Er op af. Outreachend werken bij sociale uitsluiting Jaline Sloots. 11 mei

Afstudeerscriptie Maatschappelijk Werk & Dienstverlening Noordelijke Hogeschool Leeuwarden

11 mei

2009

Er op af Outreachend werken bij sociale uitsluiting Jaline Sloots

      Er op af      Outreachend werken bij sociale uitsluiting                                                      Naam:      Studentnummer:  Scriptiebegeleider:  Opleiding:   

Jaline Sloots  82069  Klaas Bakker          Maatschappelijk Werk en Dienstverlening

 

 

 

 

Inhoudsopgave 

    Voorwoord                    Inleiding                    1. Sociale uitsluiting                1.1. Sociale uitsluiting              1.2. Kenmerken                1.3. Verschil tussen sociale uitsluiting en armoede        1.4. Oorzaken                1.4.1.Risicogroepen              1.4.2.Risicofactoren              1.5. Gevolgen                1.6. Benadering                1.7. Samenvatting                  2. Outreachend werken              2.1. Outreachend werk              2.2. Doel                  2.3. Outreachend werk in het verleden          2.4. Outreachend werk binnen het Algemeen Maatschappelijk Werk  2.4.1.Het opsporen van de doelgroep          2.4.2.Werkwijze              2.4.3.Het eerste contact            2.4.4.Regelmatig gehanteerde werkwijze en houding van de werker  2.5. Voorwaarden                2.5.1. Voorwaarden voor de maatschappelijk werker      2.5.2.Voorwaarden voor de instelling en netwerkpartners    2.6. Er niet op af                2.7.  Samenvatting                 3. Wat kan het outreachend werken binnen het AMW bijdragen om sociale  uitsluiting tegen te gaan?  3.1. Outreachend werken bij sociale uitsluiting        3.2. Bijdrage outreachend werk            3.2.1.De cliënt komt weer in beeld          3.2.2.Er wordt hulp geboden            3.2.3.De mening over hulpverlening/hulpverleners wordt bijgesteld  3.2.4.Preventie               3.3. Het contact beëindigen            3.3.1.Tussentijdse beëindiging            3.3.2.Afscheid nemen              3.4. Samenvatting                    4. In hoeverre wordt er binnen het AMW effectief gebruik gemaakt van het  outreachend werk om sociale uitsluiting tegen te gaan?  4.1. Vragen en antwoorden           

 

 

4 

 

 

5 

                   

                   

7  7  8  8  9  10  10  11  12  12 

                           

                           

13  13  13  14  15  15  16  16  16  17  17  17  18  18 

 

 

19 

                   

                   

19  20  20  21  22  22  23  23  23  24 

 

 

25 

 

 

25 

2 

 

4.1.1.Is outreachend werken een taak van het maatschappelijk werk en  waarom?  4.1.2.Wordt er binnen de instelling effectief gebruik gemaakt van    outreachend werk om sociale uitsluiting tegen te gaan? Hoe worden  cliënten opgespoord?  4.1.3.Zijn er vanuit de instelling voldoende mogelijkheden om outreachend  te werken?  4.1.4.Wanneer wordt de hulpverlening afgesloten?        4.1.5.Hoe ervaren de maatschappelijk werkers het om ongevraagde hulp te  bieden?  4.1.6.Wat is de waardering van cliënten van outreachend werk?    4.2. Conclusies                  4.2.1.Uitsluiting tegengaan              4.2.2.Tijdsdruk                  4.2.3.Zelfbeschikking                4.2.4.Tot slot                    5. Conclusies en aanbevelingen              5.1. Probleemstelling                5.2. Conclusies                  5.3. Aanbevelingen                

 

25 

 

26 

 

26 

   

26  27 

           

27  27  27  28  28  28 

       

29  29  29  30 

   

 

3 

 

 

Voorwoord 

  Voor u ligt de scriptie ‘Er op af’ die ik geschreven heb als eindopdracht voor de opleiding Maatschap‐ pelijk  Werk  en  Dienstverlening.  Deze  opleiding  heb  ik  gevolgd  aan  de  Noordelijke  Hogeschool  te  Leeuwarden. In deze scriptie beschrijf ik hoe het Algemeen Maatschappelijk Werk sociale uitsluiting  tegen kan gaan door outreachend te werken.     De volgende mensen zou ik graag willen bedanken voor het helpen bij het tot stand komen van deze  scriptie. Zonder hun hulp, advies en begeleiding had ik deze scriptie niet kunnen maken.    ‐ Mijn eerste scriptiebegeleidster Hendrikje Wagter, voor haar advies en haar betrokkenheid.   ‐ Mijn tweede scriptiebegeleider Klaas Bakker, voor het meedenken, adviseren en het beant‐ woorden van mijn vragen.   ‐ Mijn man Wouter, voor zijn kritische blik, zijn steun, zijn opbeurende woorden en voor het  ontwerpen van de omslag.   ‐ Mijn zoontje Thijs, voor het feit dat hij zich de afgelopen tijd als een ware modelbaby  heeft  gedragen, zodat ik goed door kon werken.   ‐ De medewerkers van de Stichting Welzijn en Dienstverlening te Delfzijl, voor hun openhar‐ tigheid en het beantwoorden van mijn vragen.   

 

 

4 

 

 

Inleiding 

  In het derde jaar van mijn studie liep ik stage bij het Algemeen Maatschappelijk Werk in de stad Gro‐ ningen. Deze instelling profileerde zich als een instelling die er is voor alle mensen in de stad Gronin‐ gen, maar die voornamelijk is gericht op mensen met een laag inkomen. De instelling deed veel aan  outreachend werk en via het meldpunt huiselijk geweld, de politie of het interventieteam kregen mijn  collega’s en ik regelmatig meldingen van problemen die werden gesignaleerd. Tijdens mijn stage ben  ik meerdere keren met een collega mee geweest op huisbezoek en op het laatst heb ik zelf ook een  paar huisbezoeken afgelegd. Ik schrok soms van de leefsituatie en de vele problemen van cliënten.  Veel mensen verkeerden in grote financiële problemen, anderen veroorzaakten overlast in hun om‐ geving, en weer anderen hadden problemen op het gebied van de (psychische) gezondheid, proble‐ men in hun relatie of bij de opvoeding van de kinderen. Bij veel cliënten speelden er zoveel proble‐ men  dat  voor  hen  de  situatie  uitzichtloos  leek.  Ook  ontbrak  er  in  de  meeste  gevallen  een  sociaal  netwerk, zodat de cliënten het gevoel hadden dat ze er helemaal alleen voor stonden. Veel cliënten  hadden  te  maken  met  sociale  uitsluiting;  ze  konden  door  hun  omstandigheden  niet  meer  volledig  meedraaien in de maatschappij. De komst van een maatschappelijk werker aan de deur kwam dan  ook vaak als een geschenk uit de hemel.    De interesse voor armoede en sociale uitsluiting is na mijn stage gebleven. Ik bleef mij steeds afvra‐ gen hoe het kan dat er zoveel mensen in Nederland uitgesloten worden van de maatschappij, terwijl  een andere groep mensen het steeds maar beter krijgt en rijker wordt.  In het afgelopen jaar las ik  het boek ‘Outreachend Werken: handboek voor werkers in de eerste lijn’, geschreven door Lia van  Doorn. Door de heldere uitleg van het outreachend werken in de praktijk werd mij duidelijk dat er  tijdens  mijn  stage  niet  altijd  effectief  werd  gewerkt  met  de  methode  outreachend  werken.  Ik  liep  stage in het schooljaar 2005/2006. Rond deze tijd ontstond er in het werkveld net de omslag van het  ‘ervandaan’ naar ‘er op af’ ten op zichte van cliënten. Waar eerst de autonomie en zelfbeschikking  van de cliënt zeer belangrijk werd gevonden, werd het nu steeds meer de taak van het maatschappe‐ lijk werk om de cliënt actief te benaderen. Het is enigszins logisch dat deze nieuwe benadering nog  niet helemaal correct en effectief uitgevoerd werd door de instelling en dat het outreachend werken  nog  niet  bij  elke  maatschappelijk  werker  in  het  ‘systeem’  zat.  Men  moest  wennen  aan  de  nieuwe  werkwijze. Er waren bijvoorbeeld cliënten die na een eerste bezoek niet meer kwamen opdagen bij  een afspraak. De maatschappelijk werker stuurde een brief, met daarin de boodschap dat de hulp‐ verlening werd afgesloten als de cliënt geen respons gaf, maar dat de cliënt ten allen tijde weer terug  kon komen als hij of zij dat nodig vond. Veel cliënten verdwenen op deze manier in de massa en soms  kwamen ze pas weer in zicht als de problemen vele malen waren verergerd.     Ik vroeg mij af of de methode ‘outreachend werken’ in deze tijd wel goed gebruikt wordt om sociaal  uitgesloten  cliënten  hulp  te  bieden.  Met  mijn  scriptie  wilde  ik  allereerst  onderzoeken  wat  sociale  uitsluiting precies inhoudt. Ook de methode ‘Outreachend Werken’ heb ik verder onderzocht aan de  hand van literatuur.     Mijn probleemstelling heb ik zo geformuleerd:         Is het ‘outreachend werken’ een geschikte methode om sociale uitsluiting tegen te gaan  en maakt het Algemeen Maatschappelijk Werk effectief gebruik van deze methode?        De  probleemstelling  roept  verschillende  deelvragen  op  die  ik  in  opeenvolgende  hoofdstukken  heb  beantwoord: 

  5 

 

‐

‐

‐

‐

‐

Hoofdstuk 1: Sociale Uitsluiting  Wat zijn de oorzaken van sociale uitsluiting?  Wat zijn de gevolgen van sociale uitsluiting?  Wat is het verschil tussen sociale uitsluiting en armoede?  Wat hebben mensen die te maken hebben met sociale uitsluiting nodig?    Hoofdstuk 2: Outreachend Werken  Wat houdt de methode outreachend werken in?  Wat is de werkwijze van deze methode?  Hoe is het outreachend werk binnen het AMW ontstaan?  Aan welke voorwaarden moet men voldoen om outreachend te werken?    Hoofdstuk 3: Wat kan het outreachend werk binnen het AMW bijdragen om sociale uitsluiting tegen  te gaan?  Hoe krijgt de maatschappelijk werker contact en hoe behoudt hij dit contact?  Wat is de bijdrage van het outreachend werken voor sociaal uitgesloten cliënten?  Hoe kan het contact afgerond/beëindigd worden?    Hoofdstuk 4: In hoeverre wordt er binnen het AMW effectief gebruik gemaakt van het outreachend  werk om sociale uitsluiting tegen te gaan?  Hoe  wordt  er  door  maatschappelijk  werkers  gedacht  over  het  outreachend  werk  binnen  hun  instel‐ ling?  Wat is hun ervaring op het gebied van ongevraagde hulpverlening?  Werken zij op een effectieve manier om sociale uitsluiting tegen te gaan?    Hoofdstuk 5: Conclusies en aanbevelingen  Wordt er binnen het algemeen Maatschappelijk werk daadwerkelijk effectief outreachend gewerkt om  sociale uitsluiting tegen te gaan?  Wat gaat er goed en wat kan beter?   Welke aanbevelingen doe ik aan maatschappelijk werkers en AMW‐instellingen? 

  Om  informatie  over  dit  onderwerp  te  vergaren  heb  ik  verschillende  boeken  en  artikelen  gelezen,  internetsites  geraadpleegd  en  contact  gezocht  met  maatschappelijk  werkers  van  het  Algemeen  Maatschappelijk Werk in de provincie Groningen.     Tot slot    Deze  scriptie  is  zowel  probleemgericht  (sociale  uitsluiting)  als  methodischgericht  (de  methode  out‐ reachend werken) geschreven. Ik heb geprobeerd de scriptie zo te schrijven dat de informatie toe‐ gankelijk is voor iedereen die meer wil weten over dit onderwerp. Ik hoop te benadrukken hoe be‐ langrijk het is om als AMW‐instelling ‘er op af’ te gaan om potentiële cliënten te kunnen helpen hun  uitzichtloze situatie te veranderen. Want juist in deze tijd van economische crisis, hogere werkloos‐ heid, de stijging van kosten en de grote ongelijkheid tussen arm en rijk, is het belangrijk dat mensen  weer  betrokken  worden  bij  de  samenleving,  zodat  ze  niet  verder  in  een  isolement  terecht  komen.  Dat ze hun wensen en behoeften kunnen aangeven, dat er naar hen geluisterd wordt en dat er sa‐ men met hen wordt gezocht naar een oplossing of verbetering voor hun situatie. Hier ligt naar mijn  idee een grote taak voor het Algemeen Maatschappelijk Werk.           

6 

 

1. Sociale uitsluiting    Inleiding    In dit hoofdstuk wordt uitgelegd wat sociale uitsluiting is. Hoe geraken mensen in een sociaal isole‐ ment, hoe ontstaat sociale uitsluiting en wat zijn de gevolgen voor de mensen zelf en voor de samen‐ leving? Welke groep mensen heeft een grotere kans om sociaal uitgesloten te worden en wat heb‐ ben deze mensen nodig om weer mee te kunnen draaien in de maatschappij?     1.1. Sociale uitsluiting      Sociale uitsluiting    Synoniem: isolement, maatschappelijk isolement, maatschappelijke uitsluiting, sociaal    isolement      Uitleg: het sociaal geïsoleerd zijn van mensen zonder toekomstperspectief, die onvrij‐   willig en langdurig buiten de maatschappij staan.    Bron: Encyclo Online Encyclopedie      In  de  kern  komt  het  bij  sociale  uitsluiting  er  op  neer  dat  mensen  ‘er  niet  bij  horen  in  de  samenle‐ ving’.1 Sommige mensen hebben door die omstandigheden een sterk verschraald sociaal netwerk en  leven bijna volledig geïsoleerd.     Een nuancering is op zijn plaats: niet ieder mens heeft evenveel belang bij veel sociaal contact. Som‐ mige mensen hebben meer behoefte aan privacy en rust dan anderen en voelen zich beter bij een  bepaalde mate van sociale isolatie. Bij sociale uitsluiting is er sprake van een ongewild, langdurig en  uitzichtloos isolement.2    Prof. dr. mr. C.J.M. Schuyt omschrijft, in een essay geschreven voor het Leger des Heils,  drie vormen  van sociale uitsluiting:     ‐ Er niet bij mogen horen;  Er zijn groepen mensen die opzettelijk gediscrimineerd worden en die daardoor om bepaalde  redenen  naar  de  marge  van  de  samenleving  worden  geschoven.  Zij  voldoen  niet  aan  het  beeld wat de samenleving heeft  van ‘normale gesocialiseerde burgers’ en daardoor mogen  zij er ook niet bij horen.     ‐ Er niet bij kunnen horen;  Door  een  handicap,  gebreken  of  onvermogen  kunnen  sommige  mensen  niet  volledig  mee‐ draaien in de samenleving en hebben ze het gevoel dat ze er ‐ buiten hun schuld om ‐  niet bij    kunnen horen. 

                                                       

1

 Schuyt, Prof. dr. mr. C.J.M. (2005). Sociale Uitsluiting, Amsterdam: SWP.   Holstvoogd, R. (2006). Maatschappelijk werk in kerntaken: een nieuw profiel van de beroepspraktijk, Houten:  Bohn Stafleu Van Loghum.  2

7 

 

‐

Er niet bij willen horen.  Dit  kan  het  geval  zijn  bij  zelfuitsluiting,  waarbij  iemand  zichzelf  bewust  buiten  de  samenle‐ ving plaatst en niets te maken wil hebben met bijvoorbeeld de sociale omgeving, familie, po‐ litie en hulpverleningsinstanties. Doordat de persoon in veel gevallen een problematisch ver‐ leden en vaak slechte ervaring met hulpverlening heeft, staat men niet open voor hulp, ook  al wordt dat wel nodig gevonden door de omgeving. 3 

   1.2. Kenmerken     Mensen die sociaal worden uitgesloten hebben te maken met onvoldoende sociale participatie. Zij  kunnen onvoldoende deel nemen aan formele en informele sociale netwerken en vrije tijd niet be‐ steden zoals zij dat graag willen. Er is onvoldoende sociale betrokkenheid (bijvoorbeeld in de buurt,  met familie, kennissen) en allochtone mensen hebben onvoldoende contact met autochtone mensen  om voldoende in te burgeren.   Op het sociaal culturele vlak is er ook sprake van onvoldoende culturele integratie. Dit bete‐ kent  dat  de  normen  en  waarden  die  horen  bij  actief  sociaal  burgerschap  niet  goed  na  worden  ge‐ leefd.  Mensen raken sociaal uitgesloten omdat ze  onvoldoende scholing hebben  gehad. Zij hebben  andere denkbeelden over opvoeding, hoe mannen en vrouwen met elkaar omgaan, wat wel en niet  kan en mag in de samenleving. Hierdoor kan men delinquent gedrag gaan vertonen of misbruik ma‐ ken van het sociale zekerheidsstelsel. Tenslotte zijn deze mensen vaak weinig politiek betrokken.     Op economisch gebied is er sprake van materiële deprivatie. Mensen hebben een te kort aan midde‐ len om te voorzien in de belangrijkste levensbehoeften en materiële goederen. Vaak is er sprake van  problematische schulden: er zijn betalingsachterstanden en er is geen mogelijkheid om geld te lenen.  Bij sociale uitsluiting is er ook sprake van onvoldoende toegang tot sociale rechten zoals overheids‐ voorzieningen,  wachtlijsten  of  financiële  drempels  voor  gezondheidszorg,  huis‐vesting,  rechtsbij‐ stand, maatschappelijke dienstverlening, schuldhulpverlening, arbeidsbemiddeling, sociale zekerheid  en onderwijs. Mensen kunnen uitgesloten worden in de zakelijke dienstverlening, zoals bij banken en  verzekeringsinstellingen. Bovendien wonen deze mensen vaak in een onveilige en een onvoldoende  leefbare woonomgeving.      Er  is  pas  sprake  van  sociale  uitsluiting  als  de  achterstand  op  verschillende  aspecten  in  de  maatschappij langdurig is en als het perspectief op verbetering van de toekomst ontbreekt.4     1.3. Verschil tussen sociale uitsluiting en armoede    Bij het horen van de term ‘sociale uitsluiting’ wordt vaak direct gedacht aan armoede. Hoewel deze  twee termen veel met elkaar te maken hebben, zijn ze niet dezelfde. In Nederland is een grote groep  mensen  die  sociaal  uitgesloten  zijn,  omdat  ze  te  maken  hebben  met  materiële  deprivatie;  niet  ge‐ noeg financiële middelen hebben om bijvoorbeeld lid te worden van een sportvereniging, hobby’s uit  te oefenen, op vakantie te gaan of simpelweg mensen uit te nodigen voor een verjaardag. Het ver‐ schil  tussen  sociale  uitsluiting  en  armoede  is  dat  armoede  betrekking  heeft  op  één  dimensie:  een  tekort aan financiële middelen. Bij sociale uitsluiting is er een tekort aan allerlei aspecten zoals inko‐ men,  arbeid,  onderwijs,  wonen,  gezondheidszorg,  rechtsbijstand  en  overheidsvoorzieningen.    Bij  armoede is er een gemis aan persoonlijke bronnen (inkomen, opleiding, werk) en sociale uitsluiting  ontstaat door een gemis aan maatschappelijke bronnen.     Met maatschappelijke bronnen wordt bedoeld dat de buurt, de sociale omgeving, maar ook  de sociale infrastructuur kan falen bij het ‘insluiten’ van mensen. 5   

                                                        3

 Schuyt, Prof. dr. mr. C.J.M. (2005). Sociale Uitsluiting, Amsterdam: SWP.   Jehoel‐Gijsbers, G. (2004). Sociale uitsluiting in Nederland, Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau.   5  Jehoel‐Gijsbers, G. (2004). Sociale uitsluiting in Nederland, Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau.  4

8 

 

Onderstaande tabel geeft aan hoe inkomensarmoede en sociale uitsluiting zich tot elkaar verhouden.    

 

  1.4. Oorzaken 

  Er  is  in  ons  land  veel  maatschappelijke  ongelijkheid.  Hoe  meer  ongelijkheid,  hoe  groter  de  sociale  uitsluiting. Het inkomensverschil tussen grootverdieners en de mensen met een minimuminkomen is  de  laatste  jaren  erg  gestegen.  En  in  deze  maatschappij,  met  een  groot  verschil  tussen  arm  en  rijk,  heerst  nog  steeds  de  mening  dat  mensen  zelf  schuld  hebben  aan  hun  sociale  isolement.  Mensen  hebben het zelf in de hand dat ze niet mee kunnen komen, geen baan huis of vaste partner hebben.  Het  wordt  vooral  uitgesproken  tegenover  werklozen  en  gedetineerden.  Dit  lijkt  in  eerste  instantie  logisch: een mens is verantwoordelijk voor eigen daden en keuzes. Maar  het eigen schuld, dikke bult‐ principe  wordt  in  deze  tijd  soms  zelfs  uitgesproken  tegen  gehandicapten;  we  weten  dat  ze  er  zelf  niets aan kunnen doen, maar hadden de ouders niets kunnen doen om deze situatie te voorkomen?  Sociale  uitsluiting  kan  hierdoor  een  gevolg  zijn  van  een  niet  eerlijke  houding  van  mensen  die  goed  mee kunnen doen in de maatschappij ten opzichte van mensen die dat minder kunnen. Op deze ma‐ nier kan ook zelfuitsluiting ontstaan: mensen sluiten zichzelf uit doordat ze in het verleden te maken  gehad  hebben  met  afkeuring  en  uitsluiting  van  de  ouders,  onderwijzers,  politie  of  hulpverlening.  Doordat de samenleving steeds ingewikkelder eisen stelt aan de burgers o.a. op het gebied van scho‐ ling,  carrière,  opvoeding,  incasseringsvermogen  en  zelfbeheersing,  ontstaat  er  een  steeds  grotere  groep mensen die niet mee kan komen met de rest. Ze kan niet voldoen aan de eisen van het sys‐ teem, maar wordt wel door de overheid en hun sociale omgeving in staat geacht zichzelf te redden.6   Ook de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO) kan sociale uitsluiting veroorzaken. Er  wordt  een  groot  beroep  gedaan  op  de  eigen  verantwoordelijkheid  van  de  burgers  en  problemen  dienen eerst zelf of in eigen kring opgelost te worden. Lukt dit niet, dan kan er hulp ingeschakeld van  instanties of vrijwilligers. Om in aanmerking te komen voor speciale voorzieningen moet men eerst  toegelaten  worden  en  de  criteria  voor  deze  toelating  zijn  de  laatste  jaren  flink  aangescherpt.  Men  moet voldoen aan strengere eisen dan een paar jaar geleden en wordt gestimuleerd om het zo snel  mogelijk  weer  zelf  te  kunnen  redden.  Deze  stimulans  is  in  principe  goed,  maar  veel  mensen  die  te  maken hebben met sociale uitsluiting en probleemsituaties zijn niet in staat hun problemen zelf op te  lossen en vaak is er een tekort aan sociale contacten die hen zouden kunnen helpen.     Was  er  vroeger  de  buurvrouw  of  een  kerkelijk  gemeentelid  die  een  oogje  in  het  zeil  hield  wanneer het niet goed ging binnen een gezin, in deze tijd is er door de individualisering van de sa‐ menleving  voor  sommige  mensen  te  weinig  sociale  controle.  Noch  door  de  directe  omgeving  noch  door overheids‐ of hulpverleningsinstanties.  Waar de woningbouwvereniging vroeger langs de deu‐

                                                        6

 Schuyt, Prof. dr. mr. C.J.M. (2005). Sociale Uitsluiting, Amsterdam: SWP. 

 

9 

 

ren  ging  om  achterstallig  huur  te  verhalen,  wordt  nu  brief  na  brief  gestuurd  zonder  dat  men  in  de  gaten heeft  welke problemen er spelen bij de huurder. Ook in de hulpverlening wordt er de laatste  decennia steeds meer op gehamerd dat de cliënt zelf gemotiveerd moet zijn voor de hulpverlening  en dat deze zelf om hulp moet vragen als dat nodig blijkt. Maatschappelijk werkers blijven achter hun  bureau zitten en komen pas in actie als de cliënt goed weet wat hij of zij aan de situatie wil doen.     Doordat de stap naar hulpverlening of overheidsinstanties vaak erg groot is en men niet voldoende  capabel is om zelf een goede oplossing te vinden voor de situatie, raken mensen geïsoleerd. Dit geldt  overigens niet alleen voor de onderste lagen in de samenleving. Het kan ook zijn dat men door het  verliezen van een netwerk door een scheiding of door schaamte voor het verliezen van een baan in  een sociaal isolement belandt.7      1.4.1.  Risicogroepen    In overleg met het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid heeft drs. Gerda Jehoel‐Gijsbers  in 2003 onderzoek gedaan naar sociale uitsluiting in Nederland. Uit haar onderzoek kwam naar voren  dat één op de tien volwassenen in Nederland te maken heeft met één of meer vormen van sociale  uitsluiting.  Zij  hebben  een  beperkt  aantal  informele  sociale  contacten,  zodat  zij  weinig  mensen  om  zich heen hebben die hen kunnen ondersteunen als het even wat moeilijker gaat.     Vooral  mensen  met  een  slechte  lichamelijk  gezondheid  of  verstandelijke  beperking,  alleen‐ staande ouders, multi‐probleemgezinnen, mensen die een uitkering ontvangen en in armoede leven,  of werkloos zijn geweest, ex‐gedetineerden, niet‐westerse allochtonen en zij die de Nederlandse taal  niet  goed  beheersen,  vormen  een  risicogroep  voor  sociale  uitsluiting.  Als  een  persoon  te  maken  heeft met meerdere risicofactoren, zoals een uitkering ontvangen en daarnaast een slechte gezond‐ heid hebben, heeft diegene een nog grotere kans om sociaal te worden uitgesloten.8    1.4.2. Risicofactoren    Naast risicogroepen zijn er ook risicofactoren die de kans op sociale uitsluiting vergroten. Deze oor‐ zaken van sociale uitsluiting kunnen gelegen zijn op verschillende niveaus. Het kunnen risicofactoren  zijn op het niveau van individuele kenmerken (micro), op het niveau van uitvoeringsinstanties, maat‐ schappelijke  instellingen,  werkgevers,  medeburgers  (meso)  en  de  oorzaken  kunnen  liggen  op  het  niveau  van  de  samenleving,  de  overheid  en  maatschappelijke  ontwikkelingen  (macro).  Er  zijn  ook  risicofactoren die niet door beleid van organisaties of de overheid te beïnvloeden zijn en die op mi‐ croniveau de oorzaak zijn van sociale uitsluiting.  Deze  risicofactoren  kunnen  zijn:  burgelijke  staat  (alleenstaanden),  familie‐  en  gezinssamen‐ stelling  (geen  of  weinig  familie,  gezin  met  kinderen,  alleenstaande  ouders),  sociale  afkomst  (laag  opleidingsniveau ouders), etniciteit (westerse of niet westerse allochtoon).    Daarnaast  zijn  er  risicofactoren  die  wel  in  meer  of  mindere  mate  door  beleid  van  de  overheid,  ge‐ meenten of maatschappelijke instellingen beïnvloed kunnen worden (meso‐ en macroniveau):      ‐ ‐ ‐ ‐ ‐

redzaamheid:  lichamelijke  of  psychische  beperking  om  zelfstandig  te  kunnen  functioneren,  onvol‐ doende ICT‐vaardigheden, analfabetisme, onvoldoende competenties voor sociaal burgerschap.  gezondheid:  slechte  gezondheid,  chronische  ziekte  of  handicap,  psychosociale  of  psychische  proble‐ men, verslaving.  opleiding: niet afgemaakt, laag opleidingsniveau, weinig of niet gericht op de arbeidsmarkt.  arbeidsmarktpositie: langdurige werkloosheid, arbeidsongeschiktheid, laag gekwalificeerde arbeid.  inkomen: laag huishoudinkomen, een inkomen dat langdurig onder de armoedegrens ligt, schulden. 

                                                        7 8

 Bude H. (2009, 13 april). Grenzkonflikte der Demokratie, NRC Handelsblad, Opinie & Debat pag. 2.   Jehoel‐Gijsbers, G. (2004). Sociale uitsluiting in Nederland, Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau. 

10 

 

‐

fysieke  en  sociale  leefomgeving:  dakloosheid,  verblijf  in  (zorg)instellingen,  wonen  in  een  achter‐ standswijk, weinig voorzieningen in de buurt, zoals een buurthuis of speelterrein, weinig tot geen so‐ ciaal netwerk.9 

  1.5. Gevolgen    De gevolgen van sociale uitsluiting voor een individu zijn niet altijd even zichtbaar. Door het ontbre‐ ken van betekenisvolle relaties, gebrek aan waardering en respect, te wonen bij mensen bij wie men  zich  niet  thuis  voelt,  niet  in  staat  te  zijn  om  zelf  relaties  op  te  bouwen  of  te  blijven  onderhouden,  raakt men in veel gevallen sociaal failliet. Men krijgt het gevoel dat het leven er in veel opzichten niet  meer toe doet en dat men als persoon weinig waard is.10   Er  ontstaat  schaamte  om  de  situatie  waarin  men  leeft  en  ook  vanwege  de  uitsluiting.  Schaamte voor het verliezen van de baan, hebben van een handicap, alleen zijn, hebben van te wei‐ nig inkomen of een verslaving. Mensen trekken zich nog meer terug en er ontstaat op die manier een  vicieuze cirkel: door schaamte omdat je geen cadeau kunt kopen voor de jarige kennis, blijf je maar  thuis en worden de sociale contacten minder. Door schaamte voor de eenzaamheid durf je het niet  meer bespreekbaar te maken in je omgeving, durf je niet naar de hulpverlening te stappen en veran‐ dert  er  niets  aan  de  vaak  uitzichtloze  situatie.  Niet  alleen  bij  volwassen  leidt  sociale  uitsluiting  tot  problemen, kinderen zijn in veel gevallen de dupe van de situatie. In gezinnen waar meerdere pro‐ blemen spelen en er niet voldoende hulpverlening en steun is, gaat de uitsluiting van generatie op  generatie. Voorbeeld doet vaak volgen.     Uitsluiting  heeft  niet  alleen  gevolgen  voor  de  individu.  Sociale  uitsluiting  kost  de  samenleving  aan‐ zienlijk veel geld dat bijvoorbeeld besteed wordt aan reclassering, jeugdzorg, verslavingszorg en dak‐ lozenopvang. Maar de prijs die de samenleving voor sociale uitsluiting moet betalen is niet alleen in  euro’s  uit  te  drukken.  Er  ontstaat  een  soort  onverschilligheid  in  de  samenleving.  Zolang  de  niet  zo  succesvolle burger maar op afstand wordt gehouden, vindt de rest het wel goed. Sociale uitsluiting  wordt  als  vanzelfsprekend  gezien  en  het  wordt  aanvaard  als  iets  wat  bij  de  samenleving  hoort.  Zo  verhardt de samenleving en ontstaat ook hier een vicieuze cirkel. De maatschappij schaamt zich er‐ voor dat sommige mensen niet mee kunnen komen, en door deze schaamte wordt er haast niet over  gesproken.  Wel  wordt  er  door  de  overheid  telkens  gesproken  over  onderwijs,  arbeidsparticipatie,  normen en waarden. Maar het lukt haar niet om de groep sociaal geïsoleerde mensen weer mee te  laten doen in de samenleving. Dit terwijl deze groep juist het meest behoefte heeft aan hulp bij het  vinden van passend onderwijs, een plek op de arbeidsmarkt en bijvoorbeeld opvoedingsondersteu‐ ning. 11 

 

 

                                                        9

 Jehoel‐Gijsbers, G. (2004). Sociale uitsluiting in Nederland, Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau.   Holstvoogd, R. (2006). Maatschappelijk werk in kerntaken: een nieuw profiel van de beroepspraktijk, Houten:  Bohn Stafleu Van Loghum.  11  Schuyt, Prof. dr. Mr. C.J.M. (2005). Sociale Uitsluiting, Amsterdam: SWP.  10

11 

 

1.6. Benadering    Bij mensen die te maken hebben met sociale uitsluiting is er sprake van een grote diversiteit in per‐ soonlijke kenmerken, risicofactoren en probleemtypes. In de meeste gevallen is er een problemati‐ sche relatie met hulpverlening en wordt er niet op eigen initiatief hulp gezocht. Soms zien mensen de  problemen  zelf  niet  als  een  probleem.  Vaak  kan  men  de  weg  niet  vinden  naar  de  hulpverlening  of  men wil niet naar de hulpverlening omdat men zich schaamt voor de situatie. Het lijkt er op dat de  groep sociaal geïsoleerde mensen groter wordt en het algemeen maatschappelijk werk kan een zin‐ volle  rol  spelen  in  de  hulpverlening  voor  deze  groep  mensen.  Maar  dan  moet  het  maatschappelijk  werk  deze  mensen  wel  kunnen  bereiken  en  is  het  nodig  dat  de  problemen  die  er  spelen  zichtbaar  worden.    Een goede methode om mensen in een sociaal isolement te bereiken en te benaderen is het  ‘outreachend  casework’,  in  het  werkveld  ‘outreachend  werken’  genoemd.  De  kenmerken  en  werk‐ wijze van deze methodiek worden  beschreven in het volgende hoofdstuk.     1.7. Samenvatting    Mensen die te maken hebben met sociale uitsluiting hebben in de meeste gevallen te weinig sociale  participatie  en  sociale  steun.  Ook  hebben  zij  vaak  een  tekort  op  financieel  en  materieel  gebied  en  hebben zij onvoldoende toegang tot  belangrijke aspecten in de  samenleving, zoals onderwijs, huis‐ vesting, zorg, maatschappelijke instanties, wonen en veiligheid. Sociale uitsluiting komt voor in alle  lagen  van  de  bevolking,  maar  er  zijn  risicofactoren  waardoor  bepaalde  groepen  in  de  samenleving  eerder kans hebben om te worden uitgesloten.       Deze mensen verkeren in een uitzichtlozen situatie, maar ze zetten zelf niet de stap naar de  hulpverlening. Soms omdat ze een nare ervaring hebben met de hulpverlening, ze niet weten waar ze  met hun problemen heen moeten, doordat ze zich schamen voor hun situatie of omdat ze niet in de  gaten hebben dat ze problemen hebben en/of veroorzaken.  

 

 

12 

 

2.  Outreachend werken     

Inleiding    In dit hoofdstuk wordt beschreven hoe de methodiek ‘outreachend werken’ is ontstaan, wat  outrea‐ chend  werken  inhoudt  en  hoe  men  binnen  de  hulpverlening  met  deze  methode  kan  werken.  Ook  wordt beschreven welke vaardigheden, kenmerken en omstandigheden een maatschappelijk werker  nodig heeft om op een goede manier outreachend te werk te gaan.     2.1. Outreachend werk        Outreachend werk                                                                                                                               Afgeleid van het Angelsaksische assertive outreach, wat ‘actief naar buiten treden’ of    ‘verder reiken’ betekent. Het is een proactieve manier van contact leggen met mensen                                                                                                                                                                                                                      die wel hulp behoeven, maar die de hulp niet ontvangen en daar niet om vragen. 

  Bron: Doorn van L. (2008). Outreachend werken, handboek voor werkers in de eerste lijn.     

    Sinds 2006 is deze werkwijze opgenomen in het nieuwe beroepsprofiel van de Nederlandse Vereni‐ ging voor Maatschappelijk werk (NVMW). Deze vereniging wil het outreachend werken een integraal  onderdeel laten worden van de beroepsuitoefening van de maatschappelijk werker.        Deze nieuwe werkwijze houdt in dat de hulp wordt aangeboden in de thuisomgeving, op straat of op  andere plaatsen waar cliënten zich zouden kunnen bevinden. Er wordt hulp aangeboden zonder dat  de cliënt daar om gevraagd heeft en soms zelfs zonder dat de cliënt zelf vindt dat hij of zij zich in een  probleemsituatie bevindt.  Andere benamingen voor deze manier van werken zijn ook wel: bemoei‐ zorg, er op af, achter de voordeur.12     2.2. Doel    Het doel van outreachend werken is om buitengesloten en afgeschreven cliënten weer uit te nodigen  om mee te doen in de samenleving. Dit doen de hulpverleners niet door de cliënten de wet voor te  schrijven,  maar  door  ze  actief  op  te  zoeken  in  hun  omgeving  en  ze  te  motiveren  om  iets  aan  hun  (vaak problematische) situatie te doen. Er wordt contact gezocht met de cliënt, de problemen wor‐ den  geanalyseerd  en  er  wordt  samen  met  de  cliënt  een  strategie  bepaald.  De  hulpverlener  moet  hierbij  zoveel  mogelijk  aansluiten  bij  de  wensen  en  behoeften  van  de  cliënt.  Als  maatschappelijk  werker  is  het  dan  ook  erg  belangrijk  om  voldoende  kennis  te  hebben  van  gedragsverandering  bij  cliënten.  De  cliënt  moet  keuzes  maken  voor  de  toekomst,  hij  of  zij  zal  in  de  hulpverlening  een  be‐ paalde richting op willen gaan. Als maatschappelijk werker is het nodig de cliënt daarin te ondersteu‐ nen en te helpen om deze (gedrags)verandering te blijven vasthouden.13 

                                                            12

 Doorn van, L., Etten van, Y., Gademan, M.(2008). Outreachend werken: handboek voor werkers in de eerste  lijn, Bussum: Coutinho.  13  Doorn van, L., Etten van, Y., Gademan, M.(2008). Outreachend werken: handboek voor werkers in de eerste  lijn, Bussum: Coutinho.   

13 

 

2.3. Outreachend werk in het verleden    In  het  begin  van  de  twintigste  eeuw  ontstond  het  huisbezoek  doordat  vertegenwoordigers  van  de  armenzorg, woningopzichters en woonmaatschappelijk werkers eropuit gingen om hulp te verlenen  aan armen en sociaal uitgeslotenen. Dit bezoek ging gepaard met strenge controles en opvoedende  adviezen. Mensen werden min of meer gedwongen om zich aan te passen aan de sociale maatstaven  van  die  tijd,  anders  kregen  ze  geen  hulp  of  geld  meer.  Zonder  terughoudendheid  bemoeiden  de  hulpverleners zich met hun cliënten en men was er ten volle van overtuigd dat ze mensen op deze  manier uit de ellende konden halen. Ondanks dat dit ‘bemoeien’ een nogal negatieve bijklank had,  hunkerden  mensen  vaak  naar  een  beter  bestaan  en  probeerden  ze  hun  best  te  doen  om  naar  de  adviezen van de hulpverlener te leven.                  Naarmate  de  welvaart  in  Nederland  door  de  jaren  heen  steeg  en  de  mensen  steeds  meer  waarde hechtten aan privacy en autonomie, werd er vanaf de jaren zestig steeds minder aan outrea‐ chend  werk  gedaan.  Er  ontstond  in  de  samenleving  en  bij  de  hulpverlening  weerstand  tegen  het  ‘aanspreken’ van burgers en het werd gezien als ongevraagde bemoeienis. Waar eerst aanpassen het  belangrijkst  was,  werd  nu  emancipatie  het  streven.14 Deze  instelling  is  tot  aan  het  begin  van  deze  eeuw bij het Algemeen Maatschappelijk Werk zo gebleven. Waar andere organisaties, zoals de GGD,  wijkteams van de politie, drugshulpverlening en sociaal psychiatrische crisisteams wel weer deur aan  deur gingen om outreachend werk te verlenen, bleef de maatschappelijk werker voornamelijk achter  zijn bureau en werden over het algemeen alleen de cliënten geholpen die zichzelf aanmeldden met  een hulpvraag.  De onderstaande tabel geeft een kort overzicht van de ‘hulverlenersmentaliteit’ die  over het algemeen gold voor hulpverleningsinstellingen van 1960 tot 2005.15    Periode    Tot  1960/1965 

  Tot  1980/1985    Tot 2005 

Mentaliteit  van  Uitleg  professionals        Tegen de achtergrond van de wederopbouw en de onmaatschappelijkheidsbestrijding  Erbovenop  wordt de hulp‐ en dienstverlening door professionals aan minder bedeelden geken‐   merkt door verregaande paternalistische bemoeizucht.        Dit is de periode van democratisering, waarin gelijkwaardigheid en antipaternalisme de  Ernaast  dominante kenmerken zijn. De professional neemt een positie in naast de cliënt. 

    Ervandaan   

  Dit is de periode van verzakelijking, waarin bureaucratische bedrijfsmatige logica domi‐ nant is. De leefwereld en het privédomein van burgers wordt een no‐go‐area waar  professionals steeds meer vandaan blijven. Van cliënten wordt verwacht dat ze naar de  professional toe gaan.           Na 2005  In deze periode ontstaat er kritiek op de schaalvergroting en de marktwerking en komt  Er op af  er meer aandacht voor de professionals die in de frontline staan. Na een langdurige    afwezigheid in de leefwereld van mensen, gaat nu een toenemend aantal professionals  er op af. Het betreden van het privédomein van burgers is steeds minder een taboe aan  het worden.    Tabel overgenomen uit het boek Outreachend werken,  L. van Doorn   

                                                        14

 Lans van der, J., Medema N., Räkers M. (2003). Bemoeien werkt, Amsterdam: De Balie.   Doorn van, L., Etten van, Y., Gademan, M.(2008). Outreachend werken: handboek voor werkers in de eerste  lijn, Bussum: Coutinho.      15

14 

 

2.4. Outreachend werk binnen het Algemeen Maatschappelijk Werk    Sinds  een  paar  jaar  staat  outreachend  werken  meer  in  de  belangstelling  bij  het  Algemeen  Maat‐ schappelijk Werk. Dit in tegenstelling tot de laatste decennia, waarin de autonomie van de cliënt erg  hoog in het vaandel stond.  Er werd van de cliënt verwacht dat hij of zij zelf naar de hulpverlening  kon stappen als de cliënt vond dat dit nodig was. Maar omdat de laatste paar jaren bleek dat hier‐ door een steeds grotere groep mensen uitgesloten werd door de hulpverlening én de samenleving,  werden hulp‐ en dienstverleningsinstellingen er meer van bewust dat een grote groep cliënten zelf  niet aanklopt bij de hulpverlening. De hulpverlening zou deze groep mensen zelf moeten benaderen,  zij het op een manier waarbij de cliënt zich waardig blijft voelen. Anders dan in het verleden is het  tegenwoordig niet meer zo dat de hulpverlening ‘bovenop’ de cliënt gaat zitten, maar dat ze op een  gepaste wijze ‘er op af’ gaan.   De maatschappelijk werker zoekt contact met cliënten in hun eigen  leefomgeving. Dit is nodig als de cliënten niet op een andere manier te bereiken zijn.     2.4.1. Het opsporen van de doelgroep    Om een bepaalde doelgroep op te sporen is het voor maatschappelijk werkers belangrijk dat ze  ter‐ rein afbakenen. Hierbij kan het helpen als er van te voren een probleemanalyse, een doelgroepanaly‐ se of een wijkanalyse wordt gemaakt. Men kan hierdoor vindplaatsen van de doelgroep ontdekken.  Ook is het verstandig om van te voren te onderzoeken of er al instanties werken met de doelgroep  en of er geen dubbel aanbod is.16     Om cliënten uit een doelgroep op te sporen, kunnen er adressen nodig zijn. Sommige buur‐ ten of (achterstands)wijken hebben een bepaalde reputatie, waardoor het voor veel hulpverlenings‐ instellingen gemakkelijk is om te achterhalen waar mensen in probleemsituaties wonen of verblijven.  Via meldingen bij het meldpunt huiselijk geweld of een meldpunt overlast worden adressen geregi‐ streerd,  zodat  de  maatschappelijk  werker  eens  langs  kan  gaan  om  te  traceren  of  er  misschien  ook  sprake is van meerdere problemen. Ook kunnen adressen gevonden worden via bestanden van wo‐ ningbouwcorporaties, politie en schuldeisers zoals bijvoorbeeld energiebedrijven. Soms komen cliën‐ ten toevallig in beeld bij de maatschappelijk werker of wordt er vanuit andere professies: door vrij‐ willigers of door de sociale omgeving, gesignaleerd dat er problemen zijn bij een persoon of gezin.       De doelgroep voor de outreachend werker is in principe in elke laag van de bevolking te vinden. Er   zijn voor de hand liggende vindplaatsen waar men op zoek kan gaan naar potentiële cliënten. Zo zijn  mensen in grote financiële problemen soms op te sporen via de voedselbank of bij ruilwinkels. Ver‐ slaafden zou men kunnen vinden bij casino’s en probleemjongeren bij zogenoemde ‘hangplekken’ of  coffeeshops. Allochtone moeders met hun kinderen zou men kunnen vinden bij een buurtcentrum of  bij een speeltuin in de buurt. Toch zijn niet alle cliënten op voor de hand liggende plekken te vinden.  Een deel van de doelgroep is minder goed op te sporen omdat ze bijvoorbeeld afkomstig zijn uit de  (hogere) middenklasse en niet in achterstandswijken wonen. Over hun vaak verborgen problematiek  is nog weinig bekend, juist omdat deze mensen zo moeilijk op te sporen zijn en omdat ze de buiten‐ wereld zo  min  mogelijk willen  laten weten dat er problemen spelen. Als  maatschappelijk werker is  het een vereiste om steeds alert te  zijn op nieuwe ‘vindplaatsen’ en  nieuwe  doelgroepen voor het  outreachend werk.17         

                                                        16

 Doorn van, L., Etten van, Y., Gademan, M.(2008). Outreachend werken: handboek voor werkers in de eerste  lijn, Bussum: Coutinho.  17  Doorn van, L., Etten van, Y., Gademan, M.(2008). Outreachend werken: handboek voor werkers in de eerste  lijn, Bussum: Coutinho.   

15 

 

2.4.2. Werkwijze    Het outreachend werken vereist een specifieke werkwijze. Normaalgesproken melden cliënten zich  zelf aan bij het Algemeen Maatschappelijk Werk. Ze lopen binnen bij het inloopspreekuur of ze bellen  voor een afspraak. Voor cliënten die via het outreachend werk geholpen kunnen worden is de drem‐ pel om dit te doen te hoog. Het kan zijn dat ze niet weten waar ze om hulp kunnen vragen. Het kan  ook  zijn  dat  ze  weerstand  hebben  tegen  hulpverlening  en  niet  gauw  zelf  de  eerste  stap  naar  het  maatschappelijk werk zetten. Daarnaast zijn er mensen in de samenleving die zelf niet vinden dat ze  in  een  probleemsituatie  verkeren  of  overlast  bezorgen  voor  hun  omgeving.  De  werker  zal  zich  dan  ook  moeten  voorbereiden  op  de  eerste  contactlegging,  omdat  deze  niet  op  de  gebruikelijke  wijze  verloopt.    2.4.3. Het eerste contact    Voordat de werker daadwerkelijk ‘er op af’ gaat, zal hij eerst het een en ander over de cliënt uitzoe‐ ken. Dit gebeurd niet alleen door de vindplaats van de potentiële cliënt op te sporen, maar ook door  afspraken te maken over welke werker naar een cliënt gaat. Want het is belangrijk dat het klikt tus‐ sen  de  werker  en  de  cliënt.  De  ene  werker  heeft  meer  met  multi‐probleemgezinnen  en  de  ander  heeft meer affiniteit met individuen met schulden. Mocht het tijdens de hulpverlening toch niet klik‐ ken tussen werker en cliënt, kan een collega de ‘case’ overnemen.           Het eerste contact dat gelegd wordt met de cliënt bepaald vaak het vervolg van de hulpver‐ lening. Het eerste gesprek is het  meest belangrijk. Deze  maakt het verschil tussen de voordeur die  weer dichtgaat of een uitnodiging tot binnenkomen. De werker zal niet moraliserend of veroordelend  over mogen komen. Wel zal uit zijn of haar woorden betrokkenheid moeten doorklinken. Meer as‐ pecten waar een maatschappelijk werker bij het eerste gesprek op moet letten zijn:    ‐ ‐

‐ ‐ ‐ ‐ ‐

Spreken in ‘normale’ taal en voor de cliënt begrijpbare woorden.  Zo min mogelijk gebruik maken van  hulpverlenersjargon. Dit kan de cliënt intimideren.   Bewust bezig zijn met de introductie en legitimering tegenover de cliënt. Soms is het als werker ver‐ standiger om niet meteen de naam van de instelling of de eigen functie binnen de instelling te noe‐ men. Veel outreachend werkers beginnen het gesprek met alleen hun (voor)naam.   De werker zal zich moeten kunnen identificeren met behulp van een identificatiebewijs of een visite‐ kaartje.   De cliënt wordt uit respect met ‘u’ aangesproken.   De werker zal snel ‘to the point’ moeten komen over de situatie van de cliënt, maar het gesprek mag  niet meteen te zwaar beladen zijn. Er moet ook tijd zijn om over ‘koetjes en kalfjes’ te praten.   De werker zal niet te lang aan het woord mogen zijn. De cliënt zal worden uitgenodigd om zelf ook te  gaan praten en het is niet erg als daarbij af en toe stiltes vallen.   Het is raadzaam om als werker voor alles wat er gedaan wordt toestemming te vragen aan de cliënt.  Bijvoorbeeld toestemming vragen om nog een keer langs te komen.18  

  2.4.4. Regelmatig gehanteerde werkwijze en houding van de werker    Outreachende  hulpverlening  kan  op  verschillende  manieren  ingevuld  worden.  Elke  cliënt  en  elke  situatie vraagt ook om een andere benadering en aanpak. Toch zijn er een aantal specifieke aspecten  die over het algemeen telkens weer naar voren komen in de outreachende werkwijze en de houding  van de maatschappelijk werker:       

                                                        18

 Doorn van, L., Etten van, Y., Gademan, M.(2008). Outreachend werken: handboek voor werkers in de eerste  lijn, Bussum: Coutinho. 

16 

 

‐ ‐ ‐ ‐ ‐ ‐ ‐ ‐ ‐

Contact opbouwen met de cliënt, de situatie analyseren en een werkwijze bepalen.  Aansluiten bij de wensen en behoeften van de cliënt.   Samen dingen doen om een hulpverleningsrelatie op te bouwen.  Aandacht hebben voor het levensverhaal en de emoties van de cliënt.  Oog hebben voor de sterke kanten van de cliënt en deze benadrukken.  In gesprek gaan over wensen en mogelijkheden.  Betrouwbaar zijn en duidelijk over de werkwijze, de instelling en de mogelijkheden.  Het tempo van de cliënt volgen, niet die van de hulpverlener.  Een bemiddelende functie hebben tussen de cliënt en zijn omgeving.19    

  2.5. Voorwaarden   

  Er  zijn  een  aantal  voorwaarden  waaraan  een  maatschappelijk  werker  en  waaraan  een  instelling  en  netwerkpartners moeten voldoen om op een goede manier outreachend te kunnen blijven werken.     2.5.1. Voorwaarden voor de maatschappelijk werker                                                                                                    Allereerst  is  het  nodig  dat  de  maatschappelijk  werker  voldoende  ruimte  krijgt  om  outreachend  te  werken. Dit betekent dat er extra tijd nodig is om contact te leggen met de cliënt en om een vooron‐ derzoek te doen. Ook is het belangrijk dat de maatschappelijk werker ten allen tijde door middel van  rapportage kan laten zien waar hij of zij mee bezig is. Zo blijft  de hulpverlening transparant, zowel  voor de instelling, als voor de cliënt en voor de eventuele netwerkpartners. Om outreachend te kun‐ nen werken is het ook nodig om outreachend te kunnen denken. De maatschappelijk werker zal met  de cliënt moeten meedenken en dit valt niet altijd mee. Als een cliënt de boodschap krijgt dat hij het  zelf moet doen, dan krijgt hij het gevoel in de kou te worden gezet. Vaak heeft de cliënt het al lang  zelf  geprobeerd,  maar  deze  poging  mislukte.  Voor  een  goed  contact  met  de  cliënt  is  het  in  eerste  instantie niet de bedoeling om de cliënt een spiegel voor te houden en te reflecteren over zijn eigen  gedrag  en  handelen.  De  hulpverlening  is  vaak  van  praktische  aard  en  de  werker  zal  open  moeten  blijven staan voor de normen, waarden en de leefwereld van de cliënt. Dit kan soms lastig zijn, want  de normen en waarden van de cliënt kunnen heel anders zijn dan die van de werker.    Naast de zorg voor de cliënt is het voor de maatschappelijk werker ook belangrijk om voor  zichzelf te zorgen. Er mogen niet te veel cliënten in de case‐load staan, er moeten voldoende cliënten  in staan waar de werker energie van kan krijgen en het is belangrijk om voldoende ontspanning te  nemen. Voor de eigen veiligheid kan een  de werker soms beter  met een  collega op pad gaan, dan  alleen. Ook moet hij van zichzelf weten waar zijn grenzen liggen en als iets te veel wordt, zal hij dit  moeten communiceren tegenover collega’s of leidinggevenden. Er moet voldoende ruimte zijn voor  intervisie en een werker moet kunnen vragen om supervisie. Als laatste is (bij)scholing heel belang‐ rijk, want het is essentieel dat de maatschappelijk werker voldoende op de hoogte is van het outrea‐ chend werken.20       2.5.2. Voorwaarden voor de instelling en netwerkpartners    De  instelling  hoort  beleid  te  organiseren  dat  is  gericht  op  outreachend  werk.  Van  de  instelling  kan  worden gevraagd duidelijkheid te geven over wat de taken zijn die bij het outreachend werk horen.  Als een maatschappelijk werker op pad gaat dan hoort het duidelijk te zijn hoe ver hij mag gaan en  wat hij doet in bepaalde situaties. Vragen als: Hoe vaak ga je minimaal bij een cliënt langs om contact  te  leggen?  Na  hoeveel  keren  contact  zoeken  geef  je  op?  Wat  wordt  er  gedaan  met  een  melding  waarbij het niet lukt om de cliënt te bereiken? De instelling houdt controle over de case‐load en de 

                                                        19

 Doorn van, L., Etten van, Y., Gademan, M.(2008). Outreachend werken: handboek voor werkers in de eerste  lijn, Bussum: Coutinho.  20  Holstvoogd, R. (2006). Maatschappelijk werk in kerntaken: een nieuw profiel van de beroepspraktijk, Houten:  Bohn Stafleu Van Loghum. 

17 

 

urenregistratie van de werker. Ook is het nodig dat een instelling vertrouwen heeft in het werk van  de maatschappelijk werker. Daarnaast zijn er nog praktische dingen waar de instelling rekening mee  moet houden, zoals de aanwezigheid van een dienstauto‐ of fiets, mobiele telefoons, een veiligheids‐  en agressieprotocol. Voor de netwerkpartners is het in het belang van de samenwerking dat iedereen  bereid  is  om  verantwoordelijkheid  te  dragen  voor  de  outreachende  hulpverlening  aan  de  cliënt.  Soms  zal  men  bereid  moeten  zijn  om  eigen  belangen  aan  de  kant  te  zetten  voor  het  gezamenlijke  belang. Het is belangrijk dat men elkaar kan aanspreken op het nakomen van afspraken en dat helder  is wat ieders taak is. Regelmatig afspreken met alle netwerkpartners is een vereiste om de hulpverle‐ ning overzichtelijk te laten blijven en om efficiënt te blijven samenwerken.21    2.6.  Er niet op af    Naast de voorwaarden die er zijn om outreachend te kunnen en te willen werken, zijn er ook rede‐ nen om juist niet naar de cliënt te gaan als maatschappelijk werker. Als het al bekend is dat een per‐ soon  agressief,  gewelddadig  is  of  als  de  persoon  gewapend  kan  zijn,  is  het  verstandig  om  niet  te  gaan. Is dit toch nodig, dan kan de werker met nog een persoon of eventueel onder begeleiding van  de politie op pad gaan. Ook is het nodig dat de maatschappelijk werker voor zichzelf, voor de instel‐ ling  en  voor  de  cliënt  moet  kunnen  uitleggen  waarom  hij  outreachend  werkt.  Er  moet  een  goede  reden zijn dat de maatschappelijk werker zelf de eerste stap zet in de hulpverlening. Anders zou de  cliënt zich ook op een andere manier kunnen (laten) aanmelden bij de hulpverlening. Tot slot moet  het  ook  duidelijk  zijn  dat  er  al  op  andere  manieren  hulp  geboden  is,  maar  dat  deze  handreikingen  geen effect hadden op de cliënt en de situatie. Als er nog geen actie is ondernomen om de cliënt op  een andere manier te bereiken dan met outreachend werk, dan zal dat eerst moeten gebeuren.       2.7. Samenvatting    Het doel van outreachend werken is om mensen weer bij de samenleving te betrekken. De hulpver‐ lener gaat zelf op de potentiële cliënten af omdat gevonden wordt dat er hulp nodig is en de cliënt  zelf geen hulp zoekt. In de afgelopen decennia werd het outreachend werken niet veel gebruikt bin‐ nen het Algemeen Maatschappelijk Werk. De autonomie van de cliënt stond voorop en de cliënt kon  zelf  beslissen  of  hij  contact  met  de  hulpverlening  wilde.  De  laatste  jaren  komen  hulpverleners  en  instanties hierop terug, want er is een grote groep mensen die zelf de weg niet vinden naar de hulp‐ verlening.  Het  maatschappelijk  werk  kan  cliënten  vinden  door  middel  van  netwerkpartners,  adres‐ senbestanden  van  instanties  en  door  actief  op  zoek  te  gaan  naar  plekken  waar  mogelijke  cliënten  zich kunnen bevinden.                      Outreachend  werk  vereist  een  specifieke  werkwijze  en  kan  alleen  beoefend  worden  als  er  aan bepaalde voorwaarden wordt voldaan, zowel door de hulpverleners als door de instelling waar‐ voor zij werken.      

                                                        21

 Doorn van, L., Etten van, Y., Gademan, M.(2008). Outreachend werken: handboek voor werkers in de eerste  lijn, Bussum: Coutinho.   

18 

 

3. Wat kan het outreachend werken binnen het AMW bijdragen om sociale  uitsluiting tegen te gaan?    Inleiding    In  het  voorgaande  hoofdstuk  zijn  al  verschillende  koppelingen  gemaakt  van  het  outreachend  werk  naar het Algemeen Maatschappelijk Werk (AMW). In dit hoofdstuk wordt hier dieper op ingegaan. Er  wordt beschreven wat het outreachend werk door het AMW kan betekenen voor cliënten die sociaal  uitgesloten  zijn,  voor  welke  probleemgebieden  er  hulp  geboden  kan  worden  en  of  deze  werkwijze  ook werkelijk helpt om sociale uitsluiting enigszins tegen te gaan. Aan het einde van het hoofdstuk  wordt beschreven hoe de hulpverlening afgerond kan worden en wanneer de hulpverlener het con‐ tact met de cliënt kan afsluiten.      3.1. Outreachend werken bij sociale uitsluiting    In  het  vorige  hoofdstuk  werd  duidelijk  dat  outreachend  werk  een  methode  is  om  mensen  weer  te  betrekken  bij  de  samenleving.  In  de  onderstaande  stappen  wordt  kort  beschreven  hoe  een  maat‐ schappelijk werker het outreachend werk in de praktijk kan brengen bij mensen in een sociaal isole‐ ment.     1.

2.

3.

4.

5.

6.

Contact leggen met de cliënt  Contact  leggen  is  vaak  moeilijk  en  de  hulpverlener  zal  gebruik  moeten  maken  van  netwerkpartners,  zoals  huisartsen,  woningbouwverenigingen,  cafetariahouders,  leerkrachten  en  wijkagenten.  Ook  kan  de  maatschappelijk  werker  met  een  interventieteam  in  bepaalde  buurten  langs  de  deuren  gaan  om  problemen en hulpvragen te signaleren. Er wordt gezocht naar aansluiting bij de situatie of het verhaal  van de cliënt. De hulpverlener moet begrijpend praten, belangstelling tonen, klachten serieus nemen  en korte duidelijke informatie geven aan de cliënt. Dit ter voorkoming dat de cliënt (weer) afhaakt.  De bereikbaarheid van de hulpverlener regelen  De hulpverlener kan met de cliënt afspreken dat hij op vaste dagen op een bepaalde tijd telefonisch of  op een voor de cliënt goed bereikbare plek aanwezig is. Zo krijgt de cliënt het gevoel dat hij echt op de  hulpverlener aan kan en dit geeft de cliënt duidelijkheid en vertrouwen in de hulpverlener. Voor soci‐ aal uitgesloten cliënten is het belangrijk dat ze iemand hebben op wie ze kunnen rekenen, omdat zij  dit in hun eigen kring missen.   De cliënt zo goed mogelijk bijstaan  De hulpverlener gaat in op simpele hulpvragen en zal praktische dingen moeten regelen voor de cliënt.  Dit kan bijvoorbeeld zijn dat de hulpverlener mee gaat naar een instantie, de huisarts of de woning‐ bouwvereniging. De hulpvragen van de cliënt moeten serieus genomen worden, ook al is het soms als  hulpverlener niet voor te stellen dat de cliënt hulp bij bepaalde dingen nodig heeft.    De cliënt informeren  De hulpverlener kiest een geschikt moment uit om de cliënt te informeren over zichzelf, de instelling  waar hij werkt, wat hij kan doen en wat niet en wat de bevoegdheden zijn van een maatschappelijk  werker. Het is belangrijk dat er vertrouwelijkheid in het contact groeit.   Samenwerken met netwerkpartners  Het  kan  zijn  dat  de  cliënt  netwerkpartners  tegen  elkaar  uit  gaat  spelen,  omdat  de  cliënt  nog  steeds  geen goed beeld heeft van de hulpverlening of omdat hij iets voor elkaar wil krijgen. Heldere afspra‐ ken  met  de  cliënt  over  samenwerking  met  andere  instellingen  en  dezelfde  afspraken  met  netwerk‐ partners maken, helpt om duidelijkheid te scheppen en te houden. Als maatschappelijk werker moet  er ook contact gehouden worden met de andere formele leden van het netwerk.   Actief en directief werken  Normaal gesproken heeft de maatschappelijk werker een bescheiden houding. Maar sociaal uitgeslo‐ ten  cliënten  die  op  outreachende  wijze  geholpen  worden  moeten  in  de  meeste  gevallen  ‘achter  de  vodden gezeten worden’. Dit vereist dan ook een vasthoudende professionele houding en werkwijze.  De maatschappelijk werker moet tegenslagen en teleurstellingen kunnen verdragen, want de cliënt zal  zich niet altijd aan de afspraken kunnen of willen houden. 

19 

 

7.

8.

Vervangende sociale netwerken creëren  Het  kan  zijn  dat  sociaal geïsoleerde  cliënten  geholpen  zijn  met  een  aanloopadres,  een  ontmoetings‐ punt of een ontmoetingsruimte. Daardoor kan er een sociaal netwerk ontstaan van mensen in een ge‐ lijksoortige situatie, omdat zij elkaar daar tegenkomen. Dit kan een praktische en concrete oplossing  zijn voor vereenzaming en dit soort oplossingen bedenken is een van de taken van de hulpverlener.   Grenzen in acht nemen  De maatschappelijk werker moet telkens toetsen of er geen sprake is van grensoverschrijdend gedrag.  Hulpverlening  mag  niet  ontaarden  in  een  soort  vervolging  van  de  cliënt.  Stimulering  mag  niet  over‐ gaan in dwang en uitnodigen mag niet omslaan in opdringen. Soms kan de hulpverlening balanceren  op de grens van wat toegestaan is volgens de principes van verantwoorde beroepsuitoefening. Het is  daarom belangrijk dat de hulpverlener steun krijgt vanuit de eigen organisatie en dat de cliënten en de  probleemsituaties worden besproken met collega’s.22   

  3.2. Bijdrage outreachend werk    Op welke manier kan het outreachend werk een bijdrage leveren in het tegengaan van sociale uitslui‐ ting door het maatschappelijk werk? In de volgende alinea’s wordt de bijdrage die het outreachend  werken op verschillende gebieden heeft beschreven.     3.2.1. De cliënt komt weer in beeld    Als  er  bij  mensen  sprake  is  van  sociale  uitsluiting  is  outreachend  werk  vanuit  het  Algemeen  Maat‐ schappelijk Werk een goede methode om deze mensen in contact te krijgen met de hulpverlening.  Op een andere manier zouden deze mensen niet zo snel in beeld komen van hulpverleningsinstan‐ ties, mede door onwetendheid, te weinig capaciteiten of weerstand van de cliënt tegenover hulpver‐ lening. De hulpverlening is vrijblijvend en dit is prettig voor cliënten die gewend zijn om telkens maar  te ‘moeten’.  Bij overlastsituaties of opvoedingsproblemen kan de werker de cliënt er wel op wijzen  dat als de situatie of de leefstijl blijft zoals hij is, er een melding gedaan kan worden bij andere in‐ stanties als Jeugdzorg of de GGZ. Omdat de hulpverlening begint op een laagdrempelige manier en er  door  de  werker  allereerst  aangesloten  wordt  bij  de  wensen  van  de  cliënt,  zal  deze  eerder  vrijwillig  meewerken wordt de kans op weerstand minder. Het contact is gelegd en de cliënt en de probleem‐ situatie komen in beeld. De cliënt wordt weer betrokken bij het sociale systeem, al gaat dit in veel  gevallen met kleine stappen.     

                                                        22

 Holstvoogd, R. (2006). Maatschappelijk werk in kerntaken: een nieuw profiel van de beroepspraktijk, Houten:  Bohn Stafleu Van Loghum.   

20 

 

3.2.2. Er wordt hulp geboden    De cliënt komt door het outreachend werken in beeld van de hulpverlening en er wordt hulp aange‐ boden die aansluit bij de behoeften of wensen van de cliënt. Deze hulp kan heel praktisch zijn, zoals  het ordenen van de financiën, informatie geven, het meegaan naar het Centrum Werk en Inkomen of  het  meehelpen  om  formulieren  van  de  belasting  in  te  vullen.  Mensen  in  een  sociaal  isolement  zijn  vaak  niet  op  de  hoogte  van  bepaalde  regelingen  zoals  de  zorg‐  en  huurtoeslag  en  gemeentelijke  kwijtscheldingen. Ook hier ligt een taak voor de maatschappelijk werker, om hen hiervan op de hoog‐ te te brengen en hen te helpen om deze zaken aan te vragen. Het kan zijn dat de situatie van de cli‐ ent een specifiek hulpverleningstraject nodig heeft en dat de cliënt beter door een andere hulpverle‐ ningsinstelling  geholpen  kan  worden.  Op  zo’n  moment  is  het  de  taak  van  de  werker  om  te  zorgen  voor een ‘warme overdracht’ of een doorverwijzing.     Waar mensen in een sociaal isolement voornamelijk behoefte aan hebben is een beter sociaal net‐ werk. De werker heeft nooit alleen te maken met de cliënt, maar zal zijn best doen om de cliënt te  helpen het sociale netwerk te verbeteren. Dit kan  de werker doen door het gebruiken van de  net‐ werkbenadering. Deze methode gaat er vanuit dat de mens een sociaal wezen is en dat het gedrag  van  mensen  voornamelijk  te  begrijpen  is  vanuit  de  relatie  tot  hun  context.  Sociale  relaties  zijn  erg  belangrijk voor het welzijn van mensen. Bij het ene contact kan men aandacht en een luisterend oor  krijgen,  bij  de  ander  krijgt  men  meer  praktische  ondersteuning.  Bij  de  netwerkbenadering  gaat  de  werker proberen om meer gebruik te maken van de kennis en ervaring van familieleden, buren en  andere mensen binnen het netwerk van de cliënt. Bij mensen in een sociaal isolement zijn deze net‐ werkcontacten  vaak  verstoord  of  verdwenen.  De  werker  zal  samen  met  de  cliënt  in  kaart  moeten  brengen hoe zijn of haar netwerk er uit ziet, hoe het contact verbeterd kan worden en wat deze net‐ werkcontacten voor hem of haar kunnen betekenen voor de situatie van de cliënt. Het sociale net‐ werk kan in kaart gebracht worden door een netwerkcirkel.23  

Afbeelding overgenomen uit het boek ‘Outreachend werken’, L. van Doorn  

 

  Het uitgangspunt van de netwerkcirkel is dat de sociale contacten van de cliënt van binnen naar bui‐ ten toe worden uitgewerkt. De binnenste cirkel is de cliënt zelf, de cirkel daaromheen zijn de intimi.  Daaronder komen de vrienden en daarna de bekenden in de buitenste cirkel. De werker werkt met  de cliënt van binnen naar buiten om zo helder te krijgen welke sociale contacten er zijn. Dit kan con‐

                                                        23

 Doorn van, L., Etten van, Y., Gademan, M.(2008). Outreachend werken: handboek voor werkers in de eerste  lijn, Bussum: Coutinho.   

21 

 

fronterend zijn voor de cliënt, want hij ziet zo zwart op wit hoe zijn netwerk eruit ziet. Bij mensen die  te maken hebben met sociale uitsluiting kan het zijn dat er haast niemand in te vullen valt. De con‐ frontatie daarmee kan pijnlijk zijn.  Als werker is het daarom verstandig om van te voren te bedenken  welke impact het maken van een netwerkcirkel kan hebben op de cliënt. Omdat het sociale netwerk  vaak  erg  beperkt  is,  is  het  de  taak  van  de  maatschappelijk  werker  om    oplossingen  te  zoeken.24 Er  zullen nieuwe netwerken om de cliënt heen gevormd moeten worden, en dit kan bijvoorbeeld door  de cliënt aan te melden bij een maatjesproject of een bij een gespreksgroep met lotgenoten, de cli‐ ent te stimuleren om (vrijwilligers)werk te gaan zoeken, samen contact te zoeken met buren of ken‐ nissen of de cliënt als eerste stap een cursus sociale vaardigheden of een assertiviteitstraining aan te  bieden.      Tot slot is het één van de taken van het maatschappelijk werk om psychosociale hulp te bie‐ den. Deze psychosociale hulp kan bestaan uit een soort leerproces, waarbij de cliënt stap voor stap  zijn problemen beter leert hanteren en meer inzicht krijgt in zichzelf. De hulpverlener kan dit doen  door bijvoorbeeld:     ‐ ‐ ‐

‐

De cliënt helpen zijn verhaal te doen, de ervaringen te delen en zijn emoties te uiten. De hulpverlener  kan de cliënt bemoedigen en motiveren om door te gaan.  Als hulpverlener begrip tonen en meeleven met de cliënt, hierbij hoeft er in eerste instantie nog geen  actie ondernomen te worden.   Als hulpverlener een luisterend oor bieden, ingaan op het verhaal van de cliënt en helpen om de pro‐ blemen op een ruimere manier te bekijken. Zo worden ook meer oplossingsmogelijk‐heden zichtbaar  voor de cliënt.   Als hulpverlener coachen en suggesties geven die aansluiten bij de mogelijkheden van de cliënt.25 

  3.2.3. De mening over hulpverlening/hulpverleners wordt bijgesteld    Als de maatschappelijk werker het outreachend werken op een juiste manier heeft uitgevoerd en het  hulpverleningscontact  goed  is  verlopen,  kan  de  mening  van  de  cliënt  over  hulpverlening  bijgesteld  worden. Vooral bij cliënten die in het verleden negatieve ervaringen hebben opgedaan met hulpver‐ leningsinstanties  is  het  belangrijk  dat  ze  zich  goed  geholpen  voelen  en  dat  ze  merken  dat  niet  alle  instanties op dezelfde manier te werk gaan. Ze merken dat hulpverleners de cliënt in zijn waarde laat  en respect heeft voor de eigen keuzes van de cliënt. Mensen die in het verleden nog niet of nauwe‐ lijks  in  contact  zijn  geweest  met  hulpverlening,  zijn  nu  bekend  met  het  maatschappelijk  werk  (en  eventueel netwerkpartners) en zullen in de toekomst beter weten waar ze met hun problemen naar  toe kunnen gaan. Als maatschappelijk werker is het belangrijk om de hulpverlening laagdrempelig te  houden, zodat de cliënt bij nieuwe problemen weet dat hij zo weer naar binnen kan stappen en dit  ook daadwerkelijk durft te doen.     3.2.4. Preventie    Outreachend  werk  draagt  bij  aan  preventie  van  problemen.  Zo  kan  het  zijn  dat  een  gezin  door  de  tussenkomst van een maatschappelijk werker niet uit hun huis wordt gezet, omdat de problemen op  tijd  gesignaleerd  worden  en  er  een  alternatieve  oplossing  kan  worden  gezocht.  Of  de  verborgen  drankverslaving  van  moeder  komt  aan  het  licht  als  de  maatschappelijk  werker  achter  de  voordeur  komt , zodat Bureau Jeugdzorg ingeschakeld kan worden om de situatie van de kinderen in de gaten  te houden. Op deze manier worden nieuwe problemen (in dit geval dakloosheid, financiële proble‐

                                                        24

 Doorn van, L., Etten van, Y., Gademan, M.(2008). Outreachend werken: handboek voor werkers in de eerste  lijn, Bussum: Coutinho.  25  Holstvoogd, R. (2006). Maatschappelijk werk in kerntaken: een nieuw profiel van de beroepspraktijk, Houten:  Bohn Stafleu Van Loghum.     

22 

 

men, opvoedingsproblemen of ontwikkelingsachterstanden) voorkomen of in elk geval verminderd.  Zo kan de maatschappelijk werker door ‘er op af’ te gaan diverse materiële, financiële en psychosoci‐ ale problemen helpen voorkomen.      Outreachend  werk  kan  bij  sociale  uitsluiting  ook  door  preventie  bepaalde  vicieuze  cirkels  doorbre‐ ken. Veel kinderen van sociaal uitgesloten ouders hebben een grote kans om zelf op latere leeftijd  ook buiten de samenleving te komen te staan. Als zij door hun ouders niet gestimuleerd worden om  naar school te gaan, om zich te ontwikkelen, om te doen aan hobby’s of sport, is de kans groot dat zij  blijven hangen in de ‘wereld van de uitgeslotenen’. Op deze manier houdt het probleem zich genera‐ ties lang in stand. Door de ouders opvoedingsondersteuning aan te bieden, hen te wijzen op het be‐ lang van onderwijs en ontwikkeling bij kinderen, hen bijvoorbeeld te helpen bij het vragen van een  gemeentelijke bijdrage voor vrijetijdsbesteding, kan de sociale uitsluiting van deze kinderen vermin‐ derd of zelfs op later leeftijd voorkomen worden.    3.3. Het contact beëindigen       Door  outreachend  te  werk  te  gaan  kan  een  maatschappelijk  werker  problemen  signaleren,  proble‐ men samen met de cliënt verhelpen of de cliënt doorverwijzen naar andere instanties. Het is onrea‐ listisch om te denken dat de maatschappelijk werker de hulpverlening pas kan afsluiten als alle pro‐ blemen verholpen zijn. En ook al zijn sommige aspecten in de probleemsituatie verholpen, het risico  dat cliënten terugvallen in een isolement is vrij groot. De maatschappelijk werker kan er samen met  de cliënt aan werken om de problemen beheersbaar te maken, zodat de cliënt de situatie zelf weer  kan handelen. En mocht dit op een gegeven moment niet meer lukken, dan weet de cliënt waar hij  terecht  kan  met  zijn  problemen.  Het  beëindigen  van  het  contact  zal  altijd  in  overleg  met  de  cliënt  gaan. Over het algemeen zal de hulpverlening worden afgesloten als er aan één of meerdere voor‐ waarden is voldaan:    ‐ ‐ ‐ ‐

Er is tijdens de hulpverlening een stabiele omgeving gecreëerd.  De cliënt veroorzaakt geen overlast meer voor zijn omgeving.  Er is een terugvalpreventieplan opgesteld, mocht het weer mis gaan.   De cliënt is het er mee eens dat de hulpverlening wordt overgedragen en is bereid om zich aan de daar  geldende regels te houden.26    

  3.3.1. Tussentijdse beëindiging    De hulpverlening kan ook tussentijds beëindigd worden. Dit  kan  bijvoorbeeld gebeuren als er geen  verandering in de situatie plaatsvindt, als de cliënt de hulpverlening absoluut niet nodig vindt en ook  geen  behoefte  heeft  om  iets  aan  de  situatie  te  doen.  De  hulpverlening  is  op  vrijwillige  basis  en  de  maatschappelijk werker zal de keuzes van de cliënt moeten accepteren. Is er sprake van een onveili‐ ge situatie voor de cliënt zelf, voor het gezin van de cliënt of voor de omgeving van de cliënt, of blijft  een cliënt overlast veroorzaken, dan kunnen er uiteindelijk ook drang‐ en dwangmaatregelen getrof‐ fen worden. Dan zal de maatschappelijk werker de hulpverlening over moeten dragen naar andere  instanties, zoals de GGZ of Bureau Jeugdzorg.     3.3.2. Afscheid nemen    Het afscheid tussen de hulpverlener en cliënt kan bij outreachend werk moeilijk zijn. Er is door de tijd  heen een vertrouwensband opgebouwd, de maatschappelijk werker kwam bij de cliënt over de vloer  en de cliënt heeft het gevoel gehad dat hij altijd op de maatschappelijk werker kon rekenen. Dat er  een  einde  komt  aan  dit  vertrouwelijke  contact  kan  zwaar  vallen  voor  een  cliënt.  Helemaal  als  de 

                                                        26

 Geestelijke Gezondheidszorg Nederland (2004), Handreiking Bemoeizorg.  

23 

 

hulpverlener haast de enige was die over de vloer kwam. Zowel voor de cliënt als voor de werker is  het  afscheid  ingrijpend  en  het  is  verstandig  om  hier  ruim  de  tijd  voor  te  nemen  en  de  cliënt  goed  voor te bereiden op het vertrek van de hulpverlener.  De werker kan in sommige gevallen ook een  steun‐ en leuncontact behouden met de cliënt, zodat de cliënt iemand heeft waarop hij soms terug  kan vallen.27     3.4. Samenvatting    De  methode  ‘outreachend  werk’  is  een  geschikte  manier  om  in  contact  te  komen  met  potentiële  cliënten  die  te  maken  hebben  met  sociale  uitsluiting.  Op  een  andere  manier  komen  deze  mensen  niet in beeld, terwijl zij wel hulpverlening nodig hebben. De bijdrage van het outreachend werk is: de  cliënten opsporen, aansluiten bij de behoeften en wensen van de cliënt, de cliënt helpen de situatie  te veranderen, een nieuw netwerk creëren rond de cliënt, een positief beeld geven van de hulpver‐ lening, nieuwe problemen helpen voorkomen en eventueel de hulpverlening overdragen naar instan‐ ties die de cliënt beter tot dienst kunnen zijn.                Het afsluiten van het hulpverleningscontact vereist zorgvuldigheid en tijd. Er is een vertrou‐ wensband opgebouwd en hierdoor kan het afscheid erg ingrijpend zijn voor de cliënt.  

      

 

                                                        27

 Doorn van, L., Etten van, Y., Gademan, M.(2008). Outreachend werken: handboek voor werkers in de eerste  lijn, Bussum: Coutinho.   

24 

 

4. In hoeverre wordt er binnen het AMW effectief gebruik gemaakt van het  outreachend werk om sociale uitsluiting tegen te gaan?    Inleiding      ‘De burger ziet zijn sociaal welzijn vooral afhangen van de mate                              waarin hij in sociaal opzicht mag meedoen’. (Kuypers, 1994)      Door de ervaringen in mijn stage kreeg ik het idee dat er in het werkveld niet altijd effectief gebruik  gemaakt  werd  van  de  methode  outreachend  werk  om  sociaal  uitgesloten  cliënten  te  bereiken  en  uiteindelijk verder te helpen. Maar het is drie jaar geleden dat ik stage liep en het leek voor mij waar‐ schijnlijk dat het outreachend werken door de jaren heen beter ‘ingeburgerd’ zou zijn in het werk‐ veld. Daarom wilde ik ook vanuit de praktijk weten in hoeverre er gebruik wordt gemaakt van out‐ reachend werk om sociale uitsluiting tegen te gaan. Hiervoor heb ik contact gezocht met maatschap‐ pelijk werkers van de Stichting Welzijn en Dienstverlening Delfzijl en hen een aantal vragen voorge‐ legd over dit onderwerp. In dit hoofdstuk zal ik een aantal vragen die ik gesteld heb en de antwoor‐ den die zij mij gaven beschrijven. Daarna geef ik aan de hand van de kennis die ik verkregen heb door  mijn literatuurstudie een conclusie over de gegeven antwoorden.     4.1.  Vragen en antwoorden    Een aantal vragen die ik de maatschappelijk werkers voorgelegd heb zijn:    ‐ ‐ ‐ ‐ ‐ ‐ ‐

Is outreachend werken een taak van het maatschappelijk werk?   Wordt er binnen de instelling effectief gebruik gemaakt van outreachend werk om sociale uitsluiting  tegen te gaan?   Zijn er vanuit de instelling voldoende mogelijkheden om outreachend te werken?  Hoe worden sociaal uitgesloten cliënten ‘opgespoord’?   Wanneer wordt de hulpverlening afgesloten?  Hoe wordt het ervaren om ongevraagde hulp te bieden?  Wat is over het algemeen de waardering van sociaal uitgesloten cliënten op de outreachende benade‐ ring? 

  In de volgende alinea’s zijn de antwoorden van de maatschappelijk werkers kort samengevat.     4.1.1. Is outreachend werken een taak van het maatschappelijk werk en waarom?     Er  wordt  door  de  maatschappelijk  werkers  van  de  SWD  volmondig  ‘ja’  geantwoord  op  de  vraag  of  outreachend werken een taak van het maatschappelijk werk is. Er wordt volgens hen voldoende out‐ reachend gewerkt en het wordt door hen gezien als één van de kerntaken van de instelling. Outrea‐ chend werken ligt tenslotte ten grondslag van het ontstaan van het maatschappelijk werk, zo wordt  gezegd. Er zijn beleidsstukken opgesteld die aangeven in hoeverre er outreachend gewerkt kan wor‐ den en wat de instelling de werkers en de cliënt kan bieden. De instelling is er dan ook goed op inge‐ steld, ze vinden het hun missie om er op af te gaan als cliënten niet zelf het initiatief nemen. Dit doen  ze voornamelijk omdat er nog maar weinig instellingen zijn waar cliënten zonder directe en duidelijke  indicatie toegankelijk zijn. Eén werker geeft aan dat het ook politiek goed scoort, gemeenten willen  dat er iets gedaan wordt aan overlast en verpaupering. Het outreachend werken krijgt hiervoor steun  vanuit  de  lokale  overheid.  Eén  werker  geeft  aan  dat  er  ook  een  maatschappelijke  relevantie  is  om  sociaal  uitgeslotenen  te  helpen,  want  mensen  lijden    onder  de  situatie  en  de  problematiek  en  alle  hulpverlening kost de samenleving een hoop geld.   25 

 

4.1.2. Wordt er binnen de instelling effectief gebruik gemaakt van outreachend werk om so‐ ciale uitsluiting tegen te gaan? Hoe worden cliënten opgespoord?    De werkers geven aan dat ongeveer vijfentwintig procent van de sociaal uitgesloten cliënten via het  outreachend werk bij het maatschappelijk werk terecht komt. Als de werkers outreachend te werk  gaan,  is  er  in  de  meeste  gevallen  sprake  overlast,  schulden  of  uithuiszetting.    Als  mensen  in  beeld  komen,  worden  ze  op  een  gepaste  wijze  aangesproken  en  wordt  hen  verteld  wat  de  instelling  hen  kan bieden. De werkers proberen de hulpverlening laagdrempelig te houden en zoveel mogelijk be‐ kendheid te krijgen onder de bevolking lokaal niveau. Dit doen ze onder andere door de cliënten te  vertellen dat de hulpverlening gratis is en dat ze bij problemen zo naar binnen kunnen lopen tijdens  inloopspreekuren. Eén werker geeft aan dat het doel van de hulpverlening in eerste instantie niet is  om  het  isolement  te  verbreken,  maar  om  verdere  verpaupering  tegen  te  gaan,  om  de  overlast  te  stoppen en om praktische en psychosociale hulp te bieden.             Er wordt door de maatschappelijk werkers bij mensen aangeklopt, of men doet herhaaldelijk  een briefje in de deur. Het wordt door de werkers belangrijk gevonden om vasthoudend te zijn en  naar  de  cliënten  toe  te  benadrukken  wat  de  instelling  en  wat  de  werker  te  bieden  heeft.  Er  moet  vanuit de instelling wel goed gekeken worden naar welke hulpverleningsinstelling het beste hulp kan  bieden bij de mogelijke problematiek. Bij verslavingsproblematiek wordt er veelvuldig samengewerkt  met  iemand  van  Verslavingszorg  Noord  Nederland  en  bij  psychiatrische  problematiek  werkt  men  vaak samen met Lentis.                     Cliënten worden voornamelijk opgespoord door meldingen van netwerkpartners. Deze net‐ werkpartners  kunnen  zijn:  buurtagenten,  verslavingszorg,  Volkskredietbanken,  woningbouw‐ verenigingen, de GGD, thuiszorg, wijkverpleegkundigen. De maatschappelijk werkers gaan ook samen  met hen op pad naar cliënten om contact te zoeken, de situatie te analyseren en om hulp te bieden.  De samenwerking met netwerkpartners verloopt over het algemeen heel goed.      4.1.3. Zijn er vanuit de instelling voldoende mogelijkheden om outreachend te werken?    Hierover zijn de meningen verdeeld. Er is zeker oog voor outreachend werk en er is bereidheid om op  deze manier te werk te gaan. Maar de tijdsinvestering is hoog en dat leidt tot knelpunten in de uit‐ voering. Soms kan een maatschappelijk werker niet zoveel voor de cliënt doen als dat hij zou willen  doen, simpelweg omdat er geen tijd/budget voor is. Het outreachend werken zou intensiever kun‐ nen, maar de formatie is volgens een van de werkers te beperkt. Andere werkers geven aan dat ze  vinden  dat  er  juist  wel  voldoende  mogelijkheden  zijn.  Er  wordt  samengewerkt  met  het  OGGZ  net‐ werk. Dit is een samenwerkingsverband van verschillende lokale netwerkpartners, zoals politie, Len‐ tis, huisartsen, woningbouwverenigingen met als doel om overlast en maatschappelijke uitval tegen  te  gaan.  Ook  is  er  volgens  sommige  werkers  voldoende  aandacht  voor  het  outreachend  werken  in  het beleid van de instelling, zodat zij goed weten wat er van hen wordt verwacht bij het outreachend  werken.       4.1.4. Wanneer wordt de hulpverlening afgesloten?    De  hulpverlening  wordt  afgesloten  als  de  cliënt  zich  zelf  weer  redelijk  kan  redden,  als  de  cliënt  de  situatie weer kan overzien. Hierbij hoeven niet perse alle problemen opgelost te zijn. Als de primaire  voorzieningen  maar  geregeld  zijn  (bed,  bad,  brood  en  dak)  dan  kan  de  maatschappelijk  werker  de  hulpverlening soms eerder afsluiten. Een werker maakt wel eens mee dat hij zelf vindt dat de hulp‐ verlening afgerond kan worden, maar dat andere instellingen vinden dat dit nog niet kan. Deze maat‐ schappelijk werker vindt dat je – na overleg over de situatie met je directe collega’s – niet onder druk  gezet hoeft te worden door andere instellingen. Er moet ook ruimte en respect zijn voor ‘vreemde  vogels’  die  erg  gesteld  zijn  op  hun  beperkte  sociale  leven.  Er  zijn  mensen  die  baat  hebben  bij  een  zekere mate van isolement.                     Een andere werker geeft aan dat als mensen echt niet geholpen willen worden, zij stopt met  26 

 

de  hulpverlening.  Of  ze  verwijst  door  naar  andere  instanties.  Bij  agressieve  cliënten  of  bij  cliënten  met zeer moeilijke verslavingsproblematiek wordt er alleen outreachend gewerkt als andere instan‐ ties, zoals de politie of de VNN met hen samenwerkt.     4.1.5. Hoe ervaren de maatschappelijk werkers het om ongevraagde hulp te bieden?    De ene maatschappelijk werker vindt het soms lastig om de grens te vinden tussen bemoeizorg en  zelfbeschikking van de cliënt. Over het algemeen wordt het outreachend werken wel als positief er‐ varen door de werkers en één van hen benoemd het outreachend werken niet als moeilijk, maar juist  als leuk. Ze bemoeit zich wel met de cliënt, maar doet de cliënt ook een ‘aanbod’. De cliënt wordt  iets aangeboden en het is aan de cliënt wat hij of zij daarmee doet. Tenzij er sprake is van een crisis‐ situatie of ernstige overlast, want dan kan de hulpverlening minder vrijblijvend zijn.       Het  outreachend  werken  kost  wel  veel  tijd.  Eén  maatschappelijk  werker  geeft  aan  dat  ze  mensen soms ook wat met rust laat, omdat er al zoveel van hen gevraagd wordt door de samenle‐ ving waarin wij leven. Ze benoemd dat het belangrijk is om oog te houden voor het altijd blijvende  spanningsveld tussen zelfbepaling  en  de plicht  tot  zorgen. Tenslotte hebben  cliënten ook  het recht  om van de geboden hulpverlening af te zien. Maar dit is wel afhankelijk van de ernst van de situatie.     4.1.6. Wat is de waardering van cliënten op het outreachend werk?    De  maatschappelijk  werkers  merken  dat  de  waardering  van  de  cliënten  op  het  outreachend  werk  over het algemeen positief is. Eén van de werkers geeft aan dat de cliënten het uiteindelijk als posi‐ tief  ervaren.  Mensen  zitten  er  niet  altijd  op  te  wachten  dat  de  hulpverlening  zich  (weer)  met  hen  bemoeit, maar achteraf zijn ze blij dat er iets aan de situatie is gedaan. Er zullen altijd cliënten blijven  die ondanks de inspanningen van de maatschappelijk werker geen hulp willen en die een bepaalde  weerstand  houden  tegenover  hulpverleners  en  instanties.  Maar  de  positieve  reacties  van  cliënten  geeft de werkers weer motivatie en energie om door te gaan met outreachend werk.     4.2. Conclusies    Mijn verwachtingen van de antwoorden die ik zou krijgen waren dubbel. Aan de ene kant zou het zo  kunnen zijn  dat er nog best wat weerstand bestaat tegenover het outreachend werken  binnen het  AMW, maar aan de andere kant kon het ook zo zijn dat de maatschappelijk werkers dit – helemaal in  deze tijd van individualisering en de opkomende economische crisis ‐  als één van hun belangrijkste  taken zouden zien. Dit laatste was het geval. Maar ondanks dat de maatschappelijk werkers het out‐ reachend  werken  wel  heel  belangrijk  vonden,  kreeg  ik  het  idee  dat  er  nog  wel  wat  punten  waren  waar aan gewerkt zou kunnen worden. Vooral als het ging over het tegengaan van sociale uitsluiting  bij cliënten.     4.2.1. Uitsluiting tegengaan     Door de werkers werd er voornamelijk gesproken over cliënten die overlast veroorzaakten en die dus  duidelijk zichtbaar zijn voor hun omgeving, het AMW en de netwerkpartners. Maar er werd door de  maatschappelijk  werkers  weinig  tot  niets  gezegd  over  het  doorbreken  van  de  sociale  isolatie  door  bijvoorbeeld het herstellen van een sociaal netwerk, het daadwerkelijk betrekken van vereenzaamde  mensen bij de samenleving of het bedenken van creatieve oplossingen om de cliënt uit het isolement  te halen (bijvoorbeeld door aanmelding bij een maatjesproject). Ik had verwacht dat dit door de ja‐ ren heen meer gebruikt zou worden door het maatschappelijk werk. Door de werkers werd aangege‐ ven dat er soms te weinig tijd is om outreachende hulp te verlenen. Waarschijnlijk is dit ook één van  de redenen waarom er voornamelijk op cliënten afgegaan wordt die duidelijker zichtbaar zijn voor de  hulpverlening, zoals overlastbezorgers of verslaafden. Er is te weinig tijd en geld om zelf op zoek te  gaan naar mogelijke vindplaatsen van sociaal uitgesloten cliënten, zoals bij een voedselbank of in een  27 

 

buurtcentrum.    Het  onzichtbare  leed  wordt  niet  opgemerkt  en  op  deze  manier  blijft  er  een  groep  mensen in de samenleving uitgesloten voor hulpverlening.     4.2.2. Tijdsdruk    De meeste werkers ervaren te veel tijdsdruk om de cliënten optimaal te kunnen helpen. Er moeten  keuzes gemaakt worden en prioriteiten gesteld. Het kan daardoor zijn dat een maatschappelijk wer‐ ker  de  hulpverlening  afrond  als  alleen  de  primaire  voorzieningen  geregeld  zijn.  De  cliënt  kan  zich  weer een tijdje zelfstandig redden en de werker kan op naar de volgende cliënt. Dit is geen optimale  situatie, maar het is wel voor te stellen als de case‐load groter wordt en je als werker maar een aan‐ tal  uren  beschikbaar  hebt  voor  één  cliënt.  Hieruit  kan  ik  opmaken  dat  er  door  de  instelling  nog  te  weinig ruimte gegeven wordt om de maatschappelijk werkers ‘er op af’ te laten gaan om sociale uit‐ sluiting  tegen  te  gaan.    Ook  de  overheid,  die  de  hulpverleningsinstellingen  financiert,  schiet  hierin  tekort.     4.2.3. Zelfbeschikking    Het recht op zelfbeschikking en zelfbepaling speelt nog steeds een belangrijke rol binnen het AMW.  Verschillende maatschappelijk werkers geven aan dat de cliënt het recht heeft om geïsoleerd te le‐ ven, om hulpverlening af te wijzen en dat dit gerespecteerd moet worden door de hulpverlening. Er  heerst nog enige terughoudendheid met betrekking tot het ‘bemoeien’ met de cliënt. De hulpverle‐ ners willen niet te bevoogdend overkomen. Dit is op zich een positief punt, want het maatschappelijk  werk is gebaseerd op vrijblijvende hulpverlening. Maar in de meeste gevallen ondervinden cliënten  (of hun omgeving) schade aan de situatie en is er genoeg legitimatie om als hulpverlening in te grij‐ pen. In de hulpverlening zal de regie wel bij de cliënt moeten blijven en dan blijft er ook sprake van  zelfbeschikking.        4.2.4. Tot slot     Mijn vragen zijn beantwoord door maatschappelijk werkers die werkzaam zijn bij één AMW‐instelling  in Nederland. Het hoeft niet zo te zijn dat maatschappelijk werkers die voor andere instellingen wer‐ ken  hetzelfde  denken  over  outreachend  werken  bij  sociale  uitsluiting.  Zij  kunnen  een  andere  visie  hebben, tegen andere problemen aanlopen en op een andere manier te werk gaan bij sociale uitslui‐ ting.  Maar  gezien  de  berichten  die  ik  regelmatig  las  in  kranten  en  tijdschriften,  gezien  de  politieke  agenda’s  van  verschillende  gemeenten  in  Nederland,  zijn  er  nog  steeds  belemmeringen  en  proble‐ men omtrent hulpverlenende instanties en hun werkwijze. Het lukt vaak niet om sociale uitsluiting  optimaal tegen te gaan en de samenwerking tussen verschillende instanties soepel te laten verlopen.  Er blijven veel mensen onzichtbaar en onbereikbaar voor de hulpverlening en ik ben er van overtuigd  dat dit aantal door een betere (outreachende) visie, werkwijze, financiering, informatieverschaffing  en samenwerking zou kunnen verminderen.         

       

 

28 

 

5. Conclusies en aanbevelingen    Inleiding  In dit hoofdstuk geef ik mijn visie op de probleemstelling van mijn scriptie. Dit doe ik door een kort  overzicht te geven van de conclusies die ik heb opgemaakt uit de vorige hoofdstukken en vervolgens  mijn aanbevelingen te beschrijven.     5.1. Probleemstelling        Is het ‘outreachend werken’ een geschikte methode om sociale uitsluiting tegen te gaan  en maakt het Algemeen Maatschappelijk Werk effectief gebruik van deze methode?        5.2. Conclusies    In het eerste hoofdstuk heb ik aan de hand van een literatuurstudie beschreven wat sociale uitslui‐ ting is. Ik heb een overzicht gegeven van  de oorzaken van sociale uitsluiting en een overzicht gege‐ ven van de gevolgen voor mensen die te maken hebben met dit maatschappelijke probleem. Het is  lastig om mensen in een sociaal isolement te bereiken. Maar omdat er in veel gevallen sprake is van  eenzaamheid,  armoede,  psychische‐  en  gezondheidsproblemen  of  overlast,  wordt  het  door  de  sa‐ menleving  en  hulpverleningsinstellingen  nodig  geacht  om  deze  mensen  te  helpen  hun  situatie  te  veranderen.     Ik  vind  het  ‘outreachend  werken’  een  effectieve  methode  om  sociaal  uitgesloten  mensen  te  berei‐ ken.  Hulpverleners  nemen  zelf  het  initiatief  om  hun  cliënten  op  te  zoeken  en  hulp  aan  te  bieden.  Deze  vorm  van  hulpverlening  vergt  een  specifieke  werkwijze  en  hulpverleners  hebben  vooral  veel  kennis, analyseringsvermogen, tijd, inzicht en samenwerking met andere gemeentelijke‐ of hulpver‐ leningsinstanties nodig. Ook de instelling waar vanuit men werkt zal voldoende ruimte, tijd, geld en  beleid beschikbaar moeten stellen om hun werkers optimaal te kunnen laten werken met deze me‐ thode. Vooral de samenwerking met andere instellingen zou beter kunnen en er zal een middenweg  gevonden moeten  worden tussen  het  zelfbeschikkingsrecht van de cliënt en de plicht van de over‐ heid om de burger te helpen waar dit nodig is. Het outreachend werk is een geschikte methode om  sociale uitsluiting tegen te gaan, omdat de werker de cliënt opzoekt in zijn omgeving, een goed beeld  krijgt  van  de  situatie  waarin  de  cliënt  zich  bevindt  en  de  cliënt  een  passend  hulpverleningsaanbod  kan doen. Hierbij zal de maatschappelijk werker wel moeten aansluiten bij de leefwereld en de wen‐ sen van de cliënt.                       Bemoeien  en  ‘er  op  af  gaan’  werkt.  Mensen  worden  weer  zichtbaar  in  het  hulpverlenings‐ circuit, ze worden daadwerkelijk geholpen met hun problemen, het vaak negatieve beeld wat zij van  de hulpverlening hebben kan worden bijgesteld en zij zullen hierdoor bij nieuwe problemen weten  waar ze terecht kunnen met hun problemen.   Na  mijn  vragen  aan  maatschappelijk  werkers  van  de  Stichting  Welzijn  en  Dienstverlening  Delfzijl  is  mijn conclusie dat er in het Algemeen Maatschappelijk Werk nog niet altijd effectief gewerkt wordt  met  de  methode  ‘outreachend  werken’.  Vooral  tijd,  budget,  beleid  en  inzicht  in  de  methode  ont‐ breekt vaak bij instellingen en werkers. Bij meldingen van overlast, geweld en uithuiszetting wordt er  wel outreachend gewerkt, omdat de problemen dan zichtbaar zijn. Maar onzichtbare eenzaamheid,  armoede  en  uitsluiting  worden  vaak  over  het  hoofd  gezien.  Dit  zou  beter  kunnen,  is  mijn  mening.  Hiervoor zijn er wel een aantal veranderingen nodig, zowel op micro als op mesoniveau.               29 

 

5.3. Aanbevelingen    Aanbevelingen voor maatschappelijk werkers (microniveau):    ‐ In het Algemeen Maatschappelijk Werk zou er meer aandacht moeten zijn voor methodieken  die  de  maatschappelijk  werkers  kunnen  gebruiken  om  outreachend  te  werken.  Ten  eerste  gaat  het  hier  om  de  methodiek  ‘outreachend  casework’  zelf,  zodat  werkers  op  een  goede  manier  potentiële  cliënten  benaderen  en  de  werkwijze  goed  onder  de  knie  hebben.  Men  mag niet ‘zomaar’ op de cliënt afgaan, maar er zal op de juiste manier contact gezocht moe‐ ten worden. Om kennis van zaken te krijgen kan men zich aanmelden voor cursussen of bij‐ scholing. Ook als je als werker al ervaring hebt op het gebied van outreachend werken is het  goed om deze kennis actueel te houden.  Op dit gebied zijn er voldoende mogelijkheden om  meer kennis te vergaren (zie bijlage).    ‐ Cliënten  die  te  maken  hebben  met  sociale  uitsluiting  hebben  vooral  behoefte  aan  het  op‐ bouwen  van  een  nieuw  sociaal  netwerk.  Veel  maatschappelijk  werkers  zijn  gericht  op  het  verhelpen  van  praktische  problemen  zoals  schulden  of  overlastsituaties.  Maar  het  netwerk  van de cliënt wordt vaak over het hoofd gezien. Maatschappelijk werkers zouden zich minder  vast moeten houden aan hun gebruikelijke werkwijze en meer creatieve oplossingen kunnen  gaan bedenken. Er worden best wat initiatieven georganiseerd, zoals maatjesprojecten, vrij‐ willigerswerk,  cursussen,  gespreksgroepen.  De  maatschappelijk  werker  zou  met  een  cliënt  mee kunnen gaan om te kijken of dat iets voor hem of haar is. Natuurlijk moet er oog blijven  voor de levensomstandigheden van de cliënt, maar de netwerkbenadering is juist voor men‐ sen die zijn uitgesloten van de maatschappij heel belangrijk.    ‐ Werkers zouden (letterlijk) meer oog moeten hebben voor het vinden van potentiële cliën‐ ten op voor de hand liggende plekken. Veel cliënten worden aangemeld via netwerkpartners,  maar hoe worden cliënten zichtbaar die geen overlast bezorgen en die geen huurschuld heb‐ ben, maar die toch buitengesloten worden in de samenleving? Ook hier wordt er weer  ‘crea‐ tief denken’ vereist van de maatschappelijk werkers. Het regelmatig bezoeken van de voed‐ selbank of binnenlopen in een buurthuis zou een optie kunnen zijn.     Aanbevelingen voor instellingen (macroniveau):    ‐ Niet iedere werker is geschikt om outreachend te werken. Er zou binnen instellingen een on‐ derscheid gemaakt moeten worden tussen maatschappelijk werkers die wel ‘er op af’ gaan  en werkers die beter cliënten kunnen helpen die zelf naar de hulpverlening komen. Op deze  manier kan er efficiënter met de methode gewerkt worden en kunnen ‘outreachend werkers’  zich nog meer bezighouden met het opsporen van cliënten die niet direct zichtbaar zijn in de  samenleving.    ‐ Om maatschappelijk werkers op zoek te laten gaan naar cliënten die sociaal uitgesloten zijn,  is  er  meer  financiering  nodig  voor  deze  werkwijze.  Nu  houden  veel  werkers  zich  nog  meer  bezig met cliënten die zichtbare problemen hebben of die worden aangemeld via netwerk‐ partners, maar hierdoor blijft een grote groep mensen uitgesloten. Er zou bijvoorbeeld extra  personeel aangenomen kunnen worden om zo een groter publiek te bereiken. Ook voor bij‐ scholing  is  er  voldoende  financiering  nodig,  om  de  kennis  van  de  maatschappelijk  werkers  up‐to‐date te houden.       ‐ Veel  AMW‐instellingen  zouden  nog  meer  naamsbekendheid  kunnen  creëren,  door  beter  te  laten zien wie ze zijn en wat ze doen. Over het algemeen zie ik weinig reclame voor instellin‐ gen,  behalve  wat  folders  bij  de  huisarts,  politie  of  het  gemeentehuis.  Maar  de  doelgroep  30 

 

‐

‐

waarvoor ze werken wordt niet zo gauw aangesproken door een folder. Een duidelijke poster  in bijvoorbeeld een bushokje zal meer mensen bereiken. Hierdoor zullen mensen die te ma‐ ken hebben met sociale uitsluiting ook eerder weten waar ze terecht kunnen met hun pro‐ blemen. Meer naamsbekendheid voor het Algemeen Maatschappelijk Werk is erg belangrijk.  Helemaal nu er door de economische crisis en de stijging van de werkloosheid steeds meer  mensen aan de rand van de samenleving komen te staan.     Er  zal  vanuit  de  instelling  meer  beleid  moeten  komen  voor  als  de  maatschappelijk  werker  daadwerkelijk  achter  de  voordeur  is  bij  de  cliënten.  In  veel  gevallen  staan  zij  er  dan  alleen  voor en het overleggen met collega’s over de situatie is dan van groot belang. Het is niet mo‐ gelijk om standaard richtlijnen te ontwerpen over ‘hoe men moet handelen in welke situatie’  want de samenleving verandert telkens en elke situatie is anders. Maar soms komt de maat‐ schappelijk  werker  morele  problemen  tegen  waarbij  hij  meer  ondersteuning  van  collega’s  nodig heeft. En daar is door de werkdruk niet altijd voldoende tijd voor. Instellingen zouden  hier meer ruimte voor moeten maken.             Hoewel er in veel gemeenten al goed wordt samengewerkt tussen verschillende hulpverle‐ ningsinstanties, blijft het belangrijk om deze samenwerking optimaal te houden. Het is niet  de bedoeling dat een persoon of een gezin opeens overspoeld wordt met hulpverleners die  allen langs elkaar heen outreachend werken. Goede onderlinge afstemming is cruciaal voor  het slagen van het hulpverleningsproces.       

31 

 

   

 

Bijlagen 

    Bijlage 1:    Bijlage 2:    Bijlage 3:   

Verdiepingscursus outreachend werken 

 

 

 

 

33 

Alternatief voor interventieteams 

 

 

 

 

 

35 

Bronnenlijst 

 

 

 

 

 

38 

   

 

 

32 

 

     

Bijlage 1: Verdiepingscursus Outreachend Werken  

Doelgroep Lesdata Lestijd Leslocatie Registerpunten Prijs Aantal deelnemers Certificaat

Werkers die al ervaring hebben met de praktijk van outreachend werken. februari 2010 9.30 tot 12.30 uur HU Amersfoort, Centrum voor Social Work, Berkenweg 11, Amersfoort. Zijn aangevraagd € 750,- (exclusief werkboek) Maximaal 12 deelnemers Certificaat

In het kort Komt u binnen het outreachend werken ook situaties tegen waarbij u denkt: hoe kan dit beter? Centrum voor Social Work biedt een cursus voor werkers die de grondbeginselen van outreachtend werken kennen maar meer handvatten zoeken om effectiever te kunnen handelen. In een groep gaan we complexe werksituaties overdenken en onderbouwen met methodische kennis. Voor u aan deze cursus begint, kunt u de cursus Outreachend Werken volgen. Dit is echter niet verplicht. Toelatingseisen U dient over voldoende ervaring in outreachend werken te beschikken. Neemt u voor overleg met de docent contact op met het secretariaat van Centrum voor Social Work, bereikbaar op werkdagen op telefoonnummer (033) 421 24 13 of via de mail [email protected]. Doel van de cursus    

Onderzoek van en reflectie op eigen handelen in de praktijk van outreachend werken; Kennis verkrijgen en verwerken op het gebied van het methodisch handelen binnen outreachend werken; Bespreken en uitdiepen van morele dilemma’s; Onderzoek en uitwisseling van actuele ontwikkelingen binnen het outreachend werken.

Studieprogramma Met elkaar worden dilemma’s, mogelijkheden en knelpunten binnen het outreachend werken onderzocht. De deelnemers hebben daarbij een actieve inbreng. De docent/trainer verzorgt op maat theoretische input. Hierbij kan gedacht worden aan methodische kennis (bijvoorbeeld motiverende gespreksvoering, oplossingsgericht werken of netwerktheorieën) en werkvormen die helpen om (nog) beter om te gaan met vraagstukken die men binnen outreachend werken tegenkomt (socratisch gesprek). Tijdens de eerste bijeenkomst legt de docent/trainer samen met de deelnemers de inhoud, het programma en de werkprocedures vast. Eventueel worden externe deskundigen ingezet. Literatuur Tijdens de cursus werken we met het boek Outreachend werken, handboek voor werkers in de eerste lijn van Lia van Doorn, Yvonne van Etten en Mirjam Gademan (€ 24,50, Uitgeverij Coutinho, ISBN 978 90 496 0097 0). Op maat wordt aanvullende literatuur verstrekt. 33 

 

Docenten Mirjam Gademan is docent/trainer/onderzoeker aan Hogeschool Utrecht. Zij verzorgt sinds 2003 trainingen en workshops op het gebied van outreachend werken binnen onder andere Bureau Jeugdzorg, welzijnsorganisaties, algemeen maatschappelijk werk organisaties en het Leger des Heils. Yvonne van Etten is docent/trainer/onderzoeker aan Hogeschool Utrecht en werkzaam bij het Bureau Studentenpsychologen van de hogeschool. Zij verzorgt sinds 2003 trainingen en workshops op het gebied van outreachend werken, oplossingsgericht werken en herstelondersteunende zorg binnen GGZ- en welzijnsinstellingen. Aanmelden U kunt zich digitaal aanmelden voor deze opleiding. Lees eerst onze algemene voorwaarden voor inschrijving. Meer weten? Met specifieke of inhoudelijke vragen kunt u zich rechtstreeks wenden tot het secretariaat van Centrum voor Social Work, bereikbaar op werkdagen op telefoonnummer (033) 421 24 13 of via de mail [email protected].

 

 

34 

 

 

Bijlage 2: Alternatief voor interventieteams 

Alternatief voor interventieteams Opinie: Interventieteams wekken geen vertrouwen Hulpverleners moeten niet meegaan in stoere taal Interventieteams zoals in Rotterdam zijn heel iets anders dan outreachend werken. Ongevraagd toegang verschaffen is niet te combineren met contact maken en vertrouwen winnen, betoogt Marc Räkers, één van de grondleggers van de Eropaf!-beweging. Marc Räkers Outreachend werken en ‘achter de voordeur’ hebben een enorme vlucht genomen. Initiatieven waarmee instellingen van of namens de overheid bij burgers achter de voordeur kijken, schieten als paddestoelen uit de grond. Al deze initiatieven worden op een hoop gegooid en ‘outreachend’ genoemd. Zelfs de Rotterdamse interventieteams waarover in dit blad wordt gediscussieerd worden hier soms toe gerekend. Marguerite van den Berg (zie TSS 1, 2008) vreest dat onder de vlag van integraal werken de morele en politieke discussie naar de achtergrond te verdwijnt. Een discussie die ook in beroepsgroep van social work dringend en op de voorgrond gevoerd moet worden. Maken we als sociale professionals contact met de belevingswereld van de burger of betreden we ongevraagd zijn leefwereld? Is een combinatie mogelijk? Om meteen maar te antwoorden: ongevraagd toegang verschaffen en contact maken zijn niet te combineren. Tot de leefwereld worden toegelaten is de kunst. ‘Ga eerst en vooral een vertrouwensrelatie aan met je cliënten; maak contact’ zo betoogden we in ons eerste boek over outreachend werken: Bemoeien werkt 1 . Daarbij gingen en gaan we er nog steeds van uit dat vooral mensen over wie oprechte zorg bestaat ongevraagd bezocht moeten worden. De ontwikkelingen gaan razendsnel, want in 2003 werd outreachend werken nog lang niet zo breed gedragen als nu. In snel tempo is de vraag of achter de voordeur komen wel màg in de vergetelheid weggezakt en is het zelfs tot norm verheven. Iedereen komt tegenwoordig achter de voordeur. Ook ‘vadertje staat’ heeft zich razendsnel het morele recht toegeëigend om de leefwereld van mensen ongevraagd en zonder juridische grondslag te betreden. Om daar vervolgens, soms geüniformeerd en wel en niet gehinderd door morele en ethische vragen de paternalist uit te gaan hangen, zoals Carrie Jansen in het vorige nummer van dit blad beschreef. Waarbij we ons af kunnen vragen of Paul Kuypers en Jos van der Lans deze vorm van bemoeien voor ogen hadden toen zij in 1994 hun pamflet: ‘Naar een modern paternalisme’ schreven. 2 Kans verspeeld Gezien onder anderen de praktijk van de interventieteams in Rotterdam gaat het inmiddels niet meer om individuen om wie we ons zorgen maken dat zij de maatschappelijke aansluiting kwijt gaan raken of al langer kwijt zijn, maar zijn nu hele wijken/buurten en zelfs steden aan de beurt om huis aan huis en ongevraagd met een bezoek achter de voordeur vereerd te worden. De Rotterdamse interventieteams bestaan deels uit functionarissen met een vooral handhavende taak. Veelal mensen in uniform; hun gereedschap is de formele bevoegdheid tot binnentreden. Eenmaal binnen, beginnen ze direct hun controlerende werkzaamheden die zich klaarblijkelijk uitstrekken tot in de lades met kleding. Het pijnlijke is dat zij daarin niet zelden bijgestaan worden door vertegenwoordigers van verhuurders, zorg en social work. Die zich daarmee ten aanzien van de bezochte burger onherroepelijk en onomkeerbaar vereenzelvigen met de controlerende, handhavende en nu ook steeds meer op disciplinering uit zijnde overheidsmacht. En dat doen ze nota bene zonder oprechte poging tot contact maken en vertrouwen winnen. Voordat is onderzocht wat het verhaal is van de mensen die op een of andere manier bij het interventieteam in beeld zijn gekomen, staat het team al binnen. Mocht de poging tot contact maken alsnog worden ondernomen, dan is de kans dat deze faalt natuurlijk flink gestegen: achterdocht, wantrouwen en angst zijn door het gedrag van de geüniformeerde handhavers zodanig toegenomen dat van oprecht contact maken hoegenaamd geen sprake meer zal zijn. Kans verspeeld dus.

35 

 

Vloeken in de kerk ‘De realisering van sociale rechten vraagt echter soms om een actieve opstelling’, schrijven Eefke Cornelissen en Taco Brandsen treffend (zie TSS 5, 2008). Precies om deze reden gingen wij midden jaren negentig (inderdaad; toen werd ook ‘Naar een modern paternalisme’ geschreven en begon Henri Henselmans in Rotterdam met bemoeizorgen) voor het eerst ongevraagd op huisbezoek bij mensen die als gevolg van huurschulden voor een ontruiming stonden. Aarzelend over de juiste methode, maar overtuigd van het feit dat we dit moesten doen, gingen we outreachend werken - lang voordat we wisten dat dit zo genoemd werd. Laat staan dat we ons ervan bewust waren dat dit een methodiek was. Wij zagen, werkzaam in de Amsterdamse maatschappelijke opvang, alleen maar de aanzwellende stroom dak- en thuislozen op ons afkomen en constateerden dat een huisuitzetting vaak de aanzet was (en is) tot dak- en thuisloosheid 3 . Een toestand die meestal gelijk staat aan maatschappelijke uitsluiting . Omdat wij ons als geen ander realiseerden hoe ingewikkeld het is om vanuit het maatschappelijke dal van dak- en thuisloosheid weer een participerend bestaan op te bouwen probeerden we dus vlak voor het laatste duwtje over de rand, uit compassie maar indringend en vastberaden, in te grijpen. Met ons team van ‘De Vliegende Hollander’ deden we wat verhuurders en reguliere maatschappelijke zorg- en dienstverlening toen nog nalieten maar inmiddels volop ontwikkeld hebben 4 . Vaak vlak voor de ontruiming, soms op dezelfde dag, en af en toe zelfs in aanwezigheid van de wachtende deurwaarder met zijn ontruimingsploeg, haalden we alles uit de kast om de uitzetting te voorkomen. We bemiddelden ons suf tussen cliënten en deurwaarders, corporaties, sociale dienst, fondsen en schuldeisers. Maar niet zelden moesten we ook stevig onderhandelen met collega-hulpverleners. Outreachend werken was toen nog vloeken in de kerk. ‘Mensen met problemen dienen zich op tijd en voorzien van een gemotiveerde hulpvraag bij de hulp- en dienstverlening te melden’, zo was de heersende opvatting. Bovendien vonden de corporaties, nauwelijks tien jaar geprivatiseerd, dat zij vooral gestapelde stenen verhuurden en dat wie niet betaalde eenvoudig geen recht had om tussen die stenen te verblijven. Positieve uitzonderingen als de toenmalige corporatie AWV (nu Stadgenoot) daargelaten overigens; die hadden toen al zelf iemand in dienst die op huisbezoek ging bij huurders die voor ontruiming stonden. Vertrouwen Was iemand niet thuis dan deden we een handgeschreven briefje in de bus, geen voorgedrukt formuliertje. We gingen ook ’s avonds langs. En als we van buren of anderen hoorden dat iemand meestal in de kroeg om de hoek te vinden was, dan gingen we daar naartoe. Desnoods dronken we een functioneel en contactmakend borreltje mee. Onze aanhoudende en actieve bemoeienis was zowel voor de huurder als verhuurder, maar vaak ook voor de social work-instelling in de buurt, een nogal ontregelende crisisinterventie. We beten ons vast en groeven ons in en lieten niet los voordat we een resultaat bereikten. We wilden hoe dan ook voorkomen dat een persoon of gezin in de vrije val naar de maatschappelijke goot zou belanden. Door het sluiten van een tijdelijk akkoord met schuldeisers, inzetten van reguliere hulpverlening, bemiddelen naar zorg of opvang, inschakelen van familie en/of buren, hoe dan ook. Een mislukte ‘zaak’ voelden we als persoonlijk falen. En was tegelijk een les voor de volgende keer. Hadden we eenmaal contact, dan spaarden we onze cliënten zeker niet. Om binnen te komen en handelingsruimte voor onszelf te maken gingen we snel en oprecht een vertrouwensrelatie met de belevingswereld van de cliënt aan. In deze gesprekken, soms gevoerd door de brievenbus, werden we snel zeer bedreven. ‘Wij weten dat u ontruimd gaat worden en daar maken we ons zorgen over’, was onze eerlijke boodschap. Werden we op basis van ontstaan vertrouwen letterlijk tot de leefwereld toegelaten en zwaaide de deur open, dan begon het onderzoek. We moesten ons snel een beeld vormen van de actuele situatie én van de onderliggende oorzaken van de naderende ontruiming. Had iemand een balkon vol met lege drankflessen staan, dan benoemden we dat. Was een woning vies, dan zeiden we dat ook. Fraude vonden we niet aanvaardbaar. Van illegale onderhuur maakten we een probleem. Hadden we de indruk dat kinderen verwaarloosd werden, dan zeiden we dat ook. Maar dat alles gebeurde wel op basis van de snel opgebouwde vertrouwensrelatie. De avonturen van Carrie in het vorige TSS en het rapport van de Rotterdamse ombudsman maken niet aannemelijk dat dit ook de werkwijze van de interventieteams is. Zoals ik ook ernstig betwijfel of de door Dienst Werk en Inkomen in Amsterdam aangekondigde controle-huisbezoeken bij ontvangers van bijstand sympathiek en ‘empowerend’ zullen gaan verlopen.

36 

 

Als Vliegende Hollanders oordeelden we wel, maar veroordeelden niet. En we schreven al helemaal geen processen verbaal uit; handhavingsmacht hadden we niet, handhavingskracht daarentegen wel. Morele oordelen hadden we ook en die hielden we niet voor ons. Zo lukte het vaak om mensen zover te krijgen dat zij uit zichzelf een einde maakten aan de maatschappelijk minder gewenste omstandigheden of gedragingen. Veel mensen vertrouwden ons aan het begin van ons bezoek de tassen met ongeopende post toe en aan het eind van het eerste bezoek tekenden ze vaak de machtiging waarmee we het beheer over hun inkomen kregen. Contact Ons allerbelangrijkste gereedschap was dus het maken van contact. Oprecht, maar indringend contact maken kan snel gaan. Deze vaardigheid kan geleerd worden, maar is natuurlijk ook afhankelijk van de persoon. En van zijn of haar eigen opvattingen, overtuigingen en opdrachten. Wie handhaven als belangrijkste opdracht heeft kan geen effectieve vertrouwensrelatie aangaan. De foto bij het artikel van Carrie in TSS 9 is wat dat betreft nogal symbolisch: de functionaris in formele kledij met identiteitpasje aan de borstzak zit, gebogen over zijn formulier, op de bank. Onderwerp van onderzoek zit op de leuning. Van menselijk contact zal op deze manier niet snel sprake zijn. Outreachend werken gaat over het bereiken van mensen die, ook door de overheid, op een andere manier niet bereikt worden. Mensen die uit zichzelf vaak geen contact zullen of kunnen maken met overheid, hulp- en dienstverlening. Mensen die nauwelijks nog sociale en maatschappelijke aansluiting hebben en die op een veelal niet geoorloofde manier aan het overleven zijn in een steeds complexer en veeleisend wordende samenleving. In ‘Alle dagen schuld’ beschreef Mirjam Pool 5 pijnlijk helder hoe groot de afstand is tussen de leef- en belevingswereld van deze mensen en de vertegenwoordigers van de instellingen, instituten en overheden. Tot de goedbedoelende maar ook miscommunicerende vrijwilligster van de voedselbank aan toe. Bijna altijd gaat het om mensen met indrukwekkende levensverhalen, verwikkeld in complexe verhoudingen tot de samenleving, instellingen en instanties. Maatschappelijk vastgelopen, maar nog net niet echt in de vrije val. En dan treedt het Rotterdamse interventieteam ongevraagd binnen en geeft, mogelijk onbedoeld, het laatste zetje over de rand. Terwijl juist dan de lokale outreachende social worker moet aanbellen die komt kijken of hij kan voldoen aan de – in dit debat centrale - vraag die Eefke Cornelissen en Taco Brandsen opwerpen: ‘De vraag is of de overheid zich rechtvaardig opstelt als zij zich niet in de persoonlijke aangelegenheden van die mensen mengt.’ Stoere taal We leven echter in een tijd waarin politici en bestuurders over elkaar heen tuimelen in stoere en nog stoerdere taal over mensen met maatschappelijk ongewenst gedrag. In deze tijd, waarin handhaven en disciplineren zelfs in de PvdA de boventoon voert en uitgerekend Hans Spekman het principe van ‘oog om oog tand om tand’ liefdevol omarmt, is het voor ons als outreachend denkende social workers makkelijk en soms zelfs aantrekkelijk hier in mee te gaan. Maar dan vergeten we de principiële kern van outreachend werken: te werk gaan vanuit het kennen van en contact hebben met de belevingswereld van onze cliënten. Gaan we mee met de interventieteams en gaan we mee in het handhavingsdenken, dan verklaren we daarmee ook de in haar uitvoering nog zo prille WMO alweer failliet. Civil society betekent immers dat mensen uit intrinsieke overtuiging weer voor zichzelf en voor elkaar de verantwoordelijkheid nemen. Zodat juist ook de mensen uit ‘Alle dagen schuld’ weer maatschappelijk aansluiting vinden. Hiermee zijn we tenslotte ook aanbeland bij het kerndoel van outreachende hulp- en dienstverlening: er hoe dan ook voor zorgen dat maatschappelijke uitsluiting en segregatie niet chronisch en definitief worden. Het indringend bevorderen van maatschappelijke heraansluiting. Als outreachend werken in de media en publieke opinie nog meer in de sfeer komt van de namens vadertje staat ongevraagd en onrechtmatig binnendringende interventieteams én we ons als hulp- en dienstverleners (en volkshuisvesters!) hier niet uitgesproken en overwogen van afkeren dan kunnen we dit kerndoel wel vergeten. Dan kunnen we ook onze pas weer herontdekte en nog lang niet uitontwikkelde methode van outreachend werken op basis van contact maken met de belevingswereld van burgers vergeten. Dan moeten we terugkeren naar onze bureaus en spreekkamers en de leefwereld laten aan de disciplinerende handhavers. Dan eindigt de discussie over hulpverlenen of handhaven met alleen maar verliezers. En dan begin ik samen met Carrie morgen een actiegroep tegen ongevraagde en opdringerige overheidsrazzia’s onder de dekmantel van outreachende huisbezoeken. Marc Räkers is beleidsmedewerker bij HVO-Querido in dienst bij instituut De Karthuizer van de Hogeschool van Amsterdam en maakt deel uit van de stichting Eropaf!

37 

 

     

Bijlage 3: 

Bronnenlijst 

Instelling:    ‐ Stichting Welzijn en Dienstverlening te Delfzijl  (is ook werkzaam in Loppersum, Appingedam, Winsum, Bedum en De Marne)    Internet:    ‐ www.scp.nl  ‐ www.socialevraagstukken.nl  ‐ www.zorgenwelzijn.nl  Boeken:    ‐ Alle dagen schuld: praktijkverhalen over armoede   Mirjam Pool (2007). Amsterdam – Antwerpen: Augustus    ‐ Bemoeien werkt  Jos van der Lans, Niels Medema, Marc Räkers (2003). Amsterdam: De Balie    ‐ Burgerschap in de rafelrand: over preventie van armoede en uitsluiting  Hansje Galesloot en Ab Harrewijn (1999). Amsterdam: Instituut voor Publiek en Poli‐ tiek    ‐ Maatschappelijk werk in kerntaken: een nieuw profiel van de beroepspraktijk  Ruud Holstvoogd (2006). Houten: Bohn Stafleu Van Loghum    ‐ Outreachend werken: handboek voor werkers in de eerste lijn  Lia van Doorn, Yvonne van Etten en Mirjam Gademan (2008). Bussum: Coutinho    ‐ Sociale uitsluiting: essay en interviews  Prof.  dr.  mr.  C.J.M.  Schuyt  en  Lt.‐kolonel  mevr.  drs.  C.A.  Voorham  (2005).  Amster‐ dam: SWP    Artikelen:    ‐ De uitgeslotenen: een essay over de groeiende Europese onderklasse  Heinz Bude, NRC Handelsblad, 18 april 2009    ‐ Sociale uitsluiting is moderne armoede  Ine Voorham, www.scienceguide.nl, 17 mei 2006   

38