Erfgoeddag. programma BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST programme RÉGION DE BRUXELLES-CAPITALE

Erfgoeddag programma BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST programme RÉGION DE BRUXELLES-CAPITALE

OVERZICHTSKAART BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST BRUSSEL BRUXELLES

Neder-OverHeembeek

Haren

Laken

2

Jette

Evere

Ganshoren Sint-AgathaBerchem

6

Noord-Nord

Sint-JansMolenbeek -Saint-Jean

BRUSSEL

ZuidMidi

Anderlecht

St.-Joost

BRUXELLES

1 5

7

Schaarbeek

Koekelberg

-Sainte-Agathe

St-Josse

1

Centraal

3 St.-Gillis St-Gilles

1

St.-LambrechtsWoluwe-St-Lambert

St.-PietersWoluwe

4

-St-Pierre

Etterbeek

Elsene Ixelles

8

Oudergem Auderghem

Vorst Forest Ukkel Uccle

Watermaal-Bosvoorde Watermael-Boitsfort

© CARTO uitgeverij, Brussel

Colofon Deze publicatie is een initiatief van de Erfgoedcel Brussel/VGC De Erfgoeddag in Brussel is een samenwerking tussen de Erfgoedcel Brussel en alle deelnemende organisaties, musea, archieven, erfgoedinstellingen en gidsenverenigingen, zonder wie de Erfgoeddag niet mogelijk is.

BROCHURE

DE ERFGOEDCEL BRUSSEL : een gedreven partner De Erfgoedcel is een actieve speler in het brede Brusselse erfgoedveld en stelt zich beschikbaar van diegenen die bewust met cultureel erfgoed bezig zijn. De Erfgoedcel is het aanspreekpunt voor de Brusselse erfgoedsector. Informeren, kennis uitwisselen en samenwerken rond het Brussels erfgoed staan centraal. Dit doet ze met initiatieven achter de schermen en een publieksgerichte werking. Het publiek krijgt de kans om het boeiend cultureel erfgoed van Brussel te ontdekken en raakt op die manier betrokken. Zo maken we het publiek warm voor het potentieel en de waarde van dit erfgoed. De Erfgoedcel Brussel is ondergebracht bij de algemene directie Cultuur, Jeugd en Sport binnen de administratie van de Vlaamse Gemeenschapscommissie.

Vormgeving : Wim Didelez Coverbeeld : Ronny en Johny Foto’s : deelnemende organisaties, Philippe Debroe, Erfgoedcel Brussel, Max Pinckers (Ottomura), Hans Vandecandelaere Vertalingen : Wim Didelez. Enkel de activiteiten en de praktische informatie werden naar het Frans vertaald

missie

Drukwerk : Roularta Printing Verantwoordelijke uitgever : Eric Verrept, E. Jacqmainlaan 135, 1000 Brussel

Brussel is een gelaagde stad met veel culturen, talen, wijken en gemeenschappen. Met haar erfgoedbeleid wil de VGC het vaak verrassende cultureel erfgoed in Brussel in al haar diversiteit op een creatieve, vernieuwende en kwaliteitsvolle manier aan een ruim publiek tonen.

Depotnummer : D/2014/7025/04

Brussel heeft baat bij een sterk erfgoedveld. Daarom komt het erfgoedconvenant tegemoet aan de noden en behoeften van het Brussels erfgoedveld door expertise-uitwisseling en kennisdeling. Dit erfgoedveld wordt ondersteund en gestimuleerd tot meer lef : durven experimenteren, durven over de muurtjes kijken. Zonder daarbij de zorg voor het erfgoed uit het oog te verliezen.

De activiteiten zijn Nederlandstalig, tenzij anders aangegeven bij INFO onder elke activiteit. Erfgoeddag is een initiatief van FARO, Vlaams Steunpunt voor Cultureel Erfgoed in samenwerking met de erfgoedgemeenschappen in Vlaanderen en Brussel. Erfgoeddag krijgt de steun van de Vlaamse overheid.

Door haar gemeenschapsvormend karakter is dit erfgoed de motor voor sector- en taaloverschrijdende kruisbestuiving. Tegelijkertijd vormt de openheid naar en aandacht voor het erfgoed van andere gemeenschappen de basis voor een interculturele dialoog. Door het Brussels cultureel erfgoed te valoriseren en te presenteren, wil de VGC de toekomst ervan waarborgen. De leefbaarheid in en van ons kleurrijke Brussel zal er wel bij varen !

Alle informatie over de Erfgoedcel Brussel vind je op www.erfgoedbrussel.be Schrijf je in op onze nieuwsbrief (tweemaandelijks) Wil je op de hoogte blijven van onze activiteiten ?

GRENZELOOS  ERFGOEDDAG zondag 27 april 2014

1

GRENZELOOS BRUSSEL Het thema van deze Erfgoeddag editie is Brussel op het lijf geschreven als melting pot van culturen, geuren, talen en gemeenschappen. Het is dan ook niet te verwonderen dat musea, gidsenorganisaties en etnisch-culturele verenigingen de kaart trekken van het migratie-erfgoed met tentoonstellingen, wandelingen, erfgoedmarkten en optredens. Maar er is meer : we zoeken naar kosmopolitisme op de begraafplaatsen, zien hoe ook kunstambachten evolueren over de grenzen van tijd en plaats, gaan op reis met Erasmus, brengen een interieurbezoek in het Cauchiehuis, gaan dieper in op het ontstaan van een internationaal kunstproject in Bozar, ontdekken de geheimen van cartografie in de Koninklijke Bibliotheek,… Ook het wandelaanbod is zeer ruim en divers: over asielzoekers en EU-grenzen, over Matongé en Kuregem, over limieten en controles, over arriveren in het Noord- en Zuidstation,… laat je leiden door gedreven gidsen en geniet. Brusselse musea, archieven, gidsenverenigingen, cultuurhuizen en andere organisaties hebben opnieuw een mooi programma uitgewerkt voor deze editie. Ze hebben het thema ‘grenzeloos’ op een verrassende en vernieuwende manier ingevuld. Muntpunt is dit jaar het centraal infopunt op Erfgoeddag. Heb je je keuze nog niet gemaakt ? Geen probleem. Tussen 10h en 11h30 wordt in de agora een selectie van activiteiten, waar migratie centraal staat, voorgesteld terwijl je geniet van een lekkere koffie.

© Hans Vandecandelaere

Speciaal voor Erfgoeddag 2014 stelt Regionaal Integratiecentrum Foyer zijn gloednieuwe vertelproject in Muntpunt voor. Vertellers uit verschillende windstreken brengen op een originele, interactieve manier een verhaal uit hun eigen cultuur en in hun eigen taal met muziek, theater, mime en dans. Voor groot en klein met goesting in grenzeloze verhalen… Graag tot op Erfgoeddag ! De Erfgoedcel Brussel/VGC

2

ERFGOEDDAG zondag 27 april 2014  GRENZELOOS

DE ZICHTBARE HELFT 21 december 1968, iets voor één uur ‘s middags plaatselijke tijd. Vanop het lanceerplatform op het John F. Kennedy Space Center, wordt de Apollo 8-missie gelanceerd. Het project, dat gezien wordt als de wegbereider van de Apollo 11, met de beroemde maanlanding, zorgt voor een enorme sensatie op aarde. Na de vierde baan om de maan, doet astronaut William Anders iets wat geen mens hem ooit heeft voorgedaan : hij neemt ‘Earthrise’, een foto van de ‘opkomende aarde’, een beeld dat het Amerikaanse magazine Life bestempelt als “een van de meest invloedrijke beelden die ooit gemaakt zijn over onze leefomgeving”. Voor het eerst kon de mens van buitenaf een foto van de aardbol maken en reproduceren. Het zien van een halve aardbol werkte zowel bevreemdend als inspirerend. De ene helft was zichtbaar, de andere stak nog in de schaduw van de maan. Maar voor het eerst kon iedereen naar de aarde kijken zonder grenzen en andere menselijke constructies. De ‘grote blauwe planeet’ – zo genoemd omdat de oppervlakte van onze planeet voor meer dan 70 % uit water bestaat – deed mensen naar adem happen. Ga maar na, en zoekt u het beeld ‘Blue marble’ (letterlijk : blauwe marmer) maar eens op via een zoekmachine. Dat beeld (genomen op 7 december 1972 door de bemanning van Apollo 17) opende het perspectief op het geheel van onze planeet, en maakte ook duidelijk dat de wereld, die we zo vaak graag opgedeeld zien in kleine, ‘eigen’ gehelen, in feite één is, zonder echte grenzen. Grenzen vervullen allerlei functies. Soms zijn ze nuttig, bieden ze veiligheid en duidelijkheid, kansen tot ontwikkeling, versterking en worden ze gekoesterd. Soms zijn ze het waard om verdedigd te worden. Grenzen bieden ook referentiepunten en stof tot nadenken. Oplossen of opheffen van grenzen gebeurt

het best en is het meest duurzaam als het gaat om een win-winsituatie, als ook de kleinste of zwakste instemt of zich beschermd weet. Dit geldt voor de grenzen tussen onroerend, roerend, immaterieel en digitaal erfgoed, tussen ‘Vlaams’ of ‘Belgisch’ erfgoed, voor de grenzen tussen erfgoed(zorg) in steden, regio’s, provincies, landen, continenten of tussen behoud en beheer, publiekswerking en onderzoek. Ook de vraag wanneer iets erfgoed wordt, tast grenzen af. Gebeurt dit na minstens twee à drie generaties ? Wat betekenen de vele activiteiten rond de herdenking van ’50 jaar migratie’ vanuit Turkije en Marokko in dat verband ? Wie bepaalt de grenzen tussen (voortaan) ‘wel erfgoed’ en ‘niet erfgoed’ en wat en voor wie zijn de gevolgen om daarvoor (voortaan) verantwoordelijkheid op te nemen ? Maar denk er aan dat u, net als de Earthrise-foto, misschien maar de helft van het cultureel-erfgoedverhaal ziet, dat er allerlei zaken achter de schermen gebeuren, rond registratie, klimaatbeheersing of behoud en beheer. Allerlei zorgzaam-koesterende activiteiten die geduldig worden uitgevoerd, dag in, dag uit, jaren na elkaar. Zaken die u doorgaans niet te zien krijgt, omdat ze meestal plaatsvinden in afgegrensde – niet zomaar voor het publiek toegankelijke – zones. Erfgoeddag is de ideale dag om erfgoedwerkers aan te spreken en te laten vertellen of tonen hoe belangrijk al dat werk achter de schermen is om voor het cultureel erfgoed te zorgen. Hoe belangrijk de blijvende en hopelijk sterkere steun is van u en de volksvertegenwoordigers en ministers die voor u werken om mogelijk te maken dit op een zorgzame en duurzame manier te doen en ook maatschappelijk relevant te maken. De overdracht en grensovergangen tussen verleden, heden en toekomst regelen : hoe belangrijk is dat niet ? Geniet grenzeloos op 27 april 2014 en we zien elkaar natuurlijk ook volgend jaar, op 26 april 2015, graag terug op de Erf !-dag. Koester en versterk samen met ons het draagvlak voor cultureel erfgoed. In naam van de Stuurgroep Erfgoeddag, Leen Breyne, Tine Vandezande, Roel Daenen en Marc Jacobs

GRENZELOOS  ERFGOEDDAG zondag 27 april 2014

3

WAT VIND JE IN DEZE BROCHURE ? Het programma wordt opgedeeld in vier themablokken : 1. Bestemming (on)bekend 2. Over de grenzen van de kunst 3. Grenzeloze stad 4. Grensverleggende gedachten Elk themablok is opgesplitst in verschillende soorten activiteiten : wandelingen, rondleidingen, tentoonstellingen, film, workshops, lezingen/debatten en evenementen. Deze activiteiten vinden plaats in 9 Brusselse gemeenten: • Brussel (1000) kaarten 1 (p. 24) & 3 (p. 39) • Laken (1020) kaart 2 (p. 26) • Etterbeek (1040) : kaart 4 (p. 39) • Elsene (1050): kaart 1 (p. 24) • Anderlecht (1070) : kaart 5 (p. 40) • Molenbeek (1080): kaart 6 (p. 40) • Evere (1140): kaart 7 (p. 41) • Sint-Pieters-Woluwe (1200): kaart 8 (p. 41) • Sint-Joost-ten-Node (1210): kaart 1 (p. 24)

Elke activiteit heeft een nummer, dat je terugvindt op één van de kaarten in de brochure. De tijdslijn op de achterflap duidt aan wanneer de activiteiten doorgaan. Voor meer informatie over de activiteit kun je terecht bij de organisatie zelf. Alle activiteiten zijn gratis, maar voor sommige is reservatie verplicht. Dit wordt aangeduid met het icoon . Je reserveert je plaats op het telefoonnummer of emailadres dat bij de reservatiegegevens vermeld staat. Een duidt aan dat de activiteit focust op gezinnen met kinderen -12 jaar. Openbaar vervoer : Ben je op bezoek in Brussel en wil je in één dag veel zien ? Dan neem je best het JUMP ticket van de MIVB. Daarmee heb je onbeperkt toegang tot het MIVB-net en het Brussels stadsnet van de lijn, TEC en NMBS. Alle info : www.mivb.be Of verkies je de fiets ? Huur dan een fiets in één van de 180 Villo-stations. Een ticket koop je gewoon ter plaatse aan de automaat. Alle info : www.villo.be

Que trouverez-vous dans cette brochure ? Le programme est subdivisé en quatre blocs thématiques : 1. Destination (in)connue 2. Par-delà les frontières de l’art 3. Une ville sans frontières 4. Des idées innovantes Chaque bloc thématique comprend différents types d’activités : promenades, visites guidées, expositions, films, ateliers, lectures/débats et événements. Les activités se déroulent dans 9 communes bruxelloises : • Bruxelles-Ville (1000) cartes 1 (p. 24) & 3 (p. 39) • Laeken (1020) carte 2 (p. 26) • Etterbeek (1040) : carte 4 (p. 39) • Ixelles (1050): carte 1 (p. 24) • Anderlecht (1070) : carte 5 (p. 40) • Molenbeek (1080): carte 6 (p. 40) • Evere (1140): carte 7 (p. 41) • Woluwe-Saint-Pierre (1200): carte 8 (p. 41) • Saint-Josse-ten-Noode (1210): carte 1 (p. 24) Chaque activité porte un numéro, que l’on retrouve sur l’un des plans inclus dans le programme. Un horaire d’en-

4

semble reprend l’ensemble des activités par ordre chronologique. Pour de plus amples informations concernant une activité en particulier, adressez-vous directement à l’organisateur de celle-ci. L’accès est gratuit pour l’ensemble des activités mais certaines d’entre elles nécessitent une réservation. Elles sont marquées par le symbole . Vous pouvez effectuer votre réservation via le numéro de téléphone ou l’adresse électronique mentionnés sous l’activité. Les activités destinées aux familles avec enfants (-12 ans) sont signalées par une . Transports en commun : Si vous êtes de passage à Bruxelles et que voulez découvrir un maximum de choses au cours de cette journée, la STIB propose la carte JUMP, valable un jour sur l’ensemble du réseau de la STIB et sur les réseaux urbains bruxellois de De Lijn, du TEC et de la SNCB. Plus d’information sur www.stib.be Si vous préférez vous déplacer à vélo, vous pouvez louer un vélo dans l’une des 180 stations Villo, en achetant un ticket à l’une des bornes automatiques. Plus d’information sur www.villo.be

ERFGOEDDAG zondag 27 april 2014  GRENZELOOS

CLUSTERS EN SPECIALE VERMELDINGEN Het thema ‘grenzeloos’ heeft ons geïnspireerd om dit jaar te kiezen voor vier themablokken: 3 Bij bestemming (on)bekend vind je vooral activiteiten die te maken hebben met migratie-erfgoed en verhalen van mensen met een migratie-achtergrond. 3 Over de grenzen van de kunst focust op activiteiten die vernieuwende ideeën belichten op vlak van ambachten, architectuur, film, collectievorming, funerair erfgoed,… 3 Het thema grenzeloze stad biedt vooral veel wandelingen over stadsgrenzen, wijkgrenzen,… maar evenzeer over de onbegrensde rijkdom van Brussel. 3 Tenslotte is het thema grensverleggende gedachten zeer divers: humanisme, vrijzinnigheid en het glazen plafond komen aan bod, maar eveneens grensverleggend culinair erfgoed… Kortom, voor elk wat wils tijdens deze veertiende editie van Erfgoeddag. Bij elke editie van Erfgoeddag kiest het kwaliteitscomité een aantal activiteiten die een buitengewone inspanning

leveren, wat blijkt uit de omschrijving van de activiteit, de samenwerkingen, het uitdiepen van het thema, het experimentele karakter, enz. Deze organisaties krijgen extra visibiliteit in de Erfgoeddagbrochure Vlaanderen|Brussel, die door Faro, het steunpunt voor cultureel erfgoed, wordt gerealiseerd. De activiteiten die in Brussel een speciale vermelding krijgen zijn: 3 De Erfgoedmarkt in het AMVB, een mooie samenwerking tussen Brusselleer, bon, Familiekunde en het AMVB (p. 15). 3 Het project ‘relaties met verre vrienden’ in Molenbeek, een blik op de dynamiek tussen verzusterde gemeenten en de Marokkaanse migratie naar Molenbeek (p. 15). 3 Dubbel-gidsen in het Broodhuis, een rondleiding met de focus op de dialoog tussen museumgids en nieuwe Brusselaar (p. 17). 3 Het Charliermuseum over begrenzing in de collectie van een museum en over de toegankelijkheid van collecties in bewaarplaatsen (p. 23).

WIST U DAT ER IN BRUSSEL OM EN BIJ DE 100 MUSEA ZIJN? 1 website, 100 musea

tentoonstellingen evenementen laatste nieuws ...

www.brusselsmuseums.be

Op www.museavanbrussel.be vindt u al wat u altijd al wilde weten over zo’n 100 musea in Brussel (expo’s, praktische info, …). Met de Brussels Card krijgt u gedurende 24, 48 of 72u gratis toegang tot een dertigtal musea en het openbaar vervoer. Te koop via www.brusselscard.be Het Museumplan is een handig instrument om Brussel en zijn musea te verkennen. Gratis te verkrijgen bij de toeristische dienst of via de Brusselse Museumraad : [email protected] of +32-(0)2-512 77 80.

Hallepoort © Dieter Telemans

SANS FRONTIÈRES  CBM_AD_VGC.indd 1

ERFGOEDDAG dimanche 27 avril 2014

Een initiatief van de Brusselse Museumraad.

5

11/02/14 11:09

ERFGOED EN MIGRATIE In 2014 is het exact 50 jaar geleden dat België met Marokko en Turkije akkoorden sloot over de zogenaamde arbeidsmigratie. De economie in ons land draaide op volle toeren en had dringend nood aan sterke handen. Véél handen. Nodeloos te zeggen dat die akkoorden een enorme impact hadden, zowel in ons land als in Turkije en Marokko. Eerst kwamen individuele arbeiders, nog later volgden hun familie­leden. 50 jaar later is de maatschappij dan ook grondig hertekend. 2014 staat volop in het teken van de herdenking én de viering van deze migratiegeschiedenissen. Het jubileum van deze akkoorden is slechts een aanleiding. Want er zijn nog veel meer etnisch-culturele gemeenschappen en personen in ons land dan de Marokkaanse en Turkse. En ook ‘de Vlaming’ zelf heeft een migratiegeschiedenis. Op Vlaams niveau willen de Federatie van Marokkaanse verenigingen, Kardelen en Unie van Turkse verenigingen met initiatieven als ‘Miras 50’ en ‘Dakira’ nadrukkelijk een brug slaan tussen de verschillende gemeenschappen. Hoewel de projecten op een specifieke groep focussen, streven ze ernaar een gemeenschappelijk verhaal in beeld te brengen, waarbij interactie met de ontvangende samenleving een

6

centrale plaats inneemt. Deze initiatieven resulteren in 2014 in tentoonstellingen, publicaties, interactieve websites en diverse culturele evenementen.

ERFGOEDDAG zondag 27 april 2014  GRENZELOOS

Deze tentoonstellingen staan in Brussel tijdens Erfgoeddag Miras50 Het project ‘Miras 50’ focust op het erfgoed van Turkse migranten in Vlaanderen, sinds de komst van de eerste generatie migranten van Turkse afkomst in België midden de jaren ’60 tot nu. De tentoonstelling loopt van 26 april tot 25 mei in Bozar. ww.miras50.be

DAKIRA De Federatie van Marokkaanse Verenigingen organiseert een reizende tentoonstelling ‘DAKIRA : 50 jaar Marokkaanse migratie’, die op chronologische manier de migratiegeschiedenis van de Marokkaanse gemeenschap weergeeft. Vanaf 20 april tot 1 juni staat de tentoonstelling in de Sint-Gorikshallen. www.dakira.be

Ook onze Franstalige collega’s vieren in 2014 volop de vijftigste verjaardag van het migratieakkoord tussen België en Marokko met een uitgebreid cultuurprogramma vanaf 17 februari (= de verjaardagsdatum van het akkoord en tevens de openingsavond in Bozar) tot eind juni 2014. Het programma dat door het cultureel centrum Espace Magh wordt gecoördineerd, is zeer veelzijdig. Er wordt samengewerkt met Waalse integratiecentra en Brusselse jongerencentra en wijkhuizen voor talrijke participatieve projecten. Er is een pedagogisch luik, waarbij de studenten van het IHECS een virtuele leerkoffer uitwerkten. Er zijn talrijke debatten, theater- en filmvoorstellingen, tentoonstellingen,… Meer info over het uitgebreide programma vind je op http ://50anscestdubelge.be Daarnaast worden er in Brussel tal van lokale ini­ tiatieven georganiseerd die deze 50 jaar in de kijker plaatsen.

GRENZELOOS  ERFGOEDDAG zondag 27 april 2014

Tijdens het voorstellingsmoment op Erfgoeddag in Muntpunt zetten we een aantal initiatieven die werken rond dit migratie-erfgoed in de kijker : De Vaartkapoen in Molenbeek met het project ‘Salon Souvenir’. Het eerste salon souvenir, een onderdeeltje van het hele traject met getuigenissen van kroongetuigen, zal gelanceerd worden tijdens de Erfgoeddag i.s.m. de cultuurdienst en de heemkundige kring Molenbecca. Samen met 6 lidverenigingen organiseert FMDO ‘Stap mee in ons migratieverhaal’. Tijdens deze activiteit in het kader van 50 jaar migratie nemen ze de bezoeker mee in de voetsporen van enkele Congolese senioren, Rwandese jongeren, Marokkaanse vrouwen,… Op een verrassende manier trachten ze verschillende verhalen en culturen in beeld te brengen. Op het programma staat ondermeer een muzikante van Congolese origine, die verhalen vertelt terwijl ze zichzelf begeleidt op een balafon, een fototentoonstelling, een modeshow van typisch Afrikaanse kledij en nog veel meer.

7

Leerkrachten, cursisten, genealogen, Brusseleer, bon, AMVB en Familiekunde Brussel trokken uit hun vertrouwde omgeving om samen te werken. In een leertraject maakten ze kennis met elkaar door de grenzen van archief te ontdekken. Op de erfgoedmarkt gaan ze met jou in dialoog door hun tussentijdse resultaten te presenteren. In Muntpunt krijg je al een voorsmaakje. Een gids-medewerker van het Broodhuis doorloopt samen met ‘een nieuwe Brusselaar’ de zalen van het museum. De dialoog tussen beiden focust vooral op de betekenis die de museumcollectie en de geschiedenis en ontwikkeling van de stad kunnen hebben voor bezoekers behorend tot etnisch-culturele minderheden. Welke stukken blijken voor hen het meest relevant ? Zijn er aanknopingspunten met andere culturen te vinden ? En welke nieuwe verhalen kunnen zich ontwikkelen in het contact met het Brussels cultureel erfgoed. Beide gidsen stellen hun activiteit voor. Op een steenworp van Muntpunt, in de Sint-Gorikshallen opende de grote tentoonstelling ‘Dakira’ van de Federatie van Marokkaanse Verenigingen, die de

migratiegeschiedenis van de Marokkaanse gemeenschap op een interactieve manier aan het groot publiek toont. De verantwoordelijke, Youssra El Morabiti maakt jullie warm voor een bezoek. (nog ov) Speciaal voor Erfgoeddag 2014 stelt Regionaal Integratiecentrum Foyer zijn gloednieuwe vertelproject voor. Vertellers uit verschillende windstreken brengen op een originele, interactieve manier een verhaal uit hun eigen cultuur en in hun eigen taal met muziek, theater, mime en dans. Voor groot en klein met goesting in grenzeloze verhalen…

Wat kun je nog doen op zondag 27 april ? Coördinatie Zenne : Fietstocht De grensoverschrijdende Woluwe ontspringt in het Zoniën­woud in Brussel en mondt uit in de Zenne in Vilvoorde. Tijdens de fietstocht ontdekken we de Woluwevallei en het belang van interregionaal waterbeheer. In de jaren 1930 werd naast de Woluwe een riolering voor afvalwater aangelegd en sindsdien stroomt in de Woluwe hoofdzakelijk bron- en regenwater. De Woluwe had dus meer geluk dan de Zenne waarin men nog decennialang afvalwater zou lozen. In 1938 werd de Woluwe overwelfd, maar in het begin 21 ste eeuw werden herstelplannen gemaakt en nu stroomt een gedeelte van de Woluwe opnieuw in open lucht.

8

Tijdstip: van 9h45 tot 13h Startplaats Lindekemolen, Woluwelaan, 1200 Sint-Lambrechts-Woluwe Praktisch  • de fietstocht bedraagt 10 km (heen en terug) • gelieve je eigen fiets mee te brengen • terugkeren vanuit Zaventem kan ook steeds met de fiets op de trein

Reserveren verplicht : [email protected] of 0474/76 98 25 Website : www.coordinatiezenne.be Aantal plaatsen : 30 Prijs: € 3

ERFGOEDDAG zondag 27 april 2014  GRENZELOOS

Zoniënmars-Zoniënklanken trekt op muzikale wereldreis Brussel, geen natuur ? Het Zoniënwoud staat voor meer dan vierduizend hectare bos, honderdduizenden bomen, vijf natuurreservaten en dieren zoals de Koreaanse eekhoorn, tjiftjaf of vuursalamander (ooit al van gehoord ?). Wandelroutes De Zoniënmars speelt deze troef ten volle uit en wil alle Brusselaars en natuurliefhebbers het uitgestrekte bosgebied laten ontdekken. Met vier goed gekozen wandel­ routes (5 -10 -15 - 25 km) bereikt de Zoniënmars elk jaar meer dan 1.200 wandelaars.

Muzikale wereldreis Zoniënklanken trakteert wandelaars op muzikale intermezzo’s in het bos. Dit jaar trekt Zoniënklanken op reis met muziek van over heel de wereld, van Oosterse klanken tot Latijns-Amerikaanse percussie. Praktisch Startpunt : GC WaBo, Delleurlaan 39-43, 1170 Watermaal-Bosvoorde. Vertrek : tussen 8h en 15h, muziek tussen 13h en 16h Prijs : € 1,50 of € 1 – gezinnen : € 3 Website: www.wabo.be

Een project van GC WaBo, in samenwerking met GC OpWeule, GC Den Dam, GC Kontakt, VGC-Sportdienst, gemeentebestuur van Watermaal-Bosvoorde. In het kader van Cultuurcentrum Brussel, het netwerk van de 22 gemeenschapscentra.

GRENZELOOS  ERFGOEDDAG zondag 27 april 2014

9

Kinderen en erfgoed Jongeren en erfgoed Naar aanleiding van het thema Grenzeloos, werd een traject opgestart tussen het ­Jubelparkmuseum en Brusselse scholen. Niet alleen de Europese geschiedenis, maar ook de geschiedenis van andere regio’s kwam aan bod. Een schat aan kinderliedjes van overal ter wereld werd gelinkt aan voorwerpen uit de collecties van het Jubelparkmuseum. Het traject wordt afgesloten met een toonmoment, net voor Erfgoeddag.

MuZette live in het Jubelparkmuseum !  25/4/14 - 13h De afgelopen weken hebben Brusselse kinderen van de Parkschool, ’t Regenboogje en de Mariaschool zich ingezet voor dit moment. Zingend trokken ze door de verzamelingen van het Jubelparkmuseum ! Lijkt je dat ook wat ? Kom alvast eens naar hen luisteren ! De toegang voor het concert is gratis, maar enkel op uitnodiging – dus contacteer gauw de Educatieve & Culturele Dienst: 02 741 72 14 – [email protected].  Jubelpark 10, 1000 Brussel

CJP organiseert in 5 verschillende steden opnieuw een stoomcursus fotografie tijdens Erfgoeddag (Hasselt, Leuven, Kortrijk, Noorderkempen, Brussel). Zo’n 30 beginnende en gevorderde fotografen tussen 16 en 30 jaar nemen deel aan workshops om zo hun fotografietechnieken bij te schaven en te verfijnen. Na afloop van de workshops, onder begeleiding van twee professionele fotografen, halen de jongeren hun eigen fotocamera boven en trekken Brussel in om Erfgoeddag op een originele manier in de kijker te zetten. Op die manier verspreiden de jongeren zich over het gehele (roerend) Erfgoeddagaanbod en kunnen ze hun juist vergaarde kennis in praktijk brengen. De oogst van deze productieve dag wordt nadien door een professionele jury onder de loep genomen. Deze jury selecteert één winnende foto die verspreid zal worden via BILL en de nodige aandacht krijgt in geschreven en digitale mediakanalen van de stad. Locatie : Muntpunt, Muntplein 6, 1000 Brussel Alle info : www.bill.be

Muzette is nog eens het bewijs dat kinderen en erfgoed een geslaagde combinatie is. Op Erfgoeddag zelf staan er ook enkele leuke vlieg-activiteiten op het programma : • Verhalenvertellers van over heel de wereld (activiteit 6 en 9) • Spelletjes zonder grenzen (activiteit 8) • Word cartograaf voor één dag – workshop (activiteit 36)

• G  a op reis Erasmuszoektocht (activiteit 39) • Maak grenzeloze tekeningen en vorm   een groot Brussels fresco (activiteit 34)

10 10

ERFGOEDDAG zondag 27 april 2014  GRENZELOOS

bestemming (on)bekenddestination ( in ) connue

BESTEMMING ( ON ) BEKEND wandeling

wandeling

1 BESTEMMING BRUSSEL ZUID�������������������������������������

2 VAN HET KONINGSPLEIN NAAR MATONGE .............. Deze wandeling graaft in het koloniaal verleden, met verhalen over Congo-Vrijstaat en de expansiedrift van Leopold II. De wandeling brengt ons verder naar Matongé, waar je kan voelen en ruiken hoe deze oud kolonie nog steeds aanwezig is in onze hoofdstad. In deze wijk is het thema Grenzeloos zomaar van de straat te plukken.

2 _  promenade 

DE LA PLACE ROYALE À MATONGE

Cette promenade vous invite à explorer notre passé colonial à travers des récits sur l’Etat indépendant du Congo et l’ambition expansionniste de Léopold II. Elle nous conduit ensuite jusqu’à Matonge, où la présence dans notre capitale de l’ancienne colonie est palpable dans l’ambiance et les odeurs. Le thème ‘sans frontières’ est omniprésent dans ce quartier.

Vreemdelingen vestigden zich doorgaans in de buurt van stadspoorten en treinstations. In de 19de eeuw werd Brussel een toevluchtsoord voor uitgestotenen en dissidenten. Vanaf 1920 tot 1974 deed België beroep op – tijdelijke – buitenlandse werknemers, maar de migranten bleven. De wijk rond het zuid toont sporen van moeilijke integratie, maar ook diversiteit en solidariteit.

1 _ promenade 

DESTINATION BRUXELLES-MIDI

Les nouveaux arrivants s’installent généralement aux portes de la ville ou à proximité des gares. Au 19ème siècle, Bruxelles est le refuge des exclus et des dissidents. Entre 1920 et 1974, la Belgique fait appel à la main-d’oeuvre étrangère. Ces immigrés engagés pour un travail intérimaire finissent par s’installer dans notre pays. Le quartier de la gare du Midi garde les traces d’une intégration difficile, mais aussi de la diversité et de la solidarité.

INFO CULTURAMA AFSPRAAK : Trappen Sint-Jacob op Brussel – RENDEZ-VOUS : Marches

de Koudenbergkerk, Koningsplein, 1000 de l’Eglise Saint-Jacques-sur-Coudenberg,

Place Royale, 1000 Bruxelles  14h >16h   reservatie verplicht / réservation obligatoire   +32 2 569 27 74   [email protected]   www.culturamavzw.be  kaart / carte 1 : p. 24

INFO MASEREELFONDS I.S.M. KLARE LIJN ORGANISATIE : Masereelfonds i.s.m. Klare Lijn – ORGANISATION : Fonds Masereel en collaboration avec Klare Lijn AFSPRAAK : NMBS Zuidstation, centrale hal, infopunt ter hoogte van perron 7, 1070 Brussel – RENDEZ-VOUS : SNCB Bruxelles-Midi, hall central, point info au

niveau du quai 7, 1070 Bruxelles  14h >15h   reservatie verplicht / réservation obligatoire   +32 2 502 38 80   [email protected]   www.masereelfonds.be  kaart/carte 3 : p. 39

12

ERFGOEDDAG zondag 27 april 2014  GRENZELOOS

DESTINATION ( IN ) CONNUE wandeling

3 ASIELZOEKERS OP DE GRENZEN...............................

wandeling

4 REDSTAR – NOORDSTAR............................................. Het Noordstation heeft al anderhalve eeuw een aanzuigeffect gehad op vele forenzen, inwijkelingen en vandaag vluchtelingen in slechtere omstandigheden dan de derde klasse reizigers van de Red Star Line. Wie komt er in, wie niet ? Wie mag van zijn spontane kampement naar de andere kant van de spoorweg. Een groter contrast tussen de bureaucratische westkant en de volkse oostkant is niet te vinden.

4 _  promenade 

RED STAR – NORD STAR

Depuis 150 ans, la gare du Nord attire une foule de navetteurs, d’immigrés et aujourd’hui de réfugiés, dans de pires conditions que celles des voyageurs de troisième classe de la compagnie Red Star Line. Qui entrera et qui n’entrera pas ? Qui peut quitter son camp spontané de réfugiés pour passer de l’autre côté de la ligne de chemin de fer ? Il n’existe pas de contraste plus fort entre l’Occident bureaucratique et l’Orient populaire.

Welke tocht maakt een asielzoeker bij zijn aankomst in België ? Waar liggen de grenzen van onze gastvrijheid, van ons rechtvaardigheidsgevoel ? De tocht is de weg die een asielzoeker aflegt als hij aankomt in Brussel : van de dienst vreemdelingenzaken aan het Noordstation tot aan het opvangcentrum van het Klein Kasteeltje : een confrontatie met mensen uit het warme zuiden en mensen uit het kille noorden.

3 _  promenade 

DEMANDEURS D’ASILE AUX FRONTIÈRES

Quel est le parcours d’un demandeur d’asile à son arrivée en Belgique ? Où sont les limites de notre hospitalité, de notre sens de l’équité ? Cette promenade retrace les premiers pas du demandeur d’asile dans notre pays, depuis l’Office des étrangers à la gare du Nord jusqu’au centre d’accueil le Petit-château : une confrontation avec les habitants des pays chauds du Sud et ceux des froides contrées du Nord.

INFO TOCHTEN VAN HOOP AFSPRAAK : Noordstation, Lokettenzaal, 1000 Brussel – RENDEZ-VOUS : Gare du Nord, Salle des guichets, 1000 Bruxelles

 14h >16h   reservatie verplicht / réservation obligatoire   +32 496 79 36 24   [email protected]   www.tochtenvanhoop.eu kaart / carte 1 : p. 24

INFO MASEREELFONDS I.S.M. KLARE LIJN AFSPRAAK : Noordstation, Lokettenzaal Infopunt, 1000 Brussel – RENDEZVOUS : Gare du Nord, Salle des guichets, Point d’info,1000 Bruxelles

 14h30 >16h30   reservatie verplicht / réservation obligatoire   +32 493 50 40 60   [email protected]   www.klarelijn.be  kaart / carte 1 : p. 24

SANS FRONTIÈRES  ERFGOEDDAG dimanche 27 avril 2014

13

BESTEMMING ( ON ) BEKEND wandeling

evenement

5 NAAR COMPOSTELLA����������������������������������������������������

6 STAP MEE IN ONS MIGRATIEVERHAAL..................... Verschillende sociaal-culturele verenigingen van mensen met een migratieachtergrond hebben hun krachten verenigd om je op een feestelijke manier te vertellen over hun migratieverhaal en het cultureel erfgoed dat ze meedragen. Je vindt er Arabische muziek, een Congolese verhalenvertelster, Togolese dans, een fototentoonstelling, Marokkaanse hapjes en persoonlijke verhalen. Welkom !

6 _  événement 

ENTREZ DANS L’HISTOIRE DE NOTRE IMMIGRATION

Diverses associations socio-culturelles, formées par des personnes issues de l’immigration, ont joint leurs forces pour raconter de manière festive l’histoire de leur immigration et du patrimoine culturel dont ils sont porteurs. Au programme : musique arabe, conteur congolais, danse togolaise et expo photo, ainsi que des spécialités marocaines et des témoignages personnels. Bienvenue !

Vanaf de 11de eeuw, ooit als straf, vandaag erg actueel, trekken pelgrims naar Santiago de Compostela om daar het graf van apostel Jacobus te vereren. De pelgrims overschrijden niet alleen hun eigen grenzen. Ze worden overal verwelkomd in refugios. In Brussel begeleidt een vijftigtal bronzen Jacobsschelpen u langs de route. Eenmaal Brussel voorbij, wachten nog 2.200 kilometer.

5 _  promenade 

EN ROUTE POUR COMPOSTELLE

À partir du 11ème siècle, les pèlerins se rendent à Saint-Jacquesde-Compostelle pour honorer le tombeau de l’apôtre Jacques. Ce qui, à l’origine, constituait une punition est devenu très populaire aujourd’hui. Les pèlerins franchissent les frontières de plusieurs pays. Tout au long du chemin, ils sont accueillis dans des refuges. À Bruxelles, l’itinéraire est jalonné d’une cinquantaine de coquilles Saint-Jacques en bronze. À la sortie de la ville, il reste 2.200 kilomètres à parcourir.

INFO FMDO

I.S.M. PARTAGE EN COULEURS VZW, HIWAR VZW, BAWASA VZW, UKB VZW, FIREFEC BANDUNDU VZW, ARDAPS VZW, VERENIGING STAP VOOR STAP AFSPRAAK : Zaal Excelsior, Eloystraat 80, 1070 Anderlecht RENDEZ-VOUS : Salle Excelsior, Rue Eloy 80, 1070 Anderlecht

 13h >18h  kaart / carte 5 : p. 40

INFO KLARE LIJN I.S.M. MASEREELFONDS AFSPRAAK : Hongaars Cultureel Centrum, Treurenbergstraat 10, 1000 Brussel RENDEZ-VOUS : Institut culturel hongrois, Treurenberg 10, 1000 Bruxelles

–

 12h30 >14h30   reservatie verplicht / réservation obligatoire   +32 493 50 40 60   [email protected]   www.klarelijn.be  kaart / carte 1 : p. 24

14

ERFGOEDDAG zondag 27 april 2014  GRENZELOOS

DESTINATION ( IN ) CONNUE evenement

evenement

7 ERFGOEDMARKT...........................................................

8 RELATIES MET VERRE VRIENDEN...............................

Verken mee de grenzen van een archief en klas. Leerkrachten, cursisten, genealogen en staf van bon, Brusseleer, Familiekunde Brussel en het AMVB trokken uit hun vertrouwde omgeving om samen te werken. In een leertraject maakten ze kennis met elkaar door de grenzen van archief te ontdekken. Op de erfgoedmarkt gaan ze in dialoog met jou door hun tussentijdse resultaten te presenteren. Je bent zeer welkom om te komen luisteren naar een rondleiding of deel te nemen aan dit interactief forum. Kom zeker af en vergeet niet een object mee te nemen dat voor jou waardevol Brussels Nederlandstalig erfgoed is.

Een blik op de dynamiek tussen verzusterde gemeenten   en op de Marokkaanse migratie naar Molenbeek.

7 _  événement 

MARCHÉ DU PATRIMOINE

Explorez les frontières d’une archive et d’une classe. Des enseignants, élèves, généalogistes et membres de l’équipe de Bon, Brusselleer, Familiekunde Brussel et AMVB ont quitté leur environnement familier pour entamer une collaboration. Ils ont fait connaissance tout au long d’un parcours d’apprentissage au cours duquel ils ont découvert les frontières des archives. Ce marché du patrimoine est l’occasion de s’entretenir avec eux des premiers résultats de cette rencontre. Vous êtes cordialement invités à participer à une visite guidée ou à ce forum interactif. Répondez à leur invitation et n’oubliez pas d’emporter un objet qui illustre pour vous le précieux patrimoine néerlandophone bruxellois.

INFO AMVB

I.S.M. BRUSSELLEER, BON, FAMILIEKUNDE BRUSSEL AFSPRAAK : AMVB, Arduinkaai 28, 1000 Brussel RENDEZ-VOUS : AMVB, Quai au Pierres de Taille

28, 1000 Bruxelles

 10h >18h – interactief forum om 13h / forum interactif à 13h   reservatie gewenst / réservation souhaitée   +32 2 209 06 01   [email protected]   www.amvb.be  kaart / carte 1 : p. 24

De eerste migranten vonden hun weg naar Molenbeek. De expo ‘verzusterd met Molenbeek’ schetst het officiële kader van migratie. Het persoonlijke verhaal erachter beleef je in dialoog met Marokkaanse migranten van 50 jaar geleden en via de film ‘de chouas’ over de keuzes van een hele familie. Ontdek een boeiende migratiegeschiedenis in een conviviale sfeer met internationale hapjes en spelletjes.

8 _  événement 

LES LIENS ENTRE AMIS LOINTAINS

Un aperçu de la dynamique entre communes jumelées et de la migration marocaine vers Molenbeek. Les premiers immigrés se sont installés à Molenbeek. L’exposition ‘jumelée avec Molenbeek’ dresse le cadre officiel de l’immigration, derrière lequel se cachent des histoires personnelles. Vous découvrez celles-ci grâce aux témoignages d’immigrés marocains arrivés en Belgique il y a cinquante ans et à travers le film ‘Chouans !’, qui raconte l’histoire d’une famille confrontée à des choix. Découvrez la passionnante histoire de cette immigration dans une ambiance conviviale, avec dégustation de spécialités et jeux internationaux.

INFO CULTUURDIENST SINT JANS MOLENBEEK

I.S.M. HEEMKUNDIGE KRING MOLENBECCA, O.B. DE BOEKENMOLEN, DAVIDSFONDS, GC DE VAARTKAPOEN, SADDIE CHOUA (REGISSEUSE) AFSPRAAK : Gemeentehuis Sint-Jans-Molenbeek, Graaf van Vlaanderenstraat 20, 1080 Sint-Jans-Molenbeek – RENDEZ-VOUS : Maison communale de Molen-

beek-Saint-Jean, rue du Comte de Flandre 20, 1080 Molenbeek-Saint-Jean  14h >18h  kaart / carte 6 : p. 40

SANS FRONTIÈRES  ERFGOEDDAG dimanche 27 avril 2014

15

BESTEMMING ( ON ) BEKEND evenement

rondleiding

9 MUNTPUNT ZONDER GRENZEN�����������������������������������

10 DE REIS OM DE WERELD IN 80 BRIEVEN................

Muntpunt is dit jaar het centraal infopunt op Erfgoeddag. Maar er is meer… Tussen 10h en 11h30 wordt in de agora een selectie van activiteiten waar migratie centraal staat voorgesteld terwijl je geniet van een lekkere koffie.

Wat is er grenzelozer dan de reiswereld ? Reis mee doorheen de expo ‘De reis om de wereld in 80 brieven’ en ontdek post- en zeekaarten, geïllustreerde boeken van schrijvers zoals Saint-Exupéry en Fitzgerald. Tijdens een ludieke rondleiding met speciale aandacht voor kinderen komen boeiende reisverhalen aan bod. We onderzoeken hoe Claus de gedichtenbundel ‘Fiesta’ schreef na een reis naar Mexico en hoe ‘The old man and the sea’ van Hemingway in een lovend artikel werd geprezen.

Speciaal voor Erfgoeddag stelt Regionaal Integratiecentrum Foyer zijn gloednieuw vertelproject in Muntpunt voor. Vertellers uit verschillende windstreken brengen op een originele, interactieve manier een verhaal uit hun eigen cultuur en in hun eigen taal met muziek, theater, mime en dans. Voor groot en klein met goesting in grenzeloze verhalen. CJP / BILL strijkt ook neer in Muntpunt. Dertig beginnende én gevorderde fotografen tussen 16 en 26 jaar krijgen in de voormiddag een snelcursus fotografie en gaan nadien de stad in om Erfgoeddag op een originele manier in de kijker te zetten.

9 _  événement 

INFO ERFGOEDCEL BRUSSEL, MUNTPUNT, RIC FOYER, CJP AFSPRAAK : Muntpunt, Muntplein 6, 1000 Brussel RENDEZ-VOUS : Muntpunt, Place de la Monnaie 6, 1000

 10h >18h, vertelsessies/visites contées 13h > 16h

16

LE TOUR DU MONDE EN 80 LETTRES

Qu’est-ce qui transgresse davantage les frontières que le monde du voyage ? Voyagez à travers l’exposition ‘Le tour du monde en 80 lettres’, à la découverte de cartes postales et de cartes marines, de livres illustrés d’écrivains comme Saint-Exupéry et Fitzgerald. Au cours d’une visite guidée ludique, qui fait la part belle aux enfants, vous découvrirez de passionnants récits de voyage. Nous examinerons comment Hugo Claus rédigea le recueil de poèmes ‘Fiesta’ après un voyage au Mexique et comment ‘Le vieil homme et la mer’ d’Hemingway fut encensé dans un article élogieux.

LE MUNTPUNT SANS FRONTIÈRES

Cette année, le Muntpunt accueillera le guichet d’information de l’Erfgoeddag. Mais ce n’est pas tout... de 10h à 11h30, nous vous proposons de découvrir une sélection d’activités centrées sur l’histoire de l’immigration, tout en dégustant une bonne tasse de café. Tout cela se passe dans la salle agora. Spécialement pour l’Erfoeddag 2014, le Centre régional d’intégration Foyer présente son tout nouveau projet de contes au Muntpunt. Des conteurs venus de divers horizons racontent dans leur langue, de manière originale et interactive, une histoire enracinée dans leur culture, à l’aide de musique, de théâtre, de mime et de danse. Pour petits et grands amateurs de contes sans frontières. Le CJP/BILL s’installe également au Muntpunt. Trente photographes débutants et confirmés, âgés de 16 à 26 ans, suivront un cours intensif de photographie pour ensuite s’enfoncer dans la ville et donner un éclairage particulier à l’Erfgoeddag.

kaart / carte 1 : p. 24

10 _  visite guidée 

Bruxelles

INFO MUSEUM VOOR BRIEVEN EN MANUSCRIPTEN AFSPRAAK : Museum voor brieven en manuscripten, Koningsgalerij 1, 1000 Brussel – RENDEZ-VOUS : Musée des lettres et manuscrits, Galerie du Roi 1,

1000 Bruxelles  open van / ouvert de 11h >18h rondleidingen om / visites guidées de 11h >11h45 (NL), 12h >12h45 (FR), 14h >14h45 (NL), 15h >15h45 (FR)  kaart / carte 1 : p. 24

ERFGOEDDAG zondag 27 april 2014  GRENZELOOS

DESTINATION ( IN ) CONNUE rondleiding

demonstratie

11 DUBBEL-GIDSEN............................................................

12 VAN KAFTAN TOT BURKA............................................. Wie een Marokkaanse kaftan, een Turkse pofbroek of... een Afgaanse burka wil uitproberen, kan terecht op een uiteenzetting over kledij uit het Midden-Oosten en Noord-Afrika. Het museum gaat vandaag buiten zijn grenzen kijken en nodigt Annick Baillieul uit die traditionele kledij meebracht van haar reizen in die gebieden. Enkele van de kledingstukken zijn zeer aanwezig in het Brusselse straatbeeld.

12 _  démonstration 

Het Broodhuis kiest voor een interessant concept : een dubbelrondleiding waarbij een gids-medewerker van het museum samen met een ‘nieuwe Brusselaar’ de zalen van het museum doorloopt. De dialoog tussen beide focust vooral op de betekenis die de museumcollectie en de geschiedenis van de stad kunnen hebben voor bezoekers behorend tot etnisch-culturele minderheden. Welke aanknopingspunten zijn er te vinden ? Welke stukken blijken het meest relevant ?

11 _  visite guidée 

DU CAFTAN À LA BURQA

Si vous avez envie d’enfiler un caftan marocain, un pantalon turc bouffant ou... une burqa afghane, venez écouter cet exposé sur les habitudes vestimentaires au Moyen-Orient et en Afrique du Nord. Le musée s’intéresse à ce qui se passe au-delà de ses frontières en invitant Annick Baillieul, qui ramène ces costumes traditionnels de ses voyages dans ces pays. Certaines de ces tenues sont bien présentes dans le paysage bruxellois.

GUIDES EN DUO

© met dank aan ‘Reine d’un Soir’, Gallaitstraat 14, 1030 Schaarbeek

La Maison du Roi teste un concept intéressant : une visite guidée en duo, menée par un guide du musée et un ‘nouveau Bruxellois’, qui parcourent ensemble les salles du musée. Le dialogue entre les deux guides se concentre surtout sur la signification que peuvent avoir les collections du musée et l’histoire de la ville pour des visiteurs issus de minorités ethnoculturelles. Quels sont les points de repère possible ? Quelles sont les pièces les plus parlantes de la collection ?

INFO BROODHUIS I.S.M. FZO AFSPRAAK : Museum van de Stad Brussel - Broodhuis, Peperstraat 1, 1000 Brussel RENDEZ-VOUS : Musée de la Ville de Bruxelles - Maison du Roi, rue du Poivre 1,

1000 Bruxelles  rondleidingen om 14h en 16h / visites guidées à 14h et 16h kaart / carte 1 : p. 24

INFO MUSEUM VAN KOSTUUM EN KANT AFSPRAAK : Museum voor het Kostuum en de Kant, Violetstraat 12, 1000 Brussel – RENDEZ-VOUS : Musée du costume et de la dentelle,

rue de la Violette 12, 1000 Bruxelles  10h15 (FR) & 11h30 (NL)  kaart / carte 1 : p. 24

SANS FRONTIÈRES  ERFGOEDDAG dimanche 27 avril 2014

17

BESTEMMING ( ON ) BEKEND rondleiding

demonstratie

13 ALS NGO DE WERELD ROND����������������������������������������

14 VAN BELGISCHE SOLDAAT TOT ALLE BRUSSELAARS.................................................... Het verhaal van de contacten tussen een Amerikaans echtpaar en Belgische soldaten tijdens de Eerste Wereldoorlog. Zij deelden niet alleen kousen en scheergerief uit, maar ook bijbels. Vanaf 1919 zochten zij contact met alle Belgen. Hierdoor ontstonden talrijke nieuwe kerken. Een Iraanse, Vietnamese, Japanse, Franstalige en Nederlandstalige kerk stellen zich voor, net als het expertise­ centrum Evadoc. Aansluitend is er een concert waar traditionele liederen vanuit de protestantse traditie in het Nederlands, Frans, Vietnamees, Farsi en Japans gebracht worden.

In een gesprek wordt het grenzeloze karakter van organisaties als The International Police Association toegelicht, waarbij het internationale aspect en de samenwerking van de verschillende politiediensten over de grenzen heen worden benadrukt. Aansluitend is er een bezoek in het museum waar een uitgebreide collectie politieuniformen uit 60 verschillende landen worden getoond.

13 _  visite guidée 

PARCOURIR LE MONDE COMME ONG

Nous discuterons du caractère sans frontières d’organisations telles que l’International Police Association, en soulignant la dimension internationale et la collaboration transfrontalière entre les différents services de police. Cette discussion sera suivie d’une visite au musée, qui rassemble une collection d’uniformes de policiers de 60 pays.

INFO IPA BRABANT-BRUSSELS VZW AFSPRAAK : IPA Clubhuis, Eredienststraat 15, 1000 Brussel RENDEZ-VOUS : Clubhouse IPA, rue des Cultes 15, 1000 Bruxelles

 10h > 17h   reservatie verplicht / réservation obligatoire   +32 485 55 37 38 / +32 485 55 37 02   [email protected]   www.ipa-brabant.be  kaart / carte 1 : p. 24

14 _  démonstration 

DU SOLDAT BELGE À TOUS LES BRUXELLOIS Le récit des contacts entre un couple d’Américains et des soldats belges durant la Première guerre mondiale, au cours desquels furent échangés non seulement des chaussettes et du matériel de rasage, mais aussi des bibles. À partir de 1919, le couple chercha à élargir ce contact à tous les Belges, ce qui donna naissance à de nombreuses nouvelles églises. Présentation d’une église iranienne, vietnamienne, japonaise, francophone et néerlandophone, et du centre d’expertise Evadoc. En plus de l’exposition, présentation de chants traditionnels protestants en néerlandais, français, vietnamien, farsi et japonais.

INFO EVADOC

I.S.M. BETHELKERK SCHAARBEEK, EGLISE PROTESTANTE EVANGÉLIQUE DE BRUXELLES, EGLISE PROTESTANTE JAPONAISE DE BRUXELLES, EGLISE VIETNAMIENNE AFSPRAAK : Protestants-Evangelische Kerk van Brussel, Staatsbladstraat 7, 1000 Brussel – RENDEZ-VOUS : Eglise protestante évangélique de Bruxelles,

rue du Moniteur 7, 1000 Bruxelles  12h30 >18h – concert : 14h & 16h30  kaart / carte 1 : p. 24

18

ERFGOEDDAG zondag 27 april 2014  GRENZELOOS

over de grenzen van de kunst par-delà les frontières de l’art

OVER DE GRENZEN VAN DE KUNST rondleiding

15 KUNSTAMBACHTEN OVER DE GRENZEN VAN TIJD EN PLAATS�������������������������������������������������������������� Grenzeloze kunstambachten : stukken uit alle werelddelen reizen de wereld rond – virtueel of fysiek – en komen onze leefwereld binnen. Andere materialen, vormen en technieken leiden tot nieuwe inzichten en vormgeving.

Interieurbezoek

16 DE ERFENIS VAN JULES VANDENPEEREBOOM........ Naast de demonstraties van de kunstambachten, zijn ook het interieur en de collectie van het Vandenpeereboomhuis, waarin de Academie gevestigd is, grenzeloos, zowel in tijd en plaats. Een gids van Korei leidt je rond.

Voorbeelden en demonstraties kun je zien bij een rondleiding langs de 7 afdelingen kunstambachten : glas in lood, smeden, schilderen, textiel, polychromie, hout-meubel en steen-beeld.

15 _  visite guidée  LES MÉTIERS D’ART

PAR-DELÀ LES FRONTIÈRES SPATIALES ET TEMPORELLES Métiers d’art sans frontières : des pièces provenant des quatre coins du monde voyagent de manière physique ou virtuelle jusqu’à nous. D’autres matériaux, formes et techniques donnent naissance à des idées et esthétiques nouvelles. Une visite guidée à travers les sept sections de l’Académie illustre ce principe à l’aide d’exemples et de démonstrations : vitraux, pièces en fer forgé, peintures, textiles, images polychromes, meubles en bois et sculptures sur pierre.

16 _  visite d’un intérieur 

L’HÉRITAGE DE JULES VANDENPEEREBOOM Tout comme les démonstrations des métiers d’art, l’intérieur et la collection de la maison Vandenpeereboom, siège de l’Académie, ont franchi les frontières de l’espace et du temps. Vous les découvrez avec un guide de l’asbl Korei.

INFO ACADEMIE VOOR BEELDENDE KUNSTEN IN ANDERLECHT AFSPRAAK : Academie

voor Beeldende Kunsten van het Gemeenschapsonderwijs, Dapperheidsplein 17, 1070 Anderlecht, de ingang van de school bevindt zich rechtover de St. Guidokerk – RENDEZ-VOUS : Académie des Arts plastiques d’Anderlecht, Place de la Vaillance 17, 1070 Anderlecht, l’entrée de l’école se trouve en face de l’église Saint Guidon.  15h (duur / durée : 1h) kaart / carte 5 : p. 40

INFO ACADEMIE VOOR BEELDENDE KUNSTEN IN ANDERLECHT AFSPRAAK : Academie

voor Beeldende Kunsten van het Gemeenschapsonderwijs, Dapperheidsplein 17, 1070 Anderlecht, de ingang van de school bevindt zich rechtover de St. Guidokerk – RENDEZ-VOUS : Académie des Arts plastiques d’Anderlecht, Place de la Vaillance 17, 1070 Anderlecht, l’entrée de l’école se trouve en face de l’église Saint Guidon.  13h >18h kaart / carte 5 : p. 40

20 20

ERFGOEDDAG zondag 27 april 2014  GRENZELOOS

PAR-DELÀ LES FRONTIÈRES DE L’ART rondleiding

rondleiding

17 CAUCHIE EN ART NOUVEAU........................................ Art Nouveau was niet enkel een nieuwe stroming binnen de architectuur, maar betekende ook een heel nieuwe levensstijl, die streefde naar totale kunst. Vooral vanuit Brussel, Glasgow en Barcelona werd de Art Nouveau over de wereld verspreid. Sgraffitokunstenaar, architect en decorateur Cauchie was een belangrijke schakel in de ‘art-nouveauketen’ die rond 1900 door Europa liep. Een blik achter de schermen.

18 HET ONTSTAAN VAN EEN INTERNATIONAAL KUNSTPROJECT....................................................................

Bozar Archives belicht in een expo het grenzeloze kunstenbeleid van het Paleis voor Schone Kunsten. Je ontdekt er hoe artistieke migraties België op de culturele wereldkaart plaatsten. Centraal staan enkele figuren, zoals vioolvirtuoos en UNESCO ambassadeur Yehudi Menuhin. De migrantenzoon met vier nationaliteiten stond een halve eeuw lang op de planken. Op een tablet maak je een virtuele rondleiding.

18 _  visite guidée 

LA NAISSANCE D’UN PROJET ARTISTIQUE INTERNATIONAL

17 _  visite guidée  CAUCHIE ET L’ART NOUVEAU

À travers cette exposition, le département des Archives du Palais des Beaux-Arts illustre la politique artistique sans frontières du BOZAR et la manière dont les migrations artistiques ont contribué à inscrire la Belgique sur la planisphère culturelle. Des personnalités comme Yehudi Menuhin, violoniste virtuose et ambassadeur de l’Unesco, sont mises en lumière. Ce fils d’immigré aux quatre nationalités a passé cinquante ans de sa vie sur scène. L’expo se visite de manière virtuelle, à l’aide d’une tablette tactile.

Bien plus qu’un nouveau courant architectural, l’Art nouveau propose un style de vie totalement innovant, marqué par l’ambition de l’art total. Son influence rayonna partout dans le monde au départ de Bruxelles, Glasgow et Barcelone. L’architecte et décorateur Cauchie, maître de la technique du sgraffite, est un maillon important de la ‘chaîne de l’Art nouveau’ qui s’étend partout en Europe dans les années 1900. Une visite des coulisses de la maison Cauchie.

voor Schone Kunsten, Ravensteinstraat 23, 1000 Brussel De tentoonstelling vindt plaats in de consultatieruimte van het Archief van het Paleis voor Schone Kunsten op de tweede verdieping. RENDEZ-VOUS : Palais des Beaux-Arts, Rue Ravenstein 23, 1000 Bruxelles Cette exposition est à voir dans la salle de consultation des archives, au deuxième étage du Palais des Beaux-Arts.

INFO KOREI

 11h >17h – rondleiding om 11h, 13h, 15h – multimedia-presentatie doorlopend van 11h tot 17h / Visite guidée à 11h, 13h et 15h – présentation multimédia en continu, de 11h à 17h 

AFSPRAAK : Cauchiehuis, Frankenstraat 5, 1040 Brussel RENDEZ-VOUS : Maison Cauchie, rue des Francs 5, 1040

Bruxelles

INFO ARCHIEF VAN HET PALEIS VOOR SCHONE KUNSTEN AFSPRAAK : Paleis

kaart / carte 1 : p. 24

 11h (duur / durée :1h)  kaart / carte 4 : p. 39

SANS FRONTIÈRES  ERFGOEDDAG dimanche 27 avril 2014

21 21

OVER DE GRENZEN VAN DE KUNST rondleiding

19 OVER DE GRENZEN VAN KUNST����������������������������������

rondleiding

20 OVER GRENZEN EN DREMPELS.................................. Wat zijn de begrenzingen in ruimte, tijd en publiek in een museum ? We bekijken de collectiestukken vanuit het oogpunt van geografische uitwisseling (materialen, technieken, motieven). Wat zijn de grote lijnen in de evolutie van wat getoond wordt vanaf de opening van het Charliermuseum in 1928 tot nu ? En ten slotte, welke publieksdrempels bestaan er en hoe kunnen ze overschreden worden ?

20 _  visite guidée 

PAR-DELÀ LES BARRIÈRES ET LES FRONTIÈRES Quelles sont les limites d’un musée en termes d’espace, de temps et de public ? Nous examinons les collections du musée dans la perspective de l’échange géographique (matériaux, techniques, motifs). Entre l’ouverture du musée Charlier en 1928 et aujourd’hui, quelles sont les grandes lignes de l’évolution de ce que l’on choisit de montrer au public ? Quels sont les obstacles qui gênent l’accès du public au musée et comment les supprimer ?

Het art)&(marges museum tast de grenzen tussen kunst en marge af. Hierdoor worden de grenzen zelf van kunst permanent in vraag gesteld. Ontdek door een geleid bezoek in onze collectie en in de tijdelijke tentoonstelling ‘Demonen en wonderen’, de aparte filosofie van het art)&(marges museum die kunstenaars die buiten het officiële kunstcircuit vallen, verdedigt zonder ze in een specifiek vakje te steken. Een dynamische dialoog wordt hierdoor juist op gang gebracht tussen deze scheppers en professionele kunstenaars die actief zijn binnen het officiële culturele circuit.

Le musée art)&(marges explore les frontières entres l’art et la marge, en interrogeant en permanence les frontières même de l’art. Une visite guidée de notre collection et de l’exposition temporaire ‘Démons et merveilles’ vous invite à découvrir la philosophie particulière du musée art)&(marges. Celle-ci consiste à défendre des artistes qui ne s’inscrivent pas dans le circuit artistique officiel, sans les enfermer pour autant dans une case spécifique, tout en créant un dialogue dynamique entre ces créateurs et des artistes professionnels, actifs dans le circuit culturel officiel.

INFO ART)&(MARGES MUSEUM AFSPRAAK : art)&(marges museum, Hoogstraat 312-314, 1000 Brussel RENDEZ-VOUS : art)&(marges musée, rue Haute 312-314, 1000 Bruxelles

 rondleiding om 14h in NL, duur 1h30 / visite guidée en FR à 11h, durée 1h30   reservatie verplicht / réservation obligatoire   +32 2 533 94 90   [email protected]   www.artetmarges.be 

© ottomura

19 _  visite guidée  PAR-DELÀ LES FRONTIÈRES DE L’ART

INFO CHARLIERMUSEUM AFSPRAAK : Charliermuseum, Kunstlaan 16, 1210 Sint-Joost-ten-Node RENDEZ-VOUS : Musée Charlier, avenue des Arts 16, 1210 Saint-Josse-ten-Noode

 10h >17h /  kaart / carte 1 : p. 24

kaart / carte 3 : p. 39

22 22

ERFGOEDDAG zondag 27 april 2014  GRENZELOOS

PAR-DELÀ LES FRONTIÈRES DE L’ART rondleiding

21 OVER GRENZEN EN DREMPELS. BEZOEK AAN DE BEWAARPLAATSEN VAN HET CHARLIERMUSEUM....

rondleiding

22 SCHATTEN VAN MENSEN.............................................

Een beperkt aandeel van de collecties wordt getoond aan het publiek, de rest bevindt zich in bewaarplaatsen. Dit is een begrenzing. Hoe zijn bewaarplaatsen georganiseerd ? Zijn er procedures, vereisten van conservatie ? Anderzijds hebben musea de taak hun collecties zo toegankelijk mogelijk te maken. Hoe verzoen je als museum deze verschillende opdrachten ? Exclusief bezoek in kleine groep op reservatie.

In het project ‘Schatten van Mensen’ tasten we de grens af tussen ambacht, kunst en performing arts en brengen ambachten tot leven. Tijdens Erfgoeddag ontdekken we in Bibliotheca Wittockiana het ambacht en de kunst van het boekbinden. Na de rondleiding maken we van oude boeken een nieuwe creatie.

22 _  visite guidée  DES GENS INESTIMABLES © ottomura

Le projet ‘Des gens inestimables’ explore la frontière entre l’artisanat, l’art et l’art performance et ressuscite les savoir-faire. L’Erfgoeddag est l’occasion de découvrir le métier et l’art de la reliure à la Bibliotheca Wittockiana. À la fin de la visite guidée, nous vous proposons de créer un nouvel objet à l’aide de vieux livres.

21 _  visite guidée  PAR-DELÀ LES BARRIÈRES ET LES

FRONTIÈRES. UNE VISITE DES RÉSERVES DU MUSÉE CHARLIER Une partie seulement des collections est exposée au public. Le reste se trouve dans les réserves, séparé du reste. Comment les réserves sont-elles organisées ? Quelles sont les procédures et les exigences propres à la conservation des oeuvres ? Par ailleurs, la tâche des musées est de favoriser au maximum l’accès à leurs collections. En tant que responsable de musée, comment concilier ces différentes missions ? Visite exclusive en petits groupes et sur réservation uniquement.

INFO VORMINGPLUS CITIZENNE

I.S.M. COSTIK VZW EN BIBLIOTHECA WITTOCKIANA AFSPRAAK : Bibliotheca Wittockiana, Bemelstraat 23, 1150 Sint-Pieters-Woluwe RENDEZ-VOUS : Bibliotheca Wittockiana, rue du Bemel 23, 1150 Woluwe-

Saint-Pierre  14h >17h  reservatie verplicht / réservation obligatoire   +32 2 203 08 00   [email protected]   www.citizenne.be  kaart / carte 8 : p. 41

INFO CHARLIERMUSEUM AFSPRAAK : Charliermuseum, Kunstlaan 16, 1210 Sint-Joost-ten-Node RENDEZ-VOUS : Musée Charlier, avenue des Arts 16, 1210 Saint-Josse-ten-Noode

 10h15, 11h15, 12h15, 14h15, 15h15, 16h15   reservatie verplicht / réservation obligatoire   +32 2 220 28 19  kaart / carte 1 : p. 24

SANS FRONTIÈRES  ERFGOEDDAG dimanche 27 avril 2014

23 23

n

laa

en

Ha v

iB é

i

aa

co

-k

Bé

de la u th u s s t ls t raat

xm Di de a a n d l r va u i d e ule Bo i k s m D

Qua i au Con Bois d s e Timm truction erho u tk a ai Quai à la Cha ux Kalkka ai

e

leva

Bou

ouin

aud

rd B

leva

Grootgodshuis

Va ar ts tra at

25

Ar Booc g

x au rkt hé nma a a ra

42

at

Kar tui zer sst raa t

A. e O -st rts r

s er ni s on er si s kop Po ver s Vi Ru

-K teate Ca lijn the es rin e tr.

Ru Frèr e e-Or b

R. d Volk . Peup sstr le aat

Ru

Ru e d uP on

tN eu

Proximus Belgacom

Ru

eG .M ath

eus

rd

We ldad isance ighe id

NOORDSTATION

3 4 GARE DU NORD

R. de sC K o o lb harbonnie rs rand ersst r a a t Pl. du Nord Phoenix Noordpl. Boreal Hendrik B ienf Conscience a

Ru e

e Ru vau x . e tr P. D -s

Pl.

de

R

Kie

ke

nm

étr y

Gr

w-

Fin

eu

R Fin . d. istè re

Ni

br ug Inno

Finisterrae iste rra Finistère est Ru r. R e ue St. aux Ch Stou Mi M x Pa c h i c h du ssag i e l s s e l No e t raa rd N t Place des do oor org dMartyrs Ga an De Brouckère l g . Co du Martelaars- Rue m me -plein Ha plein rc n

f

National

R. S St.-Rot- Roch chuss tr. Théâtre

R. d Au es A gu ug sti us jne tin ns s tr. R. Rue de du l’É vêq Fo ue Muntcentrum ssé a ux Lou ps Centre Monnaie R

au Rue x P du ou M l e t a rc s hé

St.-Katelijneplein Place Ste-Catherine R Mels ue s ensain straa t Gr S

St.-Katelijne Ste-Catherine

Ma ien ond Ch eeh Z

y -s

Nic ola

aat

-str

Rue tr. Voo du Fau rsta bou dss rg traa t

Rue

Sim ons

e . Ci du g i Bé j n gu Ru r c u s C i r q h o in as l i u L ing Va e f s age r str e nd tr. Se Rue du er . e . R d o u le Els au Pl. du s dv y R o a ls t P an traat -st L Béguinage us r a R s u a e t Jé s Begijnhof Zwa des Hir lier de ezu ST.-KATELIJNE luwe onde m J eup at nstr lles No aam STEu P rstra Begijnhofkerk d a e a N e i t CATHERINE Ru opul Égl. du Béguinage P Place rin amedi

Be

Hospice Rue du Pachéco G ra nd Hospi G ro o tg o ce R. d sh u is st ra at d

Cité du Sureau Vlierwijk

ra

. l. C ar rbru pe g

Rue

L Lu iège ik

x Oud M r eG c

Pl a Za ce du te ple rdag S in -

A

n

RE

s

7

na l Ru e du Ca

-str.

Rue Marcq

Qu a

Rue

tr

aa Ce Gal. ntr du t um Ce

-s

. P d.

32La MDreinMsePnrsitnr.ces

l’É t cu y er S c

hild

R u Ko . d. onn nt l Ru Muningin. Reinaeie e d ntp nest e un r.

9

Pl. d. l. Monnaie Munt

kna

Jar din

Kool s t r a a

t

Bo

Ru e a Sto d’As nt aps rm sau str. Mo str a t

tan

St.-Jan St-Jean

el B l e a Bla ker n c ijs his tra ser at ie

ed

City 2

du

Ru e Za des nd str Sabl aat es

P e l i eersil Ru str . Kre e des upe Boi len teux au stra -L n at Ru S t a ur e Kome des u L edi Com R St.ant éd Wolv ens ien eng t raa s rach t t

e de ls ga ler ij

Ru

-st rd d IJZE raa an ’An R / Y Bou t s ver SE dew Co Rue Min. van de tr. s A R mm de i jnla R s n Vlaamse u A. erç an twe ed Bertu ant rps Gemeenschap Kru es lot s elaa i s C v n aar rois R . We r f ten ade K o s str d. op ANTWERPSEPOORT aat s Ch traat lie We Ave den ant PORTE D’ANVERS rfka nue ier str ai aat JACQMAIN B o l du Bo Imp. Pl. Ch. Rogier St Rue St-Jean Imp. d. Matelots we u -La Van Hoeter r k l levard Matrozengang St.-Jan Ne Népomucène K. Rogierpl. St.-La zare -gang aan pomucenu zaru sstraat Quai au Foin Hooikaai s Rue ROGIER Éche Bo ll KVS e u s lev Ladd VGC Quai aux Pierres de Taille Arduinkaai ers a

e IJZER -plein ud

Place de l’ YSER

Bou

l’H

R K a s ta. d . M a r r o nnier n aat

Ru Zw e de art la e L Vie ie rg v e Ha Rue d evrou Noir lle e ws e n - s Ha tr. str lles aat

ns p

R

DE B

laa

KÈ

Ru lee e de rko s F p ers ripier str s aa t

at

Quai du Batelage Schipperijkaai

Infirmerie Fermerij

uai du Co H a n d mme els k a a rc e i

tst

reep stra at

ac h

I m p. Pa du C ard he val ga

ng

ssi n

Square SAINCTELETTE -square

Kaaitheater

Lak

ense

R. P du a k hui Magas sin Rue str. Van Gave r -str.

d e L je b o o m str aek en

t

straa

au

e

Ru

-l

e

Ru eN e

uv

R

aan

30 31 41

x

Cha

Rue B l F leu o d e Bou S me rs paar e l’Épar nstr lev gn aat ard stra e Rue at B É m P elik du Ru o il a e e anPélic u J acq l e Bruidsd-e la Fian straa an ma t straa cée in t

va r

d

C o Du lombi ive er nko t

ue d Z i l ’Arge v e r nt str aat

Ba

k

do

co -

ai

WTC III

R g n ue e au x H erb Warm es Pota oesb gère erg s

Banque Nationale

Nationale Bank

de la Weid P r a i r i e estraa t

Rue

e

Dup ont

Rue Broe de la Fra ders chap ternité straa t

Rue

Place St-Lazare Rue d St.-Lazarus- Rivie e la Riv iè rplein stra re at

Rue

ont

stra de la at H u t Chaum stra ière at

Dup

Rue

des Hulp Secour s stra at de l’ Berg Ascens io opst raat n

Rue

Rue

Av.

tor

Jardin

Botanique

i

Le B d t u i n ota s t r a niq ue a t

Ru

e

Rue

Fin Tour ancieto r des Finanen ces Rivo listra at

Ru e

lev

ard

Bis

ff

-laa n c ho

Av. Gal ilée

la S Za abl ve on lpu ni t ère

de

Bou

KRUIDTUIN BOTANIQUE

e Rue d se s la Pre

t -s

tr.

e

Lig de

14

en m

t

Royal

traat

Place de la Reine Koninginneplein

aat

raat

str

rsst

lon

de l’Rue Unio n

Dwa

Gil

Molenstr aat

Pl. Quetelet -plein

e Ru

MADOU

Place Madou -plein

Ru

Mais. comm. St-Josse

Unie stra at

e

aat

nse lpho

iot str

T

Leu

ven

ses

twg

Sca ilqu in-s traa t

de B ér

sa

Dw stra arsat

Gem. huis Rue St-A St.-Joost Rue

Jo

Rue de Ove l’Abon r v lo d a n eds c tra a e t

ph

Va n D -str yck aat Phi lom ène

Rue Rue

R

Rue

Hallen van Schaarbeek Halles de Schaerbeek

R. d e Be u -str. ghem

Square H. Frick -square

1

C w e t onstitut stra ion at

St.-Maria Ste-Marie

re

lon

rsiè

Gil

Place des Barricades Barricadenn tio s plein Vés lu ing Rue Ves ale vo ntel é d aliu u R we Gou s v Voo erneme Om rlop s ig Be nt Provis te . wind o ul tr Pl. du Congrès straa ire es C s t d t Congreszuil Congresplein s e n Ru die Colonne Rue Esplanadegebouw Pl. de la Ere du Congrès du C d. Nord Q. de l’Esplanade Liberté Pte. rue ongr ès Vrijheidsplein Kte. Noordstr. Rue Vesaliusgebouw Mo Quartier Vésale tr. Cong d nta R. d ress ss O r e l’ O g ht Kon. traat Staa . Moni a to ra c i te r t tsbl be r i ë ads ur der Circus Pl. Surlet de str. n rg O Cirque e Chokier -pl. n

13

R. d e la Gro nd

Corn Rue et d -stra e Grez at

Tr a v e

ia Gesù K r u Regin a Porte de idt u i n - l a a n Schaerbeek Rue laa Schaarbeeksepoort Brialm n on

Vic

Kruidtuin

-plantsoen

Kru

Sain Sint t-Fra ncis Franço R. G cus o staa is Goddefroi t frie d de d van Bo in Chemer u B i oui llon Square de F g llon str. Victoria Regina Spoorwe

Rue l’Om de Congres -str megan aat g

iqu

Rue Allard -str.

at

ne oire n-

d. l wh . Fid eid éli sg té

OU C

B

aan R S i nu e S a t-P int ie t e rss Pie tra rre at

Ad o

ax eu

M

e

lp h

Rue

w-

Ni

Ro Ro ses zen

é

rc h

Ma

du

n la a str

a

at Ru e

A

ai

Qu

ka

ke n

bro

lle

de Wi

eg nw tee rps es we

de Qua Ru la Vo i imi i ngs rie kaa i

s tr.

nic . a ns ins tr.

du

M

ar

ai s

Q. aux Ba Schu rques itenk aai Q u a i à la Hou ille Steenk oolkaa i

rs

g

Prog

Rue d u

R Da ue d m bo u Da rds mi tra er at R u e d K a n o u Can o n s tra n at

An Œille jeli ts ere n

s Ru e d As es Ce str aat ndre

Q

Ru éli ed Bra po u ndw F rt ron ee tisp ice r

ed e

Av

R

.d e

Ru e Hoe de l’A kstr ng aat le

en u

Pom He Fro pie lih n r s t i s a pie sst raa t la Flè Pijls che traa t

us

at

stra

rkt

Ma

nve

sée d’A

u Pro Rue d

rès V o

Ant

rès C Cenotrmmunic V e de atiec Comm entr unica

gstr.

oruit gan

Pa C ssag h doo . Rog e rga ierng

aat ekstr

Bro

Rue

du

n

re ss nt t r. e

Gin

e

Nort oule h Ga var te d G d r u R a oi A Ferraf de lber aris t II Kon ing A l bert II-la an

R L ue e op Léop old ol str d aat

ine

ns

Ru

d

to

Da

r ae

de

An

c

rl

e Ru St.

o

Rue u a J. Plate. -str

at

ai m

eg

aa

nw tee

-l

ai

tra

Be

éco

Ver

Ru e

e

at

ste

Ru Me e ibo de J. d o B m er e Br Pac geycko-uchov -straa t stra en h at

Ru e

nka

at

stee

ss

Ba nk st ra

i

Bd

kaa

Bi

ss

p ho

nt

ti o n s o c ia g e l’ A s in R u e d V e r e n ig

ra

s du r s e Pet

Nord

st

mse

Rue du

ning

out

t

Vl a a

Bak

e im la a c h o ff s h

sstr aa

Bri

s que

ndh

lliance Rue de l’A at tra Ve rb on ds

. d. l. Ba nq ue

t

stra

chot

Aars nt ba -str .

Plan Ru

P a Doossage 4 rgan 4 g 44

de

Rue de B ra

at tra traa tens

ab

Br

des Rue Plan tes

t traa nés Lin

te

at nstra

e

Vert

Rue

Ru e

né

Lin

laan

c o-

Pos

te

an ts

Pac he

C

la

Ru -str e Mus aat in

Ro

tstra

at

Kon ss

ée

Pte R Seco . d. urs Kl. H ulpstr .

Rue

ing

sstr aat de

Pos

yale

Rue de l a

ha u

te Pos

ht ec Ha de la Rue Staa Comète rtste rstr.

cht Hae

Ro

Rue s htse Haa c

de e aus sé Ch g

teen we

Groe

R Rue Van ue de R derm iv o li -str. eulen Arca Quar dengebo tier d uw es A rcad es

r

ale

x i au

rûle

Bra

Roy

Qua

rès Cyp es r Cip

Rue

o

uB ai a

B is à

Kon ing

Qu

t

t

sstr aa

aa

R. P du Pooôle lstr.

str

Rue Van Orley -str.

o l’ A st r on mi e

sM e e ls

Ster

line

aan

m B is sh ei

Av. d e

Iep er laa n rusl

renk laan unde-

Ma de

ech

All Thib ée -alle aut e

aa t

str inpe l

Laza

ite

e

St.-

Ru e de la L im

. Po eM

at

Bd. d’Ypres azar

tra

de

St-L n ique

nss

e Ru ie on rm -str

a l’H

Bd. ot a e B

Gre

Ru

Ru

Wa r

t Middaglijn straat

R Wau e P r o m oe tagè str re aa t

24

t

Pale traa izens Rue du Méridien

S

ed e la

n

Noord-

Ch a

K

stra

R

R. d. Tribu

ce Pla L

Rijke Klaren

t Eiland

AB

B E BO URS UR SE

d. l . C Lol l ep

e

Rue de s Pi er

aat

K ol e

res

S te

s

au

en

Ta

r ’O f e d o o GrandTêt ldenh Place GuStadhuis

Ru Bo e au ter Be str ur aa re t

ar

ch

11

ep e er

éa ux Po He P ivr r

10

Place d’Espagne Spanjeplein

5

a R s at Co ae ed d u B oi s S a nColle llégiale rcl R u e oudstr aat uv -s ’Ar T’Se gia ew d l i tra en le Parvis W at be Ste-Gudule Kathedraal rg St.-GoedeleCathédrale ho ne voorplein u Tr e u r e n b erg ag t Place Ste-Gudule n o Ru St.-Goedelepl. M t Lo e la r a a k de r g s t oni e u K ol ë n s t r. e R B St.-Hubertuses

Ru

a

au Ma R Hu x P rché Pe . d’U ide eau Eén rso ne nm x m nn

S

Ru ed

pe

de

Ch

am

E

SS EN

Ch a Ja sse ge ur rs

Place Rouppeplein

e

e

e-N

Tein tu Verv riers n ers a rbo B

p agne -s

tr.

line Ursu

s

es

t-G

u

M

lain

his

ed

ir

uci

Cap

ns

Sp

Place du Jeu de Balle Ru e VossenVo des R sse e plein nst nard raa s t

lei

ra

at

Ka

pe

s lle

12

St -E H. spri Ge t es t

-plein

Bd

Escrimeurs Schermers

Eventail Waaier

.

Place Em.

er

iven

mp

Ru Ro e de ll - s t e b ee r. k

l’E de

27

r eu

R. Ka d. Cha Cit ndelaarsndeliers - s Roné traat sm -wijkans

Chapelle Kapellemarkt

ND de la RueVandervelde J. -plein Stevens p OLV ter Chapelle Pige-str. Kapelle Pl. de la Du ons

e el l

aat

at

la de e

R. ollin str. Grote C el Hôtel de Markt Heuv Ville uls str. Gal. d. s B l . u

Palais de Justice

Justitiepaleis

Place Poelaert -plein

Gal. St.-Hubert

Qu at

35

Schone Kunsten Palais des Beaux-Arts

29 34

a -st rke r. n

26

u

Plac

rg p. d

R d .M Place du H e la on MIM Musée ofb Cou tagn Museum- Mu erg r e sé Place RoyaleB Im plein eM o

36

Palais du Congres

18

e de s

l e de ek e kw Ru om o B

Pala

e

es

re

Ru

u

LOUIZA

d

el

ois aT

on

lev

d ard

eW

Rond-Point R. Cliquet r -plein d ’ O

u Bo

Egmonttuin

Parc d’Egmont

P Yo ass -d urce . M oo n . rg ar .

Palais d’Egmont

o

ls

Eze

ud

Ba

se

a

Ré

Av

ge

e

nu

g

eM

Re

plein

a

i rn

x-

laa

n

Paleis der Academiën Palais des Académies

laa

n

200 m

Galeries de la Toison d’Or

ssée

R

ue

Gal. d’Ixelles Elsensegal.

Chau

Naamsepoortgalerij

de W avre

stra at

He

weg

Vlaams Parlement

Rue Zin -stra ner at

R Lam ue berm -stra ont at

Place du TRÔNE TROON -plein an tla en

izen

Wet

Parkschouwburg Théâtre du Parc

Pl. du Champ R. du Champ de Mars NAAMSEPOORT de Mars PORTE DE NAMUR Marsveldplein Sq. du Bastion Bolwerksq. Galerie de la Porte de Namur

Bd

du

Cartografie : CARTO uitgeverij, Brussel Tel. 02-268 03 45 www.carto.be 0

ra

tte ine ing Re ppel Pi

st

Guldenvliesgalerijen

es vli

an

en

la o-

ld Gu

rl ate

Prins Albertkazerne Caserne Conservatorium Prince Albert Conservatoire Egmontpaleis

Pl. du Petit Sablon Kleine Zavel

2

nt

is P ale

Parc de Bruxelles

Warande

Koningsplein -ga end . s ille Musea voor Schone eum ng ael Pa t la Kunsten de t r a a . Koninklijk Paleis R ros Musées des e St Beaux-Arts Palais Royal St.-Jacob-opnn Place du Rekenhof e-A astr. t Koudenberg S s Grand Cour des R. -Ann cque St-Jacques-sur. Sablon Comptes St St-Ja bsg. Pte . Coudenberg d Grote Imp. -Jaco rue es im t. Min te S R Minst. Buitenl. ue B K en- Zavel odenbr iem Zaken oek WEU Min str. OLV R ue Br ed er str. UEO Aff. Étrangères od e -s tr aa ten Zavel t es m r e a . C r t èr s ND au ni aat i it ts np tr é e Sablon e P s P t et a rij

at

rs

la

Koninklijke Bibliotheek e i z Pl. d. l. e K Justice Bibliothèque Gerechtsplein Royale

R. d Tem. Tem pel ple stra at Rue Ch. Ru Kr e Ch Hanssens ist ri i s n a t i n Miniemen -str. R. str e d. aa l. P R. t o Ro rte R Minimes B de l’Arbr de ou e oom po ge str. ort Ru

Sq. Breughel- Z e wa de l’Ancien ard l’É ns str str pée Breughela a t de-Oudesq. aa t R O. . N L . Gr .V. D. Ascenseur ati va d. Poelaert es n G tr. râc e -lift

st

ra

nstr

-st

eN On otresSeig Hee neur rstr aat

Ru

Ru e Va du F lks au tr c

tr.

Gis

ens

pu cijn

Ka

ieg

l ay

line

co

u Urs

A K rba sc ruisblétrie hu o rs tte og rs -

Jardin e Rompu l Gebrokenhof

iro

Place du Sin tMont-de-Piété Berg-van-BarmhartigheidsRu plein

ed

ain

eS

Ru

Ru

t ark

ue C e de lle s V b r A l e st iller o e x raa srs ien t s s tra Ru ed a t Pl. de ’A c Dinant

Place des Kapellekerk Wallons Chapelle Walenplein

ittines t aa es Brig -st Rue d rigittinenstr B r.

Rue

des

Rou

e

Ru

l

l

He

Ru eV an

e

Ru

Ru e

ip s Écl s ip Ecl

R

Ter r

er

vett

ide

Hu

at

e la G

tra

mo n

t -s

i

id

M

du

s

Ha

z

e

B

Ro Rue -st upp raa e t

eu

Ni

Bl

a

es

Bl

a

es

st r

ut e

t

uv e

d

wl an

ue de -st Nan r a at cy R Vi . d. Vi sita s i tan ndin din es en

e

Ru

sstr aat

str aa

s

ae

Bl

Ho o

en

va

ou le

Go R. d utt . l. ièr e

Zu

id

-

R

tr aa t

P ri em s

nçon

Poi

ue du

Rue

d

el ’É

gs

tra a

Dou

rd

c

Go o

Ch

au

hé

tstr .

t

tra a

Ru e

e

tuv

du

ha

aC

el

s-

ae

g-

Hoo

t

es

im

aa t

Va ld es Ro Ros

s

e

aa

H

aute

Rue

Bl

t

R . de -st Din raa an t t

aat

nst

me

Rue

str

de

es

R. d

tr.

de des n ma Chap k e r elie sst r s r.

str

fs

Ru zendaes l de e Vil ler s

in

M

-

inim

des M

en

R u ed Sp e s oo r-

arit a str. nesse

Sam

R. d Sam . l. arita in

Min ie

lla

e

raa t

tr

-s

Ru

g

rd

de

e

e

erf dC t an straa r t u G er e d teh as Ru Gro Br re t a st Q as Br

Ru

Ru e

aa t

la

Ré in La

au x

W

en c

es

tA

Er

at ra

uis enkr ign IJzer se Fer En e ’ d l oix d. la Cr R. Rue de seven R ue de L Leu ouva in Paleis der Natie Parlement Nation R u e Pl. de laNatieplein de l Palais de la Nation a Lo i PAR K PAR C

eL

ue

Rue

Rue

33

Wa v

ers

rg

Pl. de Londres Londenplein

est

een

we

-str

at

Ru

eC

Rue

aat

Wet

toye

St.-Jozef St-Joseph

27

Square Frère-Orban -square

-st

Lux

t

at

urgs

rstra

emb

raa

at

ph I I

stra

Jose

traa

Ru e Pa d rn u as su s

Parnassusgaarde

Clos du Parnasse

ly aro

Rue Hydra

Rue du Mart eau Ham erstr aat

Mon

Square de Meeûs de Meeûssquare

r

iard

ard

stra

Guim

toye

bou

rijs Pa str.

du L uxem

e e d de s Ru planaat ari ’l Es -stra eP .d Marsvel dstr. R

Bell

Mon

BELLIARD

MONTOYER

Rue

KUNST-WET ARTS-LOI

r

20 21

du

W

Ru

st

enw

e

ol

e

Ru

at

n

ma Ép ke ero rs str

enstra

C

at

Minie m

ee

st

er

an t

Ka

ha p

ss

tr

aa t

Ru e K de a rm s el ie

ts c

Re g

tra ol s

ne s

Gal. Bortier -gal.

- st ra Rue Lebeau

eA T apo waalf- pôtres stele n

ires

d R. du R. ies C Kard ard. M lon o erc . Me C ie rcie nm rstr r Marché l’I . h S o ue l’Agora nf Ru . C K. B rs rij Bij ecou n I a R au Bois tte e n Pu d e i n B -gal. Carref. de rasseu st rs fa te d uL M nn aat nt I e Brouw rs au CENTRAAL Houtmarkt Rue Bijstand Bon ands om l’Europe e I sa ers x Ja sa be ba Mon STATION Ru Secours t be lle Europatag rd Oli rdin e a K d lla e a ve de m as W a r ne du Pa ra - kruispunt ten s a r Liev s Gra ar t ande rc e i k M n e r berg t vro ds Place te s u t o d u G u t r. GARE P wb Car to Ra aler g .Fontainas R u e roe me e y S u o i v s e CENTRALE rss R oe -plein sn -g ens tr. Manneken H que t R. ale te R. des Mo Du -straa Pis Brussels s t rij in i Bogardd. ue Ru Mu neau R s Hoofdstedelijk r a a Pl. St-Jean St e t ss x Parlement u St.-Jansstr enive des Pl. de de la Région de . rs So Rue SaintRue plein M l’Albertine str ls Jean o ar C h Bruxelles-Capitale HortaBaron Ku nt d Ga R. d Sint-Jan aa de Albertinaê ne sstr. -str. ns es t sth e l Pl. d. l. Vieille ns tb A plein uis ’Hô tra Halle aux Blés e r eP str pita Kunstberg rg ts at aa l hil Oud Korenhuis Mont des Arts Congrespaleis Ter Rue Paleis voor t ip R an

Rich es enstraat

Pont Karp

Go St-G ri k é r y ss tr.

e Ru t.Cla S

rand e Île G r oo

va w al l

ac

h

g

Zu

mg en raa R. ark Ga t St.-Niklaasalerij tre R Pri l. des la Bourse Beu d. l. B Rue t nc .d es Beurspl. rsstra ourse Pri es St-Nicolas . F o u J. Van Praet n l a gal senBe t . d. B s Pl. St-Géry R e o -str. uch rij Ru Bou urs er s -str. e Bee -st H. M rse St.-Gorikspl. g n r

Mid i

sp

An

ids tr.

G Ko alerie nin d gsg u R ale oi rij

an e Ga a ss Ko l. de rkt tr. n la in gin Rein neg e ale rij

at

C Vle et P hair e Bro s-enain od -

bo P ra rue te K a u t e . B Beu ote rr rst e r.

d

ce

r at r i

Bd de l’ I m p é

P Kt te. r e. . r d c B he e .B e nh ou c o uw her Im er s Ge p ss tr. R. tro d e Pres Do dik m he r

Ha Ha reng rin s g

Ke iz

eri

nla

te

rs

nt e

C Ko oud u e d en nbe be rg rg

ale

Roy

at stra sart de S tas

ent

tra

M Ma arqui rki s es de Rue P s Pa a r och roiss iaa iens nss tr.

R He ue V r i -s mos lla tr. a

traa

Ko

le

Rue Roy a

t

Ge ho ntil m Jo me nk er s

Rue

at

gss

Kon in

R u Ther e Thérésie esian enstr nne aat

Ru Parle e d. Parle ment m straaentst

Her

Ru e Du ca le Rue d ’É E d in b d im b o u r g u r g s tr aat

Fran -str cart aat

Ave

stra

ale

Duc

Rue rd d uR ég

des nue

TRO

togs o

t e on r. Ru Dup -st . J

Ru

E. S

e r Ru Moe n r. Va -st

t

ste

tr.

e atr n Qu mo sy s A heemen l i F er er s mme Vi ind s Hoans k eune Six J esjonkm Z

e Elsens

lva ys

u attee Rue W -str.

aa

ls s

ns blo Sa str. s l e d ve R. Za Rue pens Cop -str.

str

s N ape

in rn

tr a a t

ép

Ke

Ru e d’A lsa ce Ru -L or ra ine ed e DElz as -L ot ha rin ge ns tra at u

uP

e s Ru orne tr. H s de orne Ho

at

am

. str

tra

d ue

t

t-

Rue de N a p le

Arts ÔNE ON / TR du Rue

oule va B

ale

Duc

Rue

ent

to

aan entl Reg

s tr.

g s-

Bo an

stla

Arts ue d es

Ave n

du R ég ulev ard Kun e rc e Com m

ck oe br aat s r uy st e R oek e d isbr u R Ru

on

m ’Eg

-s

R

ed

e

s re nd at Lo stra e n e d de Ru Lon

bli n

de N a m u r

Ru

ôn

aa M aj . R . R u e D u b re -s tr aa t u cq

ga

at

Bo

stra

du e aat Ru str k Ei

-

s Olive hof

rd

Han d e ls

ba

ie

m

ustr

Lo

lier sca . l’E raat R. d Trapst

l’Ind

la de olet Vi

te let Vio t r a a t s

de

F

e eck l. d ro Ga uysb ekR bro ij is r Ru gale

Rue

Rue

H

R

e

ce

go mi l’A aat d. str R. runt V

Ru

s

ids-

e mm n Ho rétie sten- ns Ch Ker neke n ma

erhe

P

n

e ein del g Ma enwe a l e de st Ru e alen M ag d a

Nijv

tee

t r.

es latt

ande ls s

te Rueuff e r t t a ha ots t r a

é ge ch a ar rom

at

r.

rkt

stra

ff ls st ra at

st

ma

at

nce

r Bo r Bo

M as

ra

la S cie

. R. d

be r sG

-st

Rue de

tr. rss we

m tr. s

R ave n s t ei n

Rue Mar ie Mar ia

xu Lo de ums

R

ue

Na

e

Tr

o

tr

e

la Chancelle r e de Ru nsel a r i jst r a a ie t Ka

Ru du

Tr

s on

Ru

e

-

ag

haps

e d. Louvain Leuven seplein

ensc

. l. une -str.

aat

We t

ersstr ië -

Drukp t

de B o u van rgogne Bou rgon d

aat

s

R

an ie

e g e n tl a al

an de Rue rus Fleu tr. -s

d’ Id

K u n s tl a mer

Li e f d ad s t r ai g h e i d sat

é

Rue du C om

arit

1000 BRUSSEL-STAD Tr

ôn

t

e gu on

eg

25

1020 LAKEN / LAEKEN M

23 t 24

O.-L.-Vrouwvoorplein str Parvis I old Notre-R Rue Leop Place R u e Ma Dame . Stép E. Bockstael r ie ha C -plein Halte nie hr i s t i Koningschap ne Place - Royauté J.B. Willems M ar ia-plein Ch r is tin Place as de la Maison Rouge tr Roodhuisplein

se

rd oo

lv

Vi

W f ree

erps

All

ée

Ve rt

nw

eg

e G eroe ste nd e

k -do

nV erg ote

.d u P o Av an nla

Ba ssi

e

ve

at

in

iue u R as M

ra st

Re

Ha

Pont de Lakenbrug Square J. De Troozsquare

rt

Rue

a

n

n

ellaa

sta

ck

Bo

E.

a

la

© CARTO uitgeverij, Brussel

k en

e

e

Tour & Taxis

z

w

.d

Thurn & Taxis

t

n ee

Av

Du elf br ee uc du st qlaa Ju laa n bil n é st raat Bo ’Esc aut ule var d

n

Place A. Poesjkin -plein

laa

Pannenhuis

ne

Laken

ui

Le

s

ld I -stra opo a

gin

n

Royal

nin

ea

Domaine

Ko

Av .J

Bockstael Rue Steyls

Koninklijk Paleis Château Royal

de M oors le s t ra ad e t

Bo

Bl d De . D e N a S met eyer-laan

ne ainte-An i

aat Esseghemstre m Rue Essegh

t

or

26 26

aa

d Mé

n

tr res

des Rue Artistes aat tr s s aar sten Kun

kstael Bld. E. Boc

a

aa

n laa

BA

Vri è R u e De

el-

Belgica

e Ru

sta

ar l .W O Av.

-l nd

rêve S adreef D

raat

orist

ck

I-s

t

nhuys Panne

e - la a n

o ix replaan i sM -

ld

a t ra

du Rue

R

Le

o op

at isstra enhu Pann

est le s Wo e Char

Halte Woeste ue

Bo

Steylsstraat Rond-Point du Pannenhuisplein

R

Med

Ave nue. d es

s ier

kh

a

n

E.

Rue J. Lahaeystraat

rklaan

jk

li k

ni

n a

yal rc Ro Av e n u e d u Pa

i al

D et Sm De Prins rd a v Leopoldule square Ru Prince Ch. Re ama Léopold e str. kersGasstraat Rue lva-straat E. De

ve n u ers- A Ontmijn laan

r

Koninklijk

Ko

Parc de Laeken

Sint-Ann

an

-la

Jette

n

er

er eN

aa

Domein

arklaan lijk P

op

ro

St Stuyvenbergh

Witte Acac

ob in

de

an -la er y ae

J. Sobieski -laan

a

Brugmann

Avenue

ub

Ho Houba Brugmann

Pa

lstraat R u e du Heys el

Rue E. Wauters-s traat

He ize

ue en Av

J.B. Dep airela an

Park van Laken

Japanse Toren Tour Japonaise

k Koni n

BoAve uc nu ho e ut

an tla ou

plein

h ec

du rd va ire ule na Bo ente C

Bo

2

Ve rs a il le s

12

a

n

ri d

stfee uw n Ee laa

Voetba lla

P a g o d e n laa n Halte la Atomium a n De Wand-Dikke Linde De Wand-Gros Tilleul Amerikaans- Av en theater ul u e Gros Tille u de d v. V an P r a e A laan Ma Place Dikkelinde td r id l Louis Steensad

A

Heizel Heysel

ERFGOEDDAG zondag 27 april 2014  GRENZELOOS

PAR-DELÀ LES FRONTIÈRES DE L’ART rondleiding

23 KOSMOPOLITISME OP DE BEGRAAFPLAATS VAN LAKEN�������������������������������

tentoonstelling

24 KOSMOPOLITISME OP DE BEGRAAFPLAATS VAN LAKEN................................

Het kerkhof van Laken toont dat de intellectuele fine fleur van de hoofdstad internationaal gekleurd was. De Spaanse La Malibran veroverde de Europese scène maar vond hier haar laatste rustplaats. Franse artiesten als Rodin bepaalden mee het uitzicht van de necropool. Chinees diplomaat Lou Tseng Tsjang volgde zijn Belgische eega. Het wapen van Siam vertolkt de verdienste van G. Rolin-Jaequemyns.

23 _  visite guidée 

COSMOPOLITISME AU CIMETIÈRE DE LAEKEN En se promenant dans le cimetière de Laeken, on s’aperçoit que la fine fleur artistique et intellectuelle de la capitale était d’origine internationale. La Malibran, artiste espagnole qui avait conquis la scène européenne, y repose, tout comme le diplomate chinois Lou Tseng-Tsiang, qui avait suivi son épouse belge. Des artistes français comme Rodin participent à l’identité de la nécropole. Les armoiries du Siam célèbrent le mérite de G. Rolin-Jaequemyns.

De artistieke en intellectuele elite van de hoofdstad was vanaf de 19de eeuw sterk internationaal gekleurd. Zo werkte Salu I samen met August Rodin aan de beeldhouwwerken aan de beurs. De collectie in het grafmakersatelier Salu weerspiegelt die buitenlandse aanwezigheid in Brussel. Foto’s en souvenirs van reizen naar Italië en andere Europese bestemmingen illustreren die internationale invloed.

INFO EPITAAF AFSPRAAK : Grafmakersatelier Salu, Onze-Lieve-Vrouwvoorplein 16, 1020 Laken – RENDEZ-VOUS : Atelier de sculpture funéraire Salu, Parvis Notre-Dame

de Laeken 16, 1020 Laeken  Rondleiding NL om 10h30 en 14h (duur : 1h30) / Visite guidée en FR à 11h et 14h30 (durée : 1h30) kaart / carte 2 : p. 26

24 _  exposition  COSMOPOLITISME AU CIMETIÈRE DE LAEKEN Dès le 19ème siècle, l’élite artistique et intellectuelle de la capitale provient des quatre coins du monde. C’est ainsi qu’Auguste Rodin travailla avec Salu Ier à la conception des sculptures qui ornent la Bourse. La collection de l’Atelier de sculpture funéraire Salu reflète cette présence étrangère à Bruxelles. Des photos et souvenirs de voyages en Italie et dans d’autres pays d’Europe illustrent cette influence internationale.

INFO EPITAAF AFSPRAAK : Grafmakersatelier Salu, Onze-Lieve-Vrouwvoorplein 16, 1020 Laken – RENDEZ-VOUS : Atelier de sculpture funéraire Salu, Parvis Notre-Dame

de Laeken 16, 1020 Laeken  10h >17h  kaart / carte 2 : p. 26

SANS FRONTIÈRES  ERFGOEDDAG dimanche 27 avril 2014

27 27

OVER DE GRENZEN VAN DE KUNST filmvoorstelling

25 LOOK AT WHERE WE ARE....................................................................................................................................................... ‘Look at where we are’ brengt vijf werken samen uit de Argos collectie van internationale kunstenaars die veertig jaar videokunst omvatten. De werken trachten de virtuele grens tussen het geprojecteerde en de kijker te doorbreken, waardoor ze dermate intiem worden dat ze haast fysiek voelbaar zijn.

INFO ARGOS, CENTRUM VOOR KUNST EN MEDIA I.S.M. ARGOS COLLECTIE

25 _  projection  LOOK AT WHERE WE ARE

 12h >18h – Het programma van een uur herhaalt zich in loop. De voorstellingen vangen aan op het uur/ Programme d’une heure qui se répète en boucle et commence à l’heure précise 

‘Look at where we are’ présente cinq oeuvres de la collection d’Argos, signées par des artistes internationaux, qui illustrent quarante années de création vidéo. Toutes tentent de franchir la limite virtuelle entre la projection et le spectateur, en développant une intimité qui les rend presque perceptibles physiquement.

AFSPRAAK : Argos, Centrum voor Kunst en Media, Werfstraat 13, 1000 Brussel RENDEZ-VOUS : Argos, Centre pour l’art et les médias, Rue du Chantier 13,

1000 Bruxelles

kaart / carte 1 : p. 24

filmvoorstelling

26 GRENZELOOS............................................................................................................................................................................ In 2014 kunnen we uiteraard niet voorbij aan WO I. Getuige daarvan de omverwerping van de grenzen die het leven voor de oorlog bepaalden, zowel op geografisch, psychologisch als technologisch vlak. Er werd heel wat audiovisueel materiaal over de Eerste Wereld­oorlog geproduceerd in allerlei genres en subgenres (newsreels, documentaires, langspeelfilms, propaganda …) waar jammer genoeg maar zo’n 20 % van overgeleverd is. Op Erfgoeddag presenteren we dus met trots twee hoogtepunten uit dit audiovisueel erfgoed, dat in de hele periode 2014-2018 nog regelmatig onder de aandacht zal gebracht worden. 14h The Lost Patrol, van John Ford, USA 1934 Een Britse 12-koppige patrouille wordt in de woestijn bestookt door ongrijpbare Arabieren. Fords favoriete thema, de kameraadschap, wordt sober en viriel behandeld met zon, zand en dood als medespelers.

16h Das Tagebuch des Dr. Hart, van Paul Leni, Duitsland 1916 Paul Leni, tot dan aan de slag als art director, debuteerde met deze film gesitueerd in een Duits veldhospitaal in bezet Polen tijdens WO I. Hoewel in de eerste plaats bedoeld om het Duitse imago in het buitenland op te krikken, toont de film ook de regisseurs­ kwaliteiten van Leni.

28 28

26 _  projection  SANS FRONTIÈRES En 2014, il est impossible d’ignorer la Première Guerre mondiale, dont témoigne la chute des frontières qui régissaient la vie avant guerre, tant sur le plan géographique que psychologique et technologique. La production audiovisuelle évoquant la Première Guerre mondiale est abondante, dans tous les genres et sous-genres (actualités, documentaires, longs métrages, films de propagande...). Malheureusement, 20 % seulement de celle-ci a pu être sauvegardée. Nous sommes donc fiers de vous présenter, spécialement pour l’Erfgoeddag, deux chefs d’oeuvre de ce patrimoine audiovisuel, qui seront régulièrement mis à l’honneur entre 2014 et 2018. 14h La patrouille perdue, de John Ford, USA 1934 En 1917, une patrouille britannique est attaquée dans le désert par des Arabes insaisissables. Le thème favori de Ford, la camaraderie, est traité de manière sobre et virile, avec le soleil, le sable et la mort comme protagonistes. 16h Le journal du Dr. Hart, de Paul Leni, Allemagne 1916 Paul Leni, jusqu’alors directeur artistique, réalise ici son premier film. L’action se déroule durant la Première Guerre mondiale, dans un hôpital de campagne allemand en Pologne occupée. Bien que l’objectif premier du film soit d’améliorer l’image de l’Allemagne à l’étranger, il ­témoigne également des qualités de réalisateur de Leni.

INFO CINEMATEK

I.S.M. VLAAMSE DIENST VOOR FILMCULTUUR VZW

AFSPRAAK : Cinematek, Baron Hortastraat 9, 1000 Brussel RENDEZ-VOUS : Cinematek, rue Baron Horta 9, 1000 Bruxelles

 filmvoorstellingen om 14h en 16h / projections à 14h et 16h kaart / carte 1 : p. 24

ERFGOEDDAG zondag 27 april 2014  GRENZELOOS

grenzeloze stad

GRENZELOZE STAD wandeling

wandeling

27 À LA LIMITE���������������������������������������������������������������������

28 KUREGEM : EEN WIJK VOL GRENZEN.......................

De stad lijkt grenzeloos, maar zit vol grenzen. Grenzen tussen tegenstellingen. Grenzen tussen mensen. Grenzen tussen binnen en buiten, tussen boven en onder. Brukselbinnenstebuiten vond in de stad tientallen varianten die duidelijk maken dat grenzen in gedachten en grenzen in de buitenwereld hand in hand gaan.

27 _  promenade 

À LA LIMITE

La ville comporte de nombreuses frontières, qui ne sont pas toujours visibles : des frontières entre éléments antagonistes, entre individus, entre l’intérieur et l’extérieur, le haut et le bas. Brukselbinnenstebuiten a trouvé dans la ville des dizaines d’exemples qui illustrent la proximité entre les barrières mentales et les frontières du monde extérieur.

INFO BRUKSELBINNENSTEBUITEN AFSPRAAK : Wandeling

bovenstad : Frère-Orbansquare, in het midden, Leopold­wijk, 1000 Brussel – Wandeling benedenstad : Sint-Jansplein, centraal standbeeld, 1000 Brussel RENDEZ-VOUS : Promenade dans le haut de la ville : Square Frère-Orban, rendez-vous au milieu du square, Quartier Léopold, 1000 Bruxelles – Promenade dans le bas de la ville : Place Saint-Jean, près de la statue au milieu de la place, 1000 Bruxelles  wandeling in bovenstad om 10h, wandeling in benedenstad om 14h (duur : 3h) / promenade dans le haut de la ville à 10h, promenade dans le bas de la ville à 14h (durée : 3h)   reservatie verplicht / réservation obligatoire   +32 2 218 38 78   [email protected]   www.brukselbinnenstebuiten.be  kaart / carte 1 : p. 24

We brengen een bezoek aan een wijk vol grenzen : de grootste markt in België met de kleinste winkeltjes, grijs en kleurrijk, aan de rand en midden in de wereld, 76 verschillende nationaliteiten.

28 _  promenade 

CUREGHEM, UN QUARTIER AUX MULTIPLES FRONTIÈRES

Nous partons à la découverte d’un quartier aux multiples frontières : le marché le plus important de Belgique et ses minuscules échoppes, la grisaille et la couleur, la périphérie et le coeur du monde, ainsi que 76 nationalités différentes.

INFO TOCHTEN VAN HOOP AFSPRAAK : Station

Brussel-Zuid, hoofdgang aan de ingang Eurostar, ter hoogte van sporen 1 en 2, 1000 Brussel – RENDEZ-VOUS : Gare du Midi, hall central à l’entrée d’Eurostar, à la hauteur des voies 1 et 2, 1000 Bruxelles  10h >12h   reservatie verplicht / réservation obligatoire   +32 496 79 36 24   [email protected]   www.tochtenvanhoop.eu  kaart / carte 3 : p. 39

30

ERFGOEDDAG zondag 27 april 2014  GRENZELOOS

UNE VILLE SANS FRONTIÈRES wandeling

29 EU-GRENZEN DOOR BRUSSEL...................................

wandeling

30 GRENZELOZE CONTROLE.............................................

De vertegenwoordigingen van de EU-lidstaten laten in Brussel hun sporen na. Wij moeten niet echt grenzen oversteken om andere culturen te smaken. Sommige landen restaureren zelfs ons erfgoed om er een cultuurcentrum te vestigen. Om het diplomatiek personeel en anderen in hun spoor tegemoet te komen, openen speciaalzaken waar enkel hun waren in hun taal kunnen gekocht worden.

29 _  promenade 

LES FRONTIÈRES EUROPÉENNES À TRAVERS BRUXELLES

Les représentants des Etats membres de l’Union européenne ont marqué Bruxelles de leur empreinte. Il n’est plus nécessaire de franchir des frontières pour goûter d’autres cultures. Certains pays restaurent même notre patrimoine immobilier pour y installer, par exemple, un centre culturel. Pour satisfaire le personnel diplomatique et autre, des commerces spécialisés proposent la vente exclusive des produits du pays d’origine, dans la langue du client.

met dank aan Gournet Food & Gifts, Archimedestraat 59, 1000 Brussel

INFO KLARE LIJN I.S.M. MASEREELFONDS AFSPRAAK : BIP Brussels Info Plein, Koningsstraat 2-4, 1000 Brussel RENDEZ-VOUS : BIP Bruxelles Info Place, rue Royale 2-4, 1000 Bruxelles

 10h >12h   reservatie verplicht / réservation obligatoire   +32 493 50 40 60   [email protected]   www.klarelijn.be  kaart / carte 1 : p. 24

De maatschappij, hoe tolerant ook, weet graag wat er binnen de gemeenschap gebeurt, en last controles in. Er zijn de (intelligente) camera’s, de mobiele apparaten als gsm, iphone, ipad en andere. Maar controle is geen uniek hedendaags gegeven. Alva’s Bloedraad doet mensen nog steeds kippenvel krijgen, terwijl ook de Nazigruwel sporen heeft nagelaten.

30 _  promenade 

CONTRÔLE SANS FRONTIÈRES

Quel que soit son degré de tolérance, la société aime savoir ce qui se passe en son sein. C’est pourquoi elle instaure des contrôles, à l’aide de caméras (intelligentes) ou d’appareils mobiles comme les gsm, iphone, ipad ou autres. Le contrôle n’est pas un thème purement contemporain. La seule évocation du Conseil de sang du duc d’Albe continue à nous donner la chair de poule. Les atrocités du nazisme ont elles aussi laissé des traces.

INFO MASEREELFONDS I.S.M. KLARE LIJN AFSPRAAK : Kaaitheater, Sainctelettesquare, 1000 Brussel RENDEZ-VOUS : Kaaitheater, square Sainctelette, 1000 Bruxelles

 10h >11h   reservatie verplicht / réservation obligatoire   +32 2 502 38 80   [email protected]   www.masereelfonds.be  kaart / carte 1 : p. 24

SANS FRONTIÈRES  ERFGOEDDAG dimanche 27 avril 2014

31 31

GRENZELOZE STAD wandeling

wandeling

31 DE BEVOORRADING VAN DE STAD������������������������������

32 LANGS KLEINE EN GROTE RESTEN VAN BRUSSELSE KLOOSTERS, HERBELEVING VAN HUN FASCINERENDE GESCHIEDENIS ....................... Over de eeuwen heen kwamen en gingen meer dan 38 kloostergemeenschappen in Brussel. De Arme Klaren, de Franciscanen, de Dominicanen, de Augustijnen,... werden door verschillende régimes gesteund of belaagd. De Spanjaarden waren de toeverlaat van Engelse nonnen, de Jezuïeten ontwikkelden hun berucht onderwijssysteem... Herbeleef deze fascinerende periode tijdens een tocht langs kleine en grote getuigen ervan.

Een stad leeft van en voor zijn hinterland. Elke stad kampt met bevoorradingsproblemen en met de vraag hoe zijn goederen weg te krijgen. We wandelen in een site waar verleden, heden en toekomst van de bevoorrading van wereldstad Brussel samenvallen.

31 _  promenade 

L’APPROVISIONNEMENT DE LA VILLE

La ville vit de et pour son hinterland. Chaque ville est confrontée à des problèmes d’approvisionnement et d’exportation de ses marchandises. Cette promenade vous entraîne à la découverte d’un site où l’histoire passée, présente et à venir de l’approvisionnement de la métropole bruxelloise se croisent.

INFO MASEREELFONDS

I.S.M. KLARE LIJN

AFSPRAAK : Kaaitheater, Sainctelettesquare, 1000 Brussel RENDEZ-VOUS : Kaaitheater, square Sainctelette, 1000 Bruxelles

 12h >13h  reservatie verplicht / réservation obligatoire   +32 2 502 38 80   [email protected]   www.masereelfonds.be  kaart / carte 1 : p. 24

32 _  promenade 

REVIVRE LA FASCINANTE HISTOIRE DES COUVENTS BRUXELLOIS À TRAVERS LEURS PETITS ET GRANDS VESTIGES

Plus de 38 communautés religieuses sont passées par Bruxelles au cours des siècles : Clarisses, Franciscains, Dominicains, Augustins..., tour à tour soutenus ou menacés par différents régimes. Les nonnes anglaises y trouvèrent refuge grâce au pouvoir espagnol et les Jésuites y développèrent leur fameux système éducatif. Revivez cette période fascinante au cours d’une promenade le long des petits et grands vestiges de cette présence religieuse.

INFO OMNIBUS OMNIA AFSPRAAK : Muntschouwburg, Muntplein, 1000 Brussel RENDEZ-VOUS : La Monnaie, Place de la Monnaie, 1000

Bruxelles

 10h >12h  kaart / carte 1 : p. 24

32 32

ERFGOEDDAG zondag 27 april 2014  GRENZELOOS

UNE VILLE SANS FRONTIÈRES fietstocht

tentoonstelling

33 GRENZELOOS BRUSSEL...............................................

34 DENK VERDER DAN JE NEUS EN ‘EXPERIENCE BRUSSELS !’........................................... Deze interactieve tentoonstelling focust op het cultureel erfgoed van Brussel met levensgrote portretten van inwoners die hun verhaal vertellen. Het is een grenzeloze melting pot van verhalen over migraties en ketjes, in verschillende talen. Kinderen kunnen tekeningen zonder grenzen maken, die aan het einde van de dag een reusachtig fresco vormen.

Als er één stad is die zich grenzeloos mag noemen is het Brussel wel. Brussel met zijn verschillende wijken, mensen en diverse culturele achtergrond. Je vindt er mooi naast lelijk, mondain naast volks, stad naast platteland, rijk naast arm. Alles loopt in Brussel kriskras door elkaar, zonder afgebakende grenzen. Op onze fietstocht proberen we je een idee te geven van die Brusselse verscheidenheid.

33 _  promenade à vélo 

BRUXELLES SANS FRONTIÈRES

Bruxelles et ses différents quartiers, populations et origines culturelles, est la ville par excellence qui peut se targuer d’être dépourvue de frontières. La beauté y côtoie la laideur, le mondain y jouxte le populaire, la ville la campagne, la richesse la pauvreté. Tout se mélange en tous sens, sans frontières balisées. Cette promenade à vélo tente de vous donner un aperçu de cette diversité bruxelloise.

INFO PRO VELO AFSPRAAK : Pro Velo, Londenstraat

15, 1050 Brussel, het vertrek van de fietstocht is het bovenstaand adres – RENDEZ-VOUS : Pro Velo, Rue de Londres 15, 1050 Bruxelles, départ du vélotour à l’adresse mentionnée ci-dessus  14h >17h   reservatie verplicht / réservation obligatoire   +32 2 502 73 55  [email protected]   www.provelo.org  kaart / carte 1 : p. 24

34 _  exposition 

ELARGISSEZ VOTRE HORIZON ET ‘EXPERIENCE BRUSSELS’ ! Cette exposition met en valeur le patrimoine culturel immatériel de Bruxelles à travers des portraits grandeur nature d’habitants, qui relatent leur histoire. Un brassage sans frontières de récits de migration et de ‘ketjes’ de Bruxelles, dans différentes langues. Les enfants sont invités à réaliser des dessins sans frontières, qui formeront une fresque géante à la fin de la journée.

INFO BRUSSEL INFO PLEIN (BIP) AFSPRAAK : experience Brussels !, Koningsstraat 2-4, 1000 Brussel RENDEZ-VOUS : experience Brussels !, Rue Royale 2-4, 1000 Bruxelles

 10h >18h kaart / carte 1 : p. 24

SANS FRONTIÈRES  ERFGOEDDAG dimanche 27 avril 2014

33

GRENZELOZE STAD rondleidingen en tentoonstelling

35 DE STAD IN PRENTEN����������������������������������������������������

workshop

36 DRUK JE EIGEN KAART VAN BRUSSEL.................... Kun jij Manneken Pis terugvinden op een blinde kaart van Brussel ? Of verzin je liever je eigen plek onder de zon ? Speel zelf voor cartograaf en druk met een linogravure jouw versie van de stad af.

36 _  atelier 

IMPRIME TA PROPRE CARTE DE BRUXELLES

Êtes-vous capable de retrouver Manneken Pis sur un plan de Bruxelles où ne figurent pas les noms des rues ? Ou préférez-vous imaginer votre propre place au soleil ? Soyez cartographe d’un jour et imprimez votre propre vision de la ville sous forme de linogravure.

Ken je de weg naar het Paleis van Karel van Lotharingen ? Misschien lukt het met de hulp van een gps-toestel ? Maar zou je de weg kunnen terugvinden op een kaart uit de 18de eeuw ? Tijdens deze rondleiding ontdek je hoe de Kunstberg is geëvolueerd doorheen de eeuwen. Stukken uit het Prentenkabinet, een bezoek aan het depot en een demonstratie van het afdrukken van prenten in de afdeling Chalcografie komen aan bod.

35 _  visites guidées et exposition 

LA VILLE À TRAVERS LES ESTAMPES Connaissez-vous le chemin vers le palais de Charles de Lorraine ? Sans doute si vous possédez un GPS, mais à l’aide d’une carte du 18ème siècle ? Cette visite guidée vous apprend l’évolution du Mont des Arts au fil des siècles, à travers les oeuvres conservées dans le Cabinet des Estampes, une visite au dépôt et une démonstration des techniques de gravure par le service de chalcographie.

INFO KONINKLIJKE BIBLIOTHEEK VAN BELGIË INFO KONINKLIJKE BIBLIOTHEEK VAN BELGIË AFSPRAAK : Afdeling Chalcografie, Paleis

van Karel van Lotharingen, Museumplein 1, 1000 Brussel – Rendez-vous : Palais de Charles de Lorraine, service Chalcographie, Place du Musée 1, 1000 Bruxelles

 11h30 >17h – rondleidingen in NL om 12h, 13h30, 15h – duur 1h, aansluitende demonstraties duur 0h30 / visites guidées en FR à 13h et 15h30 – durée 1h, démonstration durée 0h30   reservatie verplicht / réservation obligatoire   +32 2 519 53 72   [email protected]   www.kbr.be/educ/nl.html 

AFSPRAAK : Afdeling Chalcografie, Paleis

van Karel van Lotharingen, Museumplein 1, 1000 Brussel – Rendez-vous : Palais de Charles de Lorraine, service Chalcographie, Place du Musée 1, 1000 Bruxelles  11h30 >17h 

kaart / carte 1 : p. 24

kaart / carte 1 : p. 24

34 34

ERFGOEDDAG zondag 27 april 2014  GRENZELOOS

grensverleggende gedachten des idées innovantes met dank aan het Museum voor Natuurwetenschappen

BESTEMMING ( ON ) BEKEND rondleiding

workshop

37 ERASMUS DE EUROPEAAN������������������������������������������

38 SCHILDEREN IN HET SPOOR VAN ERASMUS...........

Waarom is Erasmus een voorbeeldfiguur geworden voor het bekende uitwisselingsprogramma voor studenten in Europa ? Wat kunnen we vandaag leren van een humanist die in de internationale taal van de XVIe eeuw schreef : Ubi bene ibi patria (Waar men zich goed voelt, is het vaderland) ? Door deze originele rondleiding krijg je inzicht in de buitengewone ideeën van een man die zichzelf ‘wereldburger’ noemde.

Eerst bezoek je het huis van Erasmus en ontdek je hoe hij al reizend door Europa een netwerk van vrienden uitbouwde die hem in staat stelde een vernieuwende blik op de wereld te werpen. Daarna schilder je je eigen reis. Wilde natuur, vreemde landschappen, zonet uitgevonden gebieden, alles mag. Laat je fantasie maar werken !

37 _  visite guidée 

ÉRASME L’EUROPÉEN

Pourquoi Érasme est-il devenu la figure emblématique d’un célèbre programme européen d’échange d’étudiants ? Que pouvons-nous apprendre aujourd’hui d’un humaniste qui écrivit dans la langue internationale du 16ème siècle : Ubi bene ibi patria (La patrie est là où on se sent bien) ? Cette visite guidée vous plonge dans la pensée exceptionnelle d’un homme qui se qualifiait lui-même de ‘citoyen du monde’.

PEINDRE SUR LES TRACES D’ÉRASME

Cet atelier débute par une visite de la Maison d’Érasme. Vous découvrez comment celui-ci n’eut de cesse d’élargir son réseau d’amis durant ses voyages à travers l’Europe, ce qui lui permit de jeter un regard neuf sur le monde. Vous tracez ensuite votre propre voyage. Nature sauvage, paysages inconnus, terres inexplorées, tout est possible. Laissez libre cours à votre imagination !

INFO ERASMUSHUIS AFSPRAAK : Erasmushuis, Kapittelstraat 31, 1070 Brussel RENDEZ-VOUS : Maison d’Érasme, Rue du Chapitre 31, 1070

INFO ERASMUSHUIS AFSPRAAK : Erasmushuis, Kapittelstraat 31, 1070 Brussel RENDEZ-VOUS : Maison d’Érasme, Rue du Chapitre 31, 1070

38 _  atelier 

Bruxelles

 14h >15h  reservatie verplicht / réservation obligatoire   +32 2 521 13 83   [email protected]   www.erasmushouse.museum

Bruxelles

 11h  reservatie verplicht / réservation obligatoire   +32 2 521 13 83   [email protected]   www.erasmushouse.museum kaart / carte 5 : p. 40

TIP Vooraf of nadien kun je rondslenteren in de Europese tuinen :

Madeliefje, mansoor, stinkend nieskruid, donderblad of varkensgras : al flanerend in de kruidentuin leer je welke planten wonderen doen tegen hoofdpijn, artrose, jicht, buikpijn of zelfs tuberculose. Erasmus heeft er zelf gebruik van gemaakt. Eens genezen, loop je de filosofische tuin binnen, op zoek naar de landschappen die aan Erasmus voorbij trokken tijdens zijn vele reizen. À NE PAS MANQUER Avant ou après la visite de la maison, venez flâner dans les jardins européens : pâquerette, asaret, hellébore fétide, joubarbe ou renouée... en vous promenant dans notre jardin de plantes médicinales, vous découvrez quelles plantes font merveille contre la migraine, l’arthrose, la goutte, les maux d’estomac ou même la tuberculose. Érasme lui-même les utilisait. Une fois guéri, vous pénétrez dans le jardin philosophique, à la recherche des paysages qui défilèrent devant les yeux d’Érasme durant ses nombreux voyages. kaart / carte 5 : p. 40

36

ERFGOEDDAG zondag 27 april 2014  GRENZELOOS

DESTINATION ( IN ) CONNUE workshop

workshop

39 OP REIS MET ERASMUS..............................................

40 EXOTISCH CULINAIR ERFGOED ‘INSECTENWORKSHOP’........................................................ Doorheen de geschiedenis werden heel wat grenzen overgestoken. Ontdekkingsreizigers kwamen terecht in nieuwe oorden met onbekende en vaak als primitief beschouwde culturen en gewoonten. Op culinair vlak waren er verrassende ontdekkingen : in werelddelen als Afrika, Azië en Zuid-Amerika maken insecten al eeuwenlang deel uit van het traditionele dieet. Tegenwoordig worden er heel wat beestjes geïmporteerd naar België en experimenteren chefkoks hiermee ook bij ons. Insecten eten is allesbehalve primitief. Het is de toekomst ! Kom zelf dit stukje culinair erfgoed uitproberen met een chef-kok.

40 _  atelier 

‘ATELIER INSECTES’, LE PATRIMOINE CULINAIRE EXOTIQUE De nombreuses frontières ont été franchies au cours des siècles. Les explorateurs débarquaient dans des contrées nouvelles, aux us et coutumes inconnus, souvent considérés comme primitifs. Sur le plan culinaire, les découvertes étaient surprenantes : les insectes ont par exemple toujours fait partie du régime traditionnel des peuples des continents africain, asiatique et sud-américain. Aujourd’hui, de nombreuses bestioles sont importées chez nous et expérimentées par des chefs. Consommer des insectes n’a rien de primitif, c’est au contraire l’avenir ! Un chef cuisinier vous invite à découvrir ce patrimoine culinaire.

Ben je tussen 6 en 12 jaar ? Ga je graag op zoektocht ? Neem dan deel aan aan dit spel over de vele tochten die Erasmus tijdens zijn leven ondernam. Je krijgt een Erasmusmuts, een reisgids (DVDspeler) en een reistas (pedagogisch materiaal) om de reis aan te vatten. Het spel duurt ongeveer 1 uur en is bedoeld voor een groep van drie tot vijftien kinderen.

39 _  atelier 

EN VOYAGE AVEC ÉRASME

Tu as entre 6 et 12 ans et tu aimes l’aventure ? Alors, participe à notre jeu ! Il y est question des nombreux voyages entrepris par Érasme au cours de sa vie. Pour te lancer dans ce voyage, tu recevras un chapeau d’Érasme, un guide de voyage (lecteur DVD) et un sac de voyage (matériel pédagogique). Le jeu dure environ 1h et est conçu pour un groupe de trois à quinze enfants.

INFO ERASMUSHUIS AFSPRAAK : Erasmushuis, Kapittelstraat 31, 1070 Brussel RENDEZ-VOUS : Maison d’Érasme, Rue du Chapitre 31, 1070

Bruxelles

 10h >18h kaart / carte 5 : p. 40

SANS FRONTIÈRES  ERFGOEDDAG dimanche 27 avril 2014

INFO BRUSSELS MUSEUM VOOR DE MOLEN EN DE VOEDING AFSPRAAK : Brussels

Museum van de Molen en de Voeding, Windmolenstraat 21, 1140 Evere – RENDEZ-VOUS : Musée bruxellois du Moulin et de l’Alimentation, Rue du Moulin à vent 21, 1140 Evere  workshop / atelier culinaire 14h >16h – omwille van het succes wordt een extra workshop voorzien op zaterdag 26 april (14h >16h) / en raison du succès de l’atelier culinaire, une seconde édition aura lieu le samedi 26 avril, de 14h à 16h   reservatie verplicht / réservation obligatoire   +32 2 245 37 79   [email protected]   www.molenevere.be kaart / carte 7 : p. 41

37 37

BESTEMMING ( ON ) BEKEND debat

lezing & tentoonstelling

41 GRENZELOOS VRIJZINNIG�������������������������������������������� Vier panelleden van niet Belgische origine brengen persoonlijke verhalen en getuigenissen over de waarden en invulling van het vrijzinnig-humanisme in hun land van herkomst. Het gemodereerd gesprek wordt opengetrokken naar het publiek om aanvulling te geven met hun eigen verhalen. Dit mondeling erfgoed wordt opgenomen, bewaard en ontsloten via www.cavavub.be. Het panel bestaat uit cultuurwetenschapper en curator Alejandro Chavez, Vlaams Parlementslid Khadija Zamouri en moreel consulente Yasmina El Boubkari. Jimmy Koppen modereert.

41 _  débat 

LA LIBRE PENSÉE SANS FRONTIÈRES

Un panel de quatre personnes d’origine étrangère se réunit pour évoquer des souvenirs, des témoignages et des anecdotes qui témoignent de la liberté de penser et d’agir – ou de son absence – dans leur pays d’origine. Ce débat est ensuite élargi au public, qui est invité à livrer ses propres témoignages. Ce patrimoine oral est enregistré, conservé et consultable sur www.cavavub.be. Le groupe se compose du curateur et spécialiste en sciences culturelles Alejandro Chavez, de la parlementaire flamande Kahdija Zamouri et de la conseillère morale Yasmina El Boubkari. Le débat est modéré par Jimmy Koppen.

INFO CENTRUM VOOR ACADEMISCHE EN VRIJZINNIGE ARCHIEVEN AFSPRAAK : Huis van de Mens, Sainctelettesquare 17, 1000 Brussel, de toegang van het gebouw bevindt zich aan de zijkant : Akenkaai 1 RENDEZ-VOUS : Huis van de Mens, Square Sainctelette 17, 1000 Bruxelles, l’entrée du bâtiment se trouve Quai des Péniches 1

 10h30 >12h  kaart / carte 1 : p. 24

42 HET GLAZEN PLAFOND................................................. Het thema ‘Grenzeloos’ grijpen de Socio-Culturele Liberale Vrouwen aan om het glazen plafond als begrenzing van vrouwenlevens te verkennen. Fientje Moerman spreekt erover in ‘Bitches, babes & business.’ Er wordt een glazen kunstwerk gemaakt en er is een rondleiding in ons art-deco industrieel gebouw waar het plafond letterlijk van glas is. Samen met Rosa, het archief voor de vrouwenbeweging, maakten we een tentoonstelling over het historische en feministische gegeven van ‘Het Glazen Plafond’ als begrenzing van vrouwenlevens, van Alice in Wonderland tot de Raad van Bestuur.

42 _  lecture & exposition 

LE PLAFOND DE VERRE

L’association socioculturelle des femmes libérales s’empare du titre ‘sans frontières’ pour explorer le thème du plafond de verre comme limitation de la vie des femmes. Fientje Moerman évoque ce thème dans ‘Bitches, babes & business’. Une oeuvre d’art en verre est réalisée pour l’occasion et une visite guidée est organisée dans notre bâtiment industriel de style Art déco, au plafond de verre. En partenariat avec RoSa (les archives du mouvement féministe), nous organisons une exposition sur le thème historique et féministe du ‘plafond de verre’, qui limite la vie des femmes, depuis Alice au pays des merveilles jusqu’au Conseil d’administration.

INFO SOCIO-CULTURELE VERENIGING VAN LIBERALE VROUWEN I.S.M.

ROSA (ROL EN SAMENLEVING), HET ARCHIEF VAN DE VROUWENBEWEGING AFSPRAAK : Melsensstraat 34, 1000 Brussel RENDEZ-VOUS : Rue Melsens 34, 1000 Bruxelles

 11h >14h, lezing door Fientje Moerman om 11h / lecture par Fientje Moerman à 11h kaart / carte 1 : p. 24

38

ERFGOEDDAG zondag 27 april 2014  GRENZELOOS

h ar arl el e s de m a Gro g te

R C. ue De -st paep r. e

i

ae

Ha

t

aa

str

im

es

og

Ch. de Waterloo Waterloosestwg.

Ru

e

de

s

M

in

Ho

te

eH au Ru

at

tra

ts

rra

tse

de M on

Rue

W

in e ux La Rue a

Jules Bordet

Rue

Bl

e Ru

at

tra

ss

ae Bl

s ae Bl St.-Pierre

ols

tra

nce

-laa

s

ans

rvië

Tervuurse- Mérode poort Porte de T Tervueren des se r v u r

rsla

i . Av llo

an

Ru

-straa

t

enla

nue

Av

G

g eor

es

H

ri en

-la

an

Maarschalk

Av .d

slaa

n

a at a re

S

t-Mi

Bld. S Sin t-Miche

l

chie l

A

pin n alo-laa

.G

J Av.a c h t de l a a la n Ch ass

e

Etterbeek .A Av

n

A

SANS FRONTIÈRES  ERFGOEDDAG dimanche 27 avril 2014

es

.de u an s Av.d Montgomeryte Ga F Terv .Ner el s- ranke r C ë v n i u l i s e l e t n R r a o r r n C et . en ue d Merode en square s G n R. du Montgomery lt an Fra . laa Hoornstraat e a n cs K -l Place ek Place g St.-Pietersplein e w n Van Meyel. A er JourdanSquare tee Place d us s t ra plein R. Gen. Leman-straat plein terss traat r Maréchal St.-Pierre t a a s s t iqu t s G Pie e sMontgomery Sint- apion la at d e R. LCh. St-Pierre H t . L o uis Hap-str. v. De Halte L.Hap Ch W au av Place duHalte ss ers RinsdellePlace des ée es Thieffry plein Acacias de tee -plein W nw Koning av eg Overwinnaarplein re Place du Roi Vainqueur © CARTO uitgeverij, Brussel t

17

B

4

Av e

Parc du Cinquantenaire Ne

e

MUNTHOF HÔTEL DES MONNAIES

R. de la Victoire Overwinningsstr.

n

Ru

at

an k-la itloc Wh rand rd B leva Bou

Rue Froissart-st r.

e

19 Hôpital-

t

at

sst

Ru

bla

St.-Pietersziekenhuis

aat ti enstr ua e d e Dek en ie A dRuPa t e r D e D e D e k r Ha è Rue P de a a t rans t r a Ga g el a ed H e Ru r o t n G d. laa .E l t Av i b a u Th

tra

str .

s t ra a

Legermuseum Musée de l’Armée

laa mse erge ghem Oud’Auder Av. d

ray -s

ter

R Plu. d. l im .Plu st m

ss

s-

u t-

-straat

a u -str alo J.M

an nla

oo

Kr

eG

vat

ho

e la Ren aiss a

laan

t

Ru

vet

ide

Hu

ra e Or t r fè a at Br od vres a t eu Ch G r s o a Bo udTo isier rdu s nn ursm eli ers Stoe Ra Char e l mo pe e de den nKu r n nt H oSchooeurs iers ipers mak s ers o g rstee Timm s t nveg err a ers at lie de n

ae

Bl

an

Justitiepaleis

Ru e Palais de Va du F Justice lks au Ru e c t r aa on de Ru t W Ab e des yn riko Ab an zeb rico ts oom tier -s str. tra at

Pie

rem

Eventail Waaier

nt

raat

tr.

HALLEPOORT B o u le v a rd d e W an PORTE DE HAL a t e r l o o - la Hallepoort Porte de Hal J. Franck -square Hallepo aa n R ortlaa ue Be . Ja sp ar -l n rckm Av en ue H

Jubelpark

Bruxelles

e Ru

tre t ep raa c S rst du pte . e R c S

ens

-stra Square at

mse

W avre

cijn

Li

Brussel

erge

Europees Parlement Européen

Place R.Blyckaerts plein

Berlaymont Loi Place Schuman-Schuman plein

t R ue Bell iard

Parc Léopoldpark

de

Av. d

C Rue K de l a

traa

Ru ed e -st ra

r

Van de -st r ra

em

Sis

Rue Breughel -str.

uR

Po Av

© CARTO uitgeverij, Brussel

Oud

rd-s

pu

e

ellia

re

Sq. Breughel- Z ue wa de l’Ancien ar l’É str Breughel- dstr p a a de-Oudesq. aa t t R O. . Gr L.V. N.D. A ati va d. es n G tr. râ

Ru

R. B

ek eg rb e e n w t te C h. d ’ E e st e r- b ee k s Et t e

tst r. Maalbeek

Ka

Ru e Vo des sse Re nst nard raa s t

ter

1040 ETTERBEEK

We

ns

ns

R l’H ue d ôte e ld .M Mu onna nth ies ofs tra at

F É.

e

siè

Rue H aut e

od ér M

de e

od

ér M

de e

t

es

tr

an la ny ns Fo R. No de N or we orvè ge ge ns tr.

Ru

ny ns Fo ue en Av

e

Ru

str .

on

ér

t

Ra

R

lei

r. sst

aa

uci

3

at

org

str

Fo Rue ntainas

Cap

Ru Kr e ist in d. l. P o Ro d

u

t

Fontainas -hof

Gis

tr.

aa

Pl. des Héros Heldenplein

es

ets

F É.

es

ra

R.

e cea Ru mon t Du straa -

é

str

ed

st

vers -s

ra

Cla

n ro

ed

. Av. J rs e Vold n -laa

en

en

t aa str Cité

t

lain

Rue rdet r-Bo Hége -str.

ed

aa

Ru

his

Rue E

de

str

at

t-G

eg Jardin e Rompu l Gebrokenhof

Place du Sin tMont-de-Piété Berg-van-BarmhartigheidsRu plein

ns isa Fa en d. ant . R. Faz str

J.

nd

tra

rt ae at log -stra

Co

lla

ds

la e de enu de Hal rte

s

lan

eV

R. De de D ne an m e str ark mar . en k -

lae

ge

Ru

Co Ru en e rae ts

.C

Ho

uè

Zw

En

t

Lac -str aille .

Ru

R Me ue de ns la liev Ph en ila dh nth eid ro sst pie raa t

cto

Vi

R Ho ue lla de nd e

an

eJ

aa

ain

orz Vo ce an oy e rév Ru . l. P es d êtr r. Pr sst d. ter R. ries P

re

str

an

Ru

eS

nd

Rue

o o r tl a

ed

sla

Z u id la

d’A R ng ue let er

H a ll e p

Ru

Ru

eS

Ch R. d. Re evreu e s e u r Kapucijnenbokst il Ta n n r. R. Capucins Place du Zui de l’E nig co Jeu de Balle hei no R. d m He de l’H sstra ie cto ec at Vossenplein lite tol rst itre raa “Den â Met” t

Aanaarding sstraat

ue

R Ru ue d ss e ie

en

GARE DU MIDI

Av

eV

ict

28

l’A R. d r e -st gonn raa e t

es Rue d

ijs voir tra at

t-T Th he ér res ès ias e tr.

an -la ny ns Fo

ZUIDSTATION

aa

or rH H or tap orta lei n

1

Ru

e

paakla an P.-H. S

eB

Bo

er

e

ier

Tour du Midi e rop l’Eu de d var ule

ZUID MIDI

l de Ha P o r te e d e la

ac

a

i u M id v a rd d

Ru

rop

Av e n u

Pl

Eu

B o u le

ar

a-

str

Ru

aa

t

eG

ris

ar

Av. P.-H . Spaa k

-s

tra

B -s as tra se at

Ru

n laa

e

Pl. d. l. Querelle N R u Krakeel- Qu e r r Wa e du plein Krakerelle Te eel ss L a

t len eng e L raat R. D -st

R Ar . de go l’A n Zuider- nest rgon raa ne toren t

v eu

la -st ert r.

Ru Hu e de Ar r ish s M G oso ou de énag ieter ir n ss es Bl tra ae at s

Pl. de la Constitution Boule vard Jama r -laan Grondwetplein

at

Rue de Fiennes -straat

al-

R F. .

R B l o ue de em s F i s t l eu en r i str st Ru aa es eS Sin te t -

Place Bara -plein

Ru

raat

tra ZUID /-sMIDI at

39

d

g g straat B Rue de la o u l Competition e v a r d M . Groen

ge

en 1070 ANDERLECHT

C

.B

C g we n e Place steR. Van L se de Rint-straaConse n t e R l’In ue rg Be str Raadsple uc tio n O nd er

ue

5

at

B H ld. d er e z i la en R Ru i n év g s is e Ba l a ion ra an -s

s

de

sé

us

ha

n

Vo lxe m - la R

aa

eV an

ll

de

Wi

hes

ok

nic

Qu

Q.

ai

d.

Pé

ai

o-d

éc

ai

nB

6 l’H

Ak

Quai du Batelage Schipperijkaai

ue

de

en

ka

an nla

-ka

ssi

Ba

Lin

Kaaitheater

Square SAINCTELETTE -square

t

9e

gsk ie aai

en

raa

min

Av

-st

t

an

is rto

Place Sainctelette -plein

iela

ou

co

ve

Qu

ra

straa

ers eli t At traa es ens e d iz Ru rkhu We

eC

r. ek s t Be au se R. Anglaise

Ru

Bé

t

ai

raa

st

œu

llée -

du

e

urt

Ru

is

/De k

rst

or

Lava

Ch

de r.

St.-Jan-Baptist St-Jean-Baptiste R. Do du y en

hte

Ha

aan

at

II-l

r

Rib

phe

Ko

str

au

co

urt

Adol

Ru

co

t au

ld

zic

Bou leva rd B B aud IJZER -plein oule ou var d d IJZER i ’ A nve / Co Rue rs mm de

Bd. d’Ypres

aa

Mo

aat

t

t

po

Op

-st

str

mm a - strerts aat

rs

.

aa str

traa tss aer mm Mo

rs

nie

temsestwg

Leo

rs PieR ue

ve

t

RT

ven u

Ca tra at -s rt na en eJ

ie eP Ru

m

Ho

raa

ier

Ru e -s phe tra lee at r

in

es

a ch

OU

de Rue rance é l’Esppstraat Hoo

rd

rs

Ja

eg

t e R ue r s - s Pi

d u

nw

Pie

e

p.

ee

D

Van Hoegaerde -plein

e rde Ru egae Ho traat n Va -s

Ru

Im

est

Ru de Noville e -square F. De lco -s igne tr. Place

e

AUC

Ru

Ru

Jets

S er

u aa ea -str

nts tta g ba an om rsg s C jde de Stri

ue g i js e l s Square -str.

E.

s . str

e

1080 MOLENBEEK H

z ou

Île

© CARTO uitgeverij, Brussel

Rue

Ru

la ds de hei ie lig V R

M

e

d

na

st

ri

ye sa

.Y

el

.E Av

s

n

unod

aa el ay

Ys

-laan

el- raat e Rut.Lied st L

Anderlecht

es lC te ha en Ka rle w eg na ro R i al - B Ch ru us ar xe ler lle tr ie oi s l In Br du u

n

E.

Av. G o

e

Veew eide stra at Ru ed eV eeweyd e

P. A Ja v. l a ns an on -

aa x-l

Av .T .

6

e Ve

au

er t

R. Henristr

.B Av

15 16

Anderlecht

on

Br oe ck

38 39

37

el

tra

Rue .Bro eren

uvres de Do t Rue rstraa Dove

-s

eJ

M

rg

ss

ss

be

R Aumalle at A. Willemyns aat - s t r. tra Rue s -straat le a a t ma Rue me -str u A as d’ an Er e p u is - la u D u . R Kapittelstraat B o u lev a rd S R. E m. C R. du Chapitre arpe t t -strantier Rue Eloy-straat Straaage straa t Halte at s z s Vill Guidostr. e y R a p Sint-Guido d ’ Itterbeekse.d or .d. Rue W D n P es rocess Saint-Guidon R laan laa ie R Vé k -straat .d.l. c Dapperheidsté e Pr e o rin ces plein rb sion e ai a r V re t s Pl. de la s en Vaillance s tr . x C Astridpark Meirplein Avenu e d s s Ru e u e L R Gare point imbou eP Parc Astrid Rond rg ux .M du Meir -laan Twee traat De t a s a s r n ch statio ue old an en i-S t-s Av Ro t ra du at t n a e a n g d l r o a -S -la Be Halte ng Klein Veeweide Place Veeweyde Eiland n Verdi- l a a plein er t b s Lam La Petite n eo o uy

Place de l’ YSER

ai d u H a Com nd e l s m e rc kaa e i

Qu

R. Pak du Ma hui gas sin Rue str. Van G

ne

du

d

ule

nier o n raat st

irmerie merij

ge

Rue Marcq -s

Q. aux Ba Qua i au Schu rques Con Bois d itenk s e aai Timm truction Quai à erho la Hou utka il a le i Steenk Quai à oolkaa la Cha i ux Kalkka ai

tr.

Bo

R. Pa de P sse as nd sch ale en str dae Opp aat le ems traa t

Nie poo upor rtla t an

l

de

uw -

de

ai

Qu

var

al

Ca n

Chien Vert Groene Hond

Ha

s C Ko ha olm Bo Ka r b o n niaj n e n k ule na g e s a a i Nie vard a

ub rec

hts

on

Graaf Vlaa van nder e stranat Ru e Vo de l ors a P poe ros d- pér i str té Da aat rim

re

Rue d Comte u d

e Fland

at

ra

st

ue or t-

Bo

i au

i au

Qua

Qua

Ophem Rue d’

G

ne

Lig

de

9e

ns

ma

yck

Doy e Adr n/Dek iaen en s

H. R

l’É

Pa

nd

tra

Ga

at

de

als

Rib

Ru

t

R co Wa ue d l e ter u N S pa ive sst au c h o raa ols t tra a

erc hte m

eM

ed

Ch é

sée

R V i ue d e r es -W Q i n ua d e tre n s -V t r a ent at s

au s

8

Ie pe rla an

ie er rij nd ete Fo Gi

Ch

40

ed e

Rue

Merch

e R. dhem c Ber -str.

x - s t r. zieau

Engelsestr.

e n Fierens e ud Rue xm R d Di uP Ta Rue e Pas res d n erç s tori bytè Wauters-Koeckx e laa R ard ant jstr re R. -str. S ue S R u Place aat lev u i d e s d u Parvis t quin . t Maro .-Jo Jo Rue du Wauters-Koeckx Bo k s m sep Qua We r C h a n St-Jean-Baptiste z traat H kijns e K Maro i o t f K -plein i du f s t r i e r str h uill D o C o R h a St.-Jan-Baptistlm eur aat at ue urs ijng s We antier Bo R voorplein ge ers . r a rav fka de n iz e -st nnev ers ai raa ie F mé hu Ru . d he l’A t Dé Ver H o orêt R. de eD e E erg t ven d u Imp. d. Matelots u e l b F ’ a t a Ho R im raa cteur -st Ge h i r u Matrozengang u B raa nef Toe l s t th u riefd Gr -st rage bo t fe kom Quai au Foin r Hooikaai s s t ls t Klein R. s raa de t str tKasteeltje . la Ru Quai aux Pierres de Taille Arduin Pe Gem.huis e S Petit rle Mais. comm. te-M Château P ari MolenbeekG e arels e RA Place tr. AF St ed Ba Va ar ts tra at u na l .-M a e Communale V rc R Ru ém r. R ue du Ca A C ho N O ari in ast Gemeente- R M n V C as ue TE LA u em t d Va r. Ru S plein nd DE F AND Cin Grootgodshuis ed St. t-And erm LA ER Cité du . -An ré el du -str ael ND EN dri Sureau aC e es en RE o u olo d Hospice R ra -st Vlierwijk nn r. P e Rue du Pachéco Sq. des Blindés e G ra nd K G nt ro o tg o d H olo Pantsertroepensq. or s h u is s trospice sesteenwe B m R a aat g str de l B e . d. VLAAMSEPOORT aa Rue B Ru R. d. Marché e g de Fl an dr e t i j n égu PORTE DE FLANDRE aux Porcs h o in ©CARTO uitgeverij, Brussel as Vl aa m se st w Lil ng g R

ue

ERFGOEDDAG zondag 27 april 2014  GRENZELOOS

ekos -strater-straa at t

Ed .D Ru e

Av en Av ue e Lé Co nu op ns e old t

an

Av. H .

n n

laa d s t r i j d ers l a a

IIIold op

c ie

ll vi Br

e

eg er s- la an Av en ue A. J. Sl

e JosephineCharlotte

D

k itloc Wh

nu

r. -st

du

a H. C

on

Rue

nd Bra

mon tla

t

enla

oq

Le

on

Tervuurse- Mérode poort Porte de T Tervueren des se r v u r

ue

ue

rm

n laa re-

e

1150 SINT-PIETERS-WOLUWE / WOLUWE-SAINT-PIERRE

e Avenu wel H. P au

lm

He

be

tai

© CARTO uitgeverij, Brussel

E

m

t straa Linde

Square S.Hoedemaeckersplantsoen

n c e -l a a n

Ch a

eg

nw

ee

st

Square de l’Acceuil Onthaalsquare

et se

Pri

Windmolenstraat ae Rue du Moulin à Vent e H d ée ela ss nc au Halte e h C ci Hoedemaeckers on C

ue G. Kurth R. J. Wauters-straat R

g enwe este

se

H

L. G ribau

an

-la

nce

Tille

sse

du Rue

40

eg nw

e ste

ht

c aa

t ch

ck Per at Van -stra W. ul

n

t

sV leu ge lss tetra

Vredeplein Pl. de la Paix

Av en

e Ru

aa

Pri n E l i ses sab eth

t

Halte Linde-Tilleul at tra s R ue s Ed.Stucken

Heilige Familie la ene l a a n Saintean ott mb Famille a n L . Halte -laa Bo .E der Dr Helmet u l Demol e t Place de Helmet . va aa Helmetplein g r t u r s .E d e Place Av ott La mb E.Verboeckhovena .L g plein . E Schaarbeek we Dr een t s e hts Av en ue Vo aac H l et aer

Anc. Cim. D’Evere ent inc

traa

r-l

Ve r h

et elm eH d e sé us

Helmet

oi m

mile

des

t

Ha

on

Av. E

Evere

Lin

a ra -st ce

s

rt

.M

ai

ua

Av

o

l np

.H Av

La mberm

Prinses Elisabethplein Pont Place Princesse Elisabeth n Teichmannaa l brug ir

e tel Ru mon t u a aa Ch -str

b a n t s -s tr a a t

eg

o

.R

.G Av

Stroo

-V St. R.

e Ru

n ra e eF Ru atol An

Schaarbeek

h ac nb aan e l d -

7

Oud kerkhof van Evere

tr. ss

i lStation - Gare

St.-Vincentiusplein Place St.-Vincent

utw

r

an

tiu

V

o vo

ds

a el

en inc .-V St

s

e n ob a en - l a .Z e Av amm Gr

Van Praetbrug

Ho

Av

1140 Pont EVERE

8

es

Av .d

ui

s

st

ee

e ul

va

rd

ue e en Ca Av lius Ju

SANS FRONTIÈRES  ERFGOEDDAG dimanche 27 avril 2014

-la

s

an

22traat

el Halte em Atlantische Oceaan B Atlantique s an e r a i ta rsl on ige l Vo w i l l s j de Vri e Parvis des u en Franciscains Av Franciskanenvoorplein © CARTO uitgeverij, Brussel

Etterbeek

e Ru

ck

Av e

-Saint-Pierre

r-la

St.Pieters- Woluwe

an

Parc Monsanto-park nue n l aa de T e r v u re n l

Mostin nu e

Ave

sa

an

Leopold IISquare

Atl ant is c h e Oc e aan l

Sc

hm

idt

a

Lo

se

ic

-la

an

Place du Roi Vainqueur

en Av

er

Bld.

Halte Thieffry

uli -So n en aan a ns -l el-la H in ar ue M Ave n Le ue

pin n alo-laa

.G .A Av

W av

St-M

Place duRinsdelleplein

s

-Mic hel hiel sla

A

De

que

tio la ta . d e v

Sint

S

a at a re

-laan

t u straa n Deke Ad e n ie RPua t e r D e D e D e k e Ha ère Rue P de a a t rans t r a Ga g el a e de H Rur o t n G d. laa .E l t Av i b a u Th

dal

Goud

bre e Maarschalk la Cam a n Av.de s Av ue de tl e R e Terv Montgomerysquare at Ter Kamerenstra -str.en Ru C uere ns Galliën H n e e r n t Montgomery ogst lte an Fra d. Merode laa raat traat ncs Ke -la at Gay-s Rue d Av e is o ç n nweg St.-Pietersplein i u ra Duc d. e k Square MaréchalTe n u e Rue F Place de t r vu Ad erss r St.-Pierre Montgomery t raa r t e r u a t aat s laan n Square ns G i i . Av ullo Fran Ga s k r

B du

em

e

Woluwe park

Parc de Woluwe

41

Brussel is … erfgoed Brussel is Muntpunt Kom langs en ontdek Muntpunt, op het Muntplein in hartje Brussel. Van auditorium tot café is het een plek vol verrassingen: je kan er Brussel ontdekken, mensen ontmoeten, studeren, je favoriete krant lezen, interessante dingen beleven. Je vindt hier een toren van boeken, cd’s, dvd’s, spellen en verrassende collecties waarin de Brusselse leefwereld centraal staat. Maar dat is niet alles, het is een vertrekpunt voor zoveel meer...

open huis ontmoetingsplek communicatiehuis belevingsbib Munt 6, 1000 Brussel 02 278 11 11 [email protected] www.muntpunt.be Muntpunt is open ma - vrij: 10.00 - 20.00 u za: 10.00 - 18.00 u

V.U. Eric Verrept, leidend ambtenaar, Emile Jacqmainlaan 135, 1000 Brussel.

PASPARTOE. JE SLEUTEL TOT BRUSSEL Koop je pas bij Muntpunt of VGC

dé vrijetijdspas voor brussel

PASPARTOEBRUSSEL.BE ADV_BDW_hogebanner.indd 1

Paspartoe is dé vrijetijdspas voor Brussel. Met Paspartoe kan je voordelig aan tal van cultuur-, jeugd- en sportactiviteiten deelnemen. Sportkamp, kookcursus, theater : Paspartoe is je sleutel tot vrije tijd in Brussel ! Paspartoe is een spaarpas : met Paspartoe spaar je punten wanneer je deelneemt aan een activiteit bij een Paspartoe-aanbieder. Paspartoe is ook een voordelenpas : heb je een aantal punten gespaard ? Dan kan je ze omruilen voor mooie voordelen, zoals een gratis drankje, een gadget of een korting.

25/02/14 11:49

En ook op Erfgoeddag kan je in Brussel punten sparen met je Paspartoe ! Ga langs bij Muntpunt, het Paleis voor Schone Kunsten of Citizenne en spaar een punt bij je deelname. Of wie weet loop jij wel iemand van de Erfgoedcel Brussel tegen het lijf, en kan je mobiel een punt sparen ! Info : www.paspartoebrussel.be [email protected] 02 278 11 11

Paspartoe is er voor alle inwoners van het Brussels hoofdstedelijk gewest vanaf 3 jaar. Ook scholieren, studenten, leerkrachten en docenten van het Nederlandstalig Brussels onderwijs kunnen hun Paspartoe aanvragen. Paspartoe zorgt ervoor dat iedereen kan participeren aan vrijetijdsactiviteiten. Mensen met een beperkt inkomen hebben daarom recht op een gratis Paspartoe en de daaraan verbonden reductieprijs bij vrijetijdsactiviteiten.

GRENZELOOS  ERFGOEDDAG zondag 27 april 2014

43 43

FOYER GAAT GRENZELOOS IN 2014! De Brusselse organisatie FOYER houdt zich op verschillende niveaus bezig met interculturaliteit en diversiteit. In het kader van 50 jaar Turkse en Marokkaanse migratie en het erfgoedthema ‘Grenzeloos’ organiseert FOYER dit jaar een pak ACTIVITEITEN

APRIL

26 > 14u - Muntpunt > DEBAT URBAN TRANCE: lichaam, praktijk, collectief en trance in de strata van de grootstad

26 > 20u - Sint-Jan-de-Doperkerk in Molenbeek > CONCERT ZAOUIA / URBAN TRANCE met Al Hadra van Chefchaouen, Hassan Boufous, Abdesselam Khaloufi, Ahmed El Maai en Graindelavoix onder leiding van Björn Schmelzer

27

> 12u tot 16u - Muntpunt > GRENZELOZE VERHALEN met vertellers uit verschillende windstreken

JUNI

2 > 20u - Literair Salon, Muntpunt > PRAATAVOND 50 jaar Turkse migratie met getuigenissen van bekende Turkse Brusselaars en hun ouders

SEPTEMBER * Vierwindenschool Molenbeek > OPENING EXPO Talen Mijn Gedacht * BOEKVOORSTELLING ‘50 jaar Turkse en Marokkaanse migratie’

13 > 14u - JOGGING LEOPOLD II:

21ste editie van deze plezante jogging voor jong en oud door de straten van Oud-Molenbeek

26 > KBC - STUDIEDAG in het kader van de viering van 10 jaar Romadienst Foyer

OKTOBER

13 t/m 19 > BRUSSEL IN DIALOOG

met tientallen dialoogtafels overal in de stad rond het thema ‘grenzeloos’

DECEMBER

2

> 19u30 - Kaaitheater > FEEST 45 JAAR FOYER met o.a. Theatergroep Dar Al Amal, Ben Hamidou, Erhan Demirci, Castellers Bxl Foyer,…

Meer info op www.foyer.be

VAN 10 TOT EN MET 22 JUNI ‘14

WA ND E L INGE N BEZOE K E N D OE-WOR KS HOP S L EZ INGE N

Het project ‘Schatten van mensen’ zet ambacht, performing art en traditie in the picture. Tien dagen lang ontdek je allerlei ambachten en hun tradities maar ook hun actuele invulling in Brussel.

FE EST

Check het hele programma op www.citizenne.be & www.erfgoedcelbrussel.be

Een initiatief van Erfgoedcel Brussel en Vormingplus Citizenne i.s.m. BON en Academie beeldende kunsten Anderlecht.

Vormingplus

Broodje Brussel Er valt in Brussel heel wat te beleven op de middag : concerten, rondleidingen, tentoonstellingen, lezingen, stadswandelingen,… Zin in een voorsmaakje van de Erfgoeddag ? dinsdag 22 april 12h30 > 13h30

Rondleiding & Demonstratie :  

Het afdrukken van prenten uit de   Koninklijke Bibliotheek. Een unieke ervaring. De afdeling Chalcografie van het Prentenkabinet beheert meer dan 8300 originele stukken gegraveerd volgens de meest uiteenlopende technieken. Je kan een demonstratie van het afdrukken van deze prenten bijwonen en een uitzonderlijke kijk nemen achter de schermen van deze afdeling. Praktisch  Paleis van Karel van Lotharingen, Afdeling Chalcografie, Museumplein 1, 1000 Brussel Info : www.kbr.be Reservatie : 02 519 53 72 of [email protected] woensdag 23 april 12h30 > 13h30

Rondleiding :  

De reis om de wereld in 80 brieven Wat is er grenzelozer dan de reiswereld ? Reis mee doorheen de expo ‘Een reis om de wereld in 80 brieven’ en ontdek post- en zeekaarten, geïllustreerde boeken van schrijvers zoals Exupéry en Fitzgerald. We onderzoeken hoe Claus de gedichtenbundel ‘Fiesta’ schreef na een reis naar Mexico en hoe ‘The old man and the sea’ van Hemingway in een lovend artikel werd geprezen. Praktisch  Museum voor Brieven en Manuscripten Koningsgalerij1, 1000 Brussel Info : www.mlmb.be Reservatie : Erfgoedcel Brussel,  02 563 05 82 of [email protected] GRATIS

46 46

donderdag 24 april 12h30 > 13h30

Rondleiding :  

Het ontstaan van een internationaal   kunstproject Bozar Archives belicht in een expo het grenzeloze kunstenbeleid van het Paleis voor Schone Kunsten. Je ontdekt er hoe artistieke migraties België op de culturele wereldkaart plaatsten. Centraal staan enkele figuren, zoals vioolvirtuoos en Unesco ambassadeur Yehudi Menuhin. De migrantenzoon met vier nationaliteiten stond een halve eeuw lang op de planken. Praktisch  Paleis voor Schone Kunsten, Ravensteinstraat 23, 1000 Brussel Info : www.bozar.be Reservatie : Erfgoedcel Brussel, 02 563 05 82 of [email protected] – GRATIS vrijdag 25 april 12h15 > 13h45

Wandeling : À la limite De stad zit vol grenzen ; tussen boven en beneden, tussen nat en droog, hoog en laag, rijk en arm, open en gesloten, steen en groen, licht en donker. Die limieten zijn niet zo direct zichtbaar, want ze zitten dikwijls verscholen in de plooien van de samenleving. Bovendien blijken ze na enig speurwerk net de omgekeerde inhoud te hebben dan wat meestal wordt gedacht. Het leidt tot een genuanceerde kijk op wat stedelingen, reizigers of bezoekers scheidt of verbindt in de stad. Praktisch  Muntplein, trappen Muntschouwburg Info : www.brukselbinnenstebuiten.be Reservatie : Brukselbinnenstebuiten, 02 218 38 78, [email protected] – GRATIS

ERFGOEDDAG zondag 27 april 2014  GRENZELOOS

Publicatie : À la limite Waar grenzen door elkaar verweven zitten, zijn ze moeilijker af te lezen. De stad, en zeker Brussel, is zo’n plek. Barrières zitten er verscholen in de plooien van de samenleving. Enig speurwerk levert een genuanceerde kijk op wat stedelingen, reizigers of bezoekers scheidt of verbindt in de stad. Die grenzen zijn heel talrijk en rijk. Ze zijn niet zomaar in één tekst te vatten. Daarom neemt dit boekje de vorm aan van een verkenning ; een doorsnedewandeling door het stadscentrum, van Schuman in de Leopold­ wijk tot bij de Vlaamsepoort bij het kanaal. Telkens een grens kan geduid worden, neemt de plek de vorm aan van een verhaal. Het hele wandelparcours telt 27 grenzen en dus 27 verhalen. Elk verhaal vat aan met de wegbeschrijving vanuit de vorige plek. Achteraan het boekje zit een plattegrond met het hele parcours. Dit boekje kan dus in zijn geheel of gedeeltelijk gebruikt worden als wandel- of fietsgids. Maar elk verhaal kan ook op zichzelfstaand gelezen worden. De publicatie ‘A la limite’ is een samenwerking tussen de Erfgoedcel Brussel/VGC en brukselbinnenstebuiten. Deze

publicatie kan aangevraagd worden bij de Erfgoedcel Brussel, [email protected] of 02 563 05 82.

Doe mee aan de FOTOWEDSTRIJD en WIN ! op Het concept is simpel: Neem een originele foto van jouw deelname aan Erfgoeddag en post hem op onze Facebookpagina tussen 28 april en 4 mei. En maak kans op een schiierende prijs. [email protected]

DOEN ! 47 47

Sport en feest in Brussel

Sport de Stad in tussen vismarkt en dansaert

zondag 4 mei 2014 www.stadskriebels.be 11.00 > 18.00 uur

48 48

IN DISPLAYS AROUND BRUSSELS OR VIA AGENDAMAGAZINE.BE ERFGOEDDAG zondag 27 april 2014  GRENZELOOS

Informatie over de Erfgoeddag Voor alle informatie en aanvraag van het Brusselprogramma kun je terecht bij : Erfgoedcel Brussel  / VGC www.erfgoedbrussel.be 02 563 05 82 [email protected]

Het programmaboekje is ook beschikbaar in de gemeenschapscentra en bibliotheken van Brussel, in de metrostations, bij de deelnemende Brusselse organisaties en bij

Visit Brussels Koningsstraat 2-4 1000 Brussel

Seniorencentrum Zaterdagplein 6 1000 Brussel

Muntpunt Muntplein 6 1000 Brussel

Onze Partners en Sponsors

Tijdslijn van de activiteiten tijdens Erfgoeddag 9 h

10 h 11h 12 h 13 h 14h 15 h 16h 17h 18h

9 h

10 h 11 h 12 h 13 h 14 h 15 h 16h 17 h 18h

BESTEMMING (ON)BEKEND 1

Bestemming Brussel Zuid  Masereelfonds  Wandeling om 14h  (duur : 1h) 

2

Van het Koningsplein naar Matongé  Culturama  Wandeling om 14h  (duur : 2h) 

3

Asielzoekers op de grenzen  Tochten van hoop  Wandeling om 14h  (duur : 2h) 

4

Redstar - Noordstar  Klare Lijn  Wandeling om 14h30  (duur : 2h) 

5

Naar Compostella  Klare Lijn  Wandeling om 12h30  (duur : 2h) 

6

Stap mee in ons migratieverhaal  FMDO  Evenement van 13h tot 18h 

7

Erfgoedmarkt  AMVB  Evenement van 10h tot 18h – forum van 13h tot 15h 

8

Relaties met verre vrienden  Cultuur Molenbeek, VK,…  Evenement van 14h tot 18h 

9

Muntpunt zonder grenzen  Muntpunt, Foyer, CJP Evenement van 10h tot 18h – voorstellingsmoment om 10h  (duur : 1h30)  voorleessessies van 13h tot 16h 

10

De reis om de wereld in 80 brieven  MLMB  11h > 18h – Rondleidingen om 11h & 14h (NL), om 12h & 15h (FR)  (duur : 45 min)

11

Dubbel-gidsen  Broodhuis  Rondleidingen om 14h & 16h (duur: 1h30)

12

Van kaftan tot burka  Museum Kostuum en Kant  Demonstratie om 10h15 (FR) & 11h30 (NL)  (duur : 1h)

13

Als NGO de wereld rond  IPA  Rondleidingen van 10h tot 17h 

14

Van Belgische soldaat tot alle Brusselaars  Evadoc  Rondleidingen van 12h30 tot 18h - concert om 14h & 16h30  (duur : 1h)

OVER DE GRENZEN VAN DE KUNST 15  Kunstambachten over de grenzen van tijd en plaats  Academie Anderlecht  Rondleidingen van 13h tot 18h 16  Interieurbezoek: de erfenis van Jules Vandenpeereboom  Korei  Rondleiding om 15h  (duur: 1h)  17  Interieurbezoek: Cauchie en Art Nouveau  Korei  Rondleiding om 11h  (duur: 1h)  18  Het ontstaan van een internationaal kunstproject  Archief PSK  11h -17h – Rondleidingen om 11h, 13h en 15h  (duur : 1h30) 19  Over de grenzen van de kunst  Art & Marges  Rondleidingen om 11h (FR) & 14h (NL)  (duur : 1h30)  20  Over grenzen en drempels  Charliermuseum  Rondleidingen van 10h tot 17h 21  Over grenzen en drempels. Bezoek aan de bewaarplaatsen  Charliermuseum  Rondleidingen om 10h15, 11h15, 12h15, 13h15, 14h15, 15h15 & 16h15 (duur : 45min)  22  Schatten van mensen  Citizenne  Rondleidingen van 14h tot 17h  23  Kosmopolitisme op de begraafplaats van Laken  Epitaaf  Rondleiding om 10h30 & 14h (NL), 11h & 14h30 (FR)  (duur : 1h30)  24  Kosmopolitisme op de begraafplaats van Laken  Epitaaf  Tentoonstelling van 10h tot 17h 25  Look at where we are  Argos  Filmvoorstellingen van 12h tot 18h 26  Grenzeloos  Cinematek  Filmvoorstellingen om 14h & 16h  (duur: 1h15)

GRENZELOZE STAD 27  À la limite  Brukselbinnenstebuiten  Wandeling bovenstad om 10h, wandeling benedenstad om 14h  (duur: 3h)  28  Kuregem : een wijk vol grenzen  Tochten van hoop  Wandeling om 10h  (duur: 2h)  29  EU-grenzen door Brussel  Klare Lijn  Wandeling om 10h  (duur: 2h)  30  Grenzeloze controle  Masereelfonds  Wandeling om 10h  (duur: 1h)  31  De bevoorrading van de stad  Masereelfonds  Wandeling om 12h  (duur: 1h)  32  Langs kleine en grote resten van Brusselse kloosters  Omnibus Omnia  Wandeling om 10h  (duur: 2h) 33  Grenzeloos Brussel  Pro velo  Fietstocht om 14h (duur: 3h)  34  Denk verder dan je neus en ‘Experience Brussels’  BIP  tentoonstelling van 10h tot 18h  35  De stad in prenten  KBR  Rondleidingen om 12h, 13h30 & 15h (NL), 13h & 15h30 (FR)  (duur: 1h30)  36  Druk je eigen kaart van Brussel  KBR  workshops van 11h30 tot 17h  

GRENSVERLEGGENDE GEDACHTEN 37  Erasmus de Europeaan  Erasmushuis  10h - 18h – Rondleiding om 14h  (duur: 1h)  38  Schilderen in het spoor van Erasmus  Erasmushuis  Workshop om 11h  (duur: 2h) 

 

39  Op reis met Erasmus  Erasmushuis  Workshops van 10h tot 18h  40  Exotisch culinair erfgoed ‘Insectenworkshop’  BMMV  Workshops van 14h tot 16h  41  Grenzeloos vrijzinnig  CAVA - VUB  Debat om 10h30   (duur: 1h30) 42  Het glazen plafond  Soc-cult ver. Liberale vrouwen  11h - 14h – Lezing om 11h  (duur: 1h)

reservatie verplicht  

geschikt voor gezinnen met kinderen