E H & I at e l i er
EIGEN HUIS & INTERIEUR
GALERIE Een verweesd bestaan op zolders of in kelders? Afgedankte prullaria, sieraden en
serviesgoed verdienen beter. Marianne van Heeswijk verwerkt ze in assemblages die het begrip beeldbewerking een nieuwe betekenis geven. Productie Winja Stappers
Fotografie Freek Esser/atelierfoto’s Ruud van Genugten, Jan Sprij/kunstwerken Tekst Jack Meijers
Flowermix, mixed media, 50 x 50 x 32 cm. E H & I AU G U ST U S ’ 0 8
79
E H & I at e l i er
1
2
1 Boeken zijn niet alleen naslagwerk, maar ook ‘beeldbron’. 2 Marianne van Heeswijk beschouwt zichzelf als assemblagekunstenaar: ‘Ik verbind dingen die van origine niet bij elkaar horen.’ 3 De vraag hoe zeldzaam of kostbaar een origineel stuk is, houdt Van Heeswijk niet bezig. Rechterpagina Once upon a Swan, mixed media, 15 x 15 x 25 cm.
3
‘Ik ben niet zo van de less is more-school‘ Een dag vóór onze ontmoeting treuren de kranten over de dood van Robert Rauschenberg (1925-2008). Laat dat nu precies het soort kunstenaar zijn dat ze waardeert, met wie ze verwantschap voelt. Net als de popartroerganger vindt Marianne van Heeswijk dat een beeld krachtiger wordt als je het uit delen van de werkelijkheid opbouwt. ‘Een paar kousen is even geschikt voor een schilderij als hout, spijkers, terpentijn, olie en linnen,’ verdedigde Rauschenberg zijn collagekunst. Zo’n zelfde open houding ten aanzien van het materiaal heeft Van Heeswijk zich eigen gemaakt. ‘Rauschenberg heeft laten zien hoe je óveral poëzie en esthetisch potentieel in kunt ontdekken.’ Maar eigenlijk leerde Van Heeswijk dat al eerder, van een Zweedse kinderboekenheldin. ‘Pippi Langkous spaart ‘dingen’, draait ze een kwartslag en geeft ze een nieuwe plaats in haar persoonlijke universum. Wacht, ik laat wel even zien wat ik bedoel.’ Van Heeswijk tovert een dik boek tevoorschijn. Op de voorkant schemert het omslag van Astrid Lindgrens beroemde Pippi-vierluik door. Het is het werkboek, horend bij haar afstudeerproject aan de Tilburgse kunstacademie. Na een opleiding tot verpleegkundige en een onafgemaakt mode-avontuur in Arnhem – ‘door al dat verplichte patroontekenen, alle knoopsgaten, ritsen en paspelzakken heb ik zelf daarna nooit meer iets gemaakt’ – koos Van Heeswijk voor de vrije studierichting textiel. ‘Nogal rigoureus heb ik de knoop doorgehakt en voor de kunst gekozen. De vrijheid bij textiel was groot, zolang je je maar aan het uitgangspunt van textiel hield: verbindingen maken, zoals in het weefproces. 80
E H & I AU G U ST U S ’ 0 8
Alleen plakken en timmeren waren taboe.’ Van Heeswijk studeerde af met een aantal decor- en interieurstukken voor Villa Kakelbont, het beroemdste huis uit de internationale jeugdliteratuur. Het werkboek bevat een kleurrijke verzameling staaltjes en papieren tijdschriftscheursels van objecten en motieven die haar aanspreken. ‘Teksten die me bevielen heb ik bewaard, de rest is weggeschilderd of wordt afgedekt door beeld.’ Pippi is een heldin met ≥
Marianne van Heeswijk 1961 Geboren in Veghel 1980-1986 Studies Verpleegkunde A en B, ’s-Hertogenbosch 1986-1988 Modevormgeving (avondopleiding), kunstacademie Arnhem 1988-1991 Vrije studierichting textiel, kunstacademie Tilburg 1991-1993 Werkt bij een ontwerpstudio in New York 1994 Start Villa van Heeswijk, ontwerpstudio voor textieldessins, cadeaupapier, sieraden, objecten en relatiegeschenken Tentoonstellingen Marianne van Heeswijk exposeerde onder andere bij Galerie de Vis (Noorderhaven 40, Harlingen, www.galeriedevis.com) en The Arts (Orthenstraat 41, ’s-Hertogenbosch, www.thearts.nl). Daar is ook werk van haar te koop. Marianne van Heeswijk woont en werkt in Rosmalen. Meer informatie is te vinden op haar website, www.villavanheeswijk.nl.
E H & I AU G U ST U S ’ 0 8
81
E H & I at e l i er
‘Tegen leerlingen zeg ik ook: spaar alles wat je mooi vindt’ 82
E H & I AU G U ST U S ’ 0 8
E H & I AU G U ST U S ’ 0 8
83
E H & I at e l i er
1 Van Heeswijks atelier is tegelijk opslagruimte en archief. 2 Na aanschaf worden de tweedehands stukken op kleur en thema geselecteerd. 3 Onmisbaar gereedschap: een hamer om brokstukken te maken. Dat gebeurt meestal willekeurig, het keramiek wordt eerst in een doek gewikkeld. Linkerpagina Let’s Unite, mixed media, 11 x 8 x 24 cm.
1
2
3
‘Al die afgedankte spullen hebben een leven achter zich’ een aanstekelijke eigenwijsheid, onafhankelijkheid en een ongeëvenaarde fantasie. Van Heeswijk: ‘Ze slaapt met haar flapschoenen op het kussen, keert de wereld op zijn kop. Ze bewaart schatten uit de natuur: parels, schelpen, mooie stenen. Pippi vindt een leeg garenklosje, steekt er een touwtje door en hé: het is een mooie ketting!’ Met die ‘alles kan en niets moet’-houding wilde Van Heeswijk haar academietijd afsluiten. Voor het Villa Kakelbont-project leunde ze op alle mogelijke technieken die ze zich in Arnhem en Tilburg eigen had gemaakt. ‘Omdat het bij glas in lood net als bij textiel om patronen en verbindingen gaat, raakte ik geïnteresseerd in de techniek.’ Ze schafte een soldeerbout aan ‘zonder ooit te hebben geleerd hoe dat moet’. Daardoor ging het werk meteen de lucht in en werd het driedimensionaal. ‘Schelpen, stukken keramiek, complete voorwerpen: ik zet ze vast in loodprofiel en smeer de zaak daarna dicht met soldeertin.’
Rariteitenkabinet Van Heeswijks atelierruimte – een verbouwde garage achter haar huis – is de wonderlijkste uitstalling van afgedankte parafernalia die je je maar voor kunt stellen. Een kwetterend rommelparadijs, een geïmproviseerde Wunderkammer vol afgedankt keramiek, prullen en gebruiksvoorwerpen. Een 84
E H & I AU G U ST U S ’ 0 8
doordruk van de smaak van generaties ouders en grootouders. Hoe obsessief is de bewaardrang van Marianne van Heeswijk? ‘Verzamelen is een manier om je smaak te ontwikkelen. Ik raad het studenten steevast aan: spaar alles wat je mooi vindt en doe er iets mee. Rommelmarkten, SOS-winkels en mensen die op het punt staan om te verhuizen doe je een plezier. Wanneer iedereen alles zou bewaren en niks kon weggooien, zou mijn schatkist niet zo gevuld zijn. Al die afgedankte spullen hebben een leven achter zich, het zijn de stille getuigen van complete verledens. Ik verbaas me wel eens over het gemak waarmee sommige mensen afstand doen van stukken die ooit iets voor hen hebben betekend, hoe ze de ene smaak inruilen voor een andere.’ De fragmenten die Van Heeswijk in haar assemblages gebruikt, moeten tweedehands zijn. ‘Ik vind dat we in deze consumptiemaatschappij veel te snel afschrijven wat op een andere manier nog geschikt is voor hergebruik. Alle bouwstenen uit mijn collages zijn er al. Daarmee wordt het eindresultaat stiekem ook een ode aan al die mensen die anoniem de prachtigste dingen hebben gemaakt.’ Opvallend is het grote aantal bloem- en diermotieven. In New York hoorde ze eens de uitspraak ‘Nature is art enough’, om die daarna niet meer te vergeten. ‘Het is mijn motto geworden. De natuur is het grote voorbeeld, ≥ E H & I AU G U ST U S ’ 0 8
85
‘Ik probeer de ideale multiculturele wereld te verbeelden’
Jeanne, mixed media, 38 x 21 x 41 cm. Rechterpagina Respect, mixed media, tweedimensionaal, 90 x 90 cm. 86
E H & I AU G U ST U S ’ 0 8
E H & I AU G U ST U S ’ 0 8
87
E H & I at e l i er
Agenda Werk van Marianne van Heeswijk is van 5 september tot en met 30 oktober te zien in het Kunstcentrum Haarlem (Gedempte Oude Gracht 117-121, www.kunstcentrum-haarlem.nl).
1
1 en 2 Alle vazen, beeldjes en prullaria zijn tweedehands, bij elkaar gezocht in kringloopwinkels en op rommelmarkten. Rechterpagina Will you please Shell me?, mixed media, 60 x 44 x 52 cm.
2
EH&I-AANBIEDING
Speciaal voor de lezers van EH&I maakte Marianne van Heeswijk Nature is Art Enough – met de hand bewerkt canvas, bespannen op een museumlat – in een oplage van 30 exemplaren. U bestelt een exemplaar, 50 centimeter hoog, 50 centimeter breed en 4,5 centimeter diep, voor ¤ 395 (inclusief verzendkosten), zolang de voorraad strekt. Stuur een e-mail naar
[email protected] onder vermelding van ‘aanbieding EH&I’.
‘Soms vertel ik er maar niet bij waarvoor ik zo’n servies gebruik’ een onuitputtelijke inspiratiebron. Alles kan en niks vloekt. Daarom vormen stapels geïllustreerde overzichten als Mijn Mooiste Aquarium en De Wonderen der Natuur een opzet voor haar keramische assemblages en textielcollages. Flora en fauna versmelten tot een surrealistische fantasiewereld van vormen, kleuren en hybride fantasiewezens. In een collage leent het beroemde, potsierlijke zigeunerjongetje met de traan het hoofd van een zeehondje, in een textiel handwerk vliegen vissen met vlindervleugels. Van Heeswijk: ‘Als ik vanuit het buitenland naar Nederland terugkeer, valt me op hoe aangeharkt en rechthoekig dit landje is. Terwijl er in de natuur geen regels zijn, behalve één: niets is recht. Ik ben niet van de less is more-school, eerder van barok en overdadig. Naar aanleiding van mijn assemblage Heaven zei iemand: ‘Oei, het is wel erg druk in de hemel…’ Maar ik vind dat rustig. De spullen die ik kies, stammen vaak uit andere tijden en andere culturen. Zo probeer ik de ideale multiculturele wereld te verbeelden. Met veel buitenlandse sporen, maar óók met een Zeeuws boerinnetje.’
Gedenkobjecten Omdat er geen klei, draaischijf of stookoven aan te pas komt, is Van Heeswijk géén keramiste. ‘Noem het maar assemblagekunst. Ik verbind werelden 88
E H & I AU G U ST U S ’ 0 8
die van origine niet bij elkaar horen in twee- en driedimensionale collages. De vazen die ik aanschaf, draai ik vaak even op hun kop. Niet om een merkje of jaartal te zoeken, maar om de vorm te bestuderen. De vraag hoe zeldzaam of kostbaar een origineel stuk is, houdt mij niet bezig. Al heb ik al eens meegemaakt dat een verzamelaar zich opwond dat een bijzondere vaas fragmentarisch in mijn werk was beland: ‘U durft toch niet te beweren dat het een gaaf exemplaar is geweest dat u hebt verwerkt?’ Ik ben er niet op uit om opzettelijk cultuurgoed te vernietigen, maar voortaan vertel ik er niet meer altijd bij waarvoor ik al die beelden, bordjes of vazen gebruik. Sommige mensen vinden dat zó erg, dat ze er geen afstand meer van doen.’ Het komt regelmatig voor dat familieleden na een sterfgeval met de nalatenschap van de dierbare overledene worstelen. Van Heeswijk krijgt steeds vaker opdrachten om de inhoud van oude schoorsteenmantels en glazenkasten te hergebruiken. ‘Van bestaande verzamelingen met porselein, sieraden, zakmessen, leesbrilletjes, Mariabeeldjes, foto’s of stukken tekst maak ik een gedenkobject. In memorabilia kan ik het verleden vangen. Vaak heb ik maar een scherf van een servies nodig om de herinnering tot leven te wekken.’ ≤ E H & I AU G U ST U S ’ 0 8
89
