ELEKTRISCHE INSTALLATIES DERDE GRAAD BSO

ELEKTRISCHE INSTALLATIES DERDE GRAAD BSO

september 2004 LICAP – BRUSSEL D/2004/0279/051

ELEKTRISCHE INSTALLATIES DERDE GRAAD BSO LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS LICAP – BRUSSEL D/2004/0279/051 September 2004 (vervangt D/1992/0279/036B) ISBN-nummer: 90-6858-392-1

Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs Guimardstraat 1, 1040 Brussel

Inhoud Lessentabel ........................................................................................................................5 1

Inleiding .................................................................................................................6

2

Situering van de studierichting............................................................................6

2.1 2.2 2.3 2.4 2.5

Vormingscomponenten en algemene doelstellingen van de studierichting ..............................6 Instroom en beginsituatie ................................................................................................................8 Uitstroom ...........................................................................................................................................8 Algemene pedagogisch-didactische wenken ................................................................................8 Projectmatig werken volgens een concentrisch vormingsconcept ..........................................10

3

Belangrijke aandachtspunten ............................................................................14

3.1 3.2 3.3

Het gebruik van Informatie en Communicatie Technologie (ICT) ..............................................14 De geïntegreerde proef ...................................................................................................................15 Welzijn op het werk en VCA ...........................................................................................................17

4

Evaluatie ..............................................................................................................18

4.1 4.2 4.3

Procesevaluatie ...............................................................................................................................18 Productevaluatie .............................................................................................................................19 Evaluatiemiddelen...........................................................................................................................19

5

Elektriciteit en lab: leerplandoelstellingen, leerinhouden, pedagogisch-didactische wenken .....................................................................21

5.1 5.2 5.3 5.4 5.5 5.6 5.7

Het magnetisme...............................................................................................................................21 Het elektromagnetisme...................................................................................................................22 Beweegbare stroomvoerende geleiders geplaatst in magnetische velden ..............................24 Inductieverschijnselen ...................................................................................................................25 Eenfasige wisselstroom .................................................................................................................26 Driefasennetten ...............................................................................................................................33 Draaistroommotoren.......................................................................................................................35

6

Uitvoeringsmethoden: leerplandoelstellingen, leerinhouden, pedagogisch-didactische wenken .....................................................................38

6.1 6.2 6.3 6.4 6.5 6.6 6.7 6.8 6.9 6.10

Residentiële en industriële verlichting .........................................................................................38 Comfort- en communicatieschakelingen......................................................................................40 Domotica ..........................................................................................................................................40 Residentiële en industriële elektrische verwarming ...................................................................41 Opwekken, transporteren en verdelen van elektrische energie.................................................41 Componenten voor industriële installaties ..................................................................................43 Industriële schakelen verdeelborden..........................................................................................45 Motoren en motorsturingen ...........................................................................................................45 Pneumatica ......................................................................................................................................46 Programmeerbare logische sturingen ..........................................................................................47

7

Realisaties elektriciteit: leerplandoelstellingen, leerinhouden, pedagogisch-didactische wenken .....................................................................48

7.1 7.2

Het eigen werk organiseren in een industriële omgeving ..........................................................48 Specifieke stagedoelstellingen......................................................................................................49

3de graad BSO Elektrische installaties

3 D/2004/0279/051

7.3 7.4 7.5 7.6 7.7 7.8 7.9 7.10 7.11 7.12 7.13 7.14

Residentiële en industriële verlichting plaatsen en aansluiten .................................................51 Comfort- en communicatieschakelingen plaatsen en aansluiten..............................................52 Een domotica installatie plaatsen en aansluiten .........................................................................52 Residentiële en industriële elektrische verwarming monteren, plaatsen en aansluiten .........53 Verdelen van elektrische energie ..................................................................................................54 Componenten voor industriële installaties plaatsen en aansluiten ..........................................54 Een industrieel schakelbord plaatsen en aansluiten ..................................................................54 Motoren en motorsturingen plaatsen en aansluiten ...................................................................55 Pneumatica ......................................................................................................................................56 Programmeerbare logische sturingen plaatsen en aansluiten ..................................................57 Fouten opsporen en herstellingen uitvoeren ...............................................................................57 Ruwbouwwerken .............................................................................................................................58

8

Minimale materiële vereisten .............................................................................59

8.1 8.2 8.3 8.4

Infrastructuur...................................................................................................................................59 Algemeen .........................................................................................................................................59 Aangepaste kleding en algemene beschermingsmiddelen ........................................................59 Specifiek...........................................................................................................................................59

9

Bibliografie ..........................................................................................................64

10

Nuttige adressen .................................................................................................67

4 D/2004/0279/051


Lessentabel r

Pedagogische vakbenaming Minimum-maximum

uren/week

Administratieve vakbenaming

30-36

30-36

Godsdienst

2

2

AV Godsdienst

Lichamelijke opvoeding

2

2

AV Lichamelijke opvoeding

Maatschappelijke vorming

0/2

0/2

AV Maatschappelijke vorming

Nederlands

0/2

0/2

AV Nederlands

Project algemene vakken

4/0

4/0

AV Project algemene vakken

Elektriciteit en lab

3-4

3-4

TV Elektriciteit/Elektromechanica/ Elektronica

Realisaties elektriciteit

14-16

14-16

Uitvoeringsmethoden

5-8

5-8

PV Praktijk of PV/TV Stage (1) Elektriciteit TV Elektriciteit/Elektromechanica/Elektronica

Voor deze vakken is het leerplan in deze brochure opgenomen.

– (1)

Aantal uren stage: in het 1ste leerjaar: geen; in het 2de leerjaar: minimum 2


5 D/2004/0279/051

1

Inleiding

Volgende impulsen liggen aan de basis van het nieuwe leerplan: •

Een duidelijke visie op de studierichting.

•

Vernieuwde pedagogisch-didactische inzichten op het vlak van het geïntegreerd en projectmatig werken.

•

De beroepsprofielen van de SERV en de beroepsopleidingsprofielen van de Vlor.

•

Implementeren van nieuwe technieken, technologieën, normen en voorschriften.

•

De toenemende aandacht voor veiligheid, gezondheid, hygiëne, milieu, ergonomie en certificeringen.

•

Het geintegreerde gebruik van ICT, zowel inhoudelijk als pedagogisch-didactisch.

•

Verticale samenhang met het leerplan van de tweede graad.

•

De leerplandoelstellingen geven door hun formulering het beoogde niveau weer.

•

Zoveel mogelijk wegwerken van de versnippering tengevolge van vakken van 1 uur.

•

De optie om in de leerplannen het totale lestijdenpakket van basisvorming en fundamenteel gedeelte op 30 uur te brengen, zodat het complementair gedeelte tot 36 uur kan worden uitgebreid.

2

Situering van de studierichting

2.1

Vormingscomponenten en algemene doelstellingen van de studierichting

Het uitgangspunt voor het opstellen van beroepsprofielen was: “Een door de sector gevalideerd instrument ontwikkelen om de vakopleiding te doen aansluiten met de realiteit van de arbeidsmarkt”. Deze beroepsprofielen beschrijven de verwachtingen die door de industrie worden gesteld aan een geoefend beroepsbeoefenaar. In deze beroepsprofielen is de volgende informatie opgenomen: omschrijving van het beroep, beroepsinhoud, taken en activiteiten (voorbereidende, uitvoerende en ondersteunende taken), kennis en vaardigheden, beroepshoudingen, bijzondere arbeidsomstandigheden, arbeidsorganisatie, specifieke kwalificatieproblemen en toekomstige evoluties. De beroepsprofielen die in meer of mindere mate van invloed zijn op dit leerplan van de derde graad zijn: “Residentieel elektrotechnisch installateur” (kwam ook al aan bod in de tweede graad BSO “Elektrische installaties”) en vooral “Industrieel elektrotechnisch installateur”. Op basis van de beroepsprofielen werden in de Vlaamse Onderwijsraad (Vlor) beroepsopleidingsprofielen ontwikkeld met als doelstellingen: •

De uitbouw van het onderwijs optimaal verzekeren.

•

De opleiding beter laten aansluiten bij de eisen van de arbeidsmarkt.

•

De uitstroom van gekwalificeerde arbeiders verhogen.

In deze beroepsopleidingsprofielen worden de vereiste vaardigheden en de ondersteunende kennis beschreven waarover een beginnend beroepsbeoefenaar dient te beschikken. Ook de beheersingsniveau’s worden vermeld. De vaardigheden en de ondersteunende kennis werden gegroepeerd in vaardigheidsclusters. Relevante beroeps- en beroepsopleidingsprofielen kunnen in belangrijke mate een leertraject bepalen. Een afgestudeerde uit de BSO-studierichting “Elektrische installaties” kan na de derde graad, als beginnend beroepsbeoefenaar:

6 D/2004/0279/051


•

Elektriciteit in een nieuw gebouwde woning installeren en/of de elektrische installatie herstellen en/of de elektrische installatie renoveren in een bestaande woning. “Woning” dient hier ruim te worden geïnterpreteerd.

•

Elektriciteit in een industriële nieuwbouw installeren en/of de elektrische installatie herstellen en/of de elektrische installatie renoveren in een bestaand industrieel gebouw, meer bepaald in een bedrijf waar de productie centraal staat.

Deze leerling wordt gevormd om in de arbeidswereld te stappen als beginnend installateur van “residentiële” of “industriële” installaties, bij een elektrotechnisch installatiebedrijf. Wat de afbakening van de beroepen betreft zijn beide kwalificaties complementair. De bedrijven die zich bezighouden met industriële installaties zijn dikwijls ook actief in de utiliteitssector. Het gaat dan over appartementen, winkelpanden, kantoren en grote openbare gebouwen zoals scholen en ziekenhuizen. Dergelijke installaties zijn deels als residentieel, deels als industrieel te beschouwen. Beide kwalificaties omvatten vooral praktisch werk, dat zelfstandig kan worden uitgevoerd binnen de grenzen van de aangeleerde technieken, met inachtneming van de voorschriften rond veiligheid, gezondheid en milieu. Het takenpakket bestaat voor een belangrijk deel uit het correct toepassen van routines en standaardprocedures. Afhankelijk van de grootte van het bedrijf zal de arbeidsdifferentiatie verschillen. Installateurs werken alleen of in kleine ploegen. Op grotere werven kunnen ploegen worden samengevoegd. Een werfverantwoordelijke met een andere kwalificatie superviseert en coördineert de taken. Na de tweede graad van de BSO-studierichting “Elektrische installaties” werd het grootste deel van de vaardigheden en de beroepsgebonden kennis van de vorming tot “Residentieel installateur” verworven. Deze vormden echter tegelijk een voorbereiding en een grondige basis voor het verwerven van de beroepsgebonden kennis van een “Industrieel installateur” in de derde graad van deze studierichting. Aan het aanleren van de ondersteunende kennis en het verwerven van de bijzonder belangrijke beroepshoudingen noodzakelijk voor beide beroepen wordt, omwille van de mate van verantwoordelijkheid, complexiteit en transfer en de leeftijd van de leerlingen, zowel in de tweede als de derde graad gewerkt. De BSO-studierichting “Elektrische installaties” heeft het uitvoeren van de realisatie als studieobject heeft, met als doelstellingen: •

Via technisch tekenen communiceren om tot de gewenste uitvoering te komen.

•

Gepast handelen op basis van de gevraagde kwaliteitscriteria.

•

De uitvoering realiseren op basis van de gevraagde kwaliteitscriteria.

Uitgaande van bovenstaande profilering is het specifieke studieobject voor de derde graad “Elektrische installatietechnieken” de uit te voeren realisatie van een nieuwe industriële elektrische installatie, of de renovatie of herstelling daarvan. In de tweede graad van de studierichting “Elektrische installaties” werd er vooral gewerkt rond de beperkte installatie van een residentiële woning. In de derde graad “Elektrische installaties” komen naast de reeds vermelde industriële installatie ook de meer complexe aspecten van een residentiële installatie aan bod. Bovenvermelde doelstellingen worden in alle vakken nagestreefd. Ook de geïntegreerde proef, in relatie met elk van deze vakken, dient daar toe bij te dragen. De TSO-studierichting “Elektrische installatietechnieken” heeft daarentegen doelstellingen op een ander niveau. Deze studierichting biedt, binnen het brede domein van de toegepaste elektriciteit een theoretischtechnische vorming aan eigen aan het arbeidsveld van de technicus. De TSO-vorming is erop gericht werknemers te vormen die zich op het niveau tussen de opdrachtgever-ontwerper en de zuivere uitvoerder kunnen bewegen. Een studierichting op dit niveau heeft dus als studieobject de uit te voeren realisatie waarvan de doelstellingen zijn: •

Via technisch tekenen communiceren om het concept van de realisatie te begrijpen en de uitvoering voor te bereiden.

•

De noodzakelijke uitvoeringsrichtlijnen formuleren om de gevraagde kwaliteitscriteria te bereiken.

•

Meewerken aan de uitvoering en coördinerend en leidinggevend kunnen optreden.


7 D/2004/0279/051

De klemtoon ligt, in tegenstelling met het BSO, op het herkennen, toelichten en verwerken van de ontwerpaspecten om te komen tot de praktische realisaties. Er blijft echter ook voldoende aandacht voor de uitvoeringsgerichte vaardigheden. De taak van dergelijke technicus is dus zowel uitvoerend als coördinerend of leidinggevend.

2.2

Instroom en beginsituatie

De logische instroom voor het eerste leerjaar van de derde graad van de BSO-studierichting “Elektrische installaties” komt uit de studierichting “Elektrische installaties” van de tweede graad BSO. De tweede graad TSO “Elektrotechnieken” kan ook als relevante vooropleiding worden beschouwd. Instroom vanuit andere studierichtingen is eerder zeldzaam. De volgende vormingscomponenten worden als voorkennis beschouwd: •

Basiskennis van theoretische elektriciteit.

•

Begrippen en kennis van uitvoeringsmethoden voor elementaire residentiële elektrische installaties.

•

Praktische vaardigheden bij het realiseren van elementaire residentiële elektrische installaties.

•

Beschikken over een voldoend ruimtelijk waarnemings- en voorstellingsvermogen.

Typische attitudes (houdingen) die van de leerlingen worden verwacht en waar tijdens hun vorming verder aandacht wordt gegeven zijn: •

Interesse hebben voor op de studierichting aansluitende beroepen.

•

Blijk geven van voldoende verantwoordelijkheidszin.

•

Uitvoeringsgericht kunnen communiceren.

•

Aandacht voor aspecten die het welzijn op het werk bevorderen.

•

Bereid zijn zich aan te passen aan wijzigende omstandigheden (flexibiliteit).

•

Richtlijnen, voorschriften en normen correct willen toepassen.

2.3

Uitstroom

Na het beëindigen van de derde graad van de BSO-studierichting “Elektrische installaties”, zijn de tewerkstellingsmogelijkheden onder meer: •

Installateur residentiële elektrotechnische installaties.

•

Installateur industriële elektrotechnische installaties.

•

…

Eventuele verdere studies die het meest voor de hand liggen zijn: •

BSO derde graad derde leerjaar: “Industriële elektriciteit”.

•

Opleidingen binnen het zelfde domein in het volwassenenonderwijs.

2.4

Algemene pedagogisch-didactische wenken

Het leerplan is in hoofdzaak bedoeld als leidraad. De doelstellingen en leerinhouden betekenen een referentiekader. De wenken zijn bedoeld als suggesties, als tips.

8 D/2004/0279/051


Het leerplan mag in geen geval een excuus zijn om niet naar de noden van de maatschappij en de verwachtingen van de leerlingen te luisteren. Er moet naast opleiding voldoende aandacht blijven bestaan voor opvoeding. De vorming moet zo sterk mogelijk aanleunen op wat typisch en attractief is voor het betreffende arbeidsveld. De leerlingen dienen tot het inzicht te komen dat er een samenhang is tussen het lesgebeuren en het arbeidsproces in het dagelijkse leven. Het is de bedoeling om beroepsfiere installateurs te vormen. Het is vanuit pedagogisch-didactisch standpunt absoluut noodzakelijk om een degelijke samenhang tussen de vakken te realiseren. Een eerste stap om op dit vlak goede resultaten te bereiken is vertrekken vanuit een geïntegreerd leerplan. Een geïntegreerd leerplan houdt in dat er zo weinig mogelijk onderverdeling is in vakken. Dit betekent bijvoorbeeld voor het vak “Uitvoeringsmethoden” dat er geen afzonderlijke leerplanonderdelen bestaan voor tekenen, installatieleer en werkmethoden. De leerplandoelstellingen en leerinhouden worden zodanig aangeboden dat deze elementen door de leerlingen als één geheel worden ervaren, waardoor ook de relatie met de vakken “Elektriciteit en lab”, “Realisaties elektriciteit” en met de “Geïntegreerde proef” optimaal wordt. In dit vak komen heel wat technologische aspecten van elektrische installaties aan bod. Het is niet de bedoeling dat de leerlingen een encyclopedische kennis verwerven, maar vooral dat zij de attitude en de methode ontwikkelen om, aan de hand van de juiste documenten (schema’s, aansluitgegevens, richtlijnen …), de betreffende materialen en componenten op een correcte manier te verwerken en te installeren. Door de leerplandoelstellingen en leerinhouden te groeperen ontstaat er een referentiekader om, zoveel mogelijk, projectmatig te werken in nauwe samenwerking (zelfde projectdossiers) met de andere hierboven reeds vermelde vakken en in het kader van de geïntegreerde proef. In de context van dit leerplan werken kan een globaal project bijvoorbeeld zijn: het realiseren van de elektrische installatie van een klein bedrijf met bureel en residentiële woning, het studieobject waarvan reeds sprake was in paragraaf 2.1 van deze inleiding waarin de vormingscomponenten en algemene doelstellingen van de studierichting werden omschreven. Dergelijke aanpak (zie par. 2.5) bevordert sterk het “just in time” leren, de succeservaring en het welbevinden van de leerlingen, De nogal abstracte leerinhouden van deze discipline verplichten de leerkrachten constant te overwegen welke werkvorm zij zullen gebruiken in elke specifieke leersituatie. Een leerkracht kan werkvormen hanteren waarbij hij/zij doceert, demonstreert of delegeert. In deze laatste situatie heeft de leerkracht vooral een begeleidende taak. De leerlingen schetsen, tekenen, voeren uit, schakelen, stellen in werking, monteren, demonteren, testen en evalueren. De doelstellingen die vooral een theoretische onderbouw bieden voor de derde graad zelf bieden, maar ook een belangrijke ondersteunende kennis nastreven voor doorstroming naar specialisatie of vervolgonderwijs, worden in het vak “Elektriciteit en lab” gegroepeerd. Zij dienen echter de samenhang met de meer praktisch georiënteerde vakken zoveel mogelijk te bewaren. De leerlingen verwerven inzichten om eenvoudige berekeningen en metingen uit te voeren in verband met elektrische grootheden. Er wordt gewerkt met de basisgrootheden en afgeleide grootheden van het SI-stelsel, waarbij ook steeds de correcte eenheden worden gebruikt. Het niveau wordt progressief opgebouwd. Binnen dit vak wordt eveneens integratie nagestreefd. De theorie en de meetoefeningen dienen geïntegreerd aan bod te komen. Een vaklokaal dat, door zijn concept en uitrusting, de mogelijkheden daartoe biedt kan daarbij bijzonder nuttig zijn. De verschillende activiteiten van de leerlingen zoals het volgen van theorie, het maken van oefeningen en het meten aan proefopstellingen, kunnen plaatsvinden in dit lokaal. Bepaalde leerinhouden die niet als meetopstelling door de leerlingen worden uitgevoerd, kunnen via klassikale opstellingen gehanteerd door de leraar, didactisch worden ondersteund. Ook didactische- en simulatiesoftware. zal daartoe worden aangewend.


9 D/2004/0279/051

De metingen en proeven worden zoveel mogelijk aansluitend op de theorie door de leerlingen zelf uitgevoerd. Zij leren, wanneer mogelijk via ICT-hulpmiddelen, gestructureerd te rapporteren over de resultaten daarvan onder de vorm van een kort verslag. Om de lessen efficiënt te laten verlopen wordt aanbevolen minimaal twee lesuren na elkaar te voorzien voor dit vak.

2.5

Projectmatig werken volgens een concentrisch vormingsconcept

2.5.1

Wat is een project?

In de context van dit leerplan werken kan een globaal project bijvoorbeeld zijn: het realiseren van de elektrische installatie van een klein bedrijf met bureel, bedrijfsgebouw en residentiële woning. (zie par. 2.4 Algemene pedagogisch-didactische wenken), Binnen een project komen zowel conceptuele doelstellingen, uitvoeringsgerichte doelstellingen, evaluatie, bijsturen en attitudevorming inspelend op elkaar aan bod. Conceptuele doelstellingen verwijzen naar: te verwerven kennis; begrippen en inzichten om een opgedragen taak inzichtelijk te kunnen uitvoeren. Dit betekent eenvoudig gezegd: het denken voor het doen, voorkennis en voorbereiding. Uitvoeringsgerichte doelstellingen verwijzen naar de praktische vaardigheden om tot realisatie te komen. Deze doelstellingen slaan dus op het praktisch uitvoeren, het materiaal en component-gebonden doen, het realiseren. Evaluatie slaat zowel op het proces als op het product met als bedoeling om de eigen kennis en vaardigheden bij te sturen en aldus te komen tot kwaliteitsverbetering. Onder attitudes worden verstaan: resultaatsgerichtheid, initiatief nemen, kostenbewustzijn, doorzetting, klantgerichtheid, kwaliteitszorg, werkmethodiek, discipline, interesse, aandacht voor welzijn (veiligheid, gezondheid, milieu), sociale houding, … Ook hier is het verband met het realiseren van een geïntegreerde proef duidelijk (zie par. 3.2).

2.5.2

Projectmatig werken

“Projectmatig werken” berust op een vormingsconcept waarbij diverse projecten elkaar opvolgen. Elk project wordt ondermeer gekenmerkt door: •

Kennis, vaardigheden en attitudes uit vorige projecten.

•

Nieuwe kennis, vaardigheden en attitudes.

•

Specifieke aandachtspunten.

•

Stijgend in moeilijkheidsgraad.

•

Aspecten uit diverse takenclusters.

•

Proces- en productevaluatie.

•

Het verloop volgens het technologisch proces.

Pn P3 P2

P1

Tijdens de realisatie van het globaal project worden zinvolle deelprojecten - bijvoorbeeld de elektrische installaties in de verschillende ruimtes van de gebouwen – telkens gekaderd in het betreffende elektrisch dossier. Het is daarom belangrijk te werken in een omgeving die de realiteit zo goed mogelijk benadert. 10 D/2004/0279/051


2.5.3

Werken volgens het technologisch proces

Elk project dient in min of meerdere mate te verlopen volgens het technologische proces. Onderstaande flowchart licht dit proces toe.

Opdrachtbeschrijving vanuit een reële behoefte en formuleren van de eisen

Opdoen van de relevante voorkennis en verzamelen van de nodige gegevens

bijsturen evaluatie

OK

Voorbereiding, planning en organisatie

evaluatie

bijsturen

OK

Uitvoeren, realiseren

bijsturen

evaluatie

bijsturen

OK

Einde project


11 D/2004/0279/051

2.5.4

De keuze van projecten

De grootste uitdaging is het kiezen van geschikte projecten in een logisch en pedagogisch verantwoord continuum, die ook nog binnen de gestelde tijd- en plaatsruimte en met de ter beschikking gestelde middelen kunnen worden gerealiseerd. Belangrijke richtlijnen hierbij zijn: •

De projecten dienen om de leerplandoelstellingen te realiseren.

•

De projecten zijn zinvol of worden zinvol in, vermijd in ieder geval men opdrachten waar enkel de “vaardigheid op zich” centraal staat.

•

Elk project schenkt aandacht aan het technologisch proces. Zij het dat niet elk onderdeel ervan “kunstmatig” dient te worden beklemtoond.

•

Elk project vertrekt steeds vanuit een voorbereiding en planning.

•

De moeilijkheidsgraad van de projecten neemt geleidelijk toe.

•

Bewaak de leerlijn, zowel voor de theoretische als de praktische doelstellingen.

•

Elk nieuw project refereert enerzijds naar kennis en vaardigheden uit vorige projecten maar biedt anderzijds ook telkens iets nieuws aan.

•

Breng voldoende verscheidenheid in.

•

Beperk de projecten in de tijd.

2.5.5

Een dossier van projecten

Het globale projectdossier bevat o.a. het reglementair elektrisch dossier van de betreffende gebouwen, dat alle documenten bevat die noodzakelijk zijn om de installatie te realiseren en te laten controleren door een erkend keuringsorganisme. Omwille van de pedagogisch-didactische aanpak kan de leerling, volgens het profiel van de studierichting, een “dossier van (deel)projecten” opstellen of aanvullen en bijhouden. Dit biedt heel wat voordelen: gans de leerstof kan erin worden gebundeld, het kan het persoonlijk werk van de leerling bevatten en het kan aangeven hoe de leerling heeft gepresteerd er werd geëvalueerd. Mogelijke dossierinhouden: •

Een omschrijving van de opdrachten en de gestelde kwaliteitseisen.

•

Verwijzingen naar informatiebronnen,… (brochures, handboeken, technische fiches, cd-rom’s, websites, …).

•

Verwerkingsdocumenten in verband met de voorkennis (résumé’s, geformuleerde oplossingen, verantwoording van gemaakte keuzes …).

•

Documenten in verband met de voorbereiding (schetsen, tekeningen, schema’s, materiaalhoeveelheden, componenten, kostprijs …).

•

Planning van de uitvoering (werkvolgorde, tijdsbesteding …).

•

Opvolgingsfiche van de uitvoering.

•

Documenten in verband met evaluatie en rapportering.

•

Foto’s van de realisatie.

•

…

12 D/2004/0279/051


2.5.6

Hoe vertalen in een jaarplan?

Wanneer alle projecten afgewerkt zijn dienen alle leerplandoelstellingen één of meerdere malen aan bod te zijn gekomen. Om het overzicht te behouden worden de leerplandoelstellingen het best opgelijst, wordt bijgehouden in welke projecten ze aan bod komen, welke diepgang er wordt gevraagd en bereikt, welke evaluatiemethoden er worden gehanteerd, welke elementen van belang zijn voor bijsturing, welke punten in een volgend project extra aandacht vragen... Diverse methodes zijn hiervoor geschikt. Worden deze gegevens in matrixvorm geclusterd dan kan men ze op relatief eenvoudige wijze zowel manueel, als elektronisch (rekenblad, database) gebruiken. Tevens is het een belangrijk werkinstrument voor het opstellen en bijhouden van een jaarplanning. In dat verband is het belangrijk voor ogen te houden dat het hier om een graadleerplan gaat.

2.5.7

Wat is een concentrisch vormingsconcept?

In de vorige paragrafen werd reeds aangegeven wat we onder projectmatig werken verstaan en waarom projectmatig werken een aantrekkelijke methode is voor de leerlingen. Aangezien elk nieuw (deel)project dat wordt gerealiseerd, behalve nieuwe doelstellingen, ook herhalende en verdiepende doelstellingen bevat – en men bovendien ook aandacht moet hebben voor de specifieke contextgebonden kenmerken van het project – kan dit worden voorgesteld als een concentrische aanpak. De moeilijkheid hierbij is het bewaken van de diverse leerlijnen. Om na te gaan of alle vormingscomponenten (VC) wel aan bod zijn gekomen, kan onderstaande schematische voorstelling helpen.

Als voorbeeld nemen we 5 vormingsclusters (maar dezelfde redenering geldt natuurlijk ook voor 5 doelstellingen die men aan bod wil laten komen…). Voor elke vormingscluster worden op een as de te bereiken einddoelstellingen voorgesteld. 100% stelt het maximum voor. Noteren we daarbij enkel de einddoelstellingen die van elkaar verschillen dan krijgt men het volgende:


13 D/2004/0279/051

Met project 1 bereikt men voor elk van de vijf voorgestelde vormingsclusters (doelstellingen) een bepaald percentage van het einddoel. Met project 2 bereikt men eveneens voor de vijf voorgestelde vormingsclusters (doelstellingen) een bepaald percentage van het einddoel. De voorgestelde percentages van het einddoel in het project 2 zijn verschillend van deze die bereikt worden in project 1. Project 1 en project 2 geven tezamen het gecumuleerde percentage weer van de einddoelstellingen die worden bereikt. Worden alle einddoelstellingen voor 100% bereikt dan krijgt men een regelmatige veelhoek. Voor de vijf voorgestelde vormingsclusters is dit dus een regelmatige vijfhoek.

2.5.8

Randvoorwaarden

Hieronder sommen enkele essentiële voorwaarden op die deze leerplanvisie ondersteunen: •

Deze visie vraagt een zorgvuldige keuze en opbouw van de diverse (deel)projecten.

•

De meest geschikte concentrische opbouw van de leerstofonderdelen wordt bestudeerd en door het lerarenteam gedragen. Alle actoren dienen deze vormingsvisie te steunen en blijvend te stimuleren.

•

Een aangepaste infrastructuur met voldoende ruimte om aan projecten te werken. Een werkplaatsklas is hiervoor zeer goed geschikt. Een werkplaats met in de nabijheid een klas – waar regelmatig ondersteunende theorie kan worden gegeven – uiteraard ook.

•

De leerkrachten dienen eerder als coach op te treden.

•

Aangepaste leermiddelen en evaluatie-instrumenten moeten worden ontwikkeld.

•

Beperkte klasgroepen om via differentiatie recht te doen aan elke individuele leerling.

3

Belangrijke aandachtspunten

3.1

Het gebruik van Informatie en Communicatie Technologie (ICT)

Het is evident dat van de mogelijkheden die de computer, op het didactisch vlak biedt, optimaal gebruik moet worden gemaakt. Typische mogelijkheden die op dit leerplan betrekking hebben zijn: •

Het opzoeken van onder meer: kenmerken van materialen, gereedschappen en uitvoeringstechnieken via Internet, cd-rom’s, …

•

Het gebruik van educatieve programma’s in verband met theoretische elektriciteit, simulatie,het lezen van tekeningen, ruimtelijk voorstellings- en waarnemingsvermogen …

•

Eenvoudige rekenbladen of geprogrammeerde formulieren om de kostprijs te berekenen.

•

Programma’s ter ondersteuning van zelfevaluatie.

•

Eenvoudige software om op een actieve manier kennis en inzichten te verwerken.

•

In het vak “Uitvoeringsmethoden” wordt de computer, met CAE-software, als tekenhulp geïntegreerd aangewend.

Er dient opgemerkt dat de programma’s die men aanwendt dermate gebruiksvriendelijk zijn dat de klemtoon ligt op de te verwerven leerplandoelstellingen en zeker niet op de beheersing van één of ander softwarepakket.

14 D/2004/0279/051


3.2

De geïntegreerde proef

De geïntegreerde proef vormt een belangrijk onderwerp van het 2de leerjaar van de derde graad. Deze proef is enerzijds bedoeld als onderdeel van evaluatie, maar maakt anderzijds ook deel uit van de vorming, de opleiding. Voor de concretisering van de geïntegreerde proef verwijzen we naar: •

De omzendbrief SO 64 van 25 juni 1999 punt 8 “Evaluatie en bekrachtiging van de studies”.

•

Het algemeen kader in verband met de geïntegreerde proef van het VVKSO, te raadplegen via de website http://www.vsko.be/vvkso/.

•

Een algemeen model voor de geïntegreerde proef voor deze en andere studierichtingen, te downloaden (in PDF-formaat) via de website http://www.vsko.be/vvkso/.

•

Voor de studierichting “Elektrische installatietechnieken” is deze specifieke invulling in deze paragraaf ook integraal opgenomen.

3.2.1

Visie op de studierichting

Een afgestudeerde uit deze studierichting beschikt over de startkwalificatie van installateur van residentiële en industriële elektrische installaties. Dit is een kwalificatie die vooral praktisch werk omvat dat zelfstandig kan worden uitgevoerd binnen de grenzen van de aangeleerde technieken met inachtneming van de voorschriften rond veiligheid, gezondheid en milieu. •

De vorming gebeurt binnen een geïntegreerd aanbod van theorie en praktijk. Er wordt gewerkt via een projectmatige aanpak waarbij telkens de volgende aspecten aan bod komen:

•

Aspecten in verband met voorbereiding van de uitvoering: het maken van aanvullende schetsen en het tekenen van aanvullende schema’s, het opstellen van een werkvolgorde, het berekenen van de materiaalkostprijs, …,

•

Aspecten in verband met de uitvoering: verantwoord kiezen van gereedschappen, efficiënt en deskundig toepassen van technieken, methodisch en veilig werken, …,

•

De kwaliteitscontrole: (zelf)evaluatie, rapportering en bijsturing van de aspecten uit de voorbereiding, het uitvoeringsproces en de kwaliteit van de gerealiseerde installatie.

3.2.2

Opvatting van de geïntegreerde proef

De geïntegreerde proef verloopt in dezelfde lijn als de vorming, via een projectmatige aanpak. De proef kan worden opgevat als één specifiek project of als de verzameling van enkele projecten. Een project is een realiteitsgebonden uit te voeren elektrotechnische installatie of een deel daarvan, waarbij men vertrekt van een goed uitgewerkt voorontwerp. Bij kleine projecten kan de proef als een individuele opdracht worden opgevat; bij grotere en meer complexe projecten kan de proef als een groepsopdracht worden opgevat. Het gaat vooral om de voorbereiding van de uitvoering en de uitvoering zelf, waarbij verwacht wordt dat de leerling zijn handelen kan verantwoorden. De belangrijkste theoretisch-technische en praktische vormingscomponenten uit het studie-richtingsprofiel komen aan bod. Waar mogelijk worden ook componenten uit de algemene vorming bij de proef betrokken. Opdracht(en) die tijdens de stage worden gerealiseerd vormen uiteraard een meerwaarde.


15 D/2004/0279/051

3.2.3

Opdracht en inhoud

Op het einde van het eerste leerjaar of bij het begin van het tweede leerjaar worden de leerlingen op de hoogte gebracht van de opdracht(en), de inhoud en de wijze van evalueren. De opdracht(en) worden omschreven, afgebakend in onderdelen en gepland in de tijd. Alle juryleden worden van bij de start betrokken en er worden afspraken en taakverdelingen in verband met opvolging (procesbegeleiding) gemaakt.

3.2.3.1

Opdracht

De concrete opdracht dient hoofdzakelijk te bestaan uit twee componenten: •

Een of meerdere praktische realisaties.

•

Het samenstellen van een dossier van de uitgevoerde realisatie(s).

3.2.3.2

Inhoud

Inhoud van de realisatie Eén of meerdere gerealiseerde elektrische deel(installaties). Deze installaties kunnen residen-tieel, industrieel of gemengd van aard zijn. Zij kunnen nieuw zijn of deel uitmaken van een renovatieopdracht. Inhoud van een dossier •

Een dossier kan de volgende elementen te bevatten:

•

Omschrijving van de opdracht.

•

De vooropgestelde criteria en planning.

•

De beschikbare voorontwerpen.

•

Verwerkingsdocumenten in verband met de voorkennis (résumés van technische beschrijvingen, geformuleerde oplossingen, verantwoording van gemaakte keuzes, …).

•

Documenten in verband met de voorbereiding: (uitvoeringsschema’s en schetsen, materiaalkostprijsberekening, verwijzingen naar aspecten in verband met veiligheid, hygiëne, milieu, … ).

•

Relevante elementen uit de stageverslagen of verslagen van bedrijfsbezoeken.

•

De opgestelde werkvolgorde of werkmethode.

•

Opvolgingsdocumenten (opvolgingsfiche van de uitvoering, tussentijdse evaluatie en bijsturing.

•

Eventueel foto’s genomen tijdens het realisatieproces.

•

Stagedocumenten, stageschrift, stage-evaluatie,…

•

...

Waar mogelijk wordt gebruik gemaakt van ICT om het dossier te realiseren.

3.2.4

Evaluatie

In de loop van het schooljaar gebeuren tussentijdse evaluaties waarvan minstens één met de jury. Dergelijke evaluaties kunnen leiden tot adviezen en bijsturing.

16 D/2004/0279/051


Op het einde van het schooljaar volgt een globale evaluatie waarbij de jury samen met de leerling reflecteert op de realisatie(s). De eindevaluatie en beoordeling mag zich niet beperken tot één momentopname op het einde van het schooljaar maar is gebaseerd op het volledige proces. Het grootste gewicht dient toegekend aan aspecten in verband met het inzichtelijk kunnen handelen in de context van het beroep van elektrotechnisch installateur.

3.3

Welzijn op het werk en VCA

V: Veiligheids-, gezondheids-, en milieumaatregelen. C Checklist of vragenlijst A: Aannemers In het kader van de certificatie VCA2000/03 moet elke werknemer een opleiding basisveiligheid (B-VCA) volgen. De verplichte opleiding is gebaseerd op de plicht om te voorzien in informatie en vorming, zoals bepaald wordt in het K.B. van 27 maart 1998 over het welzijnsbeleid tegenover werknemers. Deze vorming komt overeen met vraag 4.2 van VCA2000/03. Dit is dus een verplichte vraag om het VCA-certificaat te behalen, namelijk: “Zijn alle operationele medewerkers (langer dan 3 maanden in dienst) in het bezit van een VCA-erkend diploma, certificaat of attest dat niet ouder is dan 10 jaar. In dit leerplan werden de betreffende doelstellingen en inhouden samen opgenomen in het vak “Realisaties elektriciteit”. Het is echter evident dat deze ook in de andere vakken zullen aan bod komen wanneer dit noodzakelijk is. Het zou een meerwaarde voor de leerlingen inhouden indien zij dit attest kunnen verwerven bij het einde van het eerste jaar van de derde graad. Dit in het kader van een eventuele stage tijdens het tweede jaar. Voor de modaliteiten om het attest - dat 10 jaar geldig is - te behalen, verwijzen we naar de bevoegde organisaties en instanties. Provinciaal Veiligheidsinstituut, Jezustraat 28, 2000 Antwerpen. Tel.: 03 203 42 00 - Fax: 03 203 42 30 – E-mail: [email protected] Vormelek VZW Heizel Esplanade, BDC 35 1020 Brussel Tel.: 02 476 16 76 - Fax: 02 476 26 76 - E-mail: [email protected]


17 D/2004/0279/051

)

Leerplannen van het VVKSO zijn het werk van leerplancommissies, waarin begeleiders, leraren en eventueel externe deskundigen samenwerken. Op het voorliggende leerplan kunt u als leraar ook reageren en uw opmerkingen, zowel positief als negatief, aan de leerplancommissie meedelen via e-mail ([email protected]) of per brief (Dienst Leerplannen VVKSO, Guimardstraat 1, 1040 Brussel). Vergeet niet te vermelden over welk leerplan u schrijft: vak, studierichting, graad, licapnummer. Langs dezelfde weg kunt u zich ook aanmelden om lid te worden van een leerplancommissie. In beide gevallen zal de Dienst Leerplannen zo snel mogelijk op uw schrijven reageren.

4

Evaluatie

De evaluatie is geen doel op zich en dient meer om de leerlingen te oriënteren, hen vooruit te helpen en het leerproces te sturen dan om hen terecht te wijzen. Evaluatiemomenten zijn meer leermomenten dan beoordelingsmomenten. Evalueren is meestal geen afzonderlijke activiteit meer maar word sterk geïntegreerd in het leerproces. Het geloofwaardigheid en het succes van onderwijsvernieuwingen zoals “geïntegreerd” en “projectmatig” werken neemt toe indien leerlingen ervaren dat de evaluatie op een “aangepaste wijze” verloopt, zij passen hun leergedrag aan. De prestaties van de leerlingen dienen globaal gewaardeerd te worden en vanuit de meest diverse standpunten benaderd. Er dient op een evenwichtige wijze rekening gehouden te worden met zowel het proces als het product. Bij de evaluatie worden de volgende aspecten in een verantwoord evenwicht in rekening gebracht, in overeenstemming met het profiel van de studierichting: •

Cognitieve aspecten: kennen, begrijpen, inzien, toepassen …

•

Psychomotorische aspecten (vaardigheden): nadoen, beheersen, oog-hand-coördinatie, ritme, snelheid nauwkeurigheid

•

Attitudes: doorzetting, efficiëntie, sociale gerichtheid, …

4.1

Procesevaluatie

De procesevaluatie kan gebeuren: •

Aan de hand van een opvolging van de door de leerling geleverde prestaties waarin de neerslag (verwerking, reflectie en kritiek) ligt van het verwerkingsproces.

•

Door een regelmatige individuele begeleiding van de leerling die moet leiden naar zelfevaluatie waardoor de leerling zijn eigen handelen kan bijsturen om tot kwalteitsverbetering te komen.

•

Langsheen de verschillende opeenvolgende oefeningen en opdrachten waaraan het inzicht en de persoonlijke vorming van de leerling kan getoetst worden.

Enkele indicaties in verband met procesevaluatie: •

Gaat de leerling logische,gestructureerd en zorgvuldig te werk.

18 D/2004/0279/051


•

Ontwikkelt de leerling zelfredzaamheid en groeit hij/zij naar meer zelfstandigheid.

•

Maakt de leerling efficiënt gebruik van de ter beschikking gestelde gereedschappen en leermiddelen.

•

Voert de leerling een opdracht volgens voorschrift uit.

•

Voert de leerling spontaan controleberekeningen uit.

•

…

4.2

Productevaluatie

De productevaluatie kan gebeuren: •

In de vorm van rechtstreekse communicatie: individuele gesprekken, groepsbesprekingen en overleg.

•

Als onrechtstreekse communicatie: bespreking van het werk van de leerling, onderlinge vergelijkingen en tegenstellingen, …

•

…

Enkele indicaties in verband met productevaluatie: •

Is een tekening conform de normen.

•

Is het resultaat van een berekening correct.

•

Voldoet de uitvoering van een installatie aan de vooropgestelde eisen.

•

…

4.3

Evaluatiemiddelen

Permanente- en zelfevaluatie zijn sterk aangewezen bij een geïntegreerde en projectmatige aanpak bij de realisatie van het leerplan. Hiervoor dienen specifieke evaluatie-instrumenten te worden ontwikkeld. Evaluatiemomenten waarbij men gebruik maakt van meer “klassieke” evaluatiemiddelen zijn echter nog steeds verantwoord binnen deze benadering, maar ook hier dienen de evaluatiecriteria en –elementen op voorhand bij de leerlingen gekend te zijn. Oefeningen en huistaken Na het oplossen van voorbeeldoefeningen in klasverband, moeten de leerlingen in staat zijn gelijkaardige opgaven individueel op te lossen. Het verdient aanbeveling hierbij een vaste structuur aan te houden waardoor de leerlingen de probleemstelling correct interpreteren (gegeven, gevraagde, figuur ...). Bij de eenvoudigste opgaven volstaat het invullen van de gegevens in een basisformule. In andere gevallen dienen de leerlingen via een aantal tussenstappen het gevraagde uit de gegevens af te leiden. Verslagen De leerlingen moeten de meetresultaten uit de meetoefeningen correct kunnen weergeven en verwerken in een gestructureerd verslag en er de gepaste interpretatie kunnen aan geven. Ook hier is het aangewezen om een duidelijk vooropgesteld stramien te hanteren. Deze evaluatie mag zich niet beperken tot dit verslag, maar dient ook de activiteiten van de leerlingen tijdens de meetsessies in rekening te brengen (persoonlijke inzet, zin voor zelfstandigheid en nauwkeurigheid, aandacht voor veiligheid, kritische ingesteldheid, bereidheid tot teamwork ...).


19 D/2004/0279/051

Mondelinge overhoring Tijdens het aanbrengen van de leerstof kan men regelmatig duidelijk geformuleerde en doel-gerichte vragen stellen. Uit de antwoorden van de leerlingen kunnen aandacht, inzet, inzicht en het begrijpen van de leerstof worden afgeleid. Overhoringen •

Regelmatige schriftelijke overhoringen kunnen noodzakelijk zijn. Een aantal vormen kunnen hierbij worden gebruikt:

•

Korte, eventueel onaangekondigde overhoringen op het einde van een les of bij het begin van de volgende les, over enkele hoofdelementen van de beperkte leerstof.

•

Aangekondigde, summatieve overhoringen waarbij alle elementen van een reeks lessen aan bod komen en waaruit ook moet blijken of de leerlingen de opgaven in hun juiste context kunnen plaatsen.

Toetsen en examens Hiermee evalueert men of de leerlingen in staat zijn grotere pakketten leerstof te assimileren en ook dan de opgaven juist kunnen situeren in dit groter geheel.

20 D/2004/0279/051


5

Elektriciteit en lab: leerplandoelstellingen, leerinhouden, pedagogisch-didactische wenken

Doelstellingen met de vermelding (U) kunnen bij uitbreiding worden nagestreefd. Alle andere doelstellingen moeten worden bereikt.

5.1

Het magnetisme

LEERPLANDOELSTELLINGEN

LEERINHOUDEN

1

De natuurlijke en de kunstmagneten van elkaar De natuurlijke magneten onderscheiden. De kunstmagneten

2

Het geografische van het magnetische noorden Geografisch noorden onderscheiden. Kompas

3

Enkele magneetvormen opnoemen.

4

De delen van een magneet aanduiden en benoe- De polen van een magneet De poolas en het neutraal vlak men.

5

Het afstoten en het aantrekken van magneten her- Afstoten van gelijknamige polen kennen als krachtwerking tussen magneten. Aantrekken van ongelijknamige polen Hoofdwet van de magneten

6

Het magneetveld rond een magneet tekenen.

7

De magnetische materialen onderscheiden van de De magnetische materialen niet-magnetische.

8

Eigenschappen en de zin van magnetische veldlij- Eigenschappen van veldlijnen nen weergeven.

9

De krachtwerking tussen magneten aantonen via Definitie van krachtwerking een proef.

De naaldvormige magneet De staafvormige magneet De hoefijzervormige magneet De cirkelvormige magneet De elektromagneet

Het magnetisch veld rond een magneet

10 De begrippen magnetisch veld, magnetische veldsterkte, magnetische flux; magnetiseren, demagnetiseren, magnetische inductie, permanente magneten en remanent magnetisme verduidelijken.

Magnetische veldsterkte (H) Ampère per meter (A/m) Magnetische flux (Φ) Eenheid de weber (Wb) Magnetiseren, demagnetiseren, permanente magneten en remanent magnetisme

11 Toepassingen op magnetisme weergeven.

Luidspreker, magneetstrip


21 D/2004/0279/051

DIDACTISCHE WENKEN We gebruiken praktische voorbeelden van magneten zoals kastsluitingen, luidsprekers, sluiting van handtassen, memobord, … Demonstratief magneetvormen bij elektrische toestellen tonen. Begrippen toelichten en aanduiden op een figuur. Laten opzoeken van documentatie: luidsprekers, kastsluitingen, magn. detectoren, magneetschakelaars (reedrelais) Demonstratieve proeven doen op aantrekken en afstoten. Proef met ijzervijlsel op een transparant of plexiglas. De magnetische materialen uit hun omgeving gebruiken zoals floppy’s, videobanden, cassettes, harde schijven, … De leerlingen proefondervindelijk de magnetische eigenschappen van materialen laten ontdekken. 1

Praktische voorbeelden tonen.

2

Praktische voorbeelden tonen. Gebruik maken van wereldkaart.

3

Demonstratie met permanente magneten.

4

De leerlingen de polen laten ontdekken. Gebruik magneten en een kompas.

5

De leerlingen aantrekken en afstoten zelf laten ontdekken.

6

De leerlingen de proef met ijzervijlsel laten uitvoeren.

7

Leerlingen deze proef laten doen met diverse materialen

8

Leerlingen doen deze proef.

9

Leerlingen doen deze proef

5.2

Het elektromagnetisme


LEERINHOUDEN

1

Uit een proef besluiten dat er een magnetisch veld De proef van Oersted rond een stroomvoerende geleider bestaat.

2

De vorm, de zin en de grootte van het magnetisch De zin en de sterkte van het magnetisch veld De rechterhandregel en de kurkentrekkerregel veld aantonen.

3

Het magnetisch veld in een winding waarnemen.

Het magnetisch veld in een winding

4

Het magnetisch veld in een spoel waarnemen.

Het magnetisch veld in een spoel

5

De rechterhandgreep gebruiken om de zin van het De rechterhandregel De kurkentrekkerregel magnetisch veld te bepalen.

22 D/2004/0279/051


6

De gevolgen van het aanbrengen van een ijzeren De elektromagneet kern in een spoel verklaren.

7

Factoren die de sterkte van een elektromagneet Invloed van I,N de kwaliteit en de constructie van de kern op een elektromagneet beïnvloeden aanduiden.

8

Aan de hand van schema’s de werking verduidelij- Het praktisch gebruik van elektromagnetisme ken van een bel, impulsschakelaar, contactor, hefmagneten, elektromagnetische beveiliging.

DIDACTISCHE WENKEN Een demoproef met een stroomvoerende geleider en een kompasnaald toont het magneetveld rond een geleider aan. Praktische toepassingen geven zoals afscherming rond signaaldragers, de stroomtang, magneetkaarten in een omgeving waar zeer grote stromen vloeien zoals bij elektronovens. Demoproeven met kompas en ijzervijlsel De leerlingen zelfstandig een elektromagneet laten vervaardigen en die aansluiten op een gelijkstroomvoeding met stroombegrenzing. Zoveel mogelijk verwijzen naar de praktijkles: impulsschakelingen, contactoren. Multimedia gebruiken voor een visuele voorstelling. Proeven 1

Geleider in de omgeving van een kompasnaald brengen en de invloed op de kompasnaald onderzoeken. Geleider evenwijdig plaatsen naast een kompasnaald en een heel kleine stroom door de geleider sturen. Geleidelijk de stroom opvoeren tot de kompasnaald haaks op de geleider staat. ( Nadien de stroom nog wat opvoeren) Idem als vorige proef maar met omgekeerde stroomzin. Kompasnaald onder de geleider plaatsen en stroom door de geleider sturen. Kompasnaald boven de geleider plaatsen en stroom door de geleider sturen. Idem als vorige proeven maar met omgekeerde stroomzin.

2

Magnetisch spectrum en zin van het magnetische veld rond een rechte stroomvoerende geleider aantonen met 2 magneetnaaldjes. Idem maar met omgekeerde stroomzin. Magnetisch spectrum rond een rechte stroomvoerende geleider aantonen met ijzervijlsel.

3

Het elektromagnetische veld en de zin van het magnetische veld in een lus aantonen met magneetnaaldjes. Idem maar met ijzervijlsel.

4

Het elektromagnetische veld van een spoel aantonen met magneetnaaldjes. Idem maar met ijzervijlsel.

5

Bij een geleider en spoel de zin van het magnetische veld bepalen.

6

−

met rechterhand en kurkentrekker de zin van het magnetisch veld bepalen bij een rechte stroomvoerende geleider.

−

met rechterhand en kurkentrekker de zin van het magnetisch veld bepalen bij een spoel.

Magneetnaald juist buiten de aantrekkingskracht van een spoel plaatsen. Breng een zacht stalen kern in de spoel.


23 D/2004/0279/051

7

Idem als vorige maar met dubbel aantal windingen van de spoel Idem maar vervang I- door een U-kern. Idem maar verhoog de stroom Aantonen van de sterkte van een elektromagneet t.o.v. een gewone magneet (hoefmagneet met sluitstuk en een elektromagneet met sluitstuk).

8

Demonstratie met relais (contactor).

5.3

Beweegbare stroomvoerende geleiders geplaatst in magnetische velden


LEERINHOUDEN

1

Uit de waarnemingen bij een proef het gedrag van Het gedrag van een stroomvoerende geleider geeen stroomvoerende geleider in een magnetisch plaatst in een magnetisch veld. veld omschrijven

2

De richting en zin van de lorentzkracht aantonen.

3

De linkerhandregel gebruiken om de zin van de Zin van de beweging. beweging te bepalen.

4

De factoren die de sterkte van de lorentzkracht be- Invloed van B, l en I invloeden aanduiden.

5

Uit een proefopstelling de invloed van twee stroom- Inwerking van twee stroomvoerende geleiders op voerende geleiders op elkaar omschrijven. elkaar

6

Aan de hand van schema’s de werking verduidelij- Principe draaispoelsinstrument, motor ken van toepassingen van beweegbare stroomvoerende geleiders in een magnetisch veld.

Lorentzkracht

DIDACTISCHE WENKEN Vanuit een demoproeven de begrippen aanbrengen. De invloed van B, l en I proefondervindelijk laten vaststellen. De lorentzkracht niet laten berekenen. Steeds verwijzen naar leerstofonderdelen uit uitvoeringsmethoden. Proeven 1

Eerst de proef van Oersted(2.1) herhalen. Onder een beweegbare geleider een zware staafmagneet plaatsen in dezelfde stand als het magneetnaaldje. Bij stroomdoorgang door de geleider aantonen dat de draad zich loodrecht op het magnetisch veld van de magneet probeert te plaatsen.

2+3 Tussen de polen van een hoefmagneet een geleider aanbrengen. De geleider moet vrij kunnen bewegen tussen de polen. De stroomsterkte laten variëren en hieruit de nodige conclusies trekken. De stroom ompolen en hieruit de nodige conclusies trekken. De hoefmagneet omkeren en hieruit de nodige conclusies trekken. Bij deze proeven de linkerhandregel toepassen en bewijzen. 4

Bij de vorige proefopstellingen de B, l en I laten variëren, hieruit het verband met de krachtwerking afleiden.

24 D/2004/0279/051


5

De gevolgen van een grote kortsluitstroom op het barenstelsel van een industriële verdeelkast proefondervindelijk aantonen met twee stroomvoerende geleiders die beweegbaar zijn opgesteld. De zin van de stroom door de twee geleiders veranderen ( zelfde zin en tegengestelde zin)

6

Aan de hand van een proefopstelling de principewerking van een draadspoelinstrument en motor aantonen.

5.4

Inductieverschijnselen


LEERINHOUDEN

1

Het verschijnsel inductie aantonen.

Het verschijnsel inductie

2

•

Vanuit de proefopstelling door waarneming de in- Invloed van volgende factoren: vloed van: • grootte van de stroom de stroomsterkte op de inductie verklaren • aantal windingen

•

het aantal windingen op de inductie verklaren

•

snelheid van bewegen

•

de snelheid van beweging aantonen.

•

bewegingszin

•

sterkte van het magnetisch veld.

3

De regels die de bewegingszin aanduiden toepas- Rechterhandregel sen.

4

Vanuit de proefopstelling door waarneming het ver- Het verschijnsel wederzijdse inductie schijnsel wederzijdse inductie omschrijven.

5

Het verschijnsel inductie zonder beweging aanto- Ballast nen. In- en uitschakelen van motor en de invloed op de contacten van een relais. Vonkvorming

6

De principiële werking van de transfo verklaren.

7

Voorbeelden van inductie zonder beweging op- Ballast, transfo,.. sommen.

Principiële werking transformator. Invloed aantal windingen prim./ Sec.

DIDACTISCHE WENKEN Geen formules toepassen. Door middel van proeven de leerlingen zelf de begrippen en invloeden van de diverse factoren laten ontdekken en verwoorden. Principiële werking generator demonstreren Principiële werking transformator demonstreren Proeven 1

Staafmagneet met noordpool bewegen in een spoel waarop een ampèremeter met nulstand in het midden aangesloten is. Idem maar staafmagneet stil houden. Idem maar spoel over de staafmagneet bewegen. Staafmagneet met zuidpool inbrengen in de spoel.


25 D/2004/0279/051

2

Idem maar met grotere snelheid. Idem maar meer windingen op de spoel Idem met dezelfde snelheid maar met twee staafmagneten.

3

Tussen de polen van een hoefmagneet een geleider plaatsen met daarop een ampèremeter met nul in het midden. Geleider evenwijdig en niet- evenwijdig bewegen. Stroomzin bepalen. Rechterhandregel toepassen. Proefopstelling generator.

4

Proefopstelling transfo.

5

Idem met meer wikkelingen op primaire Idem met meer wikkelingen op secundaire.

5.5

Eenfasige wisselstroom

5.5.1

Vectoriële voorstelling (U)


LEERINHOUDEN

De wisselstroombegrippen vectorieel voorstellen.

(U) Vectoriële voorstelling

5.5.2

Benamingen

LEERPLANDOELSTELLINGEN 1

LEERINHOUDEN

De begrippen periode, frequentie, maximumwaarde, Wisselstroombenamingen: effectieve waarde en ogenblikkelijke waarde toelich• periode ten. •

frequentie

•

maximum waarde

•

effectieve waarde

•

ogenblikkelijke waarde

2

Het verband tussen periode en frequentie experi- Verband tussen periode en frequentie menteel vaststellen.

3

Het verband tussen maximum en effectieve waarde Verband tussen maximum en effectieve waarde experimenteel vaststellen.

DIDACTISCHE WENKEN Met de scoop visueel de diverse wisselstroom benamingen aanbrengen. Op de grafische voorstelling van wisselstroom de diverse benamingen aanbrengen. Op grafische wijze het verband tussen periode/ frequentie en maximum, effectieve waarde aantonen. Voorbeelden op internet gebruiken. Duidelijke figuren ter beschikking van de leerlingen stellen.

26 D/2004/0279/051


Laboefeningen 1

Stroom laten meten in gelijkspanningskring. −

Via wisselschakelaar de spanning ompolen in een gelijkspanningskring en stroom meten met ampèremeter met nulstand in het midden.

−

Vorige twee tonen op oscilloscoop en grafisch voorstellen (blokgolf) door leerlingen.

−

Wisselspanning meten met oscilloscoop die correct ingesteld is door de leerkracht.

2

Frequentie laten variëren en meten met oscilloscoop + grafisch voorstellen.

3

Via scoop en multimeter het verband vaststellen + grafisch voorstellen

5.5.3

Enkelvoudige wisselstroomketens

5.5.3.1

Zuiver ohms


LEERINHOUDEN

1

Experimenteel vaststellen dat de stroom door een Vergelijking gedrag DC-AC zuiver ohmse weerstand op wissel- en gelijkspanning gelijk is.

2

Experimenteel vaststellen dat P= S is.

Actief vermogen (P) Schijnbaar vermogen (S)

3

Experimenteel vaststellen dat R= Z is.

Gelijkstroom-(R) en wisselstroomweerstand (Z)

4

Grafisch spanning en stroom voorstellen bij zuiver ohmse weerstand.

5

R en Z berekenen vanuit gemeten spanning en Gelijkstroom- (R) en wisselstroomweerstand (Z) stroom.

6

Het begrip in fase toelichten.

Begrip in fase

DIDACTISCHE WENKEN Door middel van labo- oefeningen de leerlingen de diverse begrippen laten ontdekken. Startende uit de vergelijking van het gedrag op DC en AC tot de diverse conclusies komen. Hier komen ook onmiddellijk de begrippen P en S aan bod. Aantonen door meten met VA –methode en Wattmeter dat P≠S bij condensator en spoel. De begrippen grafisch voorstellen. Formules beperken tot P, S, R en Z Laboefeningen •

Stroom bij DC en AC laten meten door een zuiver ohmse weerstand.

•

Vermogen meten bij DC en AC.

•

Uit gemeten stroom en spanning R en Z bepalen.

•

Het begrip in fase grafisch laten voorstellen vanuit demo-opstelling met scoop.


27 D/2004/0279/051

•

Vermogen laten meten met wattmeter en VA-methode.

•

Alle meetresultaten in een overzichtelijke tabel laten noteren.

5.5.3.2

Spoel


LEERINHOUDEN

1

Experimenteel vaststellen dat I DC ≠ I AC.

Vergelijking gedrag DC-AC

2

Het verschil tussen R en Z aantonen.

Gelijkstroom- (R) en wisselstroomweerstand (Z)

3

Experimenteel vaststellen dat P≠ S is.


4

Grafisch spanning en stroom voorstellen bij een Grafische voorstelling spoel.

5

Het begrip naijlen toelichten.

Begrip naijlen Voorbeeld inductie: TL-lamp

DIDACTISCHE WENKEN Door middel van labo-oefeningen de leerlingen de diverse begrippen laten ontdekken. Startende uit de vergelijking van het gedrag op DC en AC tot de diverse conclusies komen. Hier komen ook onmiddellijk de begrippen P en S aan bod. Aantonen door meten met VA –methode en Wattmeter dat P≠S bij condensator en spoel. De begrippen grafisch voorstellen. Formules beperken tot P, S, R en Z Laboefeningen •

Stroom bij DC en AC laten meten door een spoel in U-vormige kern met en zonder sluitstuk. Vermogen meten bij DC en AC

•


•


•


•


5.5.3.3

Condensator


LEERINHOUDEN

1

De opbouw vaneen condensator omschrijven.

Opbouw condensator

2

Het begrip capaciteit toelichten.

Capaciteit

3

Experimenteel vaststellen dat I DC ≠ I AC.

4

Het verschil tussen R en Z aantonen.

Gelijkstroom- (R) en wisselstroomweerstand (Z)

5

Experimenteel vaststellen dat P≠ S is


28 D/2004/0279/051


6

Grafisch spanning en stroom voorstellen bij een Grafische voorstelling condensator.

7

Het begrip voorijlen toelichten.

Begrip voorijlen

DIDACTISCHE WENKEN Door middel van labo-oefeningen de leerlingen de diverse begrippen laten ontdekken. Startende uit de vergelijking van het gedrag op DC en AC tot de diverse conclusies komen. Hier komen ook onmiddellijk de begrippen P en S aan bod. Aantonen door meten met VA –methode en Wattmeter dat P≠S bij condensator en spoel. De begrippen grafisch voorstellen. Formules beperken tot P, S, R en Z Laboefeningen •

Een condensator op een bron aansluiten in serie met een ampèremeter met nulstand en het laden vaststellen. Met dezelfde opstelling het ontladen vaststellen.

•

Door een didactische opstelling de diverse factoren die de capaciteit beïnvloeden laten vaststellen voor een zelfgemaakte condensator.

•

Stroom bij DC en AC laten meten door een condensator.

•

Vermogen meten bij DC en AC

•


•


•


•


5.5.4

Eenfasige transformator


LEERINHOUDEN

1

De principiële werking van een transformator ver- Werking transfo woorden. Verband tussen spanning en aantal wikkelingen

2

De gegevens op het kenplaatje van een transfo Kenplaatje symbolen herkennen toelichten.

3

De voor- en nadelen van de diverse soorten trans- Soorten tranfo en voor- en nadelen: fo’s omschrijven. • Autotransfo

4

De correcte beveiliging voor een transfo bepalen.


•

Scheidingstransfo

•

Veiligheidstransfo

•

Meettransfo—stroomtang

•

Elektronische transfo

•

Kortsluitvast

Begrip ICC en zijn invloed op zekeringkeuze

29 D/2004/0279/051

5

De bruggelijkrichter schakelen.

Gelijkrichting: bruggelijkrichting

6

(U) Experimenteel de invloed van een condensator (U) Afvlakking op de rimpel van de gelijkspanning vaststellen. Bv. Parlofoon

DIDACTISCHE WENKEN Door een didactische opstelling de leerlingen zelf de werking van een transfo laten ontdekken. Gebruik maken van veelgebruikte modellen en de gegevens van de kenplaatjes laten noteren. De link leggen naar het magnetisme uit elektriciteit en lab en beveiligingen uit installatiemethoden. Bruggelijkrichter aantonen met oscilloscoop voor en na de gelijkrichting Laboefeningen •

Op een U-vormige kern twee spoelen met gelijke windingen plaatsen. De U-kern met een Juk sluiten. Op de primaire DC aansluiten via drukknop. Op de sec. een ampèremeter met nulstand. Keten sluiten = uitwijking van de naald. Keten openen = omgekeerde uitwijking van de naald.

•

De secundaire spoel vervangen door één met meer windingen. Vaststelling: grotere uitwijking van het meettoestel.

•

Verschillende malen na elkaar de kring openen en sluiten. De lln. grafisch het rechts en links uitwijken van het meettoestel als een wisselspanning laten voorstellen.

•

De drukknop vervangen door een regelbare weerstand. Vaststellen dat bij een voortdurende wijziging in stroom een spanning in de secundaire opgewekt wordt.

•

De gelijkspanningsbron vervangen door een wisselspanningsbron en de spanning op de secundaire meten met een universeel meettoestel en visualiseren met een oscilloscoop.

•

Beide kernen terug gelijk nemen en een wisselspanningsbron aansluiten. U prim. + U sec. Meten met voltmeter.

•

Idem maar met meer windingen op secundaire t.o.v. primaire.

•

Idem maar met meer windingen op de primaire t.o.v. de primaire.

•

Zelfde proeven als bovenstaand maar met belaste transfo. Naast spanning ook stroom in primaire en secundaire meten.

•

Van bestaande transformatoren de maximum belasting bepalen.

3

Het onderscheid tussen een scheidings- en autotransfo door meting laten vaststellen.

5

De bruggelijkrichter schakelen en proefondervindelijk d.m.v. oscilloscoop de gelijkrichting laten vaststellen.

30 D/2004/0279/051


5.5.5

Samengestelde wisselstroomketens

5.5.5.1

R-L serie en parallel


LEERINHOUDEN

1

Experimenteel de invloed van een spoel op een RL op DC en AC zuiver ohmse keten vaststellen.

2

Deelspanningen en stromen in een RL-teken me- Meten van deelspanningen ten. Meten van vermogen V-A en Wattmeter (energiemeter)

3

Experimenteel vaststellen dat P≠Ps en R≠Z

Gelijkstroom (R)- en wisselstroomweerstand (Z) Actief vermogen (P) Schijnbaar vermogen (Ps)

4

Cosϕ meten

Cosϕ

5

Cosϕ berekenen uit P en Ps.

Berekenen van cosϕ. Praktijkvoorbeelden R-L in serie en parallel

DIDACTISCHE WENKEN Vertrekkende vanuit RL de C toevoegen. Invloed van C op RL Vertrekkende vanuit RC de L toevoegen. Invloed van L op RC XL en Xc niet berekenen. Voor de metingen componenten gebruiken die de leerlingen vanuit de praktijk kennen. Laboefeningen •

Een RL keten opbouwen (bv. gloeilamp en ballast) en de deelstromen en –spanningen meten

•

De waarden van R en L laten variëren en opnieuw de deelsstromen en –spanningen meten.

•

De P en Ps meten met wattmeter of energiemeter en hieruit de cosϕ afleiden.

•

De cosϕ meten in bovenstaande RL ketens.

•

Dezelfde ketens aansluiten op gelijkspanning en de deelspanningen en -stromen meten.

5.5.5.2

R-C in serie en parallel


LEERINHOUDEN

1

Experimenteel de invloed van een condensator op RC op DC en AC een zuiver ohmse keten vaststellen.

2

Deelspanningen en stromen in een RC-keten me- Meten van deelspanningen ten. Meten van vermogen V-A en Wattmeter (energiemeter)

3

Experimenteel vaststellen dat P≠S en R≠Z

Gelijkstroom- (R) en wisselstroomweerstand (Z) Actief vermogen (P) Schijnbaar vermogen (S)

4

Cosϕ meten.

Cosϕ


31 D/2004/0279/051

5

Cosϕ berekenen uit P en Ps

Berekenen van cosϕ Praktijkvoorbeelden R-C in serie en parallel


Een RC-keten opbouwen (bv. gloeilamp en condensator) en de deelstromen en –spanningen laten meten. De waarden van R en C laten variëren en opnieuw de deelsstromen en –spanningen meten. De P en Ps meten met wattmeter of energiemeter en hieruit de cosϕ afleiden.

•

De cosϕ meten in bovenstaande RC ketens.

•


5.5.5.3

R-L-C in serie en parallel (U)


LEERINHOUDEN

1

(U) Experimenteel de invloed van een condensator RLC op DC en AC op een zuiver RL-keten en van een spoel op een RC-keten vaststellen.

2

(U) Deelspanningen en stromen in een RLC-keten Meten van deelspanningen meten. Meten van vermogen V-A en Wattmeter (energiemeter)

3

(U) Experimenteel vaststellen dat P≠S en R≠Z

Gelijkstroom- (R) en wisselstroomweerstand (Z) Actief vermogen (P) Schijnbaar vermogen (S)

4

(U) Cosϕ meten.

Cosϕ

5

(U) Cosϕ berekenen uit P en Ps.

Berekenen van cosϕ Praktijkvoorbeelden R-L-C in serie en parallel


Een RLC keten opbouwen (bv. gloeilamp, ballast en condensator) en de deelstromen en –spanningen laten meten.

•

De waarden van R,L en C laten variëren en opnieuw de deelsstromen en –spanningen meten. De P en Ps meten met wattmeter of energiemeter en hieruit de cosϕ afleiden.

•

De cosϕ meten in bovenstaande RLC ketens.

32 D/2004/0279/051


•


5.5.6

Verbeteren van de cosϕ


LEERINHOUDEN

1

Nadelen van een slechte cos ϕ formuleren.

Nadelen van slechte cos ϕ Invloed van de cos ϕ om de stroom

2

Proefondervindelijk de juiste condensator voor het Voorbeelden van verbetering verbeteren van de cos ϕ vaststellen.

3

Via tabellen de juiste condensator bepalen.

Tabellen voor verbetering cos ϕ bv. TL-lampen

DIDACTISCHE WENKEN Tabellen gebruiken om de condensator vast te stellen. De condensator niet berekenen. Door meting de noodzaak van een goede cosϕ proefondervindelijk laten vaststellen. Cosϕ aanbrengen als de verhouding tussen het actief vermogen tot het schijnbaar vermogen. Kenplaatjes van motoren laten noteren ( cosϕ) en daaruit P en PS berekenen. Laboefeningen •

Bij een klassieke TL –schakeling(en) verschillende condensatoren in serie en parallel schakelen en P, Ps, de stroom en cosϕ meten.

•

Proefondervindelijk tot de juiste condensator voor compensatie komen.

5.6

Driefasennetten

5.6.1

Lijn en fasenspanning en –stroom


LEERINHOUDEN

1

Lijn- en fasespanning van elkaar onderscheiden.

Lijn- en fasespanning en –stroom

2

Lijn en fasespanning grafisch voorstellen.

Lijn- en fasespanning en –stroom Grafische voorstelling

3

Verband tussen lijn en fasespanning afleiden.

Lijn- en fasespanning en –stroom Factor 1,73

4

De zin van een driefasig net verwoorden.

Voordelen van een driefasig net

DIDACTISCHE WENKEN Laboefeningen •

Op een driefasennet de lijnen fasespanning meten. Hieruit het verband tussen lijnen fasespanning afleiden.

•

Eénfasige verbruikers correct aansluiten op een driefasennet.

•

Bij een bestaand net door meting het soort net laten vaststellen.


33 D/2004/0279/051

5.6.2

Driefasentransfo


LEERINHOUDEN

1

Principiële werking van een driefasentransfo ver- Principiële werking woorden. Kenplaatje

2

De ster- en driehoekschakeling van een transfo Aansluiting ster-driehoek tekenen.

3

Het kenplaatje van een driefasige transfo toelichten. Bouw Verliezen en rendement ICC Kenplaatje transfo

4

De diverse spanningen aanduiden in een sterk- en Lijn- en fasespanning driehoekschakeling.

5

De transfo schakelen in sterk en driehoek.

Aansluiting ster-driehoek

DIDACTISCHE WENKEN Bij de verdere leerstof enkel nog de secundaire van de nettransfo tekenen. Laboefeningen •

Een driefasige transfo schakelen in de diverse combinaties van ster en driehoek.

•

De lijnen fasespanning meten bij de diverse combinaties en grafisch voorstellen.

5.6.3

Driefasenbelasting


LEERINHOUDEN

1

Juiste keuze maken tussen ster- en driehoekscha- Ster- en driehoekschakeling Lijn en fasespanningen en stromen meten keling voor gebruikers volgens het net.

2

Ster- en driehoekschakeling van gebruikers voor- Ster- en driehoekschakeling stellen.

3

Vermogen en stroom meten bij gelijke en ongelijke Vermogen. Actief vermogen meten belasting. Wattmeter of power analyser

4

De gevolgen van het wegvallen van de nulleider Lijn- en fasespanning. door meting vaststellen. Grote en kleine vermogen bij enkelfasige gebruikers na wegvallen van de nulleider. Meten van spanningen op enkelfasige verbruikers op 3-fasig net na wegvallen van de nulleider.

5

Een IT, TN en TT net van elkaar onderscheiden.

6

De voor- en nadelen van de diverse netten ver- Kenmerken IT-, TN- en TT-net woorden.

34 D/2004/0279/051

Soorten netten IT, TN, TT


7

De nodige beveiligingen per net opsommen.

Zekering Verliesstroomschakelaars Isolatiewachter Aardspreidingsweerstand

DIDACTISCHE WENKEN Voldoende aandacht besteden aan het veiligheidsaspect bij de diverse netsystemen. Vermogenmetingen gebeuren volgens een opgegeven schema dat klassikaal kan opgebouwd worden. De invloed van de aardspreidingsweerstand op de contactspanning bij elektrocutie door didactische opstelling aantonen. Laboefeningen •

Verbruikers met diverse spanningen aansluiten ( in ster en driehoek) op het aanwezige net.

•

De lijnen fasespanning en stroom bij diverse verbruikers (zowel motoren als klassieke verbruikers) meten.

•

De spanning over monofasige verbruikers ( groot en klein vermogen) meten voor- en na het weglaten van de nulleider. Hieruit het gevaar afleiden van het wegvallen van de nulleider bij een driefasig net.

•

Door een didactische opstelling de leerlingen de diverse netten ( IT,TN en TT) laten onderscheiden.

•

Door meting de gevaren van directe en indirecte aanraking voor de verschillende netten laten vaststellen.

•

Op een didactische opstelling de correcte beveiligingen ( zekeringen, verliesstroomschakelaars, isolatiewachter) opstellen afhankelijk van het soort net ( IT,TN en TT).

5.7

Draaistroommotoren

5.7.1

Asynchroon

LEERPLANDOELSTELLINGEN 1 2

LEERINHOUDEN

Principiële werking Herkennen Principiële werking van een elektromotor door Aansluiten proefopstelling aantonen.

Gegevens van een kenplaatje opnemen.

Onderdelen van een elektromotor

3

Onderdelen van een elektromotor benoemen.

4

Eigenschappen van de diverse soorten weergeven. Kooianker

5

Gebruik van de diverse soorten toelichten.


•

Dubbelkooianker

•

Sleepringmotor

•

2- toerental ( Dahlander)

Waar gebruiken •

Kooianker

•

Dubbelkooianker

•

Sleepringmotor

35 D/2004/0279/051

•

2- toerental ( Dahlander)

6

Aansluitklemmen bepalen.

Aansluitklemmen

7

Lijnstroom door meting vaststellen.

Lijnstroom

8

Het verloop van de aanloopstroom bij de meest Aanloop in ster-driehoek, met rotoraanzetweerstand, voorkomende aanloopmethodes vaststellen. softstarters, frequentiesturing

9

Arbeidsfactor meten bij diverse belastingen

Arbeidsfactor meten

DIDACTISCHE WENKEN Vertrekkende van een didactische opstelling de werking van een asynchrone motor uitleggen. Zich beperken tot de principiële motorwerking via didactische leermiddelen. De nadruk leggen op het herkennen van het soort motor en het aansluiten ervan. Laboefeningen •

Van de diverse soorten motoren het kenplaatje laten opnemen en de aansluitklemmen bepalen.

•

De motoren aansluiten in overeenstemming met de netspanning.

•

De lijnstroom bij de diverse types meten.

•

De cosϕ bij de diverse types meten.

5.7.2

Eénfasige asynchrone motor


LEERINHOUDEN

1

De principiële werking van een éénfasige wissel- Principiële werking stroommotor door proefopstelling aantonen.

2

De eigenschappen van een éénfasige asynchrone Herkennen motor opsommen. Aansluiten Waar gebruiken

3

Schematisch tekenen hoe de draaizin van de één- Aansluitschema fasige asynchrone motor kan omgekeerd worden. Omkeren draaizin

4

Een driefasige asynchrone motor schakelen op een Condensator monofasig niet. Tabel voor bepalen condensator

DIDACTISCHE WENKEN Vertrekkende van een didactische opstelling de werking van de éénfasige asynchrone motor uitleggen. Zich beperken tot de principiële motorwerking via didactische leermiddelen.

36 D/2004/0279/051


Laboefeningen •

Van een motor het kenplaatje laten opnemen en de aansluitklemmen bepalen.

•

De motor aansluiten in overeenstemming met de netspanning.

•

De lijnstroom meten.

•


•

Een driefasige asynchrone motor éénfasig aanschakelen met behulp van een tabel met de condensatorwaarden.

5.7.3

De universele motor


LEERINHOUDEN

1

Onderdelen van de universele motor benoemen.

Principiële werking Gebruik

2

Schematisch tekenen hoe de draaizin van de uni- Aansluitschema versele motor kan omgekeerd worden.

3

De functie van de ontstoringscondensator verklaren. Ontstoren van universle motor

DIDACTISCHE WENKEN Vertrekkende van een didactische opstelling de werking van de universele motor uitleggen. Hiervoor motoren uit huishoudelijke toestellen (bv. mixer) gebruiken. Zich beperken tot de principiële motorwerking via didactische leermiddelen. Laboefeningen •

Van diverse motoren het kenplaatje laten opnemen en de aansluitklemmen bepalen.

•

De motor aansluiten in overeenstemming met de netspanning.

•

De lijnstroom bij de diverse types meten.

•



37 D/2004/0279/051

6

Uitvoeringsmethoden: leerplandoelstellingen, leerinhouden, pedagogisch-didactische wenken

Doelstellingen met de vermelding (U) kunnen bij uitbreiding worden nagestreefd. Alle andere doelstellingen moeten worden bereikt. De cursief gedrukte doelstellingen houden verband met het lezen, aanvullen of tekenen van schema’s. Sommige van deze schema’s worden geheel of gedeeltelijk uitgevoerd in het vak “Realisaties elektriciteit”.

6.1

Residentiële en industriële verlichting


LEERINHOUDEN

1

De begrippen in verband met verlichting herkennen. Verlichting: grootheden, eenheden

2

Het principe van de gasontladingslampen verklaren Fluorescentielamp, kwikdamplamp, natriumdampen hun kenmerken en gebruik toelichten. lamp, metaalhalogeenlamp

3

(U) Het stroboscopisch effect bij gasontladingslam- Stroboscopisch effect pen herkennen en toelichten hoe dit kan voorkomen worden.

4

Fluorescentieverlichting: BSO studierichting tweede Fluorescentieverlichting graad “Elektrische installaties”: eenvoudige residentiële toepassingen.

5

In verband met TL-lampen en in functie van de (in- TL-schakelingen dustriële) toepassing: −

− − − −

de functie van starter, veiligheidsstarter, condensator en diverse types voorschakelappaTypes, diameters, kleurtemperatuur, KWI, verlichraten toelichten, tingssterkte de soorten lampen en hun kenmerken her- Toepassingen kennen, Industriële armaturen compacte fluorescentielampen / spaarlampen herkennen, Automatisering van (industriële) verlichting diverse (industriële) armaturen en railsystemen herkennen, automatische lichtsturing herkennen.

6

Halogeenverlichting: BSO studierichting tweede Halogeenverlichting graad “Elektrische installaties”: eenvoudige residentiële toepassingen.

7

In verband met halogeenlampen en in functie van Schakelingen met halogeenlampen de toepassing: −

de soorten en hun kenmerken herkennen

−

de soorten armaturen herkennen,

−

de soorten transformatoren herkennen,

−

de bijbehorende dimmers herkennen,

38 D/2004/0279/051


−

e correcte beveiliging en draaddiameter herkennen,

−

diverse (industriële) armaturen herkennen.

8

Het principe en de voordelen van LED-verlichting LED-verlichting herkennen en een toepassing beschrijven.

9

(U) Buislampen voor hoogspanning (neonverlich- Neonverlichting ting) herkennen en hun gebruik toelichten.

10 Een noodverlichting en de betreffende voorschrif- Noodverlichting: voorschriften, systemen, kabels, ten, de plaatsingstechniek en de pictogrammen plaatsingstechniek, pictogrammen voor de noodverlichting herkennen. 11 De uitvoeringsvormen van industriële verlichting Industriële verlichting: gevarenzones, uitvoeringsvorkiezen in functie van de gevarenzone’s en de plaat- men, ex armaturen, buitenarmaturen, plaatsingstechsingstechnieken toelichten. nieken 12 De componenten voor (industriële) verlichting her- Schema’s van (industriële) installaties kennen en toepassen in een aantal elektrische schema’s en daarbij de genormeerde symbolen en coderingen gebruiken. De veiligheidsvoorschriften bij de diverse plaatsingstechnieken herkennen. 13 Technische informatie (eigenschappen, karakteris- Technische informatie tieken, aansluitgegevens) over de componenten voor (industriële) verlichting zoeken via catalogi, cdrom’s en internet en een correcte keuze maken, met aandacht voor kwaliteit en kostprijs.

DIDACTISCHE WENKEN Behandel de leerinhouden in een concrete context en met nadruk op de aspecten die voor de correcte en kwaliteitsvolle uitvoering van de installatie van belang zijn. 5 elektronische ballast, HF-ballast, elektronisch voorschakelapparaat, parallelcompensatie en duoschakeling, DCF-klok, schemer- en naderingsschakelaar …


39 D/2004/0279/051

6.2

Comfort- en communicatieschakelingen


LEERINHOUDEN

1

De bijsluiter van een parlofoon- en videofooninstal- Parlofoon- en videofooninstallatie van een utilitair latie lezen en het stroomkring-, leiding- en bedra- gebouw dingschema interpreteren.

2

(U) De bijsluiter lezen en het stroomkring-, leiding- Camerabewaking en bedradingschema van een camerabewaking interpreteren.

3

De kabels voor communicatie- en bewakingssyste- Specifieke kabels men herkennen.

4

De specifieke componenten, kabels en connectoren Netwerken voor netwerkverbindingen herkennen.

DIDACTISCHE WENKEN 3 en 4 Svt, vvt, UTP, STP en coax, RJ 45-aansluitingen (perstechnieken).

6.3

Domotica


LEERINHOUDEN

1

Het schema van een ‘klassieke’ installatie omvor- ‘Stand-alone’ oplossing, bussysteem men naar een domotica-uitvoering en de betreffende schema’s interpreteren.

2

De noodzakelijke componenten voor de domotica- Componenten, materiaallijst installatie herkennen.

3

(U) Aan de hand van een situatieschema een deel Bussysteem van een nieuwe installatie samenstellen ontwerpen en de betreffende schema’s tekenen.

DIDACTISCHE WENKEN In de tweede graad is een begin gemaakt met eenvoudige domotica (‘stand alone oplossing’). Een korte herhaling kan noodzakelijk zijn vanwege de vrij recente ontwikkelingen. In de derde graad kan een bussysteem aan bod komen Mogelijke modules: verlichting, afstandsdimmers, schemerschakeling, rolluikbediening, automatische zonnewering, schakelklokken, signalisatie, hek of poort, vaste en mobiele zenders en ontvangers, … Het is niet noodzakelijk de interne werking van de modules te behandelen. Kies een gangbaar en betaalbaar systeem.

40 D/2004/0279/051


6.4

Residentiële en industriële elektrische verwarming


LEERINHOUDEN

1

De begrippen in verband met warmteoverdracht Materie, temperatuur, eenheden, warmteoverdracht, herkennen. comforttemperatuur

2

Het verschil tussen straling, stroming en geleiding Straling, stroming (convectie), geleiding (conductie) verklaren.

3

De verschillende mogelijkheden om elektrisch te Verwarmingssystemen, thermostaat, oplaadautomaat, verwarmen opsommen en de diverse toestellen en pomp componenten van een elektrische verwarmingsinstallatie herkennen.

4

De constructie en de plaatsingstechnieken van de Constructie, plaatsingstechnieken apparaten voor elektrische verwarming en de andere componenten van de verwarmingsinstallatie herkennen

5

De plaatsingstechnieken voor een aantal elektrische Warmwaterbereiding systemen voor warmwaterbereiding herkennen.

6

De aansluitgegevens van een constructeur lezen.

7

De (deel)schema’s van een elektrische verwar- Schema’s mingsinstallatie tekenen of aanvullen en interpreteren.

Aansluitingen

DIDACTISCHE WENKEN 3 De opsomming van systemen beperken: straling-, plafond- of vloerverwarming, statische, dynamische of gemengde accumulatie. 4 De inwendige opbouw verklaren aan de hand van doorsnedetekeningen.

6.5

Opwekken, transporteren en verdelen van elektrische energie


LEERINHOUDEN

1

(U) Diverse types elektriciteitscentrales aan de hand Elektriciteitscentrales van een blokschema herkennen.

2

(U) De kenmerken van alternatieve productieme- Alternatieve productiemethoden thoden voor elektrische energie toelichten.

3

(U) Verklaren waarom het transport van elektrische Transport en verdeling stroom op een hoge spanning gebeurt en de verdeling over HS-, MS- naar LS-netten naar de verbruiker omschrijven.

4

Aan de hand van een schema de functie van de Distributiepost onderdelen van een distributie- of klantenpost herkennen.


41 D/2004/0279/051

5

De procedures voor het deskundig uit- en inschake- Uit- en inschakelprocedures len van het laag- en hoogspanningsgedeelte van een hoogspanningspost herkennen.

6

De specifieke toegankelijkheids- en veiligheidseisen Specifieke veiligheidsmaatregelen (BA-regeling, voor het werken in een hoogspanningsomgeving en spanningloos werken, isolatiegereedschap, pictode persoonlijke beschermingsmaatregelen in ver- grammen) band daarmee herkennen.

7

De structuur en de voor- en nadelen van de ver- Netstructuren: IT, TT en TN schillende netten herkennen in een schema.

8

De nadelige effecten van de afnamepieken verkla- Afnamepieken, arbeidsfactor, sancties ren en de eisen van de leverancier in verband met de arbeidsfactor en de gevolgen bij het niet naleven herkennen.

9

(U) Technieken om de arbeidsfactor te verbeteren Compensatietechnieken opsommen.

10 De constructieve kenmerken van industriële ener- Kenmerken van industriële kabels giekabels herkennen. 11 De specifieke gereedschappen en hulpmiddelen Gereedschappen en hulpmiddelen voor het plaatsen van kabels herkennen. 12 De verschillende soorten geleidersystemen voor Geleidersystemen industriële installaties en hun montagetoebehoren herkennen.

DIDACTISCHE WENKEN 1

Aan de hand van documentatie (foto’s, posters, cd-rom’s, videofilm, …) van de elektriciteitsproducent, de types van de Belgische centrales vergelijken. STEG-centrale en warmtekrachtkoppeling vermelden.

2

Informatie over windmolens en windmolenparken zoeken, bijvoorbeeld via internet. Informatie over zonneenergie en warmtepomp verzamelen.

3

Het elektrisch energietransport vanaf de centrale tot aan de school reconstrueren via landkaarten, stafkaarten en schema’s.

4

Enkel de belangrijkste onderdelen van de post.

5 en 6 De “vitale vijf” om te schakelen omschrijven. 9

Compensatietechnieken, condensatorbatterijen (aantal mogelijkheden beperken).

10, 11 en 12 Kabels, verbindingen en kanalen als didactisch materiaal gebruiken, foto’s volstaan niet; beperken tot enkele types gebruikt door de elektriciteitsverdeler; EVAVB, EVAVVB, EAXVB, EVVB, EXVB; integreer de kabeltypes met het lezen en tekenen van schema’s uit de verschillende leerplanonderdelen, wat meteen een beperking van het aantal betekent; gebruik catalogi, cd-rom’s, internet; leg hier zeker het verband met het vak “Realisaties elektriciteit”.

42 D/2004/0279/051


6.6

Componenten voor industriële installaties


LEERINHOUDEN

1

De volgende componenten voor industriële installa- Schema’s van industriële installaties ties herkennen en toepassen in een aantal elektrische schema’s en daarbij de genormeerde symbolen en coderingen gebruiken.

2

Technische informatie (eigenschappen, karakteris- Technische informatie tieken, aansluitgegevens) over de volgende componenten voor industriële installaties zoeken via catalogi, cd-rom’s en internet.

3

Aan de hand van de kleur de spanning van industri- Spanning ele stopcontacten herkennen en een verantwoorde keuze maken.

4

De beschikbare types van industriële stopcontacten Stroom voor verschillende stroomsterkten herkennen.

5

De verschillende bouwvormen en plaatsingswijzen Bouwvormen, vergrendelingen, plaatsingstechnieken van industriële stopcontacten toelichten.

6

De vereiste aansluitkabel bij een industrieel stop- Aansluitkabel, type en sectie contact voor een specifieke toepassing herkennen.

7

Diverse types van scheidings-, lasten vermogen- Scheidings-, lasten vermogenschakelaars schakelaars, hun bouw en hun toepassingsgebied in schema’s herkennen.

8

Diverse types van drukknoppen, signaallampen Drukknoppen, noodstopschakelaars, signaallampen noodstopschakelaars herkennen aan de hand van hun vorm en toepassingsgebied.

9

Diverse types van industriële eindeloopschakelaars Eindeloopschakelaars (NO, NC) herkennen aan de hand van hun vorm en toepassingsgebied.

10 (U) Diverse speciale schakelaars herkennen aan de Standenschakelaar, microschakelaar, vlotterschakehand van hun vorm en toepassingsgebied. laar, drukschakelaar, tijdschakelaar 11 De onderdelen van een contactor herkennen en het Contactor (magneetvermogenschakelaar) onderscheid tussen een vermogen- en een stuurcontactor toelichten. 12 De inbouwmaten van een contactor en de geschikte Inbouw van contactoren montagewijze herkennen. 13 De elementen van een nokkenschakelaar herken- Bouw en schakeldiagram van nokkenschakelaars nen en een schema tekenen aan de hand van een schakeldiagram. 14 De functie en het gebruik van sensoren in hun toe- Sensoren passingsgebied herkennen. 15 Het basisprincipe, de kenmerken en de verschillen- Optische Capacitief 3de graad BSO Elektrische installaties

43 D/2004/0279/051

de aansluitsystemen van sensoren toelichten.

Inductief Ultrasoon (U) Druk, kracht, temperatuur Analoog, digitaal (U)

16 (U) De specifieke schakelaars, de bijbehorende Ex schakelaars montage- en plaatsingstechnieken en de gereedschappen voor gebruik in gevarenzones (explosiegevaar) herkennen. 17 Het onderscheid tussen de beveiliging van een in- Installatie- en personenbeveiliging stallatie en de beveiliging van personen toelichten. 18 Het verschil tussen residentiële en industriële bevei- Residentiële en industriële beveiliging ligingen toelichten. 19 Industriële schroef-, pen-, patroon- en meszekerin- Industriële zekeringen, HOV, uitschakelkarakteristiegen en hun uitschakelkarakteristieken herkennen. ken 20 De principes, uitvoeringsvormen en uitschakelka- Industriële beveiligingsautomaten rakteristieken van industriële elektromagnetische en elektrothermische beveiligingsautomaten omschrijven in hun toepassingsgebied. 21 De oorzaken van abnormale stroomtoename en Overbelasting overbelasting bij motoren opsommen en toelichten waarom smeltveiligheden niet gebruikt worden om motoren te beveiligen. 22 De componenten voor specifieke motorbeveiliging, hun kenmerken en karakteristieken herkennen en de principiële werking omschrijven aan de hand van schema’s

Motorbeveiligers en vermogenautomaten, elektromagnetisch, thermisch, elektronisch, gecombineerde beveiliging kortsluiting/overbelasting, overstroom, minimumspanning, veiligheidsrelais

23 De principiële werking van een (industriële) differen- Principe, werking tieelschakelaar en een automatische aardstroomschakelaar met differentieelinrichting herkennen. 24 De types herkennen en rekening houden met speci- Types differentieelschakelaars en –automaten fieke eisen voor een bepaalde toepassing en de industriële regelgeving.

DIDACTISCHE WENKEN Industriële componenten als didactisch materiaal gebruiken, foto’s volstaan niet. 6 Ook industriële verlengkabels vermelden. 7 In, Un, polen, afschakelvermogen, schakelfrequentie, mechanische en elektrische duurzaamheid. 13 Keuze nokkenschakelaars: uit, aan-uit, omkeer, ster-driehoek, omschakelaar, lijnspanningsschakelaar, veiligheidsschakelaar. 19 tot 24 Een gestructureerd overzicht van de beveiligingen ter beschikking stellen en rekening houden met de Europese machinerichtlijn.

44 D/2004/0279/051


6.7

Industriële schakelen verdeelborden


LEERINHOUDEN

1

Het onderscheid tussen industriële schakelen ver- Industriële schakelen verdeelkasten, enkelvoudige deelkasten en tussen enkelvoudige en samenge- en samengestelde kasten, soorten, IP-waarden stelde kasten herkennen.

2

De opbouw, de hulpstukken en de gereedschappen Kastenbouw voor het bouwen van kasten herkennen.

3

Plaatsingstechnieken voor werf- en industriële kas- Plaatsingstechnieken, maten, wanddoorboringen, ten en de hierbij noodzakelijke gereedschappen gereedschappen omschrijven.

4

Rekening houden met de eisen van de plaatselijke Voorschriften. stroomleverancier en de veiligheidsvoorschriften.

5

Het bedradingsschema en de draad- en kabelnum- Bedradingsschema mering van een industriële (werf)kast tekenen rekening houdend met het net.

DIDACTISCHE WENKEN AREI artikelnummers 17, 41, 134 en 135 2 Let bij de opbouw ook op: planhouder, deuraarding, ventilatieroosters, kastverwarming, kastverlichting, werkstopcontact en equipotentiaalverbinding.

6.8

Motoren en motorsturingen


2

LEERINHOUDEN

Elektrische motoren, hun sturingen en beveiligingen Schema’s met elektrische motoren en hun sturingen en genormeerde symbolen en coderingen herken- en beveiligingen nen in een aantal elektrische schema’s. • start-stop •

ster-driehoek

•

omkeer

•

poolomschakeling

•

dahlander

•

softstarter (aansluiten, parametreren)

•

frequentieregelaar (aansluiten, parametreren)

•

koppeling met PLC (U)

•

veiligheidsvoorzieningen (machinerichtlijn)

•

voedingskabels (tabel)

•

meerdere motoren op één voeding (U)

Technische informatie (eigenschappen, karakteris- Technische informatie tieken, aansluitgegevens, beveiligingen) over elek-


45 D/2004/0279/051

trische motoren en hun sturingen zoeken via catalogi, cd-rom’s en internet. 3

De bouw van een motor en de functie van de me- Bouw en onderdelen chanische en elektrische onderdelen herkennen in samenstellingstekeningen.

4

De verschillende kenmerken die op de kenplaat van Motorkenplaat een motor voorkomen en het motortype herkennen.

5

Een motoraansluitbord en de diverse aansluitme- Motoraansluitingen thoden van een aantal motortypes herkennen, rekening houdend met diverse motorsturingen (aanloopschakelingen, snelheidsregelingen, remsystemen , veiligheidsrelais…)

6

De werkgang en de gereedschappen om motoren Plaatsen, monteren, demonteren en uitlijnen van mote monteren en te demonteren, vlak te plaatsen en toren, kogellagers vervangen uit te lijnen in functie van een koppeling omschrijven

DIDACTISCHE WENKEN De theoretische werking en eigenschappen van, en het meten aan motoren en hun diverse sturingen (aanloop, snelheid, remmen, veiligheid …) worden vooral behandeld in het vak “Elektriciteit en labo”. Anderzijds blijft de link naar het vak “Realisaties elektriciteit” noodzakelijk, waar de meer praktijkgerichte aspecten van motoren en hun sturingen aan bod komen. 1, 2 Gebruik zeker ook de gegevens van motoren die in labo en/of werkplaats aanwezig zijn. 6

6.9

Gereedschappen: meetklok, lamellen, diktepasser, dikteplaten, haarliniaal, winkelhaak, schuifmaat, sleutels, riemschijftrekkers, kettingblokken, koevoeten, zachte hamers, vulblokken,…

Pneumatica


LEERINHOUDEN

1

De componenten met hun genormeerde symbolen Schema’s van (elektro)pneumatische installaties en coderingen en hun functie in een aantal (elek- - enkel- en dubbelwerkende cilinders tro)pneumatische schema’s herkennen. - mono- en bistabiele ventielen (2/2, 3/2, 4/2 en 5/2)

2

Technische informatie (eigenschappen, karakteristieken, aansluitgegevens …) over (elektro) pneumatische componenten zoeken via catalogi, cd-rom’s en internet

46 D/2004/0279/051

Technische informatie


6.10

Programmeerbare logische sturingen


LEERINHOUDEN

1

In een blokschema de verschillende delen van een Blokschema programmeerbare logische sturing herkennen.

2

De in- en uitgangen van een programmeerbare In- en uitgangen aansluiten sturing in een schema lokaliseren en daarin de signaalgevers (sensoren) en vermogenelementen aansluiten.

DIDACTISCHE WENKEN Het correct aansluiten van de componenten van een industriële installatie op de programmeerbare logische sturingen, dus niet het programmeren, staat centraal. Gebruik voor het realiseren van deze doelstellingen een specifiek (klein) project of een gedeelte van een groter industrieel project.


47 D/2004/0279/051

7

Realisaties elektriciteit: leerplandoelstellingen, leerinhouden, pedagogisch-didactische wenken

Doelstellingen met de vermelding (U) kunnen bij uitbreiding worden nagestreefd. Alle andere doelstellingen moeten worden bereikt.

7.1

Het eigen werk organiseren in een industriële omgeving


2

3 4

LEERINHOUDEN

Maatregelen treffen om risico’s voor zichzelf en voor • anderen uit te schakelen en ongevallen te voorko• men.

ergonomische werkhouding bij tillen, dragen en hijsen van lasten

•

werken in besloten ruimten

•

gevaarlijke producten

•

brand- en ontploffingsgevaar

•

tijdelijke installaties

•

AREI, ARAB, machinerichtlijn, laagspanningsrichtlijn, EMC richtlijn

•

kortsluiting, overbelasting, elektrocutie (rechtstreekse en onrechtstreekse aanraking), blikseminslag, isolatie, aarding

•

materialen, gereedschappen, machines en hulpmiddelen (ladders, stellingen, hoogtewerker, hijstoestellen, verlengkabels, …)

•

signalisatie, gebods- en verbodstekens

•

collectieve beschermingsmiddelen

•

persoonlijke beschermingsmiddelen

•

werkvergunningen, VCA, BA4, BA5

De richtlijnen in verband met de zorg voor het milieu • naleven. •

Hygiëne koel- en smeermiddelen

•

reinigings- en poetsproducten

•

behandelen, bewerken, verwerken

•

opruimen en afval sorteren

•

opslaan en beschermen

•

verpakkingen (symbolen, instructies, gebreken)

•

recycleren

De nodige maatregelen kennen en toepassen die • men in noodsituaties kan en mag nemen. • Aandacht hebben voor sociale aspecten tijdens het • werk. • •

48 D/2004/0279/051

struikelen, vallen, uitglijden

EHBO (bedrijfsapotheek) Hulpdiensten Teamwerk communicatie gedrag


5

Het eigen werk plannen.

•

schema’s en werkopgaven

•

materiaal en gereedschappen

•

eigen administratie

6

Bij nieuwe installaties de plaats van de toestellen en Nieuwe installaties (meten, smetkoord, waterpas, de leidingtracé’s uitzetten aan de hand van situatie- pasdarm, laser) schema’s en een kabelplan.

7

Bij renovatie de installatie demonteren.

Renovatie, voorzorgen, technieken

DIDACTISCHE WENKEN Deze doelstellingen dienen als een rode draad te worden meegenomen tijdens alle werkzaamheden en bij de keuze en het gebruik van materialen, componenten en gereedschappen. Ook in de vakken “Elektriciteit en lab” en “Uitvoeringsmethoden” komen ze ten gepaste tijde aan bod. Maak eventueel gebruik van videofilms over veiligheid. In dit verband werd in paragraaf 3.3 informatie over de VCA-attestering opgenomen. Er dient ook aandacht te zijn voor de bekwaamheid van personen: BA4 (gewaarschuwd persoon), BA5 (bevoegd persoon). Het is van groot belang een duidelijk en ondubbelzinnig geformuleerd werkplaatsreglement te hanteren.

7.2

Specifieke stagedoelstellingen

7.2.1

In verband met voorkennis en voorbereiding


LEERINHOUDEN

Contacten leggen en communiceren met bedrijfslei- • ders. • •

2

3

4

5

Inzicht verwerven in de structuur en de werking van • een bedrijf. • Kennismaken met de bedrijfscultuur

Praktische afspraken maken met de werkgever

Samenvatten en neerschrijven van de dagtaak


contact met bedrijfsleiders solliciteren contractuele afspraken bedrijfsorganisatie leidinggevende personen

•

bedrijfscultuur

•

bedrijfscomplexiteit

•

Werkuren

•

verplaatsing

•

veiligheid en kledij

•

stageschrift

•

stageverslag

49 D/2004/0279/051

7.2.2

In verband met de uitvoering van het werk


LEERINHOUDEN

1

Samenwerken met onder- en bovenbeschikten.

Teamwerk

2

In de school verworven inzichten, vaardigheden en transfer school – bedrijf attitudes in de praktijk toepassen.

3

Praktische vaardigheden verwerven die in de school • niet kunnen gerealiseerd worden. •

4

andere installaties andere machines

•

andere materialen, componenten en gereedschappen

•

nieuwe technieken

•

arbeidsritme, rendement, efficiëntie

•

voorschriften naleven

•

weerbaarheid en flexibiliteit

Zich leren inpassen in het methodisch en proces- methodisch en procesmatig handelen matig handelen in een bedrijf.

7.2.3

In verband met evalueren, rapporteren en bijsturen


LEERINHOUDEN

1

Het onderscheid ervaren tussen opleidingssfeer en onderscheid opleiding – bedrijf bedrijfssfeer en zich bijsturen.

2

Tijdens de stage zijn zwakke en sterke kanten ont- levenslang leren dekken en daaruit de nood aan bijkomende opleiding voorzien.

3

De veiligheidsvoorschriften op de stageplaats naar welzijn op het werk waarde evalueren.

4

Een evaluatierapport maken

•

stageboekje

•

stageverslag

DIDACTISCHE WENKEN De leerlingen worden gestimuleerd om tijdens en na de stageperiode(s) zelfstandig de verworven inzichten en vaardigheden te verwerken. Zij kunnen daarbij over checklists, invulbladen, vragenlijsten, voorbeelden enz… beschikken die bij voorkeur via de pc worden ingevuld.

50 D/2004/0279/051


7.3

Residentiële en industriële verlichting plaatsen en aansluiten


LEERINHOUDEN

Aan de hand van uitvoeringsschema’s een aantal • installaties met fluorescentielampen voor industriële • toepassingen plaatsen en aansluiten, gebruik makend van diverse industriële armaturen, TL-lampen • en bijbehorende componenten. •

Enkelvoudig duo tandem geïntegreerde noodverlichting

•

voorschakelapparatuur

•

dimmer

•

driefasig net

Automatisering

2

Een TL-verlichting automatisch aansturen

3

Aan de hand van een uitvoeringsschema een indu- Industriële lampen, kwikdamplampen, natriumdampstriële verlichting plaatsen en aansluiten, gebruik lampen, metaalhalogeenlampen makend van de specifieke materialen en componenten voor deze toepassing.

4

Aan de hand van uitvoeringsschema’s een aantal • installaties met halogeenlampen voor industriële • toepassingen plaatsen en aansluiten, gebruik makend van diverse uitvoeringsvormen, halogeen- • lampen en bijbehorende componenten. •

12 V / 230 V transformator, draaddoorsnede dimmer (stuur, parallel, afstand) detector, sensor

5

(U) Aan de hand van een uitvoeringsschema een LED-verlichting eenvoudige lichtinstallatie met LED’s plaatsen en aansluiten

6

(U) Aan de hand van een uitvoeringsschema een Neonverlichting eenvoudige neonlichtinstallatie plaatsen en aansluiten.

7

Aan de hand van een uitvoeringsschema een nood- Noodverlichting verlichting plaatsen en aansluiten, gebruik makend van de specifieke materialen en componenten voor deze toepassing.

8

(U) Aan de hand van een uitvoeringsschema een Industriële verlichting in gevarenzones industriële verlichting voor gevarenzones plaatsen en aansluiten, gebruik makend van de specifieke materialen en componenten voor deze toepassing.

DIDACTISCHE WENKEN Bij het uitvoeren van de realisaties (projecten) zoveel mogelijk gebruik maken van de plaatsings- en aansluittechnieken en de schema’s uit het vak “Uitvoeringsmethoden”. In dat vak worden ook de kenmerken, eigenschappen en technische specificaties van de materialen en componenten voor de realisaties voorafgaand aan de uitvoering verzameld en verwerkt. In het vak “Realisaties elektriciteit” staat vooral de uitvoering zelf centraal. Wanneer in de vakken “Uitvoeringsmethoden” en “Realisaties elektriciteit” zoveel mogelijk met dezelfde projectdossiers wordt gewerkt is de integratie van beide vakken geslaagd.


51 D/2004/0279/051

3 en 4 Het aantal schakelingen beperken en up-to-date materiaal gebruiken.

7.4

Comfort- en communicatieschakelingen plaatsen en aansluiten


LEERINHOUDEN

1

Aan de hand van een uitvoeringsschema een parlo- Parlofooninstallatie fooninstallatie voor een utilitair gebouw plaatsen en aansluiten.

2

Aan de hand van een uitvoeringsschema een video- Videofooninstallatie foonstallatie voor een utilitair gebouw plaatsen en aansluiten.

3

(U) Aan de hand van een uitvoeringsschema een Camerabewaking camerabewakingssysteem plaatsen en aansluiten.

4

Aan de hand van een uitvoeringsschema en gebruik Netwerk, gestructureerde bekabeling makend van de specifieke kabels, connectoren en componenten, een eenvoudig netwerk met gestructureerde bekabeling aanleggen.

DIDACTISCHE WENKEN Bij het uitvoeren van de realisaties (projecten) zoveel mogelijk gebruik maken van de plaatsings- en aansluittechnieken en de schema’s uit het vak “Uitvoeringsmethoden”. In dat vak worden ook de kenmerken, eigenschappen en technische specificaties van de materialen en componenten voor de realisaties voorafgaand aan de uitvoering verzameld en verwerkt. In het vak “Realisaties elektriciteit” staat vooral de uitvoering zelf centraal. Wanneer in de vakken “Uitvoeringsmethoden” en “Realisaties elektriciteit” zoveel mogelijk met dezelfde projectdossiers wordt gewerkt is de integratie van beide vakken geslaagd. 1, 2, 3 Up-to-date materiaal gebruiken (analoog, digitaal). Digitale uitvoeringen hebben meestal een eenvoudige tweedraadsaansluiting. 4

7.5

Bijvoorbeeld een eenvoudig computernetwerk voor enkele pc’s.

Een domotica installatie plaatsen en aansluiten


LEERINHOUDEN

Aan de hand van een uitvoeringsschema en gebruik • makend van de specifieke componenten, een do• motica installatie afgeleid van een ‘klassieke’ instal• latie plaatsen, aansluiten en in dienst stellen.

52 D/2004/0279/051

‘stand-alone’ oplossing modulair bussysteem


DIDACTISCHE WENKEN Bij het uitvoeren van de realisaties (projecten) zoveel mogelijk gebruik maken van de plaatsings- en aansluittechnieken en de schema’s uit het vak “Uitvoeringsmethoden”. In dat vak worden ook de kenmerken, eigenschappen en technische specificaties van de materialen en componenten voor de realisaties voorafgaand aan de uitvoering verzameld en verwerkt. In het vak “Realisaties elektriciteit” staat vooral de uitvoering zelf centraal. Wanneer in de vakken “Uitvoeringsmethoden” en “Realisaties elektriciteit” zoveel mogelijk met dezelfde projectdossiers wordt gewerkt is de integratie van beide vakken geslaagd. In de tweede graad is een begin gemaakt met eenvoudige domotica (‘stand alone oplossing’). Een korte herhaling kan noodzakelijk zijn vanwege de vrij recente ontwikkelingen. In de derde graad kan een bussysteem aan bod komen. Mogelijke modules: verlichting, afstandsdimmers, schemerschakeling, rolluikbediening, automatische zonnewering, schakelklokken, signalisatie, hek of poort, vaste en mobiele zenders en ontvangers, … Kies een gangbaar en betaalbaar systeem.

7.6

Residentiële en industriële elektrische verwarming monteren, plaatsen en aansluiten


LEERINHOUDEN

1

Aan de hand van de gegevens van de fabrikant, de Montage van toestellen voor elektrische verwarming toestellen voor directe- en accumulatieverwarming monteren.

2

Aan de hand van een uitvoeringsschema en gebruik Installatie met directe elektrische verwarming makend van de specifieke componenten, een installatie met directe elektrische verwarming met bijbehorend regelsysteem plaatsen, aansluiten en in dienst stellen.

3

Aan de hand van een uitvoeringsschema en gebruik Installatie met elektrische accumulatieverwarming makend van de specifieke componenten, een installatie met accumulatieverwarming met bijbehorend regelsysteem plaatsen, aansluiten en in dienst stellen.

4

Aan de hand van uitvoeringsschema’s en gebruik • makend van de specifieke componenten, diverse • installatie’s voor warmwaterbereiding aansluiten en in dienst stellen. •

direct, leegloop, lage druk accumulatie doorstroom (U)



53 D/2004/0279/051

7.7

Verdelen van elektrische energie


LEERINHOUDEN

Voor een aantal netsystemen, de industriële gelei- Industriële kabels en geleidersystemen dersystemen monteren, de energiekabels aanleggen en verbindingen realiseren, gebruik makend van de specifieke materialen en gereedschappen.


7.8

Componenten voor industriële installaties plaatsen en aansluiten


LEERINHOUDEN

Gebruikmakend van een aantal relevante uitvoe- Industriële installaties ringsschema’s, de componenten voor industriële installaties uit het vak “Uitvoeringsmethoden” plaatsen en aansluiten. Toepassen bij 7.9, en 7.10.


7.9

Een industrieel schakelbord plaatsen en aansluiten


LEERINHOUDEN

De gepaste industriële laagspanningsverdeelkast / Schakel/verdeelkast schakelkast monteren en plaatsen.

54 D/2004/0279/051


2

Aan de hand van schema’s en lijsten de componen- Componenten ten in een industriële laagspanningsverdeelkast / schakelkast monteren.

3

(U) De gepaste industriële werfkast monteren en Werfkast plaatsen.

4

(U) Aan de hand van schema’s en lijsten, de com- Componenten ponenten in een industriële werfkast monteren.

5

Aan de hand van schema’s en lijsten en gebruik Bedraden, aansluiten makend van het gepaste hulmateriaal een industriële laagspanningsverdeelkast / schakelkast / werfkast bedraden en de voedingskabels aansluiten. Zie 7.8.1.

6

De kabels en draden (aders) correct van labels en Etiketteren etiketten voorzien.

7

(U) Een batterijkast voor verschillende uurtarieven Batterijkast plaatsen en aansluiten.

8

De aardingsweerstand van een industriële installatie Spreidingsweerstand meten en verbeteren

9

De isolatieweerstand van een industriële installatie Isolatieweerstand controleren

DIDACTISCHE WENKEN Bij het uitvoeren van de realisaties (projecten) zoveel mogelijk gebruik maken van de plaatsings- en aansluittechnieken en de schema’s uit het vak “Uitvoeringsmethoden”. In dat vak worden ook de kenmerken, eigenschappen en technische specificaties van de materialen en componenten voor de realisaties voorafgaand aan de uitvoering verzameld en verwerkt. In het vak “Realisaties elektriciteit” staat vooral de uitvoering zelf centraal. Wanneer in de vakken “Uitvoeringsmethoden” en “Realisaties elektriciteit” zoveel mogelijk met dezelfde projectdossiers wordt gewerkt is de integratie van beide vakken geslaagd. Het verband leggen met het betreffende netsysteem. 2 tot 5 Zeer ordelijk tewerk gaan en verbindingsrails gebruiken (geen draadbruggen).

7.10

Motoren en motorsturingen plaatsen en aansluiten


LEERINHOUDEN

1

Motoren monteren en demonteren, gebruik makend Montage en demontage van specifieke gereedschappen.

2

Motoren (vlak) plaatsen en uitlijnen in functie van Plaatsing en uitlijning een koppeling gebruik makend van specifieke gereedschappen.

3

Remsystemen voor motoren plaatsen en aansluiten. Remsystemen


55 D/2004/0279/051

4

Motoren via hun aansluitbord en rekening houdend Aansluitingen met de gegevens op de kenplaat, aansluiten op de voeding en verbinden met motorsturingen en beveiligingssystemen in verschillende configuraties. Zie 7.8.1.

5

Een softstarter en frequentieregelaar plaatsen en Softstarter, frequentieregelaar aansluiten volgens de gegevens van de fabrikant.

6

(U) De standaardinstellingen van een frequentiere- Instellingen van een frequentieregelaar gelaar controleren en wijzigen volgens instructies.

DIDACTISCHE WENKEN Bij het uitvoeren van de realisaties (projecten) zoveel mogelijk gebruik maken van de plaatsings- en aansluittechnieken en de schema’s uit het vak “Uitvoeringsmethoden”. In dat vak worden ook de kenmerken, eigenschappen en technische specificaties van de materialen en componenten voor de realisaties voorafgaand aan de uitvoering verzameld en verwerkt. In het vak “Realisaties elektriciteit” staat vooral de uitvoering zelf centraal. Wanneer in de vakken “Uitvoeringsmethoden” en “Realisaties elektriciteit” zoveel mogelijk met dezelfde projectdossiers wordt gewerkt is de integratie van beide vakken geslaagd. 1, tot 4: (3f) asynchrone en synchrone motoren en universele motoren.

7.11

Pneumatica


LEERINHOUDEN

1

(U) Een luchtverzorgingseenheid installeren.

Conditioneringseenheid

2

Gebruikmakend van een relevant uitvoeringssche- (Elektro)pneumatische schakeling ma’s, een (elektro)pneumatische schakeling met cilinders en ventielen realiseren.

3

(U) Een (elektro)pneumatische schakeling uitbrei- Tijdfunctie, snelheidsregeling den met een tijdfunctie en een snelheidsregeling.


56 D/2004/0279/051


7.12

Programmeerbare logische sturingen plaatsen en aansluiten


LEERINHOUDEN

1

Aan de hand van schema’s en lijsten een program- Plaatsen, aansluiten meerbare logische sturing plaatsen en op de in- en uitgangen signaalgevers (sensoren) en vermogenelementen aansluiten.

2

Een eenvoudig programma invoeren, starten en in Programma’s bestaande programma’s bepaalde parameters aanpassen.


7.13

Fouten opsporen en herstellingen uitvoeren


2

LEERINHOUDEN

Aan de hand van een gedocumenteerd dossier en • gebruik makend van meetapparatuur en specifieke • gereedschappen, onder begeleiding fouten opspo• ren in en herstellingen uitvoeren.

foutzoeken en herstellen

•

huishoudelijke toestellen

•

elektrische handgereedschappen

residentiële installaties industriële installaties

Onder begeleiding onderhouds- en renovatiewerken Onderhoud en renovatie uitvoeren in residentiële en industriële installaties.



57 D/2004/0279/051

7.14

Ruwbouwwerken


LEERINHOUDEN

1

De slijpmachine hanteren.

Haakse slijper Tafelslijpmachine

2

Keuze van de juiste bouwwerkmachine in functie Eigenschappen van materialen Eigenschappen van snijgereedschap van het materiaal dat moet bewerkt worden. Eigenschappen van bouwwerkgereedschappen

3

Gaten voor inbouwdozen of centrale aftakdozen Gaten voor inbouwdozen en aftakdozen maken in steunen muren en holle wanden.

4

Maken van sleuven in stenen muren met het gepas- Keuze van het gereedschap voor het maken van te gereedschap, rekening houdend met de veilig- sleuven heidsvoorschriften.

DIDACTISCHE WENKEN Om veiligheidsredenen wordt het gebruik van diamantschijven sterk aangeraden.

58 D/2004/0279/051


8

Minimale materiële vereisten

8.1

Infrastructuur

Voor de BSO-studierichting “Elektrische installaties” beschikt men best over een werkplaatsklas, die beantwoordt aan de reglementaire eisen op het vlak van veiligheid, gezondheid, ergonomie en milieu en met voldoende opbergruimte voor materialen, gereedschappen, onderhoudsmateriaal, leermiddelen en apparatuur. Er wordt aandacht gevraagd voor het verfraaien en (her)inrichten van verouderde lokalen. Zij bepalen immers in belangrijke mate het leer- en leefklimaat van de leerlingen. Voor alle betrokkenen blijft het een belangrijke uitdaging om een aangename leeromgeving te creëren. Daarnaast zijn de volgende lokalen, liefst in de buurt van de werkplaatsklas gelegen, geen overbodige luxe: •

Een goed uitgerust lokaal met documentatiecentrum.

•

Een goed uitgerust informaticalokaal.

•

Een wasplaats en kleedkamer.

8.2

Algemeen

•

Schoolmeubilair en borden.

•

PC’s met aangepaste randapparatuur (bijvoorbeeld printers) en breedband-internetaansluiting.

•

Aangepaste software (CAE, simulatie, didactische software, burotica-software …).

•

Projectiesysteem.

8.3

Aangepaste kleding en algemene beschermingsmiddelen

Rekening houdend met de reglementering terzake.

8.4

Specifiek

8.4.1

Elektriciteit en lab

Klassikaal •

Componenten voor proeven in verband met het magnetisme: magneten, kompas, ijzervijlsel, magnetisch en niet-magnetisch materiaal, geleiders, windingen, spoelen met en zonder kern

•

Didactische modellen in verband met het elektromagnetisme: Lorentzkracht, elektromagnetische inductie, genereren van EMK, wervelstromen, relais, contactor, draaispoelinstrument

•

DC voeding

•

Zware, niet gestabiliseerde voeding (20 A)

•

Didactische meettoestellen voor stroom en spanning (goed klassikaal af te lezen)

•

LF generator (eventueel met goed waarneembare digitale uitlezing)

•

Oscilloscoop


59 D/2004/0279/051

•

Stroom-meettransformator

•

Watt meter

•

kWh meter

•

Cos fi meter

•

Frequentiemeter

•

Rotatiefrequentiemeter

•

Softstarter

•

Frequentieregelaar

•

Dimmerschakeling of vermogenregelaar

•

Didactisch paneel met bouwstenen voor demonstratieproeven

•

Didactisch materiaal omtrent netsystemen

•

Transformatoren met verschillende transformatieverhoudingen, transformator met aftakkingen

•

Driefasige asynchrone motor (eventueel een didactische uitvoering)

•

Motorremsysteem

•

Dahlandermotor

•

Eenfasige inductiemotor

•

Universele motor

•

Voldoende opbergkasten

•

Bord met krijt of stiften

•

Overheadprojector

•

Multimedia-pc met Internetaansluiting, printer en toepassingssoftware

•

Dataprojector (U)

•

Technische documentatie (catalogi, cd-rom’s, normen, tabellen ...)

Per individuele meetgroep • Componenten voor diverse metingen met een verbindingssysteem:: weerstanden, condensatoren, spoelen, dioden •

Driefasige spanning met nulleider

•

Multimeters (bij voorkeur digitaal, C-meting is wenselijk)

•

Een regelbare kortsluitvaste voeding (30 V – 2A)

•

Een eenvoudige LF-generator

•

Een eenvoudige oscilloscoop

•

Set aansluitsnoeren

8.4.2

Uitvoeringsmethoden

Klassikaal •


•

Overheadprojector

•


60 D/2004/0279/051


•

Dataprojector (U)

•


•

Technische documentatie (catalogi, cd-rom’s, normen, tabellen, lijsten, fiches rond gereedschappen en plaatsingstechnieken, aansluitgegevens, pictogrammen ...)

•

ARAB, AREI

•

Projectdossiers, schema’s

•

Residentieel en industrieel installatiemateriaal, componenten en hulpmiddelen voor didactische ondersteuning bij het realiseren van de doelstellingen in verband met: −

verlichting

−

comfort- en communicatieschakelingen

−

domotica

−

verwarming en warmwaterbereiding

−

schakelen, signaleren, beveiligingen, detecteren

−

schakelen verdeelborden

−

motoren en motorsturingen

−

(elektro)pneumatische cilinders, ventielen en toebehoren

−

programmeerbare logische sturingen

Per leerling •

Technische documentatie (uittreksels van: catalogi, normen, tabellen, lijsten, fiches rond gereedschappen en plaatsingstechnieken, aansluitgegevens...)

•


•

De mogelijkheid om telkens wanneer dat noodzakelijk is over pc’s met CAE-tekensoftware te beschikken

8.4.3

Realisaties elektriciteit

Klassikaal •

Eén- en driefasige, regelbare wisselspanningsvoeding

•

Regelbare gelijkspanningsvoedingen 24 V / 5 A

•

Analoge en digitale universele meters

•

Ampèretang

•

Spanningstester

•

Inductiemeter

•

Wattmeter

•

Kwh meter

•

Aardingsmeter

•

Isolatiemeter

•

Cos ϕ meter

•

Meter voor draaizin (L1, L2, L3)

•

Tachometer

•

Lux meter


61 D/2004/0279/051

•

Oscilloscoop (eventueel ook handmodel)

•

Vaste en regelbare weerstanden

•

Diverse lampen en lampenhouders (armaturen)

•

Parlofoon- en videofoonsystemen

•

Domoticasysteem

•

Elektrische verwarmingstoestellen direct- en accumulatie) met thermostaten en regelsysteem

•

Elektrische boiler(s)

•

Diverse aansluitsnoeren met stekkers voor enkel- en driefasige spanningen 230 V / 400 V en voor de veiligheidsspanning van 24 V.

•

Industriële kabels en geleidingen

•

Diverse industriële schakelaars en contactoren

•

Sensoren

•

Universele snoeren voor diverse toepassingen

•

Driefasige verdeelkast / werfkast met diverse componenten

•

Diverse types motoren, motorsturingen en beveiligingen (kleine en grotere vermogens)

•

Motorremsysteem

•

Frequentieregelaars

•

Softstarters

•

Programmeerbare logische sturingen met pc-koppeling en specifieke software

•

Persluchtaansluiting

•

(elektro)peumatische cilinders en ventielen met installatietoebehoren

•

Diverse specifieke gereedschappen en elektrische handgereedschappen

•

Goed uitgeruste en beveiligde werkposten

•


•


•

Overheadprojector

•


•

Dataprojector (U)

•

Digitaal fototoestel (U)

•

ARAB, AREI

•

Technische documentatie (catalogi, cd-rom’s, normen, tabellen, lijsten, fiches rond gereedschappen en plaatsingstechnieken, aansluitgegevens, pictogrammen ...)

•


•

Haakse slijper

•

Steenboren

•

Klokboren

•

Baksteen

•

Cellenbeton

Per leerling

62 D/2004/0279/051


•

Een persoonlijke gereedschapsset

•

Technische documentatie (uittreksels van: catalogi, normen, tabellen, lijsten, fiches rond gereedschappen en plaatsingstechnieken, aansluitgegevens...)

•



63 D/2004/0279/051

9

Bibliografie

Gedifferentieerd leerpakket elektriciteit K. Standaert, F. Van der Borght Uitgeverij De Boeck, Antwerpen Basiselektriciteit P. Goes Uitgeverij Die Keure, Brugge Serie Elektra D. Baele, W. Boodts, F. Clerbout Uitgeverij Wolters Plantyn, Mechelen Serie Elektrotechnische begrippen L. Claerhout Uitgeverij Wolters Plantyn, Mechelen Serie Elektriciteit L. Claerhout, V. Dekelver, F. De Schepper, J. Librecht, I. Maesen Uitgeverij Wolters Plantyn, Mechelen Watt nu!? A.Michils Uitgeverij Wolters Plantyn, Mechelen Serie Elektriciteit M.A.J. op ’t Roodt Uitgeverij Van In, Wommelgem Serie Elektrotechniek W. Dekie Uitgeverij Story – Scientia, Gent Serie Elektrotechniek, vaktheorie F. Teunissen Uitgeverij W.J. Thieme en Cie, Zutphen Nederland Elektrotechniek, vaktheorie J. Last Uitgeverij Educaboek, Culemborg Nederland Algemene Elektriciteit Prof. Dr. Ir. W. Geysen, Prof. Dr. Ir. R. Belmans Uitgeverij Garant, Leuven – Apeldoorn Serie Elektrische machines H. Vandenheede, L. Verschaeve Uitgeverij Die Keure, Brugge Elektrische machines en aandrijvingen R. Bemans, W. Geysen Uitgeverij Garant, Leuven – Apeldoorn 64 D/2004/0279/051


Vermogenelektronica J. Pollefliet Uitgeverij Die Keure, Brugge Het installatieboek GE Power Controls – Vynckier, Gent Watt met Elektriciteit B. De Donder, P. Hellemans Uitgeverij De Boeck, Antwerpen Serie Technologie Installatieleer V. Dekelver, J.M. Fichefet, J.E. Van Opstal Uitgeverij Wolters Plantyn, Mechelen Domotica, intelligentie in het gebouw F. Jacobs Uitgeverij De Boeck, Antwerpen I-PLC-Q H. Mariën Uitgeverij Die Keure, Brugge Handboek Elektrotechniek Uitgeverij Kluwer Techniek, Deventer Handboek Verlichtingstechniek Uitgeverij Kluwer Techniek, Deventer Elektrotechnische meettechniek Voight Uitgeverij Kluwer Bedrijfsinformatie, Deventer Serie Elektrotechnisch tekenen M. De Bruyn, H. Cooreman, V. Dekelver, F. De Schepper, J. Librecht, I. Maesen, J. Van Ocken Uitgeverij Wolters Plantyn, Mechelen Elektrotechnisch Tekenen met ePLAN 5.40, deel 1 (NY-2510-02) J.P. Stragier VVKSO, Brussel Elektrotechnisch Tekenen met ePLAN 5.40, deel 2 (NY-2512-02) L. Ost VVKSO, Brussel Elektrotechnische schema's (NY-2505-2) Europese norm EN 60204-1, invloed van de machinerichtlijn, oefening met noodstoprelais Werkgroep Technisch Tekenen Elektriciteit – VVKSO, Brussel Elektrotechnische schema's (NY-2516-01) Oefeningen op netsystemen en hun aardverbindingen Werkgroep Technisch Tekenen Elektriciteit – VVKSO, Brussel


65 D/2004/0279/051

Tekenen van elektrotechnische Schema's met ePLAN (NY-2511-01) Driefasen-motoren start-stopschakelingen Werkgroep Technisch Tekenen Elektriciteit – VVKSO, Brussel Tekenen van elektrotechnische schema's met ePLAN (NY-2513-01) Driefasenmotoren: omkeerschakelingen Werkgroep Technisch Tekenen Elektriciteit – VVKSO, Brussel Tekenen van elektrotechnische schema's met ePLAN (NY-2514-01) Driefasenmotoren: ster-driehoekschakeling Werkgroep Technisch Tekenen Elektriciteit – VVKSO, Brussel Tekenen van elektrotechnische schema's met ePLAN (NY-2515-01) Driefasenmotoren: poolomschakelingen Werkgroep Technisch Tekenen Elektriciteit – VVKSO, Brussel EDA voor Windows, didactische toepassingen met multiSIM 2001 (NY-3517-01) A. Struyven VVKSO, Brussel Serie Programmeerbare Logische Sturingen H. Mariën Uitgeverij Die Keure, Brugge Opnemers van fysische grootheden P. Cuperus Uitgeverij Wolters Noordhoff, Nederland Werken met Grootheden en Wettelijke Eenheden A .Angenon Uitgeverij Die Keure, Brugge Algemeen reglement op de Elektrische installaties AREI, AIB-Vinçotte Brussel, CED-Samson Brussel, Kluwer Techniek Deventer Basisveiligheid VCA (boek, cdrom, transparanten voor lesgevers) Provinciaal Veiligheidsinstituut, Antwerpen Tabellenboek voor Elektrotechniek P. Hap Uitgeverij Wolters Plantyn, Mechelen Tabellenboek Elektrotechniek J.P. Nederveen Uitgeverij Educaboek, Culemborg Nederland Zakboekje Elektrotechniek, formules en tabellen P. Böttle, G. Fehmel Uitgeverij Kluwer Techniek, Deventer Zakboekje Elektro-installatie Uitgeverij Kluwer Techniek, Deventer

66 D/2004/0279/051


Normen EN 60617 - 2/13: grafische symbolen EN-61346 - 1/2: codering EN-60204 - elektrische uitrusting van machines 98/37/EG - machinerichtlijn EN 1050 - gevaar- en risicoanalyse 93/68/EEG - laagspanningsrichtlijn 89/336 EG - EMC richtlijn

Software ePLAN (CAE elektriciteit) ePLAN Lummen, België / VVKSO, Brussel CADdy ++ (CAE elektriciteit) IGE+XAO B.V., Hoensbroeck Nederland / VVKSO Brussel Multisim (simulatie elektriciteit-elektronica-regeltechniek) EWB Europe, Naarden Nederland / VVKSO Brussel Libra (zelfevaluatie) VVKSO, Brussel Deal (beheer stagegevens) VVKSO, Brussel

10

Nuttige adressen

Agoria Vlaanderen Diamantbuilding Reyerslaan 80 1030 Brussel Tel.: 02 706 78 00 Fax: 02 706 78 01 E-mail: [email protected] Website: http://www.agoria.be AIB-Vinçotte Group Business Class Kantorenpark Jan Olieslagerslaan 35 1800 Vilvoorde Tel 02 674 5711 Fax +32.(0)2.674.59.59 Website: : http:// www.aib-vincotte.com E-mail: [email protected] BIN (Belgisch Instituut voor Normalisatie) Brabançonnelaan 29 1040 Brussel Tel.: 02 520 22 33 E-mail: [email protected] Website: http://www.bin.be/nl/index.htm


67 D/2004/0279/051

DBO (Dienst voor Beroepsopleidingen) Koningsstraat 93 bus 3 1000 Brussel Tel.: 02 227 14 11 Fax: 02 227 14 00 E-mail: [email protected] Website: http://www.ond.vlaanderen.be/dbo Electrabel Regentlaan 8 1000 Brussel Website: http://www.electrabel.be Provinciaal Veiligheidsinstituut Jezusstraat 28, 2000 Antwerpen. Tel.: 03 203 42 00 Fax: 03 203 42 30 E-mail: [email protected] Website: http://www.provant.be KVIV (Koninklijke Vlaamse Ingenieurs Vereniging) Desguinlei 214 2018 Antwerpen Tel.: 03 216 09 96 E-mail: [email protected] Website: http://www.ti.kviv.be/critto VKW (Verbond van Kristelijke Werkgevers en Kaderleden) Tervurenlaan 463 1160 Brussel Tel.: 02 773 16 80 Fax: 02 773 16 00 E-mail: [email protected] Website: http://www.vkw.be VLOR (Vlaamse Onderwijsraad) Leuvenseplein 4 1000 Brussel Tel.: 02 219 42 99 Fax: 02 219 81 18 E-mail: [email protected] Website: http://www.vlor.be Vormelek VZW Heizel Esplanade BDC 35 1020 Brussel Tel.: 02 476 16 76 Fax: 02 476 26 76 E-mail: [email protected] Website: http://www.vormelek.be

68 D/2004/0279/051


VIK (Vlaamse Ingenieurskamer) Herentalsebaan 643 2160 Wommelgem Tel.: 03 259 11 00 Fax: 03 259 11 01 E-mail: [email protected] Website: http://www.vik.be VMM (Vlaamse Milieumaatschappij) A. Van De Maelestraat 96 9320 Erembodegem Tel.: 05372 64 45 E-mail: [email protected] Website: http://www.vmm.be VVKSO (Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs) Guimardstraat 1 1040 Brussel Tel.: 02 507 07 30 Fax: 02 511 33 57 E-mail: [email protected] Website: http://www.vsko.be/vvkso/ WTCB (Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf) Maatschappelijke zetel Violetstraat 21-23 1000 Brussel Tel.: 02 502.66.90 E-mail: [email protected] Website: http://www.bbri.be/wtcb.htm


69 D/2004/0279/051

ELEKTRISCHE INSTALLATIES DERDE GRAAD BSO

Recommend Documents