EK-nomie
De waarde van het Europees Kampioenschap voetbal
19 mei 2008
Samenvatting De economie van het Europees Kampioenschap voetbal Het Europees Kampioenschap voetbal is een belangrijk evenement en de titel is de gemiddelde Nederlander ook best iets waard. Toch zijn Nederlanders zuiniger dan de meeste andere Europeanen.
Nederlander geeft 30 euro per persoon voor titel Nederland heeft 400 miljoen euro over voor de Europese titel. Per Nederlander gaat het gemiddeld om 30 euro. Daarmee wordt de EK-titel hoger aangeslagen dan Olympisch goud, waar we slechts 3,20 euro per persoon voor over hebben. Een op de vijf Nederlanders is bereid om een week lang op een dieet van water en brood te leven als Oranje daarmee Europees Kampioen wordt. Fransen opvallend zuinig Voor de Duitsers is de Europese titel het meeste waard: 80 euro. Alleen de Fransen (13 euro) zijn zuiniger dan de Nederlanders (30 euro). Wat betreft het opofferen van vakantiedagen zijn Nederlanders het zuinigst: gemiddeld zijn we bereid om 1 dag in te leveren. Italianen zijn bereid om de meeste vakantiedagen voor een titel op te offeren, namelijk 3,4 vakantiedag per persoon. Opvallend is dat in Engeland en Duitsland de vrouwen zowel een EK- als een WK-titel in euro’s meer waard vinden dan de mannen in hun land. Oranjekoorts verandert uitgavenpatroon Tijdens het EK siert de kleur oranje de straten. Consumenten kopen voor 70 miljoen aan Oranjeproducten en gaan makkelijker eten. Een op de vijf Nederlanders geeft aan meer kant- en klaar maaltijden te eten tijdens het EK. Bijna drie op de tien landgenoten (28%) schroeft de alcoholconsumptie op in de EK-maand. Daarnaast wedt Nederland voor 50 miljoen euro op het EK, waarvan 35 miljoen door mannen. Volgens de bookmakers maakt Oranje nog geen 8% kans op de titel, maar Nederlanders zelf zijn optimistisch en schatten de kans op een EK-titel op 28%. WK-titel meer waard Ter vergelijking hebben we ook de waarde van een WK-titel in verschillende landen onderzocht. De Italianen blijken de waarde van een WK-titel het hoogst in te schatten: 137 euro. Daarna komen de Duitsers (108 euro), de Engelsen (100 euro) en de Belgen (79 euro). Alleen de waardering van de Fransen is met 24 euro lager dan die van Nederlanders (45 euro).
EK-nomie De waarde van het Europees Kampioenschap voetbal 2
Inleiding EK-nomie
Hoe beleeft de consument het Europees Kampioenschap voetbal? In dit onderzoek, uitgevoerd in samenwerking met Panelwizard, bekijkt ING het kampioenschap met een economische bril. Het gaat om de economie van het EK, oftewel EK-nomie. Wat heeft voetbal dan met economie te maken? Voetbal is een tak van sport waarin veel geld omgaat. Daarnaast zien allerlei bedrijven gevolgen van het EK voetbal terug in hun resultaten omdat consumenten tijdelijk hun uitgavenpatroon veranderen. Ook Nederlands succes op het EK is in waarde uit te drukken.
Geld en voetbal Sommige voetballiefhebbers vinden dat geld het voetbal er niet leuker op maakt. Maak in een willekeurig land een ranglijst van voetbalclubs op volgorde van hun jaarlijkse begroting en je komt in de buurt van de eindstand van de voetbalcompetitie. Geld kan de wedstrijden dus minder spannend maken. Maar het kan ook de spanning vergroten. Denk maar aan de voetbalpools tussen collega’s of vrienden die een saaie pot tussen twee kleine voetballanden plotseling wel spannend maakt. Ook kunnen we in geld afmeten hoe groot onze ‘liefde’ voor Oranje echt is. Daarvoor hoeven de euro’s niet eens daadwerkelijk te rollen. We beantwoorden de vraag hoeveel het succes van het Nederlands elftal op het Europees Kampioenschap voetbal in Oostenrijk en Zwitserland ons waard is. Daarbij vergelijken we de opofferingsgezindheid van Nederlanders met die van fans van andere nationale elftallen. Welke fans hebben het meeste over voor hun elftal? En hoe beïnvloedt de Oranjekoorts het consumentengedrag van onze natie? ‘EK-nomische’ vragen waarop dit onderzoek een antwoord geeft.
EK-nomie De waarde van het Europees Kampioenschap voetbal 3
De waarde van winst Nederlander heeft 30 euro over voor EK-titel Wat heeft Nederland over voor een Europese titel? Welk offer zijn Nederlanders bereid te brengen in ruil voor succes van Oranje op het EK? En hoe verhoudt zich de waarde van de EK-titel tot het winnen van de wereldtitel of een Olympische gouden plak? In dit onderzoek hebben we dit gemeten in euro’s, vakantiedagen en ontberingen.
Waarde van een kampioenschap Om de waarde van iets uit te drukken, gebruiken we meestal geld. Ook het behalen van de Europese titel valt in geld uit te drukken. Die titel is uiteraard niet te koop, maar wel degelijk wat waard. De meeste Nederlanders werden behoorlijk blij van de EK-titel in 1988. Dat geluk valt uit te drukken in geld. In dit onderzoek is aan Nederlanders gevraagd welk geldbedrag zij er voor over hebben als het Nederlands elftal in ruil daarvoor Europees kampioen zou worden. Europese titel gemiddeld 30 euro p.p. waard Tweederde van de Nederlanders (64%) heeft in ieder geval enige mate van interesse in voetbal, waarbij mannen (77%) hoger scoren dan vrouwen (52%). Verder zijn werkenden (68%) vaker geïnteresseerd dan niet-werkenden (61%). Dat komt waarschijnlijk omdat er meer mannen deelnemen aan het arbeidsproces. Hoewel bijna tweederde van de Nederlanders zegt enigszins tot zeer geïnteresseerd te zijn in voetbal, is de EK-titel voor maar 31% van de Nederlanders geld waard. Voor de groep die daadwerkelijk geld over heeft voor de EK-titel (31%), gaat het gemiddeld om een bedrag van 96 euro. Gemiddeld hebben Nederlanders van 16 jaar of ouder dus 30 euro over voor de titel. Voor dat bedrag koop je nog geen paar voetbalschoenen en voor een gezellig avondje uit ben je ook al snel meer kwijt. Jongeren geven meer voor titel Mannen tasten even diep in de buidel als vrouwen. Nederlanders jonger dan vijftig jaar hebben driemaal zoveel over voor de voetbaltitel (42 euro) dan vijftigplussers (13 euro). Als Oranje na de laatste wedstrijd inderdaad de beker omhoog kan houden dan vertegenwoordigt dat een waarde van in totaal 400 miljoen euro. Dat is een veelvoud van de winstpremie die spelers kunnen verwachten (zie kader).
EK-nomie De waarde van het Europees Kampioenschap voetbal 4
Prestatiebeloning voor voetballers Werknemers krijgen soms bonussen in het vooruitzicht gesteld om extra te prikkelen tot goede prestaties. Deze premies zijn ook in het betaalde voetbal niet ongebruikelijk. Hoeveel de Oranjespelers krijgen bij het behalen van de EK-titel is niet bekend, maar de bonussen bij andere elftallen doen vermoeden dat de bonus per speler al snel boven de 100.000 euro zal uitkomen. Vier jaar geleden kregen de Grieken bijna twee ton per persoon van hun overheid, overigens minder dan aanvankelijk beloofd. De Duitse spelers krijgen dit jaar een kwart miljoen euro per persoon als ze de EK-titel pakken. Verlies in de finale levert de Duitsers nog altijd 150.000 euro op. Nu heeft de Duitse voetbalbond aardig verdiend aan het WK in 2006 en kan zich deze gulheid veroorloven. Maar ook de Polen kunnen onderling 3 miljoen euro verdelen bij het winnen van de titel. Bij het afgelopen Wereldkampioenschap lagen de winstpremies van de Spanjaarden het hoogst. Als ze hadden gewonnen, hadden de voetballers 570.000 euro per persoon gekregen. Overigens hebben de spelers van Oranje hun winstpremies van de vriendschappelijke interlands dit jaar, zo’n 100.000 euro bij elkaar, geschonken aan een goed doel. Kaartjes voor de finale Als Oranje in de finale komt zou 37% van de Nederlanders geld over hebben voor een kaartje. De mensen die willen betalen, willen gemiddeld 82 euro neertellen. Dat is onder de officiële prijs van 150 euro en ver beneden de huidige marktprijs op internet van ruim 2500 euro. Kennelijk zijn er genoeg fanatieke fans die er enkele duizenden euro’s voor willen betalen om hun team met eigen ogen kampioen te zien worden. Supporters betalen zelfs al honderden euro’s om bij de groepswedstrijden te zijn. Dat lijkt niet te rijmen met het bedrag dat de gemiddelde Nederlander over heeft voor een finalekaartje, maar uiteindelijk is dit een kwestie van vraag en aanbod. Er zijn veel supporters die op 29 juni in het Ernst Happel stadion willen zitten en maar 50.000 zitplaatsen beschikbaar. Een deel daarvan gaat naar de tegenstander. Nationale voetbalbonden krijgen per duel 20% van de kaartjes om aan de eigen fans te verkopen. Dat betekent dat Oranje per wedstrijd gesteund wordt door meer dan zesduizend supporters.
Week op water en brood voor EK-titel Voor hoge inkomens is 30 euro een relatief kleinere aanslag op het budget dan voor lage inkomens. Bij opoffering van vakantiedagen in ruil voor een EK-titel speelt dit niet. Vier op de vijf Nederlanders zou geen enkele vakantiedag kwijt willen in ruil voor eeuwige roem van Oranje. Gemiddeld heeft Nederland er een vakantiedag per persoon voor over. Dat is een flink offer in vergelijking met 30 euro want de meeste mensen verdienen meer dan 30 euro per dag. Een beperkte groep Nederlanders zegt een ander offer voor de titel te willen brengen: 22% van de landgenoten wil omwille van de titel een aantal dagen leven op water en brood. Van de vrouwen is 20% daartoe bereid. Deze groep denkt aan een dieet van gemiddeld 5,6 dagen. Bij de mannen wil 24% zich onderwerpen aan dit dieet en zij willen het ook langer volhouden: gemiddeld 7,5 dagen.
Nederlander geeft 3,20 euro voor Olympisch goud De betrokkenheid bij een voetbalevenement is groter dan bij de Olympische Spelen. Een gouden medaille op de Olympische Zomerspelen is namelijk minder waard dan een EK- of WK-titel. Driekwart heeft er geen geld voor over. Gemiddeld willen Nederlanders 3,20 euro per gouden medaille betalen. Bij de meeste Zomerspelen zijn de Nederlandse gouden plakken op de vingers van één hand te tellen. Alleen een superprestatie van 10 gouden medailles of meer zou daarmee meer waard zijn dan het Europees Kampioenschap. Zo’n uitzonderlijke prestatie bereikten Nederlandse topsporters alleen in Sydney in 2000 (twaalf keer goud).
Wereldtitel anderhalf keer meer waard Niet elke titel is even gewild. Nederlanders worden natuurlijk het liefst wereldkampioen. Net als voor de EK-titel heeft 31% geld over voor de titel, maar het behalen van de wereldcup in 2010 is 50% meer waard dan de Europese titel dit jaar: 45 euro per Nederlander en 600 miljoen euro in totaal. Voor de groep die er geld voor over heeft, gaat het gemiddeld om 149 euro. Nu is het ook lastiger om de rest van de wereld te verslaan dan ‘slechts’ de rest van Europa. Bovendien hebben we de Europese cup al eens gewonnen in 1988. Opvallend is dat er een duidelijk verschil is tussen mannen (55 euro) en vrouwen (35 euro).
in euro’s per persoon
EK-nomie De waarde van het Europees Kampioenschap voetbal 5
Waarde van winnen
bron: panelwizard
50 40 30 20 10 0 Olympisch goud
EK-titel
WK-titel
Voetbalfans over de grens Duitsers vinden titel het meeste waard Europeanen verschillen in hun passie voor het voetbal, of in ieder geval in wat zij over hebben voor de eindoverwinning van hun nationale elftal. Duitsers en Italianen willen het diepst in de buidel tasten. Alleen de Fransen zijn nog zuiniger dan de Oranjefans.
Duitsers vinden EK-titel het meeste waard Oranje is op het EK in een poule ingedeeld met de voetbalgrootmachten Italië en Frankrijk. Ook aan Italianen en Fransen is gevraagd hoeveel zij over zouden hebben voor de titel. Italianen gaan daarin het verst van de twee. Zij willen gemiddeld 60 euro betalen, twee keer zoveel als Nederlanders. De Fransen vinden gemiddeld 13 euro wel een mooie prijs. Het diepst zijn de Duitsers bereid in de buidel te tasten, met gemiddeld 80 euro. De successen uit het verleden – vijf EK-finales waarvan drie keer winst - maken kennelijk niet onverschillig. Oranje kan Duitsland trouwens op zijn vroegst in de halve finale tegenkomen. Engeland en België zullen we zeker niet tegenkomen, want die landen hebben zich niet geplaatst. Toch hebben we de Engelsen en de Belgen gevraagd de titel financieel te waarderen. De Engelsen vinden deze 59 euro waard, de Belgen gemiddeld 30 euro. Omdat de grote Europese landen meer inwoners hebben dan Nederland, komt de waarde van de EK-titel voor deze landen ook hoger uit dan de 400 miljoen euro die het voor Nederland waard is. Voor Italië gaat het om bijna 3 miljard euro, voor de Duitsers zelfs om 5,5 miljard euro.
Vrouwen en voetbal Opvallend is dat in Engeland en Duitsland vrouwen meer over hebben voor de Europese titel dan mannen. Voor ons is het gissen naar de reden daarvan. We zien wel dat het aantal huwelijksvoltrekkingen in Duitsland en Engeland hoger ligt dan in de andere landen. Misschien dat de EK-titel de huwelijkse sfeer bevordert? Zelfs als vrouwen niet van voetbal houden kan het winnen van de bokaal in hun belang zijn: dat scheelt namelijk weer vier jaar lang mannelijk gezeur over gemiste kansen. Italiaan wil ruim drie vakantiedagen inleveren Hoewel de Fransen de beker het minst waarderen in euro’s, zijn Nederlanders het zuinigst met hun vakantiedagen. Terwijl Nederlanders gemiddeld één vakantiedag willen opgeven, zijn de Duitsers (2,6 dagen) en Italianen (3,4 dagen) bereid tot meer. In Nederland is de arbeidsdeelname hoger dan in de andere landen. Ook hebben Nederlandse werknemers minder vrije dagen dan in de meeste andere landen. Mogelijk waarderen Nederlanders daardoor een vakantiedag meer.
EK-nomie De waarde van het Europees Kampioenschap voetbal 6
Italianen hechten meeste waarde aan wereldtitel De inwoners van de zes Europese landen is ook gevraagd wat zij een WK-titel in 2010 waard vinden. Bij de regerend wereldkampioen treedt kennelijk geen verzadiging op, eerder honger naar prolongatie. De Italianen schatten de waarde namelijk het hoogst in: 137 euro. Daarna komen de Duitsers (108 euro), de Engelsen (100 euro) en Belgen (79 euro). Alleen de waardering van de Fransen is met 24 euro lager dan van Nederlanders (45 euro). Ook voor deze titel trekken de Engelse en Duitse vrouwen de portemonnee verder open dan mannen. Waarde van de titel
bron: panelwizard
in euro’s per persoon Frankrijk Nederland België Engeland Italië Duitsland EK WK
0
25
50
75
100
125
150
Relatieve waarde WK voor Belgen het hoogst In alle onderzochte landen vinden de inwoners het behalen van een WK-titel waardevoller dan een EK-titel, al zijn er ook verschillen te zien. Met van elk drie titels op zak vinden de Duitsers het wereldkampioenschap 34% meer waard. Bij de Nederlanders – één gewonnen EK, twee verloren WKfinales – gaat het om 52%. Engeland kent alleen WK-succes, maar dat vinden de inwoners ook 70% zwaarder tellen dan een Europese beker. Voor Franse fans is een wereldtitel voor les Bleus bijna evenveel waard als de twee behaalde Europese titels (een meerwaarde van 83%). Ook de Italianen vinden het veroveren van de wereld veel belangrijker dan onderwerping van Europa. De wereldcup is voor hen 127% meer waard dan de Europese cup. Op wereldniveau acteren de Azzurri overigens ook beter met meer bereikte finales en meer bekers in de kast. De rode duivels hebben één keer (1980) een verloren EK-finale gespeeld. Dat komt veel minder hard aan dan net naast de WK-titel grijpen, want die vinden de Belgen 162% meer waard dan een EK-titel.
EK-nomisch gedrag Consumeren met een Oranje bril op Tijdens het EK gaan de gesprekken op de werkplek over gemiste kansen, kaarten en strafschoppen. Als het Nederlands elftal speelt is het opmerkelijk stiller op straat. De kleur oranje siert de straten. Consumenten eten makkelijker, drinken meer en wagen een gokje. Het economische effect van het EK is het grootst op mannen.
70 miljoen voor Oranjeproducten Als er een groot voetbaltoernooi op komst is waar Oranje speelt, zien we veel Nederlandse straten oranje kleuren. Geen enkele andere sport leidt tot dergelijke taferelen. Bijna drie op de tien Nederlanders (28%) van zestien jaar en ouder willen geld gaan uitgeven aan petjes, shirts, posters, etc. Deze groep geeft gemiddeld ruim 18 euro per persoon uit. In totaal komt dat uit op een bedrag van 70 miljoen euro. Naast consumenten geven ook bedrijven geld uit aan oranje relatiegeschenken. Naar schatting van het Platform voor Promotionele Producten geven Oranjefans en bedrijven samen deze zomer in totaal 150 miljoen euro extra uit aan oranjeproducten vanwege het EK en de Olympische Spelen. Voetbalinflatie In het betaalde voetbal zijn zowel de salarissen van de spelers als de prijzen voor voetbalkaartjes door de jaren heen opgelopen. De salarissen van voetballers zijn veel harder gestegen dan de prijzen van toegangskaartjes. Tot 1954 was voetbal een amateursport in Nederland en konden spelers er niet hun brood mee verdienen. Inmiddels verdienen eredivisiespelers gemiddeld zo’n tweeënhalve ton per jaar. De toeschouwers betaalden voor de oorlog al enkele guldens voor een staanplaats, onder andere bij interlands van het Nederlands elftal. Jarenlang zijn kaartjes ongeveer even duur gebleven. In 1921 kon de liefhebber voor 3 gulden naar Nederland-Zwitserland. Achttien jaar later (in 1939) kon hij voor dezelfde prijs naar Nederland-Hongarije. De strijd tegen de Bulgaren in 1960 moest 4 gulden kosten, evenals een staanplaats tegen de Joegoslaven in 1970. In datzelfde jaar moest voor een zitplaats bij de wedstrijd tegen Roemenië 15 gulden worden neergelegd. Vertaald naar prijzen van nu komt dat neer op 26 euro voor een zitplaats. Daarmee vergeleken zijn de aankomende oefeninterlands redelijk geprijsd, vanaf 20 euro. Maar tegen die prijs lukt het niet om een van de ruim één miljoen kaartjes te bemachtigen voor de EK-wedstrijden in Oostenrijk en Zwitserland. Officieel kosten kaartjes tussen de 45 en 550 euro (voor de duurste finalekaartjes), exclusief 20 euro administratiekosten. Op internet wordt een veelvoud gevraagd. Ter illustratie, een plaatsje bemachtigen bij de openingswedstrijd Zwitserland – Tsjechië lukt dan niet meer voor 45 euro. Daar is minstens 500 euro voor nodig.
EK-nomie De waarde van het Europees Kampioenschap voetbal 7
Meer kant- en klaarmaaltijden Het EK ‘verstoort’ het normale dagelijkse ritme. Vooral in de eerste week zijn er vaak zowel wedstrijden om 18.00 uur als om 20.45 uur. De boodschappen en het koken kunnen er dan weleens bij inschieten. Bijna een op de vijf Nederlanders (19%) geeft aan tijdens het EK vaker kant-en-klaar maaltijden te eten. Mannen (22%) doen dat vaker dan vrouwen (16%). Werknemers met een volledige baan grijpen het vaakst naar een makkelijk te bereiden hap: 23% doet dat. Van de niet-werkenden gaat 16% makkelijker eten. Veel voetballiefhebbers kijken graag onder het genot van een glaasje naar een wedstrijd. Bijna drie op de tien Nederlanders (28%) verwacht dan ook de alcoholconsumptie op te schroeven in de EK-maand. Dat geldt meer voor mannen (38%) dan voor vrouwen (18%). Bij 30% van de mannen en 15% van de vrouwen gaat het om een beetje meer drinken. Een kleine groep drinkt veel meer dan gewoonlijk. Voor de cafés en supermarkten betekent dit extra omzet. Nederland zet voor 50 miljoen euro in op EK Drie op de tien Nederlanders (31%) zet geld in op EKwedstrijden, bijvoorbeeld bij voetbalpools met vrienden of collega’s. Bij 19% gaat het om relatief kleine bedragen tot 10 euro. Eén op de tien zet tussen de 10 en 25 euro in en 2,5% van de Nederlanders zet meer in. In totaal gaat het om 50 miljoen euro, waarvan mannen 35 miljoen voor hun rekening nemen. Kansen op de beker
bron: betfair.com
% op basis quotes bookmakers, medio mei Kroatië Nederland Frankrijk Portugal Italië Spanje Duitsland 0
5
10
15
20
De kansen van Oranje op de titel worden relatief hoog ingeschat: 28%. Vrouwen (30%) zijn nog optimistischer over de kans op het winnen van de beker dan mannen (26%). Slechts 10% van de Nederlanders denkt dat Oranje bij voorbaat kansloos is.
Uit de noteringen bij internationale bookmakers – die geld verdienen met sportweddenschappen – vallen ook kansen af te leiden. Voorlopig is Duitsland favoriet, gevolgd door Spanje en Italië. Oranje maakte volgens de bookmakers half mei nog geen 8% kans op een herhaling van 1988. Het goede nieuws is dat ondanks de zware loting ook de professionals Oranje niet kansloos achten.
Effect op de werkvloer We hoeven niet te vrezen dat de Nederlandse economie tijdens het EK tot stilstand komt. De meeste Nederlanders zeggen dat ze niet minder effectief werken tijdens het toernooi. Een beperkte groep van 5% verwacht dat er in juni minder uit zijn of haar handen komt. Kennelijk moet voor deze groep tijdens het Europees Kampioenschap vooral de bal het werk doen. Oranjekoorts in de reclame Het Europees Kampioenschap voetbal staat garant voor de nodige aandacht van televisiekijkers. In de top tien van meest bekeken programma’s in 2004 staan acht EK-voetbalwedstrijden. Ook een praatprogramma over voetbal haalde de top tien. Daarmee werd voetbal beter bekeken dan de Olympische Spelen, de finale van Idols en het Eurovisie Songfestival. De aandacht van televisiekijkend Nederland levert flink wat reclame-inkomsten op. De tarieven gaan namelijk omhoog als er meer mensen kijken. Een reclamespot van 30 seconden rondom het best bekeken programma van 2007 – het WK Schaatsen – kostte nog niet de helft van wat een dergelijke spot kostte bij het best bekeken programma van 2006, de WK wedstrijd Portugal-Nederland. Naar het schaatsen keken 3,4 miljoen mensen, naar het voetbal 8,3 miljoen. De Stichting Promotie Televisiereclame (SPOT) denkt dat de reclame-inkomsten dit jaar 5% zullen stijgen, onder andere vanwege het EK.
EK-nomie De waarde van het Europees Kampioenschap voetbal 8
Gebruikte bronnen EK-nomie
Betfair, www.betfair.com CBS statline, www.cbs.nl EK-voetbalonline, ‘150 miljoen aan oranje producten’, www.ekvoetbalonline.nl, 19 april 2008 Elsevier, ‘Kaarten EK voetbal in de verkoop’, elsevier.nl, 1 maart 2007. Eurostat, Eurostat jaarboek 2006-07, Luxemburg 2007 Kijkonderzoek, www.kijkonderzoek.nl OECD, Employment Statistics Database, www.oecd.org
Onderzoeksverantwoording Het onderzoek naar de houding en het gedrag van consumenten in Nederland ten aanzien van voetbal is uitgevoerd door B&N Panelwizard in opdracht van ING. Het Nederlandse onderzoek heeft plaatsgevonden onder panelleden van PanelWizard: een exacte en representatieve afspiegeling van Nederland op basis van de kenmerken leeftijd, geslacht, gezinssituatie, arbeidsparticipatie en opleiding. Het onderzoek in de vijf Europese landen heeft plaatsgevonden onder leden van het panel van GMI waarbij eveneens is gewaarborgd dat de steekproef een goede representatieve afspiegeling was van de bevolking op basis van de kenmerken geslacht, leeftijd en opleiding. In Nederland heeft het onderzoek plaatsgevonden onder 1054 respondenten. Bij de afzonderlijke Europese landen werden 200 enquêtes per land afgenomen.
Panelwizard, Waarde van voetbal, maart 2008 Stichting Promotie Televisiereclame (SPOT), www.spot.nl UEFA, www.uefa.com Vereniging van Contractspelers, ‘Wat verdient een profspeler in Nederland?’, www.vvcs.nl, 28 jan 2003 Voetbalstats, www.voetbalstats.nl Z24, ‘Prijs van kaartje voor EK voetbal loopt op’, www.z24.nl, 31 jan 2008
EK-nomie De waarde van het Europees Kampioenschap voetbal 9
Disclaimer Deze publicatie is geschreven uit naam van ING. De in deze publicatie neergelegde opvattingen zijn gebaseerd op de door ING vergaarde informatie en door ING betrouwbaar geachte bronnen. Deze gegevens zijn op zorgvuldige wijze in onze analyses verwerkt. Noch ING, noch medewerkers van de bank kunnen aansprakelijk worden gesteld voor de in deze publicatie eventueel aanwezige onjuistheden. Aan de verstrekte informatie kunnen geen rechten worden ontleend. ING aanvaardt geen enkele aansprakelijkheid voor de inhoud van de publicaties of voor informatie die op of via de sites wordt verstrekt. Auteursrecht en rechten ter bescherming van gegevensbestanden zijn van toepassing op deze publicatie. Niets in deze publicatie mag worden gereproduceerd, verspreid of gepubliceerd zonder de uitdrukkelijke vermelding van ING als bron van deze informatie. De afnemer van deze informatie is verplicht aanwijzingen van de ING betreffende het gebruik van de informatie op te volgen. Nederlands recht is van toepassing.
