Landelijke studiedag Associatie voor Interactiebegeleiding en Thuisbehandeling
Effectieve pedagogische begeleiding thuis en buitenshuis als er ‘meer aan de hand is’
19 november 2012 9.30 – 17.00 uur Congrescentrum de Reehorst te Ede, Bennekomseweg 24, 6717 LM Ede
Kiezen voor kwaliteit en benutten van kansen De zorg voor jeugd is op alle fronten in beweging; lokaal beleid krijgt voorrang en de transitie is in volle gang. Bij voorkeur worden methodes benut die ‘bewezen effectief’ zijn; en het streven is dat alle professionele begeleiding ‘kosteneffectief’ is. Beleidskaders geven richting en bij de uitvoering blijkt (tijds)druk een bepalende factor. Immers: instellingen willen graag actief een passende plek innemen binnen deze ‘transitie en transformatie’ en zijn daardoor vaak ongewild en onbedoeld elkaars concurrent. Er moet snel worden geoffreerd bij ‘de gemeente’ tegen een zo gunstig mogelijke prijs. Hoe verhoudt deze ontwikkeling zich tot de mogelijkheden van de professionals om kind & gezin adequaat te begeleiden en tot de behoeftes en wensen van jeugdigen, hun ouders en leerkrachten? Als we kijken m.b.v. video-opnames naar de behoeftes van kinderen, ouders en de professionals die hen begeleiden is in alle gevallen duidelijk dat de positieve ontwikkeling pas echt op gang komt als er eerst goed op elkaar wordt afgestemd. Hiervoor is rust, tijd en aandacht nodig en ‘maatwerk’ vanuit de professional op ieder individu. Zeker als er ‘meer aan de hand is’, doordat kinderen en ouders kwetsbaar zijn door interne of externe factoren, is afstemming ‘op maat’ cruciaal om elkaar echt te horen en te begrijpen en vervolgens samen te kunnen werken aan oplossingen. Als ouders en jeugdigen zich echt gehoord en begrepen voelen, krijgen zij ook weer de motivatie en energie om te gaan ‘werken aan hun ontwikkeling’. Dit is empowerment in de meest krachtige vorm, waarbij professionals de ontwikkeling eerst op gang brengen en in volgende fases actief volgen en selectief ondersteunen. Niet alleen voor de cliënt(jes) is een veilige en tegelijk uitnodigende ‘omgeving’ van belang, maar ook voor de professional. Ook deze is gebaat bij ‘echte aandacht en support op maat’, waardoor deze zich met volle aandacht kan richten op de jeugdigen of volwassenen die hij/zij begeleidt. In deze studiedag richten we ons op het tot stand brengen en herstel van goed afgestemd contact, zowel tussen gezinsleden onderling, tussen begeleider en cliënt(jes) en tussen professionals onderling. (Herstel) van contact maakt duurzame ontwikkeling mogelijk op alle niveaus! In het plenaire ochtendprogramma richten we onze aandacht op het opbouwen van goed afgestemd contact bij kinderen met aangeboren beperkingen of handicaps en bij hechtingsproblemen. Preventie kan zich niet beperken tot lichte gemakkelijk te verhelpen problemen, maar ook bij ingewikkelder problemen hebben kinderen en ouders recht op effectieve en bij voorkeur preventieve hulp. Dit kan nooit volgens een ‘standaardpakket’, maar vraagt altijd om ‘verfijnd maatwerk’. Wat betreft Kookos; introductie van dit in Vlaanderen ontwikkeld concept in Nederland is mogelijk. Wij gaan hierover in overleg. Wat betreft de werkwijze die is ontwikkeld door de collega’s van Stichting Adoptievoorzieningen (SAV) t.b.v. begeleiding bij hechtingsproblemen; een ieder van u ( ook diegenen die nog niet opgeleid zijn in VHT/VIB) kan hiervan profiteren doordat de werkwijze zeer concreet beschreven is in de uitgebreide handleiding, die wij voor ongeveer de helft van de prijs aanbieden bij de inschrijving! De beschreven werkwijze kan goed ‘vertaald’ worden naar pleegzorg, nieuw samengestelde gezinnen en ‘natuurlijke gezinnen’ met hechtingsproblemen. Wij helpen uiteraard graag bij deze ‘vertaling’ in uw praktijk of instelling, hiertoe wordt begeleiding ‘op maat’ aangeboden door AIT. Ik wens u allen een inspirerende studiedag toe! Marjan Hoogland Directeur AIT Info: www.aitnl.org
PLENAIR OCHTENDPROGRAMMA 09.30 - 10.00 uur:
ontvangst en koffie
10.00 - 10.10 uur:
opening door Marjan Hoogland, directeur AIT
10.10 - 11.15 uur
‘Kookos’, het ondersteunen van hechting bij baby’s die zich niet ontwikkelen zoals verwacht, door Ingrid Willems Kookos (Kortdurende Ondersteuning aan Ouders van een Kind met een Ongewone Start) biedt begeleiding aan ouders van kinderen met complicaties rondom de geboorte. De grootste groep zijn prematuur geboren baby’s. VIB wordt in al deze gezinnen ingeschakeld om ‘beginnend ouderschap onder stress’ adequaat te ondersteunen. Afstemming vinden met je baby is niet altijd vanzelfsprekend als je erg bevangen bent door angst rond de toekomst. In deze workshop worden 2 begeleidingen m.b.v. video-opnames uit de praktijk toegelicht: 1. ondersteunen van hechting én ontwikkeling met VIB bij een baby die gedurende meer dan een jaar opgenomen blijft in het ziekenhuis en aansluitend in een behandelings centrum. We zien beelden van een baby met VCF-syndroom (velo cardio faciaal syndroom) met trachiocanule en sonde, geboren met 35 weken. VIB helpt de ouders bij het opbouwen van een hechtingsband en het afstemmen op de ontwikkelingsbehoefte van hun dochtertje. 2. ondersteunen van het contact van een meisje dat geboren is met 24 weken. Bij ontslag uit het ziekenhuis blijkt ze een hersenbeschadiging te hebben. Enkele weken later krijgen de ouders ook de diagnose van blindheid door retinopathie. Beelden helpen de ouders het positieve te zien en geven ouders de kracht om door te gaan! Ingrid Willems is orthopedagoog bij de Brabantse Dienst voor Thuisbegeleiding, Kookos in België.
11.15 - 11.45 uur:
ochtendpauze
11.45 - 12.30 uur:
‘Gehechtheid in beeld’, door Anny Havermans & Corinne Verheule Bij binnenkomst heeft u de gelijknamige handleiding ontvangen; een coproductie van SAV, AIT en NJi. Centraal in de werkwijze staat herstel van vertrouwen en ontwikkelen van de hechting met hun (adoptie) ouders bij kinderen die meestal een geschiedenis hebben van verwaarlozing en herhaalde verlieservaringen. De werkwijze laat zich goed vertalen naar begeleiding van pleegzorgplaatsingen en nieuw samengestelde gezinnen en natuurlijke gezinnen met hechtingsproblematiek. Om een goede band met elkaar te krijgen is het belangrijk dat het adoptiekind zich veilig gaat voelen, vertrouwen in de adoptieouders krijgt en (weer) vertrouwen in zichzelf. Hiervoor is het nodig dat het kind ervaart dat het door de ouders wordt gezien en begrepen (sensitiviteit) en dat de ouders adequaat reageren, aansluitend bij de behoeftes van hun kind (responsiviteit). Het gedrag dat het adoptiekind laat zien, geeft echter niet altijd weer hoe het zich werkelijk voelt. Het kind geeft ook niet altijd aan wat het nodig heeft. Uit angst dat de relatie weer verbroken zal worden, kan het bijvoorbeeld lijken alsof een kind niet meer gesteld is op contact. Dit kan het opbouwen van een veilige relatie bemoeilijken. Voor het ontwikkelen van sensitiviteit en responsiviteit bij (adoptie) ouders is de video een krachtig hulpmiddel. De videocamera registreert zowel het verbale als het non-verbale gedrag van ouders en kind(eren), ook het gedrag dat men niet zo snel opmerkt in de drukte van alledag. Het samen met de begeleider kijken naar de beelden kan adoptieouders helpen de (hechtings)signalen van hun kind gemakkelijker te herkennen en beter te begrijpen. Het toepassen van ‘basiscommunicatie’, het inleven in de voorgeschiedenis van het kind en inzicht in het verloop van het hechtingsproces, dragen bij aan de groei van een veilige gehechtheidsrelatie. In deze presentatie wordt de werkwijze toegelicht aan de hand van voorbeelden uit de praktijk. Corinne Verheule en Anny Havermans zijn beiden orthopedagoog en werkzaam als video-interactie begeleider en opleider VIB bij Stichting Adoptievoorzieningen. Zij schreven deze handleiding in samenwerking met Bert Prinsen, senior medewerker jeugdzorg & opvoedhulp bij het NJi
12.30 tot 13.30 uur:
lunchpauze
MIDDAGPROGRAMMA Workshop 1: Pauze: Workshop 2: Borrel:
13.30 14.45 15.15 16.30
tot tot tot tot
14.45 15.15 16.30 17.00
uur uur uur uur
Bij de workshops staat vermeld in welk werkveld de inleiders actief zijn. We nodigen u van harte uit om ook ‘over de schotten tussen de werkvelden’ heen te kijken en kennis te nemen van wat bij collega’s elders ontwikkeld wordt. U kunt voor deze middag TWEE workshops selecteren ( 1 & 2) en één reserve (R) aangeven op het aanmeldingsformulier. Inschrijving op volgorde van aanmelding! Workshop 2 duurt de hele middag! Indien u deze kiest s.v.p. 2 workshops als reserve opgeven.
Algemeen 1. ‘Triple-P & VHT’ door Geraldien Blokland en Marjan Hoogland (voor zowel hulpverleners als beleidsmedewerkers) VHT & Triple-P zijn twee methodes die breed worden benut in Nederland in de begeleiding en hulpverlening bij pedagogische vragen en problemen. Beide methodes richten zich op het verbeteren van de kwaliteit van de opvoedingssituatie thuis en kunnen worden benut in het hele spectrum van ‘licht naar zwaar’ en binnen alle fases van ontwikkeling van jeugdigen. In de workshop wordt verhelderd hoe de methodes zich tot elkaar verhouden wat betreft visie, theoretisch kader en de uitvoering in de praktijk. Met deelnemers wordt bediscussieerd wat de specifieke krachten zijn van beide methodes (en wanneer het beste gekozen kan worden voor Triple-P of voor VHT) en of ‘koppeling mogelijk en wenselijk is’ (in opleiding, kwaliteitszorg en in de begeleiding aan gezinnen). De workshop wordt geleid door Geraldien Blokland, senior adviseur bij het NJi en Triple trainer en door Marjan Hoogland, directeur van AIT. De workshop is een vervolg op de gelijknamige workshop die Geraldien en Marjan hebben gegeven op het Triple-P jubileumcongres, eerder dit jaar. 2. ‘Mogen zijn wie je bent’ door Ietje Corman, Janita van Dinther en Marion de Vries Objectieve beelden van contact, de communicatiecirkel en de basiscommunicatie heeft al menig professional in deze tijd in de greep. Mogen zijn wie je bent lijkt daardoor zo voor de hand liggend maar blijkt in de praktijk niet altijd zo eenvoudig te verwezenlijken. Elkaar echt kunnen zien zonder vooroordelen en zonder de verstoring door machtsverhoudingen en hiërarchie, zorgt voor een stimulerende, ondersteunende en helpende omgeving. Ontwikkeling staat daarbij voorop in het contact; elkaar spiegelen, positief bekrachtigen en aanvullen. Wat betekent dit in het werken met baby’s, kinderen en volwassenen? Middels oefeningen en (voor)beelden uit de praktijk gaan we in deze workshop samen met de deelnemers aan de slag, zodat deze zelf nieuwe mogelijkheden kunnen ervaren. Kortom, een verfrissende, opbouwende en vernieuwende middag met betrekking tot jezelf als professional. Deze themabijeenkomst / workshop duurt de hele middag en is zowel geschikt voor begeleiders, hulpverleners, werkbegeleiders, beleidsmedewerkers als managers. Marion de Vries, Janita van Dinther en Ietje Corman zijn VIB-opleiders bij het kenniscentrum van Korein. 3. Integrale Zorg door Loes Dreissen, Ton Stroucken en Bert Noordkamp Integrale Zorg gaat een sleutelpositie innemen in het nieuwe beleid, waarin voorrang wordt gegeven aan het vroegtijdig inzetten van extra ondersteuning in eigen omgeving waar nodig en gewenst. Een goede samenwerking tussen begeleiders op de kinderopvang/leerkrachten in het onderwijs en de betrokken (intern) begeleiders en pedagogen in deze organisaties met ouders en externe hulpverleners, is cruciaal om dit nieuwe beleid goed te laten slagen. Om effectief samen te kunnen werken zijn een aantal elementen van belang: 1. ieder werkt vanuit een heldere eigen positie en kan zijn/haar kwaliteiten inzetten; 2. de (extra) begeleiding op school en thuis wordt gekoppeld en op elkaar afgestemd; 3. zowel in het overleg als in de uitvoering wordt constructief samengewerkt met ouders. De centrale vraag in de workshop is: ‘Waar moet goede afstemming aan voldoen bij de samenwerking tussen ouders, de school, de thuisbegeleider en de Intern Begeleider met als doel tegemoet te komen aan de ontwikkelingsvraag van het kind’? Op de vorige AIT-studiedag is een 1e workshop georganiseerd met dit thema en zijn samen met de deelnemers eerste ervaringen geïnventariseerd. In deze workshop ‘bouwen we hierop door’ en wordt richting gegeven aan het ontwikkelen van integrale zorg aan de hand van een aantal actuele voorbeelden. Het overleg met en de feedback van de deelnemers aan deze workshop is weer input voor de volgende ‘ontwikkelronde’. Iedereen die geïnteresseerd is op uitvoerings-, beleids- of managementniveau kan participeren. Inbreng met beelden door Loes Dreissen van de inzet van S-VIB in de kinderopvang en in het onderwijs en van Bert Noordkamp van overleg met ouders op school. Ton Stroucken is vanaf de start betrokken geweest bij de ontwikkeling van VHT en VIB. Bij AIT is hij o.a. verantwoordelijk voor de ontwikkeling van Integrale Zorg. Loes Dreissen is senior onderwijsadviseur en S-VIB opleider. Zij werkt bij HCO (Haags Centrum voor Onderwijsadvies). Bert Noordkamp is VHT-er en VHT/VIB opleider en coördinator voor Drenthe en werkt bij Yorneo.
Hechtingsproblemen 4. ‘VIB en gehechtheid in Adoptie & Pleegzorg’ verdiepende workshop door Anny Havermans en Corinne Verheule In aansluiting op de presentatie in het plenaire ochtendprogramma en het uitreiken van de handleiding ‘Gehechtheid in beeld’, is er gelegenheid voor geïnteresseerden om door te praten met de auteurs Anny Havermans en Corinne Verheule. AIT gaat de know-how die beschreven is in de handleiding ook benutten t.b.v. de verdere ontwikkeling van VIB in Pleegzorg en de hulp middels VHT in gezinnen met (ernstige) hechtingsproblemen. Voor VIB in de Pleegzorg zullen aanvullend op deze handleiding enkele specifieke hoofdstukken worden geschreven die te zijner tijd digitaal ter beschikking worden gesteld. De auteurs gaan (i.s.m. AIT-steunpunten met ervaring op dit gebied) hun inbreng geven op het gebied van (bij)scholing bij (ernstige) hechtingsproblemen. Tijdens deze workshop kunnen de aanwezigen vragen stellen m.b.t. de inhoud van de door hen ontwikkelde werkwijze en m.b.t. concrete mogelijkheden voor (bij)scholing. Ook bestaat de mogelijkheid tot consultatie tijdens de workshop, doordat deelnemers video-opnames in kunnen brengen met ‘hechtingsproblemen in beeld’, waarop Corinne en Anny ter plekke hun inbreng geven. Indien deelnemers video-opnames willen inbrengen verzoeken we hen dit tevoren bij de aanmelding op te geven aan
[email protected] Anny Havermans en Corinne Verheule zijn beiden orthopedagoog en werkzaam als VIB-er en Sherborne Samenspel therapeut bij Stichting Adoptievoorzieningen.
Ontwikkelingsproblemen en/of handicaps 5.‘Benutten van videobeelden binnen MEE’ door Hanneke Netjes en Ellen Diemers Analyse van videobeelden wordt bij MEE op verschillende manieren benut. Bij ‘Kind in Beeld’ als onderdeel van diagnostiek of om ouders middels gezamenlijke beeldvorming mee te nemen in het proces. Dit proces is vaak vanuit anderen (professionals) die zich zorgen maken over een kind in gang gezet, waarbij ouders het geschetste ‘beeld’ aanvankelijk niet herkennen. Het samen bekijken, analyseren en reflecteren op videobeelden geeft de kans om inhoudelijk goed in gesprek te raken met elkaar, hierdoor kan ieder zijn beeld bijstellen en kan men vervolgens gezamenlijk afstemmen over de gewenste (extra) ondersteuning voor het kind. Bij MEE wordt VHT ook ingezet als methodiek om het voor ouders mogelijk te maken te reflecteren op de communicatie in het gezin en deze aan de hand van hun eigen ontdekkingen positief te gaan ontwikkelen, met gelijkwaardige aandacht voor de behoeftes van alle gezinsleden inclusief hun kind(eren) met een beperking. Hanneke Netjes en Ellen Diemers zijn beiden als consulent en VHT-ers verbonden aan MEE Friesland. 6. ‘Herkennen van en communiceren met mensen met een verstandelijke beperking’ door Pieter Daansen In deze workshop zullen een aantal werkvormen m.b.t. bovenstaand thema zodanig worden geïntroduceerd dat de deelnemers zelf zowel de beperkingen als de mogelijkheden in de communicatie en het contact bij een verstandelijke beperking, kunnen ervaren. De deelnemers krijgen handvatten mee en middelen om deze kennis te integreren. Uitgangspunt daarbij is dat je bepaald gedrag van de cliënt(jes) eerder kan opmerken en begrijpen en daardoor sneller in staat bent om je communicatie hierop op een goede manier aan te passen. De werkvormen zijn interactief, bedoeld ter inspiratie en om ter plekke zelf te oefenen met ‘aangepaste communicatie’. Pieter Daansen is VHT/VIB opleider bij Spirit en heeft daarvoor lange tijd gewerkt bij MEE. 7. ‘De kracht en de uitvoering van instellingsbreed werken met beelden’ door Jessie Hagemeijer en Margaret van Ruitenbeek Kentalis opleidingen heeft een ‘betekenisvolle leeromgeving’ ontwikkeld specifiek gericht op het optimaliseren van interactie en communicatie met cliënten en leerlingen. Om de algemene handelingsvisie waarin communicatie een belangrijke pijler is, daadwerkelijk terug te zien in het professioneel handelen van medewerkers, zijn de doelen in de handelingsvisie concreet vertaald in leertrajecten en contactdoelen. De keuze om alle nieuwe, maar ook zittende medewerkers, structureel te scholen in het optimaliseren van de interactie en communicatie, versterkt de professionele werkhouding, de sensitiviteit, de responsiviteit en de interactie- en communicatievaardigheid van medewerkers. Dit legt de basis voor het methodisch werken o.a. met VHT/VIB. Deelnemers aan deze workshop, krijgen de kans om een kijkje te nemen in de wijze waarop het scholingstraject vorm heeft gekregen en hoe het werken met beelden instellingsbreed is geïmplementeerd. Wij tonen beelden die gebruikt worden als voorbeeldmateriaal tijdens de scholing (Interactie en Communicatie Begeleiding). Daarnaast illustreren wij met beelden hoe er door verschillende disciplines methodisch gewerkt wordt met beelden aansluitend op de begeleidingsvraag van cliënten, ouders, medewerkers en teams. Deze workshop is zowel bedoeld voor deelnemers die geïnteresseerd zijn in de wijze waarop Kentalis scholing en methodisch werken met beelden geïmplementeerd heeft als voor deelnemers die hiermee actief (willen) zijn in hun eigen organisatie. Jessie Hagemeijer en Margaret van Ruitenbeek zijn opleiders VIB/VHT/ICB bij Koninklijke Kentalis, een instelling voor gehandicaptenzorg en -onderwijs,t.b.v. cliënten met een auditieve/communicatieve beperking.
Jeugdzorg, ambulant, dagbehandeling en residentieel 8. ‘Samen kijken met ouders vanuit het kindperspectief op de dagbehandeling’ door Arianne Brandes en Mayke Milder De dagbehandeling van Triade in Almere wordt bezocht door jonge kinderen met problemen en/of achterstand in hun ontwikkeling. Thuis hebben de ouders meestal moeite om een passende aanpak te ontwikkelen, die aan al hun kinderen recht doet, voor henzelf goed uitvoerbaar is en weer opvoedingsplezier genereert. De IPT-ers die gekoppeld zijn aan de dagbehandeling zijn ook VHT opgeleid. Zij zorgen voor de verbinding tussen de groepsbegeleiders en ouders. Er zijn veel vragen over gedrag en aanpak van de kinderen en nauwe samenwerking is van groot belang om de twee ‘werelden’ voor het kind zo goed mogelijk op elkaar af te stemmen. Er worden zowel op de groep als in het gezin opnamen gemaakt en deze opnamen worden met ouders en groepsleiders besproken onder leiding van de IPT-ers. Samen ‘kijken’ vanuit het kindperspectief is daarin helpend en maakt gezamenlijk ondersteunen van de ontwikkeling van het kind mogelijk. IPT is een algemene brede opleiding voor Intensieve Pedagogische Thuishulpverlening, VHT is een gespecialiseerde vorm van thuisbehandeling bij pedagogische problemen, waarin video-analyse en video-feedback de centrale ‘instrumenten’ zijn. Arianne Brandes en Mayke Milder, beiden IPT-ers en VHT-ers en werkzaam bij TriAde. 9. ‘OP+, ontwenningprogramma voor drugsverslaafde ouders met aandacht voor de ouder-kind relatie’ Mieke Beirinckx In december 2011 is het Antwerps Drug Interventie Centrum (ADIC vzw) uitgebreid met een afdeling waarin drugafhankelijke ouders samen met hun baby’s of kinderen kunnen worden opgenomen, het OP+. OP staat voor Ontwenningsprogramma en het ‘+’-teken verwijst naar het feit dat een ouder samen met zijn/haar kind(eren) wordt opgenomen. De afdeling omvat een multidisciplinair groepsprogramma voor 4 tot 6 eenoudergezinnen met kinderen van 0 tot en met 6 jaar. De ouders nemen overdag deel aan een intensief & gestructureerd programma terwijl de kinderen naar het kinderdagverblijf of de kleuterschool gaan. Het programma omvat ontwenning, screening & observatie. Daarnaast wordt er gewerkt aan de motivering van de druggebruikende ouder en aan de ouder-kind relatie. Op het einde van het programma wordt er een behandeladvies geformuleerd, rekeninghoudend met de noden van het gezin. Met behulp van VHT/VIB willen we het natuurlijk contact tussen ouder en kind herstellen of bevorderen, wat de hechting ten goede komt. Door het analyseren van korte video-opnames van de alledaagse omgang met elkaar wordt zichtbaar wat (nog) goed loopt in de communicatie en wat verbeterd kan worden. De video-opnames worden door de begeleiding samen met de ouders besproken en geanalyseerd, met als doel de ouders helder zicht te geven op het functioneren en de behoeftes van hun kind. Verder wordt de methodiek benut bij het ondersteunen van specifieke opvoedingsvragen van de ouders. Bijvoorbeeld opvoedingsvragen rond veel huilen, moeilijk eten en/of slapen. Mieke Beirinckx is coördinator van OP+ en volgt de opleiding VHT/VIB.
Specifiek voor opleiders en trainers 10. ‘Inzet van verschillende werkvormen bij groepstrainingen’ door Herma van Andel en Antoinette Brussen De meeste opleiders en trainers, verzorgen naast individuele opleidingstrajecten ook opleiding en training aan groepen. Uiteraard staat in alle opleiding en training theorie, inhoud en de toepassing in de praktijk centraal. Deze aspecten kunnen nog beter tot hun recht komen als in de opleiding en training verschillende werkvormen worden benut. In deze workshop maken de deelnemers kennis met verschillende activerende werkvormen. Bij elke werkvorm wordt besproken hoe deze ingezet kan worden in een trainingsgroep en wat hierbij de aandachtspunten zijn. Antoinette Brussen is senior trainer en Herma van Andel is opleider VHT/VIB bij Spirit.
