Endometriose Gynaecologie
mca.nl
Inhoudsopgave
Wat is endometriose?
3
Bij wie komt endometriose voor?
4
Hoe ontstaat endometriose?
5
Welke klachten geeft endometriose?
5
Hoe wordt endometriose vastgesteld?
6
Moet endometriose worden behandeld?
8
Hoe wordt endometriose behandeld?
10
Meer informatie
10
Belangrijke telefoonnummers
11
Aanvullende informatie MCA Deze brochure geldt als aanvulling op het persoonlijk gesprek met uw arts of andere hulpverleners van MCA. De informatie is van toepassing op alle ziekenhuizen in Nederland. Daar waar de gang van zaken verschillend kan zijn per ziekenhuis, wordt dit aangegeven in de tekst. Uw arts of andere hulpverleners geven graag toelichting op de gang van zaken in Medisch Centrum Alkmaar. Mocht u na het lezen van deze brochure nog vragen hebben, stelt u ze dan gerust.
2
8
Zwanger worden
Aan de binnenkant van de baarmoeder zit een laagje slijmvlies. Soms komen stukjes van dit slijmvlies buiten de baarmoeder terecht. Dit noemt men endometriose. De meeste vrouwen merken hier niets van, maar sommige vrouwen krijgen door endometriose pijn tijdens de menstruatie. Andere vrouwen hebben steeds buikpijn, ook als ze niet ongesteld zijn. En een aantal vrouwen met endometriose wordt moeilijk zwanger. De ziekte is gelukkig niet levensbedreigend. Een behandeling is alleen nodig als u klachten hebt. U krijgt dan medicijnen en/of een operatie. Endometriose gaat niet meer over, maar na de overgang verdwijnen de klachten meestal.
Wat is endometriose?
Het slijmvlies kan op nog andere plaatsen in het lichaam terechtkomen, maar dat
Het endometrium is het slijmvlies van de
gebeurt bijna nooit. Het slijmvlies zit aan
baarmoeder. Normaal gesproken zit dit
de buitenkant van de organen, of is er
slijmvlies alleen in de baarmoederholte.
diep in gegroeid.
Bij endometriose zijn stukjes van het slijmvlies buiten de baarmoeder
Wat doet het baarmoederslijmvlies?
terechtgekomen. Het zit dan bijvoorbeeld:
Het slijmvlies in de baarmoeder wordt iedere maand dikker. Dit is de
• in de buikholte
voorbereiding op een zwangerschap.
• op of in de eierstokken
Als u niet zwanger bent, breekt de
• op de ophangbanden van de
slijmvlieslaag na ongeveer vier weken
baarmoeder
weer af en gaat bloeden. Het bloed
• tussen de baarmoeder en de blaas
komt met wat slijm naar buiten: dit is de
• tussen de baarmoeder en de endeldarm
menstruatie. Zie voor meer informatie
• in de darmwand
hierover de brochure Normale cyclus.
• diep in de wand van de baarmoeder zelf
De stukjes slijmvlies die buiten de
(dit heet adenomyose)
baarmoederholte in de buik zitten, doen hetzelfde. Zij groeien iedere maand aan, breken af en gaan bloeden. Dit bloed kan
Gynaecologie
3
Endometriose
echter niet naar buiten.
• tussen de baarmoeder en de endeldarm
Het komt terecht in de buikholte, in de
• in de darmwand
eierstok of tussen de baarmoeder en
• diep in de wand van de baarmoeder zelf
de blaas of endeldarm. In de eierstok ontstaan soms een soort holten die gevuld zijn met (oud) bloed. Men noemt
Bij wie komt endometriose voor?
deze holten endometriomen (zie figuur 1). Tijdens en na de overgang stopt de groei
Endometriose komt voor bij vrouwen in
en afstoting van het slijmvlies. Ook de
de vruchtbare jaren, en slechts zelden
stukjes buiten de baarmoeder groeien
vóór de eerste menstruatie en/of na de
dan niet meer. Ze zitten er nog wel, maar
laatste menstruatie. Naar schatting heeft 1
geven meestal geen klachten meer. De
op de 5 vrouwen die menstrueren last van
endometriose is dan tot rust gekomen.
endometriose. Sommige vrouwen hebben een grotere kans op endometriose dan
Endometriose kan op veel plaatsen
andere vrouwen.
voorkomen: • in de buikholte
Uw kans op endometriose is verhoogd
• op of in de eierstokken
als:
• op de ophangbanden van de
• uw moeder of zus endometriose heeft;
baarmoeder • tussen de baarmoeder en de blaas
4
figuur 1a. zijaanzicht
• u al vanaf jonge leeftijd menstrueert en laat in de overgang komt;
figuur 1b. vooraanzicht
• u niet (of niet vaak) zwanger bent geweest; • uw cyclus kort is waardoor u vaak
Endometriose is licht, matig of ernstig. Deze indeling is gebaseerd op de hoeveelheid baarmoederslijmvlies die
menstrueert (u bent bijvoorbeeld iedere
buiten de baarmoeder zit; het zegt niets
drie weken ongesteld).
over de ernst van de klachten. De klachten verschillen van vrouw tot vrouw. Het is zelfs zo dat één vrouw de ene periode
Hoe ontstaat endometriose?
meer klachten heeft dan de andere periode.
Hoe endometriose ontstaat, is niet
Welke klachten u krijgt, hangt samen met
bekend. We denken dat verschillende
de plekken waar het baarmoederslijmvlies
factoren invloed kunnen hebben.
zit (zie figuur 1). Naast algemene klachten zoals moeheid en/of lage rugpijn, kan het
• Tijdens de menstruatie kan wat bloed
gaan om:
met endometrium terugvloeien en in de buikholte terechtkomen. • Endometriose komt in bepaalde families vaker voor dan in andere.
• pijn • klachten bij de ontlasting of het plassen • verminderde vruchtbaarheid
• In de buikholte kan embryologisch weefsel terechtkomen.
Pijn
• Afweerstoornissen.
Pijn tijdens de menstruatie
• Cellen van het baarmoederslijmvlies
Endometriose kan buikpijn tijdens de
zijn via de lymfebaan door het lichaam
menstruatie veroorzaken. Een andere
verspreid.
naam voor deze pijn is dysmenorroe. In
• Factoren buiten het lichaam.
de loop van de jaren kan de pijn langzaam erger worden en steeds iets vroeger beginnen. U kunt zelfs al pijn krijgen
Welke klachten geeft endometriose?
voordat de menstruatie begint. Een aantal vrouwen heeft uiteindelijk altijd buikpijn,
Endometriose kan klachten geven, maar
ook tussen de menstruaties in. Dit kan zo
dat hoeft niet. Bij sommige vrouwen
hevig zijn dat u uw normale dagelijkse
wordt de ziekte toevallig ontdekt.
dingen niet goed kunt blijven doen.
Gynaecologie
5
Endometriose
Plotselinge buikpijn
Klachten bij het plassen
Endometriose in de eierstok kan
Endometriose veroorzaakt soms
problemen veroorzaken. Door het
pijn bij het plassen. Of u moet vaker
baarmoederslijmvlies in de eierstok
plassen dan normaal. Soms komt er wat
wordt de eierstok groter. In uitzonderlijke
bloed mee met de urine; dan kan het
situaties kan hij gaan bloeden of scheuren,
baarmoederslijmvlies in de blaas zijn
wat plotseling een hevige buikpijn
doorgegroeid.
veroorzaakt. Dit komt slechts zelden voor. Minder vruchtbaar Pijn bij geslachtsgemeenschap
Drie op de tien vrouwen die moeilijk
Endometriose kan in de eierstokken,
zwanger worden, hebben endometriose.
tussen de endeldarm en de baarmoeder
Soms gaat het om een lichte vorm met
of tussen de blaas en de baarmoeder
enkele endometrioseplekken, soms om
zitten. Daarbij ontstaat soms pijn diep in
een ernstige vorm met verklevingen. In
de buik of diep in de schede tijdens of
het algemeen geldt: hoe ernstiger en
vlak na geslachtsgemeenschap.
hoe uitgebreider de endometriose, hoe
(zie figuur 1). Pijn bij geslachts
kleiner de kans dat u zonder medische
gemeenschap noemt men dyspareunie.
hulp zwanger wordt.
Klachten bij de ontlasting Endometriose geeft soms problemen
Hoe wordt endometriose vastgesteld?
met de ontlasting. Het is bijvoorbeeld
6
pijnlijk of moeilijk om naar de wc te
Op grond van uw klachten kan uw arts
gaan. Bij sommige vrouwen gebeurt
denken aan endometriose. Om dit vast
dat alleen tijdens de menstruatie. U
te stellen zijn verschillende onderzoeken
kunt ook last krijgen van diarree of juist
mogelijk:
van verstopping. En misschien ziet u
• gynaecologisch onderzoek
wat bloed in de ontlasting; dan kan de
• echoscopisch onderzoek
endometriose doorgegroeid zijn in de
• bloedonderzoek
darmwand.
• een kijkoperatie
Gynaecologisch onderzoek
meer informatie over het gynaecologische
Bij een gynaecologisch onderzoek kijkt
onderzoek: Eerste bezoek aan de
of voelt de arts in de schede. Men noemt
gynaecoloog.
dit ook wel een inwendig onderzoek. De arts gebruikt een spreider om de schede
Echoscopisch onderzoek
open te houden. Het onderzoek is over
Lichte endometriose is niet te zien bij een
het algemeen niet pijnlijk, maar sommige
inwendig echoscopisch onderzoek. Een
vrouwen vinden het wel vervelend. Het
ernstige vorm soms wel, vooral als het
is goed om dit van tevoren te zeggen,
slijmvlies in de eierstokken zit (zie figuur 2).
dan kan uw arts daar rekening mee houden. Hoe meer u zich ontspant, hoe
Bloedonderzoek
gemakkelijker het onderzoek gaat.
Bij endometriose kan de bezinking van
Tijdens het onderzoek probeert de
het bloed (BSE) een verhoogde waarde
arts endometrioseplekken te zien of
hebben. Dit komt door de ontsteking die
te voelen. Dat lukt soms bij plekken
endometriose kan veroorzaken. Verder is
achter de baarmoedermond, tussen de
soms de bloedwaarde CA-125 verhoogd.
baarmoeder en de endeldarm en aan
Deze stof geeft aan hoe ernstig de
de ophangbanden van de baarmoeder.
eierstok en/of het buikvlies geprikkeld
Ook een vergrote eierstok kan bij dit
zijn. De bloedonderzoeken zijn niet
onderzoek worden ontdekt.
bedoeld om endometriose vast te stellen,
Soms doet de gynaecoloog een inwendig onderzoek met een vinger in de anus. Dit heet een rectaal toucher.
Figuur 2. Inwendige echoscopie bij endometriose: u ziet de eierstokken met endometriomen.
De arts kan zo endometrioseplekken tussen de endeldarm en baarmoeder voelen. Tijdens de menstruatie is de endometriose het beste te ontdekken en te beoordelen. Als u toevallig net ongesteld bent op de dag van het inwendige onderzoek, hoeft u die afspraak dus niet af te zeggen. Zie voor
Gynaecologie
7
Endometriose
maar kunnen aangeven hoe actief de
Hoe wordt endometriose behandeld?
endometriose is. De behandeling kan bestaan uit: Kijkoperatie
• medicijnen: pijnstillers en/of hormonen
Om zeker te weten dat u endometriose
• operatie
hebt, kan de gynaecoloog een
• een combinatie hiervan
kijkoperatie adviseren. Dit wordt ook wel een diagnostische laparoscopie
Medicijnen
genoemd. De arts neemt bij dit onderzoek
Pijnstillers
meestal een stukje weefsel weg (biopsie).
prostaglandine-synthetase-remmers
De patholoog-anatoom onderzoekt dit
(diclofenac, ibuprofen, naproxen).
in het laboratorium. De uitslag komt na
Bij de helft van de vrouwen met
ongeveer twee weken.
menstruatiepijn verminderen deze pijnstillers de pijn. U neemt de medicijnen in als de menstruatie begint, of liever al
Moet endometriose worden behandeld?
een dag eerder. Bij langdurig gebruik van deze pijnstillers kunt u last krijgen
Behandeling van endometriose is niet
van bijwerkingen. Uw arts kan medicijnen
altijd nodig. Als uw gynaecoloog bij toeval
voorschrijven die uw maag beschermen.
kleine plekjes endometriose ontdekt die
De behandeling met pijnstillers is
geen klachten geven, dan kunt u rustig
bedoeld om klachten door endometriose
afwachten. Het kan dan wel verstandig zijn
te verminderen. De endometriose zelf
om onder controle te blijven; bespreek
gaat niet over.
met uw gynaecoloog of dat in uw situatie
Zie voor meer informatie over deze
nodig is en zo ja, hoe vaak. Bij uitgebreide
pijnstillers: Hevig bloedverlies bij de
endometriose is een behandeling wel
menstruatie.
sterk aan te raden, ook als u geen klachten
8
hebt. U kunt over het algemeen wel even
Hormonen
de tijd nemen om te overwegen welke
Een behandeling met hormonen kan
behandeling u wilt. Uw gynaecoloog zal u
bestaan uit de pil (zie Anticonceptie),
hierbij helpen en met u bespreken wat de
continu progesteron (zie Anticonceptie
mogelijkheden zijn in uw situatie.
en Hevig bloedverlies bij de menstruatie)
of LH-RH-GnRH agonisten of
agonisten lijkt het alsof uw lichaam in
antagonisten. Deze behandeling werkt
de menopauze komt, de periode na de
als een voorbehoedsmiddel. De kans op
laatste menstruatie (zie De overgang).
zwangerschap is bijna uitgesloten.
U krijgt deze hormonen via een injectie
De hormonen stoppen de opbouw en
in de spier, als een neusspray of als een
afstoting van het baarmoederslijmvlies,
klein staafje net onder de huid. U mag
waardoor de endometriose tot rust komt.
ze in principe niet langer dan een half
Er zit dan nog wel baarmoederslijmvlies
jaar gebruiken omdat ze botontkalking
op plekken buiten de baarmoeder,
veroorzaken. Duurt de behandeling
maar dat geeft geen klachten meer.
langer dan een half jaar, dan kunt u
De behandeling met hormonen heeft
tabletten oestrogenen krijgen die de
vooral effect bij een lichte vorm van
botontkalking tegen gaan (de add-back-
endometriose en minder bij bijvoorbeeld
therapie). Mogelijke bijwerkingen zijn
een endometrioom (vergrote eierstok).
opvliegers en een droge schede.
De pil maakt de menstruatie vaak minder hevig en minder pijnlijk. Bij endometriose
Operatie
is het vaak verstandig om de pil iedere
De gynaecoloog kan endometriose
dag te slikken, zodat u helemaal geen
tijdens een buikoperatie of een
bloeding krijgt. U neemt dan dus geen
kijkoperatie verwijderen. Met elektrische
pauzeweek (zie Anticonceptie). Bespreek
stroom of laserstralen wordt de
het met uw gynaecoloog als u liever wel
endometriose weggesneden of
een pauzeweek neemt.
weggebrand.
Continu progesteron bestaat in de vorm
Hoe meer endometriose de arts
van tabletten (Orgametril, Duphaston) of
verwijdert, hoe kleiner de kans dat het
een injectie in de spier (Depo-Provera, de
terugkomt. Het risico op een complicatie
prikpil. Continu gebruik van progesteron
is dan echter wel groter. De darmen
kan onregelmatig bloedverlies
of de blaas kunnen beschadigd raken,
(doorbraakbloedingen) veroorzaken en u
of de hele eierstok moet worden
kunt vocht vasthouden.
weggehaald. De gynaecoloog zal deze
Zie voor meer informatie: Anticonceptie.
risico’s van tevoren met u bespreken.
Door GnRH-agonisten of LH-RH-
Meer informatie over gynaecologische
Gynaecologie
9
Endometriose
operaties vindt u bij Operaties, algemeen
Bij lichte endometriose is behandeling
en bij Therapeutische laparoscopie. Bij
vaak niet nodig, bij uitgebreidere vormen
de operatie voor endometriose werkt
wel. Bespreek met uw gynaecoloog welke
de gynaecoloog soms samen met een
behandelingen in uw situatie mogelijk
chirurg of een uroloog. Na de operatie
zijn. Uw familie of lotgenoten kunnen u
kan de gynaecoloog voorstellen dat
misschien helpen met de afweging, als
u hormonen gaat gebruiken om te
u dat prettig vindt. Uw gynaecoloog zal
voorkomen dat de endometriose
aangeven of u rustig kunt afwachten hoe
terugkomt.
de endometriose zich ontwikkelt, of dat het verstandig is om te gaan behandelen.
Zwanger worden Meer informatie Vrouwen met ernstige endometriose worden vaak moeilijk zwanger. In die
Patiëntenvereniging:
situatie kunt u intra-uteriene inseminatie
www.endometriose.nl.
(IUI) of in vitro fertilisatie (IVF) overwegen. Bij IUI brengt de gynaecoloog het sperma
Zelfhulp gynaecologie:
rechtstreeks in de baarmoeder. Bij IVF
www.icgynaecologie.nl.
bevruchten de zaadcellen de eicellen in een reageerbuis. De bevruchte eicel wordt
Bij verminderde vruchtbaarheid:
daarna teruggeplaatst in de baarmoeder.
www.freya.nl.
Tot slot Endometriose is een chronische aandoening die bij sommige vrouwen helemaal geen klachten veroorzaakt, terwijl andere vrouwen er in hun dagelijks leven veel last van hebben. Behandeling vermindert de klachten, maar ze verdwijnen meestal niet helemaal. Endometriose is niet levensbedreigend.
10
Belangrijke telefoonnummers
functieafdeling gynaecologie, verloskunde en
Medisch Centrum Alkmaar
voortplantingsgeneeskunde
Wilhelminalaan 12, 1815 JD Alkmaar
huisnummer 123
tel.: (072) 548 44 44
tel.: (072) 548 22 40
poliklinisch behandelcentrum
verpleegafdeling verloskunde
huisnummer 028/030
huisnummer 370/338
tel.: (072) 548 28 40
tel.: (072) 548 29 40 / (072) 548 29 25
polikliniek gynaecologie, verloskunde en
verpleegafdeling gynaecologie
voortplantingsgeneeskunde
huisnummer 430/431
huisnummer 122
tel.: (072) 548 25 30
tel.: (072) 548 29 00 (op werkdagen van 08.30 - 16.30 uur)
Andere folders en brochures op het gebied van de verloskunde, gynaecologie en voortplantingsgeneeskunde kunt u vinden op de website van de NVOG: www.nvog.nl, rubriek patiëntenvoorlichting.
Colofon Redactie:
NVOG, versie 2009
Het copyright van deze brochure berust bij de Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie (NVOG) te Utrecht Vormgeving:
beeldgroep MCA
Oplage:
100 / 2e druk / 2010
Druk:
Marcelis van der Lee – Adu
Artikelnummer: 42021 Op alle behandelingen in MCA zijn de algemene voorwaarden van MCA van toepassing, zie www.mca.nl of vraag bij de balie van patiëntenvoorlichting
Gynaecologie
11
Uitstrijkje, colposcopie, lis-excisie en conisatie
Medisch Centrum Alkmaar Wilhelminalaan 12 1815 JD Alkmaar T (072) 548 44 44 mca.nl/gynaecologie
mca.nl 12
