Eindverslag van het Festival Iberia het Georgische cultuurfestival in Nederland, 12-20 juni, 2010 Project Het Festival Iberia werd van 12-20 juni 2010 in Leiden door de Stichting ArtEcho gehouden in samenwerking met de Leidse Schouwburg, het Leids Film Festival en vier Leidse kunstgalerijen: Patries van Dorst, Kunsthuizen Leiden, Zone en Frederiek van der Vlist. Het team van Festival Iberia en de Stichting ArtEcho betuigen hun dank aan de volgende subsidiënten, partners, sponsors en begunstigers: Mondriaan Stichting, VSB Fonds,Cultuurfonds Leiden, Fonds 1818, Gemeene Leiden, Prins Bernhard Cultuurfonds, Leidse Schouwburg, Leids Film Festival, galerijen: Patries van Dorst, Zone, Frederiek van der Vlist, Kunsthuizen Leiden. Hotel Holiday Inn, Hart Voor De Zaak, Sligro, V&D, Puntgaaf Drukwerk, Kunstwerkplaats Quinta Essentia, Leiden Marketing, Ministerie van Cultuur van Georgie, Afdeling Toerisme van het Ministerie van Economische zaken van Georgie, City Hall Tbilisi, wijnbedrijven: Badagoni en Mukhrani, TBC bank, vliegmaatschappij Airzena, verzekeringsmaatschappij Aldagi en nog andere tientallen Nederlandse en Georgische instellingen. Met de genereuze ondersteuning van deze organisaties is het Festival Iberia werkelijkheid geworden. Het project beoogde de leemte in het culturele aanbod in Nederland op te vullen, door een absoluut nieuw, exclusief, verrassend en voor het Nederlandse publiek uniek evenement te organiseren. Dit evenement had ook ten doel de bevordering en de ondersteuning van de authentieke Georgische cultuur. Deze oeroude, rijke cultuur is een brug, het Gulden Vlies van Colchis, dat West- en Oost-Europa verenigt. Tradities en poëzie die diep in alle vormen van de hedendaagse Georgische kunst zijn geworteld, zijn een unieke sleutel die een deur naar een multiculturele samenleving opent. Bovendien werd de Georgische cultuur nog nooit in Europa zo volledig en gevarieerd gepresenteerd: het Festival Iberia was het eerste evenement dat verschillende culturele aspecten onder één dak heeft samengebracht. Daarom was het Festival Iberia op een zeer breed publiek gericht: het was bedoeld voor iedereen die interesse voor schoonheid en kunst heeft, die zich wil laten verrassen, die ontdekkingen weet te waarderen en die zijn ogen en zijn hart voor het nieuwe en het onbekende open houdt. Het definitieve programma van het Festival Iberia (beschikbaar vanaf 10 mei 2010) bestond uit drie hoofdonderdelen: -
Rustavi – concerten van traditionele zang en dans in de Leidse Schouwburg uitgevoerd door het Georgische nationale academische ensemble Rustavi;
-
Kunsttentoonstelling “Strijders tegen de grauwheid” – werken van vijf opmerkelijke Georgische kunstschilders: Radish Torida, Vakhtang Oniani, Zurab Nijaradze, Dimitri Eristavi en Levan Tsutskiridze, gepresenteerd in vier Leidse galerijen (Patries van Dorst, Kunsthuizen Leiden, Zone en Frederiek van der Vlist) gecombineerd met proeverijen van meerdere soorten Georgische wijnen;
-
Pastoral – filmretrospectief van de legendarische Georgische cinema vertoond in de bioscoop “Kijkhuis” in samenwerking met het Leids Film Festival.
Naast het hoofdprogramma werden er nog de volgende activiteiten gepland: -
Onthulling van het Georgische muurgedicht van Shota Rustaveli “Ridder in Pantervel” aan de Witte Singel te Leiden in samenwerking met het project “Muurgedichten” van de Stichting Tegen-Beeld.
-
Om het publiek meer inzicht in de Georgische tradities te schenken waren er nog een workshop in polyfone zang en een workshop in de kunst van traditionele tafelredes en wijncultuur gepland.
Het feitelijke verloop van de activiteiten Het geplande programma werd in de week van 12-20 juni volledig uitgevoerd met één uitzondering: als gevolg van meerdere omstandigheden, die in het hoofdstuk “Evaluatie” verder worden geanalyseerd, is een van de twee concerten van Rustavi op aanraden van de Leidse Schouwburg geannuleerd. De uitvoering van al de andere activiteiten kan zonder overdrijving succesvol worden genoemd. 12 juni 2010 De eerste dag van het Festival Iberia begon al om 8 uur ’s ochtends met een feestelijke ontvangst van de gasten en de deelnemers op luchthaven Schiphol. De zang- en dansgroep van de Kunstwerkplaats “Quinta Essentia”, in traditionele Nederlandse kostuums, heeft de First Lady van Georgie Sandra Elisabeth Roelofs en de deelnemers van het festival met feestelijke muziek op Nederlandse bodem welkom geheten. Deze ceremonie werd bijzonder speciaal gemaakt door de muzikale improvisatie van de gearriveerde Rustavi-leden: “De zangers van het Gerogische nationale ensemble Rustavi zetten hun koffers neer en begonnen te zingen. Aankomsthal 1 werd voor een tijdje een grandioos improvisatieterrein, een zonneplek…”, getuige de Couturekrant in het artikel van 15 juni 2010. Ook de openingceremonie op dezelfde avond bleek een verrassende ontdekking voor het publiek te zijn. Na de introductie van de First Lady van Georgië Sandra Elisabeth Roelofs, de loco-burgemeester van Leiden Jan-Jaap de Haan en de directeur van het Festival Iberia Dali de Graaf-Ubilava volgde de uitvoering van het ensemble Rustavi. Het Leidsch Dagblad schreef op 14 juni: “Geregeld geeft de zaal, die uit een gemengd publiek van Nederlanders en Georgiërs bestaat, de flitsende dansers een open doekje. Terecht want het gezelschap danst fenomenaal. Ook de vier muzikanten die op trommels slaan en accordeons bespelen, kunnen op een stevig applaus rekenen, net als de acht zangers die a capella de meerstemmige Georgische liederen vertolken.” De directeur van de Leidse Schouwburg Bart van Mossel vermeldde direct na afloop van het concert dat hij zo’n enthousiaste reactie van het publiek, tijdens zijn werk voor het oudste theater van Nederland, nog nooit heeft meegemaakt. Maar belangrijker dan alle meningen van pers en meewerkende organisaties was de minutenlange staande ovatie van de volle zaal voor het uitzonderlijke en adembenemende optreden van Rustavi. 13 juni 2010 De tweede dag van het Festival Iberia was gevuld met drie activiteiten. Om 11:30 hebben 3 leden van het Rustavi ensemble een succesvolle workshop van Georgische polyfone zang succesvol verzorgd. Deze interactieve activiteit heeft niet alleen de interesse van mensen uit Leiden en omgeving gewekt, maar ook uit andere Nederlandse steden, onder andere Utrecht en Maastricht. Deze interesse was geen verrassing omdat de polyfone zang, die door UNESCO tot ‘Meesterstuk van het mondiale ongrijpbare erfgoed van de mensheid’ werd uitgeroepen, voor het eerst in Nederland in een interactief concept werd gepresenteerd. De muzikanten die tijdens het concert zo warm werden onthaald, hebben hun talent en hun ambacht met het publiek gedeeld, zodat iedere deelnemer de kans kreeg om in dit adembenemende muzikale mysterie mee te spelen. De enige “klacht” die de deelnemers hebben geuit, was dat de anderhalf uur van de workshop om was gevlogen en dat ze graag aan meer workshops zouden hebben deelgenomen – een klacht die een waardevol voorschot voor de volgende editie van het Festival Iberia zou kunnen zijn.
Verder, om 13:30 vond de officiële onthulling van het Georgische muurgedicht van Shota Rustaveli aan Witte Rozenstraat 1 te Leiden plaats. De lijnen uit de “Ridder in Pantervel” – een van de middeleeuwse klassiekers – zijn speciaal voor het Festival Iberia het 102e Leidse muurgedicht geworden. Het gedicht werd door de ambassadeur van Georgië Shota Gvineria, de directeur van de Stichting ArtEcho Dali de Graaf en door de vertegenwoordiger van de stichting Tegen-Beeld Rick van Vliet onthuld. Dit evenement is bijzonder, omdat het initiatief van de Stichting ArtEcho in samenwering met de Stichting Tegen-Beeld tot een opleving van het afgeronde project “Muurgedichten” tot gevolg heeft gehad. Het gaat hier niet alleen om een inspirerende samenwerking en om het nemen van uitdagende initiatieven, maar vooral om Leidse en Georgische tradities (Leidse muurgedichten en Georgische poëzie) die dankzij het Festival Iberia in een samengestelde verschijningsvorm, in een multicultureel amalgama een nieuwe adem hebben gekregen. Georgië is derhalve deelgenoot van het unieke Leidse project “Muurgedichten” geworden, en Leiden heeft een van de fijnste voorbeelden van de Georgische dichtkunst als geschenk op zijn muur ontvangen. Om 15:00 vond de opening van de tentoonstelling “Strijders tegen de grauwheid” plaats. Opgeluisterd door het Rustavi koor, begon de openingceremonie in de kunstgalerij Patries van Dorst. De tentoonstelling presenteerde de werken van vijf Georgische kunstschilders: Radish Tordia, Vakhtang Oniani, Zurab Nijaradze, Dimitri Eristavi en Levan Tsutskiridze in vier Leidse galerijen: Patries van Dorst, Kunsthuizen Leiden, Zone en Frederiek van der Vlist. Een van de vijf deelnemende kunstschilders, Radish Tordia, is speciaal voor het Festival Iberia uit Georgië naar Leiden gekomen en heeft de openingsceremonie persoonlijk bijgewoond. Na de introductie door de Georgische ambassadeur Shota Gvineria begaf het gezelschap van bezoekers en hoge gasten zich, met de First Lady van Georgië Sandra Roelfs aan het hoofd, richting volgende galerijen. De opening van de tentoobstelling werd in galerij Frederiek van der Vlist, met muzikale begeleiding van het Leiderdorpse hoornkwartet, afgesloten. Maar de unieke en authentieke Georgische schilderkunst was nog een week lang, tot en met 20 juni, te bewonderen. In tegenstelling tot de in Europa vrij bekende kunstwerken, die tot het “sociaal realisme” behoren, presenteerde “Strijders tegen de grauwheid” een serie van “in ons land nog niet eerder vertoonde werken van de generatie Georgische schilders uit de jaren 50”. (De Telegraaf, 10 juni 2010) Bovendien werden deze unieke kunstwerken nog nooit eerder in één plaats onder één concept samengebracht. “Opvallend bij deze kunstwerken is de manier waarop de kunstenaars hebben geprobeerd een eigen stijl te ontwikkelen die zich onderscheidde van de heersende Sovjetmoraal uit die tijd”, schreef Algemeen Dagblad. De bijzondere vormgeving van de tentoonstellingen in de vier galerijen diende van de ene kant om de gebondenheid van de schilders aan hun wortels en tradities te benadrukken en was, van de andere kant, een allusie op de wijncultuur die in Georgië een belangrijke bron van inspiratie is. Dit laatste werd versterkt door de wijnproeverijen die in alle galerijen voor de bezoekers werden gehouden. Deze tentoonstelling heeft veel meer dan de ontdekking van buitengewone kunstwerken aan Leiden gegeven. Vier verschillende galerijen, Georgische en Nederlandse kunstenaars en kunstliefhebbers waren rond dit project gemobiliseerd. Het resultaat hiervan was niet alleen de kunst zelf, maar ook interactie, communicatie en uitwisseling. Bovendien heeft de combinatie met de proeverij van Georgische wijnen, verzorgd door GeoDev BV, aan dit tentoonstelling een bijzonder karakter gegeven. 14 juni 2010 Om 19 uur vond de opening van het filmretrospectief “Pastoral” in de bioscoop “Kijkhuis” plaats. Van 14 tot en met 16 juni werden er twee Georgische films per avond vertoond. Dit deel van het Festival Iberia was voorbereid in samenwerking met het Leids Film Festival. De selectie bestond uit films die tot de klassiekers van de wereldcinema behoren: “Vader van een Soldaat” door Rezo Chkheidze, “Tzameti” door Gela Babluani, “Pastorale” en “Vallende Bladeren” door Otar Ioseliani, “Pirosmani” door Giorgi Shengelaja en “Boom der Wensen” door Tengiz Aboeladze. Deze werken hebben verschillende prijzen gewonnen en zijn zonder twijfel bij de arthouse- en wereldcinemaliefhebbers bekend. De bedoeling van dit retrospectief als deel van het festival was om een volledig en een expressief beeld van Georgië te creëren. Een beeld dat uit verschillende kunstvormen
bestaat en dat alle zintuiglijke gewaarwordingen beïnvloedt. En omdat de Georgische cultuur grotendeels de poëzie van bewegingen behelst, was het van bijzonder belang om Georgië in bewegend beeld te vertonen. Georgische cinema is ook een schakel tussen tradities en het hedendaagse, een schakel waarin de continuïteit en trouwheid aan geschiedenis tot uitdrukking komt. Deze films werden voor het eerst als een deel van een gemeenschappelijk, veelomvattend concept vertoond en werden (behalve in hun oorspronkelijke functie van onsamenhangende kunstwerken) een toegankelijk middel om de tegenstrijdigheid van de Georgische cultuur te begrijpen.
18 juni 2010 Op één van de laatste dagen van het Festival Iberia werd een workshop in de kunst van de traditionele Georgische tafelrede in het buurthuis “Vogelvlucht” te Leiden verzorgd. De deelnemers (van wie sommigen zelfs speciaal voor deze workshop uit de provintie Zeeland waren gekomen) hebben met de oeroude Georgische tafelcultuur kennis gemaakt. Tradities van het houden van tafelredes, uitgelegd door een professionele Georgische tamada, de Georgische keuken gepresenteerd door de lekkerste schotels die in Nederland niet te vinden zijn, Georgische wijn, speciaal voor het Festival door de beste Georgische wijnhuizen geleverd en de bijzondere Georgische ambiance die door Georgische muziek en vooral door Georgische gastvrijheid en gezelligheid werd gecreëerd – al dat heeft niemand ongeroerd gelaten. Ondanks de tijdbeperking van het lokaal, waarin de workshop plaatsvond, heeft de workshop langer dan voorzien geduurd: het was blijkbaar niet makkelijk om afscheid van “klein Georgië” te nemen. Iedere deelnemer heeft niet alleen een nieuwe, exotische cultuur ontdekt, maar ook een stukje Georgië in zijn hart meegenomen. Direct na afloop van het Festival Iberia hebben zich een aantal mensen gemeld om aan een volgende tafelredeworkshop deel te nemen. Voor de Stichting ArtEcho zijn de reacties, zowel voor het hoofdprogramma, als voor de andere festivalactivitieiten op alle schalen belangrijk. De activiteiten die op een kleine groep zijn gericht, creëren uiteraard maatschappelijke resonantie, geven een beter inzicht in de cultuur, een persoonlijke “touch”, dat zeer op prijs wordt gesteld. We weten dat de betrokkenheid van het publiek niet van de ene op de andere dag komt, maar we weten ook dat ieder paar “geopende ogen” zeer waardevol voor de totstandkoming van een multiculturele samenleving is. We zijn er zeker van, dat we hier ons steentje aan hebben bijgedragen.
Evaluatie Op 1 juli 2010 heeft het team van het Festival Iberia een evaluatie-meeting gehouden. De algemene beoordeling van het evenement blijkt positief en inspirerend te zijn en meerdere enthousiaste reacties, die we van het publiek en van de meewerkende instellingen hebben ontvangen, getuigen van het succes van het project. Echter, zowel tijdens de voorbereiding van het project als tijdens de festivalweek zelf kwamen de medewerkers een aantal positieve en negatieve momenten tegen die afzonderlijke aandacht verdienen. Moeilijkheden en tegenslagen -
Financiële moeilijkheden
De sponsorwerving voor het Festival Iberia vond grotendeels plaats in 2009-2010, in de tijd die door de financiële crisis werd gekarakteriseerd. Als gevolg hiervan was het bijzonder moeilijk om het benodigde budget te vinden. Meerdere sponsoraanvragen werden geweigerd en sommige organisaties, die oorspronkelijk hun ondersteuning al hadden aangeboden, werden door de economische crisis gedwongen om hun sponsoringbeslissingen te bevriezen zonder een positief noch negatief antwoord te geven. Als gevolg hiervan moest de sponsorwervingprocedure enorm worden verlengd. Oorspronkelijk was het gepland om de sponsorwerving in januari – uiterlijk februari 2010 – af te ronden, uiteindelijk kwamen de laatste donaties pas op 4 mei 2010 binnen. Ondanks deze bijzonder lange sponsorwervingperiode, die uit twee (in plaats van een) etappen bestond, is het ons niet gelukt om het totale gewenste budget te vergaren. Daarom zag ArtEcho zich gedwongen om drie verschillende versies van het
festivalprogramma samen te stellen. Op 10 mei 2010, toen de eindversie van de begroting en van het dekkingsplan openbaar kon worden gemaakt samen met de laatste versie van het programma moest derhalve het beschikbare budget worden aangepast. Dit was natuurlijk stressvol werk voor de stichting, om tot de laatste minuut onduidelijkheid over het definitieve programma te hebben, maar het team van stichting ArtEcho geloofde in het succes van het project en was zeer gemobiliseerd voor diverse financierings mogelijkheiden/moelijkheiden. Daarom was het in geen geval een reden om een kwalitatief slechter of een minder gevarieerd en gevuld evenement te organiseren. De financiële moeilijkheden zijn echter een stimulans geworden om alternatieve oplossingen te vinden en om aan ieder detail meer aandacht te besteden. We hebben bijvoorbeeld de locatie van de kunsttentoonstelling veranderd. De geplande grote tentoonstelling in de Hooglandse Kerk werd door vier kleinere tentoonstellingen in vier galerijen vervangen, wat uiteindelijk tot een meer bij de festivalstijl passend concept, meer verspreiding en meer interactie tussen diverse instellingen heeft geleid. -
Tegenslagen van de PR campagne
Doordat er tijdens de sponsorwerving en het samenstellen van het programma zoveel problemen zijn opgetreden, had de Stichting ArtEcho minder tijd en mogelijkheden voor de PR en reklame campagne. Hoewel de definitieve begroting en het dekkingsplan, en vervolgens het definitieve programma pas halverwege mei duidelijke was, heeft dat de media campagne beinvloedt: we hebben veel risico’s gehad om de PR campagne ondanks alle onzekerheden zo efficiënt mogelijk uit te voeren, de meerderheid van de artikelen en de reclameteksten verschenen ook later, een week vóór het festival in de media. Bovendien was het, door een administratieve fout(van derden), niet mogelijk om de 50 door de Leiden City Marketing uitgeprinte en voor het ophangen in de Leidse abri’s gereedgemaakte posters op te hangen. Deze onverwachte en op de laatste minuut ondervonden tegenslag heeft ons geen tijd meer gelaten om een gelijkwaardig alternatief te vinden en heeft de PR campagne van ons nieuwe, onbekende festival dus sterk beïnvloed. Ten gevolge van deze tegenslagen en beperkte PR campagne van dit nieuw festival en onbekende cultuur, vermoedde de Leidse Schouwburg dat er niet voldoende toegangsbewijzen voor twee Rustavi shows verkocht zouden worden. De Leidse Schouwburg heeft daarom het risico voorzien en het initiatief genomen om in overleg met de organisatie de tweede uitvoering, die voor zondag 13 juni ingeroosterd stond, af te gelasten. Natuurlijk was dit een veilige en een begrijpelijke stap om mogelijke financiële risico’s te voorkomen. Deze beslissing, hoe gerechtvaardigd hij ook mocht zijn, was een grote schadepost voor de Stichting ArtEcho en ook een gemis voor het publiek: we hebben meerdere teleurgestelde reacties van bezoekers ontvangen waarin ze naar de redenen voor de afzegging en naar de mogelijkheden van een extra concert van Rustavi vroegen. Toch is deze teleurstelling een goede les voor onze jonge stichting geworden en een punt van verbetering voor volgende edities van het festival.
Positieve punten en resultaten -
Het Festival Iberia 2010 was de eerste editie van een absoluut nieuw evenement over de onbekende Georgische cultuur, georganiseerd door een jonge stichting. Ondanks alle moeilijkheden die de eerste stappen met zich meebrengen, heeft het Festival Iberia een groot aantal nieuwe namen uit verschillende kunstgebieden op het Nederlandse cultuurpodium gebracht – namen die een grote culturele ontdekking van de zomer 2010 zijn geworden.
-
Stichting ArtEcho heeft rond het Festival Iberia verschillende instellingen en organisaties verenigd: galerijen, stichtingen, fondsen, ministeries, de Georgische ambassade, bioscopen, concertgebouwen, alle mogelijke commerciële en financiële bedrijven, vliegmaatschappijen, enz. Enthousiasme en liefde voor kunst hebben mensen van diverse afkomst en beroepen samengebracht: kunstenaars, producers, designers,
vertalers, journalisten, administratieve en financiële medewerkers, technici, studenten, vrijwilligers en bezoekers uit Nederland, Georgië, België, Frankrijk, Rusland, Duitsland en andere landen. En hoewel het oorspronkelijk grotendeels over twee landen, Nederland en Georgië, ging, is dit evenement daadwerkelijk een uitgebreide internationale samenwerking geworden. -
Zelfs binnen Nederland is het festival een knoppunt voor mensen uit diverse steden geworden: speciaal voor het evenement zijn vrijwilligers en bezoekers tot zelfs uit Maastricht, Utrecht, Tilburg, Assen Eindhoven, Almelo en Zeeland naar Leiden gekomen.
-
Het Festival Iberia heeft zich onderscheiden door iets dat in alle festivalactiviteiten zichtbaar was – de exclusiviteit en het kwalitatief hoge niveau van alles: van de concerten, tentoonstellingen en workshops tot aan de programmaboekjes en uitnodigingen. Alles, wat rond dit festival werd gemaakt, droeg in zich een deel van ons hart, een bijzondere uitstraling en een onvergelijkbare originaliteit, die een stroom van positieve emoties bij het publiek heeft opgewekt.
-
Voor een eerste editie van het festival was de aandacht van de media buitengewoon: er waren drie radioprogramma’s in Nederland gewijd aan het Festival Iberia en tientalle artikelen zijn in de gedrukteen internetmedia verschenen. Om nog maar niet te spreken over artikelen in de Duitse, Georgische en Russische pers en programma’s op de Georgische televisie.
-
Bovendien heeft het Festival Iberia veel aandacht van beroemde personen gewekt: onder andere de First Lady van Georgië Sandra Elisabeth Roelofs, die zelfs de beschermvrouwe van het Festival is geworden, de ambassadeur van Georgië Shota Gvineria, de loco-burgemeester van Leiden Jan-Jaap de Haan. Betrokkenheid ven deze mensen is niet alleen vleiend voor het festival, maar vooral indicatief voor het belang van deze culturele uitwisseling voor Leiden, voor Nederland en Georgië, voor de multiculturele samenleving en voor de toekomst van Europa.
-
...en nog belangrijker –HET PUBLIEK, die volgens de enorme telefonische, sms en e-mail reacties niet alleen door het meegemaakte festival, maar ook door de festival activiteiten scherpe en onvergetelijke emoties ontvingen.
Het Festival Iberia was de eerste, en een zeer ambitieuze, poging van de Stichting ArtEcho om de leemte in het culturele aanbod in Nederland op te vullen en om de rijke, authentieke, complexe, betoverende en in Europa onbekende Georgische cultuur naar Nederland – vóór Nederland – te brengen. Een poging die tot een flamboyant en een zonnig evenement heeft geleid. De eerste editie van het Festival Iberia heeft Leiden exotische verrassingen, onbekende emoties en nieuwe vrienden opgeleverd. Op zijn beurt heeft de Stichting ArtEcho een veelzijdige positieve ervaring, een ontwikkelingsplatform en zijn eigen toekomst tijdens dit evenement opgebouwd. Maar wat volgens ons veel belangrijker is, is de enthousiaste, veelomvattende, algemene medewerking en de multiculturele communicatie die tijdens de voorbereiding van het festival en tijdens het festival zelf zijn ontstaan. Het festival is een eye-opener in de breedste zin van het woord geworden: een “brug tussen Oost en West”(Leidsch Dagblad, 1205-2010), tussen steden, organisaties en mensen. Dit “neveneffect” is de belangrijkste prestatie van de stichting en tegelijkertijd een startpunt voor de volgende edities van het Festival Iberia. Nauwelijks bestaat er een beter einde dan een open einde. Als bijlage treft u aan de publicaties van het evenement.
