En sla haar Voor moslimvrouwen is de islaam een bron van kracht, en niet van onderdrukking. Maar toch is het aantal mishandelde en onderdrukte moslimvrouwen in Nederland schrikbarend hoog. De islaam belooft vrouwen bescherming tegen misbruik, en goede moslims handelen daar ook naar. De Koran zegt niet dat je vrouwen mag slaan. Maar veel moslimvrouwen accepteren het onislamitisch gedrag van hun mannen, omdat zij hun burgerlijke en islamitische rechten niet kennen evenmin als de weg naar de hulpverlening. ‘En sla haar’ (Koran 4: 34), Maimunah van der Heide
Ik herinner me nog de opmerkingen die twintig jaar geleden op straat werden gemaakt wanneer men mij voorbij zag lopen. “O gut, wat erg. Kijk nou, ze wordt zeker ook nog door hem geslagen.” Men leek een hoofddoek met onderdrukking te associëren en onderdrukking met huiselijk geweld. Een gesluierde moslima behoorde volgens velen tot de groep onderdrukte vrouwen, slachtoffers van hun religie, cultuur, of van hun mannen. Het feit dat ik een Nederlandse was en dit duidelijk aan mij te zien was deed er niet toe. Mijn sluier was de oorzaak van opmerkingen zoals deze. Maar ja, misschien zag men mij wel aan voor een Turkse, of zelfs Marokkaanse, want ik merkte later dat veel Nederlanders het verschil daartussen niet eens weten. Vrouwenmishandeling komt in alle culturen voor Een paar jaar geleden beweerde Hirsi Ali dat vijfenzeventig procent van de moslimvrouwen in Nederland wordt mishandeld en onderdrukt, en dat het geloof, de islam daarvan de oorzaak is. Zij werd hierin gesteund door een deel van de feministische lobby en de anti-islaam-lobby. In de grote steden blijkt dit echter ongeveer dertig procent van de aanwezige vrouwen te zijn, in kleinere steden is dit percentage lager. Dertig procent moslimvrouwen is nog steeds een gigantisch hoog percentage. Mishandeling ligt niet aan haar religie Een Nederlandse buurvrouw zei: “Als mijn zus wordt mishandeld, dan is dat gewoon omdat haar man niet deugt, wordt een moslimvrouw mishandeld dan ligt het opeens aan de religie.” Moslimvrouwen zien de islam juist als een bron van kracht, en niet van onderdrukking. Veel moslimvrouwen, die de koran en de islaam bewust bestuderen, komen erachter dat de islam hen meer rechten geeft dan zij op dit moment krijgen. 1
Voor hen is het geloof juist bevrijding. Soms wijzen zij letterlijk met de koran in de hand op hun rechten. Hun bewustwording is hun belangrijkste ‘wapen’. Dat is voor veel westerlingen, voor wie de secularisering en het emancipatieproces hand in hand zijn gegaan, een nieuwe gedachte. Zeker voor hen die denken dat minder geloof automatisch meer vrijheid geeft, en meer geloof automatisch minder. Moslimvrouwen maken een zorgvuldig onderscheid tussen traditionele patriarchale gewoontes en hun individuele beleving van religie. Maar ondanks de inzichten die islaam ons verschaft over rechtvaardigheid en mededogen, liefde en genade, is lichamelijk, geestelijk en/of seksueel misbruik de alledaagse praktijk van duizenden moslimvrouwen en kinderen. Hoewel islaam vrouwen bescherming belooft tegen dergelijk misbruik en een moslim het goede hoort te doen en het slechte te verbieden, is de realiteit in vele gezinnen anders. Dit verzwakt de gehele moslimgemeenschap, die haar ogen wereldwijd gesloten houdt en bijzonder weinig doet om haar slachtoffers te helpen en de daders te stoppen. Ondertussen is er nog steeds veel te weinig opvang of steun en begeleiding voor en door moslims uit de gemeenschap zelf. Moslimvrouwen kennen hun rechten niet De meest voorkomende vorm van misbruik is geestelijk en emotioneel. Mannen dreigen hun vrouwen met ‘talaaq’ (scheiding van de mans kant), dreigen te hertrouwen of de kinderen mee te nemen. Ze intimideren en vernederen en drijven de spot met haar. Islamitische leerstellingen worden verdraaid, haar toegang tot transport wordt haar ontzegd, evenals gezondheidszorg en een sociaal leven. In de Nederlandse wetgeving moesten vrouwen tot nog niet zo lang geleden gehoorzaamheid aan hun man beloven als ze gingen trouwen, en de ‘handelingsbekwaamheid’ van vrouwen is nog maar vijftig jaar oud. Verkrachting binnen het huwelijk is nog maar kort strafbaar. Het gevecht tegen mannelijke dominantie, waar we in Nederland ruim vijf en twintig jaar over hebben gedaan, moet zich niet richten op religie, maar op patriarchale verhoudingen en op mannen die duidelijk zelf een probleem hebben. Helaas accepteren moslimvrouwen vaak een onislamitisch gedrag van hun echtgenoten, omdat zij hun rechten volgens de islam niet kennen en dus niet weten wanneer hun mannen islamitisch gezien over de grens gaan. Mannen die misbruik van vrouwen maken volgen absoluut niet het voorbeeld van de Profeet Muhammed die heel zacht en genadevol was tegenover zijn familieleden. De Profeet zei: “Waarlijk, Allaah beveelt jullie om goed voor de vrouwen te zijn; waarlijk, zij zijn jullie moeders, dochters en tantes.” (At-Tabaraanie, hadieth hasan verklaard door al-Albaanie - Da’ief ul-Djamie’ nr. 1763) Zijn vrouw ‘Aa’ishah heeft overgeleverd: “De Profeet heeft nooit met zijn hand een vrouw, een slaaf, of iemand anders geslagen, behalve tijdens het strijden voor Allaah’s zaak.” (Sahieh Muslim)
2
Waarom is hulp zo schaars? Veel moslims willen geen deel uitmaken van de privéproblemen van andere moslims. Wanneer ‘de ander’ een gezicht krijgt is hij of zij al veel te dichtbij om je comfortabel te voelen. “Ze zien liever mijn handen dan mijn gezicht”, luidde in 1980 de titel van de commerciële uitgave van het proefschrift van Sjef Theunis, naar een uitspraak van een moslimgastarbeider die hij had geïnterviewd. In plaats van te proberen misbruik bij een vriend of familielid thuis te stoppen, doen de meeste moslims net alsof er niets aan de hand is. Een andere reden waarom het misbruik niet stopt is dat de meeste moslimvrouwen niet om hulp (durven te) vragen. Voor veel vrouwen met dubbele loyaliteiten is het niet haalbaar voor zichzelf te kiezen. Zij moeten proberen dit niet ten koste te laten gaan van de banden met hun gemeenschap. Moslimvrouwen kampen met een diep gevoel van verraad tegenover hun eigen mensen bij het idee om naar de politie of hulpverlening te stappen wanneer ze mishandeld worden. Wie zich in deze maatschappij niet thuis voelt, zal een definitieve breuk met de eigen omgeving, hoe onderdrukkend die ook kan zijn, vooral beangstigen. Ze accepteren het misbruik als een levensvorm omdat zij bang zijn dat wanneer hun situatie bekend wordt er geroddeld gaat worden en dat het geweld nog erger wordt. Vanuit wanhoop, vanuit financiële en emotionele afhankelijkheid, en de wens het gezin bijeen te houden, blijven zij zwijgen. Vele imams en ook doorsnee moslims plaatsen het belang van de privacy van het gezin en de familieeer en -reputatie boven persoonlijk lijden en vertellen de vrouw dat zij met niemand anders behalve haar echtgenoot over privézaken mag spreken. De rol van de gemeenschap De moslimgemeenschap zal eerst het feit moeten accepteren dat er problemen zijn en dat zij niet weet hoe zij ermee om moet gaan. Vervolgens dient een groep actieve moslimmannen en -vrouwen die in staat zijn de problemen bij de kop beet te pakken, bekend te worden in de gemeenschap. Deze groep moet getraind worden, en goed kunnen communiceren en taboes kunnen doorbreken. Deze groep moet goed zichtbaar en vindbaar zijn voor iedereen en een eventuele brug naar professionele hulp zijn. Islaam heeft iedere rol als vader en als moeder als echtgenote en als man voorgeschreven, maar omdat men niet volgens de oorspronkelijk bedoelde islamitische levenswijze leeft faalt men. Er zijn nog steeds moslims die zeggen: “Als je moslim bent moet je je echtgenoot gehoorzamen. Als je je man weigert en hij verkracht je, dan is dat jouw schuld. Allah zegt dat mannen hun echtgenotes mogen slaan als ze slecht gedrag vrezen - dat staat in de koran.” Slaan in de koran Wat mij boos maakt, is dat er wordt beweerd dat dit in de koran zou staan, dat islaam dit goed keurt. 3
Ik heb zelden een imaam of geleerde hier uitleg over horen geven om dit grote misverstand recht te zetten. Veel mensen suggereren dat vers 4:34 uit de koran huiselijk geweld legitimeert. Het woord (licht) slaan in dit vers, kent in het Arabisch tien betekenissen, maar wordt meestal vertaald met ‘licht slaan’. De koranuitlegger Ibn Kathir vermeldt in zijn tafsier dat Ibn ‘Abbaas en anderen hebben gezegd dat ‘licht slaan’ verwijst naar slaan dat niet gewelddadig is. (At-Tabarie 8: 314) De bedoeling van dit vers was echter om het gebruik van lijfstraffen voor vrouwen (dat in die tijd heel gewoon was) aan banden te leggen en terug te dringen. In het vers staat dat de man eerst met zijn vrouw praat. Als dit niet helpt slaapt hij wel naast haar, maar weigert de liefde met haar te bedrijven. Een volgende stap is in een andere kamer te gaan slapen, en als dat allemaal niet heeft geholpen, mag hij haar een lichte tik geven. Een dergelijke vers kan dus 1400 jaar later nooit gebruikt worden om geweld tegen vrouwen te legitimeren. Maar sommige aspecten van de islam kunnen de onderdrukking van of het geweld tegen vrouwen verzwaren of in stand houden. Zo is ‘geduld’ een belangrijke waarde in de islaam. Moslimvrouwen die te maken hebben met partnergeweld, horen vaak van hun familie dat zij hun lot met geduld moeten dragen en dat zij daarvoor beloond zullen worden in het hiernamaals. In de koran staat echter ook dat iedereen het recht heeft om zich te verzetten tegen onrecht. Het antwoord op dit onrecht mag dus niet geduld zijn, het geweld moet zo snel mogelijk stoppen: “En waarlijk, er is geen schuld bij degene die wraak neemt nadat hij ten onrechte heeft geleden. De schuld treft alleen degenen die mensen onderdrukken.” (Koran 42: 41-2) Een vrouw hoeft niet direct van haar man te scheiden als zij dit niet wil. Jarenlang was in de vrouwenhulpverlening scheiden de belangrijkste oplossing, maar ook de reguliere hulpverlening in Nederland is daarvan terug gekomen. Als de vrouw dat wil wordt eerst gezocht naar mogelijkheden om de relatie in stand te houden en het geweld te stoppen. Voordat er uiteindelijk een scheiding plaats vindt, moet volgens de koran eerst bemiddeling (mediation) plaatsvinden, Er zijn genoeg ahaadieth die beweren dat slaan niet toegestaan is. “Wat is het recht dat zijn vrouw op hem heeft?” vroeg de metgezel Mu’aawiyah de Profeet. De Profeet antwoordde: “(Haar recht op jou is) dat je haar voedt wanneer je jezelf voedt, kleedt wanneer je jezelf kleedt, voorkomt om haar in het gezicht te straffen, voorkomt om haar te slaan en voorkomt om haar in de steek te laten, behalve binnenin hetzelfde huis – vooral omdat jullie zo intiem met elkaar zijn geworden – behalve wanneer het om dingen gaat waarbij het toegestaan is om haar te straffen” (Verzameld door Ahmad, Abu Daawuud en Ibn Maadjah, Sahieh verklaard door al-Albaanie. Sahieh ul-Djaamie’ nr. 3194 en Irwaa ul-Ghalil nr. 2033) Volgens Iyaas bin ‘Abdillaah ad-Dawsie zei de Profeet:
4
“Sla ‘amaatullaah’; de dienaressen van Allaah niet.” En volgens een andere overlevering van ‘Abdullaah bin Zam’ah zei de Profeet: “Hoe kan iemand van jullie zich tot zijn vrouw wenden en haar slaan zoals hoe hij een kameel slaat, en dan aan het einde van de dag met haar de liefde bedrijven?” Tot slot een persoonlijk verhaal De eerste keer dat ik Ameenah ontmoette werd ze door haar zus naar ons toegebracht. Ameenah was Marokkaans, een jaar of veertig, had een prachtig postuur en was moeder van vier kinderen tussen de zes en achttien jaar. Haar zus sprak voortdurend tijdens deze eerste ontmoeting, waardoor Ameenah zich des te meer op de achtergrond kon verstoppen. Dit beviel haar goed. Zij hield er niet van om op de voorgrond te treden. Terwijl haar grote donkere ogen het pand rondkeken zag ik de uitgeputte uitstraling van haar hele lichaam. Haar blik leek hol en leeg. Ze was zonder twijfel een hele knappe vrouw geweest. Ze leek echter meer gestorven dan levend te zijn. Ik voelde een golf van verdriet naar boven komen. Haar ogen gleden goedkeurend over het Marokkaanse keramiek en de traditionele kussentjes en kleedjes in ons pand, bedoeld om een ieder een thuisgevoel te geven. Omdat haar zus maar door bleef tetteren, vroeg ik haar of Ameenah haar verhaal mocht doen. Ik hielp haar om haar verhaal vorm te geven door een paar ervaringen uit mijn eigen leven te vertellen waarin zij zichzelf kon herkennen. Ik weet vanuit mijn werk dat zowel de helpende als de hulpvragende vrouwen van elkaar weten dat de scheidslijn tussen een vrije vrouw en een onderdrukte vrouw maar heel erg dun is. Ameenah werd al ruim twintig jaar lichamelijk en geestelijk mishandeld. Ze was met haar zus naar de imaam gegaan die zei dat zij geduld moest hebben en veel moest bidden. Hij raadde haar aan om haar huwelijksprobleem tussen zichzelf en haar man te houden en er niet met anderen over te praten. Haar zoon van achttien was ondertussen het huis uitgeschopt, haar dochter van zestien ging met allerlei jongens naar bed en haar dochter van tien zat boven bij de andere meiden van onze stichting. Het was een kind dat volledig in zichzelf was gekeerd en haar gezicht in haar handen verborg wanneer je haar wat aandacht gaf. Ik vond dat deze vrouw niet langer zo kon door gaan. Dat er radicale stappen genomen moesten worden. Maar haar zus wilde niet de schuld van een scheiding op haar geweten hebben. Het was beter geduld te hebben zoals de imam zei en de familie-eer intact te houden. Wat zouden de mensen immers wel niet over haar gaan zeggen?
5
Ik droeg Ameenah over aan een Marokkaanse medewerkster van Steunpunt huiselijk geweld. Met Ameenah kwam het uiteindelijk goed. Ik heb haar een jaar later terug gezien toen ze op zichzelf woonde. Ze had zichzelf duidelijk weer terug gevonden. Ik was blij dat ik ‘de schuld van de scheiding’ droeg.
6
