeerd, krijgen kritiek vanwege deskundigen op dit gebied. Deskundigen vinden dat preventie en repressie niet door elkaar mogen worden gehaald en uitgevoerd moeten worden door vakmensen uit de gezondheidssector die opgeleid zijn in gezondheidspromotie en preventie. In 2006 deed het Universitair Wetenschappelijk Instituut voor Drugproblemen
op
vraag
van
Vlaams
minister
van
Welzijn
een
onderzoek
naar
drugpreventieprogramma’s in Vlaanderen. ,,De politie die in scholen komt spreken, namiddagen die alleen informatie geven over drugs of die waarschuwen hoe gevaarlijk drugs wel zijn... Dergelijke geïsoleerde acties zijn gevaarlijk, want ze kunnen een averechts effect hebben'', zegt Guido Van Hal, ondervoorzitter van het Universitair Wetenschappelijk Instituut voor Drugproblemen (UWID). ,,12 tot 18-jarigen zijn een heel gevaarlijke leeftijdsgroep om preventieprogramma's op los te laten. Ze zijn op een leeftijd dat het avontuur, een uitdaging, experimenteren aantrekkelijk is. De nieuwsgierigheid wordt geprikkeld en dat zet net aan tot experimenteergedrag. Het zijn allemaal goed bedoelde initiatieven, maar goede bedoelingen alleen zijn niet genoeg'', zegt Van Hal. Hij stelde vast dat er geen of nauwelijks studies zijn die zwart op wit bewijzen welke drugpreventieprogramma's ook echt een positief effect hebben. Wél duidelijk is welke programma's niét werken. ,,Nog een probleem met die niet duidelijk uitgewerkte en ingebedde acties is dat ze vaak alleen de negatieve kant van drugs benadrukken. Angst heeft misschien wel invloed op korte termijn maar niet op lange termijn. Als die jongeren dan toch gaan experimenteren, wordt de boodschapper ontmaskerd. Ze stellen vast dat er ook positieve aspecten zijn aan het roken van een joint. Je voelt je ontspannen, je hoort erbij, legt makkelijker sociaal contact. Ook al geldt dat maar op korte termijn, de jongere voelt zich voorgelogen. En dat hypothekeert het effect van preventieboodschappen in de toekomst over andere dingen. Je moet als preventiewerker een genuanceerde boodschap geven, anders ben je niet geloofwaardig.'' Het oordeel was vrij duidelijk: drugpreventie moet je overlaten aan experts en die zitten bij de VAD en de Sleutel. De politie kan zich beter met andere dingen bezighouden, hoe goed ze het ook bedoelen. Moeten we hieruit besluiten dat drugpreventie niet thuis hoort bij politie?
Beleid is verantwoordelijkheid van de overheden: federaal, Vlaams, provinciaal en lokaal. Bij het ontwikkelen van een beleid moeten keuzes gemaakt worden. De federale drugnota van 2001 kent de verantwoordelijkheid inzake drugpreventie toe aan de gemeenschappen. Voor zover mijn informatie correct is, is door de federale overheid nog steeds geen beslissing genomen voor wat betreft de taakafbakening inzake preventie tussen politie en de psycho-medisch-sociale sector. Integendeel: door de goedkeuring van de zonale politieplannen gaat het ministerie van 160
Binnenlandse Zaken er impliciet mee akkoord dat de lokale politie zich wel bezig houdt met drugpreventie. Dit werd overigens formeel bevestigd door de minister van Binnenlandse Zaken in zijn reactie op een parlementaire interpellatie na de polemiek die gevoerd werd in Aalst na de beslissing die de politie nam in de toekomst niet langer te werken rond drugpreventie. Van een echt duidelijk beleid kan je hier moeilijk spreken.
Op lokaal vlak bestaat de nood aan een adequaat alcohol- en drugbeleid. Op veel plaatsen wordt hier een aanzet gegeven, op veel andere plaatsen is dit nog een blinde vlek. Bij het onderzoek naar de oprichting van een intergemeentelijke preventiedienst in de PZ TARL bleek dat een drugbeleid meer dan wenselijk was: op het grondgebied van de zone zijn veel middelbare scholen waar zeer veel jongeren uit de streek school lopen. Een aantal
problemen werden hierbij vastgesteld:
toenemend druggebruik, geen individuele begeleiding, gebrek aan competentie bij scholen voor aanpak, moeilijke samenwerking met politiediensten, nood aan informatie bij jongeren en ouders, … . In de praktijk bleef het drugbeleid evenwel beperkt tot de in het zonaal politieplan opgenomen preventieactiviteiten: MEGA (enkel naar basisscholen) en aanbod druginformatiesessies. Ook hier werd de vraag gesteld of de lokale politie wel het best geplaatst is om aan drugpreventie te doen?
Als lokale politie moeten we ook durven toegeven dat de expertise binnen de lokale politie inzake drugpreventie, misschien met uitzondering van enkele grotere korpsen, eerder gering is. Buiten de opgeleide MEGA-agenten en de gespecialiseerde medewerkers voor de voordrachten is geen echte deskundigheid aanwezig bij de lokale politie. Een verwijzing naar de definitie van drugpreventie elders in deze tekst volstaat m.i. hierbij. Het zit in de aard van het beestje: de politie beschouwt het drugprobleem in hoofdzaak als een veiligheidsprobleem en niet zozeer als een gezondheidsprobleem. Blijft natuurlijk de vraag of een lokale overheid mankracht vindt om mee te werken aan de ontwikkeling van een beleid, aan de uitvoering en de evaluatie ervan. Zeker in Vlaams-Brabant is het aantal deskundigen dat in staat is te werken rond preventie en nazorg inzake drugs eerder beperkt. Dat dit ook in andere provincies het geval is (geweest?), bewijst de samenwerking die een groot aantal Oost-Vlaamse gemeenten hebben gezocht met PISAD (provinciale intergemeentelijke samenwerking inzake de aanpak van drugproblemen). Mankracht impliceert dat ook de nodige financiële middelen moeten vrijgemaakt worden.
Tot slot zou ik de voor mij ideale situatie willen schetsen inzake de aanpak van drugs:
1. De overheid ontwikkelt een beleid met aandacht voor een geïntegreerde en multidisciplinaire aanpak en waarbij de regie van het preventieve luik wordt toevertrouwd aan deskundigen terzake. 161
2. Voor de preventie zijn voldoende deskundige medewerkers beschikbaar die bovendien voldoende omkaderd worden waarbij aandacht wordt besteed aan opleiding, begeleiding, ondersteuning.
3. De lokale politie kan een rol spelen in de preventie voor zover deze rol ingebed is in een globale en multidisciplinaire aanpak. Bij de beleidsontwikkeling heeft de lokale politie net als andere partners (scholen, …) een signaalfunctie te vervullen.
Als antwoord op de vraag:
mijn inziens hoort drugpreventie ook thuis bij de lokale
politie.
Stelling: drugpreventie hoort ook thuis bij de lokale politie Stemming: 19 akkoord - 6 niet akkoord - 10 geen mening of pro en contra Reacties uit de zaal
Akkoord: een politionele drugpreventiemedewerker - Politiezone Pajottenland.
Hij kan de stelling bijtreden, maar wil graag nog enkele bedenkingen meegeven. Bijna 15 jaar geleden werd hij het veld ingestuurd, na o.a. een dag opleiding van de heer Van Deun over drugpreventie. Vroeger werden zij gesteund door de toenmalige rijkswacht, die zorgde voor bijscholing en opvolging. Momenteel wordt dit niet meer opgevolgd vanuit de federale politie, omwille van de beleidskeuze van de federale overheid. Daardoor worden de drugpreventiemedewerkers vanuit de politie die nog steeds het pakket 'Mega' geven, aan hun lot overgelaten. Twintig jaar geleden dacht hij dat je druggebruikers repressief moet benaderen. Deze stelling is mede door de preventiebijscholing veranderd. De politie verhoort deze 'klanten' anders. Zij komt heel veel van de mensen te weten en wordt vooral geconfronteerd met de eerste stap die deze druggebruikers of hun omgeving zetten om er iets aan te willen doen. Tegenwoordig komen meer en meer ouders langs met de vraag: wat kan ik met mijn dochter doen? Dit wordt meer en meer schrijnend. Vroeger zei men hem dat in het Pajottenland (de streek waar Urbanus woont) drugs niet bestaan. Hij zegt dat het momenteel de spuigaten aan het uitlopen is. Eenmaal per jaar werkt de politie in een secundaire school mee aan een gezondheidshappening. Hij spreekt er voor het vijfde middelbaar over drugs. Toen hij daar 9 jaar geleden voor de eerste maal kwam, dan stond hij alleen voor de klas om uitleg te geven. Nu staan er 15 of 16 leerling van 17 jaar naast hem mee uitleg te geven over hoe je dat moet gebruiken en dergelijke meer. Dus de tijden veranderen, ook
162
de jeugd verandert. Vandaar dat hij het belangrijk vindt dat de politie als eerste aanspreekpunt moet kunnen blijven fungeren, anders vreest hij dat we de verkeerde weg op gaan. Er wordt ook doorverwezen. In de politiezone Pajottenland bestaat het project "Nadrog" of nazorg aan druggebruikers (min 18-jarigen), ouders en andere gezinsleden, waaraan de sociaal assistent van de zone meewerkt. Elk proces-verbaal dat opgesteld wordt of de politiezone bereikt waarin een minderjarige als gebruiker of dealer voorkomt, wordt door haar opgenomen waarbij ze contact opneemt met de ouders en de andere gezinsleden. Dit werkt heel positief, want er zijn veel ouders en andere gezinsleden die met heel veel vragen zitten.
Niet akkoord: a. een medewerker van het Centrum voor Leerlingen Begeleiding (CLB)
Het CLB werkt heel goed samen met de politie op het gebied van bepaalde afspraken. Op gebied van preventie vindt de CLB-medewerker dat die dingen moeten gescheiden blijven. Zij werken mee aan het "Mega"-project; wat op zich een goed pakket is. Maar als je teruggaat naar preventie in de zuivere betekenis van het woord, moet vanuit pedagogische context gewerkt worden met jongeren, vanuit de zorg naar hulpverlening en naar preventie binnen de hulpverlening, vanuit gezondheidszorg en onderwijs. Het CLB is hard bezig met gezondheidsbeleid op school en ondersteunen scholen om mee na te denken over een duurzaam beleid. Via pedagogische weg wordt getracht de jongere duidelijk te maken dat kiezen voor gezond gedrag de meest evidente is. Dat is een langdurige weg, maar die is wel duurzaam. Acties en projecten zijn goed om een aantal dingen in het daglicht te stellen. Maar zij geloven toch in het duurzaam opstellen van een beleid waardoor gezonde keuzes de meest evidente worden en dit op gebied van zowel voeding, als van omgaan met mekaar, meer bewegen en van niet-gebruiken van schadelijke stoffen.
b. coördinator Jeugd en Sociale Dienst, politiezone Aarschot. Hij heeft tegen de stelling gestemd omdat hij oordeelt dat zij als politiemensen geen wetenschappers of specialisten terzake zijn. Ook al hebben zij mensen met een theoretische vorming op gebied van preventie, dan nog hebben ze geen toegepaste ervaring. Dus "Schoenmaker blijf bij je leest" en doe uw politietaak en geen preventietaak. Een andere bedenking is het Mega-project als voorbeeld voor preventie. Dit pakket is preventie bij leerlingen van het lager onderwijs. Maar dat zijn niet de mensen die de politie op straat tegenkomt met drugproblematiek. De specialisten die de politie in huis hebben, zijn specialisten op het vlak van productkennis vooral. Er is een verschil tussen drugpreventie of kennis van producten; dit is een groot onderscheid in aanpak. De korpschef haalde het werken met prioriteiten aan die opgenomen worden in het zonaal veiligheidsplan en besproken op de zonale veiligheidsraad. Inzake drugs merkt deze politieambtenaar op dat een integrale aanpak gemist wordt. Er is wel al afstemming van een aantal 163
acties, maar nog geen echt integraal beleid. De politie kan hierin een rol spelen, aangezien zij in contact komt met de actoren op het terrein zowel met de hulpverleners als met de druggebruikers zelf, als met scholen die bepaalde dingen melden. In die zin is de politie goed geplaatst om een forum te organiseren en die mensen samen te brengen en bepaalde hulpverleningsmiddelen tot stand te brengen of gesprekken te organiseren of wat dan ook.
Slotwoord korpschef:
De korpschef benadrukt dat het in de eerste plaats de overheid is die moet bepalen wat de politie gaat doen rond drugs. Het is inderdaad een terechte vaststelling dat wat besproken wordt in de zonale veiligheidsraden, vooral het werk is van de lokale politie. De lokale politie heeft het in principe heel moeilijk om drugs te gaan beschouwen als een gezondheidsprobleem. Haar cultuur is gefocust op het aanpakken van veiligheidsproblemen. De korpschef is akkoord met de stelling: "Schoenmaker blijf bij uw leest", en vindt ook dat preventie best toevertrouwd wordt aan deskundigen terzake. Maar binnen dat preventieve luik zijn er mogelijkheden om de politie te laten participeren. Zeggen dat de politie dat niet mag en er niet meer aan mee zou werken omdat het niet zou behoren tot haar takenpakket, zou een verkeerd signaal zijn.
164
4
Is een repressief drugbeleid nodig?
Prof. Dr. Tom Decorte, Instituut voor Sociaal Drugsonderzoek (ISD) – Universiteit Gent
1. Het zoeken naar de roes, naar manieren om het bewustzijn te verruimen, vernauwen of te veranderen, is een diep gewortelde neiging die zeer menselijk is en zich door alle samenlevingen en tijden heen manifesteert. Het gebruik van roesmiddelen is een antropologische constante, en dus is het belangrijk dat onze samenleving met het gebruik van roesmiddelen leert te leven en leert om te gaan.
2. In elke samenleving hebben zich altijd en overal regels ontwikkeld om het heilzaam (weldoend, bevorderlijk) gebruik van psychoactieve middelen te verzekeren, en mensen voor de onaangename kanten van de roes te behoeden. Deze regels kunnen heel erg verschillend zijn, van roesmiddel tot roesmiddel en van samenleving tot samenleving, en deze regels zijn ook binnen een samenleving aan veranderingen onderhevig. Het repressieve model is dus niet het enig denkbare model van regulering.
3. In onze samenleving heeft de idee dat 'drugs-en-zelfcontrole' een contradictio in terminis zou bevatten, een heleboel externe controlemechanismen opgeroepen, en één van de belangrijkste fundamenten van dat systeem is het feit dat een aantal middelen het voorwerp zijn van een strafwet. Dat het politieke en wetenschappelijke vertoog van de laatste jaren steeds meer benadrukt dat de toepassing van die strafwetten het ultimum remedium moet zijn, en dat preventie en hulpverlening veeleer de prioritaire strategieën moeten zijn, verandert niets aan de grond van de zaak. Ook na dertig jaar van manifeste tekenen dat de war on drugs gefaald heeft, blijven velen mordicus vasthouden aan het fundament van die oorlog: het geloof dat een strafrechtelijke regulering (zoals we die nu kennen) van het fenomeen nodig en noodzakelijk is om het fenomeen beheersbaar te houden. Hoe hoger je komt in de rangen van organisaties en bureaucratieën, hoe meer mensen je vindt die blíjven volhouden dat de harde aanpak, lees: het verharden van de strafrechtelijke normen rondom een aantal roesmiddelen, en het verbeten volhouden van voornamelijk politionele en justitiële strategieën met méér middelen en steeds verder uitdeinende mogelijkheden kan leiden tot een totale uitroeiing van het fenomeen.
4. Ik ben het daarmee grondig oneens. Ik ben de organisatoren van deze seminaries daarom héél dankbaar voor hun uitnodiging om een antwoord te verzinnen op de vraag: ‘Is een repressief drugbeleid nodig?’ Dat het gebruik van roesmiddelen met bepaalde gevaren en risico’s gepaard gaat, staat buiten kijf. Dat het gebruik van zowat alle roesmiddelen in vele gevallen een vorm van zeer ongezond gedrag is, en in een aantal gevallen problematische vormen kan aannemen, onderschrijf ik volledig. Maar in de komende vijftien à twintig minuten wil ik wel betwisten dat een 165
beleid dat gestoeld is op het strafrecht de béste optie is. Onze samenleving heeft nood aan regels en grenzen, maar die moeten niet strafrechtelijk van aard zijn. Dat heeft immers veel meer nadelen dan voordelen. Ik noem er een paar.
5. Achter een repressief beleid, gestoeld op bepalingen in het strafrecht, schuilt de idee van de glazen stolp. Die redenering houdt in dat als de glazen stolp maar zwaar genoeg is, we het gebruik van roesmiddelen in onze samenleving kunnen tegenhouden. De prijs die we daarvoor betalen, is wel heel erg hoog.
Uit schrik voor negatieve reacties, een sociaal stigma, conflicten en een eventuele bestraffing wordt bijvoorbeeld het gebruik van cannabis voor ouders en familieleden veelal verborgen gehouden, en zo gebeurt het ook voor leraren en opvoeders, voor niet-gebruikers of tegenstanders van cannabis, voor politie of andere vertegenwoordigers van het gezag, voor onbekenden. Het illegale karakter creëert een taboe, maakt het gesprek met gebruikers van bepaalde roesmiddelen erg moeizaam, en vergroot de kloof tussen gebruikers en niet-gebruikers. Zo’n repressief drugbeleid belet bovendien dat problematische vormen van roesmiddelengebruik tijdig worden gedetecteerd, en maakt het voor de hulpverlener nog lastiger dan het al is.
Wat preventie betreft, lijkt het mij niet onwaarschijnlijk dat gebruikers het kind met het badwater weggooien, en dus de – overigens geheel terechte - waarschuwing voor de gevaren van overmatig roesmiddelengebruik negeren, omdat zij de traditionele kanalen van drugpreventie (de overheid, de school, de preventie- en voorlichtingsorganisaties, de jeugdhuizen en jeugdbewegingen) als weinig betrouwbare bronnen voor informatie inzake roesmiddelen beschouwen.
Bovendien is het effect van repressieve strategieën vaak te vergelijken met het duwen op een waterbed. Hoe meer en hoe harder men met harde hand een fenomeen op een bepaalde plaats en in een bepaalde verschijningsvorm bestrijdt (‘push down’), hoe vaker het op een andere plaats maar minder zichtbaar en bijgevolg minder beheersbaar verschijnt (‘pop up’). Ik bedoel daarmee niet enkel dat het fenomeen zich in geografische zin verplaatst (wat voor sommige beleidsmensen soms het enige of het belangrijkste doel lijkt te zijn, ik verwijs even naar de onzinnige kritiek van de premier en zijn adviseurs op de plannen om de coffeeshops enkele honderden meters dichter naar de Belgische grens te verplaatsen), maar ook dat het fenomeen van gedaante verandert, waardoor het voor preventiewerkers en hulpverleners weer heel veel moeite kost om een gepast antwoord te verzinnen. De voorbeelden van dat waterbedeffect zijn legio, zowel in België als in tal van andere landen en steden. Opkuisacties van bekende drugsbuurten (ik denk bijvoorbeeld aan de schoonmaakactie in de ‘Christiana’-wijk in Kopenhagen, maar evenzeer aan de schoonmaakoperatie rond het De Coninckplein in Antwerpen) heeft vooral als gevolg dat het fenomeen van drughandel en drugsgebruik zich verplaatst en verspreidt over andere locaties in 166
de stad: minder zichtbare locaties, voorlopig onbekende locaties, waarbij straathoekwerkers en hulpverleners voor een stuk opnieuw op zoek moeten gaan naar hun eigen doelpubliek.
Nog een mooi voorbeeld daarvan is de evolutie in de cannabisteelt. Het is net onder invloed van de Amerikaanse war on drugs dat begin de jaren zeventig verschillende cannabistelers naar Nederland zijn gevlucht, waar ze zich hebben beziggehouden met het veredelen van zaden, zodat nieuwe variëteiten ook in deze contreien konden worden geteeld: de nederwiet was geboren. Het repressieve beleid in deze regio’s heeft er verder toe geleid dat de cannabis meer binnenshuis werd gekweekt (want buitenteelt is makkelijker opspoorbaar), en stérker werd. Nu sommigen luider beginnen te roepen om tegen de lokale cannabisteelt harder op te treden, kan een belangrijk neveneffect zijn dat alle kleinschalige telers (de hobbyisten en telers met eerder idealistische motieven) – die overigens wél een aanzienlijk aandeel in de cannabismarkt vormen - zich zullen laten afschrikken en ermee ophouden, zodat alleen de grootschalige teelt, doorgaans gerund door professionele criminele ondernemers, zal overblijven.
6. Met dertig jaar repressief beleid zijn we er niet in geslaagd het aanbod van roesmiddelen op significante wijze te beïnvloeden: de prijzen zijn continu gedaald, het aanbod slinkt niet, wel integendeel, ik ben nog nooit een druggebruiker tegengekomen die gedurende opvallend lange tijd niet aan zijn ‘gerief’ kon komen. En wat nog meer is: de samenstelling, de zuiverheid, de sterkte en in algemene zin de kwaliteit van illegale roesmiddelen zijn op geen enkele manier beheersbaar gebleken. In de gegeven context kunnen we alleen maar vaststellen dat het THCgehalte van de cannabis die in onze contreien gekweekt wordt, stijgt (en zeer belangrijk detail: de sterkte van de geïmporteerde soorten is al die jaren wél constant gebleven). De kans is groot dat dat net een gevolg is van het repressieve beleid ten aanzien van cannabis. In zulk een context kunnen we ons alleen maar zorgen maken over de samenstelling van ecstasy of cocaïne, en de bevolking zo snel mogelijk trachten te waarschuwen bij acuut gevaar, maar we kunnen de sterkte en samenstelling niet ten goede manipuleren.
7. Bovendien: we hebben in de context van het huidige beleid bovendien geen enkele mogelijkheid om de marketingstrategieën van de producenten van illegale roesmiddelen te beknotten of te beïnvloeden, wat we met de legale roesmiddelenindustrie wél proberen te doen.
8. Het loutere feit dat een aantal roesmiddelen in de illegaliteit worden gehouden is ook de belangrijkste pushfactor voor criminele ondernemers, die aangetrokken worden door de enorme winstmarges, en die zich bovendien niet door de risico’s op bestraffing laten afschrikken. De winstmarges zijn zó gróót, dat bestraffing een beroepsrisico is dat deze criminele ondernemers gewoon mee incalculeren. Trouwens, voor doorrechercheren naar de grote jongens achter de handel en productie is vaak geen tijd of geld, zodat de repressieve aanpak vaak een ‘hit-and-run’167
karakter heeft, en vooral de middelste en kleinste schakels worden aangepakt. Voor elke importeur van cocaïne die wordt opgepakt staat meteen een andere klaar. Voor elke straatdealer die wordt gesnapt staan er meteen tien andere klaar om in het gat te springen. Als je weet dat een cannabisteler voor één kilo cannabis tot 3.000 euro kan krijgen, dat een dealer die in een weekend amper 20 grammetjes cocaïne verkoopt een winst maakt van 1000 euro, dan is het logisch om aan te nemen dat het aanbod met het huidige beleid nooit kan slinken. Dweilen met de kraan open.
9. Tot slot nog enkele andere nadelen van een drugbeleid dat gebouwd is op het strafrecht: elke aanhouding op basis van de vigerende drugswetten betekent een overbelasting van het strafrechtsbedelingssysteem, en draagt verder ook bij tot de overbevolking van onze gevangenissen. Er zitten véél mensen in de gevangenis met drugproblemen die vaak ook kampen met psychiatrische problemen, en de gevangenis is niet de geschikte setting om hen te helpen. Veel gevangenispersoneel (zowel het medische als het bewakingspersoneel) voelt zich vaak ongewapend om met druggerelateerde problemen om te gaan. Zulke condities hebben een negatieve invloed op de mentale gezondheid van de gevangenen en maakt de bestaande gezondheidsproblemen alleen maar erger.
In ons land bestaat een significant percentage van de gevangenispopulatie uit individuen die veroordeeld zijn voor delicten direct gerelateerd aan hun eigen gebruik ( i.e. mensen die opgesloten zitten voor het bezit van kleine hoeveelheden drugs voor eigen gebruik, anderen die veroordeeld zijn voor onbelangrijke delicten om hun druggewoontes te ondersteunen). De opsluiting van significante aantallen van druggebruikers doet de aannemelijkheid van druggebruik in de gevangenis stijgen. Wetgeving en beleidsaanpassingen zouden een verandering in wetten en straffen moeten nastreven om de criminalisering van niet-gewelddadige drugdelicten en de opsluiting van niet-gewelddadige druggebruikers significant te reduceren.
In de hulpverlening komt een grote groep druggebruikers terecht met een zogenaamd juridisch statuut, en zij zijn over het algemeen weinig of niet gemotiveerd. Ongemotiveerde cliënten leiden uiteindelijk ook tot gedemotiveerde, opgebrande hulpverleners.
Nog een nadeel van het huidige beleid is dat druggebruikers vaak méér bezig zijn met het verbergen van hun druggebruik, dan met het veilig omgaan met roesmiddelen. De belangrijke opdrachten van hulpverleners en preventiewerkers worden alleen maar bemoeilijkt, en zij zouden in een ander model wellicht nog veel efficiënter kunnen zijn.
10. De doelstellingen van een goed drugbeleid zijn in de eerste plaats ongetwijfeld om het gebruik van roesmiddelen – dat , ik herhaal het, altijd een risico in zich houdt - zoveel mogelijk te ontraden, en in de tweede plaats – in het geval mensen toch gebruiken - om de schade van roesmiddelen 168
voor het individu zélf, voor zijn omgeving, en voor de samenleving zoveel als mogelijk te beperken. Men veronderstelt daarbij ten onrechte dat een repressief drugbeleid, waarbij het gebruik van een roesmiddel gecriminaliseerd wordt, op gebruikspatronen een spectaculair effect heeft of kan hebben. Het effect van formeel-repressieve controlestrategieën wordt al te vaak overschat. Gebruik van alcohol, tabak en andere roesmiddelen laat zich niet gemakkelijk door een strafrechtelijk beleid beïnvloeden, zo is gebleken. In dat verband toont vergelijkend onderzoek tussen landen of steden met opvallende verschillen in het gevoerde beleid evenwel aan dat de aard van het drugregime in zekere zin irrelevant is. Zo wees een studie van ervaren cannabisgebruikers in San Francisco, Bremen en Amsterdam uit dat de patronen van cannabisgebruik in elk van die locaties – met zeer verschillende formele controlestrategieën - overal veel gelijkenissen vertonen. Nog een ander voorbeeld: Nederland – dat al dertig jaar een ander beleid voert – heeft niet méér cannabisgebruikers dan België, en ook niet meer problematische gebruikers.
11. Het is eigenlijk vreemd dat velen na dertig jaar nog steeds geloven in de effectiviteit van de repressieve formule. Men kan zich de vraag stellen waarom velen niet willen tornen aan de strafrechtelijke fundamenten van ons drugbeleid. Politici hoor je vaak zeggen ‘dat de geesten niet rijp zijn’. Het schijnt mij toe dat grote staatslui zich net zouden moeten kenmerken door het talent om minder populaire maatregelen (die wél noodzakelijk zijn) te verkopen. De essentie is wellicht dat de meeste politici hun electoraat niet voor het hoofd willen stoten. Het is immers makkelijker om de roesmiddelen zélf de schuld te geven van allerlei sociale problemen, dan wel om daadwerkelijk grote investeringen te doen in de structurele aanpak ervan. Ik heb de laatste vijftien jaar tal van magistraten, politici, politiemensen en hulpverleners ontmoet, die onder vier ogen en in de wandelgangen openlijk hun twijfels hebben geuit over het gevoerde drugbeleid, maar velen zijn bang om hun nek uit te steken. Vreemd eigenlijk, want ook met een andersoortig beleid zal hun functie niet ophouden te bestaan, en zal hun werklast niet verminderen. Het wordt zelfs een beetje cynisch, als je als onderzoeker vaststelt dat cannabis-, cocaïne- of ecstasygebruik ook wel onder die groepen voorkomt: ik ken leden van de magistratuur die wel es een lijntje snuiven, ik interviewde laatst hulpverleners die hun eigen cannabis telen, ik heb wel es politici op ecstasy ontmoet, en ik zag vorige zomer nog twee agenten van de federale politie samen blowen (wees gerust: in hun vrije tijd).
12. Een andere dooddoener om niet te moeten praten over alternatieve reguleringsmodellen en tegelijkertijd de mond te snoeren van zij die wél willen nadenken over alternatieven, is het argument dat de internationale verdragen het niet toelaten. Alsof de internationale verdragen geen mensenwerk maar bijbelteksten zijn: als natuurwetten door God ingegeven en dus onaantastbaar, en bovendien slechts op één enkele juiste wijze interpreteerbaar. Het is wellicht via en net dóór lokale initiatieven en beleidsveranderingen, dat de bureaucraten in Wenen en New York en elders misschien zullen inzien dat de war on drugs definitief verloren is, en niet omgekeerd. 169
13. Toegegeven, er zijn ook argumenten die getuigen van bekommernis om de jongsten en de zwaksten in de samenleving. Sommigen zijn bang dat het fenomeen van roesmiddelengebruik in onze samenleving onbeheersbaar wordt als het gebruik, de productie en de distributie op een andere dan strafrechtelijke wijze wordt gereguleerd. Ze geloven dat het strafrecht –zelfs als het niet effectief is- een belangrijke symbolische functie vervult, en op die manier velen van de roesmiddelen afhoudt. Of ze voeren aan dat je alleen met het strafrecht de zwakste en kwetsbaarste mensen kunt beschermen in de maatschappij. Ik ben het daar niet mee eens: eerst en vooral betekent een zekere stijging in het aantal gebruikers niet noodzakelijk een flagrante stijging van het aantal problematische gebruikers. Er hangt bijzonder veel af van de consistentie van een beleid en van de wijze waarop het gecommuniceerd en verkocht wordt (ik kom daar straks op terug). En als de hulpverlening en preventie nog beter hun rol kunnen spelen, kunnen ook de meest kwetsbaren sneller en beter worden bereikt en geholpen.
Er is ‘problematisch gebruik’ van roesmiddelen, jawel, maar als wij het eens zijn over het feit dat dat in se een probleem is van lichamelijke en psychische schade, of van sociaal onwelzijn, of zelfs van een ‘ziekte’ zoals sommigen ons willen doen geloven, waarom moet dat dan per se via het strafrecht worden aangepakt? Welke andere depressies, zelfdestructief gedragingen en ziektes waarvan we weten dat sommigen meer risico lopen dan anderen, of kwetsbaarder zijn dan anderen, worden via het strafrecht geregeld?
14. Ook de wijze waarop in de media over roesmiddelengebruik wordt bericht, maakt het bijzonder moeilijk om over alternatieve vormen van regulering te praten. De media (van ‘Pieken Paultje’ tot Koppen Justitie) stellen druggebruikers voor als een homogene groep, en schenken veel aandacht aan verhalen over de meest ellendige gebruikers, die de slechtst denkbare scenario’s (worst case scenario's) het beste illustreren. De meeste berichten reduceren de complexe problematiek in een al te eenvoudige, direct te bevatten boodschap. Of paniek, of sensatiezucht zijn doorgaans de ondertoon. De stijl waarmee een complex maatschappelijk fenomeen als roesmiddelengebruik heden ten dage in de media wordt geportretteerd, is de spanningsboog van tien seconden, om te voorkomen dat je wegzapt. Als het om roesmiddelengebruik gaat, werkt het nieuws (de media) in hoge mate clichébevestigend.
15. Overigens, ook de wetenschap gaat in dit verhaal niet vrijuit. De wetenschappelijke blik, vaak niet geheel vrij van gewichtige maatschappelijke belangen, heeft zich vooral gericht op de gevaarvolle kanten van de roes, met name op de medische risico’s van onmatigheid, op de sociale 1
risico's van uitsluiting of op de psychologische gevaren van realiteitsvlucht. Deze wetenschappelijke roesangst leidde onder meer tot het moreelgeneeskundige concept van ‘verslaving’. Een roes is echter niet hetzelfde als een verslaving. Verslaving noemen we veeleer een bepaalde, kenmerkende 170
vorm van gebruik. Het is het zoeken naar de roes met een hevigheid die de roeszoeker een gevoel van afhankelijkheid geeft. De roes zelf geeft dan geen voldoening meer en het middel dient vooral om zich niet-ziek, of in het beste geval zich normaal, te voelen. Voor de meeste mensen heeft de roes echter het karakter van een prettige ervaring, die in regelmatige beleving gewenst wordt en aangenaam is.
Overigens, het wetenschappelijke begrippenarsenaal inzake roesmiddelengebruik (dat in het discours van de media, van politici en drugdeskundigen allerhande doorsijpelt) is beperkt en sterk moreel geladen.
2
Elastische containerbegrippen zoals ‘verslaving’, ‘overlast’, ‘problematisch
gebruik’, ‘druggerelateerde’ fenomenen en zelfs de term ‘drugs’ zelf, worden al naar gelang van de invalshoek volgens andere criteria ingevuld. Met deze begrippen worden vaak pathologiserende theorieën ontworpen, die steevast aanleiding geven tot morele afkeuring, marginalisering en stigmatisering (dat gebeurde overigens eerder ook met abortus en homoseksualiteit).
16. Het wetenschappelijk onderzoek naar en het politieke debat over roesmiddelen in onze samenleving is bovendien heel vaak productgericht. Het bespreken van de gevolgen van roesmiddelen voor de gebruikers ontaardt vaak in een soort farmacocentrisme, waarbij de rol van de gebruiker (diens persoonlijkheid, diens houding en waardensysteem, diens verwachtingen ten aanzien van het roesmiddel, en de functie van het middel voor hem,…) en de rol van de sociale setting (waaronder ook de historische, politieke en economische context) onderbelicht raken.
3
Ik
geef twee voorbeelden:
Cannabis is niet óf zeer gevaarlijk óf totaal onschuldig: het is soms ongezond, vaak nuttig of leuk voor de gebruiker, het heeft altijd een functie, en het is in sommige omstandigheden en voor bepaalde gebruikers (wanneer zij er bepaalde betekenissen aan verlenen) erg risicovol.
Of wat te denken van de idee om anno 2006 een onderzoek op te zetten naar de analyse van benzoylecgonine (een afbraakproduct van cocaïne) in het Vlaamse rioolwater, in de hoop tot een ruwe schatting te komen van het aantal cocaïnegebruikers in Vlaanderen (op één of hooguit enkele meetmomenten)? De belastingbetaler ligt er niet wakker van, maar het zijn wel zijn centen die over de balk gegooid worden. Een representatieve prevalentiestudie zou veel meer inzichten opleveren, en de vragen die ons vooral zouden moeten bezighouden zijn: wat mensen naar middelen doet grijpen, waarom sommigen naar regelmatig gebruik evolueren (en anderen net niet), waarom bepaalde mensen schadelijkere gevolgen van hun roesmiddelengebruik ondervinden (en anderen minder). Er is vooral nood aan bevraging van roesmiddelengebruikers zelf, die worden beluisterd vanuit hun perspectief en onder omstandigheden waarin zij niet het gevoel krijgen dat hun gedrag kan worden gesanctioneerd, of moreel veroordeeld, of ‘voor hun eigen bestwil’ bijgestuurd. Pas
171
dan kunnen we misschien achterhalen wat er in hen omgaat, én of en waar zij ergens mee worstelen.
17. De sleutelbegrippen van het huidige drugbeleid zijn rationele risicobeheersing, en een geïntegreerde, globale benadering van het drugfenomeen geworden. Maar de facto slaagt de overheid er met dit ‘nieuwe’ drugbeleid evenwel niet in de schade van het roesmiddelengebruik aan bepaalde individuen en aan de samenleving daadwerkelijk te beperken.
Hoe dat komt? Een adagium in de communicatiewetenschap stelt dat als politieke actoren een beleid formuleren, zij hierover volledige, tijdige, feitelijke en consistente informatie moeten 4
verstrekken. Gebeurt dat niet, dan interpreteert elke burger het beleid op zijn of haar manier. De kans dat de beleidsobjectieven niet worden gerealiseerd is in dat geval veel groter. Over roesmiddelen wordt noch feitelijke, noch volledige informatie verschaft, en ook met de recente 5
wetswijzigingen is er geen sprake van een consistent beleid. Bovendien wordt er over het roesmiddelenbeleid op een warrige manier gecommuniceerd (denken we aan de profileringsdrang van politici en politieke partijen in dit land, en de bijzonder klungelige wijze waarop de overheid tussen de Federale Drugnota van 19 januari 2001 en de nieuwe drugwetten van 2003 informatie verstrekte, die onder meer daarvan het gevolg was).
Bovendien is het huidige drugbeleid (met om maar één voorbeeld te noemen het onderscheid tussen legale en illegale roesmiddelen) intern inconsistent. Daardoor verliest het – ook bij jonge mensen en experimenterende gebruikers - zijn geloofwaardigheid. We hebben een drugbeleid nodig dat gebaseerd is op harde concepten, niet op floue containerbegrippen, en op een degelijk gecommuniceerd beleid.
Wat meer is, al van voor de nieuwe drugswetten leidden de regels niet tot een eenvormige maatschappelijke reactie en toepassing van de rechtsnormen. Dat is ook na de nieuwe wetten niet het geval, getuige de verschillende analyses van eminente rechtsgeleerden in juridische tijdschriften. Niet alleen bij de bevolking, maar zelfs tot voor de rechtbank worden tot op de dag van vandaag discussies gehouden over de interpretatie van de bedoelingen van de wetgever. Tot op de dag van vandaag heerst in dit land weinig rechtszekerheid en rechtsgelijkheid inzake roesmiddelen.
18. Velen schijnen mijn pleidooi voor legalisering te begrijpen als een laissez-faire attitude, of erger nog: het aanmoedigen van roesmiddelengebruik. Terwijl een legaliseringsmodel, ten minst dat wat ik voorsta, enkel inhoudt dat we het fenomeen op een andere wijze gaan reguleren. Reguleren, dat betekent ook normeren, grenzen stellen. Legaliseren betekent niét per se ‘commercialiseren’. Want we zien allemaal wat er gebeurt als je middelen zoals alcohol en nicotine in handen geeft van een op winst beluste industrie: we worden bestookt met reclame, en deze legale roesmiddel172
producenten bedenken voortdurend nieuwe marketingstrategieën en trachten steeds weer nieuwe groepen consumenten aan te boren (jawel, ook jongeren!).
Ik wens met mijn pleidooi voor legalisering geen onzinnige illusies te voeden, zoals sommige politici en hun adviseurs die gretig afdoende remedies tegen het kwaad blijven propageren. Ik wens de illusie niet te creëren dat de juiste politiek een bijna absolute garantie kan geven dat mensen geen roesmiddelen meer zullen gebruiken, of dat sommigen niet meer in de problemen zullen komen. De politiek kan die waarborg niet geven en wie die illusie cultiveert, speelt met vuur. Een samenleving heeft nu eenmaal een percentage roesmiddelengebruik, en óók een (klein) percentage ontwortelden die zich aan een roes ver-slaven. Geen enkele politiemacht kan dat bedwingen. Een beleid kan hooguit de omgevingsfactoren beïnvloeden en het risico enigszins beperken, maar dat is het dan ook. Wie de verwachting wekt dat veel meer mogelijk is en een drugvrije samenleving binnen bereik is, flirt met populisme en spoort naar een andere dan democratische rechtsorde.
Mijn voorstel tot legalisering mag niet worden geïnterpreteerd als een ‘oplossing’ voor het roesmiddelengebruik in onze samenleving, verre van. Maar het zou wel leiden tot een betere traceerbaarheid van doelgroepen voor preventiewerkers, van ‘problematische’ gebruikers voor de hulpverlening, van producenten en handelaars voor politie en justitie, en jawel, van respondenten en proefpersonen voor wetenschapslui. Het kan leiden tot een betere controle op de kwaliteit van de roesmiddelen vanuit volksgezondheidsoptiek, en tot een mindere aantrekkingskracht van de illegale handel voor avonturiers. Het aanbod zou beter kunnen worden beknot en de prijs misschien beter manipuleerbaar. En bovenal, het kan leiden tot een belangrijke responsabilisering van de gebruiker, die zijn middelengebruik niet langer als verontschuldiging voor asociaal of agressief gedrag mag inroepen. Anderzijds zal hij – dankzij de culturele recepten en informele 6
controlemechanismen - sneller en succesvoller een leerproces tot beheerste gebruiker kunnen doorlopen (zoals dat met alcohol bij de meeste mensen gebeurt) …
Hebben we dan helemaal geen strafrechtelijke normen nodig? O jawel. We kunnen alle roesmiddelenproducenten die producten fabriceren en distribueren die niet aan bepaalde normen voldoen, sanctioneren, en indien nodig buiten de wet stellen. We kunnen producenten vergunnen, en alle anderen die uit puur winstbejag produceren vervolgen. We kunnen zij die écht aanzetten tot druggebruik bij minderjarigen bestraffen. We kunnen minimumleeftijden bepalen, en al wie aan jongere mensen verkoopt of bezorgt, bestraffen.
Ten slotte, in elke vorm van roesmiddelengebruik zit het element van grensoverschrijding. Net daarom denken velen denken nog steeds ten onrechte dat het decriminaliseren van roesmiddelen zou leiden tot een drastische verandering van zeden. Maar al te losbandig roesmiddelengebruik zou gemeenschapsondermijnend kunnen zijn, en net dáárom zullen de normen en waarden met 173
betrekking tot roesmiddelen nooit helemaal vrij zijn, en steeds een conservatieve toon behouden. De mensen zélf zullen blijvend, hoe dan ook, (ongeschreven) regels aan de roes stellen.
1
2
Ossebaard, H.C. (1996). Reis naar de roes. Utrecht: Kwadraat. Zie hierover Cohen, P. (2003). The drug prohibition church and the adventure of reformation.
International Journal of Drug Policy, 14, 213-215. Peele, S. (1985). The meaning of addiction. Compulsive experience and its interpretation. Lexington: D.C. Heath and Company. 3
Casselman, J., Noirfalise, A., Meuwissen, K. en Maisse, L. (2002). Justitie – hulpverlening:
duidelijke afspraken. Onderzoeksrapport. Zinberg, N.E. (1984). Drug, set, and setting. The basis for controlled intoxicant use. New Haven/London: Yale University Press. 4
Gelders, D. (2006). Tussen droom en daad: Communicatie over beleidsintenties door de overheid .
Brugge: Uitgeverij Vanden Broele. Reeks: Burger Bestuur & Beleid. 5
Zie hierover ook: De Nauw, A. (2004). De gewijzigde drugwet: hopeloos op zoek naar
rechtszekerheid. Rechtskundig Weekblad, 30, 1161-1172. Kaminski, D. (2003), Les directives de politiques criminelle en matière de stupéfiants. In Kaminski, D. (ed.). L’usage pénal des drogues. Brussel: De Boeck. Vander Laenen, F. en Dhont, F. (2003). Zalven en slaan. Een eerste analyse van de drugwetgeving. Tijdschrift voor Strafrecht, 4(5), 227-245. 6
Decorte, T. (2000). The taming of cocaine. Cocaine use in European and American cities. Brussel:
VUB University Press. Decorte, T. en Slock, S. (2005). The taming of cocaine II. A 6-year follow-up study of 77 cocaine and crack users. Brussel: VUB University Press.
174
5
Afsluitende toespraak
Lodewijk De Witte, provinciegouverneur
Drugpreventie en -hulpverlening in de provincie Vlaams-Brabant: dringend nood aan meer middelen De provinciegouverneur verwelkomt iedereen. Hij stelt dat het niet eenvoudig is om nog een slotwoord uit te spreken nadat professor Casselman die de problematiek zo goed kent en al zo lang volgt, vooraf de volledige conclusies heeft getrokken van dit seminarie. Maar toch vraagt hij aandacht voor enkele bedenkingen.
De bedoeling van dit seminarie, op initiatief van de medewerkers van de provincie, is om na tien jaar een balans op te maken: waar we staan vandaag? welke vorderingen zijn er wel of niet gemaakt? is er ondertussen meer overleg en samenwerking tussen de verschillende betrokkenen bij de problematiek van drugs en alcohol? Kortom, welke lessen we kunnen trekken uit de ervaringen van de voorbije jaren.
Vooraf wijst de gouverneur op de voor hem ongelukkig gekozen term 'middelengebruik'. Dat woord middelengebruik is nietszeggend en verhullend, zodat het de indruk geeft dat er eigenlijk niet echt een probleem is. Maar er is wel degelijk een reëel probleem met het overdreven gebruik van verdovende middelen, waarbij zowel illegale drugs als alcohol en een aantal medicamenten worden bedoeld. Wat de visie betreft, tien jaar geleden heeft de gouverneur met overtuiging verdedigd dat het probleem van drugs en alcohol in eerste orde een gezondheids- en een welzijnsprobleem is. Dat blijft ten volle de overtuiging en mening.
21
Een eerste bedenking is dat we na tien jaar niet kunnen zeggen dat de maatschappelijke problematiek verminderd is. De drugproblematiek waar we nu voor staan is minstens even groot. Binnen Vlaams-Brabant zijn op een aantal vlakken stappen vooruit gezet en is er een gunstige evolutie. We doen er iets meer aan, we doen het iets beter, maar het is absoluut onvoldoende om het probleem te beheersen. Een seminarie als dit waarbij de verschillende verantwoordelijken en betrokkenen elkaar ontmoeten, is goed. Maar op vlak van echte samenspraak, van echt elkaar kennen, echt met elkaar in wisselwerking treden, kan het nog altijd een stuk beter. We moeten zoeken naar andere methodes waardoor we die onderlinge wisselwerking en die onderlinge
21
DE WITTE, drugs verdoven het wel-zijn. Over het drugfenomeen in de provincie Vlaams-Brabant, toespraak voor de provincieraad op 1 oktober 1996,75. 175
samenwerking kunnen verbeteren. In elk geval is het provinciebestuur bereid om die rol te blijven opnemen om te komen tot een betere coördinatie.
Een tweede bedenking is: we beschikken in Vlaams-Brabant over absoluut te weinig middelen om tot ernstig werk te komen. Dat zal wellicht de klacht zijn in gans Vlaanderen en in gans België, maar hulpverleners in deze provincie weten maar al te goed dat Vlaams-Brabant zeer slecht bedeeld is. Als we ons willen inzetten voor beter overleg, moeten er natuurlijk mensen of diensten zijn waarmee en waarover kan worden overlegd. Als je nauwelijks middelen hebt voor preventie en nauwelijks middelen voor hulpverlening, dan overleg je over iets wat niet of veel te weinig bestaat. En dat is de situatie waarin we hier verkeren. Dat was tien jaar geleden nog slechter. Vele brieven zijn gestuurd door de gouverneur en door anderen naar betrokken ministers om te zeggen: "Zorg dat er in deze provincie een vergelijkbaar niveau van aanbod inzake preventie en inzake hulpverlening is." Maar er blijkt veel te weinig bereidheid te zijn om de historische achterstand in te lopen. Het blijft totaal onaanvaardbaar dat men zegt: "Vermits jullie tien jaar geleden er niet bij waren, zal je er nu nog niet bij zijn en wellicht binnen tien jaar ook nog niet." De nieuwe middelen die er zijn, gaan naar degenen die al goed uitgebouwd zijn, die dus een goed dossier kunnen maken en die dus nog wat meer middelen kunnen krijgen. Zij die sukkelen, blijven maar wat sukkelen. Dit verantwoorden door te stellen dat er een gebrek aan middelen is, kan niet meer. Er zijn wellicht zeer gedegen projecten over heel België uitgewerkt. Maar het kan niet meer dat het aanbod zo ongelijkmatig is gespreid en dat dit aanbod met name in Vlaams-Brabant totaal onvoldoende is. Dit is de boodschap van de eerste orde: eerst zorgen voor beduidend meer voorzieningen en dienstverlening. Dat is belangrijker dan de discussie over wat de overheid al dan niet wil toelaten of gedogen i.v.m. drugs. En dat is ook belangrijker dan nieuwe initiatieven om overleg en coördinatie tot stand te brengen. Dezelfde boodschap is er op het vlak van rechtsbedeling en politie. Vanuit de overtuiging dat drugs vooral gaan over een welzijns- en een gezondheidsproblematiek, is het meest aangewezen dat op preventief vlak en op vlak van interventie en hulpverlening, dit door welzijns- en hulpverleningsdiensten en medische diensten wordt opgenomen. Maar die moeten dan wel beschikbaar zijn! Zolang dat niet het geval is, vind ik het niet verantwoord ervoor te pleiten dat de politie zich zou terugtrekken uit die drugproblematiek, noch op vlak van preventie, noch op het vlak van hulpverlening. Dat risico kunnen en willen we niet lopen. Dat kan pas wanneer er op medisch vlak voldoende interventiecapaciteit (aanbod en beschikbaarheid 24 op 24u) aanwezig is om bij een crisismoment met een drugverslaafde tussen te komen. Hetzelfde geldt op het vlak van preventie. Wanneer een school, een organisatie of een bestuur vraagt om te zorgen voor een initiatief rond drugpreventie, moet dat aanbod er zijn. Zolang dat niet zo is, vallen we graag terug op de mogelijkheden die de politie biedt. Het is begrijpelijk dat zowel de politie als het gerecht die geconfronteerd worden met die drugsfeiten, daarop reageren. Indien de politie de enige is die er iets aan kan doen, dan is dat beter ondanks de onvolmaaktheden, dan dat niemand het doet. Dus 176
het groot pleidooi is dat de federale en Vlaamse regering vooral moeten zorgen voor een voldoende gestoffeerd aanbod aan preventie en aan hulpverlening via gezondheid en welzijn. Dan pas kunnen we werkelijk vooruitgang boeken. De uitdaging is te zoeken hoe we daar iets kunnen 22
aan doen. Hoe kunnen we een grotere "sense of urgency" in deze provincie creëren en dit hoog op de beleidsagenda krijgen? Wanneer dat aanbod er is, dan kan het provinciebestuur pas ten volle werken om dat aanbod met elkaar in contact te brengen en te zorgen voor afstemming.
22
een begrip dat duidelijk moet maken dat we ons dringend meer zorgen moeten maken en een noodkreet slaken.
177
NAWOORD
EN NU DE TOEKOMST…
Het tweede Vlaams-Brabantse "drugseminarie" zit erop. Dankzij de gezamenlijke inzet van sprekers en publiek kregen we een duidelijk en overzichtelijk beeld van 10 jaar geschiedenis, van wat er nu op professioneel vlak leeft in de provincie en wat wenselijk is in de toekomst om de drug- en alcoholproblematiek het hoofd te bieden.
Uit dit seminarie distilleren we - vanuit provinciaal oogpunt - de vijf volgende actiepunten voor de komende jaren:
1. Streven naar meer initiatieven op maat en minder naar structurele maatregelen We willen een ruimer zicht krijgen op de drugproblematiek in de provincie en op de mogelijkheden tot verbetering. De omvang van druggebruik kan enkel geplaatst worden als we de beleving (het 'waarom') kennen. We moeten luisteren naar wat er leeft bij de gebruikers (cfr. prof. T. Decorte) om tot gerichte acties te komen. Ook dienen we meer aandacht te geven aan maatzorg en minder aan te algemene structuren: 'wat werkt voor wie in welke situatie'.
Het gebrek aan vergelijkbaar cijfermateriaal blijft opvallend op alle (beleids-)niveaus. Voor de volgende jaren willen we een coherent provinciaal monitoring- en evaluatiesysteem ontwikkelen op basis van cijfergegevens aangeleverd door verschillende (deel)sectoren (preventie, hulpverlening, politiestatistieken en parketstatistieken). Dit zou een goed beeld moeten geven van de omvang.
Verder moet meer werk gemaakt worden om te zicht te krijgen op de oorzaken van drug- en alcoholgebruik in de provincie. Dit alles moet een stevigere basis vormen voor toekomstige verbeterpunten.
2. Gemeenschappelijke bijscholingen stimuleren en aanbieden voor de drie sectoren Een gemeenschappelijk informatie- en vormingsaanbod over drughulpverlening, drugpreventie en het optreden van de politie geeft meer inzicht in ieders taak. Naast de bestaande vormingskanalen zal de provincie inspelen op de vraag wat elke sector nu en hier nodig heeft. Onder meer via het Provinciaal Instituut voor Vorming en Opleiding zullen specifiekere vormingsnoden aangeboden worden zoals rond het bevorderen van de kennis van de sociale kaart en het omgaan met beroepsgeheim aan de hand van casusbesprekingen.
178
3. Sleutelen aan het aanbod van preventiemateriaal Er bestaat al een grote diversiteit van info- en leermateriaal, maar wat is doelmatig voor wie? Wat werkt en wat niet (meer)? Hier is ook een evaluatie op zijn plaats, parallel met het zoeken naar, ontwikkelen en promoten van nog adequater informatief en educatief materiaal dat de verschillende intermediairen en doelgroepen aanspreekt. Dat kan alleen mits intermediairen en doelgroepen hier nauw bij betrokken blijven.
4. Netwerking, overleg, ondersteuning en afstemming Elkaar en elkaars visie en werking kennen, blijft moeilijk maar nodig. De "familie"-banden mogen nog nauwer aangetrokken worden, ook al wonen we soms ver van elkaar en doen we verschillende dingen voor verschillende klanten. Via de methodiek van 'drugsweg' kunnen we knelpunten en hiaten ontdekken en signaleren. Gedacht wordt om via het informele systeem van debatlunchen deze knelpunten of andere beschouwingen ter discussie voor te leggen. Dit kan een goede voedingsbodem zijn voor nieuwe ideeën, voorstellen en initiatieven. Het is de rol van de provincie om mee te werken aan een bundeling en afstemming van de krachten met als uiteindelijk resultaat een zo efficiënt mogelijke en evenwichtige inzet in de arrondissementen. Daarnaast is het ook haar taak om de evolutie van de andere beleidsniveaus over deze materie te volgen en hierop in te spelen.
5. Verduidelijken van de rolafbakening van elke sector/actor We beschikken in dit land (nog?) niet over een eenduidig wettelijk kader voor de verschillende sectoren om de alcohol- en drugproblematiek rechtlijnig aan te pakken. Ook staan de beschikbare middelen en mensen niet in verhouding tot het probleem. Het kan niet anders dan dat dit grijze zones creëert tussen de sectoren, nemen we als voorbeeld de rol van de politie inzake drugproblematiek: soms handhaver, soms preventiewerker, overlappend ook hulpverlener… afhankelijk van de beschikbare settings in de omgeving. Ook hier ligt een uitdaging voor de provincie om binnen haar bevoegdheden, actief mee te werken aan een betere rolafbakening en hier steeds weer initiatieven in te nemen en stimulansen te geven.
Tot zover de volgens ons belangrijkste actiepunten voor de komende vijf jaar. Essentieel is dat de sectoren open en duidelijk met elkaar communiceren. Laten we samen verder aan de weg timmeren!
179
Dank aan iedereen die het seminarie mogelijk heeft gemaakt.
de coördinatoren,
Rudi Reyners, provinciaal coördinator middelengebruik Herman Hacour, zorgcoördinator middelenmisbruik VLABO Kaat Boon, arrondissementscommissaris
180
DEELNEMERSLIJST Drugseminarie - 16 februari 2007 Adant
Dimitri
student-stagiair
Overlegplatform GGZ Vlaams-Brabant
Bartholomé
Frank
hoofdverpleegkundige
EPSI UZ Leuven
Boon
Kaat
arrondissementscommissaris
Provincie Vlaams-Brabant
Casselman
Joris
professor emiritus
KULeuven
Cobbaut
Carla
maatschappelijk assistente
PZ Pajot
Couvreur
Martine
coördinator
CGG Vlaams-Brabant Oost
De Bolle
Kristien
verpleegkundige
O.L.Vrouw Ziekenhuis
De Brouwer
Patrick
rechercheur
PZ Tarl
De Doncker
Griet
maatschappelijk assistente
PZ Vilvoorde-Machelen
De Greve
Frans
maatschappelijk werker
Psychiatrisch ziekenhuis St. Alexius
Deckers
Erik
commissaris
PZ Leuven - Recherchedrugteam
Deconinck
Mario
hoofdinspecteur
PZ Grimbergen
Dehaes
Joery
cöordinator wijk JSD
PZ Aarschot
Doms
Kurt
coördinator cel drugs
FOD Volksgezondheid
Frederickx
Mark
teamcoördinator Pathways
Psychiatrische Kliniek Broeders Alexianen Tienen
Geeraerts
Gilles
stafmedewerker
VAD
Hacour
Herman
zorgcoördinator middelenmisbruik
VLABO
Heeren
Anne
stagiair Justitieel Welzijnswerk
CAW Leuven
Hermans
An
provincieraadslid fractievoorzitter CD&V
Provincieraad Vlaams-Brabant
Heylen
Mario
rechercheur
PZ Aarschot
Janssens
Bart
inspecteur
PZ Leuven - Recherchedrugteam
Janssens
Lucienne
begeleiding
vzw Hestia
Janssens
Kevin
verpleegkundige
Psychiatrische Kliniek Broeders Alexianen
Jiroflée
Karin
gedeputeerde (bevoegd vr middelengebruik)
Provinciebestuur Vlaams-Brabant
Joossen
Bert
directeur
MSOC Vlaams-Brabant
Kimps
Tom
maatschappelijk werker
OCMW Leuven
Labye
Katrin
preventiewerkster
Gemeenten TARL
Lambrechts
Erlinde
psychologe stagiair
KULeuven
Leenaerts
Jan
hoofdinspecteur
PZ Vilvoorde-Machelen
Lemmens
Marina
verpleegkundige
UZ Gasthuisberg
Maris
Gwen
preventiewerkster
CGG Vlaams-Brabant
Mertens
May
coördinator
Justitiehuis Leuven
Meuwissen
Davina
preventiewerkster
Preventiedienst stad Diest
Passenier
Regine
ambtenaar
Gemeente Kortenberg
Rector
Gust
directeur
Psychiatrische Kliniek Broeders Alexianen
Reyners
Rudi
coördinator middelengebruik
Provinciebestuur Vlaams-Brabant
Roeland
Catty
slachtofferbejegenaar
PZ Dijleland
Schroeyers
Anouschka
ergotherapeute
UPC Sint-Kamillus
Sevenants
Davy
preventiewerker
Stad Landen
Soetemans
Guido
eerste substituut
Parket Brussel
181
Speleers
Thijs
student maatschappelijke veiligheid
KATHO - Ipsoc Kortrijk
Spreutels
Erwin
drugpreventiewerker
PZ Dijleland
Van Brusselen
Odette
provincieraadslid
Provinciebestuur Vlaams-Brabant
Van Brusselen
Bérénice
justitieassistente
Justitiehuis Leuven
Van Calster
Nico
stafmedewerker
De Spiegel - TG
Van Damme
Loesje
attaché
Provinciebestuur Vlaams-Brabant
Van Deun
Paul
directeur
De Spiegel - TG
Van Engeland
Stef
verpleegkundige
UZ Gasthuisberg
Vancamp
Martine
preventiewerkster
Stad Tienen
Vandervelden
Geert
inspecteur - drugpreventiemedewerker
PZ Pajot
Vanhauwere
Jan
korpschef
PZ Herko
Vannerem
Ann
schepen Welzijn en gezondheid
Gemeente Kortenberg
Vanophem
Thierry
commissaris
PZ Grimbergen
Vanschooland
Ivo
teamcoördinator
Psychiatrische Kliniek Broeders Alexianen
Vanvelthoven
Wendy
substituut procureur des Konings
Justitiepaleis
Verboven
Kendy
stagiair sociaal agogisch werk
PZ Hageland
Verdegem
Joost
begeleider
Gambas (deel van vzw BAS)
Verpoorten
Dominique
inspecteur dienst Jeugd & Gezin
PZ Hageland
Verwinnen
Nathalie
justitieassistente
Justitiehuis Leuven
Vranckx
Ann
coördinator
VLABO
Vranckx
Linda
preventiewerkster
Stad Halle
Wyseur
Liesbeth
justitieassistente
Justitiehuis Leuven
182
Drugseminarie – 20 april 2007
Adant
Dimitri
student-stagiair
Overlegplatform ggz Vlaams-Brabant
Arnauts
Anja
arts
CLB Tienen
Augustijns
Katelijne
maatschappelijk werkster
OCMW Leuven
Bartholomé
Frank
hoofdverpleegkundige
EPSI UZ Leuven
Bertels
Kristel
maatschappelijk werkster
OCMW Leuven
Blancquaert
Philip
hoofdinspecteur
PZ TARL
Boon
Kaat
arrondissementscommissaris
Provincie Vlaams-Brabant
inspecteur
PZ Leuven - Jeugd- en Sociale Dienst
Ceulemans Cnaep
Arianne
maatschappelijk werkster
OCMW Leuven
Couvreur
Martine
preventiecoördinatie
CGG Vlaams-Brabant Oost
De Bolle
Kristien
verpleegkundige
O.L.Vrouw Ziekenhuis
De Brouwer
Patrick
rechercheur
PZ Tarl
De Doncker
Griet
maatschappelijk assistente
PZ Vilvoorde-Machelen
De Greve
Frans
maatschappelijk werker
Psychiatrisch ziekenhuis St. Alexius
Deckers
Erik
commissaris
PZ Leuven - Recherchedrugteam
Deconinck
Mario
hoofdinspecteur
PZ Grimbergen
Dehaes
Joery
cöordinator wijk JSD
PZ Aarschot
De Kinder
Gunther
preventiewerker CGG
CGG Vlaams-Brabant Oost
Delduine
Gemma
begeleiding
vzw Hestia
Den Ruyter
Josiane
verpleegkundige
CLB Tienen
Denayer
Iwein
vormingswerker
CAW Zenne en Zoniën
Deveugele
Eline
student
Katho - Kortrijk
D'Haemer
Hilde
sociaal verpleegster
CLB Halle
Frederickx
Mark
teamcoördinator Pathways
Psychiatrische Kliniek Broeders Alexianen
Goossens
Katrien
preventiewerkster
Preventiedienst stad Leuven
Goossens
Katrien
preventiewerkster
PZ Leuven - Preventiedienst
Hacour
Herman
drugcoördinator
VLABO
Heeren
Anne
stagiair Justitieel Welzijnswerk
CAW Leuven
Hermans
Geert
groepsbegeleider
Halte 51
Heylen
Mario
rechercheur
PZ Aarschot
Janssens
Bart
inspecteur
PZ Leuven - Recherchedrugteam
Janssens
Lucienne
begeleiding
Vzw Hestia
Janssens
Kevin
verpleegkundige
Psychiatrische Kliniek Broeders Alexianen
Janssens
Dirk
sociaal consulent
PZ Leuven - Jeugd- en Sociale Dienst
Kauwenbergs
Ann
doelgroepregisseur verslaafde veelplegers
Stad Antwerpen
Klaps
Sarah
hulpverlener
CAW Leuven
Labye
Katrin
preventiewerkster
Gemeente TARL
Leenaerts
Jan
hoofdinspecteur
PZ Vilvoorde-Machelen
Luyten
Suzy
coördinator AGM
Justitiehuis Turnhout
Mertens
May
coördinator
Justitiehuis Leuven
Meuwissen
Davina
preventiewerkster
Preventiedienst stad Diest
Missotten
Lies
begeleidster
Psychiatrische Kliniek Broeders Alexianen
Moens
Anne-Marie
verpleegkundige
vzw Transit
183
Moons
Liliane
hoofdmaatschappelijk werkster
OCMW Leuven
Neefs
Chris
verpleegkundige
CLB Tienen
Passenier
Regine
ambtenaar
Gemeente Kortenberg
Peene
Sofie
student bachelor in de Maatschap.Veiligh. KATHO-IPSOC
Reyners
Rudi
coördinator middelengebruik
Provinciebestuur Vlaams-Brabant
Roeland
Catty
slachtofferbejegenaar
PZ Dijleland
Schroeyers
Anouschka
ergotherapeute
UPC Sint-Kamillus
Sevenants
Davy
preventiewerker
Stad Landen
Soetemans
Guido
1ste substituut
Parket Brussel
Spreutels
Erwin
drugpreventiewerker
PZ Dijleland
Van Assche
Caroline
werkvloerbegeleidster
Kringwinkel Hageland
Van Brusselen
Odette
provincieraadslid
Provincie Vlaams-Brabant
Van Brusselen
Bérénice
justitieassistente
Justitiehuis Leuven
Van Buggenhout
Stijn
Van Calster
Nico
stafmedewerker
De Spiegel - TG
Van Damme
Loesje
attaché
Provinciebestuur Vlaams-Brabant
Van der Jeught
François
korpschef
PZ KLM
Van Deun
Paul
directeur
De Spiegel - TG
Van Engeland
Stef
casemanager
EPSI UZ Leuven
Van Geel
Karolien
studente Criminologie
KUL
Van Ingelgem
Jean
commissaris
PZ Tarl
Van Rymenant
Chris
preventieambtenaar
Preventiedienst Aarschot
Vancamp
Martine
preventiewerkster
stad Tienen
Vandenbosch
Stephanie
stagiair
Justitiehuis Brussel
Vanderzeijpen
Reinhilde
maatschappelijk werkster
OCMW Leuven
Vanhauwere
Jan
korpschef
PZ Herko
Vannerem
Ann
schepen Welzijn en gezondheid
Gemeente Kortenberg
Vanophem
Thierry
commissaris
PZ Grimbergen
Vanschooland
Ivo
teamcoördinator
Psychiatrische Kliniek Broeders Alexianen
Verdegem
Joost
begeleider
Gambas (deel van vzw BAS)
Vermeiren
Walter
maatschappelijk werker
CGG Vlaams-Brabant Oost
Vertessen
Bart
drugpreventiemedewerker
PZ Pajot
Verwinnen
Nathalie
justitieassistente
Justitiehuis Leuven
Vranckx
Ann
coördinator
VLABO
Vranckx
Linda
preventiewerkster
Stad Halle
Willems
Ilse
verpleegkundige
CLB Tienen
Wyseur
Liesbeth
justitieassistente
Justitiehuis Leuven
Baeten
Inge
stafmedewerker
VAD
Van Hal
Véronique
directeur
Justitiehuis Brussel
Medisch Huis
184
Drugseminarie – 25 mei 2007
Adant
Dimitri
student-stagiair
Overlegplatform GGZ Vlaams-Brabant
Baeyens
Marjan
justitieassistent
Justitiehuis Brussel
Bartholomé
Frank
hoofdverpleegkundige
EPSI UZ Leuven
Blancquaert
Philip
hoofdinspecteur
PZ TARL
Boon
Kaat
arrondissementscommissaris
Povincie Vlaams-Brabant
Bruggeman
Bernard
bestuurssecretaris
Provinciebestuur Antwerpen
Casselman
Joris
professor em.
K.U. Leuven
Cobbaut
Carla
maatschappelijk assistente
PZ Pajot
Couvreur
Martine
preventie/coördinatie
CGG Vlaams-Brabant Oost
Cox
Mieke
justitieassistent
Justitiehuis Brussel
De Bock
Mia
stafmedewerker preventie
VAD
De Bolle
Kristien
verpleegkundige
O.L.Vrouw Ziekenhuis
De Brouwer
Patrick
rechercheur
PZ TARL
De Greve
Frans
maatschappelijk werker
Psychiatrisch ziekenhuis St. Alexius
Deckers
Erik
commissaris
PZ Leuven - Recherchedrugteam
Deconinck
Mario
hoofdinspecteur
PZ Grimbergen Instituut voor Sociaal Drugsonderzoek
Decorte
Tom
professor
Universiteit Gent
Dehaes
Joery
cöordinator wijk JSD
PZ Aarschot
De Kinder
Gunther
preventiewerker CGG
CGG Vlaams-Brabant Oost
Delduine
Gemma
begeleiding
vzw Hestia
Deveugele
Eline
Doms
Kurt
coördinator cel drugs
FOD Volksgezondheid
Frederickx
Mark
teamcoördinator Pathways
Psychiatrische Kliniek Broeders Alexianen
Goossens
Katrien
preventiewerkster
Preventiedienst stad Leuven
Hacour
Herman
drugcoördinator
VLABO
Heeren
Anne
stagiair Justitieel Welzijnswerk
CAW Leuven
Hermans
Geert
groepsbegeleider
Halte 51
Heylen
Mario
rechercheur
PZ Aarschot
Janssens
Bart
inspecteur
PZ Leuven - Recherchedrugteam
Janssens
Kevin
verpleegkundige
Psychiatrische Kliniek Broeders Alexianen
Kimps
Tom
maatschappelijk werker
OCMW Leuven
Labye
Katrin
preventiewerkster
Gemeenten TARL
Leenaerts
Jan
hoofdinspecteur
PZ Vilvoorde-Machelen
Lemmens
Marina
psychiatrisch verpleegkundige
EPSI UZ Leuven
Luyten
Suzy
coördinator AGM
Justitiehuis Turnhout
Mertens
May
coördinator
Justitiehuis Leuven
Mertens
Greet
arts
CLB Tienen
Meuwissen
Davina
preventiewerkster
Preventiedienst stad Diest
Moens
Anne-Marie
verpleegkundige
vzw Transit
Passenier
Regine
ambtenaar
Gemeente Kortenberg
Rector
Gust
directeur
Psychiatrische Kliniek Broeders Alexianen
Reyners
Rudi
coördinator middelengebruik
Provinciebestuur Vlaams-Brabant
Roeland
Catty
slachtofferbejegenaar
PZ Dijleland
185
Santens
Els
psychiater
Psychiatrische Kliniek Broeders Alexianen
Schroeyers
Anouschka
ergotherapeute
UPC Sint-Kamillus
Sevenants
Davy
preventiewerker
Stad Landen
Soetemans
Guido
1ste substituut
Parket Brussel
Spreutels
Erwin
drugpreventiewerker
PZ Dijleland
Stas
Stefaan
lokale recherche
PZ Zaventem
Stuelens
Johan
Tielens
Natacha
preventieambtenaar
Stad Scherpenheuvel-Zichem
Uyttersprot
Eric
korpschef
PZ TARL
Van Assche
Caroline
werkvloerbegeleidster
Kringwinkel Hageland
Van Brusselen
Odette
provincieraadslid
Povincie Vlaams-Brabant
Van Brusselen
Bérénice
justitieassistente
Justitiehuis Leuven
Van Buggenhout
Stijn
Van Calster
Nico
stafmedewerker
De Spiegel - TG
Van Damme
Loesje
attaché
Provinciebestuur Vlaams-Brabant
Van Deun
Paul
directeur
De Spiegel - TG
Van Engeland
Stef
case manager
EPSI UZ Leuven
Van Hal
Véronique
directeur
Justitiehuis Brussel
Van Ingelgem
Jean
commissaris
PZ TARL
Van Olmen
Leen
Van Rymenant
Chris
preventieambtenaar
Preventiedienst Aarschot
Vancamp
Martine
preventiewerkster
stad Tienen
Universitair Centrum St.Jozef
Medisch Huis
Universitair Centrum St.Jozef
inspecteur Vandervelden
Geert
drugpreventiemedewerker
PZ Pajot
Vanhauwere
Jan
korpschef
PZ Herko
Vanherp
Eva
strategisch analist
Federale politie CSD Leuven
Vannerem
Ann
schepen Welzijn en gezondheid
Gemeente Kortenberg
Vanophem
Thierry
commissaris
PZ Grimbergen
Vanschooland
Ivo
teamcoördinator
Psychiatrische Kliniek Broeders Alexianen
Verdegem
Joost
begeleider
Gambas (deel van vzw BAS)
Vermeiren
Walter
maatschappelijk werker
CGG Vlaams-Brabant Oost
Verpoorten
Dominique
inspecteur dienst Jeugd & Gezin
PZ Hageland
Vertessen
Bart
drugpreventiemedewerker
PZ Pajot
Verwinnen
Nathalie
justitieassistente
Justitiehuis Leuven
Vranckx
Ann
coördinator
VLABO
Wauters
Jan
bureauchef
OCMW Leuven
Willems
Ilse
verpleegkundige
CLB Tienen
Wyseur
Liesbeth
justitieassistente
Justitiehuis Leuven
186
Verdovende middelen per politiezone Arrondissement Leuven Bezit Pz Aarschot PZ Demerdal Pz Hageland PZ LAN PZ Tienen/Hoegaarden PZ Lubbeek PZ Leuven PZ Dijleland PZ Tervuren PZ Herko PZ Haacht PZ BRT TOTAAL ARR. Leuven
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
47 168 15 16 46 16 271 34 21 40 34
61 126 24 23 36 10 332 15 14 35 25
120 131 59 36 31 36 350 39 32 41 49
51 117 43 50 112 15 282 15 16 56 35
52 72 22 60 87 18 312 17 11 51 40
64 78 17 21 58 15 286 6 18 45 54
105 72 6 20 30 11 260 8 13 37 21
18
19
29
14
12
20
4
726
720
953
806
754
682
587
Verdovende middelen per politiezone Arrondissement Halle-Vilvoorde Bezit PZ Zaventem PZ Wokra PZ Druivenstreek PZ Rode PZ Halle PZ Beersel PZ St Pieters Leeuw PZ Pajottenland PZ Dilbeek PZ TARL PZ AMOW PZ KLM PZ Grimbergen PZ Machelen Vilvoorde PZ Kastze TOTAAL ARR. Halle-Vilvoorde TOTAAL Vlaams Brabant
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
73 4 11 24 36 17 18 11 69 86 77 47 59 48
43 15 15 13 25 9 25 32 35 50 74 46 74 47
58 23 10 62 56 21 31 16 121 133 52 31 45 48
41 12 19 18 54 16 15 15 32 43 25 33 29 46
21 24 33 10 32 3 13 21 232 55 22 20 19 39
54 13 38 72 38 10 11 5 146 34 27 28 16 29
176 19 47 32 36 6 11 11 41 16 23 12 23 34
56
62
67
39
49
22
54
636
565
774
437
593
543
541
1362
1285
1727
1243
1347
1225
1128
187
Verdovende middelen per politiezone Arrondissement Leuven Gebruik PZ Aarschot PZ Demerdal PZ Hageland PZ LAN PZ Tienen/Hoegaarden PZ Lubbeek PZ Leuven PZ Dijleland PZ Tervuren PZ Herko PZ Haacht PZ BRT
2000 82 140 13 33 57 6 225 35 34 67 47 27
2001 120 156 22 28 38 2 176 12 3 28 54 32
2002 203 162 102 70 62 45 362 38 19 28 66 24
2003 77 103 29 51 151 20 262 27 19 37 30 12
2004 35 95 27 65 84 10 250 15 17 27 8 17
2005 53 82 18 55 37 13 158 6 5 29 38 13
2006 77 86 8 62 26 3 88 6 4 17 9 10
TOTAAL ARR. Leuven
766
671
1181
818
650
507
396
2005 21 3 23 13 60 21 12 11 17 67 24 57 10 40 15
2006 32 13 58 9 71 7 9 13 35 19 29 13 13 52 25
Verdovende middelen per politiezone Arrondissement Halle-Vilvoorde Gebruik PZ Zaventem PZ Wokra PZ Druivenstreek PZ Rode PZ Halle PZ Beersel PZ St Pieters Leeuw PZ Pajottenland PZ Dilbeek PZ TARL PZ AMOW PZ KLM PZ Grimbergen PZ Machelen Vilvoorde PZ Kastze TOTAAL ARR. Halle-Vilvoorde TOTAAL Vlaams-Brabant
2000 83 6 10 28 92 48 23 18 89 116 80 81 51 98 60
2001 37 10 17 21 105 8 27 52 30 124 101 69 63 83 45
2002 41 12 11 23 60 26 17 23 39 247 61 45 26 43 52
2003 39 13 27 21 66 17 13 19 12 48 49 42 18 63 23
2004 19 5 53 9 68 10 17 35 17 86 27 20 14 59 29
883
792
726
470
468
394
398
1649
1463
1907
1288
1118
901
794
188
Verdovende middelen per politiezone Arrondissement Leuven Handel PZ Aarschot PZ Demerdal PZ Hageland PZ LAN PZ Tienen/Hoegaarden PZ Lubbeek PZ Leuven PZ Dijleland PZ Tervuren PZ Herko PZ Haacht PZ BRT ARR. Leuven
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 31 51 69 35 11 29 45 31 57 63 60 30 44 35 10 8 38 26 28 11 10 6 11 29 25 13 21 18 37 21 23 78 75 31 18 2 2 12 9 8 3 6 141 89 133 143 131 85 79 10 8 12 16 12 3 12 3 1 18 4 3 3 7 13 24 22 14 9 10 6 32 37 19 22 13 30 6 19 6 17 21 14 16 10 335
315
455
453
347
286
252
Verdovende middelen per politiezone Arrondissement Halle-Vilvoorde Handel PZ Zaventem PZ Wokra PZ Druivenstreek PZ Rode PZ Halle PZ Beersel PZ St Pieters Leeuw PZ Pajottenland PZ Dilbeek PZ TARL PZ AMOW PZ KLM PZ Grimbergen PZ Machelen Vilvoorde PZ Kastze
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 33 34 28 28 22 49 184 3 3 9 5 10 11 3 7 14 15 13 30 15 45 9 14 9 3 9 3 12 53 30 54 50 28 52 49 13 4 16 5 7 11 4 9 5 16 10 16 5 8 7 17 20 10 8 1 9 28 11 9 7 8 25 15 51 35 77 24 23 31 19 55 64 27 37 22 10 29 32 40 38 31 29 15 8 27 24 11 10 9 11 7 31 70 38 32 54 138 35 30 31 27 27 33 25 36
TOTAAL ARR. Halle-Vilvoorde
388
396
394
292
308
402
463
TOTAAL VLAAMS-BRABANT
723
711
849
745
655
688
715
189
Verdovende middelen per politiezone Arrondissement Leuven Andere PZ Aarschot PZ Demerdal PZ Hageland PZ LAN PZ Tienen/Hoegaarden PZ Lubbeek PZ Leuven PZ Dijleland PZ Tervuren PZ Herko PZ Haacht PZ BRT TOTAAL ARR. Leuven
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 1 2 4 4 4 3 2 3 4 4 4 2 1 2 2 3 2 3 1 0 1 23 0 1 6 2 0 0 5 4 2 3 14 3 4 1 0 0 0 0 0 0 8 6 9 5 10 5 3 1 0 0 2 0 0 1 1 0 4 0 0 0 1 1 2 0 0 0 0 2 0 1 0 0 1 2 1 0 1 0 1 0 0 1 46
23
26
28
34
14
18
Verdovende middelen per politiezone Arrondissement Halle-Vilvoorde Andere PZ Zaventem PZ Wokra PZ Druivenstreek PZ Rode PZ Halle PZ Beersel PZ St Pieters Leeuw PZ Pajottenland PZ Dilbeek PZ TARL PZ AMOW PZ KLM PZ Grimbergen PZ Machelen Vilvoorde PZ Kastze
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 0 0 0 1 1 5 7 0 0 14 0 0 0 0 2 1 1 0 6 3 3 1 0 0 0 0 0 0 0 12 2 0 3 5 10 1 1 0 1 1 0 0 0 0 0 0 2 0 0 1 0 1 2 0 0 0 1 1 1 1 0 0 0 6 4 6 1 0 1 1 5 4 0 5 5 4 6 3 4 0 1 1 2 1 0 1 1 1 3 2 0 4 0 0 6 0 3 0 2 2 0 0 1 0 0
TOTAAL ARR. Halle-Vilvoorde
26
30
26
19
23
25
28
TOTAAL Vlaams-Brabant
72
53
52
47
57
39
46
bron: ANG databank federale politie
190
Organisatie Vlaams-Brabants drugplatform Herman Hacour zorgcoördinator middelenmisbruik VLABO Kaat Boon arrondissementscommissaris Rudi Reyners coördinator middelengebruik, dienst welzijn en gezondheid Loesje Van Damme & Jana Nickmans stafmedewerkers federale overheidsdienst politie en openbare orde
Provincie Vlaams-Brabant Verantwoordelijke uitgever: Marc Collier, Provincieplein 1, 3010 Leuven. Depotnummer: D/2007/8495/12
Evaluatieproces drugproblematiek in Vlaams-Brabant www.vlaamsbrabant.be/welzijn
