Eiwit- en energieverrijkte voeding

Voeding en herstel

Inleiding Deze folder is voor mensen die (tijdelijk) extra energie en/of eiwitten nodig hebben. Dit kan zijn vanwege ziekte, ongewenst gewichtsverlies, een operatie, wonden, een behandeling en de bijwerkingen hiervan, gebrek aan eetlust of een combinatie van oorzaken. Tijdens ziekte verbruikt uw lichaam meer belangrijke voedingsstoffen en energie dan in periodes waarin u niet ziek bent. Ook kan uw eetpatroon tijdens ziekte verstoord raken. Door gebrek aan eetlust, misselijkheid, pijnklachten, smaakverlies, vermoeidheid, benauwdheid, emoties en minder maaltijden rondom onderzoeken kunt u minder gaan eten. Na bijvoorbeeld een operatie, langdurig braken, diarree of bij wondgenezing is de voedingsbehoefte van uw lichaam groter. Daarom is de kans op ongewenst gewichtsverlies, maar ook het gebruik van een onvolwaardige voeding tijdens ziekte groot. Uw lichaam heeft een kleine reserve aan belangrijke voedingsstoffen. Dit is snel opgebruikt. Gewichtsverlies of een te laag gewicht kan uw conditie verslechteren. Dit is tijdens ziekte en een behandelperiode niet wenselijk. Bij gezonde mensen bestaat gewichtsverlies als gevolg van onvoldoende eten vooral uit verlies van vetmassa. Bij ziekte verandert de stofwisseling en bestaat het verlies uit gelijke delen vet en vetvrije massa zoals spieren. Voor zieke mensen betekent een kilo gewichtsverlies een verlies van een halve kilo aan spieren. Ook iemand met een relatief hoog lichaamsgewicht kan daardoor in een slechte voedingstoestand komen. Mensen met overgewicht hebben namelijk wel meer vetweefsel maar niet veel meer spierweefsel dan slanke mensen.

1

Eiwit- en energieverrijkte voeding Eiwit Bij ziekte kan de eiwitbehoefte tijdelijk verhoogd zijn. Uw lichaam heeft extra eiwit nodig voor:  herstel van beschadigd weefsel bijvoorbeeld bij grote operatiewonden en doorligwonden;  compensatie van eiwitverliezen zoals bij brandwonden en groot bloedverlies;  voor eventuele gewichtstoename (toename van spierweefsel). Eiwit is de bouwsteen voor alle lichaamscellen en dus ook van de spieren en organen, het zenuwstelsel, de botten en het bloed. Vooral in de groei wordt veel weefsel opgebouwd en heeft het lichaam een hoge eiwitbehoefte. Maar ook na de groei zijn eiwitten nodig. Door natuurlijke slijtage blijft vervanging en opbouw van weefsel nodig. Eiwit is dus een belangrijke voedingsstof om de beschadigde weefsels weer op te kunnen bouwen en is nodig bij ziekte, wondgenezing en herstel. Energie Om zwaarder te worden of om op gewicht te blijven is het nodig dat u meer energie (calorieën) binnenkrijgt. Het gaat hierbij om extra energie uit vetten en koolhydraten, maar ook om een goed samengestelde voeding.

Tips en adviezen Eet veel producten met eiwit Eiwitrijke producten zijn vooral vlees, vis, kip, vleeswaren, vleesvervangers, ei, kaas, melk(producten), sojaproducten, peulvruchten, tofu, tahoe, en noten(pasta), pinda’s en pindakaas.  Gebruik eiwitrijke voedingsmiddelen, zowel bij de maaltijd als tussendoor. Voorbeelden van zoete voedingsmiddelen zijn: melk, yoghurt, kwark, vla, chocolademelk, pudding, milkshake, yoghurtdrank.

2

   

Vooral magere kwark en Skyr (IJslandse yoghurt) bevatten veel eiwit, probeer dagelijks 1x een schaaltje te gebruiken. Of maak uw nagerecht eiwitrijker door een paar lepels kwark door de yoghurt of vla te roeren. Voorbeelden van hartige voedingsmiddelen zijn: blokjes kaas, stukjes worst, handje noten of pinda’s, saucijzenbroodje, toastje met paté, vlees- of vissalade, haring. U kunt geraspte kaas toevoegen aan bijvoorbeeld aardappelen, soep, groenten of pastagerechten. Gebruik royaal hartig beleg op brood, bijvoorbeeld kaas, vleeswaren, vis of ei. Heeft u meer zin in zoet beleg, bijvoorbeeld jam? Dat kan, maar neem dan daarnaast ook nog een plakje kaas of vleeswaar tussendoor voor wat meer eiwit. Als vlees tegenstaat, probeer dan eens om het vlees koud te eten. Soms gaat dit beter omdat er dan minder geur vanaf komt.

Als u bent afgevallen kunnen de volgende tips misschien helpen:  Als brood eten moeizaam gaat, kunt u brood vervangen door volle pap, volle vla, muesli, volle melk met beschuit of drinkontbijt.  U kunt volle producten gebruiken in plaats van halfvolle of magere.  U kunt volle vla, pudding, yoghurt(drank) of kwark als nagerecht nemen. Voeg eventueel nog limonadesiroop, jam of diksap toe.  Neem liever niet te vaak voedingsmiddelen die snel een vol gevoel geven en weinig calorieën leveren zoals rauwkost. Gebruik liever gekookte groente. Vervang fruit eventueel door een glas vruchtensap.  U kunt royaal suiker gebruiken in plaats van zoetjes of zoetstof. Suiker of honing kunt u in allerlei gerechten doen. Denk aan thee, koffie, pap, vla, yoghurt, pudding of milkshake.  Als u niet van zoet houdt, kunt u Fantomalt (van Nutricia) gebruiken. Fantomalt bevat de energie van suiker, maar smaakt niet zoet (te koop bij drogist en apotheek).  U kunt royaal (dieet)margarine of roomboter gebruiken. Gebruik ook een klontje bij de bereiding van uw groente en/of aardappelen. 3



Ongeklopte slagroom of koffieroom of soja-cuisine kunt u verwerken in: koffie, melk, chocolademelk, karnemelk, vla, yoghurt, kwark, pap, milkshake, gebonden soep, saus, groente, aardappelpuree. Ongeklopte slagroom geeft minder snel een vol gevoel zodat u er meer van kunt eten dan van geklopte slagroom. Soja-cuisine bevat hoofdzakelijk het goede onverzadigde vet en kan daardoor een betere keus zijn, hoewel het minder energie levert dan slagroom.

Vettere voedingsmiddelen In deze folder staan volvette producten genoemd. Als u rekening wilt houden met preventie van hart- en vaatziekten is het raadzaam gebruik te maken van producten die weinig verzadigd vet bevatten. Het kan echter nodig zijn gedurende de periode van herstel (meestal enkele weken tot maximaal twee tot drie maanden) toch te kiezen voor wat vettere producten. Als u merkt dat vette gerechten of toevoegingen u tegenstaan of als u merkt dat u door deze producten minder gaat eten vanwege de langere verzadigingswaarde, gebruik dan toch de halfvolle of magere varianten. Kies eventueel ook voor een bereidingswijze met minder vet. Als u een slechte eetlust heeft, kunnen de volgende tips u misschien helpen:  Pas de grootte van uw maaltijden aan. Een vol bord kan de eetlust op slag doen verdwijnen.  Neem meerdere kleine maaltijden over de dag verspreid, bijvoorbeeld om de twee uur een kleinere maaltijd (zes tot zeven keer per dag). Eet gerust op de tijdstippen dat u wel trek heeft, ook al vallen die misschien buiten de ‘normale’ etenstijden.  Probeer bij de anderhalve liter vocht die u dagelijks moet drinken, zo veel mogelijk melkproducten te nemen. In water, thee, koffie en bouillon zitten namelijk geen voedingsstoffen, maar ze geven wel een vol gevoel.  Zorg voor variatie: wissel koude en warme, zoete en hartige gerechten met elkaar af.  Maak uw boterham zo lekker, dat u er nog wel een lust. Geroosterd brood, een vers broodje of bolletje, beschuit of knäckebröd zijn ook een goede keus. 4



Neem in plaats van gewoon brood eens een sneetje rozijnenbrood, pannenkoek of maak een wentelteefje of een tosti. Als u ’s avonds te moe bent om warm te eten, probeer dan tussen de middag een warme maaltijd te gebruiken. Kook voor twee dagen tegelijk en kies eten dat gemakkelijk is klaar te maken. Zo zijn voorgesneden groente, diepvriesgroente of groente uit blik snel klaar. Of vraag hulp bij het koken of laat het bezorgen.

Eiwit- en energierijke producten In de supermarkt kunt u ook speciale eiwit- en energierijke producten kopen. Enkele voorbeelden zijn:  Bouwsteentje. Dit is een klein eiwitrijk gebakje. Het is in vier smaken als diepvriesproduct te koop bij de Jumbo.  Easy to eat. Dit is een eiwitrijke mousse. Het is in twee smaken als diepvriesproduct te koop bij de Jumbo.  Melkunie Breaker High Protein. Dit is een eiwitverrijkte yoghurt in een knijpverpakking.  Melkunie Milkshake en ALDI milkshake. Deze milkshakes bevatten eveneens extra eiwit.  Eiwitrijke repen of maaltijdrepen. Deze repen zijn verkrijgbaar als maaltijdvervangers voor mensen die willen afvallen. Echter, deze repen bevatten een aanzienlijke hoeveelheid eiwitten . In uw situatie kunnen deze repen daarom ook als aanvulling op uw huidige voeding worden gebruikt. Er zijn veel verschillende merken en smaken te koop in de supermarkten, bij drogisterijen of via webwinkels. Lees het etiket om te zien of het product eiwitrijk is. Let hierbij op dat de hoeveelheid eiwit per portie bij voorkeur meer dan 8 gram is.

5

Weer hersteld Hoe lang is extra voeding nodig? Na het ziek-zijn moet u herstellen en heeft u nog extra voedingsstoffen nodig. Een goede controle om te zien of u, ondanks uw ziekte en herstel, voldoende energie uit uw voeding haalt is uw gewicht. Als uw gewicht gelijk blijft of zelfs stijgt is de gebruikte hoeveelheid energie voldoende. Daalt uw gewicht dan is de hoeveelheid energie die u gebruikt (nog) niet voldoende. Gewicht bijhouden Vaker dan één keer per week wegen heeft meestal geen zin, omdat u dan alleen het verschil in vocht meet, tenzij anders geadviseerd door uw arts. Aandachtspunten bij het wegen zijn:  Maak steeds gebruik van dezelfde weegschaal.  Weeg zonder schoenen, jas en andere zware kleding.  Weeg op een vast tijdstip en zo mogelijk nadat u geplast heeft, bij voorkeur in de ochtend. Het aankomen in gewicht kan enige tijd duren. Een gewichtstoename van één kilo in een periode van drie tot vier weken is al een goed resultaat. Als uw gewicht onbedoeld achteruit gaat is het belangrijk om dit te bespreken met uw specialist of huisarts. Vraag zo nodig een verwijzing voor de diëtist. Zodra u weer een goed gewicht heeft bereikt, u herstelt bent van ziekte en/of uw activiteitenpatroon weer normaal is, is het meestal niet meer nodig om extra energie- en/of eiwitrijke voeding te blijven gebruiken. U kunt dan weer overschakelen naar uw normale eetpatroon. Zie voor de richtlijnen goede voeding de website van het voedingscentrum www.voedingscentrum.nl

6

Algemene tips Bewegen is belangrijk! Voor het opbouwen van spieren heeft u voldoende eiwitten in uw voeding nodig. Daarnaast is het erg belangrijk om voldoende te bewegen, als dit is toegestaan voor u. U kunt pas spiermassa gaan opbouwen als u die spieren traint. U hoeft daarbij niet aan een zwaar trainingsprogramma te denken. U kunt al een goed resultaat bereiken als u elke dag een paar keer een stukje gaat wandelen en vaker de trap neemt in plaats van de lift. Begin met een paar minuten en probeer dit elke dag een stukje uit te breiden. Zorg voor een goede verdeling van lichaamsbeweging over de hele dag en voor een goede afstemming tussen inspanning en rust. Om uw conditie te verbeteren is de combinatie van voeding en beweging de beste manier. Een fysiotherapeut of een gespecialiseerde sportschool kunnen u begeleiden bij beweging. Let op vitamine D Vitamine D is, samen met voldoende calcium (kalk), nodig voor sterke botten. Daarnaast beïnvloedt vitamine D uw spierfunctie. Een tekort kan spierzwakte en spierkrampen veroorzaken. Volwassenen met een getinte huid of die weinig buiten komen en vrouwen van 50 t/m 69 jaar krijgen het advies om elke dag 10 microgram vitamine D te slikken. Voor vrouwen én mannen van 70 jaar en ouder geldt het advies om 20 microgram per dag te nemen. Zorg dat u daarnaast voldoende melkproducten neemt. Melkproducten bevatten calcium en dat heeft u ook nodig voor sterke botten. Voedselinfectie voorkomen Ouderen en mensen met een verminderde weerstand, lopen vlugger een voedselinfectie op. Maak daarom vlees en vis altijd goed gaar, was groente onder stromend water, kook het eitje hard en zorg dat de koelkast op 4°C staat. Kijk voor meer tips om een voedselinfectie te voorkomen op www.voedingscentrum.nl/tipsveilig

7

Tot slot U kunt voor advies naar uw huisarts gaan als:  U merkt dat het eten niet goed gaat.  U merkt dat uw gewicht ongewild afneemt.  U merkt dat u nog zwaarder wordt. De huisarts kan u verwijzen naar een diëtist.

Als u een dieet heeft en u heeft vragen hoe u eerder genoemde adviezen kunt toepassen, neem dan contact op met uw eigen diëtist. Als u vragen heeft over uw voeding, kunt u terecht bij één van de zelfstandig gevestigde diëtisten of bij de thuiszorgorganisatie in uw regio. U kunt hier zelf een afspraak maken. Deze diëtist wordt vergoed uit de basisverzekering. Houd u er wel rekening mee dat dit verrekend wordt met uw eigen risico. Woont u in of bij een woonzorgcentrum, dan kunt u ook informeren of er een diëtist verbonden is aan het woonzorgcentrum.

Wilt u uw mening geven over deze folder? Dat kan hier: www.asz.nl/foldertest/ 8

Albert Schweitzer ziekenhuis juni 2016 pavo 0312