Zondag 19 juli 2015
Voorganger: ds. Carolien Cornelissen Lector: zr. Fienke v.d. Laag‐Tolsma Organist: dhr. Arie Griffioen Dienstdoende koster: mw. Jans Hoeksema
Zomerdienst samen met de Remonstranten Vanaf 9:45 uur is er gelegenheid tot stilte en inkeer ter voorbereiding op de dienst.
Elisa en de twee berinnen Orgelspel – gevolgd door een moment van stilte ++++++++++++++++++ SAMENROEPEN Welkom Aansteken van de kaarsen Zingen: Lied 212: 1, 2 Laten wij zingend deze dag beginnen (staande) Bemoediging Zingen: Lied 212: 4 (hierna gaat de gemeente zitten) Stilte en gebed Herdenking mw. D.J. Stoelenga‐Admiraal Zingen: Lied 283 In de veelheid van geluiden HOREN Inleiding op de lezingen Eerste bijbellezing: 2 Koningen 2: 19‐24 Zingen: Lied 1010 Geef vrede, Heer, geef vrede
Tweede bijbellezing: Johannes 7:37‐44 Zingen: Lied 653: 1, 3, 7 U kennen, uit en tot u leven Overweging Stilte Orgelspel DELEN Gebeden (voorbeden / stil gebed / Onze Vader ‐ tekst voorin het Liedboek) Open ruimte Zingen: Lied 608 De steppe zal bloeien (staande) Uitzending en zegenbede Gezongen Amen
Mededelingen Collecten: de eerste collecte is voor Stichting Nahid. De stichting onderhoudt een huis in Kabul, Afghanistan, voor vrouwen zonder sociaal en/of economisch vangnet. De tweede collecte is voor het werk in de Doopsgezinde Gemeente Utrecht. Na de dienst is er koffie en thee in de gemeentezaal. Iedereen is van harte welkom. In verband met de zomervakantie is het kerkelijk bureau volgende week alleen ’s ochtends bereikbaar op maandag, dinsdag, donderdag en vrijdag van 9.00‐13.00 uur. Beheerder Jan van Strien heeft vakantie tot en met 26 juli. Kerkelijk bureau medewerkster Marga Hofman is vrij van 25 juli tot en met 16 augustus. Op de tafel in de hal liggen nogmaals de twee Amnesty brieven ter ondertekening. Wilt u de dienst nog een keer beluisteren? Dit kan via de kerkomroep: www.kerkomroep.nl. Als de predikant er toestemming voor geeft, wordt de preek op de website geplaatst en kan deze daar worden gelezen: www.doopsgezindutrecht.nl De hele zomer doen wij weer mee met Kerken Kijken Utrecht, elke middag, (behalve zondag‐, maandag‐ en dinsdag‐) openen we de voordeur voor bezoekers van 12.00‐17.00 uur. Dat lukt weer dankzij de vele gidsen die hieraan mee willen werken! Agenda: Volgende dienst: zondag 26 juli, voorganger: ds. Anneke v.d. Zijpp.
Elisa en de twee berinnen 2 Koningen 2:19‐24; Johannes 7:37‐44
Zusters en broeders, De profeet Elisa is onderweg van Jericho naar Betel, als hij wordt belaagd door een stel jongens die hem uitschelden: ‘Kaalkop, zet ‘m op’. Elisa is er niet van gediend. Hij vervloekt de jongens in naam van de Heer. Terstond komen er twee berinnen uit het bos die een bloedbad aanrichten onder de kereltjes. Dat komt ervan. Hadden ze maar niet de profeet moeten beledigen! Een simpele boodschap, die echter heel gevaarlijk wordt in handen van fundamentalisten, die religieuze teksten letterlijk en feitelijk lezen, als ware het een geschiedenisboek of een wetboek. ‘Als je de profeet beledigt, zal God je straffen. Doet Hij het niet zelf met berinnen of bliksem, dan zullen wij het wel namens Hem doen.’ Het lijkt wel of deze tekst voor onze tijd geschreven is. Al horen we dit soort taal tegenwoordig dan vooral uit islamitisch‐fundamentalistische hoek. Is het echt zo simpel? Is God zo’n wrede God dat hij 42 kinderen laat verscheuren om een scheldpartijtje? Nu moet ik er wel bij aantekenen dat ‘Kaalkop, zet ‘m op’ niet zo onschuldig is als het in onze oren klinkt. Vertaald naar onze tijd komen we op woorden die ik als dominee niet vanaf de kansel kan bezigen. Bedenk een woord, zet er ‘tyfus’ of ‘tering’ voor en dan heeft u ongeveer het scheldwoord te pakken waarop het bijbelse ‘kaalkop’ duidt. ‘Zet ‘m op’ is de vertaling van ‘ga omhoog’, waarmee de jongens bedoelen dat Elisa net als zijn voorganger Elia naar de hemel kan opzouten, oftewel ‘val dood’. Maar toch. Zou u verscheuren door berinnen – de doodstraf dus – een terechte straf vinden voor kleine raddraaiertjes? We leren in de kerk toch dat God liefdevol, genadig en vergevend is? Een compleet ander beeld van God lijkt in dit verhaal geschetst te worden. Hoe zit dat? Of is de God van het Nieuwe Testament een andere God dan die van het Oude Testament? Maar Jezus baseerde zich toch ook op die oude geschriften?
Met die vragen heb ik me vorig jaar tijdens mijn studieverlof bezig gehouden. Als wij doopsgezinden zeggen dat God liefde is en Jezus Christus de weg van de vrede liet zien, wat doen we dan met gewelddadige bijbelteksten zoals deze? Wat zeggen we tegen mensen die religie zien als bron van geweld, mede op grond van dit soort verhalen? Daarom wil ik met u op zoek gaan naar de diepere betekenis van het verhaal van Elisa en de twee berinnen. Elisa is de opvolger van de profeet Elia, die met zijn wagen is opgestegen naar de hemel. Nu is Elisa aan zet. Een van zijn eerste daden is het zuiveren van de bron in Jericho. De stad had op zich een goede ligging, maar het water was slecht en de grond veroorzaakte misgeboorten. De oplossing van Elisa is om zout in de bron te strooien. Deze handeling mogen we symbolisch verstaan. Als je letterlijk zout in een bron strooit, is het water niet meer te drinken. De bron van Jericho is een bron in geestelijke zin. Uit welke bron put je, waaruit haal je je inspiratie? Ook de grond is geestelijk te verstaan. Op welke gronden beslis je? Wat is het fundament van je principes, je waarden? Kennelijk is de bron van Jericho vervuild. De inwoners putten niet alleen uit de bron die God schenkt. Ook andere ideeën, andere goden zijn binnen gesijpeld. Daardoor komen er veel ‘misgeboorten’ voor. Misgeboorten zijn zaken die geen toekomst hebben, die een snelle dood sterven. Gedachten, ideeën, beleidsplannen, gedragingen, … Geput uit de verkeerde bron, gebaseerd op verkeerde gronden, brengen ze mensen niet verder, maar leiden de samenleving juist op een doodlopende weg. De weg van onrecht, armoede en geweld. De inwoners van Jericho erkennen dat er iets fout zit in hun basis. Daarom vragen ze Elisa om raad. Hij strooit zuiverend zout in het water. Nu is hun bron gezuiverd: vertrouwen op de Eeuwige alleen. Die bron zal de inwoners helpen hun leven vruchtbaar te leven. Geen misgeboorten meer, geen doodlopende wegen. De stad zal leven in Gods licht.
Een vergelijkbare boodschap horen we in het evangelie. Jezus, die beeld en gelijkenis van God is, roept mensen op om hun dorst bij hem te komen lessen. Degenen die dorsten naar gerechtigheid, naar verlossing en bevrijding, naar een leven in vrede, die zijn bij Jezus aan het goede adres. Zuiver water schenkt hij. Water dat levend maakt. Water dat mensen op een nieuwe weg leidt. De weg ten leven, niet een doodlopende weg. Wie het water van Jezus drinkt, zal nooit meer dorst hebben, want hij wordt zelf een bron van levend water. Rivieren van levend water zullen stromen uit het hart van wie zijn hart aan Jezus schenkt. Je zou denken dat iedereen daar blij om is en iedereen dat water wil drinken. Maar nee. Er zijn mensen die concluderen dat Jezus een profeet moet zijn, of misschien zelfs de messias, die God zendt om mensen te bevrijden uit onrecht en geweld. Anderen betwijfelen dat, of zijn ronduit vijandig. Zij menen dat Jezus godslasterlijke taal uitslaat. Een volksmenner die de gevestigde orde bedreigt. Het zullen vooral degenen zijn geweest die baat hadden bij de gevestigde orde, de politieke en religieuze leiders, handelaars, rijken en notabelen, die in Jezus een bedreiging zagen. Zij zagen hoe Jezus de poten onder hun zetels uit zaagde. Weg met hem. Zo vergaat het Elisa ook min of meer. In Jericho heeft hij het water gezuiverd. De geestelijke bron waaruit de mensen nu putten schenkt weer levend water van de Eeuwige. Zo worden de mensen zelf bronnen van levend water. In rivieren kan het water de stad uitstromen om het land rondom vruchtbaar te maken, de levens van mensen vruchtbaar te maken. Dan gaat Elisa op weg naar Betel. Maar kennelijk stroomt het water uit de zuivere bron daar nog niet. Een stel rotjongens komt hem tegemoet en scheldt hem uit, wenst hem dood. Dat Elisa een profeet van God is, wil er bij hen niet in. De jongens zijn als het ware grootgeworden misgeboorten. De jongens verbeelden wat er mis is in de maatschappij. Gedragingen, uitspraken, ideeën en plannen die leiden naar een doodlopende weg: een weg van geweld en onrecht. En ja, daar hoort uitschelden ook bij.
Niet respectvol omgaan met elkaar. Grove taal op internet, doodsbedreigingen, racisme op het voetbalveld, ruiten ingooien en bekladden van mensen met wie je het niet eens bent. Wanneer komt er eens een einde aan dit soort gedrag, aan de vergroving van de samenleving? Aan dit verhaal zien we dat er niets nieuws is onder de zon. Ook toen werden mensen uitgescholden en met de dood bedreigd. Ook toen verzuchtten mensen dat het toch eens afgelopen moest zijn met dat kinderachtige gedoe. Kinderachtig? Zijn het niet vaker volwassenen die zich hieraan schuldig maken? Kan het eens afgelopen zijn met dat gescheld? Kunnen we ophouden met elkaar dwars te zitten, met elkaar vermoorden, alleen omdat de ander anders gelooft, anders denkt? Kunnen we nu voor eens en voor altijd afrekenen met die levenshouding, waardoor de samenleving naar de ratsmodee gaat? Als het aan God en zijn profeten ligt wel. Dan is het nu meteen afgelopen met dat zieke gedrag. En dus vervloekt Elisa de scheldende jongens. Meteen komen er twee berinnen die de jongens verscheuren. Opgeruimd staat netjes. Het is nogal wat. God die berinnen stuurt om kindertjes te verscheuren. Ook al zijn die kindertjes dan de verbeelding van alles wat mis is in de samenleving. Hoe zit dat met die berinnen? Beren zijn gevaarlijk, maar vallen doorgaans niet zomaar mensen aan. Ze gaan mensen liever uit de weg. Alleen als je hun jongen bedreigt, dan vallen berinnen aan. 42 dollende kinderen verscheuren? Het is onwaarschijnlijk. De beren kunnen we eerder vergelijken met de wolf in onze verhalen, die symbool staat voor het kwaad. Zoals de wolf die Roodkapje verleidt om van het rechte pad af te gaan. Maar daardoor wordt zij wel mooi verslonden door het kwaad en sleept oma mee in haar val. Zo is het ook met de berinnen van Elisa. Ze verbeelden de gevolgen van goddeloos gedrag, van een levenshouding die naar de afgrond leidt. De jongens worden verslonden door het kwaad dat ze zelf doen.
Alle jongens? Nee, 42 van hen worden verscheurd. 42 dat is 6 maal 7. Zeven is het getal van volheid en volkomenheid. 7 maal 7 is 49, dat betekent alles en iedereen. Maar zoveel jongens worden gelukkig niet verscheurd. Niet alles is verloren. Een klein deel blijft over, als kans, als nieuwe mogelijkheid. Daarmee was het verhaal van Elisa en de berinnen een waarschuwing aan het volk Israël. Als we doorgaan op de weg van onrechtvaardig leven, dan zullen we ten onder gaan, waarschuwen de profeten. Want wie van God los leeft, komt ten val door het kwaad dat hij zelf verspreidt. Maar het verhaal is ook een verhaal van vertrouwen: God zal niet toelaten dat alles en iedereen vernietigd wordt. Hij laat altijd een nieuwe kans, een nieuw begin. Daarmee is het verhaal ook voor ons nog steeds actueel. Het houdt ook ons een spiegel voor. Het is een oproep aan ons om te blijven putten uit de zuivere bron die God ons schenkt. De bron van gerechtigheid en vrede, de bron van liefde en barmhartigheid. Gesterkt door dat water mogen we de strijd aangaan met wat er mis is in onszelf en in onze maatschappij, en ons inzetten voor een wereld waar ruimte en toekomst is voor alle mensen. Laten wij dan dit Goddelijke, levende water drinken, dat Jezus ons schenkt, opdat we rivieren worden van levend water. Amen
