elkkwartaal Kerst 2005 Paul van Bruggen naar Nias Gesprek in de Alblasserwaard

elkkwartaal uitgegeven door de Evangelisch-Lutherse Synode I Jaargang 5, nr. 4 I december 2005

Kerst 2005 Paul van Bruggen naar Nias Gesprek in de Alblasserwaard 01-04_610752.indd 1

17-01-2006 09:43:38

Colofon

Ten geleide

‘R elkkwartaal verschijnt vier keer per jaar en wordt gratis toegezonden aan degenen, die ingeschreven staan in het register van evangelisch-lutherse leden in de Protestantse Kerk in Nederland. Overname van artikelen is toegestaan, mits vermeld wordt uit welk nummer van elkkwartaal deze afkomstig zijn.

Redactie C. Aartsen-Kraaypoel, F. Akerboom, T. Albers (voorz.) D. Bohlken, A.T.P. Bouwman (hoofdred), T.J. Everaarts-Bilyam (secr.), H. Leker, H.P. Vink-Roosch

eizen’ is een telkens terugkerend thema in het Kerstverhaal. Het wemelt van de reizigers van en naar Betlehem: Jozef en Maria, de herders, de engelen, drie Koningen… Zoektochten naar vrede en heil, die hun actualiteit niet verloren hebben. In dat licht mag dit decembernummer van Elkkwartaal geslaagd heten. Binnenkort reist ds. Paul van Bruggen met zijn gezin af naar het eiland Nias, waar hij voor Kerkinactie docent wordt op een theologische opleiding. Ds. Jaques Bras doet verslag van een predikantenreis langs orthodoxe kerken in Syrië en Libanon. Ook binnen de kerk kun je zoektochten naar vrede nodig hebben. Een delegatie van de Lutherse Synode reisde naar Alblasserdam, om daar

met de gereformeerde bonders uit de classis Alblasserwaard over de betekenis Luther te praten. Herman Leker was erbij en vertelt er van. Een ‘enkele reis’ maakten alle immigranten die in de loop der eeuwen in Amsterdam neerstreken. Erika Kuijpers bestudeerde hun inburgering en vergeleek hun situatie met nu. Het ontvangen van binnenkomende vreemdelingen is nooit gemakkelijk geweest, zoveel is duidelijk. Terwijl we dankzij het kind van Betlehem toch beter zouden kunnen weten… De redactie van Elkkwartaal wenst alle lezers een voorspoedig en gezond 2006! Praxedis Bouwman

Redactieadres Praxedis Bouwman (mw.) Ruitenborghstraat 37 7721 BB Dalfsen e-mail: [email protected]

Kopij volgend nummer Inleveren bij de redactie voor 8 maart 2005

Adreswijzigingen Wij verzoeken u voor adreswijziging en aan- of afmeldingen altijd gebruik maken van de wikkel of envelop waarin u elkkwartaal ontvangt.

Winterweekeinde op Hoekelum Een winterweekeinde met een ontspannen programma wordt op Kasteel Hoekelum op 21 en 22 januari 2006 georganiseerd door de Stichting Vrienden van Hoekelum en het Luthers Buitencentrum. Nadere invulling van het programma vindt plaats in overleg met de deelnemers na aankomst op zaterdagmorgen. Enkele mogelijkheden zijn: bezoek aan een museum - lezing met demonstratie – muziekavond – spelmiddag / avond en quiz. Verder kan men een wande-

ling maken over het fraaie landgoed, wellicht met een winters aanzien. Het weekeinde eindigt op zondagmiddag omstreeks 16 uur. De deelnemersprijs (inclusief logies, maaltijden, koffie en thee) is € 90, (voor donateurs van de “Vrienden” € 85, -), te betalen na aankomst. Voor nadere inlichtingen en opgave als deelnemer wende men zich tot de secretaris van de “Vrienden van Hoekelum”, R. Speklé, Bredeweg 16, 6595 AT Ottersum, tel. (0485) 51 20 87.

Website Dit nummer en vorige nummers van elkkwartaal zijn te raadplegen op www.pkn. nl. Klik vanaf de homepage op Dienstenorganisatie, vervolgens op Periodieken en tenslotte op Elkkwartaal. Download daar de aflevering die u zien wilt.

Productie Frans Rozemond (Afdeling Communicatie en Fondsenwerving Protestantse Kerk in Nederland)

Grafische verzorging Hoonte Bosch & Keuning, Utrecht

Afbeelding voorpagina ‘De Visitatie’, Rueland Frueauf de Oudere (ca. 1445-1507): Elizabet en Maria begroeten elkaar. Beide vrouwen ontmoeten elkaar in het licht van het grote mysterie van het leven. Elizabet is in verwachting van Johannes de Doper, Maria van Jezus. Zie ook p. 3

01-04_610752.indd 2

Inhoud Meditatie: de kracht van Maria ..................................................................................3 Ds. Van Bruggen vertrekt naar Nias ........................................................................4-5 Ontmoeting met de classis Alblasserwaard ...........................................................6-7 1+ Actie ..........................................................................................................................8 Kwartjes: Team Jeugdwerk PKN ..................................................................................9 Predikantenreis naar Syrië en Libanon .............................................................. 10-11 Inburgeren in Amsterdam: toen en nu ............................................................. 12-13 Van levensverhaal tot levensboek ........................................................................... 14 Elkwartaal .................................................................................................................... 15 Lutherse Schaakdag ................................................................................................... 15 Kriskraskort .......................................................................................................... 16-17 Studiedag Vrouwenbond .......................................................................................... 18 Berichten ..................................................................................................................... 19 In Memoriam Hendrik van Erkel ............................................................................. 19

elkkwartaal

2

17-01-2006 09:43:40

De kracht van Maria M

aria hoort van de engel, dat zij zwanger is. Meteen wil zij dit vertellen aan haar vriendin Elizabeth. Ook Elizabeth is zwanger. En toen de twee vrouwen elkaar zagen, toen was er dit lied van Maria: ‘Mijn ziel prijst en looft de Heer, mijn hart juicht om God, mijn redder: hij heeft oog gehad voor mij, zijn minste dienares. Alle geslachten zullen mij voortaan gelukkig prijzen, ja, grote dingen heeft de Machtige voor mij gedaan, heilig is zijn naam. Barmhartig is hij, van geslacht op geslacht, voor al wie hem vereert. Hij toont zijn macht en de kracht van zijn arm en drijft uiteen wie zich verheven wanen, heersers stoot hij van hun troon en wie gering is geeft hij aanzien. Wie honger heeft overlaadt hij met gaven, maar rijken stuurt hij weg met lege handen. Hij trekt zich het lot aan van Israël, zijn dienaar, zoals hij aan onze voorouders heeft beloofd: hij herinnert zich zijn barmhartigheid jegens Abraham en zijn nageslacht, in eeuwigheid.’ (Lucas 1: 46-55) Krachtige woorden van een sterke vrouw! Meestal heb je eerder een ander beeld van Maria. In de katholieke traditie wordt Maria vooral als maagd gezien. Vrij van seksualiteit. Niet belast met alledaagse beslommeringen. Zij is de moeder van God. Niet te vergelijken met een gewone vrouw eigenlijk. Of ik denk aan het jaarlijkse verhaal rond de kribbe. De hoogzwangere moeder die geen plek kan vinden om haar kind te baren. Maria als zielige vrouw en zwak slachtoffer. Maar de Maria van dit lied is een sterke vrouw op de barricades. Een vrouw in haar werkkleding. Een vrouw die durft te provoceren! Als er nog communisten zijn, dan zouden zij deze woorden prachtig moeten vinden: De heersers stoot God van hun troon, de geringen geeft hij aanzien. De hongerigen overlaadt hij met gaven en de rijken worden met lege handen weggestuurd. Dat is een ander beeld van Maria! Een vrouw die zich niet klein laat maken, die niet zwijgt, die ervoor gaat, die haar mond opentrekt en zegt waar het om gaat. Dit soort vrouwen bestaat! Ze hebben altijd bestaan en ze bestaan nog steeds. Denk maar aan Eva, Sarah of Esther om maar enkelen uit de bijbelse geschiedenis te noemen. Maar dan valt er toch nog iets op in de tekst. Naast de krachtige woorden ineens een voorzichtige zin: ‘hij heeft oog gehad voor mij, zijn minste dienares’. Dus toch het oude beeld weer? Maar ergens geeft juist deze zin de nodige relativering. Natuurlijk zijn sterke mensen aantrekkelijk. Natuurlijk kijk je naar de sterke kant van mensen. Maar als elkkwartaal

03-18_610752.indd 3

het daarbij blijft dan wordt het toch angstaanjagend. Op school steeds goede cijfers moeten halen, geliefd zijn bij de jongens, altijd de meest hippe kleding, op alle vragen het goede antwoord weten en ook nog eens altijd zelfbewust weten wat je wilt. Cool zijn betekent behoorlijk veel stress! En het gaat maar door in de baan, in de relatie, het huishouden, de financiële levens planning, sociale contacten. En het liefst alles met een glimlach. Het gaat toch goed met je? Jij kunt het toch wel aan! Zo ziet ons ideaalbeeld er toch wel een beetje uit. Als je daar bij wilt horen, dan mag er niet veel gebeuren. Een paar slechte cijfers en je houvast is weg. Een keer niet gevraagd worden door de vriendinnen, een relatie die stuk loopt. Of ook een ziekte. Iemand die veel voor je betekent overlijdt. Als je dan niet verder weet, past dat niet in het beeld van een persoon, die altijd sterk is, altijd vrolijk en zelfbewust. En juist dan is het vaak bijzonder moeilijk om iemand om hulp te vragen. Je zou afgewezen kunnen worden. Je voldoet immers niet meer aan je eigen verwachting. Als ik dat voor ogen heb, is het juist heel sterk om zo als Maria te zingen. Bij haar kracht en doorzettingsvermogen komt ook nog haar zwakheid. Ook al durft zij nogal wat aan de kaak te stellen, zo weet zij zich toch afhankelijk van God. Weet zij, dat zij God nodig heeft. Misschien niet alleen op de zwakke momenten, maar in ieder geval toch wel dan. Zij is niet meer alleen maar van haar eigen kracht afhankelijk. Zij kent haar eigen grenzen en kan daarom loslaten, wat zij niet aan kan. Wat te veel voor haar is. Juist daarin ligt haar kracht. Zeggen en doen wat nodig is en haar eigen grens kennen. Geen ‘superman’ of ‘powervrouw’, maar gewoon een sterk iemand, die daarbij menselijk blijft. Detlef Bohlken 3

17-01-2006 09:43:59

Ds. Van Bruggen vertrekt naar Nias:

‘Gaan naar het land aan de overkant’ Peter van Bruggen en zijn echtgenote José rondden afgelopen november de basiscursus voor uit te zenden medewerkers van Kerkinactie aan het Hendrik Kraemer Instituut (HKI) af. De dominee en zijn vrouw hopen met hun drie kinderen in januari naar Nias te gaan. Samen met andere cursisten verzorgden ze een presentatie met de titel ‘Op zoek naar de zendeling’.

M

isschien moet je ze zelf kennen of ontmoeten, de vrouwen en mannen die gehoor geven aan een roeping, want zo mag je het gerust noemen. Alle verworven zekerheden van een West-Europees land vol veilige regelgeving en voorzieningen opgeven, om te gaan ‘naar het land aan de overkant’. Een avontuur, en zeker niet in de verwachting dat alles daar mooi en paradijselijk zal zijn. Wat beweegt het echtpaar van Bruggen?

Roeping Peter van Bruggen is ruim tien jaar predikant, gereformeerde bondspredikant wel te verstaan. Hij diende in die jaren een tweetal kleine gemeenten: Elim, een dorp bij Hoogeveen, en Lopikerkapel. José is opgeleid tot activiteitenbegeleidster en werkte met psychogeriatrische patiënten en in de dagopvang van een verzorgingshuis. Ook deed ze sociaal-cultureel jongerenwerk. Met de geboorte van hun eerste zoon, Laurens-Jan, die nu zes jaar is, koos ze voor het ‘ambt’ van predikantsvrouw en moeder. Twee jaar later werd Dirk-Wijnand geboren en weer twee jaar later kwam de derde zoon, Ben-Ariam, helemaal uit Ethiopië. De combinatie van haar werk voor de plaatselijke kerkelijke gemeenschap

en de zorg voor het gezin is een zeer bewuste keuze. De stap om uitgezonden te worden is geen keuze in de zin van dat het iets anders is dan het echtpaar al deed. Ze beschouwen het als een voortzetting van het predikantenbestaan. Het gevoel dit te willen is er al lang en het kwam opborrelen toen de mogelijkheid zich aandiende. Het besef hierin geleid te worden en zelf te ontdekken wat ‘er aan de overkant’ is, werd gaandeweg definitiever. Het is een geestelijk besef dat dit de weg is die ze zullen gaan, een bevestiging van een roeping.

Een calvinist op Nias? Via Kerkinactie werd bekend dat er een vacature was voor een docent aan de Theologische Hogeschool Sundermann van de BNKP op Nias, dezelfde opleiding waar ds. Uwe Hummel gewerkt heeft. Ds. van Bruggen gaat hier de vakken Nieuwe Testament en Praktische Theologie geven. Het pastoraat wil hij niet opgeven, hij is in de eerste plaats predikant. In de relatie met de studenten, de vicarissen en de leken die hij zal helpen opleiden, krijgt hij daartoe volop de kans. Toen bij de BNKP, lidkerk van de Lutherse Wereld Federatie, bekend werd, dat Van Bruggen een calvinistische achtergrond elkkwartaal

03-18_610752.indd 4

had, werd hem gevraagd in een later stadium systematische theologie te gaan geven. Nu we het toch over die achtergrond hebben: hoe is dat, om als gereformeerde bonder naar een voormalig luthers zendingsgebied te gaan? Tijdens de ontmoetingsdag van het Luthers Genootschap voor In- en Uitwendige Zending werd deze vraag ook aan Van Bruggen gesteld. Het antwoord is duidelijk: het echtpaar van Bruggen wordt uitgezonden door Kerkinactie, dat werkt voor de breedte van de kerk. Verschillen hoeven geen effect te hebben op het functioneren, Van Bruggen heeft zich nooit geïsoleerd en heeft altijd de dialoog gezocht. Het prikkelt ook: hoe staan de anderen in hun innerlijke geloofsbeleving, het is boeiend en verrassend om in het gesprek met elkaar te ontdekken dat er veel herkenning en overeenkomsten in piëteit zijn. Eén van de deelnemers aan de ontmoetingsdag drukte het goed uit: ‘Er is een groter verschil tussen de Nederlandse en de Niassische lutheranen dan tussen de Nederlandse lutheranen en de gereformeerde bond’. Het is een uitdaging om de spanning vruchtbaar te maken, zonder daarbij de eigen identiteit op losse schroeven te hoeven zetten. In de dialoog treed je de ander respectvol tegemoet en mag je datzelfde respect ook terug verwachten. Het gaat om het samen zoeken naar wat Luther bewogen heeft.

Na de tsunami Toen de mogelijkheid voor uitzending naar Nias ter sprake kwam, was er nog geen tsunami en aardbeving geweest. Op Tweede Paasdag was Van Bruggen op Java, zijn vrouw die thuis in Nederland was, hoorde het nieuws eerder dan hij. Het was zo onwezenlijk. Toch hebben ze er niet aan gedacht wat het voor hun gezin zou betekenen, veel meer aan de mensen daar. Zoals ze alleen aan 4

17-01-2006 09:44:00

Familie van Bruggen (Foto: Coby Aartsen-Kraaypoel) de hand van een foto van hun jongste zoon Ben-Ariam een relatie met hem hadden opgebouwd, zo had zich dat nu ook al voltrokken, op afstand was er een band ontstaan en was er het besef dat op Nias een stuk toekomst voor hen was weggelegd. Collega’s, vrienden en familie konden dit niet helemaal begrijpen, zeker niet nu de elkaar opvolgende natuurrampen hun verwoestende werk hadden gedaan. Deze catastrofe vond zijn weerslag in de opleiding aan het HKI èn zal het leven en werken op Nias sterk beïnvloeden. In de gesprekken met dominee Telaumbanua, de rector van de Theologische Hogeschool en dominee Hummel, die onlangs in Utrecht waren, is veel gesproken over de zogeheten post-tsunami theologie. Dominee van Bruggen wil zich daar op richten voor zijn examen: wat heeft de tsunami teweeg gebracht in het geestelijk leven van de mensen daar? Ze gaan door, hij beziet met respect en verwondering hoe mensen uit dit dal komen en de draad van hun verstoorde leven weer oppakken. Voor westerlingen is het niet te begrijpen. Christenen in het gebied waar de tsunami heeft huisgehouden, hebben aangegeven dat zij hoop en troost vonden in het geloof dat niets buiten God om ging: ‘Tuhan jalan’.

Dit tere en kwetsbare Godsbesef wordt vanuit het westen wel eens onterecht onder kritiek gesteld.

De voorbereiding Er wordt gewacht op het gezin Van Bruggen. Ze betrekken de vorige woning van de bisschop, Ephorus Geya. De verdere accommodatie zal primitief zijn na de ramp, veel colleges en ook kerkdiensten vinden buiten plaats, omdat scholen en kerken vernield zijn. Van de studenten kan nog niet verwacht worden dat ze voor honderd procent met hun studie bezig zijn, zij hebben de zorg voor hun naaste familie en zijn betrokken bij de wederopbouw en traumacounseling. Na hun vertrek begin 2006 zullen ze eerst een week op Nias zijn, om daarna nog voor zes weken in Yogajakarta een talencursus te volgen. Daarna kan het echte werk beginnen: Van Bruggen met zijn docentschap en José verwacht op diakonaal gebied actief te kunnen zijn. Ze is benaderd door Sonia Hummel om een klasje gehandicapte kinderen te begeleiden. En Laurens-Jan, Dirk-Wijnand en BenAriam? Stapje voor stapje gaan zij de weg van Lopikerkapel naar Gunungsitoli, met het guesthouse van het HKI als tussenstation. Zeker bij Laurens-Jan elkkwartaal

03-18_610752.indd 5

is er het besef dat de wereld groter is dan het plekje waar hij woont, BenAriam komt immers ook uit een ver land? En alle kinderen waar hij nu mee speelt in de gangen en kamers van het guesthouse, zijn ook allemaal op weg naar een ander land. Het speelgoed is verdeeld over de ‘korte’ en de ‘lange’ opslag. Ook de kinderen hebben een soort voorbereiding, waar tien weken voor vertrek mee begonnen wordt, met boekjes van de Wereldschool. Maar ook hiervoor geldt: niet te veel, dat maakt onrustig. Straks gaan ze naar de lokale school en krijgen daarnaast wat bijlessen thuis. En de taal? Volgens José zullen de kinderen de taal eerder machtig zijn dan hun ouders….. De uitzending vanuit de Protestantse Kerk in Nederland zal plaatsvinden in de aanwezigheid van een aantal lutheranen. Onder meer via rondzendbrieven zal de familie Van Bruggen ons op de hoogte houden van hun nieuwe bestaan op Nias, een geteisterd eiland, dat langzaam maar zeker weer opgebouwd wordt. Nias, waar de mensen blijven zeggen dat er geen grotere liefde is dan de liefde van de Heer. Waar zou het beter toeven zijn? Coby Aartsen-Kraaypoel 5

17-01-2006 09:44:00

Lutheranen ontmoeten classis Alblasserwaard

Een gedenkwaardige dag Een ontmoeting tussen

nis. Het leidde dan ook tot

voor de vorming van de Protestantse Kerk in Nederland getekend heeft, in de hoop op die manier voluit calvinist te kunnen blijven. Omdat in dat stuk de verklaringen van Leuenberg en Barmen, die scharnierpunten zijn in de luthers-calvinistische toenadering worden verworpen, heeft dat destijds geleid tot protest van lutherse zijde. Om nu eens kennis te maken met lutheranen en ook iets te vertellen van de achtergrond van het convenant, zijn wij uitgenodigd.

boeiende theologische en

Diepe wonden

gereformeerde-bondspredikanten uit de Alblasserwaard met een delegatie van de Lutherse Synode is geen alledaagse gebeurte-

ethische discussies, met de wil om elkaar beter te leren kennen en begrijpen. Begin november vond de ontmoeting plaats en de deelnemers zijn er nog steeds van onder de indruk.

E

en mooie, relatief warme herfstmiddag met af en toe een spatje regen. Een zware delegatie van lutherse synodeleden, ondersteund door professor Joop Boendermaker en synodesecretaresse Coby Aartsen trekt naar Oud-Alblas, om een ontmoeting te hebben met het breed moderamen van de hervormde classis Alblasserwaard. We schrijven zaterdag 6 november 2005. De aanleiding is het zogeheten convenant van Alblasserdam, een document dat een groot aantal hervormde gemeenten van gereformeerde bondssignatuur vlak

We worden hartelijk ontvangen in gebouw Berea. Wij lutheranen hebben niet direct een associatie bij die naam, maar thuis brengt de concordantie de oplossing: Handelingen 17:10. Onder koffie met een speculaasje zeggen we over en weer vriendelijke dingen, waarbij het van meet af aan duidelijk is dat de predikanten van hervormde zijde zich terdege hebben voorbereid! Maar wij hebben Boendermaker... Hij heeft niet alleen antwoorden, maar ook telkens weer de uitleg waaróm het zo gegaan is, wat er in kerk en wereld speelde toen de lutherse leer gevormd moest worden. Na wat aftasten komt dan even het hete hangijzer van het Convenant ter sprake. Het wordt duidelijk hoe diep de wonden zijn die in dit deel van de kerk zijn geslagen. Een gemeente uitgetreden, een aantal gemeenten gescheurd en verscheurd. Beklemtoond wordt dan ook dat het Convenant een poging was erger te voorkomen. Het is een zelfgetuigenis. De daarin uitgesproken verwerping van twee documenten gelezen zou moeten worden als: ‘niet passend in onze traditie’ en niet als verwerping van personen die zich er wél in kunnen vinden. De hervormd-gereformeerde traditie is namelijk het verwerpen van meningen, niet van personen. elkkwartaal

03-18_610752.indd 6

Leeskring Dan mogen we deelnemen aan een ‘leeskring’. Een aantal jonge mannen heeft zich in de afgelopen maanden bezig gehouden met het boek van prof. Zwanepol: ‘Een menselijke God. De betekenis van Christus voor Luther’. Zwanepol zelf geeft in zijn voorwoord aan dat zijn boek wat meer ‘voer voor theologen is’. Dat wetend is het bewonderenswaardig dat een leeskring van niet-theologen er maandenlang mee bezig is. Zwanepol zelf merkt in zijn voorwoord op dat onder ons ‘nogal eens te vernemen is dat christologie, verzoening etc. eigenlijk te zware kost zou zijn voor lutheranen en dat je zulke onderwerpen beter aan de calvinisten over kunt laten’. Daar is wel wat van aan moet je zeggen, al constateerden we op deze middag óók dat in het Samen op Weg-proces veel lutheranen heel wat lutherser zijn geworden en zich dieper met de leer bezighouden dan vroeger. De leeskring was aangeland bij hoofdstuk VIII: ‘Reëel aanwezig’. Het eerste deel ervan gaat over de vraag hoe de twee naturen van Christus, de Goddelijke en de menselijke, samenhangen. Luther zegt daarover dat die beide naturen door ‘communicatio idiomatu’ (mededeling van- of deelhebben aan elkaars eigenschappen) elkaars deelgenoot zijn geworden. Dat is voor Luther de manier om rond een geheimenis heen te cirkelen dat zich uiteindelijk niet in menselijke woorden en gedachten vangen laat. ‘Hier wordt het onverenigbare verenigd zonder het te verklaren’... We werden er niettemin duchtig op bevraagd. Het vervolg van het hoofdstuk is nog heikeler: de leer van de Ubiquiteit. Naar Luthers overtuiging is Christus met zijn lichaam overal aanwezig waar 6

17-01-2006 09:44:01

en de mond onzer ziel is, het ware lichaam en bloed van onze Heer. En dan is er soms de angst om onwaardig te eten en te drinken. Dat alles speelt hier, kort gezegd. Daar zit dan nog een heel meningsverschil achter over de precieze rol van de Heilige Geest. Het zal u duidelijk zijn dat het verschil in theologische formulering hier enorm groot is. Toen de ‘consensus’ die in de jaren vijftig avondmaalsgemeenschap tussen lutheranen en hervormden tot stand bracht werd gesloten, moest worden toegegeven dat de verwoording in beide confessies scheen uit te drukken dat er eigenlijk geen overeenstemming zou zijn. Die werd ook deze middag ook niet bereikt. Wat wel duidelijk werd, over en weer, was de betrokkenheid bij het geheim dat Christus is. Aan beide zijden werden de emoties voelbaar die liggen in het omgaan daarmee. Over alle dogmatische formules en eeuwenoude theologische vragen heen werd iets herkend van wat Oosterhuis aanduidt als het ‘rakelings nabij’ zijn van Hem.

Euthanasie en homoseksualiteit

brood en wijn worden uitgereikt. In, onder en met de elementen van het Avondmaal komt de Heer waarlijk tot ons en is werkelijk aanwezig, tot vergeving van onze zonden. Zijn tegenwoordigheid is onafhankelijk van de waardigheid van de ontvanger. Trouwens, hoe zouden we waardig kunnen zijn? ‘Laat mijn waardigheid maar thuis blijven’, zei Luther in de Grote catechismus. Naar Hervormd inzicht moeten wij onze harten omhoog heffen ‘daar waar Christus is’ en ontvangen we alleen door het geloof dat het hart

Via een toeristische route trokken we door dit oer-Hollandse landschap naar Nieuw-Lekkerland. Daar waren nog meer predikanten uit de classis aanwezig. Eerst werd ons de kerk getoond, waar een elfhonderd zielen op zondagmorgen de dienst bijwoont. En ’s middags zijn het er nog eens zo’n achthonderd! Vóór de vereniging waren het er tweehonderd meer. De pijn over wie meenden te moeten vertrekken omwille van het geloof is groot. Ilona Fritz, onze president hield een korte inleiding, waarin zij onder meer de ontwikkelingen schetste bij de lutheranen vooral sinds de jaren vijftig van de twintigste eeuw. Daarna was er gelegenheid tot het stellen van elkkwartaal

03-18_610752.indd 7

vragen aan de lutheranen. Die cirkelden eigenlijk allemaal om de dit éne: nemen jullie het Woord wel serieus? En als jullie zeggen dat te doen, hoe zit het dan met jullie stellingname in ethische kwesties als euthanasie en omgaan met homoseksualiteit? Die vragen werden meermaals en met grote nadruk gesteld. Aan hervormde kant bedoelt men, als men Woord zegt, toch voornamelijk de bijbel en die is in zijn geheel geïnspireerd. Schrift moet met Schrift worden verklaard en ethiek kan er vaak rechtstreeks uit worden afgeleid. Dat wanneer lutheranen Woord zeggen in de eerste plaats Christus wordt aangeduid die in de verkondiging en in het Sacrament tot ons komt, dat de schriften altijd opnieuw Woord van God voor ons moeten worden, dat blijft moeilijk. Lutheranen vinden van zichzelf dat ze in hun ethiek dat Woord – en daarin als sleutelwoord de (naasten)liefde - serieus nemen. Voor veel ‘bonders’ is dat moeilijk aan te nemen. Aan tafel werden dan ook diepe discussies gevoerd. Soms op het scherp van de snede. Maar van twee kanten met de bereidheid te willen begrijpen wat de ander bedoelt. Inmiddels was het buiten donker. Liturgisch gezien was daarmee een nieuwe dag begonnen, 7 november de gedenkdag van Willibrordus, de apostel der Nederlanden. Professor Boendermaker eindigde met enkele welgekozen woorden die uitmondden in het bekende gebed: ‘Heer, blijf bij ons, want het is avond en de nacht zal komen. Blijf bij ons en bij Uw ganse kerk... in tijd en eeuwigheid.’ Een gedenkwaardige dag. Ik, en naar ik weet ook anderen, we denken er nog steeds over. Herman Leker 7

17-01-2006 09:44:01

Actie 1+ Zorgen voor elkaar is ook zorgen voor de aarde Jaarlijks vraagt de Lutherse Synode alle lutherse gemeenteleden om één

energie te gebruiken. Hierdoor kunnen we de uitstoot van schadelijke stoffen verminderen en klimaatverandering tegengaan. Bovendien krijgt de lokale economie hiermee een flinke duw in de goede richting.

procent van hun inkomen af te staan aan ontwikkelingsprojecten en zo solidariteit te betuigen aan de armen. De projecten van Actie 1+ worden tegenwoordig uitgevoerd door Kerkinactie.

H

et thema van de Actie 1+ van dit seizoen is: Zorgen voor elkaar is ook zorgen voor de aarde. Zorgen voor de aarde is een vorm van diaconaat waarbij aandacht wordt gegeven aan de naastenliefde voor mensen dichtbij en ver weg, nu en in de toekomst. Een thema dat mondiaal gezien hoogst actueel is. De industrialisatie heeft in de meeste westerse landen gezorgd voor welvaart. Maar ook de keerzijde van deze rijkdom is zichtbaar geworden. Door een teveel aan kooldioxide (CO2) neemt de opwarming van de aarde dramatische vormen aan. Met de gevolgen worden we dagelijks geconfronteerd: een stijgende zeespiegel, extreme weersomstandigheden en steeds meer overstromingen. Vooral mensen in arme landen worden getroffen. Kerkinactie wil de opwarming van de aarde helpen tegengaan en armoede bestrijden. We bevorderen duurzaam bosbeheer en ecologische landbouw. Met kennis en middelen stimuleren we mensen in arme landen om duurzame

Kerken in Roemenië Eén van de projecten die met de Actie 1+ worden ondersteund is het werk van AIDRom in Roemenië. AIDRom is een samenwerkingsverband tussen vijf verschillende kerken, waaronder ook de Lutherse Kerk. Roemenië kampt de afgelopen jaren met grote overstromingen. AIDRom beoogt bewustwording bij te brengen op scholen en binnen kerken over energiebesparing. Daarvoor zijn allerlei educatieve materialen ontwikkeld en bijeenkomsten gehouden. AIDRom werkt samen met negen andere organisaties die in direct contact staan met de bewoners. Aandacht voor energiebesparing en oog voor alternatieven is in Roemenië

Kerkinactie en ICCO hebben, in navolging van de oproep van de Wereldraad van Kerken, het Klimaatplan opgericht. We ondersteunen duurzame ontwikkelingsprojecten, waarbij mens en schepping centraal staan. Maar we werken ook bewustwording in Nederland. Wilt u kijken wat u in uw eigen leven kunt om klimaatverandering tegen te gaan? Kijkt u dan op www.klimaatplan.nl

erg belangrijk. Er is altijd veel energie verspild en er was veel vervuilende industrie. Langzaam groeit ook in Roemenië het besef dat het anders moet en kan.

Uw hulp Half november ontvingen alle Lutherse leden via Kerkinactie een persoonlijke brief van de lutherse synode waarin een jaarbijdrage wordt gevraagd voor de Actie 1+. In de meegestuurde folder leest u meer over de projecten, niet alleen het werk van AIDRom in Roemenië, maar ook van Lutherse en oecumenische partners in Brazilië en Kameroen. Matthias van Halem (senior projectmedewerker fondsenwerving bij Kerkinactie)

elkkwartaal

03-18_610752.indd 8

Kerkinactie klimaatplan

8

17-01-2006 09:44:01

kwartjes Team Jeugdwerk Binnen het landelijk dienstencentrum is Team Jeugdwerk bezig voor de jeugd binnen de Protestantse Kerk in Nederland. Vanuit dit team wordt een contactpersoon afgevaardigd naar de Welja-vergaderingen, zodat het Luthers Jeugdwerk op een goede manier binnen de PKN blijft functioneren. Femke Akerboom stelde de vragen, Hanny van der Stelt gaf de antwoorden.

Wie vormen het Team Jeugdwerk en hoe is het ontstaan? Het Team Jeugdwerk bestaat uit twee secretariële medewerkers (Wilma Lonte en Evert Oudenes), een communicatievrouw (Astrid Damstra), minstens een (nu Marieke de Jong) en vaak meer stagiaires, drie ‘vaste’ freelancers (Marijke Katsburg, Jan van Dam, Marloes Meijer), een handvol onmisbare vrijwilligers, zeven jeugdwerkers (Jacques Galle, Daan Verbaan, Friso Mout, Karen Hop, Hanny van der Stelt, Iet Roukema en Elza Kuyk), maar zonder ‘teamcaptain’ op dit moment. Zie daar het Team Jeugdwerk van het Protestants Landelijk Dienstencentrum!! Samen met zo’n 25 jeugdwerkers van de Provinciale en grootstedelijke dienstencentra, zelfstandige jeugdwerkbureau’s en de WELJA, staan en gaan zij voor de ondersteuning van al het jeugdwerk in en vanuit de Protestantse Kerk in Nederland.

Wat deed Team Jeugdwerk in het verleden? Goed om te vertellen is dat het jeugdwerk van hervormde (LHJR), Lutherse en Gereformeerde (JJP en LCGJ) kerken in 1997 ‘Samen op Weg’ zijn gegaan! Op dit moment staat het gezamenlijke jeugdwerk voor ondersteuning van alle PKN-gemeenten in Nederland bij catechese, geloofsopvoeding, clubwerk voor kinderen, onder meer werkblad Kiosk, nieuwe tienerprogramma’s,

bijvoorbeeld De Twaalf, jongerenactiviteiten en vieringen, zoals het programmablad GR!P, Mondiale en diaconale vorming, De Vredesfabriek voor kinderen en Durf over je grens met een Diaconaal Jaar voor jongeren. Daarnaast werken we aan de relatie kerk en onderwijs en dragen we zorg voor de opleiding van docenten godsdienstonderwijs op de openbare school, organiseren we allerlei cursussen, bijvoorbeeld voor leiding van de kindernevendienst. We ondersteunen de WELJA en proberen gemeenten en werkers te stimuleren om visie en beleid voor kinderen, tieners en jongeren te ontwikkelen.

op vragen die jongeren hen stellen en ten derde, aansprekend als appelerend: geloofsgemeenschappen doen een appel op jongeren om het te wagen met God. Het contact met de WELJA was, is en blijft daarbij zeer wezenlijk! Een enthousiaste groep vrijwilligers die zich direct betrokken weet op jongeren!

Er staan veranderingen op het programma, waarom een nieuwe koers?

Femke Akerboom

We willen dat kerken graag directer betrokken zijn op jongeren. Want ‘en masse verlaten jongeren de traditionele bronnen, tegelijkertijd neemt de dorst toe’ (Joep de Hart, sociaal cultureel planbureau). Daarom gaan we in de tweede helft van 2006 een eigen jeugd- en jongerenorganisatie van de Protestantse Kerk op poten zetten. Met eigen (plaatselijke) activiteiten en programma’s voor kinderen, tieners en jongeren. Daarbij hoort dan ook een eigen naam en een logo. De kerk zegt daarmee tegen hen: jullie zijn voor ons belangrijk!

Wat hopen jullie in de toekomst binnen de PKN te kunnen bereiken? We hopen dat geloofsgemeenschappen willen werken aan ‘aansprekend geloven’. Hiermee bedoelen we ten eerste, aantrekkelijk voor jongeren; ingaand op hun leefwereld. Ten tweede, aanspreekbaar door jongeren; mensen in de kerk proberen antwoorden te geven elkkwartaal

03-18_610752.indd 9

Via deze weg wil ik namens alle leden van de Welja ten slotte Jacques Galle hartelijk bedanken voor zijn steun en inzet als contactpersoon vanuit Team Jeugdwerk. Na 30 jaar jeugdwerk gaat hij nu van zijn pensioen genieten, we zullen hem missen!

Wie o wie wil af en toe of zelfs wat vaker een bijdrage leveren aan Elkkwartaal? Al jaren verzorgt Femke Akerboom de jeugd- en jongerenrubriek Kwartjes voor Elkkwartaal. Zoals dat gaat in een mensenleven wordt ook zij ieder jaar een jaartje ouder en valt zo langzamerhand niet meer helemaal in de doelgroep. Zijn er jongeren die haar willen helpen met deze rubriek? De mate van hulp maakt niet zoveel uit. Dat kan variëren van stukken schrijven tot ideeën aandragen…. Je hoeft niet te beschikken over kennis van het landelijke wel en wee van de jeugd, alle hulp is welkom! Als je geïnteresseerd bent stuur dan een mailtje naar Femke ([email protected]) of naar de hoofdredacteur van Elkkwartaal: Praxedis Bouwman (praxedisbo [email protected])

9

17-01-2006 09:44:02

Predikanten in gesprek met christenen in Syrië en Libanon Twintig predikanten uit de Protestantse Kerk trokken in oktober door Libanon en Syrië. De zeer oude kerken daar zijn ontstaan uit de kerk van het Oost-Romeinse Rijk met als hoofdstad Constantinopel (Istanbul). De meeste van de bezochte kerken stammen af van het patriarchaat in Antiochië, dat nu in zuidoost Turkije ligt. Het doel van de reis was opnieuw een verbinding te leggen tussen west en oost, zeg maar de nieuw gevormde Protestantse Kerk in Nederland in het westen en de kerken van het alleroudste Christendom in het oosten.

J

uist tijdens deze reis verscheen het Hariri-rapport (het onderzoek van de Verenigde Naties naar de moord op de Libanese ex-premier Rafiq alHariri- red.) Je zag de soldaten in de straten van Beiroet, de afzettingen en de tanks. In Damascus hoorde je het geluid van de demonstraties tegen de uitkomsten van het Hariri-rapport. Op de terugweg waren er weer nieuwe afzettingen op de wegen rond Tripolis in verband met het neerschieten van een persoon door het Libanese leger in het zuiden van de Beka-vallei. De maatschappelijke discussies in Nederland vervaagden hierbij. Soms gebeurden er in de predikantengroep ook persoonlijk ingrijpende gebeurtenissen. Eén persoon moest naar huis terugkeren vanwege ziekte thuis; een ander liep een beschadiging van de kniebanden op, zodat hij alleen nog met krukken kleine stukken kon lopen. De thuiskomst is dan anders dan je verwacht, zeker als er nog een verhuizing voor de deur staat.

The Middle East Council of Churches (MECC) Bijna alle 15 miljoen Christen in het midden oosten werken in deze raad

samen, die gevestigd is in Beirut. De raad onderscheidt de volgende ‘families’: de Oosters orthodoxe, de Grieks orthodoxe, de katholieke, en de evangelische (protestantse) families. De laatste ‘familie’ is klein en bestaat pas sinds de 19e eeuw. Hieronder valt ook de evangelisch-lutherse kerk in Jordanië en het Heilig Land. Een aantal kleine groepen new-born Christians en Pinkstergroepen houden zich afzijdig. Zij willen de oudste Christenen alsnog de ontoereikendheid van hun geloof verkondigen en hen ‘bekeren’. Dit proselitisme roept ernstige agressie op bij de oudste christenen en wordt sterk afgekeurd door de MECC. Binnen het bureau werken onder meer drie zeer gekwalificeerde vrouwen: Seta Hadesheim, Aline Papazian en Alief Deeb-Kandis. Zij verzorgen de gebieden: oecumenische relaties, research en diaconale projecten ook bestemd voor Moslims. Het was voor de predikantengroep een feest met hen in discussie te zijn. De MECC heeft ook een uitstraling naar regionale of stedelijke samenwerking. In Homs, Syrië, een gebied met twintig procent Christenen bijvoorbeeld, werkt een gelijksoortige raad van Maronieten, Grieks orthodoxen, elkkwartaal

03-18_610752.indd 10

Syrisch orthodoxen en evangelische christenen. Volgens de voorzitter van deze raad, de Grieks orthodoxe bisschop, voelen de deelnemers zich één in het geloof. Hun voorgangers hadden niet de persoonlijke uitstraling om met elkaar samen te komen. Zij wel. De voorzitter spreekt dan ook dikwijls namens de andere deelnemers, nadat hij dat telkens aan hen opnieuw gevraagd heeft. Rond het concilie van Chalcedon in 451, dat ook door de lutherse kerk wordt onderschreven, ontstonden er in het oosten afwijkende meningen. Het streven is erop gericht die problematiek opnieuw te doordenken richting acceptatie van Chalcedon. Om het zo in te kort bestek hier weer te geven. In het midden oosten heerst een zeer oecumenische sfeer, waarvan het westen nog veel zou kunnen leren.

Hoe oosterse christenen zich voelen De predikantengroep heeft veel bijeenkomsten bijgewoond. Heeft gesproken met patriarchen, bisschoppen en vertegenwoordigers van verschillende groepen. Tijdens die bijeenkomsten werd het soms moeilijk elkaar nog te verstaan. In de kamer klonk de luide stem van het middag- of avondgebed van de moskee door. Vakantiegangers in Turkije, Tunesië of andere moslimlanden kunnen die nadruk begrijpen. Als je je voorstelt dat altijd besprekingen kunnen worden overstemd door altijd en overal aanwezige moskeeën dan wordt het je duidelijk dat de oosterse christenen zich echt in een minderheidspositie bevinden. In Syrië is momenteel acht procent christelijk. In de gesprekken komt naar voren dat deze oosterse Christenen zich verlaten voelen door de westerse christenheid. Er is daar wel veel aandacht, voor de joodse problematiek, voor de Palestijnen, maar waar blijft de aandacht en bekommernis voor de oosterse christenen en hoe graag zouden zij zich in hun situatie door westerse christenen ondersteund weten. 10

17-01-2006 09:44:02

Het leven van de Oosterse Christenen vindt zijn middelpunt in de Heilige Liturgie op zondag. Heel oude gebruiken zijn bewaard en zitten nog vol leven. Zang door verschillende groepen, door alle aanwezigen, beweging door liturgische gebruiken in de dienst. De kerken zijn druk bezocht. Men spreekt soms zelf van een ‘re-coming’ naar de kerk. Er zijn veel jonge priesters (gehuwd) en monniken en nonnen. Het huisbezoek is zeer intensief. Iedere leefeenheid ziet minstens twee keer per jaar een priester in huis. De jeugd is het speerpunt. Vele activiteiten worden voor en met de jeugd ondernomen. Ook is er in sommige kloosters een maandelijkse nacht van gebed voor de jeugd. De monniken bezoeken soms de mensen thuis. Het klooster is een centraal punt in het orthodoxe leven, een soort ‘innere Mission’. Veel kerken worden gerestaureerd, overal zijn bouwactiviteiten te vinden. Met het geld dat mensen toezenden vanuit het buitenland worden de kerken en de scholen gebouwd en gerestaureerd. Op deze manier wordt de aanwezigheid in de samenleving mede gerealiseerd. Het grote vraagstuk voor de oosterse kerken is het wegtrekken van de jeugd naar het buitenland. De economische aantrekkingskracht naar een beter bestaan is enorm. De bisschoppen houden niet op met te benadrukken dat de mensen hier in Syrië en de Libanon nodig zijn. Maar ook de bisschoppen hebben zelf dikwijls een familielid in het buitenland wonen.

Clergy monteurs in Nederland en Syrië In de bus, van de ene bijeenkomt naar de andere, wordt wat afgepraat tussen de drie predikvrouwen en de zeventien predikheren. Bij de formulieren om de landen van bestemming binnen te komen moest volgens de reisleider bij ‘profession’ worden ingevuld: ‘clergy’. Dat leidt soms tot een opmerkelijke vergelijking tussen een clergy in Syrië en Nederland. Je hoort in de reisdiscussies nog al eens waarin iemand uitmunt. Zo was er een predikant die alleen in de garage komt voor de APK. De verdere rest doet hij zelf. Hij heeft zijn Renault 5 gevuld met allerlei reserveonderdelen, zodat hij des daags en des nachts de auto aan de praat kan krijgen. Doet mij trouwens denken aan een ander verhaal

van een Trabantbezitter. Maar goed, deze Renault-5-clergyman heeft een Syrische tegenvoeter. Op bezoek bij het Syrisch orthodox theologisch seminarie St. Ephrem in Ma’arrat Saidnaya, Damascus ontmoette de groep een jonge pas gewijde monnik. Hij heet Youqim Ulval. Hij kwam uit Enschede, waar hij vanuit Syrië met zijn ouders naartoe was gekomen. Hij was tot de conclusie gekomen dat het Nederlandse leven hem geen vervulling van zijn bestaan kon bieden. Lange tijd voelde hij zich geroepen tot een leven als monnik in zijn geboorteland. Ondanks de tegenstand van zijn ouders vertrok hij naar het klooster en werd monnik. Zijn

Tot slot ouders verzoenden zich later met zijn levenskeuze. Het was fascinerend met hem in het Nederlands in dat klooster te kunnen spreken. Hij was het die het vak van automonteur in Enschede omruilde met dat van clergy-man in Damascus.

De islam De oosterse christenen realiseren zich momenteel meer dan ooit dat zij er al waren voordat de Islam ontstond. Dit bewustzijn leidt tot een veel actievere rol in de Libanees en Syrische maatschappij. Bij het praten over de Islam merkte een van de bisschoppen op: ‘ook de Christenen zijn geen engelen’. Er is in de relatie christenen moslim een grotere waardering voor elkaar. De buurman of vrouw die voor je kinderen iets doet, of met je wie je praat en het leven deelt is moslim. Dat is al eeuwen en eeuwen zo. Diegene elkkwartaal

03-18_610752.indd 11

die een leidende rol in de christelijke gemeenschap hebben, benadrukken hun langdurige ervaring en capaciteiten in goede verhouding met moslims te leven. Bekeren van een moslim is onmogelijk. Dat staat de staat niet toe. Christenen kunnen vooral een christelijke aanwezigheid in de samenleving waarmaken. Christenen zijn vrij kerken en scholen te bouwen en te onderhouden. Zij kunnen dikwijls in maatschappelijke conflicten een belangrijke spelen. Moslimleiders en christelijke leiders hebben vaak een kameraadschappelijke relatie. Christenen die geen leidinggevende rol hebben kunnen gemakkelijker andere aspecten aan de orde stellen. Die grote meerderheid van moslims kan ook beangstigend werken. Dat kan bedreigend zijn. Uiteindelijk ben je afhankelijk van de welwillendheid van de meerderheid. Ook de Mufti, het seculiere hoofd van de moslims in Syrië, benadrukt dat er verschillende stromingen zijn in de moslimwereld, zoals die ook bestaan in de christelijke wereld. Er bestaan gematigde moslims, fundamentalistische en verlichte. In die zin blijft het zoeken naar een evenwicht. Maar algemeen wordt de mening gedeeld dat in Syrië het grootste gedeelte van de moslims gematigd is en dat in Syrië de situatie voor christenen in vergelijking met andere moslimlanden gunstig is.

Het was een goede tijd om met deze predikantengroep op stap te zijn. Van welke stamboom zij ook afstammen. Dat blijkt wel degelijk mee te spelen; en wat zou daar mis aan zijn? De term luthers predikant schijnt niet meer bon ton te zijn in de PKN-taal, terwijl ik toch pas gelezen heb dat dat voor dertig jaar nog wel zou kunnen. Toch nog eens vragen bij de lutherse synode. Veel leden van het reisgezelschap zijn onder de indruk van de functie van bisschop. Zij zoeken naar zo iemand. Ik heb hun verteld van onze lutherse bisschop. Als de lutherse predikanten bij elkaar komen, begint de dag met de metten. Ik vind dat altijd indrukwekkend. Ik heb aan de reisleider gevraagd of wij ook de metten en de vespers iedere dag zouden kunnen zingen. Hij zag er wel wat in. En het was ook indrukwekkend. Jacques Bras 11

17-01-2006 09:44:02

Boekpresentatie:

Inburgeren in Amsterdam: toen en nu Ooit behoorden lutheranen in Amsterdam tot de grote

kende is te lezen in een fascinerende studie, waarop

wijden aan de multiculturele gemeente in de gouden eeuw en van daaruit te trachten een lijn te trekken naar de gemeente en de maatschappij van nu. ‘Vreemdelingen en bijwoners’, ze zijn nog steeds duidelijk aanwezig in stad en gemeente.

Erika Kuijpers dit jaar promoveerde. Op initiatief van de

Spuikerk

groep immigranten die zich in de 17e eeuw in de handelsstad vestigden. Wat dat voor hun inburgering bete-

Amsterdamse Lutherse gemeente werd een studiedag over de actualiteit van dit boek gehouden. Integratie van nieuwe Nedelanders is kennelijk nooit gemakkelijk geweest.

E

rika Kuijpers (1967) studeerde aan de Universiteit van Amsterdam economische en sociale geschiedenis. Ze deed onder meer onderzoek naar burgerschap in Amsterdam en schreef ook over de lutherse gemeente in Amsterdam en de inburgering van vreemdelingen. Op het ogenblik is ze medewerker bij de faculteit der letteren van de Universiteit Utrecht. Onlangs verscheen haar proefschrift “Migrantenstad, Immigratie en Sociale verhoudingen in 17e- eeuws Amsterdam”. Ze heeft een omvangrijk onderzoek gedaan naar de grote stroom vreemdelingen die tussen 1585 en 1680 Amsterdam deden groeien van een stad van 30.000 inwoners tot een metropool waar 219.000 mensen onderdak hadden gevonden, in grootte de derde in Europa. In haar boek onderzoekt ze aan de hand van diverse bronnen waar al die mensen vandaan kwamen, welke beroepen ze uitoefenden, of en hoe ze integreerden in de Amsterdamse maatschappij en hoe de samenleving daardoor veranderde. Het is een fascinerend boek, goed gedocumenteerd en wat mijzelf betreft: ik blijf er in lezen.

03-18_610752.indd 12

De inwijkelingen kwamen van alle kanten: uit de rest van de Republiek, uit de Zuidelijke Nederlanden (uit Antwerpen bijvoorbeeld) maar in veel grotere mate uit het Duitse Rijk en de kuststreken van de Scandinavische landen. Sommigen zijn vluchtelingen vanwege oorlogen of religieuze onderdrukking. Maar veel meer zijn op zoek naar een beter bestaan in het economisch bloeiende Holland, waarvan Amsterdam het centrum is. U begrijpt het al: veel van die immigranten waren de Augsburgse Confessie toegedaan.

Op zaterdag 12 november om half drie verzamelden zich circa tachtig geïnteresseerden in de Amsterdamse Spuikerk. Veel bekenden. Lutheranen houden van ‘familiebijeenkomsten’. Erika Kuijpers hield een presentatie over haar dissertatie in relatie tot de lutherse gemeente in Amsterdam. Rond 1600 is Amsterdam binnen de bestaande muren vol. Al woonden er dan 30.000 mensen, je liep in een kwartier van de ene kant van de stad van de andere. De meeste burgers konden elkaar eenvoudig thuis brengen. De bouw van allerlei nieuwe buurten zoals de Jordaan in het Westen tot de jodenbuurt in het Oosten veranderde de sociale samenhang. Nieuwe buurten werden gemeenschappen op zichzelf en mensen kenden elkaar niet meer. Bovendien ontstond er een grote sociale onderklasse.

Inburgeringscursussen, vreemdelingendiensten en buurthuizen bestonden nog niet. Een van de gewone manieren om elkaar te ontmoeten was de kerk. Het zal niet verbazen dat de lutherse lidmatenregisters een belangrijke vindplaats van gegevens zijn en dat gaandeweg een groot stuk van de Amsterdams-lutherse geschiedenis om de hoek komt kijken. Het was dan ook een goed idee van de kerkenraad van de evangelisch-lutherse gemeente Amsterdam om een symposion te

Er zijn al vroeg sporen van lutheranisme in Amsterdam en daar zijn dan meteen buitenlanders bij betrokken uit Hamburg. Na de komst van Antwerpse vluchtelingen worden er pogingen gedaan om een gemeente te stichten. Die is er in 1588 en de eerste voorganger komt twee jaar later. Uit Emden. De lutheranen komen bij elkaar in huiskerken kopen panden. Aan het Spui bijvoorbeeld, waar regelmatig panden worden bijgekocht. In 11531 zal hier begonnen worden met de bouw van een echte kerk, al was zou die dan van buiten af niet meteen zo te herkennen zijn. De overheid had

elkkwartaal

12

‘Vreemdelingen en bijwoners’

17-01-2006 09:44:03

geen bezwaar, ook niet omdat het ging om een gemeente van voornamelijk vreemdelingen en er in het Hoogduits gepreekt werd.

(ds. Hans Guenther), een Surinaams gemeentelid en een Marokkaanse moslima vertelden over hun ervaringen en gevoelens. Enkele treffende opmerkingen uit dit deel van het programma: - Pas als je weg bent, word je je bewust dat je iets hebt achtergelaten dat tevoren nog onbewust was. - Je identiteit heeft te maken met je geborgenheid in het thuisland (Marokko) en met de status die je niet meer hebt in de nieuwe gemeenschap. - We zijn specialisten in het benoemen van verschillen, maar we moeten juist deskundig worden in het benoemen van onze gemeenschappelijkheden.

Sociaal kwetsbaren In 1626 worden de lutherse communicanten geregistreerd. Er blijken er zo’n 4000, de helft allochtonen van de eerste generatie. Veelal Duitse immigranten uit lutherse gebieden. De dertigjarige oorlog, armoede, schaalvergroting in de landbouw en een tekort aan arbeidskrachten in Amsterdam waar bovendien de lonen hoger zijn dan in de ‘thuislanden’ brengt veel mensen naar Holland. Soms voor tijdelijk, maar vaak ook blijvend. De arbeidsmarkt verandert. In het begin van de immigratiegolf kende de gemeente nogal wat mensen uit de middengroepen. Die zitten later dan ook in de kerkenraad Maar voor de grote instroom daarna wordt het veelal ongeschoold werk, Dat betekent ook dat het aantal sociaal kwetsbaren in de gemeente buitensporig toeneemt. En dat die gemeente problemen heeft om voor hen te zorgen. Daar zal nog heel wat over gebakkeleid worden met de burgerlijke instellingen voor diaconale- en armenzorg die uiteraard van calvinistische signatuur waren. Waren er onder de lutheranen aanvankelijk een redelijk aantal gezeten lieden, er wordt een voorbeeld gegeven van het kerkenraadslid Pelt, die suikerraffinadeur was, steeds meer zijn de nieuwe leden b.v. zeelieden of dienstmeiden (die er nogal eens ongewenste seksuele relaties op na hielden). De sociale tegenstellingen in de gemeente worden steeds groter. Binnen de gemeente is er ook strijd tussen de Hoogduitse en de Nederlandse richting. Vernederlandste nazaten van immigranten vertrekken nogal eens naar de Gereformeerde kerk omwille van de taal. In 1648 verschijnt de Nederlandse lutherbijbel, verzorgd door Adolf Visser.

‘Ellendiger dan de Joden’ Er ontstaan ook andere spanningen. Mevrouw Kuijpers stelt dat de binnenkomende vreemdelingen de lutherse gemeente opzoeken, onder andere vanwege de overeenkomst in taal en liturgie. Ze verhaalt namelijk ook van Scandinaviërs die afzonderlijke diensten opzetten, juist vanwege de

taal. In hoeverre de liturgie daar een rol bij speelde? De Nederlands-lutherse kerk gebruikte de uit Antwerpen meegebrachte Zuidduitse preekdienst die ook onder de calvinisten in zwang was. Met de diaconale opvang was het ook niet alles. Hoe het ook zij: in een ‘Brief van de Noordse Natie’ schetsen zij hun situatie ‘ellendiger dan die van de Joden’. De groei van de gemeente leidde tot plannen voor een tweede kerkgebouw. Daarover ontstond in de gemeente een onverkwikkelijke strijd, die van alles met de sociale structuur te maken had. Er waren namelijk plannen om dat te doen in de Jordaan. Maar de grote sociale onderlaag van de gemeente woonde precies aan de andere kant van de stad. Uiteindelijk werd de Nieuwe kerk, de ronde, gebouwd aan het Singel. Dan is het al 1671. Wat kunnen we leren uit de geschiedenis van de lutherse gemeente in de 17e eeuw? De kerk was in elk geval niet vreselijk gastvrij. Sociale ongelijkheid is een ‘natuurlijk gegeven’ tot aan de Bataafse revolutie. Aan de andere kant is op die manier naar de geschiedenis kijken anachronistisch. Heel Amsterdam was immers een stad van ‘gevestigden’ met daaromheen een grote groep buitenstaanders. De gemeente was daar niet meer dan een afspiegeling van.

Vergelijken met nu Na vragen ter verheldering, muziek en een kopje koffie volgde een forumgesprek. Een inwijkeling uit de DDR elkkwartaal

03-18_610752.indd 13

De bijeenkomst werd afgesloten met een algemene discussie over ‘Hoe nu verder?’ Wat kunnen we persoonlijk en als gemeente doen aan de integratie van vreemdelingen in Nederland? Het was net Sint-Maarten geweest en veel van de opmerkingen cirkelden rond de ervaringen met dat feest. Die waren vaak hartverwarmend geweest. Samen iets vieren is duidelijk een mogelijkheid. Net zoals het creëren van andere ontmoetingsmogelijkheden. En elkaar aankijken op straat. Tenslotte was er een drankje en een hapje in de trouwzaal. Zeer geanimeerd. Dank aan de Amsterdamse gemeente die dit alles organiseerde. En tenslotte: wie meer wil weten over Amsterdam, de lutheranen en de 17e eeuwse immigratie moet een paar avonden vrij maken en het boek van Erika Kuijpers lezen. Uw moeite zal worden beloond, of zoals mijn jongste dochter die die middag mee was het verwoordde: ‘Dat kost je wat (tijd), maar dan heb je ook wat!’ Herman Leker

Naar aanleiding van: Erika Kuijpers, Migrantenstad, Immigratie en sociale verhoudingen in 17e eeuws Amsterdam. Hilversum 2005.

13

17-01-2006 09:44:03

Van levensverhaal tot levensboek Denken en praten over vroeger, we doen het allemaal. Herinneringen ophalen heeft de luchtige kant van herinneringen aan ‘die goede oude tijd’ en een bedachtzame kant. Er zijn gebeurtenissen, mijlpalen, episodes, kruispunten in een leven.

W

elke betekenis hebben ze gekregen? Iemand vertelde: ‘ouder worden is als bergbeklimmen. Je komt steeds hoger en het wordt stiller om je heen. Je neemt meer afstand van de dingen. Maar je krijgt ook steeds meer overzicht over de wegen die je in je leven bent gegaan’. De tijd die voor ons ligt neemt de kleuren mee van de verhalen die achter ons en onze ouders liggen. In een levensboek worden als het ware deze verhalen en hun kleuren geschilderd. Het is een boek waarin de bewoners van het verpleeghuis zelf aan het woord zijn met hun verhaal. Naast woorden kunnen er ook foto’s in en geboorte-, trouw- en rouwkaarten. Of een fotokopie van gedichten of muziek waarvan men hield, of van (lievelings) liederen. Kortom, het gaat om het plaats geven aan waardevolle herinneringen en de betekenis die ze in het leven van uw relatie hebben. Een dergelijk levensboek is van belang voor de betrokkene, maar ook voor huisbezoekers, relaties en voor de verzorging, van wie de bewoner afhankelijk is geworden.

Contact houden Dit is een project, dat de aandacht vestigt op het belang van het in contact blijven met ouderen, waarvan de geest langzaam versluiert. We weten als geen ander hoe moeilijk dat is. Wat altijd zo gewoon leek, kan ineens een opgave worden. Toch willen we met die ander in contact blijven, met hem/haar blijven praten. Maar waarover kan dat gaan? Waarom zou je nog op bezoek gaan als de ander je toch niet meer begrijpt? Maar je hebt ook het gevoel dat je niet kan wegblijven. De kans is groot dat iemand met dementie ook uit het zicht van de familie verdwijnt, maar soms ook uit het zicht van de overige relaties die wat verder af staan. Het bovengenoemde project richt zich op het vastleggen van levensverhalen in een levensboek. De kans dat iemand op de achtergrond raakt wordt daarmee kleiner. Familie, andere relaties, de zorg, de geestelijk verzorger kunnen in dat levensboek ook aanknopingspunten vinden voor een nieuw contact. Hoewel zo’n levensboek misschien niet altijd actief in gebruik is, wordt elk familielid de mogelijkheid geboden om zo’n levensboek samen te stellen. In de afgelopen jaren heb ik als geestelijk verzorger regelmatig gebruik gemaakt van deze levensboeken, omdat er in het contact met de bewoners vaak zeer bruikbare informatie uit te halen was. Het is belangrijk dat de verhalen van bewoners niet verloren gaan, maar bewaard blijven voor de familie, maar ook voor ons als werkers in het huis. Deze verhalen bieden vaak aanknopingspunten voor een vorm van contact. Heel waardevol, omdat we dan in staat zijn iets dichter bij de bewoners te komen en daarmee ook een echte ontmoeting tot stand kunnen laten komen. Tot slot een gedicht wat gemaakt is door een familielid van een demente bejaarde:

elkkwartaal

03-18_610752.indd 14

Verdwaald Vanuit ’t bejaardenhuis loopt ze haar rondje, De route door haar verre kindertijd. Dan speelt ze daar weer, is ’t brutale blondje, De baas van het spel en openlijk benijd, De oude namen hoeft ze niet te zoeken, Ze weet nog steegjes, achterstraatjes, plein. Maar elke dag weer aarzelt ze op hoeken Waar toch die andere stoepen moeten zijn. Dan dwaalt ze angstig rond, voelt zich verlaten, Buitengesloten, bang voor dichte deur. Dat beeld groeit uit tot monsterlijke maten. Soms wordt ze helder, door bekende geur: Een paard, vers brood, de koffiebranderij En even wéét ze! Dan is het weer voorbij. Ze huilt van binnen als ze verder gaat: ‘ik wandel door een stad die niet bestaat’.

Op de bijeenkomst Van levensverhaal tot levensboek staan we hier uitgebreider bij stil en bieden we een praktisch handvat om met een levensboek te beginnen. Mocht u interesse hebben om in uw gemeente zo’n bijeenkomst te organiseren dan kunt u contact opnemen met ondergetekende: tel. (0294) 41 36 02, [email protected] of robert. [email protected] Robert H. de Vos (Evangelisch-Luthers predikant binnen de Protestantse Kerk in Nederland, Geestelijk Verzorger Verpleeghuis Hogewey te Weesp en Woon/Zorgcentrum De Bolder te Huizen) 14

17-01-2006 09:44:03

elkwartaal Andere wereld Twee keer per jaar schuif ik ‘ambtshalve’ aan bij een andere lutherse wereld. Het bestuurslidmaatschap van Kalme, de LWF-club die zich met communicatie van lutherse minderheidskerken bezig houdt, doet mij vooral oost Europa bereizen. Jaren geleden kwam ik voor het eerst in aanraking met Kalme tijdens een bijeenkomst over lutherse kerk en televisie in Slovenië. De deelnemers kregen ieder een half uur om te laten zien wat hun kerk doet op dat gebied. Gaandeweg de presentaties voelde ik mij ongemakkelijker worden. Ik had van thuis een samengestelde televisieband van de IKON meegenomen. Maar gezien de elementaire worsteling van Oost Europeanen om überhaupt een lutherse dienst uit te mogen zenden tussen al het orthodoxe en katholieke geweld, vroeg ik mij koortsachtig af hoe ik aan de overige deelnemers een geregistreerd modern ballet op het altaar van een kerk uit moest leggen. Hoe kon ik mensen die na de ‘Wende’ nog zo bezig waren om in de eerste plaats hun in beslag genomen kerken terug te krijgen of nog vol zaten van hun geheime diensten diep in het bos, onze protestantse omroep verduidelijken…Ik had twee keuzes: een verhaal houden over het omroepstelsel óf een

zeer uitgebreid verhaal houden over het omroepstelsel én een stuk van de band tonen. Met samengeknepen billen koos ik confronterend voor het laatste. Schokkerend was het zeker, heftig werd de discussie, maar ik mocht toch terugkomen de volgende keer. Afwijkend als het Nederlandse kerkwezen is en daarmee interessant, werd ik bij een latere bijeenkomst in Wenen uitgebreid voor de Estse radio geïnterviewd. Kernvraag was de invloed van de kerken op issues als homoseksualiteit en –huwelijk en euthanasie. Alsjeblieft! Leg maar eens uit en het liefst genuanceerd. Zelfs de Oostenrijkse kerken praten met een kloek rapport uitgebreid mee met een grondswetsherziening. Het is bijna onvoorstelbaar dat in ons systeem kerk en politiek aardig losgekoppeld zijn. Bij navraag bleek mij geenszins dat de Estse radio na uitzending plat gebeld is, dus blijkbaar was in dit geval mijn woord- en zinkeus subtiel genoeg. Maar geloof mij dat het vermoeiend denken en praten is. Onlangs vloog ik naar Odessa, Oekraïne, voor een vergadering. Met grandeur schieten daar de gerestaureerde en nieuwe orthodoxe kerken uit de grond. Op weg naar het kerkelijk centrum van de lutherse St. Paul was ik in mijn naïviteit op zoek naar een kerk zoals wij hier een kerk voor ogen hebben. Als markant punt in een straat, in een wijk. Ik zag er wel een, maar die was zo gehavend dat ik me niet

voor kon stellen dat zich daar enige levendigheid bevond. Voorbij de schutting tegen vallende stenen toch ineens een helgeel gebouw, een prachtig ‘Haus der Kirche’. Binnen bleek de kerkzaal te zijn én een boekje met de geschiedenis van de lutherse gemeente in Odessa. Duitse kolonisten bouwden een bloeiende gemeenschap op die vlak voor de Eerste Wereldoorlog 10.000 zielen telde. Vanaf dat moment ging het mis. Door oorlog en Sovjet-overheersing verdween de gemeenschap. De kerk uit 1897 werd bibliotheek en zou midden jaren 1970 worden omgebouwd tot concertzaal. In 1976 ging het middenschip door brandstichting verloren. Na een volkstelling in 1989 bleek dat er nog 4000 mensen met een Duitse achtergrond over waren in Odessa. Een groepje startte de beweging ‘Wiedergeburt’ en met vijfhonderd mensen werd vanaf 1990 alles in het werk gesteld om weer een levendige gemeente te worden. Na zeven jaar onderhandelen kreeg de gemeente de gronden waar de gebouwen op stonden pas terug. Nog eens drie jaar duurde het totdat iedereen uitgekocht was uit gebouwen. Nu staat het ‘Haus der Kirche’ te pronken en de mensen gaan door. De plannen voor renovatie van de ruïne kerk liggen klaar. In 2007, zo werd mij verzekerd, zal de eerste dienst worden gehouden. Wat een kracht, wat een gemeenschapszin en wat een andere wereld! Praxedis Bouwman

Lutherse schaakdag 2006 op Hoekelum Voor de tweede maal zal een Lutherse Schaakdag gehouden worden op zaterdag 8 april 2006 in Buitencentrum Kasteel Hoekelum in Ede/Bennekom. Aanvang 10.00 uur, einde omstreeks 16.00 uur. De dag staat onder auspiciën van de ‘Vrienden van Hoekelum’ en wordt opnieuw geleid door Hans Mudde en Klaus Bodlaender. Na het grote succes van de eerste Schaakdag in 2005 belooft het weer een genoeglijke dag te worden met een gemengd programma.

03-18_610752.indd 15

Hoofdschotel is een schaaktoernooi met korte partijen (geen snelschaak) waaraan zowel ervaren als minder

ervaren schakers met plezier kunnen deelnemen. Ook zal aandacht worden gegeven aan enkele schaakproblemen en eindspelstudies, ooit door theologen, zoals dat heet, gecomponeerd. De deelnemersprijs (waarin inbegrepen lunch, koffie en thee) bedraagt € 15,te voldoen bij aankomst. Opgave liefst zo snel mogelijk bij Klaus Bodlaender, Bosweg 33, 6721 HM Bennekom, tel. (0318) 41 40 73 of bij Hans Mudde, Thomas Jeffersonlaan 48, 2285 BB Rijswijk, tel. (070) 365 97 38, e-mail [email protected].

elkkwartaal

15

17-01-2006 09:44:04

kriskraskort In UTRECHT is in november afscheid genomen van de organist en ook van zijn vrouw. Hij speelde eerst gedurende 18 jaren in de Wartburgkapel en daarna nog eens 35 jaar in de kerk aan de Hamburgerstraat, in totaal dus 53 jaar. Zo’n lang verband met een gemeente ziet men niet vaak. ‘Vanuit de hoogte’ begeleidde hij de gemeentezang niet alleen met zijn orgelspel maar samen met zijn vrouw ondersteunde hij ook de gemeentezang. Diverse generaties hebben nooit anders meegemaakt dan dat Cees ‘de dienst uitmaakte’ en het lijkt onvoorstelbaar dat hij niet meer op de orgelbank zal zitten. De wijze waarop hij speelde en dus samen met zijn vrouw Ali ook van harte meezong, de wijze waarop hij

dekking van het liturgisch centrum en het gangpad liggen er niet meer. Door het weghalen van platen op de achterwand zijn de twee ramen weer zichtbaar. De met plastic ingepakte kansel is het enig overgebleven oriënteringspunt. De ontmanteling is de inleiding tot het echte werk, de restauratie. De muren zullen opnieuw worden gestukadoord, de banken worden hersteld en geschilderd, het liturgisch centrum en het gangpad worden voorzien van nieuwe tegels. Een kerk is meer dan een gebouw zo meldt het kerkblad: Het is een geestelijk tehuis waar velen vanaf de ingebruikname in 1836 onderdak hebben gevonden en iets ontvangen hebben voor hun leven. Kinderen zijn er gedoopt, huwelijken

Weer een flink aantal lutherse gemeenten organiseerde iets bijzonders op of rondom 31 oktober. Dit varieerde van appeltaartavonden en orgelconcerten en ook verscheidene gemeenten belegden een avond waarop men gezamenlijk keek naar de vorig jaar uitgebrachte film over Maarten Luther. In MAASTRICHT deed men dit tezamen met de Protestantse gemeente St. Jan. Niet alleen kijken naar de film maar ook met de bedoeling hier samen over te praten en daadoor dieper in gesprek te komen over het eigen denken en geloven.

Detail orgel ELG Utrecht vóór, tijdens en ná de dienst met zijn keuze uit het muziekrepertoire het aanwezig zijn in de dienst tot een genot maakte is van grote betekenis geweest voor het Utrechtse gemeenteleven. Ook de koorzang kwam onder zijn leiding, jarenlang met wekelijkse repetities. Later – met voller wordende agenda’s van iedereen – lukte dat niet meer en thans beperkt de koorzang zich tot incidenteel meewerken aan de dienst op hoogtijdagen. Een vervangende organist zal best lukken maar een tweede Cees zal moeilijk te vinden zijn. In WINSCHOTEN staan grote dingen te gebeuren. Dit najaar is de hele kerk leeggehaald, de banken zijn er uitgehaald, het orgel is gedemonteerd en opgeslagen, de tegels en de vloerbe-

03-18_610752.indd 16

of Power. Vijftig jaar geleden werd dr. R.H. Schuller als predikant uitgezonden door de Dutch Reformed Church. Om dit jubileum te vieren werd een groepsreis georganiseerd vanuit Nederland om een dienst daar bij te wonen. In Voorloop, het blad van de gemeente NAARDEN-BUSSUM een verslag van mensen die daar aan deelgenomen hebben. Het echtpaar Schuller is afkomstig van Nederlandse ouders en ongeveer duizend Nederlanders waren afgereisd om de jubileumdienst bij te wonen. Een ontroerende en bijzondere dienst zowel voor het echtpaar Schuller als voor de overige aanwezigen, groots om met zoveel mensen in een kerk te zijn en te luisteren naar een mooi koor en orkest, een orgel en ook een muzikale Nederlandse inbreng door een trio en een panfluitiste.

zijn er voltrokken, mensen hebben er belijdenis gedaan, vreugde en leed zijn er gedeeld. Nu is de tijd voor een opknapbeurt gekomen om straks klaar te zijn voor de toekomst. Tegen medio 2006 moet het karwei klaar zijn en kan men weer terug naar de vernieuwde kerk. Tot die tijd kunnen de Winschoter Lutheranen terecht bij de andere gemeente in Oost-Groningen zoals Pekela en Wildervank-Veendam. Mensen die om wat voor reden dan ook op zondagmorgen niet naar de kerk kunnen vanwege het door ziekte of ouderdom aan huis gebonden zijn, nemen hun toevlucht vaak tot een radio- of TV dienst en dat kan zijn de kerkdienst van uit Chrystal Cathedral in Los Angeles, ook bekend als Hour

Verschillende gemeenten werkten mee aan de zogenaamde Monumentendag door de kerk op 10 september open te stellen. Het thema van dit jaar was ‘pelgrimstocht langs religieus erfgoed’. Kerken die in het centrum van oude steden liggen, en dat liggen lutherse kerken nog wel eens, hebben meestal niet te klagen over het bezoek. In de St. Joostkapel te GOUDA werden 250 à 300 bezoekers geteld. De organist van de kapel bespeelde gedurende enkele uren het orgel hetgeen de sfeer extra ten goede kwam. Het berichtje in het gemeenteblad maakt melding van het feit dat de vrijwilligers die per stuk een uur beschikbaar stelden om de bezoekers welkom te heten, vaak ook nog een godsdienstig gesprek moesten houden.

elkkwartaal

16

17-01-2006 09:44:04

EINDHOVEN onderhoudt al vele jaren contact met de gemeente Groot-Aub in Namibië. In 1995 bracht een delegatie uit Eindhoven een bezoek aan GrootAub en men kreeg onder meer een gebreid kindertruitje mee met de vraag of daar wellicht ook interesse voor was. Het truitje ging mee en werd aan een moeder meegegeven, de volgende dag al liep er een kindje in rond. Toen

onderdelen zijn origineel en daarmee heeft het een grote historische waarde. Ook klanktechnisch is het pijpwerk, ondanks enkele kleine ingrepen, nauwelijks gewijzigd waardoor het orgel ook een grote muzikale waarde heeft. Het orgel werd in de dienst op 2 oktober in gebruik genomen, na de dienst werd een korte toelichting gegeven op het instrument en de beide organis-

Het ‘Van Weele’ orgel in Rotterdam (Foto: O.H.Th. Martens) werd de opmerking gemaakt: ‘hadden we er maar honderd want die kinderen hebben zo’n kou!’ Het kan namelijk in onze zomer erg koud zijn daar, het vriest er soms en de kleding van de kinderen is daar niet altijd op berekend. Weer terug in Nederland werd de opmerking doorgegeven en het was niet tegen dovemans oren gezegd. Men sloeg aan het breien en in 1996 waren er honderd truien klaar. En nu na 10 jaar is op 9 oktober van dan dit jaar, trui nummer tweeduizend gebreid. In ROTTERDAM werd een ‘nieuw’ koororgel in gebruik genomen. Het betreft hier een 200 jaar oud zogeheten ‘Van Weele’ orgel, een orgelbouwer die lange tijd in Middelburg stadsorgelbouwer was en in die functie in de 2e helft van de 18e en de 1e helft van de 19e eeuw het onderhoud van de meeste orgels in die stad verzorgde. Het orgel toont alle kanten van het meesterschap van Frederik van der Weele, het meubelmakerwerk, de lay-out en de techniek van het instrument en het allerbelangrijkste: het pijpwerk en de klank, alles van de hoogste kwaliteit. Het bezit een dispositie met vier registers voor de linkerhand en zes voor de rechterhand met in totaal 276 pijpen. Vrijwel alle

ten van de gemeente brachten in een klein concertje enkele orgelwerken ten gehore waarin de mogelijkheden goed naar voren kwamen. In SCHIEDAM werd onlangs de renovatie van het kerkgebouw aan de Lange Nieuwstraat afgerond. Voorlopig, omdat op een later tijdstip bijvoorbeeld nog de Leerkamer, het trappenhuis en de bovenverdieping nog een beurt moeten krijgen. Maar niet alles kan tegelijk. In de dienst waarin aandacht werd besteed aan de renovatie werd een accent gelegd op de roeping van de gemeente als een stukje wijngaard van de Heer met poorten die open staan naar de samenleving. Een gemeenschap die alleen maar naar binnen is gekeerd mist haar roeping en heeft geen uitstraling naar buiten en dat zou erg jammer zijn. Het thema waar de gemeente ZWOLLE dit jaar mee aan de slag gaat is ‘bruggen slaan’. Op de startzondag die in september gehouden werd stond een wandeling op het programma waarin men vier bruggen zou zien en wat voor bruggen dat waren moesten de wandelaars via opdrachten zelf zien te ontdekken. Bij de Nieuwehavenbrug elkkwartaal

03-18_610752.indd 17

stonden een rollator en een kinderfiets symbool voor de brug tussen oud en jong. Verderop hingen foto’s van Zwolse kerken aan de bomen, de opdracht daar was de naam te noemen van de afgebeelde kerk. Dat de brug ook geslagen moet worden naar de daklozen van Zwolle werd op pittige wijze duidelijk gemaakt door de goedgebekte zwerver op het bankje bij de fontein. De vierde brug is bij terugkomst in de kerk tijdens een gezamenlijke maaltijd meteen al geslagen: De brug naar elkaar! In APELDOORN is in het begin van het nieuwe jaar een speciale dienst voor jongeren gepland. Immers: ‘De liederen díe vaak gezongen worden vind je maar niets. De gezangen gaan nog wel maar die psalmen… Dan heb je nog dat vraag en antwoord gedoe in de liturgie. Soms klinkt het wel mooi, maar het taalgebruik is…. En dan dat orgel, kan er niets eens een anders instrument bij of voor in de plaats? Hoe je het ook wilt noemen het is altijd allemaal lang en saai…. Kan dat niet anders?’ Dan komt nu je kans, zo valt te lezen in Opwaarts. Jongeren worden uitgenodigd samen met kerkenraad pastoraal medewerker de inhoud van een dienst te bepalen. Alles wat redelijkerwijze kan, is wat de kerkenraad betreft oké. In vroeger tijden sloeg men munten en penningen om historische gebeurtenissen, personen of gebouwen in de belangstelling te brengen. Bijzondere stukjes beeldhouwkunst die met hun rijke symboliek ons veel kunnen vertellen.Vanaf zijn eerste optreden is Maarten Luther over de hele wereld honderden keren afgebeeld, ook in Nederland. In AMSTERDAM (Kapel op de Dijk) werd op een gemeenteavond een aantal van de mooiste penningen, o.a. uitgegeven ter herdenking van de Reformatie in 1517 en het aanbieden van de Augsburgse Confessie in 1530, via een presentatie op groot beeld getoond. Voorafgegaan door een Hollandse maaltijden kon men de presentatie volgen waarbij ook nog spannende verhalen werden verteld. Tjally Everaarts-Bilyam 17

17-01-2006 09:44:05

Studiedag Vrouwenbond over Liturgie Het thema van de studiedag van de Nederlandse Lutherse Vrouwenbond op 11 februari is: ‘Liturgie; spelen en vieren - veranderen - vernieuwen - jezelf blijven?’. Lutheranen hebben veel met liturgie, zijn er zeer aan gehecht. Waar je je ook bevindt op de wereld, als er maar een lutherse kerk is, voel je je meteen thuis, kun je zò in je eigen taal meedoen, een feest van herkenning! Woord en wederwoord, eenheid en samenhang, veel zang en muziek, alles met een eerbiedige zorgvuldigheid omdat voor de Eeuwige niets goed genoeg is! Dat is de ene kant. De andere kant is dat de liturgie door bepaalde groepen mensen als een keurslijf of als ontoegankelijk kan worden ervaren. Als een voorganger aan die bezwaren tegemoet wil komen en afwijkt van de bestaande liturgie, dan heet het opeens geen liturgie meer, maar een experiment. Liturgie is communicatie. Verticaal, God en mens en horizontaal, mens tot mens. Liturgie is interactie. Daartoe moet je een taal spreken die iedereen verstaat, die inclusief is. De taal van kinderen en jongeren is een andere, maar ook vrouwen, migranten en andere groepen kennen het gevoel dat het in de kerk niet over hen gaat en dat de taal hen niet bereikt.

Een gevolg daarvan is het verschijnsel van massacult: massabijeenkomsten als EO-jongerendagen, de katholieke jongerendagen in Keulen. Maar ook – alhoewel niet zo massaal – aparte vrouwenvieringen en migrantenkerken. Intrigerend, blijkbaar ervaren de mensen daar iets wat ze in onze leeglopende kerken missen. Wat doen we niet goed, hoe worden mensen weer gegrepen? Moeten we onze hele liturgie dan overboord gooien? Nee, beslist niet. Zoals gezegd: daar is ze ons tè kostbaar voor. Bovendien is het in de lutherse traditie niet zo, dat als de preek maar goed is de rest er niet meer toe doet. In de lutherse eredienst gaat het om het geheel van het vierende element, van begin tot eind, van voorbereiding tot en met de zegen, met als hoogtepunt de Maaltijd van de Heer. Het gaat om vieren zonder exclusief te zijn, niet alleen voor ingewijden. Het is nu belangrijk om met elkaar te zoeken naar vormen die bij ons passen. Vernieuwing, verandering is bedreigend. Toch zullen we – juist om dat heel bijzondere dat onze liturgie is te bewaren – de bereidheid moeten hebben om stappen in die richting te zetten. Mw. drs. Bernadette van Litsenburg,

predikante van de ELG Eindhoven, begeleidt ons hierin. In het morgengedeelte houdt zij een inleiding, is er gelegenheid tot gesprek en zingen we nieuwe liederen, als het kan meerstemmig. Na de lunchpauze zijn er workshops waarin het thema verder uitgediept wordt. U kunt een keuze maken uit: 1. Liturgie en taal van deze tijd 2. Meditatiemomenten: een plek scheppen waar je wordt aangeraakt 3. Bibliodrama 4. Expressiegroep zingen en bewegen De workshops leveren de bouwstenen voor de afsluitende viering, waarin mw. ds. Marlies Schulz voorgaat. Ieder, man en vrouw, jong en oud, is van harte genodigd tot deelname! De kosten bedragen € 10,-- die u ter plekke kunt betalen, voor koffie en thee wordt gezorgd, een lunchpakket neemt u zelf mee. De dag begint om 10.00 uur en eindigt om 16.00 uur. Plaats: Lutherse kerk in de Hamburgerstraat te Utrecht. U kunt zich tot uiterlijk 1 februari a.s. opgeven bij Coby Aartsen-Kraaypoel, tel. (030) 880 14 35 of email [email protected] U ontvangt tijdig een bevestiging en tijdschema. Namens de voorbereidingscommissie, Coby Aartsen-Kraaypoel

50-jarig jubileum Nederlandse Lutherse Vrouwen Bond Op zaterdag 8 april 2005 hoopt de NLVB haar 50-jarig bestaan te vieren. De hele dag wordt dit feest gevierd in en om het koetshuis van Kasteel Hoekelum te Bennekom. In het officiële ochtendgedeelte zal het jubileumboekje dat is samengesteld door drs. Th.A. Fafié en mw. Z. Smit-Klaufus gepresenteerd worden. Na de feestelijke lunch worden de aanwezigen uitgenodigd deel te nemen aan een ‘spiritu-

elkkwartaal

03-18_610752.indd 18

ele wandeling’. Het wordt een inspirerende en verrassende dag, waarop de ontmoeting met elkaar en de gelegenheid om herinneringen op te halen volop de ruimte krijgen! Een ieder is welkom om dit feest met het bestuur mee te vieren! Meer informatie volgt, maar u kunt zich nu al opgeven bij Coby Aartsen-Kraaypoel, tel. (030) 880 14 35, e-mail [email protected]

18

17-01-2006 09:44:05

berichten Wijzigingen adressengedeelte Luthers Dagboek ELG ’s-Gravenhage (blz. 229): het postadres van A. Bergwerff (organist) is gewijzigd: Postbus 205, 3230 AE Brielle, telefoon ongewijzigd, fax 018147004. Email [email protected]

Afscheid en intrede Mw. drs. I. Fritz nam in juli jl. afscheid als predikante van het brandpunt ‘Amsterdam Zuidoost’. Zij blijft predikante aan de ELG Amsterdam verbonden en wel als predikante met bijzondere opdracht voor beleidsmatige zaken t.b.v. de gehele gemeente. Op zondag 9 oktober jl. vond in de Oude Lutherse Kerk aan het Spui te Amsterdam de intrededienst plaats van mw. drs. G.M.E. Wildeman als predikante van het brandpunt ‘Amsterdam Zuidoost’. Mw. drs. Wildeman werkte daar al met een bijzondere opdracht voor de pastorale ondersteuning. Op zondag 6 november jl. was de intrededienst van mw. dr. Chr. Karrer-Grube in de ELG Utrecht. Mw. dr. Karrer-Grube vervult daarmee de tweede predikantsvacature.

Colloquium doctum Op 10 oktober jl. voerde de examencommissie met veel genoegen het colloquium doctum met mw. dr. Chr. Karrer-Grube. Het werkstuk had de titel “Bijbeluitleg bij Luther en Bijbeluitleg vandaag de dag”. Het voorgenomen besluit om mw. dr. Karrer-Grube toe te laten als predikant van de Protestantse

Kerk in Nederland is op 1 november jl. bekrachtigd door het moderamen, waarna inschrijving in het predikantenregister heeft plaatsgevonden.

Bijzondere opdracht Na haar ordinatie op 22 mei jl. is mevrouw drs. S.J.A. Tempelaar-van Leeuwen aan de Evangelisch-Lutherse synode verbonden als predikant in algemene dienst, met een bijzondere opdracht voor vacante lutherse gemeenten. Mw. drs. Tempelaar-van Leeuwen wordt ingezet voor pastorale ondersteuning aan lutheranen in de diaspora en heeft een beperkte mogelijkheid om voor te gaan in de zondagse eredienst. Mw. drs. Tempelaar-van Leeuwen is bereikbaar op het volgende adres: Amerlaan 2, 5626 BP Eindhoven, tel. (040) 262 31 04, email tempelaar. [email protected]

Emailadressen lutherse gemeenten en predikanten Het synodesecretariaat stuurt met een zekere regelmaat persberichten en andere informatie door naar de emailadressen van de lutherse doelgroep. Met dezelfde regelmaat komen meldingen ‘onbestelbaar’ retour. De verzendlijst is evenwel samengesteld aan de hand van gegevens die gebruikt zijn voor het adressenbestand van het Luthers Dagboek. Kerkenraden, predikanten en synodeleden wordt verzocht in het adressenbestand te verifiëren of het hen betreffende adres correct is weergegeven en een eventuele correctie door te geven.

Agenda 2006 2006: 21 en 22 januari - Winterweekend Vrienden van Hoekelum, Kasteel Hoekelum, Bennekom 11 februari - Studiedag NLVB, Evangelisch-Lutherse Kerk, Utrecht (zie elders in dit blad) 18 maart - Ontmoetingsdag voor alle lutheranen, Spuikerk, Amsterdam 25 maart - Ontmoetingsdag Melanchton, Koetshuis Hoekelum, Bennekom 8 april - 50-jarig jubileum NLVB, Kasteel Hoekelum, Bennekom (zie elders in dit blad) 19 en 20 mei - Evangelisch-Lutherse Synode, Kasteel Hoekelum, Bennekom 1, 2, 3 mei - Vrouwencontactdagen, Kasteel Hoekelum, Bennekom 3, 4, 5 juni - Pinksterweekend Commissie Weekenden, Kasteel Hoekelum, Bennekom 6 mei - Ontmoetingsdag Vrienden van Hoekelum, Kasteel Hoekelum, Bennekom 6, 7, 8 oktober - Vrouwencontactdagen, Kasteel Hoekelum, Bennekom 11 november - Evangelisch-Lutherse Synode, Kasteel Hoekelum, Bennekom Nog steeds blijkt dat besturen een activiteit organiseren op een dag dat er al een andere activiteit gepland is. Deze agenda is bedoeld om dit soort ‘dubbelboekingen’ te voorkomen. Degenen die dit betreft worden verzocht hierop alert te zijn. Voor meer informatie kunt u terecht bij het synodesecretariaat, Coby AartsenKraaypoel, tel. (030) 880 14 35.

In memoriam Hendrik van Erkel Op 19 september 2005 hebben wij afscheid moeten nemen van Hendrik van Erkel, geboren op 18 juni 1921. Nadat hij een groot aantal jaren als economisch directeur had gewerkt in de voormalige Lutherse Diakonessen Inrichting te Amsterdam, trad hij na de sluiting van dit ziekenhuis als administrateur toe tot het Luthers Diakonessenhuis Fonds. Vele jaren - tot zijn tachtigste levensjaar actief - heeft hij zijn volle inzet gegeven als administrateur. De dossiers waren bij hem in goede handen en hij zorgde voor een accurate en vlotte berichtgeving naar de aanvragers in

elkkwartaal

01-04_610752.indd 19

den lande. Vele Lutherse gemeenten zullen hem herinneren als een vriendelijke en secure man, die hart had voor zijn werk en zich daarbij volledig inzette en een grote bevrediging haalde uit deze werkzaamheden. Henk van Erkel laat een leegte achter die voor velen maar met moeite zal kunnen worden opgevuld. Onze gedachten gaan uit naar zijn echtgenote, kinderen en kleinkinderen. De besturen van de Vereniging en de Stichting Luthers Diakonessenhuis Fonds.

19

17-01-2006 09:43:42

Advertentie

Duc de Brabant Topvilla’s met gehandicaptenvoorzieningen op een toplocatie De villa’s

Kortingen

De bungalows hebben vier tweepersoonskamers, een ruime woonkamer, volledig ingerichte keuken, sauna, infrarood-cabine, bubbelbad en een zonnehemel.

Er worden aanzienlijke kortingen gegeven indien één van de gasten gehandicapt, ouder dan 60 jaar of lutheraan is.

Informatie en boekingen Er zijn speciale voorzieningen voor gehandicapten, zoals een aangepaste badkamer met toilet op de begane grond en een traplift.

SLAB, De Bus 42B, 5581 GP, Waalre Tel. 040 - 22 33 44 0, fax 040 - 22 33 17 3 E-mail: [email protected]

Voor wie? 50-jarig huwelijksfeest met de hele familie, een catechisatiegroep, bejaardengroepen, gehandicapten met begeleiders.

Voorzieningen Ontbijtservice, ‘diner dans la bungalow’, Brabants café, restaurant in antieke boerderij, high tea, barbecue: het is allemaal beschikbaar op het eigen terrein.

Uitjes Duc de Brabant ligt vlak bij de Efteling, grote landgoederen, Tilburg, een trappistenklooster en Safaripark De Beekse Bergen. U kunt wandelen, fietsen, paardrijden, schaatsen of bij een vennetje gaan liggen.

01-04_610752.indd 20

17-01-2006 09:43:43