Eitzes van Esther Hoe kan ik het best met mijn demente vader omgaan?

GRATIS KWARTAALBLAD VAN JMW VOOR IEDEREEN MET EEN JOODSE ACHTERGROND • VOORJAAR 2012 • JAARGANG 25 • NR. 87

UITBUNDIGE VIERING VAN MIMOENA

Pesach Voorbereidingen voor Pesach en Seideravond zijn ideaal om Joodse tradities te delen

Eitzes van Esther Hoe kan ik het best met mijn demente vader omgaan?

Nederlandse Joden in het buitenland Een droom van vader en zoon om naar Israël te gaan

Dichtbij zijn patiënten, collega’s, medewerkers en dichtbij de regio. Ziekenhuis Amstelland is in veel opzichten Aangenaam dichtbij.

www.ziekenhuisamstelland.nl

Steun Joods Nederland geef aan Cefina Stichting Cefina financiert tekorten van Joodse projecten en instanties in Nederland die zich inzetten voor uiteenlopende sociale doelen. Denk hierbij aan: JMW, Mr. L.E. Visserhuis, Bne Akiwa, het Sinaï Centrum en meer. Haboniem Dror bijvoorbeeld, een Joodse jeugdbeweging die o.a. zomerkampen in Israël organiseert.

Meer weten over Cefina? - , info@cefina.nl of www.cefina.nl. Postbank  Geven kan óók via een nalatenschap!

IN DEZE BENJAMIN

HUMAN INTEREST

Simon Levie ••• 14 Voormalig directeur van het Rijksmuseum

JOODS Uijenkruijer ••• 8 BENJAMIN NIEUWS

JOODS

5

‘Door mijn achternaam hoefde ik niet te solliciteren voor mijn eerste baantje’

6

HUMAN INTEREST

10

ACTIVITEITEN

26

ETEN & OPETEN CULTUUR & WETENSCHAP

28

Pesach recept ••• 19

JMW PAGINA’S

31

‘Recept om zelf heerlijke luchtige matzeballen te bereiden’

SJOEK

40

HUMAN INTEREST

TSAVTA Besloten is de Tsavta niet langer met de

Antonie Knoppers ••• 24

Benjamin mee te sturen. Wilt u toch graag de Tsavta ontvangen, neem dan contact op met Tzippy Harmsen: [email protected]

_V3.qxd Tsavta58

12 29-02-20

11:07

Pagina 4

‫צוותא‬

tsavta

‘Het is in iemand anders huid kruipen en je eigen emoties combineren met die van je personage’

De Nieuwe Hagada is verschenen! De Nieuwe Hagada bevat: • Drie versies in één band: — De eerste Hagada voor kinderen in Nederland. — Een korte Hagada voor een Seder van 1½ uur. — Een dikke Hagada met uitleg van verborgen betekenissen. 12

Uitleggen

De Sederschotel Wat ligt er op de Sederschotel en wat betekent dat? Vertel jij dat vanavond aan de grote mensen?

alles wordt weer groen in het voorjaar

iedereen mag meedoen

a

Beitz

s

C

lentegroen

metselspe cie

hard werken om iets moois te maken is fijn

geroosterd hardgekookt ei

Maror

oa

Karpa

sinaasappel

et

Zer

uz

ros

wat was ons volk moedig!

p Ta

ha

gezond eten is goed voor je

bitter kruid geroosterd botje of bietje

M

zout water

mil

chim

Cha

tze

re

sommige dingen zijn echt te erg

y im

t

a

bittere sla

het is bitter om tegen je zin dingen te moeten doen

tranen van verdriet en vreugde

• Nieuwe melodieën van componist Mathieu Daniel Polak • Illustraties van kunstenaar Sam Drukker • Nederlands, Engels en Hebreeuws met transcriptie • Nieuw op de Sederschotel: de sinaasappel, het bietje en de extra bittere groente

De Nieuwe Hagada, de nieuwe gids voor Sederavond, is seculier én religieus, met moderne opvattingen én tradities, maar staat vooral voor tolerantie en het nemen van verantwoordelijkheid.

Wie wenst ú een Pesach Sameach? Speciaal voor Pesach heeft de Collectieve Israel Actie feestelijke Pesach-certificaten. Leuk om te geven en nóg leuker om te ontvangen. Met uw bestelling (van minimaal €18) ondersteunt u ons partnerschap met de zuidelijke regio Sha’ar Hanegev. Indien u liever een ander project steunt, dan kan dat natuurlijk ook. Bestellen kan via [email protected], 020 6448429 of onze website. Uw bijdrage werkt.

Prijs €27,50 (verzendkosten €3,50) Bestellen via [email protected] Uitgave Beit Ha’Chidush www.beithachidush.nl

www.israelactie.nl

BENJAMIN NIEUWS

5

TEKST HANS VUIJSJE

Wij blijven ‘een bijzonder volk’

JMW ontving veel waarderende reacties op het chanoeka kado dat bij de vorige Benjamin was gevoegd: ‘Aan het werk, de opmerkelijke Joodse bijdrage aan naoorlogs Nederland’ van André Agsteribbe. Het boek belicht de verdiensten en de enorme veerkracht van de overlevenden van de Sjoa voor naoorlogs Nederland. Het focust zich op de bijzondere bijdrage van de Joodse overlevenden na de oorlog in plaats van het slachtofferschap. De vermelde personen zelf en hun familieleden voelden zich erkend, de andere lezers vonden herkenning in de bekende namen en hun levensgeschiedenissen. Het uitgangspunt, een bijdrage aan naoorlogs Nederland, betekent dat het boek zich beperkt tot bijdragen van personen die landelijke bekendheid genieten of ten minste in hun vakgebied bekend zijn. Aandacht gaat in het boek naar 1 procent van de overlevenden, oftewel 380 personen. Maar wat houdt nu werkelijk een aansprekende prestatie in? En hoe staat het met de overige 99 procent? In februari publiceerde mijn nichtje, Marja Vuijsje, een boek over mijn familie. Aan de hand van de overlevenden van het gezin, hun kinderen en kleinkinderen wordt de nasleep van de oorlog en de verwerking daarvan geschetst. Hoe ontwikkelde dit van oorsprong Joodse, sociaaldemocratische arbeidersgezin zich na de Sjoa.

De video-opnames van de geanimeerde boekpresentatie van

Toen ik zo’n twee jaar geleden hoorde van Marja’s voornemen dit boek te schrijven, stond ik daar behoorlijk gereserveerd tegenover. Dat ben ik nog steeds. Het is een prachtig integer boek geworden, maar toch... Het persoonlijke verhaal van mijn familie, wat normaal iets intiems is dat je deelt met een beperkte familie- en vriendenkring, wordt aan de openbaarheid prijs gegeven. Het ligt in de boekhandel, er worden artikelen over geschreven met foto’s van vermoorde familieleden die ik niet ken, vreemde mensen spreken nu over Isaac (z.l.) en Schoontje (z.l.), over hun kinderen Alida (z.l.), Bram, Nathan, Philip, Louis (z.l.), Jaap en hun Joodse en niet-Joodse partners. Het is vervreemdend. Mijn familie bestaat uit ‘gewone’ mensen, maar wel mensen die een bijzondere levensgeschiedenis en achtergrond hebben. Dat geldt niet alleen voor mijn familie, maar voor al degenen die de Sjoa hebben overleefd en ook voor hun kinderen en kleinkinderen die deze geschiedenis hebben meegekregen en verinnerlijkt. Van elk van de 38.000 overlevenden en hun familieleden kan zo’n persoonlijk boek worden geschreven. Allemaal unieke, pijnlijke en ontroerende familiegeschiedenissen. Die verhalen vormen ons leven en onze erfenis. Wij dragen ze met ons mee en zij spelen een rol in wie wij zijn en wat wij doen, ze maken ons kwetsbaar en zij motiveren ons. Ondanks alle (persoonlijke, politieke, religieuze) verschillen die wij met elkaar hebben, binnen gezinnen, families en binnen de brede Joodse gemeenschap in Nederland, verbinden zij ons. Wij blijven ‘een bijzonder volk’.

‘Aan het werk’ met toespraken van Hans Vuijsje, algemeen directeur JMW, Herman van Praag, de korte biografieën van Philip Bloemendal, Hans Croiset, Tonny Wagenaar, Frits Isaac en

Ik wens u een goede Pesach toe met veel matzes met boter en bruine suiker!

de uitreiking door de auteur, André Agsteribbe kunt u op het internet vinden via www.joodswelzijn.nl onder ‘Uitgelicht’.

Hans Vuijsje, algemeen directeur

6

JOODS - JOODSE FEESTDAGEN

Seideravond Voorbereidingen van de Seider. Na het Kasjeren (alles chameets vrij maken) worden oude etensresten verbrand. De kleine kinderen mogen zoeken naar vergeten etenswaren en naar verborgen snoepjes.

Viering van Mimoena Josef Maimon was een bekende arts die in 1160 naar Marokko is gegaan. Mede dankzij zijn inspanningen is het leven van de Joden in Marokko verbeterd. Zijn overlijdensdag wordt net na Pesach herdacht door Joden in Marokko, Algerije en Tunesië. Op deze dag wordt er een feest gevierd door Marokkaanse Joden en moslims met een se’oeda (feestmaaltijd). Dit feest staat symbool voor de relatie tussen Joden en Moslims. Omdat Mimoena net na Pesach valt was het voor de Joden moeilijk om de feestmaaltijd voor te bereiden zonder brood en vlees. De moslims begonnen daarom met de voorbereidingen. Ze bakten speciaal brood en verzamelden allerlei zuidvruchten zoals pruimen en noten. Bij het uitgaan van Pesach legden zij het eten bij de ingang van de mellah, het Joodse getto. Tijdens de viering van Mimoena brachten zij geschenken mee. Deze werden gezien als uiting van respect voor elkaars religie.

7 TEKST AVIVA PELS - FOTOGRAFIE JOOP GOBES

Pesach: (niet) meer dan kinderspel Als een kind genieten van Pesach...

Wat is Pesach in de dagelijkse Joodse praktijk en hoe kun je dit vieren? Tijdens Pesach is het eten van matsa (matze) een belangrijke mitswa (voorschrift): het herinnert aan het brood der ellende dat de Hebreeuwse slaven in Egypte aten en aan de bevrijding uit de Egyptische ballingschap toen er geen tijd was het deeg te laten rijzen. Deze verhalen vinden we in de Tora (Pentateuch, eerste vijf boeken van Mozes). Voorafgaand aan Pesach verwijderen vele chameets (voedsel dat rijsmiddelen bevat, zoals brood en koek), uit hun bezit. Zowel de voorbereidingen voor Pesach als de Seideravond zijn ideale gelegenheden om Joodse tradities te delen met kinderen en er je eigen kleur aan te geven. De voorbereidingen, het verwijderen van chameets, zijn een moment om zelfs jonge kinderen te leren dat het goed is nare, vervelende en slechte dingen op te ruimen en weg te gooien. Brood en koek zijn nu een symbool voor opscheppen, pesten en liegen. Dit is het begin van de lange reis uit Egypte... die we elk jaar herbeleven! Voorpret: bedikat chameets De laatste avond voor Pesach is er een traditie om de kinderen het laatste restje chameets te laten verstoppen in huis. Terwijl de kinderen afwisselend ‘koud’, ‘warm’ of ‘heet’ roepen zoekt papa, mama of beiden zich een ongeluk naar 10 in folie verpakte stukjes chameets. Met een klein brandend waskaarsje wordt elke kamer doorzocht. Als de volgende ochtend deze laatste resten verbrand worden in de tuin of op het balkon (bi’oer chameets) stijgt de opwinding. Het is nu bijna klaar, het feest kan beginnen!

Een Seider met nesjomme... Regeren is vooruitzien en zo wordt jouw Seider een succes als je van tevoren bedenkt wat voor jou en je gasten het belangrijkste is. Een prachtig gedekte tafel met exclusieve gerechten? Een goed verhaal dat aansluit bij de thema’s van Pesach? Of extra veel tijd en ruimte om de kinderen de oude geschiedenis mee te laten beleven? Joodse vrijheid Slaven eten alleen het hoognodige dat hen door de vijandelijke heerser wordt toebedeeld. Vrijheid en slavernij zijn nog steeds aan de orde van de dag. In vele delen van de wereld worden mensen uitgebuit en als slaven behandeld. Maar ook in ‘vrije’ landen kunnen mensen slaaf worden: van eindeloze materiële hebzucht of van ongezonde gewoonten. Zodra de chinoeg (opvoeding) van een kind begint, maakt het kennis met het verschil tussen vrij en onvrij zijn. Vrij zijn kan alleen met enige (zelf)discipline die met vallen en opstaan wordt eigen gemaakt. Lezend over ‘De vier zonen’ in de Haggada, zijn we zelf weer als een kind met een eigen karakter en eigen afkomst. Sommigen voegen een Vijfde Kind toe: het kind dat niet mocht leven, door de Sjoa of het kind dat niet eens weet dat het Sederavond en Pesach is – omdat het niet heeft kunnen leren... en niet weet dat het Joods is... (Rav Dov Salzmann, Enschede.) En dat is misschien wel het meest fantastische aan Joodse vrijheid: niet alleen de mogelijkheid de nieuwste gadgets aan te schaffen maar de vrijheid om te leren en de Jood of Jodin te worden die al in je schuilt – maar nog niet altijd voelbaar en zichtbaar is.

8

JOODS - DE ACHTERGROND VAN JOODSE ACHTERNAMEN TEKST DEBBY UIJENKRUIJER

Uijenkruijer ‘Voor mijn eerste baantje hoefde ik niet te solliciteren, mijn naam was voldoende’

Debby Uijenkruijer is mijn achternaam, mijn voornaam Debby, van Deborah. Beide namen vond ik een beetje lastig toen ik opgroeide in de buurt van Eindhoven. Dat was vanaf 1957. Niemand heette toen Debby. De kinderen op school vroegen dan: Wat? Hetty? Beppie? Nee hee: Debby! En oudere mensen: Debby Reynolds, de filmster. Maar dat zei mij weer niks. Ik was dus niet zo blij met Debby en wilde liever Linda of Marjolein heten. Mijn moeder vertelde me dat ze Debby hadden gekozen omdat dat beter bij Uijenkruijer paste dan de gewone Hollandse namen zoals Elsje of Catootje. Ik ben genoemd naar mijn tante Debby, geen Uijenkruijer maar Kolm. Ze is pas overleden. Deborah gebruikte ik alleen maar als we deftige dametjes speelden. Dan was ik barones Deborah. Uijenkruijer Nu Uijenkruijer. Wij schreven dat vroeger zonder puntjes als Uyenkruyer, misschien stond dat mooier? Na het overlijden van mijn vader hebben we de puntjes er weer op gezet. Ik heb altijd geweten dat het een ‘bijzondere’ Joodse naam is. En dat opa, mijn vader en zijn broer en nichtje Siena de enige overgebleven Uijenkruijers waren en dat wij die naam nu met trots moesten voortzetten. Mijn broertje Paul en ik waren van onze generatie dus de enige Uijenkruijers op de hele wereld! Nou, dat vonden we wel speciaal. Ook vertelden mijn ouders waar de naam vandaan kwam. Niet van uien in een kruiwagen, zoals iedereen altijd zei, maar van zuur maken; het kruiden van uitjes dus. Gewoon uitjes en augurkjes inleggen in een pot azijn. Dat was een beroep dat Joden hadden. Meer dan 200 jaar geleden had Napoleon bepaald dat iedereen voor de nieuwe burgerlijke stand een achternaam moest opgeven. Onze voorvader was dus vast een echte Uijenkruijer, een zuurman dus. Maar omdat het toch ook wel een gekke naam was, had die Uijenkruijer het misschien voor de grap gezegd, net als Naaktgeboren en Achtsteribbe.

Amsterdam Mijn broer en ik zijn allebei naar het Westen verhuist. Paul heet nog steeds Uijenkruijer en is met zijn gezin trots op zijn naam. Dat het een hele bijzondere oude Joodse naam is en dat zij waarschijnlijk de enige op de wereld zijn die zo heten, en van die uitjes en de oorlog en het hele verhaal. Ik ging naar Amsterdam. Vanaf de eerste dag in Amsterdam gingen bij wijze van spreken alle deuren voor me open! Hé, wat leuk! Uijenkruijer, riepen veel mensen enthousiast. In Mokum waren Joden, Joodse namen, beroepen nog steeds een deel van de stad. Voor mijn eerste baantje bij de diamantslijperij van Van Moppes hoefde ik niet te solliciteren. Het gesprek duurde minder dan een minuut. Mijn naam was voldoende en mijn verhaal dat opa, behalve groenteboer waarschijnlijk ook even diamantslijper was geweest en lid van de Bond (Algemene Nederlandse Diamantwerkers Bond). Overigens helemaal niet bijzonder want heel veel Joden deden langer of korter wat in dat vak. Studie en JHM Bij mijn studie geschiedenis was de naam Uijenkruijer en het Joods zijn ook speciaal. Ik kreeg allerlei opdrachten en klusjes die daarmee te maken hadden. Maar dat geldt wel voor meer van naoorlogse ‘jongeren’ met een Joodse achtergrond en belangstelling. Buiten de studie ging ik naar lezingen over Joodse geschiedenis. Zo kwam ik in contact met het Joods Historisch Museum, toen nog in de Waag. Zonder te solliciteren werd ik door de directeur van het JHM, de heer Joel Cahen gevraagd rondleidingen in het in het museum te geven. Ik wist ongeveer niks van de religie en traditie. Dacht dat alle Joden atheïst en sociaal democraat waren, net als mijn vader, opa en oma. En dat rabbijnen van vroeger waren. Maar dat was allemaal te leren. Psychiater Alles ging goed in Amsterdam, werk, studie enzovoort. Toch maar eens naar de psychiater, om alles eens op een rijtje te zetten. Ik nam de Gouden Gids en zag op de

9 COLLECTIE JOODS HISTORISCH MUSEUM, AMSTERDAM (COLLECTIE ARTHUR EN JETTY POLAK)

Amsterdamse pagina’s honderden psychiaters, veel met Joodse namen. Ik koos een niet-Joodse psychiater, dan hoefde je het daar ook niet over te hebben. Hij luisterde twee en een half jaar geduldig naar mijn wel en wee. Een belangrijk persoon voor mij in die tijd. Dan wil je zo’n iemand ook wel eens wat geven, iets persoonlijks. Dus ging ik naar De Leeuw, een echte zuurhandelaar/uijenkruijer dus en kocht een tankje (plastic bakje) Amsterdamse uitjes. Ik weet nog goed hoe hij dit rare bakje, onderkoeld en afstandelijk, naar achter bracht en er geen woord aan wijdde.

Abram In het JHM leerde ik Ido Abram kennen. Een van onze eerste reisjes samen was met het Auschwitzcommité naar Polen. Daar leerde ik Annetje Fels-Kupferschmit kennen. Toen zij mijn achternaam hoorde en het plan dat ik met Ido ging trouwen zei ze: “Wat fijn, dan ben je meteen van je achternaam af.” Ik was toch wel een beetje beledigd! Ik noem me Debby Abram. Ik vond het zo leuk nietfeministisch om mijn mans naam te gebruiken. Maar ik schrijf daar wel altijd Uijenkruijer achter.

10

HUMAN INTEREST - MIJN LEVEN

11

TEKST JOLAN TOFF - FOTOGRAFIE PATRICK STERNFELD

Frank Spreekmeester, verpleegkundige ‘Mijn mooiste herinnering is de jeugd die ik heb gehad’

Frank Spreekmeester (52), geboren en getogen in Amsterdam, woont sinds 2004 in Arnhem en woont zestien jaar samen. Beroep Ik werk inmiddels 35 jaar in de verpleging, zowel in managementfuncties als in het uitvoerende werk. Ik heb gewerkt in de VU en Revalidatiecentrum Overtoom in Amsterdam. In de St. Maartenskliniek (Nijmegen), een privé kliniek in Arnhem en werk nu op de spoedeisende hulp in het Radboud-Ziekenhuis (Nijmegen). Het aantrekkelijke van dit werk is dat je mensen in hun ware kern meemaakt. Er is geen façade. Je kunt mensen helpen weer beter te worden. Als leidinggevende kan je medewerkers wat leren. Ik zorg graag en houd er van zaken goed te regelen. Mijn mooiste herinnering Het klinkt pathetisch maar het is de jeugd die ik heb gehad. Ik ben met veel liefde groot gebracht. Mijn moeder was huisvrouw en mijn vader werkte bij de bank. Er was geen financiele overdaad maar ik ben nooit iets tekort gekomen. Ik heb dingen leren waarderen. Sport Ik kijk niet naar sport en heb niets met winnen. Om in conditie te blijven loop ik hard. Ik heb drie keer de marathon van New York en een keer die van Peking gelopen. Eten Ik houd van lekker verzorgd eten, kook graag en wil het iedere keer weer een beetje moeilijker maken. Ik houd ervan het gerecht mooi te serveren. De kleuren moeten kloppen. Het gezelschap is natuurlijk het belangrijkste. Een maal per jaar gaan we uit eten in een sterrenrestaurant. De Italiaanse en Franse keuken hebben mijn voorkeur.

Krant De Volkskrant voor het echte nieuws en De Gelderlander voor het lokale nieuws. Mop Vanaf dat ik kind was begon ik al met de clou. Ik begin er niet meer aan. Ik kan wel erg om anderen lachen. Boek Literaire thrillers. Schrijvers als Lars Kepler, Michael Robotham en Philip Roth. Ik houd niet van niemendalletjes. In het voorjaar gaan we altijd naar de zelfde plek in Lanzarote. Daar hoeven we dus niet veel meer te ontdekken. We lezen dan in een week vijf boeken. Winkel Ik heb geen voorkeur. Ik vind het wel leuk om in Amerika winkels te bekijken vanwege het publiek en de enorme keuzemogelijkheden en aantallen kledingstukken en dergelijke. Hekel aan Egocentrische mensen, geen rekening houden met een ander, zoals niet even opzij gaan op straat voor een ander. Bewondering voor Patiënten die niet de hele dag lopen te klagen. Die krachtig blijven. Ik weet niet hoe ik in zo’n situatie zou reageren. Uitzicht Ruimte en weidsheid. Niet in een hutje op de hei maar wel kijken naar de stadse bebouwing zoals de Rembrandttoren in Amsterdam. Ik houd van architectuur zoals die van de Amsterdamse School. Markt Ga ik nooit meer naar toe. Kom graag Bij vrienden en familie. Ik ga ook graag naar mijn werk.

Joods Mijn vader was Joods en ik heb veel Joodse vrienden. De sfeer, de gezelligheid en ook weer het eten trekken mij aan. Ik ben niet belijdend.

Grootste wens Niets specifieks. Ik ben tevreden met de mogelijkheden die mij geboden worden. Ook met mijn liefde, vriendschappen en woonsituatie.

Televisie Het journaal. Het valt mij op dat als de tv zomaar aanstaat je eigenlijk niets anders doet. Het leidt erg af, en kan ook een stoorzender zijn.

JMW Destijds heeft de thuiszorg van JMW mijn moeder ondersteund toen zij het moeilijk had.

ELAH centrum voor psycho-sociale begeleiding

Elah wenst u een fijne Pesach!

J AL

ETB

We zijn er nog!

A VO

OM H

De Nederlandse oorlogsoverlevenden in Israël. En Elah staat naast ons. Word donateur

Voor heel veel voetbal en nog veel meer gezelligheid!

en help Elah ons te helpen. Het internationale voetbalfeest vindt plaats op zondag

Stort een bijdrage op rek. 55.05.09.615 t.n.v. Stichting Elah Nederland.

10 juni 2012 in Amstelveen op sportcomplex RKAVIC van 8.30 uur tot 17.00 uur Ook meedoen? Schrijf je team (kids, meisjes, dames of volwassen)

Voor meer informatie over Elah: www.elah.org.il [email protected]

dan nu in. Let op, het aantal inschrijfplaatsen is beperkt! Meer info zie www.jomhavoetbal.nl of mail naar [email protected]

ONS TWEEDE THUIS Een handicap én leven in een joodse sfeer? Ons Tweede Thuis is een stichting voor mensen met een verstandelijke of meervoudige handicap. In Amstelveen heeft Ons Tweede Thuis twee voorzieningen voor mensen met een joodse achtergrond: woon- en dagcentrum Maccabiadelaan en woonvoorziening Groenhof/ Na’ot. In deze voorzieningen is veel aandacht voor de joodse manier van leven.

Hoe doen we dit in de praktijk? - In gemeenschappelijke ruimtes gelden de joodse spijswetten - Er zijn Sjabbatvieringen - Er is veel aandacht voor joodse feesten - Er is een medewerker voor activiteiten rond de joodse identiteit - Er is begeleiding bij bezoek aan de sjoel Contact: Vuurdoornstraat 11, 1431 RM Aalsmeer 0297 353800 [email protected]

Voor meer informatie en vacatures kijk op: www.onstweedethuis.nl

HUMAN INTEREST - SPORT

13

TEKST MACCABI

Maccabi Boksen Boksen draait niet om kracht, maar om snelheid en techniek

Het is dinsdagavond, buiten is het zo koud dat Nederland voor het eerst in jaren weer hardop droomt van een Elfstedentocht. Waar de meeste mensen ervoor kiezen om op een avond lekker thuis op de bank voor de tv te blijven zitten, staan de boksers van Maccabi Boksen te schaduwboksen in de sportzaal van Sportcentrum BL 46. Wie denkt dat deze groep bikkels alleen bestaat uit wedstrijdvechters en ‘sportschooltypes’ heeft het mis: Maccabi Boksen vertegenwoordigt de (Joodse) samenleving in brede zin: jong en oud, man en vrouw, orthodox en liberaal; het traint allemaal door elkaar en met elkaar. De training staat onder leiding van de enige Joodse prof bokser in Nederland, Barry Groenteman. Ondanks zijn vriendelijke uitstraling, blijkt hij een gevreesde tegenstander in de ring. Een hele reeks opponenten heeft het onderspit moeten delven, en hij is hard op weg naar het veroveren van de Nederlandse titel.

‘Oke, handschoenen aan’ roept Barry, waarop de boksers van Maccabi hun handschoenen aandoen en in tweetallen op hoog tempo beginnen te stoten. De één valt aan, de ander ontwijkt en countert terug. ‘Boksen draait niet om kracht, maar om snelheid en techniek’ roept Barry. Zijn leerlingen nemen dit goed in zich op en doen er nog een tandje bij. De training wordt afgesloten met een serie push ups en sit ups, waardoor de Maccabi boksers al in shape aan het komen zijn voor de zomer. Mocht u interesse hebben om een gratis proefles te volgen, kom gerust eens langs! Er wordt iedere dinsdagavond getraind van 19.00 tot 20.00 in het sportcentrum BL 46, gelegen aan de Boelelaan 46 in Amsterdam.

SIMON EN MARY LEVIE

HUMAN INTEREST - INTERVIEW

15

TEKST YAEL SCHRIJVER [email protected] - FOTOGRAFIE PATRICK STERNFELD

Simon Levie Voormalig directeur van het Amsterdams Historisch Museum en het Rijksmuseum

Van zijn werk maakte hij z’n hobby. Ruim 26 jaar was hij Museumdirecteur en ook nog vandaag de dag is kunst zijn passie. Joods getrouwd met een geweldige vrouw besloten zij hun kinderen vrij te laten in hun opvoeding. Praten over zijn oorlogsverleden doet hij niet. Yael Schrijver praat met Simon Levie die zich vergezeld weet van zijn Mary.

Ze wonen op de tweede etage op een mooie plek in Amsterdam. Mary staat mij boven aan de trap op te wachten en de deur naar hun huis staat uitnodigend open. Simon komt eraan en stelt zich voor, evenals de fotograaf Patrick. In de hal staat een prachtig bloemstuk en daar boven hangt een schilderij van een mooie jonge vrouw. We staan stil, Simon vertelt: ‘Dit is mijn moeder toen ze 22 jaar oud was’. We gaan naar binnen en... gaan nog niet zitten. Door hun appartement wandelend vertelt Simon (die in de familie Martin genoemd wordt; zijn onderduiknaam) een verhaal bij elk voorwerp, over een beeldje, een prachtige gebeeldhouwde eikenhouten kast uit de 17e eeuw, een Aboriginal schilderij in zwart wit. Met Mary bewonder ik ook even de vele foto’s van kinderen en kleinkinderen. Simon staat stil bij een schilderij uit Australië, opgebouwd uit stippen, een soort pointillisme, Mary vertelt over zilverwerk, een sierlijk vaasje met een gebogen afwerking bij de voet, waardoor het lijkt te zweven. Het echtpaar Levie dat samen een mooi levensverhaal vertelt rond kunst. Wie zijn zij? Wie is Simon/Martin Levie?

‘Ga een poosje weg uit dit land, ga iets doen wat je nooit eerder hebt gedaan’

Het begin Simon werd geboren in januari 1925 en Mary kwam tien jaar later ter wereld. Ze kregen een hele mooie choepa met Rabbijn Schuster z.l. en met zang van Chazzan Hans Bloemendaal. Nu 56 jaar geleden zijn ze nog steeds een prachtig echtpaar, gezegend met drie kinderen en zes kleinkinderen. Simon heeft van zijn interesse voor kunst een geweldige carrière gemaakt, die begon in 1953 en gaat door tot op de dag van vandaag. Carrière 1953 - 1958, Conservator schilderijen Centraal Museum Utrecht. 1958 - 1963, Wetenschappelijk hoofdambtenaar Kunsthistorisch Instituut van de Rijksuniversiteit Utrecht, in het bijzonder belast met de bibliotheken en colleges voor eerste en tweedejaars studenten. 1963 - 1975, Directeur Amsterdams Historisch museum (heet nu Amsterdam Museum). 1975 - 1989, Hoofddirecteur Rijksmuseum Amsterdam. Na zijn pensionering tot 2010 adviseur, o.a voor particuliere verzamelaars. Heden nog lid van de keuringscommissie bij de TEFAF in Maastricht en de PAN in Amsterdam. Zo’n carrière maakt mij nieuwsgierig. Directeur en ondernemer, hoe doe je dat? ‘Ik was 14 jaar Directeur van het Amsterdams Historisch Museum. Er was toen ik kwam één medewerker en toen ik wegging waren er honderd medewerkers. Ik wist mijn weg te vinden in de ambtelijke wereld van de stedelijke/ provinciale politiek. Ik zocht uit op welke receptie ik de Wethouder kon spreken en kwam er dan snel genoeg achter of er ruimte was voor mijn ideeën. Toen ik Directeur werd van het Rijksmuseum, werkten er ca. vierhonderd mensen en toen ik vertrok was dat nog steeds zo. Het bereiken van mensen bij het ministerie vroeg om een andere benaderingstactiek. Tobias en het bokje In de tijd dat ik directeur was heb ik enkele opmerkelijke dingen meegemaakt. Sommige anekdotes blijven je altijd bij. Neem het verhaal rond de aanschaf van de Rembrandt

16 HUMAN INTEREST - INTERVIEW

‘Kunst is voor mij vreugde en vrijheid, kunst is mijn levensstijl’

‘Tobias en het bokje’. De in Parijs woonachtige mevrouw Bentink wilde dit bijzondere doek verkopen, maar bleek daarbij een dubbele toezegging te hebben gedaan. Gelukkig voor het Rijksmuseum bleek het museum – tijdens een bijeenkomst op het vliegveld in Parijs met advocaten van de drie betrokken partijen – over de beste papieren te beschikken. De advocaat van de tegenpartij sprak mij tegen het einde van de bijeenkomst aan en sprak de woorden ‘I wouldn’t mind meeting you again’. Drie weken later lag er een uitnodiging van Van Kirk Reegs op de deurmat. Wij werden met het hele gezin uitgenodigd om in zijn buitenhuisje aan de Loire te komen logeren. Tot op de dag van vandaag zijn wij hechte vrienden’. Heb je een hobby? ‘De natuur. Ik ben als het ware buiten opgegroeid en trek graag de natuur in, zowel het vlakke landschap als het bos. Waarom zit jij in de kunst? ‘Ik ben er mee opgegroeid. De vader van mijn beste vriend was kunsthandelaar in Dieren, daar is mijn interesse in kunst ontstaan. Ik ben daarom kunstgeschiedenis gaan studeren in Rome en heb daar mijn kandidaats gehaald. Daarna ben ik naar de Universiteit van Basel gegaan en gepromoveerd op het proefschrift Daniele Ricciarelli afkomstig uit de Toscaanse stad Voltera, leerling en trouwste vriend van Michelangelo’.

Waarom studeren in het buitenland? ‘Onze huisarts gaf mij destijds dat advies. Het was na de oorlog. Ik was negentien jaar en hij zei: “Ga een poosje weg uit dit land, ga iets doen wat je nooit eerder hebt gedaan. Ga weg”. Ik heb zijn advies opgevolgd. Wat een helderziende huisarts was dat, denk ik’. Wat vind je van de film Suskind? ‘Ik kijk niet graag terug. De sleutel van het verleden heb ik om zo te zeggen in de Middellandse Zee gegooid. Ik praat niet over mijn Oorlogsverleden’. Het gaat jou om kunst. Wat is de essentie daarvan? ‘Ik word er door bewogen. De essentie van kunst is voor mij schoonheid. Kunst is voor mij vreugde, vrijheid. Kunst is mijn levensstijl. Muziek hoort ook bij kunst en daarom zijn mijn vrouw en ik vaste concertbezoekers. Ik houd van kunst, mijn leven draait er om, maar er zijn vele mensen die het niks of weinig doet. Ik begrijp dat want alle mensen zijn verschillend. Dat is maar goed ook, want anders werd het een eenzijdige troep. Mijn grootmoeder zei: “Jeder wird nach seiner Facon selig”. Gezin Mary en Simon hebben drie kinderen, twee dochters en een zoon en zes kleinkinderen. Ze hebben heel erg goede contacten met hun kinderen (tijdens ons gesprek wordt

SIMON LEVIE SAMEN MET YAEL SCHRIJVER

17

Pesach, at betekent het voor jullie? Simon: ‘We doen er niks mee, behalve als we worden uitgenodigd voor een Seiderviering. Ik voel er niks voor en dan voelt het een beetje vals om dan wel de Seideravond te doen.’ Mary kijkt anders naar de Seideravond. Het gaat haar om het samenzijn. Want zij komt uit een familie waar ze wel aan Pesach deden. Mary houdt van de traditie en ook van Pesach. Simon: ’Het verhaal dat wordt verteld over de uittocht uit Egypte spreekt me aan’. Mary twee keer gebeld door haar zoon), maar zijn niet claimend. Hun visie is dat je je kinderen vrij moet laten om hun eigen keuzes te maken. Joodse opvoeding? Simon: ‘Ik ben zelf vrij opgevoed, zonder Joodse verplichtingen. Op zaterdag mocht ik alles doen. Je kon fietsen naar wie je wilde. Maar om opa en oma niet te kwetsen, ging ik achterom naar vriendjes, zodat ze mij niet op de fiets zagen’. Orthodoxie? Rabbijn Arjeh Ralbag zei: ‘Homo zijn is een te genezen ziekte’. Simon: ‘Ja dat kan hij vinden. Zulke rabbijnen zijn vrije mensen zoals wij, we bestaan naast elkaar. Mijn ouders hebben geen Joods gevoel op mij overgebracht. We deden er thuis helemaal niks aan. Mary en ik doen ook niks aan Joods zijn, vieren geen vrijdagavond, geen Joodse feestdagen. We hebben onze kinderen daarin ook helemaal vrijgelaten. Ze zijn met niet-Joodse partners getrouwd’. Joodse identiteit ‘Wat ben je: een Joodse Nederlander of een Nederlandse Jood?’ Simon: ‘Ik ben Nederlander. Een Joodse Nederlander, naast Hervormde Nederlanders, Katholieke Nederlanders en Humanistische Nederlanders’.

‘In hun harmonie en met af en toe wat verschil in opvatting, zijn ze samen als een symbool van Pesach’

Bevrijd worden van slavernij en gaan voor de vrijheid? ‘Ja, dat spreekt me aan. Vrijheid, dat is waar het mij om gaat in mijn leven’. Mary knikt. Ze begrijpen elkaar. In hun harmonie en met af en toe wat verschil in opvatting, zijn ze samen als een symbool van Pesach. De eigen vrijheid en die van de ander respecteren. In de opvatting over vrijheid sluiten hun werelden in wederzijdse harmonie op elkaar aan. Die van Mary uit de liberaal Joodse achtergrond en het loslaten ervan, en die van Simon uit het vrije Jodendom, zonder de beknellingen van het geloof. ‘Luctor et emergo, Ik worstel en ontkom’, zegt Simon. Trots op onze kleindochter Afsluitend schiet hen nog een ding te binnen wat absoluut opgetekend moet worden. Op 22 september 1984 organiseerde het Rijksmuseum een groot personeelsfeest. Mary kon helaas niet aanwezig zijn, omdat Chaja ‘hun dochter’ aan het bevallen was. Tijdens het feest werd Martin door Mary gebeld met het geweldige nieuws dat Femke, hun oudste kleindochter was geboren. Door de telefoon werd Mary luidkeels toegezongen door het voltallige personeel. Nu ruim 27 jaar later werkt Femke na een studie kunstgeschiedenis in Groningen voor het Rijksmuseum als Junior Conservator, gespecialiseerd in ‘glas en keramiek’. Simon en Mary zijn maar wat trots dat Femke dit op eigen kracht heeft bereikt. De cirkel is hiermee rond. Femke is als kunsthistoricus in de voetsporen van haar bijzondere opa getreden. Zij zijn als de Joden die door Pesach, door overgeslagen te worden, ontkomen aan de Engel des Doods. Beiden hebben weinig op met klakkeloos buigen voor de traditie. Ze brengen de ultieme keuzevrijheid, een basisprincipe van het Jodendom, met hun wijze van leven in praktijk. Voor Pesach wens ik jullie Chag Sameach, Yael

18 HUMAN INTEREST - NEDERLANDSE JODEN IN HET BUITENLAND TEKST LEA VAN COEVERDEN

RONNY MC MURRAY IN ISRAËL

Emigreren naar Israël, en dan?

In deze rubriek spreken we met Nederlanders die al langer geleden hebben besloten om op alya te gaan, te gaan emigreren naar Israël. Soms omdat ouders besloten om weg te gaan uit Nederland. Of het bleek

In Israël heb ik als Jood de mogelijkheid om voor mijn leven te vechten. En ik kan mijn buurman vertrouwen en hoef niet te vrezen dat hij aan de ene kant toont dat hij mij wil helpen, en aan de andere kant mij verraadt, zoals gebeurd is met o.a. Anne Frank.

een droom te zijn van vader en zoon om naar Israël te gaan. Zo ging het ook met Ronny Mc Murray (1952) die sinds 1976 in Israël woont. Het gezin bestond uit vader Gerzon, moeder Ilse, broer Max en zus Tzipporah. Max was in 1974 alleen naar Israël vertrokken. Door het werk van vader, die als personeelsmanager werkte bij Fluidix, in Amsterdam, een onderdeel van het Israëlische Gadot Chemicals, kwam de kans om voor het bedrijf in Israël te gaan werken als een geschenk. Hun zionistische droom konden ze waar gaan maken. Helaas heeft vader slechts negen jaar van het land en het nieuwe leven kunnen genieten, hij overleed onverwacht op 64-jarige leeftijd. In Nederland leidde de familie een Zionistisch religieus leven, wat bijgedragen heeft aan de beslissing om naar Israël te emigreren. Zijn moeder, 84, woont in Haifa, en is als enige van de familie nog steeds religieus. Ronny studeerde scheikunde aan de HTS en later behaalde hij zijn Masters en doctoraal. Hij kon als chemicus in Israël aan het werk. Hij trouwde met een Israëlische vrouw, van wie hij een aantal jaren geleden gescheiden is. Er kwamen drie kinderen, Einath (27), Yaela (25) en Eyal (14). Je was 25 toen je naar Israël ging, wat waren je verwachtingen van het leven daar? Voor het hele gezin gold dat we er naar uitkeken een nieuw leven op te bouwen in een land waar je geen onderdeel uitmaakt van een minderheid, zoals dat in Nederland wel het geval was. Ik heb in mijn jeugd last gehad van antisemitisme, ik werd ook geplaagd op school omdat ik Joods was. In Israël behoor je tot een meerderheid en dat voelde veilig. Verder was het een gevolg van mijn opvoeding en van dat wat mijn grootouders is overkomen. Zij zijn in de oorlog op transport gesteld zonder zich te kunnen verzetten.

En hoe was de realiteit? Zoals iedereen wel weet is het leven in Israël niet makkelijk. De mensen die er wonen hebben een keiharde egoistische mentaliteit, zijn temperamentvol, niet altijd even beleefd naar elkaar en er is hier weinig rust. Niet alleen door de politieke situatie, de constante dreiging van geweld maar ook door de problemen op de arbeidsmarkt en de grote hoeveelheid bewoners op een relatief klein stuk grond. Zou je terug willen naar Nederland? Daar heb ik best veel aan gedacht. Maar ik realiseer me terdege dat Nederland ook anders is dan vroeger. Met mijn kinderen ben ik een paar keer in Nederland geweest toen ze jonger waren. Ze houden van het land, de rust, het groen. En de pretparken! Maar ze zijn nu volwassen en hebben hier hun eigen leven. Mijn hele naaste familie, van wie ik hou, woont hier, en ik voel me voor hen verantwoordelijk. En wat zou ik dan in Nederland op mijn leeftijd moeten gaan doen... Wat vind je vreselijk aan Israël? De grote onzekerheid voor de toekomst. De Joodse Staat zal echt wel blijven bestaan, men is er ook aan gewend in een constante staat van paraatheid te verkeren. Maar de problemen op economisch gebied en de arbeidsmarkt, het gekonkel, en het wantrouwen tussen de mensen. Ik ben er zelf regelmatig mee geconfronteerd, maken dat leven in dit land niet makkelijk is. Waarom blijf je? Ik hou van het land. En ik ben en blijf er uit verantwoordelijkheid voor mijn moeder en jonge zoon, en voor het gevoel dat ik voor mijn leven als Jood niet afhankelijk ben van de welwillendheid mijn niet-Joodse buurman.

HUMAN INTEREST - ETEN & OPETEN

19

TEKST LEA VAN COEVERDEN & RAYA LICHANSKY

Omi’s matzeballen ‘Mam, zoals omi ze maakte, zo maak jij ze niet,’ zegt mijn dochter en kijkt me min of meer verwijtend aan. Ik kijk neutraal terug. Ze heeft het over matzeballen. Die ik inderdaad niet kan maken. Geef me een doos matzes en ik maak met het grootste gemak citroentaart, kokosgebak, gremseliesj, matzesjalet, matzetaart met kokos en gesmolten chocola, noem het maar op en alles kosjer lePesach. Maar de matzeballen lukken niet. Ze vallen uit elkaar. En vormen dan allemaal bij elkaar een grote matzekoek die onsmakelijk bovenop de soep komt te drijven. En bijna de pan uit dreigt te kruipen. Maar ik ben niet van het opgeven, ik ga door. Tot ik eindelijk de perfecte matzebal kan maken. Zoals mijn moeder ze maakte. Ze moet nog even geduld hebben, die dochter van me. En genoegen nemen met al het andere lekkers dat ik voor Pesach wel kan maken...

Luchtige matzeballen 4 grote eieren 2 eetlepels gesmolten kippenvet 150 g matzemeel ruim 1 dl mineraalwater met bubbels 1 tl zout versgemalen witte peper Klop de eieren los met een vork, mix de rest van de ingrediënten erdoor en laat afgedekt in de koelkast een paar uur rusten. Vorm van dit mengsel met vochtige handen kleine balletjes. Breng water aan de kook in een grote pan, leg de balletjes voorzichtig in het water, houd het tegen de kook aan en laat de balletjes in ca. 30 minuten gaarkoken. Neem de balletjes met een schuimspaan uit het water, laat ze even drogen op een vel bakpapier en doe ze daarna over in de kippensoep.

TIP Deze matzeballetjes kunnen prima van te voren gemaakt worden. Als je ze invriest in de kippenbouillon blijven ze luchtig. Met dit recept als basis kun je zelf allerlei variaties verzinnen. Voeg bijvoorbeeld eens heel fijn gesnipperde peterselie en een snuf nootmuskaat toe, heel fijn gesnipperde bruingebakken uitjes, amandel- of walnootmeel, gedroogde tijm, cayennepeper, gemberpoeder, snuf knoflook, alles naar eigen smaak! TIP Om de smaak van het matzeballenmengsel te testen kun je een klein matzeballetje voorkoken en daarna de smaak aanpassen.

20 HUMAN INTEREST - HOBBY TEKST EVA DE BAAT

Over een passie Exlibris – ‘Een miniatuur egodocument: daar staat afgebeeld wie je bent, zo toon je je aan de buitenwereld’

‘Ik ben gefascineerd door de geschiedenis van het Joodse exlibris. Het is meer, anders dan een hobby, een passie.’ Het is een maandagnamiddag in februari. Ik zit in het kamertje van mijn collega Chris Kooyman om hem te interviewen over een onderwerp dat hem heel na aan het hart ligt: het Joodse exlibris. Aan de muur hangt een kalender van Fré Cohen met een paar voorbeelden. Het exlibris van Koos Vorrink zie ik daar. ‘Uit de boeken’ betekent het letterlijk, ex libris. ‘In de tweede helft van de 19de eeuw begonnen ‘gewone’ mensen pas boeken te kopen’ vertelt Chris ‘en waren daar trots op. Die trots kreeg dan vaak gestalte in een exlibris: dit boek is van mij. Tussen 1910 en 1940 zijn er veel exlibris gemaakt. Je kunt het zien als een vorm van beeldcultuur. Een exlibris is een plaatje, vaak door een kunstenaar gemaakt, waarover mensen heel goed hebben nagedacht. Een miniatuur egodocument: daar staat afgebeeld wie je bent, zo toon je je aan de buitenwereld. Je ziet grote verschillen tussen het ene en het andere exlibris – soms staat alleen de naam er op, soms plaatjes, symbolen, een bijzonderheid van de eigenaar. Met de komst van de paperback verdwenen de exlibris uit de boeken. Een exlibris hoort immers in een mooi boek, zo’n boek dat mensen vol trots in hun boekenkast hadden staan. Veel Joden hadden een exlibris, dat ook nog een praktische functie had: bij een geleend boek wist je altijd naar wie het boek terug moest.’

‘Een exlibris hoort immers in een mooi boek, zo’n boek dat mensen vol trots in hun boekenkast hadden staan’

‘De Duitsers hebben tijdens de oorlog alle boeken van de Joden geroofd’ vervolgt Chris ‘en bijeengebracht in een lege fabriek in Offenbach, vlak bij Frankfurt. Daar troffen de Amerikanen in 1945 miljoenen boeken aan. Een officier vatte het plan op om ze zoveel mogelijk terug te bezorgen aan de eigenaars. In dat kader liet hij de exlibris in al die boeken fotograferen. Dit verhaal was de aanleiding voor mijn passie: wie waren de eigenaars van die boeken? Samen met twee kompanen begon ik de exlibris van de Joden in Nederland te verzamelen en uit te zoeken, wie de eigenaars waren. Dat was in 2001. Meer dan tien jaar is daar bijna al mijn vrije tijd in gaan zitten; we hebben er nu ruim 1600. Over een groep hieruit, de Duits-Joodse vluchtelingen in Nederland van 1933 - 1940, is bij uitgeverij de Buitenkant net een boekje verschenen, ‘Exlibris in exil’. In dat boek staan de exlibris, met een biografische schets van hun eigenaar. Dat laatste is natuurlijk een hoop speurwerk, in alle mogelijke archieven. Soms kom je bij nabestaanden, heel soms leven de mensen zelf nog. Je krijgt zo een beeld van de boek- en leescultuur in Joods Nederland.’ ‘In 2013 hopen wij het grote exlibrisboek, met alle exlibris en alle biografische schetsen, te kunnen uitgeven. Op die manier kunnen we kennis nemen van een bijzonder stuk sociale en culturele geschiedenis. Bovendien is het ook een soort Memorboek: aan Nederlandse Joden van voor de oorlog wordt hun zelfgekozen gezicht teruggegeven. Als de lezers van de Benjamin een Joods exlibris kennen of hebben, willen we ze vragen via www.hetjoodsexlibris.nl contact met ons op te nemen.’ ‘Mooi’ denk ik als ik naar mijn eigen kamer loop. Mooi, dat je een collega zomaar ineens van een heel andere kant leert kennen. Mooi ook om te zien en te horen met hoeveel passie iemand zich kan wijden aan een onderwerp dat mij eerlijk gezegd van tevoren niet veel zei, maar dat toch mijn belangstelling gewekt heeft.

HUMAN INTEREST - ETEN & OPETEN

21

TEKST ESTHER SCHOLTENS - FOTOGRAFIE PATRICK STERNFELD

Golan Lunchroom De kosjere snackbar NAFTALI IN ZIJN LUNCHROOM

Sinds een jaar kunnen Amsterdamse Joden in de Kastelenstraat terecht voor een kosjere snack. Afhalen kan ook. Golan Lunchroom wordt met gedrevenheid bestierd door Naftali Ross, voormalig eigenaar van restaurant Maccabi. En nu, op een andere plek, maar nog altijd in het hart van Joods Buitenveldert is daar ineens een lunchroom. De vraag ‘waarom?’ dringt zich al snel op. Antwoord: Na vier jaar niets doen had Naftali het wel gezien. Na de verkoop van Maccabi was hij van plan naar Israël terug te keren. Hij vertelt: ‘Mijn dochter woont er. Maar mijn zoon woont bij ons in Nederland. Aangezien mijn zoon liever in Nederland bleef, heb ik ervoor gekozen om ook te blijven’. De tijd verstreek en Naftali’s ondernemers bloed begon te borrelen. ‘Waarom niet?’ was de gedachte die steeds vastere vormen aannam. Naftali heeft zijn sporen in de horecawereld wel verdiend. Zo was hij tot elf jaar geleden beheerder van Anatevka in de Scheldestraat. Dit restaurant had een kosjerstijl keuken en er kwamen gasten van diverse pluimage. Vlak nadat zijn vader overleed, hoorde Naftali dat het diens wens was geweest dat hij Sjabbat zou gaan houden. Maar dat was nog niet zo eenvoudig. Anatevka werd juist op vrijdagavond druk bezocht; sjoelgangers streken massaal neer op het terras. Op zaterdag kwamen mensen vanuit de Rai bij Anatevka een hapje eten. Alhoewel er geen dwang schuil

ging achter de wens van zijn vader, besloot Nafatil deze te respecteren. Het zette aan tot introspectie, waardoor hij zich bewuster werd van zijn eigen Joodse identiteit. Naftali opende glahkosjer restaurant Maccabi in de Kastelenstraat. Ook in Golan Lunchroom is de keuken zo kosjer als kan. Ik krijg een broodje kebab. Als ik vraag wat er precies in zit, antwoordt Naftali dat dat het geheim van de kok is. Wat er ook inzit, het is heerlijk. Er komt een klant binnen, die mij desgevraagd vertelt dat ze blij is dat ze bij Golan Lunchroom een kosjere maaltijd kan afhalen. ‘Geweldig handig en erg lekker!’ Helaas loopt de lunchroom niet zo goed als Naftali zou wensen. Misschien heeft het met de locatie te maken? De Kastelenstraat is lang en de lunchroom bevindt zich achterin de straat. Terwijl we bij het raam zitten te praten, zwaait Naftali naar iedereen die voorbijloopt. ‘Ken je al die mensen?’ vraag ik, enigszins onder de indruk. ‘Ja, zegt Naftali, ‘hoezo?’ Ik zeg: ‘Leuk dat je zoveel mensen kent!’ en ik denk: ‘Als ze nou eens niet voorbij liepen, naar binnen kwamen voor een lekkere snack...’ Aan de kwaliteit van het eten kan het niet liggen, aan Naftali’s gastvrijheid of toewijding evenmin. Hij verzucht: ‘Ik weet dat men zich afvraagt waarom ik deze zaak heb geopend. Het antwoord is dat ik niets liever doe dan dit. Ik hou ervan mensen blij te maken met lekker eten!’ Dus: geen zin of tijd om te koken of in officieel te dineren in een restaurant? Ga naar Golan Lunchroom voor een smakelijke Joods broodje kebab!

BIJEENKOMST

ZONDAG 22 APRIL 2012 OM 14.00 UUR

WAT BETEKENT 4 MEI VOOR MIJ IN DEZE TIJD Overpeinzingen • • • • •

Hoe voel ik mij in de meidagen Ga ik naar een publieke herdenking of blijf ik thuis Wil ik graag dat mijn kleinkinderen ook blijven herdenken Hoe gaan we in Nederland om met herdenken Heeft 4 mei langzamerhand niet een te algemeen karakter gekregen

De oorlog is inmiddels meer dan 65 jaar geleden. Velen die de oorlog overleefd hebben zijn niet meer in ons midden. Toch blijven we herdenken. Een ieder op zijn eigen manier. JMW nodigt u uit om met elkaar van gedachten te wisselen Drie sprekers zullen het thema vanuit een persoonlijke invalshoek inleiden: • Jules Schelvis, kampoverlevende • Marga van Praag, journaliste, geboren 1946 • Mirjam van Emden, medewerker Joods Historisch Museum, geboren 1981 Wanneer Zondag 22 april 2012 van 14.00 tot 16.00 uur Waar Verzetsmuseum, Plantage Kerklaan 61 Amsterdam Entree € 7,50 Aanmelden Tel. 020-577 65 66 of [email protected] Betalen aan de zaal of via website www.joodseactiviteiten.nl met iDeal

Schrijf je in op de website en ontvang GRATIS op jou afgestemde informatie en het kwartaalblad de Benjamin!

www.joodseactiviteiten.nl

Voor uw kosjere brood en banket kunt u terecht bij Davids Corner Kastelenstraat 114, 1082 EJ Amsterdam Buitenveldert 020-646 10 02 Mouwes Kastelenstraat 261, 1082 EG Amsterdam Buitenveldert 020-661 01 80 Dick Jansen Kostverlorenhof 68-70, 1183 HG Amstelveen 020-645 74 12 De kosjere bakkerij Nesjomme in Amstelveen is overgenomen door Langerhuize.

HUMAN INTEREST - COLUMN

23

Gaby Santcroos

Elia hoe? Elyahu is de verlosser en komt tijdens de Seideravond naar je toe, deze lente. Hij verlost ons van de zoute tranen die we met bitterheid hebben doorstaan en verborgen hebben gehouden voor onze kinderen. Niet voor onze thuiszorgmedewerkers. Die vertellen we alles, het liefste onder de douche. Tijdens Seider avond hebben wij een speciaal wijnglas extra op tafel staan. We zijn gastvrij. Iedereen mag meedoen. Zelfs degene die wel is uitgenodigd, maar nooit komt. Is dat onbeleefdheid of kan hij gewoonweg niet in elk Joods huis tegelijkertijd komen? Dan zouden er ‘hulp Elyahu’s’ moeten zijn. We hebben het ongezuurde brood gegeten en iedereen gaat weer aan tafel. Niemand hoeft naar de wc, ook al wordt er veel wijn gedronken. Dat heb je met ongezuurd brood. “Men opent de deur voor Elyahu, de verlosser,” zegt de Seider leider. Op dat moment gaat de bel. Elyahu zou vast niet aanbellen tijdens de Seider. Dat mag niet. Zou Elyahu weten wat een bel is? Een bel bestond vroeger immers niet. Best handig, want dan hoefde je niet na te denken of het Shabat of een Jom tov was. Ik doe de deur open. Misschien is het wel een verlate gast. Iedereen is welkom aan de Seider tafel. Zelfs degene die laat is. Het is de glazenwasser. Dat is een raar tijdstip om de glazen te wassen. De glazenwasser wast nooit mijn glazen. Wel mijn ramen. In het donker kan hij vast niet zien of mijn ramen vies zijn. Ik ook niet. Misschien dat hij daarom in de avond aanbelt. Een beetje beschonken van de wijn wimpel ik de glazenwasser af. Ik vraag of hij Elyahu toevallig is tegengekomen onderweg. Hij vraagt: “Elia-hoe?, is dat net zoiets als de Jimmy Who?’’ Het zou fijn zijn als Elyahu mij van deze glazenwasser zou komen verlossen. Ik schuif weer aan de Seider tafel en zie dat mijn glas vies is. We eten ongezuurd brood, want we hadden haast. Nu stop ik iets kant en

klaars in de magnetron als ik haast heb. Iedereen aan deze Seider tafel heeft tegenwoordig haast. Men loopt haastig langs elkaar heen. Met een gezicht op half zeven en we zien elkaar niet staan. We communiceren indirect met elkaar via de slimme telefoons. Iedereen staat individueel naast elkaar in de bus naar zijn schermpje te staren. O wee, als er een telefoon afgaat. O wee, als iemand de telefoon vervolgens ook nog opneemt. We kijken wel, maar wij zien niet. Als wij zouden zien, dan keken we naar de dame op leeftijd in de hoek. Zij houdt zich stevig vast aan de bus paal en haar stok. Niemand staat voor haar op. Niemand ziet haar zoute tranen. De tranen die nu op de Seiderschotel liggen. Ik had haar graag uitgenodigd voor onze Seider avond, alleen communiceert deze dame op leeftijd niet via ‘Whats App’. Hoe zou ik kunnen vragen aan haar of zij mee wilt Seideren. Of zij de lege plek zou willen vullen. De plek van Elyahu. Tijdelijk, totdat hij komt. Dan zou de dame op leeftijd heus wel voor Elyahu opstaan. Misschien moet Elyahu dan even geduld hebben, maar wij hebben tenslotte ook lang moeten wachten totdat Elyahu komt. De dame met de bittere tranen, vervolgd van eenzaamheid en geen jongste meer om het aan te vragen, hoe het ook alweer allemaal moet en wat er dan nu anders is. Misschien is het handig als ik dit jaar van tevoren vraag of Elyahu komt. Voor iedereen met dezelfde vraag: http://www.facebook.com/elia-hoe?

24 HUMAN INTEREST - INTERVIEW TEKST YONINA / WWW.YONINA.NL - FOTOGRAFIE KAREN SCHEFFERS

Antonie Knoppers ‘Rond mijn zeventiende werd duidelijk dat ik wilde gaan acteren’

Acteur Antonie Knoppers voelt zich helemaal thuis op de planken en voor de camera. Hij is in Amerika geboren en verhuisde op jonge leeftijd met zijn familie naar Nederland. Hij genoot van zijn tijd op Maimonides (de Joodse School), zijn Nederlandse vriendenkring en zijn rol in Goede Tijden Slechte Tijden. Toch besliste hij om terug te gaan naar Amerika en daar verder te studeren. In Boston haalde hij zijn doctorandus in de International Business School aan Brandeis University. Hij volgde daarna zijn passie en rondde een toneelopleiding af aan de prestigieuze Old Globe Theatre in San Diego.In Amerika was hij te zien in verscheidene films en speelde hij in talrijke theaterproducties. ”Ik zat vaak op de eerste rij bij veel van zijn toneelstukken. Deze sympathieke en lieve ‘mensch’ is weer terug in Nederland. Ik heb dubbele ‘naches’, want mijn zoon Antonie woont nu tien minuten bij mij vandaan, in plaats van twaalf uur vliegen!” Hoe is het om weer terug te zijn in Amsterdam? Het is geweldig om weer in Amsterdam te wonen. Ik heb in veel steden in de wereld gewoond, maar Amsterdam blijft altijd mijn thuishaven! In Amerika heb ik de afgelopen 10 jaar, nadat ik mijn klassieke toneelopleiding had afgerond aan de Old Globe Theater in San Diego, in geweldige theaterproducties gespeeld en ook leuke film en tv projecten gedaan. Nu ben ik ontzettend blij dat ik mijn acteercarrière in Nederland voort kan zetten! Wat deed je besluiten om terug naar Nederland te komen? Vooral heimwee naar Nederland, naar mijn familie en mijn vrienden. Ik heb de laatste drie jaar in Los Angeles gewoond, en ondanks dat ik daar een mooie carrière had opgebouwd, merkte ik dat ik mijn familie en vrienden om me heen wilde hebben. Hier in Amsterdam kan ik overal binnen de kortste tijd met de fiets komen. Je spreekt hier ook makkelijker af. In Los Angeles zijn de afstanden veel

‘Ik heb in veel steden gewoond maar Amsterdam blijft mijn thuishaven’

groter, dus je spreekt minder spontaan af. Het is echt super om zo dichtbij iedereen te wonen! Als ik echter gevraagd word voor een project in Amerika dan stap ik zo op het vliegtuig, maar Amsterdam zie ik nu als mijn thuisbasis. Ik spreek vloeiend Nederlands en Engels en kan makkelijk omschakelen. Wat betekent acteren voor je? Acteren zit in mijn bloed. Er is niks dat ik leuker vind om te doen. Het is in iemand anders huid kruipen en je eigen emoties combineren met die van je personage. Maar ook de hele wereld om het acteren heen vind ik geweldig; het toneel, de repetities, de kostuums, back stage en dan natuurlijk het optreden zelf! Ik voel me daar gewoon het allermeeste thuis. En op de set van een film of TV productie is het ook erg spannend. Ik heb gespeeld met Richard Gere in de film HOAX, toen ik de man van Julie Delphy speelde. Ik heb in verschillende theaters in Amerika gespeeld en de meest uiteenlopende personages mogen vertolken in geweldige theaterstukken. Het leven van een acteur mag dan wel gepaard gaan met veel onzekerheden, ik zou het voor geen goud willen inruilen. Zit het artiest zijn bij jou in de familie? Absoluut! Mijn moeder is entertainer en buikdanseres en mijn oma zong, en mijn beide tantes van mijn moeders kant hebben prachtige stemmen en staan vaak in musicals. Ik groeide echt op in de entertainment wereld, ging vaak met mijn moeder mee naar optredens, dus ik wist op vrij jonge leeftijd dat ik ook die wereld in wilde, maar ik wist niet precies welke richting ik op wou gaan. Mijn eerste optredens waren sketches met vrienden bij Bar en Bat Mitsvah’s! Rond mijn zeventiende werd het duidelijk voor me dat ik wilde gaan acteren. Wat zijn voor jou de verschillen in acteren voor televisie/film en in het theater? Als toneelspeler speel je voor de hele zaal tot en met de laatste persoon op de achterste rij. Daarnaast speel je alles in volgorde, er zit een lijn in. Je maakt echt een ‘journey’ mee met je personage. Scènes voor film en TV worden vaak door elkaar opgenomen, waardoor de scènes eigenlijk een soort toneelstukje op zich worden. Verder kan je

25

‘Het is in iemand anders huid kruipen en je eigen emoties combineren met die van je personage’ merkte tijdens mijn studie aan de International Business School, dat acteren toch mijn grootste passie is. De kennis heeft me verrijkt, ook als acteur helpt het me. Ik heb bijvoorbeeld rollen vertolkt waar ik een zakenman moest spelen en dan kan ik putten uit mijn studietijd aan de Business school. Ook heb ik door deze studie zes maanden in Hong Kong gewoond en gewerkt, en dat was een geweldige ervaring. Eigenlijk vind ik dat, hoe meer je gereisd, gezien en geleerd hebt, het je als persoon verrijkt. En mij maakt het ook als acteur beter, omdat ik als acteur voor mijn rollen put uit mijn ervaringen.

natuurlijk bij film en televisie de scènes meerdere keren opnemen, terwijl bij toneel het echt op dàt moment is; je kan het niet even over doen. Dat maakt het wel erg spannend. Heeft je Joods zijn je beïnvloedt bij het kiezen van bepaalde rollen als acteur? Ja, vaak wel. Toneelstukken en films met Joodse thema’s of personages spreken me extra aan. Ik heb al in meerdere theaterstukken in de VS gestaan waar ik een Joodse personage speelde en dat lag erg dichtbij me. Bijvoorbeeld toen ik één van de twee rollen kreeg bij Visiting Mr. Green (dat hier ook in Nederland te zien was met Johnny Kraaykamp Sr.), toen moest ik een jonge Joodse zakenman spelen. En bij een toneelstuk over Anne Frank waar ik een vriendje van Anne Frank speelde die de oorlog had overleefd. Ik voelde me in beide gevallen erg ‘close’ bij de personages. Voor wat voor rollen word je meestal gevraagd? Raar genoeg word ik meer gevraagd voor de rol van de slechterik, de ‘bad guy’. Die zijn vaak het leukst om te spelen, maar ik zou wel graag binnenkort een romantische film willen doen. Ik heb de meer ‘leading men’ rollen gespeeld op toneel, maar ik heb die kans nog niet gekregen bij een film of TV productie. Hoe hebben je toneelopleiding en je International Business School opleiding je leven verrijkt? Ik ben erg leergierig; had eigenlijk mijn hele leven student kunnen blijven. Heerlijk vond ik beide opleidingen, maar ik

Wat betekent Jodendom voor jou? Ik ben met enorm veel liefde voor het Jodendom opgevoed. Ik heb eigenlijk altijd op Joodse scholen gezeten van Gan Simcha tot en met Maimonides en daarna aan de Brandeis Universiteit in Amerika, waar zo’n 70 procent van de studenten Joods is. Ik merk dat ik me echt thuis voel in de Joodse wereld. Ik zie aspecten van mezelf die ik herken in anderen en dat voelt vaak goed. Ik hou van de rituelen. Shabbes bij mijn moeder, Pesach, de Hoge Feestdagen en de rituelen die daarbij horen, vind ik heel erg fijn. Wel vind ik het belangrijk om een goeie mix van vrienden te hebben. Ik heb Joodse vrienden maar ook niet Joodse vrienden. Dat verrijkt me als mens. Wel merk ik natuurlijk dat ik bij mijn Joodse vrienden niks hoef uit te leggen. Bijvoorbeeld als ik vast tijdens Jom Kipoer, of alleen maar matzes eet tijdens Pesach. Joodse mensen begrijpen dat uiteraard, maar mijn niet Joodse vrienden moet ik vaak uitleg geven. Wat zijn je wensen voor de toekomst? Volop te genieten van het nu, van mijn leven in Nederland, de nabijheid van familie en vrienden, en van het plezier dat ik beleef aan het op de planken staan. Ik hoop binnenkort een mooie rol in een televisie serie of in een filmproductie te spelen. Ik ben enorm blij dat ik meteen aan de bak kon als acteur in Nederland. Recentelijk had ik gastrollen in de televisieseries Hart tegen Hard en Flikken Maastricht, en dat is een hele mooie thuiskomst! Voor meer informatie www.antonieknoppers.com

De Stichting Landelijk Joods Netwerk nader te noemen ‘JONET’ is een nieuw en uniek samenwerkingsverband van een zevental organisaties die zich zowel richten op de Joodse doelgroep in Nederland als op een ieder die belangstelling heeft voor het Jodendom. De website van JONET wil hét portal tot informatie over hedendaags Joods Nederland zijn en wordt door alle partners van content voorzien. Daarnaast organiseert JONET evenementen, waarbij de partners samenwerken.

Webcoördinator gezocht Voor de eind mei te lanceren website is Jonet op zoek naar een

De webcoördinator beschikt over de volgende kwaliteiten,

webcoördinator. De webcoördinator die als een spin in het web

eigenschappen & ervaringen

zal bewegen tussen betrokken partnerinstellingen, vrijwilligers,

• HBO werk- en denkniveau.

medewerkers en leveranciers stuurt aan, stemt af en heeft als be-

• Uitstekende kennis van de Nederlandse en Engelse taal in

langrijkste doel een laagdrempelige en goedbezochte website. De werkzaamheden richten zich op het uitzetten en bewaken van een online strategie, vergaren en redigeren van content, community- management, online marketing en afstemming social media management. De webcoördinator handelt in opdracht van

woord en geschrift. • Aantoonbare kennis van webredactie en web2.0 toepassingen en enige jaren ervaring in soortgelijke functie. • Goede sociale, communicatieve en organisatorische vaardigheden.

een gedelegeerde van het Jonet bestuur en heeft een variabele

• Flexibel & proactief.

standplaats met als basis Amsterdam.

• Affiniteit met de doelgroepen waarop de website zich richt.

Resultaatgebieden

Beschikbaarheid & arbeidsvoorwaarden

• REDACTIE & MODERATIE: informatieve, verzorgde en laag-

• Beschikbaar vanaf april. Het gaat in eerste instantie om een

drempelige website. • MARKETING: ambitieuze bezoekersaantallen en een levendig social media / web 2.0 verkeer. • COÖRDINATIE: samenwerking van alle betrokkenen

aanstelling van een jaar met mogelijkheid tot verlenging. • 18 urige werkweek met mogelijkheden tot uitbreiding. • O.b.v. een 50% dienstverband (18 uur) bedraagt het max. bruto maandsalaris € 1.700,–.

(partnerinstellingen, vrijwilligers, leveranciers) wordt op proactieve en efficiënte vormgegeven. • BELEID & STRATEGIE: Vertaling van strategisch beleid van Jonet Bestuur naar tactische en operationele invulling.

Reacties op deze advertentie z.s.m. richten aan [email protected] o.v.v. functie webcoördinator. Bezoek voor meer informatie over Jonet www.jonet.nl (oude site). Graag uw sollicitatie voorzien van een motivatiebrief en een CV met foto met relevante en aantoonbare referenties.

HUMAN INTEREST - JOODSE VRIENDEN

27

TEKST MICHEL KOTEK

Jonet nieuws Met de lancering van de geheel nieuwe website van Jonet in zicht gebeurt er veel aan het Jonet front, te beginnen bij de oprichting van dit voor Joods Nederland unieke samenwerkingsverband. Jonet, nu ook officieel opgericht Dinsdag 21 februari gaat naar onze overtuiging de geschiedenisboeken in als een belangrijke dag voor de toekomst van Joods Nederland. Tijdens een bijeenkomst op het kantoor van notariskantoor Spier werden de Statuten ondertekend van de Stichting Landelijk Joods Netwerk, nader te noemen Jonet. Met de oprichting van Jonet is een solide basis gelegd onder wat Joods Nederland gaat binden. Niet de organisaties, maar individuen staan bij Jonet centraal. Jonet gaat uit van de inclusiviteitsgedachte en is er voor iedereen met een Joodse achtergrond, maar is er evenzeer voor mensen die interesse hebben in het Jodendom. Ter voorbereiding op de ondertekening hebben de Jonet Partners, waaronder Joods Historisch Museum, Joodse Omroep, Maccabi Nederland, Crescas, JMW en Jonag allen hun handtekening gezet onder de Partnerovereenkomsten. Gewerkt wordt aan een uitbreiding van het aantal deelnemende partners.

Vrijwilligersbijeenkomst Op vrijdagmorgen 9 februari vond n.a.v. de oproep in de vorige Benjamin de eerste informatiebijeenkomst plaats voor 5 vrijwilligers. De tweede vrijwilligersbijeenkomst heeft op 15 maart plaatsgevonden met zeven vrijwilligers die uit het hele land afkomstig waren. Jonet kan niet zonder het enthousiasme en de deskundige bijdragen van vrijwilligers die zich gaan inzetten voor zowel de website als voor de te organiseren Jonet activiteiten. De vrijwilligers die voor de website nodig zijn worden mede verantwoordelijk voor het verzamelen van (Joodse) agendapunten in heel Nederland en het moderaten (verzamelen, redigeren en plaatsen) van teksten op de Jonet en de geïntegreerde Jingles website. Ben je enthousiast en wil je ook meer weten over vrijwilligerswerk voor Jonet, meld je dan aan op [email protected]. We zoeken vrijwilligers over heel Nederland. Eerste schets van nieuwe site Op de bijgevoegde twee schetsen is te zien hoe de nieuwe website er op hoofdlijnen uit komt te zien. Op het moment van ontvangst van deze Benjamin zijn alle schetsen definitief en wordt hard gewerkt aan de bouw van de website met als voornaamste functionaliteiten: • Agenda • Nieuws • Discussie & Sjoek (Marktplaats) • Integratie van Jingles ‘voor vriendschap of meer’ • Unieke donatietool, die het ook mogelijk maakt om belastingvrij te schenken aan ANBI-doelen. Gezocht Jonet is nog op zoek naar mensen die de nieuwe website willen uittesten, voordat deze eind april/ begin mei de lucht in gaat. Hiernaast staat ook een personeelsadvertentie voor een door Jonet aan te trekken webcoördinator. Heb je zelf belangstelling of weet je nog iemand die geknipt is voor deze leuke baan stuur dan je reactie naar [email protected].

HANS VUIJSJE (DIRECTEUR/BESTUURDER JMW) EN THEO VAN PRAAG (VOORZITTER JONAG) TEKENEN ONDER HET TOEZIEND OOG VAN NOTARIS OLIVIER SPIER DE JONET STATUTEN.

Volg de laatste Jonet ontwikkelingen op de voet en bezoek www.jonet.nl.

28 CULTUUR & WETENSCHAP - RECENSIES

WIZO-literatuurprijs WIZO organiseert de WIZO-literatuurprijs. Er zijn zes verschillende boeken geselecteerd, verschillende

WIZO Leesclub Doetinchem Bijeenkomst 31 januari 2012

leesclubs uit het hele land kiezen drie boeken uit en bespreken deze met elkaar. Iedereen kan een eigen leesclub samenstellen, man of vrouw, Joods of niet, jong en oud, iedereen is van harte welkom! Wat is het leuk om te zien hoe iedereen een eigen mening vormt, hoeveel verschillende invalshoeken er worden gekozen om tot een eenduidig waardeoordeel te komen. De leesclubs beoordelen de boeken en uiteindelijk kiest WIZO aan de hand van alle beoordelingen wie de WIZO-literatuurprijs 2012 heeft gewonnen. Deze prijs wordt uitgereikt in november 2012. Tamara Gijrath

Boek: De Verlegen Minnaars Schrijfster: Chaja Polak Het boek gaat over Nathan Freund, kind uit een Joodse bankiersfamilie. Hij leidt een teruggetrokken leven op Groot Hofstede, een huis op een landgoed. Nathan is getrouwd met Alice. Enkele jaren geleden is uit het huwelijk van Nathan en Alice een Siamese tweeling geboren, Alice wil dat deze tweeling van elkaar wordt gescheiden, zodat zij weer een ‘normaal’ leven zal kunnen leiden. Nathan wil en durft dat niet uit angst dat één van beiden (of allebei) dit niet zal (zullen) overleven. Jodendom Het Jodendom wordt een paar keer terloops genoemd. De Joodse elementen zijn gekunsteld en hebben geen functie in het boek. Verschillende meningen Binnen de leesclub zijn er verschillende meningen over dit boek. Hieronder staan er enkele. • Gelezen met verbazing en ergernis, naarstig op zoek naar Joodse elementen! • Het kinderleed treft mij, er moet iets gebeuren, maar Nathan kan niet tot een besluit komen, de kinderen hebben hier geen mening in. Het is een absurd verhaal op het morbide af! • Ik word boos op de hoofdfiguur, zij vindt hem heel egoïstisch! Hij is eigenlijk een heel bazige figuur die alles bepaalt in huis. • Het is onnatuurlijk om een Siamese tweeling te krijgen, Alice is getraumatiseerd, daar is te weinig aandacht voor! • Er speelt (waarschijnlijk) ook nog een lesbische verhouding tussen Golda (eerste vrouw) en Beccy, (de zuster) daarnaast speelt op het psychologische vlak veel! • Het einde van het boek is niet ‘bevredigend’ Er gebeurt eigenlijk niets.

29

Indrukwekkende scene Een indrukwekkende scene is het einde van het boek waar de hulp in de huishouding eindelijk ‘de beslissing’ neemt. Verder worden de gesprekjes van de kinderen bijzonder gevonden. ‘Zij praten eigenlijk heel normaal met elkaar terwijl ze in een absurde situatie verkeren’. Natuurlijk is dit een heel complex verhaal, maar naarmate de avond vorderde, werd wel duidelijk dat er nog heel wat over te zeggen viel, dat het voor een aantal onder ons een af en toe vervelend boek was, maar toch ook weer boeiend vanwege het bizarre onderwerp.

WIZO boekenclub ‘Ale Hie’

Confronterend De familieverhoudingen rond de Tweede Wereldoorlog riep veel herkenning op. Met name de verantwoordelijkheid van de dochter voor haar vader en haar eigen gezin. Het stuk over ‘vergelding’ was voor vele zeer herkenbaar en confronterend. Het onderwerp zorgde voor discussie binnen de leesclub. Intiem Veel intimiteiten werden prijs gegeven in het boek. Verkrachting is erg goed beschreven; staat ook voor overdrachtelijke verkrachting; Shoah! Machtswellust! In oorlogstijd zijn er geen grenzen meer, alles mag! Is vergelding goed te keuren in dit verhaal? Hier was geen eensluidend antwoord op.

Bijeenkomst 7 december 2011 bij Maja Kleiterp

Het gemiddelde cijfer names de leesclub is een 7,4.

Boek: De Held Schrijfster: Jessica Durlacher

We hebben allen genoten van deze interessante en informatieve avond.

Onderstaand wordt een recensie gegeven over het boek ‘De Held’ van Jessica Durlacher. ‘De held is een psychologische roman over verzoening en wraak maar ook over de herinneringen aan de oorlog en het schuldgevoel wat mensen daaraan over hebben gehouden. Het boek werd over het algemeen erg goed en spannend gevonden. Het is geschreven met een Amerikaanse invloed, erg dramatisch. Uit het dankwoord blijkt ook dat het verhaal op een zolderkamer in Hollywood is geschreven. Voor een aantal personen is het een probleem dat zij de achtergrond van de schrijfster kennen, dit is moeilijk te scheiden van het boek. Als zij hetzelfde boek had geschreven over hoofdpersonen met een andere achtergrond (bijvoorbeeld de NSBer) was het voor hen beter te accepteren geweest.

30 CULTUUR & WETENSCHAP - HISTORISCHE COLUMN

Tirtsah Levie Bernfeld

SEIDER AVOND

PESACH IN DE GOUDEN EEUW (5435/1675)

FEEST IN ZICHT

Het was bijna Pesach! De Portugese Gemeente kon opgelucht ademhalen nu het geweld door oorlog met machten als Frankrijk en Engeland op Hollandse bodem nagenoeg voorbij was. De internationale handel leefde weer op, de nood onder de armen was minder nijpend en na enkele jaren vertraging was de bouw van de Esnoga nu bijna afgerond en zou dit glorieuze bouwwerk nog hetzelfde jaar worden ingewijd. Semurim, Maror en Charoset Iedereen was druk in de weer met voorbereidingen voor het feest. Traditioneel had de gemeente het op zich genomen te zorgen voor het bakken van de matzot shemurot gemaakt van meel dat vanaf de oogst nauwkeurig gevolgd was. Deze matzot prijkten op de sederschotel van menig Joods huis. Portugese leveranciers verkochten deze met zorg geteelde meel aan de gemeente. Deze zogenaamde semurim verdeelde die gemeente dan onder haar leden als ook bitterkruid (maror) en charoset (van o.a. noten, appels, rozijnen en suiker gemaakt gerecht, zie hieronder), die symbool stonden voor bittere tijden van Joden in Egyptische slavernij. De ingrediënten voor maror en charoset werden massaal ingekocht, in de kasboeken van de gemeente geregistreerd en vervolgens gefabriceerd. Op basis van de notities kunnen we het recept van zeventiendeeeuws Portugees charoset achterhalen. Het zat vol noten zoals kastanjes, amandelen en pijnboompitten. Bovendien waren er ook dadels, vijgen, appels, gember, peper, kaneel en wijn aan toegevoegd. Matzot en een extraatje voor de armen Zoals gebruik was ten tijde van alle drie zogenaamde pelgrimsfeesten, werd de minder bedeelden ook nu vlak voor Pesach wat geld toegestopt, ingezameld via een collecte

onder de meer gefortuneerden. Zo konden de armen de uitgaven van de feestdagen beter bekostigen. Ook kregen ze matzes om de acht dagen Pesach mee door te komen, op basis van acht pond matzemeel per persoon. Aan het werk Omdat ze een extra zakcentje wel konden gebruiken werd een hele ploeg arme Portugese mannen aangesteld om de matzot (shemurot), de maror en de charoset te fabriceren. In die dagen waren dat ongeveer veertig man die elk bij een oven aan het werk waren. Vanwege de strikt kosjere regels ter bereiding, moesten ze er een keurig orthodox leven op nahouden. Feest in zicht En zo kwam langzamerhand het feest in zicht. Bernard Picart laat zien – het moet hier al het begin van de achttiende eeuw zijn geweest – hoe de dienstboden onder leiding van de vrouw des huizes grote schoonmaak hielden en chameets verwijderden uit alle kasten en laden. De heer des huizes liet zich overtuigen van de grondigheid van die schoonmaak. Seder Pesach En dan was het zo ver: de hele familie zette zich rond de tafel om samen het verhaal over de uittocht uit Egypte te lezen en de bevrijding uit de slavernij in het geheugen terug te roepen. Het verhaal zal Portugese Joden na aan het hart hebben gelegen. Merendeels sloegen ook zij op de vlucht voor vervolging en onderdrukking om in de relatief tolerante omgeving van de stad Amsterdam in vrijheid het Jodendom te kunnen praktiseren.

JMW - ACTIVITEITEN

31

a e T h g i H

W niseert JM a g r o 2 1 0 2 3 juni

High Tea voor Babyboomers Joodse babyboomers en de kunst van het ouder worden We worden veel ouder en velen van ons hebben bij onze ouders gezien dat goed oud worden niet altijd meevalt. Wordt de Na Oorlogse Generatie ook op die manier oud? Kun je wat betreft ouder worden het heft in eigen handen nemen? Aanleiding voor het organiseren van een dergelijke bijeenkomst is het gegeven dat de levensverwachting enorm gestegen is (honderd jaar geleden werden we gemiddeld maar vijftig jaar). We krijgen er als het goed is zo’n dertig jaar bij. Dat is niet alleen maar mooi, dat heeft ook lastige kanten, want vanaf ons zestigste jaar krijgen we bijvoorbeeld (gemiddeld) met twee chronische kwalen te maken, d.w.z. we krijgen iets waarvan we niet meer herstellen. Zelfs niet in een tijd waarin op medisch gebied zo veel mogelijk is (en nog steeds wordt). Natuurlijk gelooft niemand dat ouder worden alleen maar Zwitserlevengevoel inhoudt. Maar dat betekent toch niet dat het alleen maar kommer en kwel is? Je hebt ook niet alles voor het kiezen – babyboomers zijn oud genoeg om dat geleerd te hebben, maar het is toch ook niet zo dat je totaal geen invloed kunt hebben op hoe je ouder wordt? Voor wie die tijd niet al te ver meer weg is, een goed moment om stil te staan bij hoe je dat wilt: oud worden. En om het daar eens met leeftijdgenoten over te hebben.

Er is nog een andere factor die maakt dat ouder worden niet gemakkelijk is: oud zijn is buitengewoon impopulair. Jong zijn is mooier, vlotter, sterker enz. en we proberen uit alle macht zo jong mogelijk te blijven. Nog een negatieve associatie met oud zijn die heerst in onze maatschappij, is dat het onbetaalbaar is. Maar hebben babyboomers niet ook geld en goed ingebracht? Ondanks al die beelden en overtuigingen – soms ook van onszelf – moeten en willen we de periode dat wij oud(er) zijn zo prettig en zo zinvol mogelijk maken. Daar moesten we het maar eens over hebben. Geen inleidingen van deskundigen, geen geriaters of gerontologen aan het woord, maar babyboomers zelf die het hebben over hun gedachten en ideeën met betrekking tot het ouder worden. Op een voorjaarsmiddag in een inspirerende omgeving zijn babyboomers met een Joodse achtergrond van harte welkom om van gedachten te wisselen en plannen te maken. 3 juni van 15.00 - 18.30 uur Huize Lydia, Roelof Hartplein 2A, Amsterdam. Kosten: € 15,– Aanmelden en informatie: tel. 020-577 65 66 of e-mail: [email protected]

32 JMW - ACTIVITEITEN AGENDA

AMSTERDAM

APELDOORN

BREDA

50+

HaMakor Geen JMW groep

Finjan

Op 10 april organiseert JMW 50+ een

Koffieochtend, bijna iedere derde vrijdag

Elke tweede woensdag van de maand

matzemaaltijd. Plaats: Bob Goudsmitzaal

van de maand. Iedereen is welkom.

11 april matzebrunch: dit keer aanvang

van Beth Shalom in de Kastelenstraat.

Aanmelden bij Ritha Groot 055-533 68 96

11.30 uur!

Tijd: 17.00 uur. Kosten: € 15,50; leden

of [email protected]

Uiterlijk 29 maart aanmelden bij

Benjamin Servicepakket € 12,–

Kosten € 2,–

Joop Leeser

Opgeven tot en met donderdag 5 april op 020-577 65 88 (kantooruren) of [email protected]

9 mei inleiding rabbijn Sebbag,

ARNHEM

aanvang 10.00 uur 13 juni afsluiting seizoen met lunch Informatie: 076-542 22 78 of

Joods Contact

Sjmoes-inn Geen JMW groep

Als u behoefte heeft aan Joods contact, of

Iedere eerste en derde donderdag van de

iemand kent die daar behoefte aan heeft:

maand 10.30 - 12.30 uur, koffieochtend

een JMW vrijwilliger kan geregeld bellen

V&D Velperplein Arnhem.

voor een gesprek(je). De vrijwilliger biedt

Informatie: Fred Senator 057-554 23 15

een luisterend oor en heeft aandacht voor

DEN BOSCH Bejachad

uw grote, kleine of alledaagse zorgen, maar maakt ook gewoon gezellig een

[email protected]

11 april matzebrunch om 11.30 uur

ALMERE

praatje met u als u daar meer aan toe

Aanmelden tot 31 maart [email protected] of 073-521 48 05

bent.

Di z’n Koffie

Informatie en opgeven: Mireille Oei,

Iedere woensdag vanaf 9.30 uur inloop

020-577 65 88 of [email protected]

koffie-ochtend in de buurt Parkwijk.

DEN HAAG

11 april Pesach matzebrunch met Wat betekent 4 mei voor mij

gremsjelisj. Neem wat lekkers mee!

Mitzwe Bar

in deze tijd

2 mei Rabbijn Mosje Stiefel komt vertellen

Matze-thee

22 april van 14.00 - 16.00 uur.

over de Choepah.

10 april van 14.30 - 16.00 uur

Verzetsmuseum, Plantage Kerklaan 61,

27 mei Sjawoeot viering

Informatie: Betty Braat 0172-430 628

Amsterdam

27 juni Film Eyes Wide Open van Haim

[email protected] of

Meer informatie op pagina 22

Tabakman.

Mientje Springer 070-360 65 04

Entree: € 7,50.

18 juli Bingo vanaf 10.00 - 12.30 uur.

Aanmelden via 020-577 65 66 of

6 augustus Laatste dag voor de

[email protected]

zomervakantie. Ieder neemt wat lekkers

OPROEP

mee om dit te vieren.

Wilt u ook de twee maandelijkse

JMW gaat Pathé - Eyes wide open

26 augustus Eerste Di’zn koffie met wat

nieuwsbrief van Joodse Activiteiten

15 mei om 13.30

lekkers erbij.

ontvangen? Ga naar

Ingetogen speelfilmdebuut over een

Informatie/opgave: Judith Heslenfeld

www.joodseactiviteiten.nl onder

orthodox-Joodse vader en echtgenoot uit

036-532 81 35

‘inloggen/registreren JMW’

Jeruzalem die een gepassioneerde relatie

Voor het volledige programma ga naar de

krijgt met een andere man.

agenda op www.joodseactiviteiten.nl

Houd je van een goede film met nagesprek? Dan ben je van harte welkom: van 13.30 - 16.00 uur. Centrum de Roos, P.C. Hooftstraat 183 Amsterdam Entree: € 7,50 reserveren via 020-577 65 66 of [email protected] Betalen aan de zaal of met iDeal via www.joodseactiviteiten.nl

33

FRIESLAND

HILVERSUM

ZAANDAM

Heerenveen - Sjemoeot

Gooise Nesjomme

Koffie-bijeenkomst

Gezellige en informatieve bijeenkomsten

Een koffie-ochtend of een huiskamer

Iedere laatste woensdag van de maand

op de tweede woensdag van de maand.

bijeenkomst op een donderdag.

van 10.00 - 12.00 uur

11 april Pesach matzelunch

12 april matzekoffie in

11 april matzebrunch

9 mei Muziek - gelegenheidsensemble

de Koepel, Hilversum

30 mei lezing over het Joodse leven

13 juni Tuinfeest

17 mei huiskamerkoffie

in de 21e eeuw

Meer informatie:

21 juni koffie nesjomme

27 juni gezellige sjmoes ochtend

http://smoezen.israel-online.nl

Informatie: Edith Bernards-Baas op

25 juli Film/boek bespreking

Aanmelden bij: Gineke van Dam

035-541 47 50, [email protected]

Informatie: Erna Houtkooper-Barend

0514-541 193 of [email protected]

www.gooisenesjomme.nl

06-224 731 71 of [email protected]

HAARLEM BLOEMENDAAL

MEPPEL ZWOLLE 12 april organiseert JMW i.s.m. Marion de

10 april Pesach matzemaaltijd,

Stolpersteine Meppel, benefietconcert NIKITOV en Di Gojim Geen JMW activiteit

opgeven verplicht

Er worden in totaal 46 Stolpersteine

met natuurlijk matzes en salades

8 mei Spetterend optreden

geplaatst in de Hoofdstraat, Voorstraat en

Informatie: info@joodseactiviteiten of

klezmer/jazzband Klezmokum

Noteboomstraat in Meppel en er is een

020-577 65 66

10 juni Wandelen in de voormalige

benefietconcert met NIKITOV en Di Gojim.

Joodse Transvaalbuurt Amsterdam o.l.v.

18 april, vanaf 20.00 uur (deuren zijn

Daniël Metz

geopend vanaf 19.30 uur)

MEDEDELING

Alle bijeenkomsten, behalve 10 juni,

Locatie: Grote- of Mariakerk, Hoofdstraat

De noordelijke regionale groep Le Dor

vanaf 19.30 uur.

52 in Meppel

Wa Dor is eind 2011 gestopt. De leden in

Voor informatie: 023-526 22 81 of

Kosten: € 15,– incl. twee consumpties.

de noordelijk provincies mochten jarenlang

[email protected]

Contactpersoon: Ron Hoving 0522-785 337,

genieten van interessante, bijzondere en

[email protected]

gezellige bijeenkomsten. De afdeling

www.stolpersteinemeppel.nl

Joodse Activiteiten wil de vier vrijwilligers,

Tsevet

HEILOO

Klijn een gezellige Pesach matzebrunch

Marion de Klijn, Trix de Waal, Elli Slier en Margo Meijers hartelijk bedanken voor

Tsafon Be Tsafon

ROTTERDAM

(Meestal) tweede woensdag van de maand

hun enthousiasme en inzet door de jaren heen.

bijeenkomst

Joffie Koffie

9 april Pesach matzebrunch

Iedere derde woensdag van de maand,

16 mei interessante lezing; wordt nader

10.30 - 12.30, Locatie LJG, Mozartlaan 99,

bekend gemaakt

ingang Bachlaan, Rotterdam

13 juni gezellige avond ter afsluiting van

11 april (Tweede woensdag van de

het seizoen

maand!!) Pesach Matselunch

Alle bijeenkomsten, behalve 9 april,

16 mei Maurice Swirc vertelt over zijn boek

vanaf 19.30 uur zaal open, start

‘Altijd Mazzel’ (onder voorbehoud)

bijeenkomsten 20.00 uur.

20 juni smoezen

072-533 31 27 of [email protected]

18 juli Een boottocht van 3 à 4 uur 15 augustus Smoezen Informatie: 0180-314 539

34 JMW - ACTIVITEITEN

Groepen en cursussen Pak je bagage uit bij JMW en Doe er iets mee Deze gespreksgroep is bedoeld voor mensen met een Joodse achtergrond die met elkaar van gedachten willen wisselen over belangrijke thema’s zoals: Joodse identiteit, familie, relaties en het dagelijks leven. In deze groep zullen de thema’s worden bekeken met de bril van nu, vanuit het besef dat iedereen zijn eigen geschiedenis met zich meedraagt. Door herkenning van de verhalen van anderen is het de bedoeling dat je meer inzicht krijgt in je eigen situatie. Vijf bijeenkomsten één keer per twee weken, € 37,50.

Joodse cultuur op één zondag Leren over het dagelijkse Jodendom van geboorte tot graf en alles er tussenin. Kosten € 22,50, inclusief lunch

Kind in de oorlog, 65 jaar later De oorlog is zo lang geleden, maar gevoelsmatig zeker niet. Als je de oorlog als kind hebt meegemaakt, kun je nu nog plotseling opkomende gevoelens van angst, onveiligheid, eenzaamheid en gemis aan dierbaren ervaren. Als u dit herkent, praat dan mee in een groep van gelijkgestemden, waarbinnen je je veilig kunt voelen. Vijf bijeenkomsten, kosten: € 37,50

Naoorlogse Generatie groep Hoe kun je last hebben van de oorlog van je ouders? Je hebt de oorlog zelf niet meegemaakt, maar je bent wel opgevoed door ouders die zelf vervolgd werden en veel familie hebben verloren. Wat heeft dat voor invloed op je (intieme) relaties, je stemmingen, je maatschappelijk functioneren, je Joodse binding? Door met elkaar van gedachten te wisselen kun je een beter inzicht in je eigen situatie krijgen. Vijf bijeenkomsten, kosten: € 37,50

Kinderen van Joodse vaders Je hebt een Joodse vader en een niet Joodse moeder en voelt je niet geaccepteerd in de Joodse wereld. Vaak voel je je solidair met de Joden, maar tegelijkertijd heb je soms het idee dat je een buitenstaander blijft. Hoor je nu bij de Joodse wereld of de nietJoodse wereld? Waar ligt je loyaliteit? Hebben anderen dat ook, hoe gaan ze er mee om? Wil je meepraten, meld je dan aan. Vijf bijeenkomsten, kosten: € 37,50

Deel je ervaring! Heb je deelgenomen aan één van de groepen of cursussen en wil je je ervaringen met anderen delen? Schrijf het ons: [email protected]

Informatie en aanmelden Mail naar [email protected] of bel naar 020-577 65 66. Voorafgaand aan de groep vindt een kennismakingsgesprek plaats.

uit bij JMW e g a g a b Pak je iets mee! en doe er

www.joodsmaatschappelijkwerk.nl > Gespreksgroepen en Cursussen

35 GROEPSWERK TEAM

Help! Ik ben met een Israëli getrouwd... Voor iedereen met een Israëlische partner Een relatie met iemand uit een ander land, Israël, kan vaak inspirerend en verrijkend zijn. Maar soms zijn de verschillen in cultuur zo groot dat je elkaar niet meer goed begrijpt. Het wordt dan een uitdaging om goed met elkaar te blijven communiceren.

Wordt er veel geschreeuwd of juist gezwegen? Begrijp je elkaars lichaamstaal? Zijn er misverstanden over het Iwriet of Nederlands taalgebruik? Moet je altijd stipt op tijd komen of mag het een uurtje later worden? Komt de familie uit Israël (te) vaak logeren of is de Israëlische familie

(te) gastvrij? Word je als niet-Joodse vrouw geaccepteerd? Worden de kinderen verwend of juist te strak gehouden? Over deze dilemma’s gaan we met elkaar in gesprek. Partners zijn ook welkom.

SCHRIJFGROEP AMSTERDAM

Schrijfgroep Amsterdam De schrijfgroep bijeen, voor de laatste keer, dachten we, en dus koffie met gebak. Maar iedereen is zo enthousiast dat we nog tien keer bijeen komen om te blijven schrijven. Korte verhalen, per opdracht tien tot twintig minuten, altijd deel van ieders levensverhaal, herinneringen aan jeugd, ouderlijk huis en/of familie, aan geuren en kleuren en aan gebeurtenissen. Om de beurt

voorlezen en dan reageren, soms op de inhoud, soms op de vorm. Veilig in de beschutte omgeving bij JMW onder de inspirerende en persoonlijke leiding van Marianne Fuchs. Geen wonder dat we doorgaan. Deelnemer schrijfgroep

U kunt zich aanmelden voor de cursus levensverhalen schrijven. Bij voldoende aanmeldingen starten wij weer een nieuwe groep. Schrijfervaring is niet nodig. Tien bijeenkomsten € 75,–

Sari’s kookpunt

Voor 65+ers

Bij Sari’s Kookpunt wordt voor u een lekkere oud Hollandse ‘Joodse’ maaltijd (kosjerstyle) gemaakt.

Een lekkere warme maaltijd door uzelf samengesteld bij u thuis gebracht

Voor € 5,– + de kosten van de ingrediënten kunt u samen met de vrijwilliger uw favoriete maaltijd samenstellen en deze wordt bij u thuis gebracht. Meer informatie bij afd. 50+ 020-577 65 88 / [email protected] BSP leden krijgen € 3,50 korting

www.benjaminservicepakket.nl

JMW à la carte Lekker en niet duur, kosjer of kosjerstyle eten in een restaurant naar uw keuze

t JMW 3 juni 2012 organiseer

Lees meer op pagina 31

a e T h g i H

Adverteren in de Benjamin? Voor advertentietarieven en Benjamin deadlines kunt u contact opnemen met Romeo Delta: [email protected] of bel 0544-352 235.

Word lid van het Benjamin Servicepakket en u ontvangt € 3,50 korting (excl. drankjes) op een maaltijd. Kijk op onze website voor voorwaarden van deelname en de nieuwste ontwikkelingen in het aanbod. Informatie en reservering Maandag t/m donderdag 020-577 65 88 of [email protected]

www.benjaminservicepakket.nl

JMW - BSP

37

Benjamin Servicepakket Het BSP biedt de leden scherpe aanbiedingen, zorg en gemaksdiensten, artikelen en cursussen. Het lidmaatschap kost € 17,50 voor een gezin per jaar (bij een automatische incasso). Het BSP richt zich op de specifiek ‘Joodse’ diensten en producten en op dienstverleners met een Joodse klantenkring. Voor algemene diensten werkt JMW samen met Amstelring Ledenservice.

Sari’s Kookpunt Trek in lekker eten en geen zin om te koken? Sari’s kookpunt maakt voor u een lekkere oud Hollandse ‘Joodse’ maaltijd ‘kosjer style’. Tegen een kleine vergoeding en bijkomende kosten voor de ingrediënten stelt u samen met de vrijwilliger een maaltijd samen. De vrijwilliger bereidt deze naar keuze in haar eigen huis, of bij u in de keuken. U bedenkt zelf uw favoriete maaltijd. De vrijwilliger is gespecialiseerd in viskoekjes, stamppotjes en lekkere soepen. Sari’s Kookpunt is er ook voor wanneer u iemand te eten krijgt. Meer informatie: Irene Hirsch, [email protected], 020-577 65 88 Stukje boterkoek als toegift Door weer en wind komt Sari bij meneer Huisman op bezoek en verblijdt hem met een heerlijke maaltijd. Het enige wat hij doet is wekelijks doorgeven welk menu hij wenst. ‘Behalve dat zij lief is en altijd een goed humeur heeft, neemt zij altijd een extraatje mee zoals boterkoek. Ideaal toch!’

Enquête uitslag Benjamin Servicepakket De leden van het Benjamin Servicepakket (nader te noemen BSP) ontvingen onlangs een enquête over het BSP. Maar liefst 36% van de formulieren kwam ingevuld retour, iets dat ook de goede band van de BSP-leden met JMW onderstreept. Wat duidelijk uit de enquête naar voren komt is dat weinig gebruik wordt gemaakt van de specifiek ‘Joodse’ diensten. Alleen ‘JMW à la carte’ is in dat verband een positieve uitzondering. Ook bij Amstelring Ledenservice, onze samenwerkingspartner is niet bekend dat u van de diensten gebruik maakt. De beoordeling van de geleverde diensten is bovengemiddeld. Alleen de Keukens van Langerhuize komt er minder gunstig uit. Redenen om lid te worden variëren van betrouwbaarheid van de diensten tot investeren in de toekomst ‘je weet maar nooit welke diensten je in de toekomst nodig hebt’. Ondanks de grote tevredenheid over de BSP-diensten moet geconcludeerd worden dat de behoefte aan het BSP op dit moment niet groot is. Wij zullen ons dan ook in de komende maanden beraden over de toekomst van het BSP. Tot 1 januari 2013 verandert er nog niets. We houden u op de hoogte van de ontwikkelingen. De volledige enquêteuitslag vindt u evenals het volledige BSP aanbod terug op www.benjaminservicepakket.nl

Inschrijven kan via de website maar ook door gebruikmaking van de antwoordbon in deze Benjamin. Stuur deze naar JMW o.v.v. Lidmaatschap Benjamin Servicepakket. E-mail: [email protected] tel. 020-577 65 88 van maandag t/m donderdag van 9.00 tot 17.00 uur. Bent u lid en wilt u gebruik maken van een van onze diensten dan kunt u bellen naar bovenstaand telefoonnummer. Voor de algemene diensten kunt u terecht bij Amstelring Ledenservice 0900-1866. Binnen 48 uur wordt u verder geholpen door de desbetreffende dienstverlener.

38 JMW - EITZES VAN ESTHER TEKST ESTHER SCHOLTENS

Eitzes van Esther In deze rubriek geeft Esther Scholtens een kijkje in haar werk als maatschappelijk werker bij JMW. De vragen en antwoorden zijn gebaseerd op voorbeelden uit de praktijk, maar zijn uiteraard geanonimiseerd.

Mijn vader herkent mij niet (altijd) Gisteren was ik, zoals iedere week, op bezoek bij mijn vader. En zoals iedere week, liet ik mijzelf binnen. Toen hij mij de woonkamer zag binnenkomen, schrok hij zich rot. “Wat doet u hier?” riep hij verschrikt uit. Het was mij al eerder opgevallen dat mijn vader vergeetachtig is, de laatste tijd, maar zoiets had ik nooit eerder meegemaakt. Ik legde hem uit dat ik Tom, zijn zoon ben. Toen zei hij: “Ach ja, natuurlijk”. Ik hoef u niet uit te leggen hoeveel zorgen ik me maak. Is mijn vader dement? Mijn moeder is vorig jaar overleden en ik ben enig kind! Wat betekent dit alles voor hem, voor mij en voor ons samen?

Eitze Wat een vervelende toestand. Ik kan me uw zorgen goed voorstellen. Echter, om zeker te zijn of uw vader dementeert, zal hij moeten worden onderzocht. Via de huisarts kan hij worden doorverwezen naar een specialist (geriater en/of psychoneuroloog). Er zullen met uw vader en u gesprekken worden gevoerd en allerlei tests worden gedaan. Dit om te bepalen of uw vader inderdaad lijdt aan dementie, en zo ja, aan welke vorm. Ook wordt aandacht besteed aan wat hij nog wel kan. Als duidelijk is waar hij zich in het dementieproces bevindt, kan er hulpverlening en ondersteuning op maat worden ingezet. Aangezien u enige kind bent en uw moeder is overleden, zult u als mantelzorger eveneens de begeleiding krijgen die nodig is om met uw vader en de gevolgen

van zijn ziekte om te leren gaan. En dat zal geen onnodige luxe blijken, want het hebben van een ouder met dementie is enerverend, verdrietig en vaak ook belastend. Maar met de juiste houding en een goede organisatie van de zorg, hoeft het niet alleen maar dat te zijn. Mantelzorgers zijn vaak gebaat bij psycho-educatie. Dan leert u wat een ziekte als dementie betekent, hoe het verloop is, wat u kunt verwachten. Sommige dementiepatiënten zijn bijvoorbeeld erg achterdochtig of zelfs paranoïde. Als u weet dat dit een bekend symptoom van de ziekte is, schrikt u wellicht minder wanneer uw vader u of een ander niet meer vertrouwd. Ik kan mij een cliënt herinneren die ervan overtuigd was dat ik opnameapparatuur in mijn tas had. Omdat ik wist dat deze meneer beginnende dementie had, kon ik zijn paranoïde idee plaatsen en er rustig op reageren. Probeer met vader te praten over wat hem overkomt en met hem langs de huisarts te gaan. Dat is de eerste stap op een weg die niet altijd makkelijk zal zijn, maar noodzakelijk. En schroom niet aan de bel te trekken bij betrokken instanties, wanneer u zich niet gehoord of ondersteund voelt.

39

Tsavta58_

V3.qxd

29-02-201

2

11:07

Pagina 4

‫צוותא‬

tsavta

TSAVTA Besloten is de Tsavta niet langer met de Benjamin mee te sturen. Wilt u toch graag de Tsavta ontvangen, neem dan contact op met Tzippy Harmsen: [email protected]

HET WEZENFONDS BEËINDIGT ZIJN WERKZAAMHEDEN 2011-2012 Het Samenwerkingsverband JMW, de rechtsopvolger van de Joodse voogdijinstellingen, heeft in 2011 een Fonds in het leven geroepen ten behoeve van Joodse Oorlogswezen die onder voogdij hebben gestaan van één van de Joodse voogdijinstellingen, later gefuseerd in Le Ezrath ha-Jeled. De aanleiding hiertoe was de discussie over het beheer van de vermogens van de Oorlogswezen, waarbij duidelijk werd dat veel betrokken wezen het gevoel hadden opnieuw in de steek te zijn gelaten, zoals ook in het verleden. Om aan dat gevoel tegemoet te komen heeft JMW een Fonds ingesteld om daarmee zijn solidariteit te betuigen met deze wezen. De omvang van het Fonds bedroeg 125.000 euro. Een onafhankelijke commissie beoordeelde de aanvragen. Aan iedere rechthebbende kon uiteindelijk 1.300 euro worden uitbetaald. In totaal deden 224 mensen een beroep op het Fonds; van hen bleken er 95 inderdaad tot de doelgroep te behoren. Een groot deel van die doelgroep is door het Fonds bereikt. Bij degenen die werden afgewezen ging het vooral om wezen, voor wie Le Ezrath zich wel had ingespannen, maar die niet onder hun voogdij vielen. Inmiddels heeft de Commissie zijn werkzaamheden afgesloten en kan er geen beroep meer worden gedaan op het Wezenfonds.

Uw donatie helpt! Bent u nog geen donateur van de Benjamin, maar wilt u wel financieel bijdragen? Maak dan uw donatie over op rekening 204420. t.n.v. Stichting JMW Bijdragen & Fondsen o.v.v. donatie Benjamin. De Lairessestraat 145-147, 1075 HJ Amsterdam. Ga voor een online donatie naar www.debenjamin.info. Een donatie is geheel vrijblijvend.

40 SJOEK - SJOEKERTJES EN OPROEPEN

GEZOCHT

OPROEPEN Foto’s van slachtoffers van de Sjoa Het Digitaal Joods Monument wil de slachtoffers van de Sjoa een gezicht geven. Als u familiefoto’s, portretfoto’s of oude documenten heeft en die daartoe beschikbaar wilt stellen, neem dan contact op met het Joods Historisch Museum. Tel. 020-531 03 50 of per e-mail naar

Men Meijer

Joodse vrouw uit de Kerkstraat

[email protected]. Desgewenst komt de heer

We zijn op zoek naar Men Meijer die in

Mijn moeder, Filippina Rusconi, woonde

E. Gompers bij u thuis voor begeleiding en

1952 leraar was op de Huishoudschool te

tot haar huwelijk in de Kerkstraat 393 in

hulp bij het plaatsen van uw foto’s op het

Jaarsveld (gemeente Lopik). Deze leraar

Amsterdam. Aan de overkant woonde een

Digitaal Joods Monument

was een Joodse man. Wij voelen ons diep

Joodse vrouw met wie zij bevriend was.

www.joodsmonument.nl

verbonden met het Joodse volk. Wie zou

Deze vrouw is in 1940 getrouwd in de

ons informatie kunnen geven over Men

Rapenburger Synagoge, kreeg in 1941

Meijer?

een dochtertje. Van deze vrouw, in 1943

Joseph Jacques Bles

Mevr. J. H. Groenendaal-Benschop.

weggevoerd, is bekend dat zij Auschwitz

Is er iemand die iets weet over Joseph

Koningsweg 27, 4191 HA Geldermalsen

en dr. Mengele heeft overleefd. Meer weet

Jacques Bles, geb. 4 september 1923 te

[email protected]

ik niet, geen naam, geboortedatum en

Amsterdam, zoon van Bernard Jozef Bles

adres. Wie herkent de mensen op de foto?

en Rachel Reens, broer van mijn zwager

Graag uw reactie naar:

Jacques Simon (Jack) Bles (1927-2010).

‘Het Fluitje’

Clementine Jesterhoudt, 020-620 25 61

Joseph Bles was actief in het verzet en

Ik ben op zoek naar een boek, getiteld ‘Het

of [email protected]

werd gearresteerd. Het laatste wat zijn

Fluitje’ van Leo Vos. Het gaat over de disci-

familie weet is dat hij gevangen zat in de

pline die door middel van een fluitsignaal

gevangenis van Leeuwarden. Meer is nooit

in een van de concentratie-kampen gold. Ik

Joel Granade

vernomen.

heb het als kind stuk gelezen (ik ben nu

Ik ben op zoek naar familie en vrienden

Ze’ev Bar

70). Ik heb ook gehoord dat Leo Vos nóg ’n

van de heer Joel Granade.

Rondeel 176, 1082 MH Amsterdam

boek heeft geschreven. De titel hiervan is

Hij heeft in 1960 in Amsterdam gewoond.

‘Cocktail gollandski ruski’. Zou u of iemand

Mijn Joodse vrouw Hanna Broekhuisen is

mij blij kunnen maken met dit boek of met

familie van hem. Ik zou graag contact

Joopie Schmal

deze boeken? Als er kosten aan verbonden

willen met vrienden of familie van de heer

In het Friese Tjerkwerd was, bij de smid

zijn, vergoed ik die vanzelfsprekend!

Joel van Granade.

in het dorp, ondergedoken de toen 5 á

Joke Korver.

Ton van der Hoorn

7-jarige Jo(o)p(ie) S(ch)mal. Niet bekend is

R.J. Schimmelpennincklaan 16-G

Bonteweg 41-48, 7441 GM Nijverdal

of dit zijn echte naam is of, waarschijn-

2517JN Den Haag. [email protected]

lijker, een schuilnaam van de onderduiker. De laatste maanden van de oorlog werd hij i.v.m. dreigend gevaar bij een ander gezin ondergebracht. Na de oorlog is er geen contact meer geweest. Het onder-

Woningruil Ramat-Gan / Amsterdam

duikgezin had zelf twee zoons en een dochter. Eén van de zoons van dit gezin

Ik zou graag in de zomer van 2012 woningruil willen doen met iemand uit Amsterdam. Ik heb een appartement in Ramat-Gan, 15 minuten van het centrum en de stranden van Tel-Aviv. Het appartement heeft 3 slaapkamers, woonkamer, eetkamer, keuken met alle gemakken, een veranda en een tuin. Het appartement ligt in een rustige woonwijk. Het is mogelijk om gebruik te maken van een auto en 2 fietsen. De data voor het verhuur is flexibel, maar ergens tussen 15 juni en 15 september. Ury Gluskinos [email protected], 972-54-7400154, Hagiborim 4, Ramat-Gan, 52415 Israël

zou graag in contact komen met de onderduiker of iemand die hem gekend heeft. F. Schukken, tel. 06-551 202 92 of e-mail: [email protected]

41

Joodse vrienden JINGLE 590 Ik, Joodse man 70 jaar. Ben op zoek naar een aardige en sympathieke Joodse dame omgeving Amstelveen, alwaar ik ook woonachtig ben. Zal het geweldig vinden om samen van alles te ondernemen zoals bijvoorbeeld reizen, Israël is mijn favoriete bestemming. Het leven is geweldig als je samen door een deur kan en het goed met elkaar kan vinden. Ik hoop op een goede reactie en alle brieven zullen worden beantwoord.

JINGLE 591 Weduwe zoekt een fijne vriend of relatie (55-68 jaar) om heel veel gezellige dingen te doen o.a. vakantie, uitgaan en sporten. Ik ben 1.68m, heb zwart krullend haar en ben sportief en gezellig. Ik geef altijd antwoord op uw brief.

Op zoek naar gezelschap, vrienden of meer? Aarzel dan niet en stuur ons uw oproep. Wij plaatsen uw berichtje gratis in de volgende Benjamin en zenden de binnengekomen reacties aan u door. Wilt u reageren op een van de oproepen, stuur ons uw brief in een gesloten envelop met linksboven in de hoek het nummer van uw keuze. Wij sturen uw gesloten envelop door aan de geadresseerde. ‘Benjamin redactie, o.v.v. Schadchen, De Lairessestraat 145-147, 1075 HJ Amsterdam’ of per mail [email protected]. Of kijk eens op www.joodsevrienden.nl, de grootste vrienden- en datingsite voor Joods Nederland.

JINGLE 592 Vrouw 60+ zoekt vriend om samen te genieten van het leven. Alleen is maar alleen. Met z’n tweeën zou het leuker zijn.

JINGLE 593 Goed verzorgde, jong uitziende, rustige vrouw van 74 uit Amsterdam zoekt vriendschappelijk contact met een gezellige man tot 78 jaar liefst woonachtig in omgeving Amsterdam. Met name om met elkaar leuke dingen te ondernemen, zoals culturele uitjes. Samen naar theater, musea of een concert. Graag een leuke reactie.

JINGLE 594 Vrouw 59 jaar woonachtig in Amstelveen, HBO niveau zoekt kennismaking met ontwikkelde man. Ik sta zelf midden in het Joodse en niet Joodse leven. Ben parttime werkzaam maar er is voldoende tijd over om leuke en gezellige dingen te ondernemen.

JINGLE 595 Aantrekkelijke liberaal Joodse spontane en vrouwelijke 51 jarige vrouw is op zoek naar de man waarvan haar ogen oplichten als hij de kamer binnenkomt. Spreek vloeiend hebreeuws.

Vlinders?!... Stuur ons uw liefdesverhaal! Heeft u uw partner gevonden via een oproepje in de Benjamin of bloeide de liefde op na kennismaking op www.joodsevrienden.nl? Wij plaatsen graag uw liefdesverhaal (mag ook anoniem)! Benjamin redactie, De Lairessestraat 145-147, 1075 HJ Amsterdam of per mail [email protected]

www.joodsevrienden.nl dé site voor vriendschap of meer! Ben jij ook liever samen dan alleen? Of vind je het als Joodse Nederlander gezellig en vertrouwd om in contact te komen met anderen, zonder dat dit per definitie hoeft te leiden tot een relatie? Dan is Jingles wat voor jou! Wil je nieuwe mensen leren kennen, aarzel dan niet en waag de stap naar www.joodsevrienden.nl, de grootste vrienden- en datingsite voor Joods Nederland. Of plaats een oproep in de Benjamin. Joodse vrienden gaat in juni/juli op in de website van JONET en wordt een betaalde dienst.

42 JMW BUREAUS

Bureau Amsterdam Spreekuur maandag t/m vrijdag 9.30 - 12.00 uur en woensdagavond 17.00 - 19.30 uur 020-577 65 77 [email protected] Bureau Arnhem Uitsluitend telefonisch spreekuur dinsdag 9.30 - 11.30 uur 026-445 12 89 [email protected] Bureau Den Haag Uitsluitend telefonisch spreekuur dinsdag 14.00 - 15.30 uur 070-355 56 72 [email protected] Bureau Eindhoven Uitsluitend telefonisch spreekuur dinsdag 9.30 - 11.30 uur 040-243 45 45 [email protected] Bureau Enschede Uitsluitend telefonisch spreekuur dinsdag 9.30 - 11.30 uur 053-431 85 02 [email protected] Bureau Friesland, Groningen en Drenthe Uitsluitend telefonisch bereikbaar via kantoor Amsterdam. [email protected] Bureau Rotterdam Uitsluitend telefonisch spreekuur dinsdag 14.00 - 15.30 uur 010-466 86 66 [email protected]

COLOFON

De Benjamin wordt uitgegeven door JMW (Joods Maatschappelijk Werk) en verschijnt vier keer per jaar in een oplage van 10.000 exemplaren. Het blad wordt op aanvraag gratis verstuurd naar in Nederland wonende abonnees. Personen in het buitenland ontvangen de Benjamin indien minimaal € 25,– (meer mag ook) per jaar wordt gedoneerd. U kunt zich abonneren door gebruikmaking van de antwoordbon in deze Benjamin, of door registratie op de website www.debenjamin.info. Het volgende nummer (88) verschijnt in juni 2012. Hoofdredacteur Michel Kotek Redactie Karien Anstadt, Eva de Baat, Marianne Fuchs, Tzippy Harmsen, Esther Scholtens, Jolan Toff en Jacqueline de Boer (secretariaat), Lea van Coeverden (tekstcorrectie). Redactieadres JMW De Lairessestraat 145-147, 1075 HJ Amsterdam Tel. 020-577 65 18 (redactie) Tel. 020-577 65 66 (abonnementadministratie) E-mail: [email protected] / www.debenjamin.info Advertentieverkoop Romeo Delta: [email protected] of bel 0544-352 235 Vormgeving Dickhoff Design, Amsterdam Druk Hega Offset, Rijswijk Foto cover Joop Gobes Inleveren kopij De sluitingsdatum voor het aanleveren van kopij voor het Zomernummer van de Benjamin nr. 88 is 7 mei 2012.

Bezoek onze website www.joodswelzijn.nl voor een volledig en actueel overzicht van de openingstijden, diensten en activiteiten!

Rectificatie In Benjamin 86 is er in het interview met Onno Hoes vermeld dat Ronny Naftaniel weggaat als directeur van het CIDI en dat Esther Voet hem opvolgt. Dit klopt niet. Ronny Naftaniel blijft directeur van het CIDI en Esther Voet wordt zijn adjunct-directeur.

www.debenjamin.info

Uw donatie helpt!

Bezoek onze website...

Bent u nog geen donateur van de Benjamin, maar wilt u wel financieel bijdragen? Maak dan uw donatie over op rekening 204420. t.n.v. Stichting JMW Bijdragen & Fondsen o.v.v. donatie Benjamin. De Lairessestraat 145-147, 1075 HJ Amsterdam. Ga voor een online donatie naar www.debenjamin.info.

en meld je aan voor de Benjamin! www.debenjamin.info

Abonnement voor buitenlandse Benjamin abonnees Stopzetting van de gratis verspreiding van de Benjamin aan de groep buitenlandse Benjamin abonnees heeft tot een toestroom van nieuwe buitenlandse donateurs geleid. Vanaf een jaarlijkse donatie van € 25,– ontvangen de buitenlandse abonnees de Benjamin ook in de toekomst gratis. De minimale donatie is toereikend om de jaarlijkse portokosten te bekostigen. Buitenlandse Benjamin lezers kunnen er ook voor kiezen om voor de verschijning van het laatste Benjamin nummer een email te ontvangen met een link naar de te downloaden Benjamin. Deze laatste service is gratis, wat de redactie nodig heeft is slechts een online registratie met uw voorkeuren. Ga hiervoor naar www.debenjamin.info. Voor vragen weet u ons te vinden.

Antwoordbon 87 naam

voorletter(s)

voornaam

geboortedatum

man

vrouw

nationaliteit

wel

geen Joodse achtergrond

adres

postcode

telefoon

e-mail

woonplaats

Gegevens partner (indien van toepassing) naam

voorletter(s)

voornaam

geboortedatum

man

vrouw

nationaliteit

wel

geen Joodse achtergrond

Ik wil graag een gratis abonnement op de Benjamin. Ik wil graag informatie over de gesproken Benjamin. Ik wil meer informatie over:

Ik wil graag deelnemen in de vriendenkring van het Joods Zorgcircuit en ontvang ook graag de nieuwsbrieven van het Joods Zorgcircuit (2 maal per jaar).

datum

handtekening

Uw persoonlijke gegevens worden conform de wet op de privacy behandeld.

Ik wil deelnemen aan Help! Ik ben met een Israëli getrouwd... Pak je bagage uit bij JMW en doe er iets mee Kind in de oorlog, 65 jaar later Naoorlogse Generatie groep Joodse cultuur op één zondag Kinderen van Joodse vaders Levensverhalen schrijven

Ik maak graag gebruik van het Benjamin Servicepakket € 17,50 uitsluitend per automatische incasso. Bankrekening: Burgerlijke staat: Ongehuwd Weduwe Samenwonend

Gehuwd Weduwnaar

Deze bon zenden naar: JMW – Joodse activiteiten De Lairessestraat 145-147 1075 HJ Amsterdam

JMW GAAT PATHÉ EYES WIDE OPEN

DINSDAG 15 MEI 2012

Regie: Haim Tabakman Aaron is een gerespecteerd lid van de ultra-orthodoxe gemeenschap in Jeruzalem en leidt een rustig leven. Hij is getrouwd met Rivka, heeft 4 kinderen en is een toegewijde vader. Tot de dag dat Ezri, een 22 jarige manlijke student, zijn pad kruist. Na het verschijnen van Ezri verandert Aaron van een gereserveerde, serieuze man in een uitbundige, kinderlijk enthousiaste minnaar. Hij neemt geleidelijk aan afstand van zijn familie en het leven van de gemeenschap. Schuldgevoelens steken de kop op en zijn omgeving begint hem onder druk te zetten. Aaron moet een keuze maken...

B E S TE FI LM IN AL G E N T FI LM FE S TI V

Houd je van een goede film met nagesprek? Dan ben je van harte welkom! Plaats Centrum de Roos, P.C. Hooftstraat 183 Amsterdam Datum Dinsdag 15 mei, van 13.30 - 16.00 uur Entree € 7,50 reserveren via 020-577 65 66 of [email protected] en betalen aan de zaal of met iDeal via www.joodseactiviteiten.nl

Het is ook mogelijk om je via www.joodseactiviteiten.nl aan te melden en met iDeal te betalen.

www.joodseactiviteiten.nl