EEN
R E F F O K VOL
L E I D R A A D voor de DOCENT
N E V R SCHE
id in g P a g in a 1 .. . In le ie , h e t b e g in g lo o e h c r A 1 s P a g in a 5 .. . L e oordpuzzel w is u r k e d n a v woorden P a g in a 6 .. . A n t v e r v o lg t e h , ie g lo o e h c 2- Ar P a g in a 7 .. . L e s derzoek n o t e h , ie g lo o 3- Arche P a g in a 9 .. . L e s
INHOUDSOPGAVE d e le s k o f f e r in n e t s d n o v e evens van d g e G . .. 1 1 a in g a P d e p r a k t ij k , ie g lo o e h c r A 4P a g in a 1 3 .. . L e s e in d e t e h , ie g lo o e h c 5- Ar P a g in a 1 5 .. . L e s in f o r m a t ie d n o r g r e t h c A . P a g in a 1 7 .. o r d e n li js t o w e d n e r la k r e P a g in a 2 0 .. . V li t e r a t u u r n le o v e b n a A . P a g in a 2 5 ..
h e o lo g ie .. . nn is c r a r e v o t c je o er lin ge n ke s -o n p r Een koffer vol… E e n h a n dijs pr oj ec t ‘E en ko ff er vo l sc he rv en ’ la at let ho e en w aa ro m he rw Het lesproject bestaat uit de volgende materialen: • de krant ‘De Putbode’; • een determinatieblad; • een reconstructietekening ‘Prehistorie’; • een reconstructietekening ‘Romeinse tijd’; • een reconstructietekening ‘Middeleeuwen’; • een vondstblad; • een opdrachtenblad; • een docentenleidraad; • ...... zakjes met vondsten en kaartjes; • videofilm; • kopieerbare tijdsbalk; • ....................................... • ....................................... • ....................................... • ....................................... • ....................................... • .......................................
H et on de , ve rt el t ze n de ar ch eo lo og de rz oe ke r va k er w t he hu id va n ee n on de m ak en m et in lf ze ze m eo lo gi e en la at de po t of m us eu g, in av gr op ac ht er de ar ch n aa n ee vo or s ee n be zo ek bo de m sp or en en e ho en kr ui pe n. Ti jd en zi te ak ti jk at ie ve rlin ge n in de pr rb or ge n, in fo rm ve en kr ijg en de le er ar w d on gr uw en la ng in de w er pe n, di e ee ou de rs . n he t n va n on ze vo or ve le t he er de br ug kl as va n ov va n ge sc ha ff en lin er le k go ed on tw ik ke ld vo or n de do ce nt oo va lp H et pr oj ec t is hu a tr ex et rw ijs , m aa r is m w ijs . vo or tg ez et on de n he t ba si so nd er va w ou nb ve de bo te ge br ui ke n in
EEN KOFFER VOL SCHERVEN t k o r t .. . e h in t c je o r p t He ui t va n sc he rv en ’ ga at
m ax im aa l ee n ge br ui k in
l ‘E en ko ff er vo kr an t ee rd . M et de uc od tr ïn ge vi jf le ss en . e lo gi ee n he t va k ar ch eo le er lin ge n ho e de n ke In le s 1 w or dt ek td on ir e de do cu m en ta ‘D e Pu tb od e’ en de l va n he t er k ga at . w or dt do or m id en ar ch eo lo og te w pt ie ed tg ui ti ke le n go ed de ze ke nn is In le s 2 w or dt ro le er d of al le ar nt co ge el zz pu n kr ui sw oo rd op lo ss en va n ee lo gi sc he ri gi ne le ar ch eo O . al ra zi jn be gr ep en . nt ce n aa r m og el ijk he t on de rz oe ke rm in ee rd en w In le s 3 st aa t te de ge n ge lin n do or de le er vo nd st en w or de st el d. e er va n va st ge w or dt de fu nc ti
N.B. Wilt u zo vriendelijk zijn om, na afloop van het project, aan de hand van de checklist controleren of alle materialen weer in de koffer zitten? Controleert
u
alstublieft
ook of de vondsten en vondstkaartjes in de juiste zakjes zijn teruggestopt.
1
D ez e le ss en vo rm en he t ba si sd ee l va n de le sk le ss en m et ee n is t. E r zi jn tw ee fa cu lt at ie f ka ra ex tr a kt er . A fh an ke lij k va ku nt u be sl is se n de be sc hi kb ar n de ze le ss en w e ti jd el of ni et te do In le s 4 w or dt en . m et de pr ak ti jk ke nn is ge m aa kt be zo ek en ee n op gr av in g, de po . D e le er lin ge n t of m us eu m , ee n ro nd le id in g al w aa r ee n m ed ew er za l ve rz or ge n. ke r Zo w or dt de pr zi ch tb aa r en kr ak ti jk va n de ar ijg en de le er lin ch eo lo gi e ge n de ge le ge nh ee n ke nn er vo or ei d om al hu n vr te le gg en . ag en aa n Le s 5 vo rm t de af sl ui ti ng va n he t pr oj ec t. H ie le er lin ge n hu n ri n ve rw er ke n op ge da ne ar ch eo de lo gi sc he ke nn is en cr ea ti ev e op dr ac er va ri ng m id de ls ee ht . n
LES 1 - ARCHEOLOGIE, HET BEGIN Lesvoorbereiding Kopieer voor elke leerling de krant ‘De Putbode’.
2
Kerndoelen basisonderwijs 2005 Oriëntatie op jezelf en de wereld
Nederlands
Rekenen/wiskunde
48. Kinderen leren over de maatregelen die in Nederland
1. De leerlingen leren informatie te verwerven uit
32. De leerlingen leren eenvoudige meetkundige proble-
genomen worden/werden om bewoning van door water
gesproken taal. Ze leren tevens die informatie, monde-
men op te lossen.
bedreigde gebieden mogelijk te maken.
ling of schriftelijk, gestructureerd weer te geven.
51. De leerlingen leren gebruik te maken van een-
2. De leerlingen leren zich naar vorm en inhoud uit
Kerndoelen basisvorming 1998-2003
voudige historische bronnen en ze leren aanduidingen
te drukken bij het geven en vragen van informatie,
Dit project sluit aan op:
van tijd en tijdsindeling te hanteren.
het uitbrengen van verslag, het geven van uitleg, het
52. De leerlingen leren over kenmerkende aspecten van
instrueren en bij het discussiëren.
Algemene onderwijsdoelen
de volgende tijdvakken: jagers en boeren; Grieken en
4. De leerlingen leren informatie te achterhalen in
• Leren uitvoeren
Romeinen; monniken en ridders; steden en staten [...].
informatieve en instructieve teksten, waaronder sche-
2.3 informatie in verschillende gegevensbestanden
53. De leerlingen leren over de belangrijke historische
ma’s, tabellen en digitale bronnen.
opzoeken, selecteren, verzamelen en ordenen
personen en gebeurtenissen uit de Nederlandse geschie-
5. De leerlingen leren naar inhoud en vorm teksten te
• Leren leren
denis [...].
schrijven met verschillende functies, zoals: informeren,
3.1 informatie beoordelen (op betrouwbaarheid, repre-
instrueren, overtuigen of plezier verschaffen.
sentativiteit en bruikbaarheid), verwerken en benutten
6. De leerlingen leren informatie en meningen te
• Leren communiceren
56. De leerlingen verwerven enige kennis over en
ordenen bij het lezen van school- en studieteksten en
4.2 overleggen en samenwerken in teamverband
krijgen
andere instructieve teksten, bij systematisch geordende
4.6 omgaan met formele en informele afspraken,
bronnen, waaronder digitale.
regels en procedures
Kunstzinnige oriëntatie
erfgoed.
waardering
voor
aspecten
van
cultureel
4.7 zichzelf en eigen werk kunnen presenteren
3
Geschiedenis en Staatsinrichting
Biologie
Algemene leerdoelen van dit project
• Domein A: Geschiedkundige vaardigheden
• Domein D: Natuur en Milieu
Na afronding van dit project:
2. De leerlingen kunnen ordening aanbrengen in histo-
15a. De leerlingen kunnen wat betreft natuur en milieu:
...kunnen de leerlingen uitleggen wat archeologie is;
rische gebeurtenissen, verschijnselen, ontwikkelingen
...voorbeelden beschrijven waaruit blijkt dat de mens
...kunnen de leerlingen aangeven wat het belang is van
en personen. In dat verband kunnen zij:
van natuur en milieu afhankelijk is voor voedsel, water
archeologie;
...verschijnselen uit verschillende perioden en samen-
en lucht, grondstoffen, energie en als plaats van
...kunnen de leerlingen opnoemen uit welke facetten het
levingen vergelijken;
recreatie.
werk van een archeoloog bestaat;
...in ontwikkelingen aspecten van continuïteit en veran-
...is het historisch besef van de leerlingen vergroot.
dering herkennen.
Aardrijkskunde
• Domein D: Cultuur en zingeving
• Domein F: Natuur en Milieu
Evaluatie van dit project
11. De leerlingen kunnen herkennen welke invloed de
16. De leerlingen kunnen het ontstaan en de ruimtelijke
In dit project wordt de kennis van de aangeboden stof
Romeinse cultuur in de Oudheid heeft uitgeoefend op
spreiding van belangrijke landschapstypen in Nederland
op drie momenten getoetst.
samenlevingen in West-Europa en welke sporen hiervan
beschrijven en verklaren. In dat verband kunnen zij:
...in les 2 door middel van het oplossen van de kruis-
in de huidige tijd nog merkbaar en zichtbaar zijn.
...de ligging en zichtbare kenmerken van deze land-
woordpuzzel;
schapstypen herkennen, noemen en beschrijven;
...in les 3 door middel van de ingevulde vondst- en
...de ligging en het uiterlijk van deze landschapstypen
opdrachtbladen en ingekleurde situatietekeningen;
verklaren met behulp van de invloed van wind, zee, ijs,
...in les 5 door middel van een werkstuk.
rivieren en de mens.
4
. e Pu tb od e' en de ha nd va n 'D In d e z e le s .. n aa n ge lin er ak en de le og . n ar ch eo lo In de ze le s m he t w er k va n ee et m is nn ke e de do cu m en ta ir
A a n d e s la glin… ge n
r ze zi ch de in ho ud t en w aa t ec oj pr t he gr ip w at k ui t w at he t be oo g Le V er te l de le er . en ud n ho se n ui t he t m ee be zi g zu lle vi ng en va n m en le en ko m en de le ss en m sa n va ie te ke nt : de st ud 'a rc he ol og ie ' be st en . er va n m at ië le re nd ha de n aa ve rl ed en
LES HET BEGIN BEGIN LES 11 -- ARCHEOLOGIE, ARCHEOLOGIE, HET L e s vo o r b e re i d i n g Kopieer voor elke leerling de krant ‘De Putbode’. Zet het benodigde materiaal voor het bekijken van de DVD/videofilm klaar. Controleer of de videoband is teruggespoeld.
La at e Pu tb od e' ui t. 'D n va e pi ko n og ’ le ze n. el ke le er lin g ee en de ar ch eo lo el D ee l da n aa n zz pu e ‘D l ti ke he t op en in gs ar t aa n bo d. de le er lin ge n n la te r m om en ee op en m ko ke le n D e ov er ig e ar ti ir e. er de do cu m en ta ev el jg bi de l, ke ar ti t ar ti ke l t le ze n va n he t br en gt de in he en en D ra ai t u, na he av gr op t n he t de pr ak ti jk va be el d. D ez e fi lm to on ee ns du id el ijk in g no f to ss le be ha nd el de
5
Antwoorden van de kruiswoordpuzzel...
LES 1 - ARCHEOLOGIE, HET BEGIN Lesvoorbereiding Kopieer voor elke leerling de krant ‘De Putbode’.
Leerdoelen van deze les De leerlingen kunnen: ...in grote lijnen weergeven hoe een opgraving in zijn werk gaat.
6
ct en va n .. . rs ch ill en de as pe ve de op In d e z e le sde in er le er lin ge n di ep In de ze le s ga an ar ch eo lo gi e.
d’ , ‘E en … lo og he ld er zi en eo ch ar n A a n d e s lalingge ee ‘Is n de ar ti ke le n le ze n. B es pr ee k st ’? La at de le er r bl ijf t ee n vo nd aa ‘W en ’ al er ni et ov ie . ve en lij k vi nd je t ko rt de es se nt he in l ke ti ar k n el na he t le ze n va
LES 2 - ARCHEOLOGIE, HET VERVOLG Ti p U kunt les 1 en 2 eventueel als één grote les plannen.
ti ke le n en de ho ud va n de ar in de n ge lin er pu zz el re n of de le ze lf st an di g de j zi en ak O m te co nt ro le m , he bb en gv in de n rm en be gr ep en ku nn en zi j te ru en rd oo tw be la ng ri jk st e te an e t. D tw oo rd en gi na va n de kr an . B es pr ee k de an e’ od tb op de la at st e pa Pu e ‘D n in nd el de ar ti ke le in de vi er be ha kl as si ka al .
7
La at de le er lin ge n to t sl ot he t st ri pv er ha al ‘A B es pr ee k m et he rc he o- lo gi sc h? n da n w aa ro ve ’ le ze n. r de ze st ri p ga at : ... ar ch eo lo ge n in te rp re te re n vo nd st en op ba si s en de op da t m va n hu n co nt ex om en t be sc hi kb t ar e, ar ch eo lo gi (m aa r oo k de er sc he ke nn is va ri ng of hi st or is ch e co nt ex t va ze lf ). n de ar ch eo lo og Leerdoelen van deze les De leerlingen kunnen: …beschrijven
welk
ver-
... oo k vo or w er pe n, di er en of m en se n ui t on ze m aa ts ch ap pi j w hu id ig e or de n ui te in de lij k ar ch eo lo gi sc h m at er ia al . A ls in tr od uc ti e vo or le s 3 ku nt u de le er lin ge n ar ti ke le n ‘P re hi ee n se le ct ie va st or is ch ni eu w n de s’ , ‘N og st ee ds ‘M id de le eu w en ee n be et je R om ei ns ’ , ee n ni eu w be en gi n’ al s hu is w er U ku nt er oo k vo k la te n le ze n. or ki ez en om éé n of m ee rd er e le ze n aa n he t be va n de ze ar ti ke gi n va n de vo lg le n te en de le s.
LES 1 - ARCHEOLOGIE, HET BEGIN
band er bestaat tussen de
conditie van een vondst, het materiaal, de tijd waari n
d e z e i n d e bodem heeft gezeten en de bodemomstandigheden;
Lesvoorbereiding
…uitleggen hoe een arKopieer voor elke leerling cheoloog weet waar hij de krant ‘De Putbode’. moet graven; …aangeven dat ook onze samenleving onderdeel is van de geschiedenis; …aangeven dat de hedendaagse visie op het verleden een interpretatie is en dus niet de absolute waarheid hoeft te zijn.
8
sl ag m et .. . eo lo og aa n de ch ar s al In d e z e le san lf ze de le er li n ge n In de ze le s ga it de le sk of fe r. de vo n ds te n u
n de ti jd sg… et op h an ge n va h en A a n d e s laet en tt ze s h et in el ka ar k al vó ór de le
u di t oo B eg in de le s m ba re ti jd , zo u ik h ch il sc be de n jk va n ko rt de ve rs va er d an h de ba lk . A fh an ke li k aa n le er m ak en . B es pr ee ie de n is . La at de h sc ge r) oo in or de ku n n en (v n ds e pe ri od en va n de N ed er la ve rs ch il le n de de n va le n de pe ri od en en ct as pe ke n m er ke n de li n ge n h ie rb ij n oe m en .
LES 3 - ARCHEOLOGIE, HET ONDERZOEK L e s vo o r b e re i d i n g Kopieer de tijdsbalk (en zet hem eventueel voor de les al in elkaar). Verdeel de klas in groepjes. Kopieer voor elke groepje: • een determinatieblad; • 3 vondstbladen; • een opdrachtenblad; • de meegeleverde reconstructietekening(en). Zorg voor een flesje pure alcohol, nodig voor de determinatieopdracht.
in g va n de n de ei n dd at er va k al sb jd ti ee n ti jd . Le g la pp in g op de n de N ie u w e St va E r is ee n ov er g n ri te da n bu rg ti jd en de be gi n gt in Z u id -L im va ze ij w ef le M id de n -S te en bo er en n h ie rv an is : de s la n d. u it w at de re de de re st va n on in n da n aa n ee rd er h on de rd en ja re ch eo lo gi sc h e of m ee rd er e ar n éé lf ze u n n ds t li n ge n da t ze ch eo lo gi sc h e vo ar n ee at V er te l de le er w it Le g u m en s is de te rm in er en . n en do or de de n vo ge vo n ds te n ga an is m bo de re st en va n er p da t in de k be st aa n u it oo n ka is : ee n vo or w et H t. en s u ik n de rd of ge br w aa rm ee de m , ra ve en , er kt di aa of m n ge va n pl an te of u it re st en de m en s ze lf h ee ft ge h ad . ie ts te m ak en
9
D ee l ve rv ol ge n s aa n al le le er li n ge n de be n La at de le er li n od ig de m at er ia ge n gr oe pj es vo le n u it . rm en en de el pe r u it . D it om te gr oe p éé n vo n vo or ko m en da ds tz ak je t vo n ds te n in te ru gg es to pt . ee n ve rk ee rd za D e za kj es be va kj e w or de n tt en n aa st ee n ka ar tj e w aa ro or ig in el e vo n ds p de ar ch eo lo t oo k ee n og de ge ge ve n in ge vu ld . D e s va n h et vo or le er li n ge n n em w er p h ee ft en de ze ge ge ve va n h u n gr oe pj n s ov er op h et e. vo n ds tb la d A an de h an d va n h et de te rm in at ie bl ad on de rz so or t vo n ds t h oe ke n ze om w et ga at . D ez e at vo or ge ge ve n s vu ll en ze vo n ds tb la d. O in bi j ‘in h ou d’ ok w or dt aa n ge op h et kr u is t u it w el zi jn . O m da t di ke pe ri od e de t n ie t al ti jd du vo n ds t ka n id el ij k is , ku n n od en aa n ge kr u en er oo k m ee is t w or de n . V rd er e pe ri er vo lg en s w or en d op h et vo n dt h et vo or w er ds tb la d. D e le er p n ag et ek li n ge n ku n n en ‘o pd ra ch t 1’ op de ze ta ke n vi n h et op dr ac h te de n on de r n bl ad .
LES 1 - ARCHEOLOGIE, HET BEGIN
Leerdoelen van deze les De leerlingen kunnen:
...zich een beeld vormen van
het
leven
in
de
A an de h an d va n de an tw oo rd en op de ch ec kl w or de n of de is t ka n ge co n tr le er li n ge n de tijd en de Middeleeuwen ol ee rd in Lesvoorbereiding h ou d va n h u n m in ee rd h eb be za kj es ju is t ge n. in Kopieer Nederland; de te rvoor elke leerling N u du id el ij k is in w ...aangeven dat door middel el ke pe ri od e de vo de krant ‘De Putbode’. br ac h t, w or dt n ds t ka n w or de op dr ac h t 2 va n on de rg evan onderzoek specifieke n h et op dr ac h li n ge n zo ek en te n bl ad ge da an de re co . D e le er n informatie over een voorst ru ct ie te ke n in er bi j en sc h ri g va n de be tr jv ef fe n de pe ri od en in fo rm at ie werp of tijdsperiode kan e ov er h et do or vo or w er p op . h en V ge er vo de te rm in ee rd e lg en s sc h et se n worden achterhaald; ze op h u n op dr m aa l 5 re ge ls ac h te n bl ad in en m et be h u lp ...aangeven dat vondsten m ax iva n de re co n st ru be el d bi j di t vo ct ie te ke or n w in er g, p. ee globaal kunnen worden H et ge br u ik va n ti jd sde h oo fd ro l. n h et vo or w er p sp ee lt da ar bi ingedeeld naar periode j Te n sl ot te de n ke n de le er li n ge aan de hand van specifieke n er ov er n a of on ze ti jd n og h u n vo or w er p vo or ko m t en n kenmerken. oo k in ot er en di t. Prehistorie, de Romeinse
10
n aa n de h an d va n ge n li er le de nt m ak en dr ac h t 2c : U ku el ij ki n g la te n rg ve n A lt er n at ie ve op ee k oo ge n am t. O ok ru ct ie -t ek en in u n vo or w er p st h it ru de dr ie re co n st aa w n da w er p) aa n de re pe ri od en el ij kb aa r vo or rg ve m et de tw ee an n ee f (o h et vo or w er p da ar ge ve n ze ti jd ser in g va n h u n rd vo be r m et ee n kl eu r. te , n ge o p de ge n de le er li n ju is te pe ri o de de Te n sl ot te h an j bi n de la vu ld e vo n ds tb be se f, de in ge ti jd sb al k. w er m ee rd er e vo or en n n ku , jd ti re te n in de n de be sc h ik ba k da t al le vo n ds ij A fh an ke li jk va el og m is et H ge br u ik en de te rm in ee rd . m en . V oo r h et am pe n w or de n ge st e od ri pe n sp ec if ie ke ve rs ch il . le sk of fe r u it éé m aa kt di t ge en al ia er at m ch is va n h et di da ct
le s k o f f e r .. . e d in n e t s d n o de v Gegevens van Pe ri od e
V on ds tn u m m er … … … .. .… … …
G eb ru ik
In h ou d
.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..
.
P / R / M
.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..
.
P / R / M
.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..
.
P / R / M
.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..
.
P / R / M
.
P / R / M
.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..
.
P / R / M
.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..
… … … .. .… … …
… … … .. .… … …
… … … .. .… … …
… … … .. .… … …
… … … .. .… … …
.. .. .. ..
..
.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..
..
.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..
.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..
..
.. ..
.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..
.. ..
.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..
.. ..
.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..
.. ..
11
.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..
.. .. . … … … .. .… ……
.
P / R / M
.
.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..
P / R / M
.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..
P / R / M .
.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..
P / R / M
.
.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..
P / R / M
.
.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..
P / R / M
.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..
P / R / M
.
.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..
P / R / M
.
.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..
P / R / M
.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..
P / R / M
.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..
P / R / M
.
.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..
P / R / M
.
.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..
P / R / M
.
.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..
P / R / M
.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..
P / R / M
.
.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..
P / R / M
.
.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..
P / R / M
.. .. .. .. .. .. .. .. .. .. ..
.. .. . … … … .. .… ……
.. .. .… … … .. .… …
….
.. .. . … … … .. .… ……
.. .. . … … … .. .… ……
.. .. . … … … .. .… ……
.. .. . … … … .. .… …….
.. .. . … … … .. .… ……
.. .. . … … … .. .… ……
.. .. … … … .. .… …
….
.. .. . … … … .. .… …….
.. .. . … … … .. .… ……
.. .. . … … … .. .… ……
.. .. . … … … .. .… ……
.. .. . … … … .. .… …….
.. .. . … … … .. .… ……
.. .. . … … … .. .… ……
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
..
12
op gr a. ar ch eo lo gi sc he n ee n aa In d e z e le s .. ht ac br dt ee n be zo ek ge In de ze le s w or m us eu m . lo gi sc h de po t of vi ng , ee n ar ch eo
ar ch eo g .. . en di e zi j aa n de nk de be A a n d e s lage en ag n va n te vo re n vr La at de le er lin ill en st el le n. lo og zo ud en w
LES 4 - ARCHEOLOGIE, DE PRAKTIJK Ti p Adviseer de leerlingen om bij het bezoek aan de opgraving oude schoenen of laarzen, liefst zonder profiel, aan te trekken. Eventueel kan regenkleding of kleding die vies mag worden nodig blijken.
o p g r a v in g ..vo.or : n e e n a a k e o z Be go ed gr av in gs be zo ek
gr av in gs op st ip af m et de op jd Zo be re id t u uw ti en m tu da da t n te vo re n ee n re n. M ee st al is du l za ek zo • Sp re ek ru im va be la ng he t l ve rt el le n ho e le id er . D ez e za do en . t tw ee uu r. ze lf ie ts ku nn en ek zo be éé n to t ho og ui t he s jd en de le er lin ge n ti m ee ga an . • In fo rm ee r of be ge le id er s er en n ge lin er le l ee rd ov er w at ev ee w or de n ge ïn fo rm • G ee f do or ho n te oe m af or t va n er lin ge n vo be sc hi kb aa r is da al ia er at • V ra ag of de le m er ee r of ac ht en . In fo rm ze ku nn en ve rw ka n w or de n. kl as be sp ro ke n de in ge da an . n re vo te de rz oe k w or dt on er e od ri pe el ke • V ra ag na ar w
13
• E en o p gr av in g is n ie t al ti jd ee n ve il ge w er k t m et ig e p la at s. E gr o t e gr aa f m r w o rd t ac h i n es en di ep e w er kp u so m s w o rd en tt en aa n ge le gd er . V ra ag of er w aa r de le er li sp ec ia le ge va re ng en vo or af n zi jn vo or ge w aa rs • Ee n op gr av in ch uw d m oe te g is ee n te rr ei n n w or de n. w aa r w et en sc ha ve rr ic ht . V ra ag pp el ijk on de rz oe da ar om of er sp k w or dt ec ia le re ge ls zi aa n m oe te n ho jn w aa r be zo ek ud en . er s zi ch • Zo ek ui t ho e de ve rz ek er in g is ge re ge ld . O p de do ce nt en pa gi na 's va n de w eb si te A rc he os do ce nt en ) vi nd (w w w .a rc he os .n t u no g m ee r ti l/ ps en in fo rm at ie vo or ee n op gr av in g. he t be zo ek en va n
Bezoek aan een museum of dep Zo be re id t u uw o t .. . be zo ek go ed
Leerdoelen van deze les Na een bezoek aan een opgraving: ...kunnen de leerlingen zich een beeld vormen van hoe een opgraving verloopt. Na een bezoek aan een museum of depot: ...kunnen
de
leerlingen
uitleggen wat er na de opgraving gebeurt.
met
vondsten
vo or : • Sp re ek ru im va n te vo re n ee n da tu m en ti jd de po tm ed ew er st ip af . D e m us ke r za l u ve rt el eu m - of le n ho e la ng is da t éé n to t ho he t be zo ek za l og ui t tw ee uu r. du re n. M ee st al • G ee f do or ho ev ee l le er lin ge n en be ge le id er • In fo rm ee r of s er m ee ga an . de le er li ng en ti jd en s he t be zo ek oo do en of m og en k ze lf ie ts ku nn va st ho ud en . en • In fo rm ee r na ar de hu is re ge ls . • In fo rm ee r, in di en ge w en st , na ar de m og el va n ee n lu nc hp ij kh ed en va n he au ze . t ho ud en • Zo ek ui t ho e de ve rz ek er in g is ge re ge ld . O p de do ce nt en pa gi na 's va n de w eb si te A rc he os do ce nt en ) vi nd (w w w .a rc he os .n t u m ee r nu tt ig l/ e in fo rm at ie ov er he m us eu m of de po t be zo ek en va n t. ee n
14
gi sc h e .. . da n e ar ch eo lo ge op de In d e z e le srw n ge n er ke n de le er li In de ze le s ve ks tu k. ri n g in ee n w er ke n n is en er va
A a n d e s la lign… ge n ,
ro n de n d oe pj es , ee n af gr in of l ee in di vi du n g di e zi j n n is en er va ri La at de le er ke de n va g n ki ge da an al s en al s ve rw er it ka n w or de n D . w er ks tu k m ak an da ge op li n g oj ec t h eb be n ef t ie de re le er ge ot sl t To ti jd en s h et pr . de kl as h oe di t s op dr ac h t in tu k en ve rt el t ks er w r h u is w er k of al aa h jn of de n ge bu n en ta ti e va n zi re su lt at en w or en ee n ko rt e pr es n n ku l ee ko m en . E ve n tu to t st an d is ge n t. in de sc h oo lk ra rd ee ic bl pu ge de ld of
LES 5 - ARCHEOLOGIE, HET EINDE jn : bi jv oo rb ee ld zi en n n ku n te h ei en d kr an dr ac sc h ri jf ee n bo A fr on de n de op en t is al rn u jo urt. h u id va n ee n j jo u in d e b u bi g n vi ra pg • K ru ip in de o ac h te ) lf ee n r ee n (z el fb ed o f te ke n er ze k e o Z . 4 te n ar ti ke l o ve A n e er e eslaat ongeve Het verhaal b of fe r, w a a r ra ti e bi j. nd st ui t de le sk vo pa ss en de il lu st n ee er ov l aa t an ne nd ve rh aa t v e r h a a l be sl e H . t d r o w • Sc hr ijf ee n sp t schets lu stijdsbeeld ge ee n pa ss en de il lf ze er n ke bij een juist te oe k of rh al f ve l A 4 . Z on ge ve er an de av in g. H et ed ac h te ) op gr fb el tr at ie bi j. (z n ee er ri pv er h aa l ov • Te ke n ee n st aa tj es . m in im aa l ze s pl it u t aa st be l ve rh aa
15
• Te ke n ee n h is to ri sc h st ri pv er h aa l ov er ee n al da n n ie t u it ar ch eo lo gi sc h e de le sk of fe r. H vo n ds t, et ve rh aa l be st pl aa tj es . aa t u it m in im aa l ze s • V er zo rg ee n ko rt e pr es en ta ti e vo or de kl as ze lf ge ko ze n o , na ar aa nl ei di ng n d er w er p p as se va n ee n n d b ij h et le sp hierbij wat b ro je ct . H e t i s eeldmateriaa l euk om l te laten zie on ge ve er ti en n . D e pr es en ta m in u te n . ti e du u rt A lg em en e ti ps vo or de le er li n ge n : • B ed en k va n te vo re n vo o r w ie je h et ve rh aa l • Le es en le ef ga at sc h ri jv en je go ed in in d . e p er io d e w aa • Zorg dat ri n je ve rh aa l sp ee je verhaal e lt . en goede op d u id el ij k b eg in bouw heeft, en ei n d e. met een B ij h et vo or be re id en en u it vo er en va n bo ve ka n ge br u ik ge n st aa n de op dr m aa kt w or de n ac h te n va n de in fo rm O ok de w eb si at ie in ‘D e Pu te A rc h eo s (w tb od e’ . w w .a rc h eo s. n l) di t pr oj ec t. sl u it ze er go ed aa n bi j
De leerlingen kunnen zich
Ti p
inleven in een zelfgekozen
Stuur uw leukste, beste of
periode of situatie en dit,
mooiste bijdrage, liefst digi-
samen met de opgedane
taal, naar de Stichting voor
archeologische kennis en
de Nederlandse Archeologie
ervaring, verwerken tot een
(
[email protected]) en maak
goed eindproduct dat een
kans op publicatie via de
beeld geeft van die periode
SNA-website!
Leerdoel van deze les
of situatie.
16
.. . gr af h eu B o d e m a r csthenieufit h et ve rl ed en , zo al s h u n eb ed deein en on zi ch tb ar e
al le rl So m m ig e re ds ch ap . O ve r n la et h in bl ev en in de og zi en jn be w aa rd ge zi ve ls , ku n je n e Z . n ee h ve n w e da ge li jk s gr on dl ag en bo je e zi , dt ij re st en lo pe n sn do or en in bo de m m id de n ou de r da n re st jn zi ag la gr on d. A ls je de e ep ee n di en . R es te n in op el ka ar li gg . ee n h og er e la ag ov er u n in fo rm at ie h f' ie ch ar em 'b od t in de oe te n u it di t h ad ig d ge ra ak sc be A rc h eo lo ge n m f ie ch ar h et di er en h u n al en . H el aa s is te ls do or en or w h et ve rl ed en h n u h er de oo rz aa k. B om en gr av en od er n e ti jd zi jn m lo op de r ti jd . de in n se ro m or al de m en w eg en aa n . D aa en gg le en h ol en . M aa r vo en pu tt m en va n , gr av en bo u w j: h et be sc h er bi ak Z ij pl oe ge n di ep ta e w u n ie lo ge n er ee n h eb be n ar ch eo de m . re st en in de bo
ACHTERGRONDINFORMATIE t e n .. . e m H ij of zi j n e n e v a r ee n pu zz el aa r. g el w , Op er ek zo n op gr age en sc h at
is n . Ti jd en s ee D e ar ch eo lo og vr oe ge r le ef de n se ka n en m de h oe 'le ze n '. H el aa s te f ie ch ar w il on td ek ke n m h et bo de ve rl ode ar ch eo lo og h et op gr av en or do en vi n g pr ob ee rt or sp de m de rs ka n , ke er , om da t bo al s h et n ie t an en av da t m aa r éé n gr ge op en ro m w or dt al le re n ga an . D aa or de n . bo u w d m oe t w ge er s al ld ee bi jv oo rb
17
H et m aa kt ve rs ch il of je m id de le eu w se m u o n de rz o ek t, ee u rr es te n in de n pr eh is to ri sc st ad h e n ed er ze tt in g ee n gr af h eu ve in h et o pe n l o f ee n sc h ve ld , ee ps w ra k o n de w or dt al ti jd r w at er . M aa ee n m ee ts ys te r ee rs em t aa n ge le gd : ee li jn en en h oe ke n n et w er k va n n . O p el ke h oe re ch te k sl aa t m en ee n H ie rt u ss en w or pa al tj e in de gr de n m ee tl in te on d. n ge sp an n en . D it is ku n n en op m et n od ig om go ed en w aa r vo n ds te te n en bo de m be vi n de n . V ia sp or en zi ch in ee n va st m ee tp de bo de m u n t w or dt be pa zi ch op de ka ar al d w aa r de op t va n N ed er la n gr av in g d be vi n dt . Z o de ex ac te pl ek ka n oo k in de w ee r w or de n te to ek om st ru gg ev on de n .
Bodemsporen
in h e t v la k .. .
B ij h et aa n le gg en va n ee n op gr av in gs pu t h de bo ve n gr o n aa lt de gr aa fm d w eg . E r w ac h in e o rd t ge st o pt zo dr a (b od em sp or en er ve rk le u ri n ) in de bo de m ge n te zi en zi jn . A h or iz on ta le vl rc h eo lo ge n sc ak h ee l gl ad m h av en h et et h u n sc h ep . pa le n , ku il en Sp or en va n in en gr ep pe ls w ge gr av en or de n zo be te ee n ku il gr av en r zi ch tb aa , is da t la te r al r. O ok al s w ij s ee n ve rk le u ri w ee r di ch tg eg n g te zi en . A ls oo id w or dt , is de ku il de vu ll in g n am va n kl eu r en st el ij k al ti jd ie ts ru ct u u r da n de an de rs gr on d er om h ee n. M et ee n w at er pa sa pp ar aa t en ee n la n ge m ee di ep te s va n h tl at w or de n de et vl ak op ge m N A Pet en . H et vl ak er in w or dt op m et al le bo de m sp or sc h aa l ge te ke n en d en er w or de do cu m en ta ti e n fo to 's ge m aa is be la n gr ij k, om kt . D ez e da t je la te r n ie n og ee n s te ki t ev en te ru g ku jk en . Pa s n a on n t om de rz oe k va n al gr aa fm ac h in e le sp or en w or dt of m et de sc h ep m et de vo or zi ch ti g ve n aa r di ep er e (o rd er ge gr av en u de re ) sp or en op zo ek .
18
e t p r o f ie l. ..n en d, w an t h ie ri n vi n d h in n e g la m e is sp an Bod ge da an n bo de m sp or en
va er k w or dt H et on de rz oe k g. H et fi jn e w ru te n pe er w rz am el d in vo or te n w or de n ve ds n je va ak al le rl ei vo e ll A t. vi sl en ee n kw as k ze er kl ei n e oo om d ef m et ee n tr of fe ze on d ge sp or en So m s w or dt gr it be la n gr ij ke U . n de n vo n ds tz ak je s. vi te ru g m on st er en de rg el ij ke te ge n om en . D it ' er st bo tj es , za de n on m em od m ee l of h ou ts n w or dt ee n 'b ld za de n , st u if of bo de m la ge ee rb oo jv bi de rz oc h t op w or dt la te r on ko ol . bo de m pr oh et ve rt ic al e k oo is ak vl or iz on ta le w an de n va n B eh al ve h et h te zi en in de is et H k. ij gr sc h aa l m la ge n be la n af ee rd en op gr to fo ge fi el m et bo de dt l w or te ke n d. pu t. D it pr of ie ze lf w or dt ge en or sp de op gr av in gs m de bo n je aa n h et h et pr of ie l va or sn ij dt , ku n do n ge te ke n d. O ok de id m r oo sc h u in . D it ee ld ee n pa al sp gr on d st on d of de A ls je bi jv oo rb in t ch re al en of de pa h et h u is . pr of ie l er va n zi n st ru ct ie va n co de er ov ie ge ef t in fo rm at
e t ? .. . H o e o u d isavh rz oe k in g is h et on de
og la n g n ie t (d e pu zz el ) n gr av in g n s va n de op ve N a de op gr ge ge le al at ll er le i ar ch eo lo og ga o n de rz o ch t. A en rd o w af ge lo pe n . D e s er st on n ds ch ap ske n . B o de m m bi ol og en en la s al ve rd er u it w er zo d, el ak el k la n ds ch ap or de n in ge sc h ij k w et en in w sp ec ia li st en w el am n il w og ed se l D e ar ch eo lo en w at vo or vo n ge za it u de sk u n di ge n . er u iz en n op de de n , h oe h u n h pr ec ie s m en se er n de de m en se n le ef le ge g la n h od en vo or . at u u rl ij k h oe ch il le n de m et rs ze at en . E n n ve jn zi r aa aa r w oo n de n . D n m u n te n en n de n vo ge op op gr av in gs pl ek ar ta ll en w or ke n n aa r de ja ri n ge n in h ou t ar Ja . ap h E r w or dt ge ke sc ed ge re Z o va ll en aa rd ew er k of la bo ra to ri u m . n ee de st ij l va n h et in n ve oe pr u n pl ek . t en m en do et h e pu zz el op h sc de n on de rz oc h gi lo eo ch ar u kj es va n de st ee ds m ee r st
19
A r c h e o lo g ie .. .
A rc h eo lo gi e be te ke n t le tt er li jk de le er of ke (' ar ch ai os ' is n n is va n de O u G ri ek s vo or 'h dh ei d et ou de ' en 'lo H et N ed er la n ds go s' be te ke n t 'k en e w oo rd is ou dh n is ') . ei dk u n de . D e ar be zi g m et re st ch eo lo gi e h ou en va n vr oe ge dt zi ch re m en se li jk e da ar va n pr ob ee ac ti vi te it en . A rt de ar ch eo lo an de h an d og ie ts te ac h w aa ro p m en se te rh al en va n de n vr oe ge r le ef m an ie r de n .
A r c h e o lo g is c h
v o o r w e r p .. .
D it is ee n vo or w er p, da t in de bo de m is ge vo is ge m aa kt , ve n de n en do or de ra n de rd of ge br m en s u ik t. H et ka n va n de m en s ze oo k be st aa n u it lf of u it re st en re st en va n pl an te n of m en s ie ts te m di er en , w aa rm ak en h ee ft ge h ee de ad .
VERKLARENDE WOORDENLIJST B o d e m a r c h ie f
.. .
D e n at u u r la at sp or en in de bo de m n a. Z o is st ro m in g va ak ee n vr oe ge re n og in de vo rm ov er va n ee n kl ei la ag en al s ee n pa kk et ee n ov er st u iv in st u if za n d in de g bo de m zi ch tb aa li gg en op ou de r. Jo n ge bo de m re la ge n . O ok la ge n le ve n de pl an te la te n h u n sp or n , di er en en en in di e la ge m en se n n n a. V an da ar ve rg el ij ke n m et da t w e de bo ee n ar ch ie f, w de m w el aa ri n ve el bo ei h et ve rl ed en is en de in fo rm at op ge sl ag en . H ie ov er et bo de m ar ch ie m od er n e, in gr f w or dt be dr ei ij pe n de ac ti vi te gd do or it en in de bo de m.
20
r .. . B o d e m m oijnkes tspeor en of
gr on d n h oe ve el h ei d ee dt or w n la ge st u if m ee l, n op za de n , ke U it be la n gr oe rz de on al s do el di e te ge n om en m et rg el ij ke . h ou ts ko ol en de kl ei n e bo tj es ,
. ez e ve rk in de gr on d. D B o d e m s p oooorris..ee n ve rk le u ri n g se n , di er en of le u ri n g
n m en E en bo de m sp fa ct iv it ei te n va aa id , gr n va lg s ge vo or dt di ch tg eg oo w r ee w il is on ts ta an al ku gr av en de ls ). A ls ee n ge st ru ct u u r da n en r eu kl n pl an te n (w or te va an de rs at er ia al al ti jd is h et op vu lm ku il . gr on d bu it en de t. H ie r D a t e r in g .. .de ou de rd om va n ee n ar ch eo lo gi sc h e vo n ds B ep al in g va n vo or : n de m et h od en le il ch rs ve jn zi
en s m e n ee m t ti jd is an rg o d n ve h et .. . Ie d er le C 14 -o n d e rz o e k ve ko ol st of op u it de at m os fe er . A ls is . H et oa ct ie id el ij k h et C 14 zi jn le ve n ra di le ge t al rv ve ge st o rv en , be en , h o u t, o rg an is m e is 14 -g eh al te in C et H . rt u be den el da t ge n zo kan wor e n e t be ke n d h o e sn e m e g n e pen kan word ve n . leer en schel is m e is ge st or n ga or et h r ee n va st ge st el d w an auwkeurige is de meest n t i D . . . k e o z h ou t er J a a r r i n g e n o n d Ja ar li jk s vo rm t zi ch ee n ri n g va n kk e n di od e. af w is se li ng va da te ri n gs m et h e D . om bo rs va n ee n e zo m er s n at te en dr og on de r de sc ho n va e lg vo ge ri n ge n te n id de l. en du n n e ja ar al s da te ri n gs m t ik u br ge e gi nne ch eo lo va n di kk e en du n oo w o rd t in de ar tr pa et h lp van pa al de re gi o is . Met behu k B in n en ee n be e i t n e d i r e in of me jaarringen m
21
ja ar ri n gp at ro n en , di e el ka ar o ve rl ap pe n , is om houten h et m o ge li jk voorwerpen t o t duizenden in de ti jd te da jaren terug te re n .
S tu if m e e lo n d e
rz o e k .. . St u if m ee af ge sl ot en zi jn lk or re ls ku n n en va n zu ur st of , du , al s ze iz en de n ja re n be w aa A an de ha nd da rd bl ij ve n. ar va n ka n w or de n on de rz oc ht ho er vr oe ge r ui tz e he t la nd sc ha p ag , w at he t kl im aa t w as in ee n en so m s oo k ho be pa al de pe ri od e, e ou d ee n vo nd st of vi nd pl aa ts on ge ve er is .
T y p o lo g is c h o n d e rz o e k .. .
H et in de le n va ar ch eo lo gi sc h n ge li jk so or ti ge e vo o rw er pe n o p gr o n d va n ve rs ie ri n g) . Z h u n st ij l (v o rm en o o n ts ta at ee n 't yp o lo gi sc h w er pe n di e el ka e re ek s' va n vo ar in de ti jd op o rvo lg en of lij ke n A ls va n éé n of op te vo lg en . m ee r va n di e 't yp en ' be ke nd is zo 'n re ek s ee n ho e ou d ze zi jn be la n gr ij k h u lp is m id de l bi j h et gl ob al e ou de rd be pa le n va n de om va n an de re ty pe n ui t de ze lf de re ek s.
M e e t s y s t e e m ..
.
O p h et op gr av in gs te rr ei n w or dt ee n m ee ts ys h or iz on ta al n et te em , of te w el w er k va n re ch ee n te li jn en en re H et m ee ts ys te ch te h oe ke n u it ge ze em w or dt zo gr t. oo t da t al le u it pu tt en er in va te ze tt en op gr ll en . O p de ve av in gs le h oe kp u n te n gr on d ge sl ag en w or de n pa al tj , w aa rt u ss en m es in de ee tl in te n ku n n A an de h an d va en w or de n ge sp n va st e m ee tp an n en . u n te n va n de w or dt n au w ke la n dm ee tk u n di u ri g be pa al d w ge di en st aa r de op gr av in g N ed er la n d be vi zi ch op de ka ar n dt . t va n
22
re st en O p g r a v in ggi..sc.h e op gr av in g is ee n m id de l om spIeordeenreenst ap va n
al en . E en ar ch eo lo vo or sc h ij n te h te k ij el og m te ke n in ge n go ed op fo to 's en in t, in de bo de m zo ks te in gd ec h ts w or dt va st ge le ve rd w en en ; sl ed go or vo de op gr av in g jn en zi pg eg ra ve n sp or n be w aa rd . en ka ar te n . O or w er pe n bl ij ve vo en av gr ge ti e en op de do cu m en ta
s p u t .. . O p g r a v in ggs t pu t of w er kp u
em , h et m ee ts ys te is ee n va k u it le gd . o pe n w o rd t ge ek o E en op gr av in rz de n o er de m vo o r n ad va ak vo or . w aa rv an de bo m et er ko m en 20 j bi 20 n tt en va O pg ra vi n gs pu an dp ro fi el de m . In h et w bo de n va e . O ok h et ic al e do or sn ed te be st u de re n ed D it is ee n ve rt go n ge la m be la n gr ij ke lg in g va n bo de m sp or en le ve rt de is de op ee n vo bo n va e oo rde do or sn ed ee n h u is is bi jv n va al pa on de rz oe k va n n ee l va n rs te u . In h et pr of ie n sc h u in e on de ee of al in fo rm at ie op pa te re ch of h et om ee n be el d te zi en . n in gs pa al ga at
P r o f ie l. ..
le la ag in ee n h or iz on ta rm te ze de ge sc h aa fd do el en m et je s gl ad w or dt A rc h eo lo ge n be et n ak vl t di n ee r pu t. W an n ee r zi ch tb aa r. W an en or sp m de op gr av in gs de el e bo m et w or de n ev en tu vl ak aa n ge le gd er ep di n m et de sc h ep ee dt w or is on de rz oc h t, ee n vl ak go ed sp or en . ou de re bo de m
V la k .. .
23
Weerstandsme
t in g .. .
W ee rs ta n ds m et in g w or dt ge br u ik t vo or h et re n va n be pa al bo ve n gr on ds op de ar ch eo lo gi sc sp oh e re st en in de be st aa t u it h et bo de m . D ez e te ch op w ek ke n va n n ie k ee n el ek tr is ch m et al en el ek tr e st ro om tu ss od en w aa rd oo en tw ee r de w ee rs ta n de n ge m et en . d va n de gr on W an n ee r de gr d ka n w or on d w at er be va la ge r. E en st en t w or dt de w ee en bo u w w er k rs ta n d in de bo de m la zi en , ee n gr ep at ee n h og e w pe l of gr ac h t ee ee rs ta n d n la ge w ee rs ta n d.
24
di nf ee r ac ht er gr on m u n ve ge en ek D e vo lg en de bo lo eo gi e: on de rw er p ar ch
t or m at ie ov er he
s • L. en R . A dk in de ar ch eo lo gi e’ ‘E en in le id in g in Sa rf at ij H el m on d, 19 90 oo ijm an s en H . K e uw Lo P. L. nd ’ er s, ge n in N ed er la • J. H .F . B lo em in av gr op he sc , ar ch eo lo gi ‘V er le de n La nd 81 A m st er da m , 19
AANBEVOLEN LITERATUUR lo ge n in • A . Ca rm ig ge lt am at eu r- ar ch eo or vo g in id le en , ha nd ‘K ru is en de sp or N ed er la nd ’ U tr ec ht , 19 98 en G . va n H aa f he ve ld w er k’ • A . W ar ri ng a or ar ch eo lo gi sc vo en ek ni ch te ‘O pg ra ve n, U tr ec ht , 19 94 er en K . St ee ho uw • E . va n G in ke l nd ’ ie bo ek N ed er la og ol he rc A B W ‘A N 98 V oo rs ch ot en , 19 ik s n A to t Z’ • J. P. C. A . H en dr 0 0 be gr ip pe n va 20 e, gi lo eo ch ar ‘P ri sm a va n de Zu tp he n, 19 96
25
Sp ec ia al vo or le er lin ge n: • E. va n Gi nk el ‘D e on de rk an t va n Ne de rla nd , he t av on tu ur va n de ar ch eo lo gi Am st er da m , 19 83 e’ • P. Ke nt ‘E en st ad in pl ak je s’ Am st er da m en An tw er pe n, 19 96 • T. Vo s-D ah m en vo n Bu ch ho lz ‘V an re nd ie rja ge r to t ro of rid de r’ Ba ar n, 19 97 • J. M cIn to sh 'O og ge tu ig en Ar ch eo lo gi e' Am st er da m en An tw er pe n, 20 03 .
COLOFON
Vo or m ee r in fo rm at ie ov er re le va nt e lit er at uu r, op gr av in ge ni ek en en ar ch eo lo gi n, te ch sc he te rm en ku nt u te re ch t op de we bs ite Ar va n de St ich tin g vo or ch eo s de Ne de rla nd se Ar ch eo lo gi e. He t ad re s hi ww w. ar ch eo s.n l er va n is:
Ontwikkeling: Uit de Tijd, Apeldoorn / Bureau Nebti, Hilversum. Vormgeving en illustraties: Kelvin Wilson, Ridderkerk. Een
educatieve
uitgave
van de Stichting voor de Nederlandse
Archeologie,
Amsterdam © 2002-2006 Versie 2.
26
