Verslag ‘Healing Affairs using Emotionally Focused Couple Therapy’, door Scott Woolley en Berry Aarnoudse, 9 en 10 oktober 2012
Wies Verheul
Impressies van Wies Verheul*
Tijdschrift Cliëntgerichte Psychotherapie 51 2013/1
72
Op 9 en 10 oktober vond er in Oisterwijk een tweedaagse plaats over ‘Healing Affairs’ waarbij Scott Woolley zijn visie gaf op de therapeutische benadering van het herstellen van een relatie nadat er een affaire heeft plaatsgevonden vanuit het perspectief van Emotionally Focused Therapie. Er waren zo’n zestig collega’s aanwezig. Scott Woolley is professor aan de Alliant University in San Diego en is oprichter en directeur van het San Diego Center for Emotionally Focused Therapy. Hij komt regelmatig naar Nederland voor het geven van trainingen en was voor de meeste deelnemers dan ook een vertrouwd gezicht. Berry Aarnoudse is een van de EFT-trainers in Nederland. Scott Woolley begint zijn verhaal met te vertellen hoe hij als beginnend therapeut in een van zijn eerste relatietherapieën te maken kreeg met een dramatisch geval waarbij de man een affaire had gehad, het echtpaar een nieuwe start had gemaakt en er vervolgens opnieuw een affaire van de man aan het licht kwam. Toen de vrouw ging vermoeden dat haar man opnieuw vreemd ging – zij zat met haar kinderen in de kerk – besloot zij hen allebei te vermoorden. Zij stond op, liet haar kinderen achter, liep de kerk uit, kocht een pistool en ging naar het kantoor van haar man waar zij hem verwachtte aan te treffen met zijn nieuwe geliefde. Toen hij daar niet bleek te zijn sloeg zij alles kort en klein. Haar intentie om hem – en haar – te vermoorden was nog steeds aanwezig toen zij Woolley enkele uren later belde. Hij heeft haar aan de praat gehouden, haar ervan overtuigd het pistool te ontladen en heeft haar zover gekregen dat ze naar een ziekenhuis ging. Deze vrouw vertelde later hoe ze dissocieerde: hoe ze zichzelf van achteren kon zien en zag hoe haar benen vooruit bewogen. Ze was volstrekt zichzelf niet meer. Woolley heeft direct daarna de man geïnformeerd en hem van de acute situatie op de hoogte gesteld. Hoewel dit een niet alledaags voorbeeld is maakt het je, aldus Woolley, gevoelig voor de heftigheid van gevoelens die een rol spelen als het gaat om affaires. Het hebben van een affaire gaat in tegen de impliciete of expliciete verwachting van wederzijdse emotionele en seksuele trouw. Hij spreekt ook van een affaire als er geen seks heeft plaatsgehad, maar er wel sprake is van een emotionele nabijheid en veel contact. Het kan gaan, zo vertelt hij, over vierhonderd sms’jes gedurende een avond en nacht. Als er wel seks bij komt is dat in de regel moeilijker voor de andere partner, maar dat hoeft niet zo zijn. ‘Alleen seks’ is minder bedreigend dan een emotionele verbinding aangaan met een derde. Een affaire waarbinnen er wel sprake is van een emotionele band is moeilijker te beëindigen.
*
Wies Verheul is psychotherapeut, werkzaam in eigen praktijk en eindredacteur van dit tijdschrift.
Congresverslagen
73 Tijdschrift Cliëntgerichte Psychotherapie 51 2013/1
Het uitgangspunt binnen EFT is dat affaires op tafel komen. Woolley zal de ontrouwe partner hiervoor zoveel tijd geven als nodig is, maar Woolley zal niet doorgaan met een therapie als dat uitblijft. Zolang een affaire geheim blijft kan er geen begin worden gemaakt met herstel. Voor het herstel van de relatie is het nodig dat de ontrouwe partner verantwoordelijkheid neemt voor zijn of haar gedrag en open staat voor de pijn die dat bij de ander heeft veroorzaakt. Door die pijn te zien en te erkennen kan de breuk in het vertrouwen langzaam aan worden hersteld. Een affaire kan worden gezien als een attachment injury, een hechtingskwetsuur, al hoeft dat niet in alle gevallen zo te zijn. De impact van een affaire hangt af van de betekenis ervan voor de andere partner, niet van wat er feitelijk is gebeurd. Het feit dat er mogelijk al problemen waren in de relatie voor de affaire en dat er factoren zijn die ertoe bijgedragen hebben dat een van de partners ontrouw is geworden zijn, aldus Woolley, van secundair belang. De keuze voor het aangaan van een relatie buiten de deur is hoe dan ook de verantwoordelijkheid van de ontrouwe partner, hij/zij had ook op andere manieren met deze problemen om kunnen gaan of de relatie kunnen beëindigen. Wat de therapeut niet moet doen, aldus Woolley, is de affaire te zien als een logisch gevolg van al bestaande problematiek en daarmee aan de slag gaan. Het feit dat door de affaire het vertrouwen is geschonden heeft prioriteit, daar moet de aandacht eerst naar uit gaan. In dat herstel van vertrouwen is het nodig de trouwe partner maximale geruststelling te bieden. Daarvoor is het nodig dat er geen contact meer is met de derde partij en dat de trouwe partner – als hij/zij daar behoefte aan heeft – toegang heeft tot telefoon, mail, Facebook en dergelijke. Alles is erop gericht de primaire relatie weer tot een veilige plek voor beiden te maken. De ontrouwe partner zal pijnlijk worden geconfronteerd met de gevolgen voor de vaste partner en daarover, aldus Woolley, schuld- en schaamtegevoelens hebben. De therapeut kan helpen deze gevoelens te ervaren en te uiten, waarbij hij benadrukt hoe belangrijk degene die vreemd is gegaan voor zijn/haar partner is. De therapeut helpt de ontrouwe partner een nieuw perspectief te bieden, van degene die de oorzaak is van de pijn voor de ander, naar degene die kan helpen de pijn te verzachten door aanwezig en responsief te zijn terwijl de trouwe partner zijn/haar gevoelens uit. Affaires komen zowel voor in relaties die daarvoor door beiden als bevredigend werden ervaren als in problematische relaties. Het is vaak zo, zegt Woolley, dat de partner die vreemd gaat niet zozeer te weinig kreeg van de ander, maar te weinig investeerde in de relatie, te weinig gaf. De motieven om een relatie buiten de deur aan te gaan kunnen velerlei zijn. Woolley onderscheidt zes typen affaires: –– romantic fantasy affair: affaire met een vaak geïdealiseerde derde; het fantasiebeeld kan blijven bestaan omdat met de derde het dagelijks leven niet wordt gedeeld; –– protest affair: partner die zich niet gezien voelt gaat affaire aan om de ander te alarmeren en gebrek aan aandacht betaald te zetten;
Wies Verheul Tijdschrift Cliëntgerichte Psychotherapie 51 2013/1
74
–– ‘come and get me’ affair: affaire om te ander jaloers te maken en uit te testen, ‘hoe belangrijk ben ik voor je?’; –– burned-out affair: degene die lang tevergeefs heeft geprobeerd voldoende uit de relatie te halen, geeft het op. In de meeste gevallen betekent dit ook het einde van de relatie; –– hedge fund affairs: partner die ervan uitgaat uiteindelijk toch verlaten te worden, beschermt zichzelf door nieuwe relatie al klaar te hebben staan; –– power play/compulsive affairs: hieronder vallen one night stands, porno, prositutie. Vaak vanuit een beeld van zichzelf als iemand waar niet van gehouden kan worden en beeld van de ander als afwijzend of onbereikbaar. Vanuit deze verscheidenheid aan motieven volgen verschillende strategieën en bijbehorende moeilijkheidsgraden om dit therapeutisch te bewerken. Bij het bespreken van de romantische affaire benadrukt Woolley dat het hier gaat om pseudo-intimiteit, ‘een goedkope manier om uit bestaande patronen in de relatie te stappen en aan de manier waarop men zichzelf ziet te ontsnappen, en zichzelf op een nieuwe en betere manier te ervaren door de ogen van de derde’. Hoewel het duidelijk is wat Woolley bedoelt met een romantische affaire en dit ook zeker herkenbaar is, is dit voor Nederlandse begrippen een nogal moraliserende benadering. Dit leidde tot de nodige discussie in de zaal. Een buitenechtelijke relatie is niet per definitie een ‘gemakkelijke’ escape. Wellicht is dit kenmerkend voor Woolley, maar ik kan me voorstellen dat dit ook de heersende attitude in Amerikaanse samenleving reflecteert. Berry Aarnoudse gaf voorbeelden van situaties waarbij de ontrouwe partner voor het eerst de ervaring opdeed door de ander (de derde) werkelijk gezien te worden. De termen die worden gebruikt voor de ontrouwe en trouwe partner, offending partner (OP) en injured partner (IP) wijzen ook op dit verschil. Luyens en Vansteenwegen (2003) hebben in hun boek over ontrouw bewust gekozen voor de neutrale termen (on)trouwe partner. Terug naar de behandeling. Zoals gezegd zal Woolley erop aansturen dat de affaire open op tafel komt. Maar niet alles hoeft meteen te worden verteld, dat moet altijd in de context gebeuren. Op het moment dat de ontrouwe partner de pijn van de ander echt kan zien en daarbij kan blijven, hoeven vaak niet alle details te worden verteld. Maar in een ander geval is het volledige relaas van wat er is gebeurd, soms van jaren her, nodig om een begin te kunnen maken met het herstel van vertrouwen. Door openheid te geven en er niet van uit te gaan dat de ander er niet tegen zal kunnen het te horen, neem je de ander serieus. Andersom kan de bevestiging van een vermoeden leiden tot een zekere opluchting, ‘zie je wel, ik was niet gek, het klopte wat ik aanvoelde’. De ontrouwe partner weet wel dat hij fout zat, zegt Woolley, dat hoef je niet nog een keer te benadrukken. Als therapeut maak je het onderscheid dat verantwoordelijkheid nemen niet hetzelfde is als ‘slecht’ zijn. Het gevoel slecht te zijn, de schaamte en schuld die daar omheen zitten, zorgen ervoor dat de ontrouwe partner telkens weer in de verdediging schiet. De therapeut zal hier vertragen en vragen wat er van
Congresverslagen
75 Tijdschrift Cliëntgerichte Psychotherapie 51 2013/1
binnen gebeurt. Het is belangrijk dat er een coherent narratief is over het vreemdgaan, over wat er is gebeurd en waarom het heeft kunnen gebeuren. De therapeut geeft het paar de boodschap – vanaf het begin – dat een affaire te overkomen is en begrijpelijk te maken is, hoe ver weg dat idee ook aanvankelijk ligt. Het is belangrijk dat perspectief te bieden. Glorify the struggle, zegt Woolley, benadruk wat het betekent dat het paar door zo’n geweldige crisis heen kan komen, hoe het hun onderlinge band verstevigt. Benadruk in het narratief niet de pijn en het lijden. In de eerste fase zal de therapeut ook helpen de crisis hanteerbaar te maken. Het gaat er dan vaak om tijd te winnen, er moeten in de crisis geen definitieve besluiten worden genomen. Er moet ook nagedacht worden over wie er wel en niet ingelicht worden over de affaire, kinderen en verdere familie hoeven niet alles te horen te krijgen. In de live-sessie die voor de laatste middag op het programma stond, zagen we Woolley aan het werk met een echtpaar waarbij de man een affaire had gehad en de betreffende vrouw opnieuw contact had opgenomen. Zijn partner kwam hier na enige tijd achter. De relatie stond behoorlijk onder druk, terwijl er ook een grote inzet was om er samen uit te komen. De man voelde zich door de verwijten van de vrouw in een hoek gedreven en reageerde daar, zo vertelden ze, op door te gaan schreeuwen of door helemaal niets meer te zeggen, soms een paar dagen lang. Woolley was zeer aanwezig en empathisch, wat zorgde voor voldoende rust om in de sessie bij de pijnlijke situatie stil te blijven staan. De man was iemand die zich altijd erg had aangepast en van huis uit ook zo was opgevoed. De vrouw kwam uit een onveilig gezin waarin er sprake was geweest van mishandeling, ze had zich bij hem juist altijd veilig gevoeld. Woolley koos de route waarin hij het overspel van de man als een misstap betitelde, maar hem ook liet zien hoe belangrijk hij (nog steeds) voor zijn vrouw was. Hij valideerde de ontgoocheling van de vrouw over het opnieuw geschonden vertrouwen en benadrukte daarbij vooral haar onderliggende verlangen naar herstel van de veiligheid en kameraadschap die hun relatie 35 jaar had gekend. Woolley kiest daarbij, zoals ook te verwachten was gezien zijn manier van werken, voor het perspectief van de misstap waarover alleen spijt en schaamte zouden (mogen) bestaan. Hiermee oefent hij in feite druk op de man uit zich opnieuw aangepast te gedragen; hij zegt op een gegeven moment tegen hem als het over de affaire gaat: ‘zo ben jij niet’. Wat mij betreft zou het de voorkeur hebben gehad om te proberen ruimte te creëren waarbij de man ook iets had kunnen vertellen over de betekenis van de affaire en wat hem ertoe heeft gebracht die aan te gaan. De therapeut zou de vrouw hebben kunnen steunen en haar kunnen helpen er vertrouwen uit te putten dat haar partner – in plaats van haar te blijven beschermen – het risico zou nemen meer van zichzelf te laten zien dan hij gewend was te doen. Dit zou hen kunnen helpen de affaire te overleven, maar ook de kwaliteit van de relatie te vergroten: door hem te laten ervaren dat hij opener over zichzelf kan zijn dan hij dacht en haar te laten ervaren dat ze zich veilig kan voelen bij een man die gevoelens kan hebben (gehad) voor iemand anders zonder dat het betekent dat hij zijn huwelijk daarvoor op wil geven of niet meer van haar houdt.
De discussie wordt ongetwijfeld vervolgd. Al met al een nuttige en inspirerende tweedaagse die tot verder nadenken aanzet. Literatuur Luyens, M., & Vansteenwegen, A. (2003). Ondanks de liefde. Hoe overleef je een liefdesaffaire? Tielt: Lannoo.
Verslag van het tweede Nederlandse EFT-congres, 9 november 2012
John Stolvoort
Een impressie door John Stolvoort*
Tijdschrift Cliëntgerichte Psychotherapie 51 2013/1
76
Onder grote belangstelling vond op 9 november jl. in Leiden het tweede congres plaats van de stichting Emotionally Focused Therapy Nederland. In haar welkomstwoord stond Karin Wagenaar kort stil bij het thema van dit congres: trauma en herstel. Onverwerkte gebeurtenissen of een opgelopen trauma hebben veel invloed op het gevoel van veiligheid en zijn daarmee ook van invloed op het gezinsleven en de partnerrelatie. Om deze reden is het belangrijk om ruimte te geven voor het delen en verwerken van het trauma, zo stelde Wagenaar. Hierdoor kan de impact ervan verminderen en wordt de overdracht via kinderen voorkomen. EFT focust op emoties en op hechting. Door vanuit dit model te werken wordt de onderlinge hechting versterkt en kunnen partners meer weerbaar en sterker in het leven staan, en eventuele trauma’s beter verwerken. Op een congres over EFT kon de grondlegger, Sue Johnson, niet ontbreken. Ze was niet als persoon aanwezig, maar sprak ons toe via een videoboodschap. Zij memoreerde aan de groei van de EFT-gedachte en het aantal EFT-gemeenschappen in de wereld. Sue was verheugd dat de Nederlanders de EFT-gedachte in zo grote mate hebben omarmd. EFT heeft volgens Sue de kracht om het trauma te helen en zij wenste ons toe dat we ons zouden laten raken door de kennis en inzichten van de sprekers. Het plenaire deel werd geopend met een inleiding door Dan Hughes, met als titel ‘The dialogue of healing: communicating with your reflective heart’. Dan Hughes is gespecialiseerd in de behandeling van kinderen en jongeren met ernstige emotionele en gedragsproblemen. Hij heeft veel gebruik gemaakt van de theorie en het onderzoek dat is uitgevoerd op het gebied van hechting en trauma. Volgens Dan Hughes is het belangrijk dat een therapeut tijdens zijn behandeling uitdrukking geeft aan de non-verbale uitingen van de cliënt. Hiermee faciliteert hij de ontwikkeling van een gemeenschappelijk verhaal, waarin de cliënt zijn ervaringen kan uitdrukken. Hughes benadrukt het belang van het creëren van een gevoel van veiligheid voor de cliënt, waardoor deze bereid is om zijn verhaal te verkennen en te herbeleven. *
John Stolvoort is relatietherapeut, is werkzaam in eigen praktijk in Utrecht en is redacteur van het Counselling Magazine.
