IWETENSCHAP
Kennismaken: emotionally focused therapy P. C. Deij
Emotionally focused therapy (EH) is een geprotocolleerde methode voor partnerrelatietherapie, ontwikkeld door dr. Sue M. Johnson uit Canada. Bij EH komen delen uit experiëntiële en systemische werkwijzen en de hechtingstheorie samen. EH gaat uit van de sterke kracht van emoties en liefde en verbindt dit met de behoefte aan veiligheid en geborgenheid die gekoppeld zijn aan hechting. Strijd tussen paren wordt beschouwd als strijd die geleverd wordt als deze veiligheid en geborgenheid onder druk staan of verloren lijken te gaan. De methode beslaat negen stappen die onderverdeeld worden in drie fases, elk met een ander doel: de-escalatie, verbinding en bestendiging.
Trefwoorden: Emotionally focused therapy; partnerrelatietherapie; hechting/gehechtheid; systeem therapie; ervaringsgericht/ experiëntieel / client centered In de praktijk van de partnerrelatietherapeut komen paren die weinig meer met elkaar gemeen lijken te hebben. Ze vert~llen van levens die langs ell,aar heen glijden, hun huwelijks- en gezinsleven verworden tot weinig meer dan een goed geoliede machine. Of er is alleen nog maar ruzie, irritatie, weinig begrip en veel gezeur en geklaag. Wat bindt deze mensen nog, wat maakt dat ze nog bij elkaar zijn en hun leven op deze manier leiden? Telkens weer blijkt er echter een hoop verborgen onder de oppervlakte. Zoals de vrouw die mij met tranen in haar ogen vertelt over de hartkwaal van haar man en die nu intens bezorgd is omdat hij zich maar niet meldt tijdens een dag fietsen in Limburg. Dan belt hij terwijl ze bij mij in de kamer zit en de bezorgdheid lijkt als sneeuw voor de zon te verdwijnen. Zij neemt op met een bijtend sarcastisch: "Já! hèhè. Waar bén je? Wat heerlijk dat het niet teveel moeite was om mij even te bellen zeg!" Als ik het hier later met hen over heb, blijkt zij die bezorgdheid niet te durven uiten, terwijl hij geen idee heeft van het feit dat ze ongerust is, hij hoort slechts het boze sarcasme. Emotionally focused therapy (EFT) is een vorm van partnerrelatietherapie die delen en interventies uit experiëntiële en systemische werkwijzen kunstig vervlochten heeft onder de overkoepeling van de hechtingstheorie (Johnson, Hunsley, Greenberg & Schindler, 1999; Johnson & Whiffen,1999; Johnson, 2004; Johnson et al., 2005; Johnson, 2010). Het is een gestructureerde methode: negen stappen onderverdeeld in de drie fasen' de-escalatie', 'verbinding' en 'bestendiging'. De stappen hoeven niet in strikte volgorde te worden gezet en het zal regelmatig voorkomen dat een eerder genomen stap opnieuw moet worden gezet. Dit is geen probleem, wel van belang is er geen stap wordt overgeslagen. Emotionally focused therapy is logisch opgebouwd en steekt simpel in elkaar.
12 : GZ-PSYCHOLOGIE 4 • JUNI 2011
Maar de schijn is hier bedrieglijk. EFT is een gelaagde methode die moeilijk en weerbarstig kan zijn in de praktijk (De Tempe, 2006; Deij, 2010; Wagenaar in voorwoord van Johnson 2010). Dit artikel beoogt de lezer globaal te laten kennismaken met EFT zonder de pretentie te hebben volledig te zijn. EFT is een relatief nieuw, eind vorige eeuw in samenwerking door Greenberg en Johnson (Greenberg & Johnson 1986a, 1986b; Johnson & Greenberg, 1987) ontstaan. Sue Johnson heeft dit verder doorontwikl<eld in de huidige vorm en richtte zich hierbij in eerste instantie volledig op paren. De ontwikkeling gaat door en inmiddels bestaat er een preventief groepsprogramma voor paren (Johnson, 2009a) en EFT- gezinstherapie (Johnson et al., 2005). EFT biedt behalve voor 'algemene partnerrelatieproblematiek' ook soelaas bij meer specifieke problematiek. Er is onderzoek gedaan naar EFT en depressie (DessaulIes, Johnson & Denton, 2003), behandeling bij paren met een chronisch ziek kind (Cloutier, Manion, Walker & Johnson, 2002) en vroege (seksuele) trauma's (Johnson, 1989,2002; Saxe & Johnson 1999; MacIntosh & Johnson, 2008). EFT liet in diverse studies een geringere drop-out en terugval zien dan partnerrelatietherapie met gedragstherapeutische interventies (Jacobson & Addis, 1993; Johnson, 1999, 2003, 2006; Sprenkle, 2003; Dessaules, Johnson & Denton, 2003; Migerode, 2006). Wood, Crane, Schaalje & Law(2005) vonden in een meta-analyse van 23 studies dat EFT en gedragsrelatietherapie even effectief zijn voor paren met niet al te zware problemen en dat EFT beter werkt dan gedragsrelatietherapie voor paren met matige tot ernstige relatieproblemen. Carr (200·9) concludeert uit een overzicht van reviews naar relatietherapie dat EFT op dit moment de voorkeur heeft bij paren met problemen waarbij gedragsrelatietherapie en inzichtgevende relatietherapie een goede tweede zijn.
WETENSCHAPl
Hechting, systeem en ervaringsgericht
nooit 'alleen maar' een reactie op iets wat partner B deed. Want
Hechting is jarenlang gezien als eenrichtingsverkeer tussen kind en moeder en als iets 'van kinderen'. De laatste decennia worden wereldwijd diverse aspecten van hechting onderzocht en beschreven (Bartholomew & Horowitz, 1991; Bartholomew & Shaver, 1998; Birnbaum, Reis, Mikulincer, Gillath & Orpaz, 2006; Birnbaum, 2007; Davila, Burge & Hammen, 1997; Davila,
dat wat partner B deed, heeft zijn oorsprong in een eerder voorval, misschien vijf seconden of vijf minuten geleden - maar soms ook van vijf maanden, vijf jaar of nog langer geleden. Dit interactiepatroon is in constante wederkerigheid, zichzelf
Karney & Bradbury, 1999; Davila, 2003; Feeney, Peterson, Gallois & Terry, 2000; Johnson & Whiffen, 1999; Mikulincer, 1995, 1997;
Schachner, Shaver & Mikulincer, 2003-2006; De Waal, 2002). Het is duidelijk dat ook hechting in volwassen relaties een grote rol speelt. Iemand die goed en veilig gehecht is voelt zich stevig en vertrouwd in de wereld. Vanuit deze vertrouwdheid heeft hij geen problemen met de overgang van zelfstandig naar samen, voelt zich door intimiteit niet bedreigd in de autonomie en durft te bouwen op een ander. Een relatie is een veilige haven, een plek om naar terug te keren, uit te rusten en bij te komen, als ook een stevige basis om uitgerust en vol vertrouwen van te vertrekken, de buitenwereld in (Bowlby, 1969, 1973, 1980). Naast de hierboven beschreven veilige stijl, is er de onveilige en de gedesorganiseerde stijl (Bartholomew & Horowitz, 1991; Bartholomew & Shaver, 1998). Anxious/angstig-ambivalent gehechte mensen zijn niet zeker van hun positie in de wereld. Ze zijn bang in de steek te worden gelaten, hebben veel bevestiging nodig en zijn zeer onzeker over de liefde van hun partner. Iedere mogelijke blijk . van afkeur of afwijzing veroorzaakt paniek en de vraag 'houd je nog wel van me' kan meerdere malen per dag worden gesteld. De avoidant/angstig-vermijdende stijl betreft die mensen die het wel alleen doen. Zij ervaren een relatie vaak als bedreigend. Men is bijvoorbeeld bang om de autonomie te verliezen, de wereld is onbetrouwbaar. Fearful-avoidant Igedesorganiseerd tenslotte is de stijl waarbij iemand snakt naar contact en nabijheid maar er van terugschrikt op het moment dat er intimiteit en betrokkenheid getoond en verwacht wordt. Een relatie met iemand die gedesorganiseerd gehecht is kenmerkt zich door een terugkerend proces van aantrekken en afstoten. Indien de hechting met onze geliefden en dus ook met onze partners wordt bedreigd, zullen wij ervoor vechten. Precies dit fenomeen maakt dat partnerruzies die ogenschijnlijk over 'niets' gaan zo intens en heftig kunnen zijn. Alle gedrag van de partners worden bij EFT bezien door een 'hechtingsbril'. Dat wil
versterkend, aan het begin van de behandeling vaak in negatieve en tegen het einde in positieve richting. In systeemtherapie is de relatie de cliënt en niet één van de systeemleden, ook niet als één der partners duidelijke klachten heeft zoals een depressie of persoonlijkheidsproblematiek. De therapeut behandelt de impact in zo'n situatie van de relatie op de problematiek en vice versa. Bij EFT is het gebruikelijk dat de therapeut de partners minstens eenmaal individueel ziet in de beginfase van de behandeling. In dit gesprek kan de therapeut, met deze partner diens hechtingsgeschiedenis doornemen. Omdat de relatiedynamiek ontbreekt, kan dit in een hoger tempo. Dat wat besproken wordt, staat ten dienst van de partnerrelatietherapie, het is nadrukkelijk niet de bedoeling dat de therapeut op de hoogte wordt gebracht van geheimen. Systemisch en experiëntieel werken komen overeen in het feit dat de therapeut bij beide werkwijzen niet uitgaat van psychopathologie die moet worden genezen of opgeheven maar van een vastgelopen proces dat moet worden ontknoopt. Systeemtherapeuten zijn gewend interpersoonlijke vastgelopen processen te doorgronden en ontrafelen en ervaringsgerichte therapeuten doen dit op intra persoonlijk gebied. Als EFrtherapeut heb je de taak voor beide partners betrouwbaar te zijn en veiligheid te bieden. Hier biedt ervaringsgericht werken houvast. De therapeut accepteert onvoorwaardelijk waar en hoe de cliënten zijn en stelt zich niet op als een alwetend behandelaar maar meer als een mee-onderzoekend coach. Het doel van EFT ligt net als bij een ervaringsgerichte therapie niet in veranderen van gedrag of cognities, maar in het veranderen van de beleving van situaties. Hierdoor veranderen gedrag, overtuigingen en percepties wel mee. De fietsende man bijvoorbeeld zal misschien zuchten en denken dat zijn vrouw hem ook altijd op de huid zit en hem geen pleziertje gunt. En wat hij ook doet, hij doet het toch nooit goed genoeg: als hij belt krijgt hij de wind evengoed van voren. Hierdoor wordt het voor hem onaantrekkelijk zijn vrouw te bellen. Als hij echter weet én merkt (ervaart) dat zij bezorgd is,
zeggen dat de EFT -therapeut alle ruzies, stiltes, onredelijk gedrag plaatst in de strijd om verbinding en hechting. Een zeurende en klagende vrouw die gemakkelijk een uur lang vol zanikt of een stille, teruggetrokken man krijgt meer kleur dan alleen dit
zal hij zich al minder bekritiseerd voelen. Als hij vervolgens ook nog ervaart dat zij zich genegeerd en niet gezien voelt als hij niet belt, merkt hij dat hij juist belangrijk is voor haar in plaats van niet - zoals hij opmaakte uit elke vlijmscherpe opmerking. Voor
gedrag: welke hechtingsbehoefte (de behoefte gezien te worden, je geliefd weten, van belang zijn) zit hieronder, waarnaar is zij
haar geeft zijn uitleg dat hij pas wilde bellen als hij de Vaalserberg achter de rug had de boodschap af dat hij wel degelijk oog en oor had voor haar angst. Het toont zijn betrokkenheid, bij haar, bij de relatie, waarvan zij dacht dat het verdwenen was. Haar sarcasme en zijn terugtrekkend gedrag zijn dan niet meer nodig om hun primaire emoties te bedekken en de hechtingsbehoeften
bij haar partner wanhopig op zoek dat hij niet lijkt te kunnen geven? Prettige en welkome bijkomstigheid: deze hechtingsbril is een sterke bondgenoot in de strijd tegen de tegenoverdracht. Bij EFT neemt het begrip circulariteit een belangrijke plek in. Circulair denken wil zeggen dat de therapeut voorvallen en gebeurtenissen belicht vanuit een patroon dat zich tussen partners heeft ontwikkeld. Een reactie van partner A is daarmee
met strijd vervult te krijgen. De beoogde veranderingen vinden plaats via nieuwe emotionele ervaringen die de paren opdoen in de therapiekamer en in navolging daarvan ook daarbuiten. De therapeut zet zichzelf in
GZ-PSYCHOLOGIE 4 • JUNI 2011 : 13
IWETENSCHAP
als instrument om die ervaringen mee op te doen, maar staat deze plek zo snel mogelijk weer af aan de partner. Het draait immers om het paar en EFT beoogt het delen van emotionele betrokkenheid tussen de partners. Eerste fase: de-escaleren De eerste fase van de therapie beslaat het helder krijgen van een patroon, de negatieve interactiecirkel. Dit patroon is door het stel gezamenlijk gemaakt met medeneming van beider ervaringen uit bijvoorbeeld het gezin van herkomst of de schooltijd, eerste verliefdheid, eerdere relaties. De negatieve interactiecirkel van EFT bestaat uit meerdere lagen: de laag van het gedrag, die van de overtuigingen en percepties, dan de secundaire emoties, vervolgens de laag van de primaire emoties en daaronder hechtingsbehoeften. Secundaire emoties zijn emoties die wij en anderen gemakkelijk (her)kennen, waar we gemakkelijk bij kunnen, die we snel voelen. Deze emoties zijn als het ware ontworpen om de veel kwetsbaardere primaire emoties te beschermen. Secundaire emoties zijn bijvoorbeeld woede, teleurstelling, wraakgevoelens; primaire emoties de angst om niet belangrijk te zijn, niet te worden erkend, niet mee te tellen. Met de-escalatie wordt hier niet alleen bedoeld dat het rustiger en kalmer wordt binnen een relatie. De-escaleren bij emotionally focused therapy betekent het doorbreken van het patroon dat zorgt voor onveiligheid, geen verbinding, geen vertrouwen. Bij relaties waarbij partners conflicten of contact vermijden, is het dus de-escalerend als zij elkaar meer durven op te zoeken. In fase één worden de volgende stappen gezet: Stap I: werkrelatie en relatietaxatie Stap 2: verhelderen negatieve interactie Stap 3: bereiken van emoties Stap 4: aanvaarden van het probleem in termen van emoties, hechtingsbehoeften en negatieve interactiecirkel
Stap 1: werkrelatie en relatietaxatie Bij EFT is geen aparte intal,efase. De informatie die nodig is voor het taxeren van de problematiek wordt gaandeweg vergaard. Het eerste gesprek kan worden gestart met de vraag: "Waar zoeken jullie hulp voor?" en aan de hand van het antwoord maal
14 : GZ-PSYCHOLOGIE 4 • JUNI 2011
Stap 2: verhelderen negatieve interactiecirkel Bij deze stap wordt de negatieve interactiecirkel benoemd en verhelderd. Dit doet de therapeut in eerste instantie aan de hand van een voorval dat het paar beschrijft. In schema (figuur I) ziet dat er zo uit: Het gedrag van partner A (Al) komt bij partner B binnen op de primaire emoties (BS). Dit is zo pijnlijk voor partner B dat zij direct naar haar secundaire emoties schiet en boos wordt. Deze boosheid wordt bevestigd door haar eigen overtuiging (B3) dat hij haar niet belangrijk vindt en de perceptie (B2) dat hij de hond wel groet. Haar gedrag (Bl) geeft hier uiting aan: een sarcastische opmerking. Deze opmerking gaat bij partner A naar de primaire emotielaag (A5), die voor hem te pijnlijk zijn om te verdragen en de beschermende secundaire emoties nemen het over, machteloosheid (A4). Ook hij vindt bevestiging in zijn overtuigingen en percepties (A3 en A2) vertoont gedrag, bijvoorbeeld zich terugtrekken achter de krant - wat weer een nieuwe negatieve interactiecirkel in beweging zet. Immers, eerst niet groeten en dan achter de krant zijn voor partner B meer van hetzelfde: boodschappen aan haar dat zij er niet toe doet. Van belang is ook wat vooraf ging in kaart te brengen: wat maakte dat partner A eerst zijn jas uitdeed en de hond begroette? Misschien wel dat hij de hond even nodig had om zichzelf te reguleren en zijn voornemen nu op de 'juiste' manier te groeten, zij hadden immers laatst zo'n ruzie gehad omdat hij te afwezig en in het voorbijgaan had gegroet. Door op deze wijze ook de pro- en de epiloog van een gebeurtenis bij het geheel te betrekken, krijgt de EFT-therapeut beter. zicht op het circulaire geheel. Let wel: dit proces voltrekt zich razendsnel, vaak zo snel dat de partners het niet eens door hebben. In stap 2 wordt ook aandacht besteed aan de posities die de partners innemen. Veruit het meest voorkomende patroon is withdraw/pursue ofwel: terugtrekken/achtervolgen. De achtervolgende partner, meestal de vrouw, wil de relatie in stand houden of behoeden voor verder verval door het mal,en van contact. Zij doet dit op een voor haar partner afschrikwekkende of bedreigende manier waaraan hij meent niet te kunnen voldoen en hij trekt zich terug. Ook neutrale vragen zoals 'Hoe was je dag' kunnen maken dat hij denkt niet te kunnen voldoen aan wat zij wil, het (weer) fout te doen en kan een terugtrekking veroorzaken. Letterlijk door te gaan fietsen, veel te werken of te klussen of figuurlijk door zich terug te trekken uit het contact. Dit doet hij niet om dwars te zitten of uit onverschilligheid, maar omdat hij denkt op deze wijze een ruzie te voorkomen en daarmee de relatie te beschermen. Dit terugtrekkende gedrag is nu juist wat de vrouw hopeloos en onmachtig maakt, zij denkt dat hij niet meer betrokl,en is bij de relatie, bij haar. Zij zal uit alle macht proberen nog meer contact te leggen door bijvoorbeeld veel te praten, te vragen of door veel kritiek te uiten en te vitten. Dit is een typisch patroon dat begrijpelijk wordt door de hechtingstheorie: beiden doen wat zij kunnen voor de relatie maar het werkt averechts en zet de relatie steeds meer onder druk.
WETENSCHAPI
/::
ii
;!
..
Partner A
,
:1
Partner B
gedrag-A1
Groet niet bij binnenkomen, doet eerst natte jas uit en aait de hond
Maakt sarcastische opmerking over groeten
gedrag - B1
perceptie - A2
Ik ben nog niet binnen of de kritiek en het gezeur begint alweer.
Hij neemt mij letterlijk niet waar, de hond gaat voor
perceptie - B2
overtuiging - A3
Zij heeft altijd kritiek op mij
Het maakt hem niet uit dat ik er ben
overtuiging - B3
secundaire emoties - A4
Machteloosheid
Boosheid
secundaire emoties - B4
primaire emoties - A5
Ik faal altijd, doe het nooit goed genoeg
Ik tel niet mee, ik ben niet belangrijk
primaire emoties - B5
hechtingsbehoefte - A6
Zie mij, heb mij lief
Zie mij, heb mij lief
hechtingsbehoefte - B6
Figuur 1
Stap 3: bereiken van emoties In de derde stap staan de emoties centraal. Het is nu de bedoe-ling, na het enigszins hebben ondeed van de negatieve interactiecirkel, dat de partners met meer rust en aandacht stil gaan staan bij zowel hun secundaire als primaire emoties. De therapeut stelt zich actief en directief op. Vooral met betrekking tot emoties maal
chische fase van het proces waarbij de therapeut toch goed in de gaten houdt dat het ook een systemisch proces betreft. Het is daarom aan de EFT-therapeut om het innerlijke onderzoek van de ;ne partner en de betrokkenheid van de andere partner te bewerkstelligen. In deze fase verlopen stap 5 en 6 tegelijkertijd: als partner A bezig is met stap 5, is partner B dat met stap 6. De stappen behorende bij deze verbindingsfase: Stap 5: toe-eigenen van de onderliggende emoties en behoeften Stap 6: aanvaarding van de beleving en ervaring van stap 5 van de partner Stap 7: nieuwe interactiepatronen, creëren van emotionele verbinding
Stap 5: toe-eigenen van de onderliggende emoties en behoeften Bij EFT is het de bedoeling dat de terugtrekker (partner A) als
Stap 4: aanvaarden van het probleem in termen van emoties, hechtingsbehoeften en negatieve interactiecirkel In de laatste stap van de eerste fase is het plaatje helder, de negatieve interactiecirkel is toegeëigend. Het is iets wat bij hen hoort, een belangrijk deel van de relatie is maar er is ook het besef dat de relatie meer is dan alleen deze negatieve spiraal. Het paar kan de cirkel benoemen en herkennen al lukt het hen nog niet om er uit te blijven. Echter, als er een conflict ontstaat zijn zij steeds beter in staat het stop te zetten of het achteraf te merken en er dan met elkaar over in gesprek te gaan. Tweede fase: verbinden
In fase twee gaat het om verbinden, niet alleen met de partner maar ook met de eigen emoties. Deze fase is de meest intrapsy-
eerste stap 5 maakt. Dit is noodzakelijk omdat de achtervolger (partner B) pas vertrouwdheid kan ervaren als ze weet dat haar man echt verbonden is aan de relatie. Het onderzoeken van verborgen emoties is een delicate en kwetsbare zaak. De therapeut heeft in deze fase de taak dit proces aan te moedigen en bescherming te bieden aan de partner die dit aandurft. De ondersteuning wordt geboden door actief het gesprek aan te gaan en dit in eerste instantie te laten plaatsvinden tussen therapeut en partner A. Om emoties goed te kunnen voelen, is het nodig om sfeer en tempo aan te passen, interventies op een 'risssc' manier: repeat - image - slow - soft - simple - clients own words (J ohnson, 2004,2005,2010) uit te voeren. Door bepaalde opmerkingen of woorden te herhalen (repeat) en langzaam (slow) en zacht (soft) te praten, is het gemakkelijker in contact te komen en blijven met emoties. Genoemde beelden of metaforen worden benadrukt
GZ-PSYCHOLOGIE 4. JUNI 2011 : 15
WETENSCHAPI
(image). Door het gebruik van gemakkelijke taal (simpie) en woorden van de cliënt (clients own words) voorkomt de therapeut een cognitief niveau en voelt de cliënt zich gehoord. Omdat niet alleen het innerlijk proces van partner A van belang is maar het erom gaat dat de partnerrelatie verbetert, zal de therapeut
peut herhaalt nogmaals het verhaal van partner A waardoor deze zich erkend voelt. Het nogmaals herhalen (repeat) in deels andere woorden maar met dezelfde kernwoorden (die blik, weg moeten) bekrachtigt nogmaals én vertraagt (slow).
partner B direct of zijdelings steeds bij het gesprek betrekken. Op kalme en zachte toon (soft/slow): 'Dus als zij zo naar je kijkt - met "die blik" (image) - dan voel jij je direct aangevallen .... alsofje het helemaal verkeerd doet (clients own words)? En dan trek je je terug, ga je gewoon "weg". Je ziet of voelt "die blik" (image) - en weg ben je (repeat) ? Omdat je het
Stap 7: nieuwe interactiepatronen, creëren van emotionele verbinding
bijna niet kunt verdragen dat je je zo tekort voelt schieten, dat je het wéér verkeerd doet? (repeat) . En je wilt het zó graag goed doen voor B,(B bij het gesprek betrekken door het noemen van haar naam) hij wil het zo graag goed doen voor jou ,(B bij het gesprek betrekken door even rechtstreeks tegen haar te spreken), hij doet zo zijn best, maar het voelt alsof het nooit goed genoeg is.... en dat is naar, zo naar dat je weg moet voor "die blik" (image, repeat).
Stap 6: accepteren van de partners emoties en behoeften Het kan behoorlijk verwarrend zijn voor partner B als partner A bezig is met stap 5. Zij hoort over emoties en overtuigingen waarover hij niet eerder sprak, ziet hoe hij geëmotioneerd en betrokken is en dit heeft zij al die tijd niet gevoeld. Soms . verloopt dit proces soepel en gemakkelijk, is partner B betrokken en begaan, nieuwsgierig en, hoewel verdrietig om wat haar partner mee lijkt te maken opgelucht dat zij en de relatie, kennelijk zo belangrijk voor hem zijn. Het komt ook regelmatig voor dat partner B fel reageert, boos omdat nu, na al die jaren er totaal iets anders bij haar man lijkt te spelen dan zij dacht of voelde. Misschien is zij verontwaardigd dat hij dit nu, bij een 'vreemde' in de kamer benoemt en al die jaren dat zij vroeg of er iets was dit niet heeft gezegd. In zo'n geval treedt de EFT-therapeut op als bliksemafleider. Johnson spreekt hier van catching the bullets (2004,2005,2010). Dit komt vaker voor bij de 'eerste ronde' van
Als de partners de eerste stappen van de tweede fase hebben gezet, begint er verandering op te treden in de interactie. Partner A is toegankelijker en toont daardoor meer betrokkenheid bij de relatie. Bij partner B zullen enkele verschuivingen plaats hebben gevonden en dit zal merkbaar zijn in de interactie. Het is echter nog fragiel en voor een blijvende verandering is het absoluut noodzakelijk dat de stappen nogmaals worden gezet maar dan andersom. Soms kan het lang duren voordat dit gebeurt. Dan herhaalt de therapeut vaak, soms eindeloos lijkend vaak, de eerdere stappen. Telkens weer worden de negatieve interactiecirkel en de opgetreden veranderingen benoemd. De EFT -therapeut maakt tell,ens de balans op tussen directief en sturend zijn en het tempo van de cliënt blijven volgen. Te hard duwen heeft geen zin maar Partner B moet wel worden aangezet tot het nemen van stap 5, als dat niet gebeurt is fase twee niet volledig afgerond.
Derde fase: bestendigen Stap 8: nieuwe oplossingen voor oude problemen Stap 9: bestendiging van een nieuwe interactiecirkel inclusief hechtingsbehoeften en verbinding
.
Deze derde fase is de eindfase waarin de therapeut steeds meer afstand neemt en het paar zelf steeds meer werk verzet. Soms gaat het (even) mis en vervalt het paar weer in oude patronen en herhaalt de negatieve interactiecirkel zich. Het paar komt hier vaal, zelf uit, soms is de hulp van de therapeut nodig: waar ging het mis, op welk moment, met welke trigger?
de stappen 5 en 6. Bij de tweede keer, als partner B stap 5 maakt zal stap 6 voor partner A over het algemeen weinig problemen opleveren. Niet dat het niet moeilijk kan zijn te horen wat de ander meemaal
Stap 8: nieuwe oplossingen voor oude problemen
soepeler verlopen.
verschil of een irritatie en dat dit ontdaan is van de angst dat de relatie niet belangrijk genoeg is voor de ander. Laat thuiskomen of de verkeerde boodschappen meebrengen zijn geen 'bewijzen' meer van onverschilligheid of desinteresse; een vermoeide
Een voorbeeld van kogels opvangen: 'Ja, dat is moeilijk denk ik, om dat nu van hem te horen. Al die tijd
heb jij gevoeld dat hij gewoon niet geïnteresseerd was, dacht je dat het hem niets kon schelen. En nu hij vertelt hoe anders dat is, dat het hem eigenlijk juist heel veel kan schelen, en dat hij "weg" moest, juist omdat hij het zo erg vond te voelen dat hij het niet goed genoeg deed voor jou .... dat is moeilijk om te geloven .... dat kun je bijna niet geloven?' Met een dergelijke tekst betrekt de therapeut de partner, geeft ruimte voor en woorden aan de beleving van partner B, daarbij haar gevoelens validerend. Tegelijkertijd haalt het de lading weg bij de zich openstellende partner die op dit moment zeer kwetsbaar is en 'die blik' nu niet aan zou kunnen. De thera-
Het blijft bijzonder om mee te maken dat onderwerpen waarover eerder hete strijd werd gevoerd nu slechts hamerstukken lijken te zijn. Paren verbazen zichzelf daar ook over, telkens weer. De verklaring zit in het feit dat het nu slechts gaat over een menings-
zucht of gemopper over de afwas is geen aanval of verwijt meer. Andersom kan irritatie of een verlaten gevoel op directere wijze worden geuit dan via bedekte boodschappen zoals bijvoorbeeld die vermoeide zucht. Kortom, de lading is er af.
Stap 9: bestendiging van een nieuwe interactiecirkel inclusief hechtingsbehoeften en verbinding Het is duidelijk dat het paar steeds beter in staat is uit hun negatieve interactiecirkel te blijven. Mocht het ze toch een keer overkomen dan kunnen ze dit achteraf herstellen, weer contact
GZ-PSYCHOLOGIE 4. JUNI 2011: 17
IWETENSCHAP
maken. Oude pijnlijke plekken zullen niet geheel verdwenen zijn maar de partners weten wanneer ze hierin geraakt worden en kunnen daarvoor ondersteuning en troost vragen, zowel aan zichzelf als aan de ander. Het wordt zichtbaar dat de
Auteur Petra C. Deij is als relatie- en gezinstherapeut werkzaam bij het Infant Mental Health (IMH) centrum, een samenwerkingsverband tussen Altrecht en het Nederlands Psychoanalytisch Instituut (NP!) en in eigen praktijk, beiden in Utrecht. Zij is gecertificeerd EFT-therapeut. Correspondentie met betrekking tot dit artikel via
[email protected]. Met veel dank aan Pieter Dingemanse, klinisch psycholoog en (EFT) collega, voor zijn kritische blik en opbouwende aanvullingen.
nieuwe interactie een even zelfversterkend karakter heeft als de negatieve interactiecirkel. Net als iedere andere behandeling die succesvol wordt afgesloten is ook dit, althans, zo vind ik, altijd weer een beetje feestelijk. Het blijft mooi en ontroerend om te zien waar een stel gekomen is nadat ze in sommige gevallen in een heel diep dal zaten en het de vraag was of de relatie het zou overleven. Wanneer wel en wanneer niet? EFT kent slechts een beperkt aantal exclusiecriteria. Beide partners moeten zich nog verbonden voelen met de relatie en
zich hiervoor willen inzetten. Verder moet er veiligheid zijn, een relatie met actueel fysiek, seksueel of ernstig verbaal geweld is niet veilig genoeg. Het paar zal dan eerst (eventueel elders, afhankelijk van de setting en expertise van de therapeut) een 'kalmeringsprogramma' moeten volgen waarin zij het geweld leren te beteugelen. Ook misbruik van drugs of alcohol staat een goed proces in de weg, evenals problematiek waarbij (diepere) emoties te ontregelend zijn. Bij de meeste As I stoornissen is EFT wel geschikt. In een aantal van de hier geschetste situaties is een simultaan proces goed denkbaar. Bijvoorbeeld: een individueel traject met betrekking tot een depressie of persoonlijkheidsstoornis en een gelijktijdige EFT-behandeling voor de partners. Ik neem hier als systeemtherapeut de vrijheid om te bepleiten dat partnerrelatietherapie, en met name EFT ook aangeboden kan worden als er geen directe hulpvraag over is. Psychopathologie reikt verder dan slechts het individu die het betreft, relaties kunnen zowel veroorzakend als in stand houdend zijn voor de problematiek. Er zijn partners en kinderen bij betrokken die dagelijks te maken hebben met de klachten. Het kan zeer verrijkend zijn om middels gesprekken het paar en zodoende de partner ook een plek te geven en beide partners te valideren in hun inzet, dit zal de individuele behandeling ten goede komen.
Emotionally focused therapy is in principe kortdurend, in 8-15 sessies kunnen bovenstaande veranderingen teweeg worden gebracht (Johnson, 2004, 2010; Johnson & Greenberg, 1987). In mijn klinische ervaring tot nu toe in de GGz, en zeker bij stellen waarbij As II problematiek speelt, is dit niet haalbaar en is er een veel langere behandeling nodig. Dit geldt ook voor paren waarbij één van de partners (of beiden) getraumatiseerd zijn, zeker als het een intermenselijk trauma betreft.
Literatuur • Bartholomew, K. & Horowitz, L. M. (1991). Attchment styles among young adults, a test of a four-category model. In: 10umaI of Personal and Social Psychology, 61.2, 226-244. • Bartholomew, K. & Shaver, P. R. (1998). Methods of Assesing Adult Attachment: do they converge? In: I. A. Simpson & W. S. Rholes (Eds.), Attachment theory and close. relationships (pp. 25-45). New York: Guilford Press, 1998. • Bimbaum, G.E., H.T. Reis, M. Mikulincer, O. Gillath, A. Orpaz (2006). When sex
is more than just sex: attachment orientations. sexual experience and relationship •
• • • • •
• •
•
• •
•
• •
• • •
Na een ruim aantal jaren te hebben gewerkt met paren en gezinnen, heb ik kennisgemaalct met EFT. Het sprak mij direct aan. Ik werk graag 'gelijk op' met mijn cliënten, dat wil zeggen: zij zijn en blijven de grootste deskundigen met betrekking tot hun eigen leven maar ik wordt gevraagd mijn professionaliteit in te zetten. Dit past uitstekend binnen EFT. Het feit dat het lukt om met stellen met redelijk ernstige problematiek te werken en goede resultaten te bereiken sterkt mij in het idee dat EFT een prachtige methode is: hoopvol, respectvol en vriendelijk.•
18: GZ-PSYCHOLOGIE 4. JUNI 2011
•
• • • •
quality. In: loumal of Personality and Social Psychology, 91.5, 929-943. Bimbaum, G. E. (2007). Attachment orientations, sexual functioning and relationship satisfaction in a community sample of women. In: loumal of SociaI and Personal Relationships, 24.1, 21-35. Bowlby, I. (1969). Attachment and loss, vol. I. Attachment. London: Pimlico. Bowlby, I. (1973). Attachment and loss, vol. 2. Separation. London: Pimlico. Bowlby, I. (1980). Attachment and loss, vol. 3. Loss. London: Pimlico. Carr, A. (2009). The effectivenessof family therapy and systemic interventions for adult-focused problems. In: loumal of FamilyTherap, 31.4, 46-74. Cloutier, P.F., Manion, l.G. , Walker, l.G. & lohnson, S.M., (2002). Emotionally focused interventions for couples with chronicaIly ill children: a 2-year follow-up. In: loumal ofMarital and FamilyTherapy, 28.4, 391-398. Davila, I., Burge, D. & Hammen, C. (1997). Why does attachment style change? In: loumal ofPersonal and Sociologieal Psychology, 73, 826-838. Davila, I., Kamey, B. R. & Bradbury, T. N. (1999). Attachment change processes in the early years of marriage. In: loumal ofPersonal and Sociologieal Psychology, 76, 783-802. Davila, I. (2003). Attachment processes in couple therapy. In: lohnson S.M. and v. Whiffen (ed) Attachment processes in couple and family therapy (7). New YorkiLondon: Guilford press Deij, P. (2010). Gegrepen - aficionao. Van flamenco en EFT. In: Systeemtherapie, 22.1,5-13. DessauIles, A., S. M. lohnson & W. H. Denton, (2003). Emotion-focused therapy for couples in the treatment of depression. A pilot study. In: Ameriean loumal of Family Therapy, 31, 345-353. Feeney, I.A., Peterson, c., Gallois, C. & Terry, D. I. (2000). Attachment style as a predietor of sexual attitudes and behavior in late adolescence. In: Psychology and health, 14, 1105-1122. Greenberg, L. S. & lohnson, S. M. (l986a). Affect in MaritaI Therapy. In: The 10urnaI ofMarital and FamilyTherapy, 12, 1-10. Greenberg, L. S. & lohnson, S. M. (l986b).When to Evoke Emotion and Why: Process Diagnosis in Couples Therapy. In: lournal ofMarital and FamilyTherapy, 12, 259-267.lacobson, N. S. & Addis, M. E. (1993). Research on couples and coupIes therapy: What do we know? Where are we going? In: lournal of Consuiting and Clinical Psychology, 61, 85-93. lohnson, S. M. & Greenberg, L.S. (1987). Emotionallyfocused marital therapy: an overview. In: Psychotherapy, 24.35, 552-560. lohnson, S. M. (1989). Integrating Marital and Individual Therapy for Incest Survivors. In: Psychotherapy: Theory, Research and Practiee, 26, 96-103. lohnson, S. M., Hunsley, I., Greenberg, L. & Schindler, D. (1999). Emotionally focused couples therapy: Status and challenges. In: Clinical Psychology: Science and Practiee. 16.1,67-79. lohnson, S.M., & Whiffen, V. (1999). Made to measure: Attachment styles in couples therapy. Clinieal Psychology : Science & Practiee, Special Edition on Individual Differences and Couples Therapy, 6, 366- 381. lohnson, S.M., Emotionally focused couple therapy with trauma survivors. Strengthening attachment bonds. New York: The Guilford Press. lohnson, S.M. (2003). The revolution in couple therapy: a practitioner-scientist perspective. In: loumal of Marital and FamilyTherapy, 29.3, 365-384. lohnson, S.M. (2004). The practiee of emotionaUy focused therapy. Creating connection. Second edition. New York: Routledge & Brunner. lohnson, S.M., Bradley, B., Furrow, I., Lee, A., Palmer, Tilley, D., G. Woolley, S. (2005). Becoming an emotionally focused tIlerapist, the workbook. New York: Routledge & Brunner.
WETENSCHAPI
• Johnson, S.M. (2006). De revolutie in relatietherapie: de visie van een behandelaar-onderzoeker. In: Gezinstherapie wereldwijd, 17.1,47-82. • Johnson, S.M. (2009a). Hold me Tight, Facilitators Guide, Ottawa, Iceeft. • Johnson, S.M., (2010). Veilig verbinden, de praktijk van emotionally focused therapy. Utrecht: Stichting EFT-NL. • Macintosh, H.B. & Johnson, S.M. (2008). Emotionally focused therapy for coupIes and childhood sexual abuse survivors. In: Journal ofMarital and Family therapy, 34.3, 298-315. • Migerode, L. (2006). Emotionally focused therapy voor paren: het werk van Sue Johnson. In: Systeembulletin, 24-2006/2. • Mikulincer, M. (1995). Attachment style and the mental representation of self. In: Journal ofPersonal and Sociologieal Psychology, 69, 1203-1215. • Mikulincer, ·M. (1997). Adult attachment style and information processing: indi-
vidual differences in curiosity and cognitive closure . In: Journalof Personal and Sociological Psychology, 72,1217-1230.
• Saxe, B.J. & Johnson, S.M. (1999). An empirieal investigation ofgroup treatment for incest survivors. In: Journal ofChild Sexual Abuse, 8, 67-88. • Schachner, D. A., Shaver, P. R., Mikulincer, M. (2003). Adult attachment theory, psychodynamies and couple relationships, an overview. In: Johnson S.M. and V. Whiffen (ed) Attachment processes in couple and family therapy (2). New Yorkl London: Guilford press. • Sprenkle, D.H. (2003). Effeetiveness research in Marriage and Family Therapy. In: Journal of Marital and FamilyTherapy, 29.1, 85-96. • Tempe, J. de (2006). Emotionallyfocused therapyvoorparen. In: Systeemtherapie, 18.4,218-237. Waal, J. de (2002). In den beginne was er hechting.... de waarde van theorieën over hechtingsstijlen voor de psychotherapeutische behandeling en indietiestelling. In: Tijdschrift voor psychotherapie, 28.6, 483-500. • Wood, N.D.; Crane, D.R.; Schaalje, G.B. & Law, D.D. (2005). What Works for • Whom: A Meta-Analytie Review of Marital and Couples Therapy in Reference to Marital Distress. In: The Ameriean Journal of Family Therapy, 33.4, 273-287.
TIJDSCHRIFT OVER GEZONDHEIDSZORGPSYCHOLOGIE - WWW.GZPSYCHOLOGIE.NL
Zoekt u een collega? GZ-psychologie is een nieuw wetenschappelijk tijdschrift dat zich geheel richt op de snelgroeiende beroepsgroep van gezondheidszorgpsychologen. Dit maakt het tijdschrift een uitstekend medium voor uw (personeels)advertenties.
U kunt tot 30 juni reserveren voor uitgave 5, die 28 juli verschijnt
De overige data voor 2011: Uitgave 6 7 8
Uiterste reserveringsdatum
Verschijning
25 augustus 6 oktober 17 november
8 september 3 november 15 december
Verschijningsdata onder voorbehoud van wijzigingen. Voor de tarieven, andere advertentiemogelijkheden en overige vragen kunt u contact opnemen met Wijnand van Dijk, via
[email protected]; 020 715 06 24.
Zie ook de website: www.gzpsychologie.nl
GZ-PSYCHOLOGIE 4. JUNI 2011 : 19
