Een lasmal wordt nooit van de plank geleverd In het spoor van prof. Rolf Dollevoet Eerste docentenmiddag tijdens symposium

Onafhankelijk vakblad voor lassen, lijmen en snijden | Nummer 11 - november 2013

In deze editie o.a.

Een lasmal wordt nooit van de plank geleverd In het spoor van prof. Rolf Dollevoet Eerste docentenmiddag tijdens symposium

VOORWOORD

november 2013

Colofon www.vakbladlastechniek.nl Uitgave ISSN 0023-8694 Lastechniek wordt uitgegeven in opdracht van het Nederlands Instituut voor Lastechniek (NIL) en het Belgisch Instituut voor Lastechniek (BIL). Redactie Kevin van Beek, Bert de Jong, Fleur Maas, Rolf Mul, Leo Vermeulen, Bart Verstraeten, Margriet Wennekes, Henk Zandvliet Eindredactie Margriet Wennekes, Leo Vermeulen (techniek) Uitgever Bert de Jong - T 06 53 84 69 33 Advertentie-exploitatie Con-Sell, Rolf Mul T 06 12 50 90 58 - E [email protected] Redactieadviesraad Erik Anschütz, Paul Barendse, Ruud van Bezooijen, Tim Blok, Marijke Damen, Leen Dezillie, Rob Helmich, Marcel Hermans, Michel van ‘t Hof, Piet van der Horst, Michael Jak, Pieter Keultjes, Marco Kraaijeveld, Maurice Mol, Ed Mulder, Johan Schelfhorst, Frank Smit, Wil van der Stap, Erik Steenkist, Gregor Tokarenko, Fred Vasquez, Adriaan Visser, Ben Weenink

Dirk Lacquaye, productieverantwoordelijke Provan:

‘Met een flexibel systeem

Adressen Nederlands Instituut voor Lastechniek Postbus 190 - 2700 AD Zoetermeer T 088 400 85 60 - E [email protected] - www.nil.nl

de doorlooptijd verkort’

Belgisch Instituut voor Lastechniek vzw Technologiepark 935 - B-9052 Zwijnaarde, België T +32 9 292 14 05 - F +32 9 292 14 01, E [email protected] - www.bil-ibs.be OPUS communicatie-ontwerp Fruitweg 24 j - 2321 GK Leiden, T 071 589 56 44 - F 071 541 41 50 E [email protected] - www.opus-co.nl Voor het verzenden van grote bestanden kunt u gebruik maken van: https://vakbladlastechniek.wetransfer.com Abonnementen Voor particulieren in Nederland € 62,50 op privé-adres, voor bedrijven in Nederland per abonnement. Voor studenten en senioren geldt in Nederland een speciaal tarief. Voor abonnementen in België kunt u contact opnemen met [email protected] Prijzen zijn excl. BTW. Lastechniek verschijnt elf keer per jaar en wordt toegezonden aan deelnemers van het Nederlands Instituut voor Lastechniek (NIL) en het Belgisch Instituut voor Lastechniek (BIL) en andere geïnteresseerden en belanghebbenden in de verbindingstechniek. Voor vragen over abonnementen kunt u terecht bij het NIL. Het abonnement geldt voor een geheel jaar. Opzeggingen per aangetekend schrijven vóór 1 oktober van het lopende jaar.

Bij de start 15 jaar terug stelde Provan als doel om zich binnen de wereld van toeleveranciers te onderscheiden met kleine series in korte levertijden. “Quick Response Manufacturing is onze unieke

Verzendadres wijzigen? Stuur dan het etiket met verbeterd adres retour. Alle advertentiecontracten worden afgesloten conform de regels voor het Advertentiewezen gedeponeerd bij de rechtbanken in Nederland.

troef en dit is alleen haalbaar met zeer flexibele productiemiddelen. Valk Welding kan ons deze aanreiken.”

Ontwerp en lay-out OPUS communicatie-ontwerp, Leiden. Hoewel de informatie gepubliceerd in deze uitgave zorgvuldig is uitgezocht en waar mogelijk gecontroleerd, sluiten de uitgever en de redactie uitdrukkelijk iedere aansprakelijkheid uit voor eventuele onjuistheden en/of onvolledigheid van de verstrekte gegevens.

Snel en eenvoudig te programmeren DTPS offline programmatie unieke troef

©2013 - Overname van artikelen is slechts mogelijk na verkregen schriftelijke toestemming van de uitgever.

Professionele netwerking tussen andere Panasonic gebruikers Sterk partnership door eerlijk meedenken Als familie onderneming dezelfde visies delen

Valk Welding tel. 078 69 170 11

[email protected] www.valkwelding.com

          


Drukke tijden Nederland heeft één van de drukste spoorwegnetten ter wereld, wat de nodige storingen en problemen met zich meebrengt. In deze Lastechniek een interview met professor Rolf Dollevoet naar aanleiding van zijn inauguratie als hoogleraar Railbouwkunde aan de TU Delft. Kort voor het uitkomen van dit blad hadden we een afspraak om hem op de foto te zetten. Toevallig gebeurde dit een dag nadat bij Borne een goederenwagon was ontspoord. Volgens ProRail moeten er 6000 dwarsliggers, kabels, leidingen en veiligheidsinstallaties worden vervangen. Wat eens te meer bewijst dat er volop werk ligt voor raildeskundigen. Ook voor het NIL en het BIL zijn het drukke tijden. Het is bijna 20 november; tijd voor Jong NIL 2013. Wat is er deze dag allemaal te beleven voor jonge en aanstaande lasprofessionals? Veel, zoals het gedetailleerde programma verderop in dit blad laat zien. Niet lang daarna, op 26 en 27 november, vindt alweer het volgende lasevenement plaats: het BIL/NIL Lassymposium. In dit blad vindt u nogmaals het programma. Maar er is meer. Voor het eerst is er een BIL/NIL docentenmiddag georganiseerd, om docenten in het lastechnisch onderwijs te informeren over opleidingen, diplomering en certificatie. Meer informatie hierover treft u aan in de rubriek Lasberichten. Verder nemen we met deze Lastechniek alvast een voorschot op het themanummer Offshore. Een Limburgse buigspecialist vertelt over het toenemend belang van de veelbesproken EN 1090 voor de offshore-industrie. Ook de IIW Whitepaper 2012 besteedt aandacht aan deze sector. De belangrijkste bevindingen heeft Fleur Maas voor u op een rij gezet. Net als vorig jaar wordt de decemberuitgave van Lastechniek een dubbelnummer: de laatste editie van 2013 wordt gecombineerd met de eerste van 2014. U krijgt komend jaar dus in principe tien keer Lastechniek op de mat. Dat neemt niet weg dat we de mogelijkheid openhouden om, net als dit jaar, een elfde editie te maken rond een speciaal thema. Drukke tijden, ook in 2014. Het komende jaar viert het NIL zijn 80-jarig bestaan. We zullen op verschillende manieren aandacht besteden aan dit bijzondere jubileum, dat nauw samenhangt met de historie van Lastechniek.

Volg LASTECHNIEK op twitter:

@VBLASTECHNIEK

Redactie Lastechniek

Inhoud #11 november 2013

0 1 r e ] n e d r o w [ Het

Het aantal vaste edities van Lastechniek zal met ingang van 2014 naar tien worden teruggebracht. Dat betekent dat u zowel in december als in juli een dubbelnummer van Lastechniek kunt verwachten. Dit geeft ons de ruimte om naar aanleiding van bijzondere gebeurtenissen of actuele thema’s een extra editie uit te brengen, zoals we dat afgelopen zomer hebben gedaan met de Arbeidsmarktspecial. Regelmatig zult u dus toch nog elf keer per jaar Lastechniek in de bus krijgen. We denken dat deze werkwijze de kwaliteit van ons blad alleen maar ten goede komt.

LASTECHNIEK

Zoals eerder aangekondigd verschijnt halverwege december het themanummer over offshore. Met vele bijdragen

wordt uitgegeven door OPUS communicatie-ontwerp in opdracht van het Nederlands Instituut voor Lastechniek en het Belgisch Instituut voor Lastechniek

vanuit de industrie wordt dit weer een goed gevuld dubbelnummer (# 12 / 1), vergelijkbaar met de thema-uitgave over bouwen en constructie in december 2013. De makers van Lastechniek

www.vakbladlastechniek.nl

28 04 12 16 20 24 26

Vanuit de verbindingswereld In het spoor van prof. Rolf Dollevoet Kranendonk en Fokker Aerostructures HIsarna: een nieuwe manier van staal maken Programma BILNIL Lassymposium 2013 Laskennis opgefrist 6; TIG-lassen 2

HIsarna: een nieuwe manier van staal maken IJzeraftap van de reactor na beëindiging van een proefrun

28

10|24-25

20

34 38 40 41 42

Kersten Europe over het belang van EN 1090 voor de offshore Een mal wordt nooit van de plank geleverd IIW White Paper over offshore De lasser van de maand Willem de Welder Brancheregister

26 Coverfoto: Maurice Mol

LASBERICHTEN

november 2013

Handboek over TIG Narrow Gap uitgebracht In vervolg op het succesvolle ‘Orbital Welding Handbook’ heeft Polysoude nu het eerste handboek uitgebracht over ‘TIG Narrow Gap’-lassen. Het boek geeft informatie over het principe van dit lasproces, de mogelijke toepassingen en de uitvoering in de praktijk.

Lastechnische informatie Wie informatie zoekt over lastechniek kan terecht bij het NIL, het BIL, diverse leveranciers van lastechnische producten en ‘last but not least’ op het internet. Het verzamelen van informatie via bovengenoemde bronnen is vaak niet voldoende en zeker niet altijd vrijblijvend. Polysoude, fabrikant en leverancier van orbitale lasapparatuur en gemechaniseerde las- en claddingsystemen, heeft daarom diverse handboeken gepubliceerd. Deze handboeken dienen ter ondersteuning bij het kiezen van het juiste lasproces. Zo is ‘The Orbital Welding Handbook’, over het kiezen van het juiste orbitaallasproces, een internationaal succesvolle uitgave gebleken. Op verzoek van de markt heeft Polysoude nu ook ‘The Cladding Handbook’ en ‘The TIG Narrow Gap Handbook’ uitgebracht. De handboeken van Polysoude kunt u aanvragen via de website.

Nieuwe uitgave over verbindingstechniek in medische toepassingen Medische implantaten zoals pacemakers, insulinepompen of kunstheupen, worden steeds complexer. Ze worden opgebouwd uit meerdere componenten van verschillende materialen en moeten voldoen aan hoge eisen om er zeker van te zijn dat ze veilig geïmplanteerd kunnen worden en niet worden afgestoten door het menselijk lichaam. Het boek ‘Joining and assembly of medical materials and devices’ geeft inzicht in materialen en verbindingstechnieken die geschikt zijn voor deze medische toepassingen. Naast kennis over speciale verbindingstechnieken, waaronder microlassen en lijmen, wordt ook het effect van sterilisatie op gelaste onderdelen behandeld.

Microlassen

4

Voorkom lichamelijke overbelasting Lichamelijke overbelasting is een belangrijke oorzaak van ziekteverzuim in de metaalbranche. Dit is te voorkomen door het aanleren van een goede werkhouding en het nemen van eenvoudige voorzorgsmaatregelen. 5xbeter heeft daartoe een nieuwe serie toolboxen Fysieke belasting ontwikkeld.

Fysieke belasting is goed, maar overdaad schaadt Fysieke belasting staat voor het belasten van het menselijke bewegingsapparaat, dat wil zeggen alle spieren, gewrichten, botten en pezen in het lichaam. Het belasten van het lichaam is gezond. Hierdoor blijven de spieren goed doorbloed en gewrichten blijven soepel. Schade aan het lichaam kan ontstaan door overbelasting. In het werk kan overbelasting ontstaan door verkeerd tillen en dragen van producten of onderdelen, duwen en trekken van bijvoorbeeld karren, ongunstige werkhoudingen zoals bukken, of het steeds uitvoeren van dezelfde bewegingen. Het beste is om lichamelijke overbelasting te voorkomen.

Er zijn 3 typen interactieve toolboxen: • Toolbox Kennis: gericht op het vergroten van de kennis bij de deelnemers; • Toolbox Houding: gericht op het veranderen van de houding ten opzichte van het zelf iets doen tegen de eigen fysieke belasting; • Toolbox Gedrag: gericht op het vertonen van het juiste gedrag op de eigen werkplek.

Overbelasting voorkomen

www.polysoude.com/manual-de-soldadura-orbital

Het 580 pagina’s tellende boek bestaat uit vier delen. Deel 1 behandelt de meest toegepaste verbindingstechnieken, met name het microlassen, en de effecten van sterilisatie. Deel 2 gaat in op de toegepaste metalen en hun bestendigheid tegen corrosie, waaronder legeringen van platina en corrosievast staal. Het derde deel is gewijd aan het verbinden van kunststoffen door middel van ultrasoon lassen, laserlassen en RF/diëlektrisch lassen. In deel 4 ten slotte wordt het verbinden van biomaterialen en weefselimplantaten besproken, waaronder verbindingstechnieken voor metalen aan keramische componenten.

LASBERICHTEN

november 2013

Technisch handboek ‘Joining and assembly of medical materials and devices’ is een technisch handboek voor (las)ingenieurs en onderzoekers in de medische industrie en andere academici met belangstelling voor dit onderwerp. Het boek, onder redactie van Y.N. Zhou en M.D. Breyen is uitgegeven door Woodhead Publishing en verkrijgbaar via www.woodheadpublishing.com/en/book.aspx?bookID =1581#!.

De eerste grote stap is bewustwording. Werknemers in de metaal moeten weten wat te doen om fysieke overbelasting te voorkomen. 5xbeter heeft een geheel nieuwe serie toolboxen over Fysieke belasting ontwikkeld. De Verbetercoaches organiseren ze graag in uw bedrijf. De nieuwe toolboxen hebben een sterk interactief karakter, wat zorgt voor een actieve bijdrage van alle deelnemers. Ook laten de Verbetercoaches de deelnemers aan de toolboxen zoveel mogelijk zelf ervaren en uitproberen.

Verbetercoach Hulp nodig bij het beoordelen van de fysieke belasting in uw bedrijf of van uw werkplek? Neem dan contact op met de Verbetercoaches van 5xbeter. Samen met hem/haar kan gekeken worden hoe overbelasting voorkomen kan worden en wordt er gezocht naar praktische oplossingen om situaties te verbeteren. Bel of mail voor een afspraak naar 08005555005 (gratis) of [email protected].

Voor in uw agenda: Verbindingsweek 2014 4, 5 en 6 november, Evenementenhal Gorinchem 5

LASBERICHTEN

november 2013

Van Straalen nieuwe voorzitter MKB-Nederland Michaël van Straalen is met ingang van 4 november de nieuwe voorzitter van de Koninklijke Vereniging MKB-Nederland. Van Straalen (57) heeft er feitelijk al een paar maanden als voorzitter van MKB-Nederland opzitten. Sinds 1 september vervulde hij die rol al waarnemend.

Jong NIL 2013 biedt jonge en aanstaande lasprofessionals op 20 november een veelbelovend en gevarieerd programma op de RDM Campus te Rotterdam. Demonstraties, workshops, een rondgang langs diverse stands en een rondleiding wisselen elkaar af. Tussendoor krijgen de deelnemers een lunch aangeboden en de dag wordt afgesloten met een gezamenlijke boottocht. PROGRAMMA 9.30 – 10.00 | Ontvangst 10.00 – 12.00 | Workshops, standbezoek en rondleiding in groepen 12.00 – 13.00 | Lunch 13.00 – 14.00 | Workshops, standbezoek en rondleiding in groepen 14.30 – 16.00 | Boottocht

RONDLEIDING Tijdens de rondleiding over het bedrijvenpark van de RDM krijgen de deelnemers demonstraties van onderwaterlassen, onderwatersnijden, raillassen, een CNC draaibank en een lasrobot. IHC geeft een presentatie en er is een demonstratie van het populaire tractor pulling.

Foto: Sander van der Torren

Unaniem besluit Op voordracht van het hoofdbestuur van de Vereniging heeft de Algemene Ledenvergadering unaniem ingestemd met zijn benoeming voor de komende vier jaar. Volgens het hoofdbestuur beschikt Van Straalen als geen ander over de kwaliteiten en capaciteiten die een voorzitter van MKB-Nederland nodig heeft. Hij is een ondernemer in hart en nieren, met politieke sensitiviteit en brede bestuurlijke ervaring.

Voorzitterschap Koninklijke Metaalunie Sinds 2007 was Van Straalen voorzitter van de Koninklijke Metaalunie en ook vicevoorzitter van MKB-Nederland. Bert Jaarsma, directeur organisatie Koninklijke Metaalunie, heeft het volste vertrouwen dat hij een echte voorman voor het mkb in Nederland gaat zijn. “Wij zijn er trots op dat onze voorzitter die rol gaat vervullen, al betekent dat helaas dat wij voortijdig afscheid van hem moeten nemen als voorzitter.” Met het aantreden van Van Straalen als voorzitter van MKB-Nederland gaat Metaalunie per direct op zoek naar

6

een nieuwe voorzitter. “Tot een opvolger benoemd is en aantreedt, is Michaël bereid gevonden de beide functies te combineren. Om dat mogelijk te maken zullen andere bestuursleden en de directie soms taken van hem overnemen”, schetst Jaarsma. Op korte termijn wordt een benoemingsadviescommissie ingesteld die een voordracht voor een nieuwe voorzitter gaat voorbereiden.

Van Straalen als ondernemer Michaël van Straalen is een selfmade ondernemer, die op jonge leeftijd zijn studie Nederlands onderbrak om zijn eigen technisch bureau te starten. Zijn vader vond dat hij maar eens iets moest gaan bijverdienen, maar de jonge Van Straalen zag het niet zitten om dat in loondienst te gaan doen. Dit ‘bijbaantje’ bleek het begin van een lange ondernemerscarrière, waarin hij diverse bedrijven in de metaal oprichtte, overnam en weer verkocht. Van Straalen is nog altijd eigenaar van een aantal bedrijven in deze branche. www.mkb.nl

WORKSHOPS ‘Lijmen’ Henkel Nederland B.V. ‘Hoe wordt een auto gelast?’ Advies-en-Training.nl ‘Lassen onderzoeken door middel van NDO’ TÜV Rheinland ‘Veilig omgaan met gassen’ Westfalen Gassen Nederland

EXPOSANTEN 3M Nederland B.V. | Advanced Ultrasonics B.V. LBI Quality Inspection B.V. | Certilas Nederland B.V. N.V. Empatec | HSM B.V. | Inspectie SZW Materiaal Metingen Testgroep B.V. Maxon Projects Support | Multiweld B.V. Plymovent Industrial Solutions B.V. | Randstad Techniek Valk Welding B.V. | De Vlamboog | Vereniging KINT Verwater | Westfalen Gassen Nederland B.V. Air Liquide Nederland B.V. Bayards Aluminium Constructies B.V. Mercon Steel Structures B.V. | Metalent OOM Opleiding Ontwikkeling Metaalbewerking Henkel Nederland B.V. | Strukton Rail B.V. DiveWise Training and Education Centre Tata Steel | Albeda College

LASBERICHTEN

november 2013

Boek over veilig en gezond werken in de lastechniek DVS (Deutscher Verband für Schweissen und verwandte Verfahren) heeft een handboek uitgebracht over veilig en gezond werken in de lastechniek. ‘Arbeits- und Gesundheitsschutz in der Schweißtechnik’ is een praktisch boek dat uitgebreid ingaat op beschermingsmaatregelen tegen de gevaren die samenhangen met het werken in de lastechnische industrie.

Inhoud Het 250 pagina’s tellende boek is een praktisch hulpmiddel voor iedereen die verantwoordelijk is voor het nemen van maatregelen om werknemers in de (las)industrie veilig en gezond te laten werken. Naast Europese richtlijnen,

wetten en voorschriften behandelt het boek risico’s en veiligheidsmaatregelen in de lastechniek, werkplaatsinrichting en apparatuur. Ook worden voorbeelden gegeven van beroepsziekten, arbeidsongevallen en maatregelen om deze te voorkomen. Tot slot wordt ook een overzicht gegeven van wetten, voorschriften en vakliterauur.

LASBERICHTEN

november 2013

Laserlassen in de praktijk Tijdens een bijeenkomst van de Kring voor Materiaalbewerking met Lasers (MBL) bij AWL-Techniek in Harderwijk op 17 oktober jl. werden de nieuwste ontwikkelingen en praktijkvoorbeelden op het gebied van laserlassen besproken. Conclusie: er ligt in Nederland nog veel potentieel voor deze technologie, waarbij de automobielindustrie vooroploopt.

Bestellen Het boek ‘Arbeits- und Gesundheitsschutz in der Schweißtechnik’ is geschreven door Dr. Weikert, en kan besteld worden via DVS media-info. www.dvs-media.info

Lasklembank

vervangt autogeen soldeerproces van

verzinkt stalen producten Dunwandige verzinkt stalen producten worden vaak handmatig gesoldeerd. Solderen met een autogene vlam brengt echter een hoge warmte-inbreng met zich mee, waardoor dunwandige producten snel vervormen. Om dit probleem te ondervangen, heeft ADK Techniek in opdracht van GEA Goedhart een lasklembank gebouwd. Door toepassing van het plasmalasproces met automatische koudedraadaanvoer, last GEA Goedhart nu verzinkt stalen lekbakken voor condensors volledig geautomatiseerd, in een hoge en constante laskwaliteit.

Verzinkt stalen bakken GEA Goedhart, fabrikant van luchtkoelers en luchtgekoelde condensors voor grootschalige koel- en vriesdoeleinden in de industriële markt, zocht naar een oplossing voor het geautomatiseerd bouwen van verzinkt stalen lekbakken. ADK Techniek, een divisie van Valk Welding die gespecialiseerd is in ontwerp en bouw van speciaalmachines voor las- en snijprocessen, bouwde daarvoor een speciale lasklembank die de langsnaden van lekbakken positioneert, klemt en geautomatiseerd aflast.

Opbouw lasklembank De lasklembank is opgebouwd uit een stabiel frame met een lasrail, voorzien van een door een servomotor aangedreven lorry. Aan de onderzijde van het frame is een in hoogte verstelbare doorn gemonteerd. Deze is op productspecificatie ontwikkeld en is opgebouwd uit aluminium blokken, voorzien van waterkoeling en gasbacking. In deze aluminium blokken zijn koperen strips gemonteerd, die zijn voorzien van een lasgroef en gaatjes voor

8

backinggas. Deze koperen strips dienen als smeltbadondersteuning, waarmee een gecontroleerde doorlassing mogelijk wordt. Door toepassing van de speciale uitneembare blokken is het mogelijk op deze lasklembank iedere willekeurige afmeting van bakken af te lassen tot een maximum breedte van ca. 1.500 mm. Het principe is redelijk vergelijkbaar met de werkwijze die wordt toegepast bij een zogenaamde kantbank.

Automobielindustrie Vanaf de jaren 90 is de automobielindustrie een voorloper bij de inzet van laserlassen. De grote doorbraak kwam toen constructeurs de producten gingen herontwerpen voor laserlassen. Wouter Zweers, technology manager bij AWL-Techniek gaf diverse voorbeelden van de huidige toepassingen van laserlassen in de automobielindustrie, zoals de productie van rugleuningen en tracks voor autostoelen en Cross Car Beams. Prof. Ian Richardson van de TU Delft besprak in zijn lezing diverse lasbaarheidskwesties, ook met het oog op de ontwikkeling van nieuwe materialen. Door intensieve samenwerking met onderzoeksinstellingen, universiteiten en materiaalleveranciers zijn nieuwe materialen ontwikkeld die bijzonder geschikt zijn voor het laserlasproces.

Jeroen Olde Benneker, sales engineer bij Trumpf Nederland B.V. gaf als voorbeeld de ontwikkeling van een nieuw type aluminium: Novellis Fusion TM 6000-legering, laserkwaliteit.

Nieuwe laserbronnen Olde Benneker presenteerde ook de nieuwste varianten in laserbronnen. Naast de alom bekende CO2-lasers heeft Trumpf een uitgebreide portfolio van vaste-stof-laserbronnen. De ontwikkelingen zijn erop gericht om hogere vermogens te verkrijgen in een compacte afmeting, met een steeds hoger energetisch rendement. Daarnaast is er een grote keuze in straalkwaliteiten (focusseerbaarheid). Voor laserlassen zijn varianten beschikbaar met fiberdiameters vanaf 200 micrometer. Een andere interessante ontwikkeling is de core-switch. Dit optische element maakt het mogelijk een zogenaamde twee-in-een-fiber toe te passen in een laserbron met hoge straalkwaliteit. De bron kan dan zowel voor snijden als voor lassen worden ingezet.

Verbeteringen Met de introductie van de lasklembank zijn verschillende productieproblemen van GEA Goedhart opgelost, met als belangrijkste verbeteringen: de hoge kwaliteit van de las, de kortere doorlooptijd, een mooier visueel uiterlijk en een sterk gereduceerde vervorming van de lekbakken. Ook de constante beweging van de lastoorts, dankzij de servogestuurde lorry, is een grote verbetering ten opzichte van het handmatig lassen. www.adktechniek.nl | www.valkwelding.com

Kring voor Materiaalbewerking met Lasers De Kring voor Materiaalbewerking met Lasers (MBL) maakt deel uit van de Bond voor Materialenkennis. De MBL is een contactgroep voor vakgenoten die tweemaal per jaar bij één van de leden bijeenkomt. De doelstellingen zijn het onderhouden van onderlinge contacten en het uitwisselen van ervaringen met laser voor materiaalbewerking. De Kring functioneert als een centraal punt tussen aanbieders en gebruikers van kennis, apparatuur en materialen op het gebied van lasertechnologie.

9

LASBERICHTEN

november 2013

27 november 2013

Eerste BIL/NIL Docentennamiddag Lastechnische opleidingen zitten in een ware stroomversnelling. Dit is onder meer een gevolg van veranderde eisen op het gebied van laskwaliteitssystemen. Op de tweede dag van het bekende BIL/NIL Lassymposium wordt voor het eerst een docentennamiddag gehouden om de laatste ontwikkelingen toe te lichten. Docenten uit Nederland en België zijn van harte welkom in Antwerpen.

BIL/NIL Lassymposium Op 26 en 27 november 2013 organiseert het Belgisch Instituut voor Lastechniek (BIL), samen met het Nederlands Instituut voor Lastechniek (NIL), de negende editie van het Nederlandstalig Lassymposium. Op woensdag 27 november is er parallel aan het symposium een middagsessie voor docenten, waarin zij specifiek geïnformeerd worden over ontwikkelingen in het lastechnisch onderwijs. Ook is er ruimschoots gelegenheid voor het inzien van cursusmateriaal en het bezoeken van een mini-vakbeurs. Vanzelfsprekend zijn de docenten ook welkom op alle andere voordrachten van het Lassymposium.

Programma docentennamiddag 12:30 Ontvangst - Broodjeslunch en bezoek mini-vakbeurs 14:00 Inleiding, door ir. Wim Verlinde IWE (BIL) Het toenemend belang van laskwaliteitssystemen (al dan niet wettelijk opgelegd), gekwalificeerde lassers, inspecteurs en lascoördinatoren. 14:15 Diploma lassers • Internationaal lasser of International Welder (IW), door ir. Leen Dezillie IWE (VCL) • HVO-opleiding en beschikbaar cursusmateriaal, door ing. Leo Vermeulen IWE (NIL) 15:00 Certificaat lassers, door ing. Leo Vermeulen IWE (NIL) Ontwikkelingen op het gebied van lasserskwalificaties, de komst van EN-ISO 9606-1 (ter vervanging van de EN 287-1). 15:30 Koffiepauze 16:00 Lascoördinatie • EWF diploma: RWC-B (specifiek staalbouw, ook ideaal als inleidingscursus in de lastechniek), door ir. Leen Dezillie IWE (VCL) • IIW diploma: IWP/IWS/IWT/IWE, door ing. Leo Vermeulen IWE (NIL) 16:45 Inspectie en NDO, door ing. Bart Verstraeten IWE (BIL) • Visuele inspectie • Internationaal lasinspecteur/International Welding Inspector (IWI) 17:15 Bezoek mini-vakbeurs 17:45 Aansluitende netwerkdrink

ITW WELDING produceert en levert een uniek en volledig producten programma met gereputeerde merken als Miller, Elga, Hobart, Stein, McKay, Trimark, Weldcraft, WTC, Bernard, Tregaskiss en AEC.

MILLER LASAPP LASAPPARATUUR PP PA ARA ATUUR T Miller is wereldwijd marktleider op het gebied van TIG, MIG, Elektroden, Gevulde draad en Onder Poederdek stroombronnen. Miller staat al ruim 80 jaar garant voor ultieme betrouwbaarheid en nieuwe vooruitstrevende lasprocessen!

ITW W Welding elding Products Products BV Edisonstraat Edisons traat 10 NL-3261 LD Oud-Beijerland T +31 (0)186 641 444 F +31 (0)186 640 880

MILLER EN AEC TECHNOL TECHNOLOGY OGY VERWARMINGSAPPARATUUR VERW ARMINGSAPP PA ARA ATUUR T biedt een breed programma innovatieve inductie-, weerstand-, infra rood- en Joule effect verwarmingsapparatuurr. Dit geeft u de mogelijkheid het optimale verwarmingsproces te selecteren voor elke specifieke toepassing.

VAKKUNDIGE V AKK A AKKUNDIGE TECHNISCHE ONDERSTEUNING Onze diensten en producten zijn gebaseerd op innovatieve oplossingen en “Quality and Know-How in Welding”.

-

Consumables Consumabl es Equipment Heating Automation Automation Sub b Arc Arc Solutions

Locatie, kosten en inschrijving Locatie Stuurboord/Hangar 26, Rijnkaai 96 2000 Antwerpen Kosten (excl. 21 % btw) Docenten BIL lid/NIL bedrijfsdeelnemer € 50,Docenten niet-leden € 75,Studenten (op vertoon studentenkaart) € 50 Meer info Belgisch Instituut voor Lastechniek – Ann Wydooghe - +32(0)9 292 1405 Inschrijven www.bil-ibs.be/bilnil-lassymposium-docentennamiddag

10

WE CREATE CREA ATE T SUCCESS SUCCESS IN METAL MET ETTA AL FABRICATION FABRIC A ATTION

Een bekwaam team van technische adviseurs helpt u graag met de juiste keuze op het gebied van lasprocessen en (voor)verwarmen.

GEÏNTERESSEERD GEÏNTERESSEERD IN UW VOORDELEN VOORDELEN Onze verkooporganisatie en zorgvuldig geselecteerde dealers met gedegen vakkennis staan voor u klaar voor ondersteuning en levering van lastoevoegmaterialen, stroombronnen en verwarmingsapparatuurr.

Bel ons op:

Tel. Tel. 0186 641 444 Wij zijn u graag van dienst!

IN HET SPOOR

november 2013

‘Er liggen enorm veel uitdagingen in het ROLF DOLLEVOET WERD ONLANGS GEÏNAUGUREERD ALS HOOGLERAAR RAILBOUWKUNDE AAN DE TU DELFT. HIJ IS DAARNAAST WERKZAAM ALS ONDERZOEKER VOOR PRORAIL. LASTECHNIEK SPRAK MET HEM OVER ZIJN AMBITIES EN ZIJN VISIE OP DE SPOORBOUW.

SPOOR’

Wiel-railcontact Rolf Dollevoet is afgestudeerd als triboloog. Hij legt uit dat een triboloog zich bezighoudt met wrijvingskunde en de leer van het smeren. “Het doel is om twee bewegende onderdelen zo soepel mogelijk, met een zo laag mogelijke weerstand en zo weinig mogelijk slijtage ten opzichte van elkaar te laten bewegen. Denk maar aan zuigerstangen in een cilinder. In het spoor heb je ook te maken met tribologie, namelijk het contact tussen wiel en rail.” In 2003 werd Dollevoet aangenomen bij ProRail om onderzoek te doen naar het wiel-railcontact. Doel van het onderzoek was het verbeteren van het onderhoud aan het spoor en het terugdringen van de onderhoudskosten. Maar waardoor zijn die kosten zo hoog? “Dat heeft te maken met de gebruikte materialen. De tribologie leert dat twee tegen elkaar bewegende lichamen niet van hetzelfde materiaal

12

3-daagse workshop ASME Sectie IX De internationale ASME Code Sectie IX is de meest gebruikte standaard voor het kwalificeren van lasmethoden, lassers, lasoperators en hardsoldeerwerkzaamheden. Deze code wordt in vele landen erkend en toegepast waaronder de VS en Canada.

door Margriet Wennekes, fotografie: Frits Falkenhagen wee dagen per week is professor Rolf Dollevoet (42) te vinden in een bescheiden kantoorruimte op de tweede verdieping van gebouw 23, direct boven het laboratorium van de faculteit Civiele Techniek en Geowetenschappen. Het is druk, want hij is bezig met de laatste voorbereidingen voor het symposium RailaHead, dat rondom zijn inauguratieceremonie is georganiseerd. Voor Lastechniek maakt hij echter graag een uurtje vrij. De wand achter hem is gevuld met boeken over railbouwtechniek en een verzameling spoorkopprofielen. Waar komt die fascinatie voor het spoor vandaan? “Het is vooral mijn interesse voor het doen van toegepast onderzoek. Ik ben van nature heel praktisch ingesteld en werk het liefst met mijn handen, maar toevallig ben ik ook goed in theorie. Innoveren en uitvinden, dat vind ik leuk.”

november 2013

Dollevoet bedacht een friction modifier, een ‘smeermiddel’ dat op de rails aangebracht zou kunnen worden. ‘Het toevoegen van bepaalde elementen (zeg maar peper en zout) aan de basisolie van de friction modifier zorgt dat de wielen voldoende grip hebben, terwijl de smering zorgt voor minder slijtage en minder geluid.’

Locatie, data en tijd van deze workshop Locatie AC Restaurant ’t Harde, ’t Harde Data 27 november 2013 4 december 2013 11 december 2013 Tijd 09:00 - 16:00 uur Locatie AC Meeting Centre Utrecht-De Meern Data 23 januari 2014 30 januari 2014 6 februari 2014 Tijd 09:00 - 16:00 uur Meer informatie vindt u op: www.nil.nl

IN HET SPOOR

mogen zijn, om slijtage te beperken. Maar wat doen we in het spoor? Wiel en rail zijn van precies dezelfde staalsoort gemaakt, met een hoog koolstofgehalte, om het toch maar slijtvast te krijgen. Dat is dus eigenlijk het domste wat je kunt doen, maar we doen het omdat het anders te duur zou worden. Je zou eigenlijk een staallegering moeten gebruiken met titanium, nikkel of chroom. In de hoeveelheden die je in het spoor nodig hebt is dat echter onbetaalbaar.” Er moest dus een andere oplossing gevonden worden om de hoge slijtage aan vooral wissels te verminderen. Dollevoet bedacht een friction modifier, een ‘smeermiddel’ dat op de rails aangebracht zou kunnen worden. “Het toevoegen van bepaalde elementen (zeg maar peper en zout) aan de basisolie van de friction modifier zorgt dat de wielen voldoende grip hebben, terwijl de smering zorgt voor minder slijtage en minder geluid.” Deze oplossing werd echter niet meteen geaccepteerd. “Dat had te maken met een stukje politiek, onwetendheid en een gevoelsmatige weerstand tegen olie in het wiel/railcontact. Maar de testen die we vanaf 2008 hebben uitgevoerd bewijzen dat het werkt. NS is nu zo ver dat het in 2018 wordt geïntroduceerd.”

november 2013

het zoeken naar nieuwe staalsoorten valt onder deze noemer.” De tweede onderzoeksrichting houdt zich bezig met het verkrijgen van meer inzicht in verbanden tussen alle losse onderdelen. “Iedereen heeft controle over zijn eigen onderdeel, maar het systeemoverzicht ontbreekt. We meten ons suf, maar hoe maken we daar informatie van? Er zijn nu drie roboticastudenten bezig met het zoeken van verbanden en patroonherkenningen.”

Nieuwe onderzoeksprojecten Het belangrijkste onderzoeksproject in de railbouwkunde dat nu loopt is ExploRail. Daarin zijn twee onderzoeksrichtingen te onderscheiden: ‘Intelligent Rail’ en ‘Whole System Performance’. “Intelligent Rail richt zich op het opsporen van problemen, nog voordat ze ontstaan. We hebben 10.000 storingen per jaar. Door het inbouwen van sensoren kun je anticiperen op onderhoud. Maar ook

14

bouwspecialist voorlopig het aangewezen proces. “Het is goedkoop en werkt best goed. Zeker met de nieuwe raillasopleidingen en certificatie van raillassers. Voordat we begonnen met de opleidingen hadden we per jaar 200 breuken in het spoor, waarvan 100, 120 spontaan op thermietlassen, omdat de kwaliteit niet goed was. Vorig jaar hadden we er 1.” Maar wat is de truc? “De geometrie moet perfect zijn. Het vakmanschap zit hem vooral in het slijpen na het lassen. Dat gebeurt handmatig en moet op tienden van millimeters nauwkeurig gebeuren. Een speciaal meetinstrument, de Railprof, biedt daarbij uitkomst: groen of rood, goed of fout. Pas als het groen is, mag de lasser naar huis.”

Nieuwe lasprocessen Het onderzoek naar nieuwe te gebruiken staalsoorten gaat intussen door; dan is het thermietlassen waarschijnlijk niet meer mogelijk, vanwege de hoge warmte-inbreng. De toekomst ligt volgens Dollevoet in lasmethodes waarbij de warmte-beïnvloede zone (nu 2,5 cm) niet breder is dan 3 tot 4 mm. Waarom? “Het wiel-railcontact is ongeveer 1014 mm. Als je 2,5 cm zacht spul hebt, zoals in de WBZ bij thermietlassen, zakt het wiel daarin weg en krijg je deuken. Daar heb je geen last meer van als de WBZ klein genoeg is.” In Zwitserland is Dollevoet al bezig met het testen van nieuwe lasmethoden. “Als we de juiste staalsoort weten te ontwikkelen, dan moeten we ook de juiste lasmethode toepassen, denk aan laserlassen, elektronenbundellassen of wrijvingslassen. Je moet dan ook nog mobiel kunnen lassen in het veld, met regen, wind enzovoort. Dat wordt nog een hele uitdaging.”

Head checks De hoogleraar promoveerde in 2010 op het spooronderzoek naar ‘head checks’, kleine scheurinitiaties die veroorzaakt worden door spin- en slipkrachten in het buitenbeen van een boog in het spoor (radius kleiner dan 3000 m). Deze scheurinitiaties kunnen leiden tot breuk en zelfs tot het ontsporen van treinen. De treinramp in oktober 2000 bij het Engelse Hatfield werd veroorzaakt door head checks. Dollevoet ontwikkelde een anti-head-checkprofiel. Hij ontdekte dat bepaalde zones in de spoorstaaf extra gevoelig zijn voor het ontstaan van head checks. “Door het heel precies afslijpen van de spoorstaaf - een millimeter, meer niet kunnen deze zones ontlast worden en kun je het ontstaan van head checks voorkomen.” Het implementeren van deze oplossing, waarvoor een ‘slijptrein’ wordt ingezet, levert een jaarlijkse onderhoudsbesparing op van 50 miljoen euro. “Normaal gaat een boog 4 jaar mee, nu is dat wel 40 jaar.”

november 2013

Besmet

Vakmanschap En hoe zit het met de aanleg van het spoor? Zullen we in de toekomst overstappen naar andere lasprocessen voor spoorrails? Dat zal volgens Dollevoet alleen gebeuren als we nieuwe staalsoorten gaan toepassen. “Het staal dat we nu gebruiken is met een ander lasproces dan thermietlassen of afbrandstuiklassen bijna niet te verbinden. Het thermietlassen heeft als grote nadeel dat de structuur van het staal wordt veranderd door de grote warmte-inbreng. Voor en na een thermietlas ontstaan na 10 jaar altijd twee deuken. De trein slaat tegen de las en na 20, 30 jaar zijn de thermietlassen kapot.” Er worden in het spoor jaarlijks 30.000 thermietlassen gemaakt. Dat blijft volgens de rail-

Het introduceren van nieuwe materialen en technieken in het spoor is niet makkelijk, weet Dollevoet. “Voor een deel heeft dat te maken met de cultuur. Het spoor is geen markt, er is geen échte drive om geld te verdienen. En als je beslist om iets nieuws te doen, heb je er 50 jaar plezier van of 50 jaar chagrijn. Als het niet goed gaat, hang je. Maar ik trek me daar niks van aan en duw wel door, daar waar ik kan.” Nu hij is aangesteld als hoogleraar wil Rolf Dollevoet zoveel mogelijk studenten enthousiast maken voor de railbouwkunde. “Het leeft wel, maar je moet eerst ‘besmet’ worden. Ik wil richting de 40 afgestudeerden en praat met onderwijsdirecteuren van elke faculteit van de TU. Want ook iemand die bijvoorbeeld bouwkunde of wiskunde doet, kan denken aan railtechniek; er worden ook stations gebouwd en wiskundigen zijn nodig voor logistieke vragen en data-analyse. Er liggen enorm veel uitdagingen en ideeën voor het opscheppen.”

Met onze las- en handlingrobots kunnen we elke uitdaging aan. Welk automatiseringsvraagstuk u ook wilt voorleggen, u bent bij ons verzekerd van eerlijk en gedegen advies over de meest rendabele oplossing. Deze flexibele werkwijze is mogelijk dankzij ons complete assortiment kwaliteitsproducten van OTC, Stäubli en Fanuc. Deze kunnen we van a tot z inrichten voor uw specifieke toepassing en voor de eisen die gelden in uw branche. Met onze oplossingsgerichte aanpak zijn we uitgegroeid tot een van de grootste spelers in de Benelux. Daag ons uit en leg ons uw vraagstuk voor.

T 0229 - 248484 I www.rolan-robotics.com

15

ROBOTISERING

november 2013

ROBOTISERING

november 2013

Kranendonk brengt inductief lassen bij

Fokker Aerostructures in beweging ONLANGS IS EEN BIJZONDER ROBOTSYSTEEM GEÏNSTALLEERD VOOR HET LASSEN VAN THERMOPLASTISCH COMPOSIETMATERIAAL BIJ FOKKER AEROSTRUCTURES IN HOOGEVEEN. DE ZEER HOGE NAUWKEURIGHEIDSEISEN VORMDEN DE BELANGRIJKSTE UITDAGING. door Maurice Mol

Jan Kranendonk (l) en Jelle Mol van Kranendonk Production Systems BV

ranendonk Production Systems BV is gespecialiseerd in robotisering van niet-repeterend las- en snijwerk. Er werken al zo’n driehonderd geavanceerde smartrobotinstallaties in de scheepsbouw, offshoreindustrie, trailerconstructie en staalbouw. Negentig procent daarvan buiten Nederland. Naast het hoofdkantoor in Tiel werkt Kranendonk vanuit vestigingen in Denemarken en Japan. “Wij gebruiken de ervaring die wij in de scheepsbouw en offshore hebben opgedaan voor speciale robottoepassingen, ook buiten deze segmenten, zoals in de staalbouw en vliegtuigbouw”, vertelt marketingmanager Jan Kranendonk. “We hadden al een bestaande relatie met Fokker in Papendrecht. Fokker beheerst het inductief lassen van composieten en wij beheersen de techniek voor het uiterst nauwkeurig positioneren en manipuleren van het lasgereedschap. Dat was ook de reden dat Fokker voor ons koos. Want kwaliteit is in de vliegtuigbouw essentieel. Het productieproces wordt eerst gecertificeerd voordat er gestart kan worden met de daadwerkelijke fabricage. Het belangrijkste hierbij is de nauwkeurigheid van de lasnaden, waarover de robot met grote precisie moet bewegen.”

16

17

ROBOTISERING

Nauwkeurigheid Fokker Aerospace beheerst het inductief lassen van lichtgewicht composieten voor onderdelen van zakenvliegtuigen. Jelle Mol, marketingcoördinator bij Kranendonk: “Er staan in Hoogeveen mallen voor de vleugel- en staartdelen in lengterichting naast de door ons gebouwde 24 meter lange track. De te lassen delen worden door de operator, die zich vrij tussen de mallen kan bewegen, in de mal gelegd. Door optische veiligheidssystemen is gewaarborgd dat er zich geen botsingen met de robot kunnen voordoen. Als de onderdelen in de mal geplaatst zijn kan de operator op een bedieningsconsole het lasproces in werking stellen. Het belangrijkste van de 9-assige machine is de nauwkeurigheid over het gehele werkbereik. Elke robotbaan wordt binnen een tolerantie van 0,3 mm uitgevoerd. De robot beweegt verticaal hangend aan een stevige kolom boven de mallen. De negen assen worden gecoördineerd door de door ons ontwikkelde besturingssoftware. Door het grote werkbereik over de lasmallen kan het productieproces continu doorgaan.”

Composieten: sterk, licht en goed te vormen Composieten zijn een combinatie van hoogwaardige vezels en kunststoffen. Zij hebben bijzondere materiaaleigenschappen. De grootste constructieve voordelen van composieten ten opzichte van traditionele materialen zijn hun hoge stijfheid, hoge sterkte en thermische stabiliteit, in combinatie met een laag gewicht. Veel gebruikt zijn glas- en koolstofvezels, in combinatie met vinyl en epoxyharsen. Composietmaterialen komen vooral tot hun recht in constructies waar een hoge stijfheid of sterkte nodig is met minimaal gewicht. De eigenschappen van een composiet kunnen worden beïnvloed door variatie in vezeloriëntatie en het combineren van verschillende materialen. Door het lage gewicht en de hoge stijfheid is de eigenfrequentie van een composietmateriaal hoger dan dat van metaal. Naast het feit dat hoogwaardige vezels een hogere specifieke sterkte en stijfheid hebben dan metalen, speelt vermoeiing vaak een ondergeschikte rol. De interne demping in composietmateriaal geeft een extra voordeel. Complexe vormen zijn met een composiet goed te realiseren. Tijdens de productie wordt zowel het materiaal als het product gevormd. Omdat de vezel in elke vorm te leggen is zijn er weinig beperkingen. Door deze vormvrijheid kunnen structureel efficiëntere constructies gemaakt worden.

32 18

november 2013

De belangrijkste uitdaging bij de ontwikkeling van de robotinstallatie voor het inductief lassen was de nauwkeurigheidseis die aan het project werd gesteld. De laswerking begint op een vooraf ingesteld startpunt en het lasgereedschap moet binnen de tolerantie van 0,3 mm over de lasnaad bewegen. De robot is met laser gekalibreerd, een eigen ontwikkeling van Kranendonk, die geregeld wordt toegepast.

Inductielassen van metalen en kunststoffen Inductielassen kan zowel bij metalen als bij kunststoffen worden toegepast. Er wordt gebruikgemaakt van de magnetische of elektrische geleidingseigenschappen van het te lassen materiaal. De energie die voor het verhitten nodig is, wordt toegevoegd door een inductiespoel. Deze veroorzaakt een hoogfrequent elektromagnetisch veld dat inwerkt op het werkstuk. Na het verwarmen worden te verbinden delen door middel van een drukrol samengedrukt. Bij een stroomgeleidend werkstuk worden wervelstromen opgewekt, die warmte geven vanwege de elektrische weerstand van het materiaal. De doordringing van de warmte-inbreng kan worden geregeld door de frequentie van het veld. Bij een hogere frequentie is de warmte-inbreng door het skin-effect minder diep dan bij een relatief lage frequentie. Bij kunststoffen worden kleine metaaldeeltjes toegevoegd. De warmte wordt vooral opgewekt door hysterese, doordat de magnetische component steeds de kristalstructuur van het ferromagnetische materiaal verstoort. De metaaldeeltjes geven hun warmte af aan de omringende kunststof. Het effect van de elektromagnetische inductie kan worden versterkt door een ferritisch metalen inzetstuk tegenover de zijde van de inductiespoel te plaatsen. In de vliegtuigindustrie en ruimtevaart worden in de kunststof naast metaaldeeltjes ook koolstofvezels toegepast.

Strenge eisen Tijdens beproeving van de installatie is de vereiste nauwkeurigheid bij Fokker Aerostructures in Hoogeveen gemeten en aangetoond. De certificering van het proces wordt voor een bepaalde productieserie uitgevoerd volgens de strenge eisen in de vliegtuigbouw. Daarna mogen hierin geen wijzigingen meer worden aangebracht. Want meer nog dan in andere sectoren geldt in de vliegtuigbouw: veiligheid voor alles. Het systeem gaat tien jaar vliegtuigonderdelen lassen en is zo ingericht dat nieuwe mallen eenvoudig kunnen worden geprogrammeerd zonder dat de productie lang stil hoeft te liggen.

STAAL MAKEN

november 2013

STAAL MAKEN

november 2013

HIsarna:

een nieuwe manier van staal maken HISARNA WORDT GEZIEN ALS EEN VAN DE MEEST KANSRIJKE METHODES OM DE CO2-UITSTOOT IN HET STAALPRODUCTIEPROCES AANZIENLIJK TE VERMINDEREN. HET IDEE IS DAT DE HUIDIGE VOORBEWERKING VAN KOLEN EN ERTS TOT COKES, PELLETS EN SINTER KOMEN TE VERVALLEN DOOR HET GEBRUIK VAN EEN ANDERE SMELTTECHNIEK. door Maarten Ouwehand e HIsarna-technologie komt voort uit een in 2004 door 48 Europese staal-gerelateerde bedrijven en instellingen opgericht samenwerkingsverband dat de naam ULCOS draagt (Ultra–Low Carbon dioxide (CO2) Steelmaking). De primaire doelstelling van deze organisatie is om op een economisch verantwoorde wijze de CO2-uitstoot bij de productie van staal te minimaliseren. ULCOS wordt behalve door de 48 deelnemers medegefinancierd door het Research Fund Coal and Steel van de Europese Unie.

Lagere CO2-uitstoot In de eerste fase van het ULCOS-project werd een inventarisatie gemaakt van alle mogelijke productroutes voor staal en hun potentie om de CO2-emissie te verlagen. Uit dit vooronderzoek kwam onder andere HIsarna naar voren, omdat daarmee een CO2-reductie van 20 % mogelijk zou zijn. De deels bij Tata Steel in IJmuiden bedachte nieuwe HISarna-technologie wordt getest in de speciaal hiervoor gebouwde proeffabriek op het terrein

van het staalbedrijf. De HIsarna-technologie is een nog niet eerder bewezen combinatie van een smeltcycloon, ontwikkeld door het toenmalige Hoogovens (nu Tata Steel) en een smeltbad, zoals ontwikkeld door het Australische Hismelt. Met hulp van het Ministerie van Economische Zaken werd het HIsarna-project naar Nederland gehaald en in 2009 werd bij Tata Steel in IJmuiden begonnen met de bouw van een unieke pilot plant. In 2010 werd de ruim 20 miljoen euro kostende proefinstallatie opgeleverd en werd gestart met de eerste serie proeven. In die proevenreeks werd bewezen dat het principe werkt en konden al de eerste tonnen HIsarna-ruwijzer worden gemaakt. Inmiddels zijn drie testseries achter de rug en staat voor 2014 een vierde gepland.

HIsarna versus hoogoven Het HIsarnaproces beoogt hetzelfde als het hoogovenproces: het maken van ruwijzer, de grondstof voor de staalproductie. Bij HIsarna verschillen echter de processtappen van die in de hoogoven.

advertentie

Weet u wat een lasser inademt?

IJzer- en staalproductie Het element ijzer (Fe) komt in ijzererts voor in de vorm van oxiden, naast andere bestanddelen, zoals zwavel, fosfor, silicium, calcium. Bij de ijzerproductie worden de ijzeroxiden gereduceerd tot ijzer, dat wordt gescheiden van de niet-gewenste bestanddelen. Het reduceren van het ijzererts gebeurt met behulp van koolstof (C) uit kolen. Dit proces vindt plaats in de hoogoven. Kenmerkend is dat het op deze manier geproduceerde ijzer, het zogenaamde ruwijzer, verzadigd is met koolstof. Door het hoge koolstofgehalte is het gestolde ijzer bros en daardoor beperkt in toepassingsmogelijkheden. Door de koolstof in meer of mindere mate uit het ijzer te verwijderen en legeringen toe te voegen, ontstaat staal. In de walserijen wordt dit tot de gewenste vorm uitgewalst, waarna de afnemers het staal verwerken tot de meest uiteenlopende producten: van zeeschip tot batterijhuls en van auto tot conservenblikje. De HIsarna proeffabriek. Opstart van de tweede proefserie in 2012

20

Artist impression van hoogoven en HIsarna-reactor

In een hoogoven worden erts en kolen laag voor laag boven in de oven geladen. Om te voorkomen dat de oven dichtslibt met gruis wordt het erts voorbewerkt tot sinter (poreuze brokken) of pellets (kleine poreuze balletjes), en worden de kolen omgezet naar cokes. Sinter, pellets en cokes zijn sterk genoeg om niet te bezwijken onder het gewicht van de lading in de oven, zodat het gas erdoorheen kan stromen. De in het erts aanwezige ijzerverbindingen en gesteenten worden door de omhoog stromende hete gassen gereduceerd en opgewarmd. In het wijdste gedeelte van de oven loopt de temperatuur zo ver op dat het erts smelt. De nu vloeibare ijzerverbindingen worden verder gereduceerd tot ijzer. IJzer en slak lopen tussen de witgloeiende cokes omlaag en verzamelen zich onder in de oven: de haard. Door een aftapopening in de haard stromen ijzer en slak gezamenlijk uit de oven. In een afvoergotenstelsel gaat de slak op het ruwijzer drijven en kan eenvoudig van

Voldoende schone lucht is belangrijk voor optimale prestaties en het voorkomen van gezondheidsklachten! Verantwoord lassen begint dan ook met een kwalitatieve combinatie van een lashelm met een verse lucht systeem: de MultiC’Air 2!

MultiC’Air 2 compleet verse lucht systeem Complete set MultiC’Air motor unit + MultiVision Carbon lashelm

Bij bes telling vóór 1 novem ber: 2e bat terij G voor op RATIS timale produc tiviteit !

t
5)
HFDFSUJm
DFFSE
'JMUFSU
EF
MVDIU
WPMHFOT
EF
&VSPQFTF
OPSN
&/
 t
&FO
[FFS
JOUFSFTTBOUF
QSJKTLXBMJUFJUTWFSIPVEJOH
WPPS
FMLF
MBTTFS t
&MFDUSPOJTDI
HFSFHFMEF
DPOTUBOUF
MVDIUTUSPPN
t
-VDIUUPFWPFS
PQ

PG

MNJOVVU t
8BBSTDIVXJOH
WPPS
WFSNJOEFSEF
m
MUFSJOH
EPPS
FFO
BLPFTUJTDI
TJHOBBM
FO
FFO
USJMTJHOBBM t
&FO
WBO
EF
MJDIUTUF
NPUPSVOJUT
PQ
EF
NBSLU t
7FSXJTTFMCBSF
MJJPO
BDDV
NFU
VVS
DBQBDJUFJU t
&SHPOPNJTDIF
MFOEFOTUFVO
WPPS
IPPH
ESBBHDPNGPSU t
$PNQMFUF
TFU
CFWBU
FFO
.VMUJ7JTJPO
$BSCPO
WFSTF
MVDIUIFMN
NFU
TMJKQTUBOE t
0PL
WFSLSJKHCBBS
NFU
MFEFSFO
CPSTUMBQ "EWJFTQSJKT
€
 
FYDM
CUX

]

#FTUFMOVNNFS


Ademhalingsbescherming verdient advies. Daarom raden wij u aan om in geval van twijfel contact op te nemen met uw MultiVision-dealer. Zij helpen u graag bij het maken van de juiste keuze.Voor een MultiVision-dealer bij u in de buurt kunt u contact opnemen met De Vlamboog op 023-5675500 of [email protected].

november 2013

het ijzer worden afgeroomd. Het ijzer gaat vervolgens naar de staalfabriek en de slak wordt verwerkt tot bouwmateriaal. Bijna onder in de hoogoven worden met zuurstof verrijkte hete wind en poederkool ingeblazen. De poederkool vergast samen met de cokes en levert het voor de ijzerproductie benodigde reductiemiddel: koolmonoxide, evenals de benodigde warmte voor het smelten. Een deel van het koolmonoxide wordt niet benut voor de reductie en verlaat samen met tot kooldioxide omgezet reductiemiddel de oven aan de bovenzijde. Bij HIsarna verloopt het chemische proces in principe op een vergelijkbare manier als in de hoogoven. Een belangrijk verschil is dat bij de HIsarna-methode het erts niet eerst hoeft te worden opgewerkt tot sinter en/of pellets. Een ander verschil is dat in de cycloon het erts direct wordt gesmolten. Door het snel op temperatuur brengen en smelten van het erts verloopt het reductieproces in die eerste fase veel sneller. Het vloeibare, al deels gereduceerde erts stroomt vervolgens in het onderste deel van de oven en komt terecht in een woest wervelend bad vloeibare slak met daarin fijn verdeeld ijzer, kolen en gas. Zodoende worden de reactiecomponenten intensief bij zeer hoge temperatuur met elkaar in contact gebracht, wat een positief effect heeft op de reductiesnelheid. Uiteindelijk zakt het vloeibare ijzer uit het slakbad en verzamelt zich in het ijzerbad, waarna het vloeibare ijzer via een sifonconstructie de reactor als schoon ruwijzer verlaat. De gevormde slak wordt bij HIsarna op bepaalde tijden uit de oven afgetapt.

vacature

STAAL MAKEN

Nederlands Instituut voor Lastechniek (NIL)

is een onafhankelijke stichting die de belangen behartigt van Nederlandse bedrijven, instellingen en personen, die werkzaam zijn op het gebied van het verbinden van materialen. In het NIL hebben fabrikanten, leveranciers, gebruikers en onderzoeks- en opleidingsinstellingen zich verenigd. Het NIL heeft zich tot doel gesteld om zich als team verder te versterken om de toenemende vraag uit de marktsector doeltreffend in te vullen. Het team bestaat momenteel uit achttien medewerkers. Om de marktactiviteiten op dit gebied te continueren maar zeker ook uit te breiden is het NIL op zoek naar een resultaatgerichte

Lastechnisch adviseur m/v (100%) De functie Als lastechnisch adviseur bent u verantwoordelijk voor het volgende • Het opvolgen van marktgestuurde vraagstellingen en het verlenen van ondersteuning aan bedrijven en scholen die actief zijn in de lastechniek. • Het verstrekken van deskundig advies aan bedrijven op het gebied van lasmethodes en het bieden van ondersteuning bij lastechnische vraagstukken. • Het coördineren en uitvoeren van bedrijfsscans. • Het opstellen van rapportages. • Het afnemen van lasserskwalificaties (LK) en lasmethodekwalificaties (LMK). • Het onderhouden van contacten met bedrijfsdeelnemers van het NIL. • Het helpen organiseren van evenementen en workshops, en het vervullen van een actieve rol hierin. Het profiel U heeft een opleiding op minimaal IWT-, maar bij voorkeur IWE-niveau, aangevuld met een ruime werkervaring. Naast praktische laservaring heeft u een uitgebreide kennis van lasprocessen en materialen. Verder heeft u kennis en ervaring op het gebied van certificatie en normering van lasprocessen. U beschikt over uitstekende communicatieve vaardigheden, doorzettingsvermogen, creativiteit, visie en ondernemingskracht. U woont op een goed bereisbare afstand van Zoetermeer. Het NIL biedt Een uitdagende functie in een enthousiast en ervaren team, waarin er voor u voldoende nieuwe uitdagingen en doorgroeimogelijkheden zijn. Uw salaris is conform de zwaarte van de functie en met uitstekende secundaire arbeidsvoorwaarden. Belangstelling? U kunt uw schriftelijke sollicitatie vóór 1 december 2013 versturen naar het Nederlands Instituut voor Lastechniek, t.a.v. de heer ing. H. Zandvliet, Postbus 190, 2700 AD Zoetermeer. Digitaal kunt u solliciteren via het e-mailadres [email protected]. Voor meer informatie over het NIL, zie www.nil.nl.

De HIsarna-reactor in aanbouw. Het bovenste deel is de smeltcycloon, daaronder zit het smelt-reductievat; onderaan de voorhaard voor inbouw van de sifon

Het HIsarna-proces wordt volledig met kolen in poedervorm als reductiemiddel uitgevoerd. Het is dus niet nodig om kolen eerst tot cokes op te werken. Nog een verschil met de hoogoven is dat HIsarna zuivere zuurstof gebruikt in plaats van voorgewarmde lucht, waardoor een hogere processnelheid verkregen wordt. De HIsarna-oven benut de kolengassen bijna volledig, terwijl bij de hoogoven door de lagere temperaturen in de schacht van de hoogoven de benutting wordt beperkt. Zodoende wordt bij HIsarna het in de kolen aanwezige reductie- en energiepotentieel optimaal benut, terwijl de hoogovenrestgassen doorgaans benut worden in een elektriciteitscentrale.

Verder onderzoek In het voorjaar van 2014 staat een vierde proefserie gepland, waarin de werkpunten worden getest voor verschillende combinaties van kolen- en ertssoorten. Ook vindt dan verder onderzoek plaats naar de eigenschappen van het HIsarna-ruwijzer. De oorspronkelijke doelstelling, het maken van staal bij een lagere CO2-emissie, bleek al bij de eerdere testen haalbaar. Na de campagne in 2014 staat een duurtest op het programma, om gegevens en ervaring te verzamelen voor de bouw van een demonstratie-installatie, op weg naar de eerste commerciële HIsarna productie-installatie.

Heeft u vragen over de vacature dan kunt u contact opnemen met de heer ing. H. Zandvliet (directeur) via 088-4008560. Acquisitie n.a.v. deze advertentie wordt niet op prijs gesteld.

Nederlands Instituut voor Lastechniek Boerhaavelaan 40 - 2713 HX Zoetermeer www.nil

22

De stichting

NIL is Authorised National Body for the Netherlands

LASSYMPOSIUM

november 2013

LASSYMPOSIUM

november 2013

Programma BILNIL Lassymposium 2013 09:30

Onthaal

09:50

Welkomstwoord SESSIE SCHADEGEVALLEN

Em. prof. Voorzitter Jacko Aerts, Studiekern corrosie

10:00

Corrosie bij lasverbindingen dr. ir. Jacques Defrancq - DeCelCor BVBA, België

10:40

Lasgerelateerde schadegevallen van drukhoudende stoomleidingen in thermische elektriciteitscentrales Frédéric Vanderlinden - Laborelec GDF Suez CVBA, België

11:20 11:50

KOFFIEPAUZE Verbeteren van de vermoeiingslevensduur van constructies: eisen aan de te behandelen lasverbindingen Herman Pieper, IWT/ CSWIP /IWI-C - Pieper QSI, Nederland

12:25

Ongevallen in Nederlandse zwembaden door spanningscorrosie van roestvast staal Jan Heselmans - Corrodium BV, Nederland

13:00

LUNCH SESSIE GEAVANCEERDE NDO-TECHNIEKEN (3D) Voorzitter Ing. A.J. de Roode, Materiaal Metingen Testgroep BV

14:00

Nieuwe mogelijkheden voor lasnaadcontrole via “IWEX” (INVERSE WAVEFIELD EXTRAPOLATION) Dr. Ir. Casper Wassink - Applus RTD Group, Nederland

14:45

Nieuwe trends in lasnaadonderzoek bij verticale opslagtanks Ing. Jan Berckmans - SGS-Belgium NV NDT Services, België

15:30

Development and qualification of a procedure for the mechanized ultrasonic testing of structural weld overlays Vincent Chardome - AIB-Vinçotte International - Advanced NDT I&D, België (ENG)

16:00

KOFFIEPAUZE

16:30

X-ray computed tomography (CT) for testing of welds

26 en 27 november 09:30

Programma woensdag 27 november

Programma dinsdag 26 november

Stuurboord/Hangar 26 | Rijnkaai 96 | Antwerpen | België

2013

MEER DAN EEN SYMPOSIUM

Onthaal

SESSIE ONGELIJKSOORTIGE EN MOEILIJK LASBARE MATERIAALCOMBINATIES Voorzitter Prof. Alfred Dhooge, UGent

10:00

Electron Beam Welding of challenging and hard weldable materials Dr. Ing. Christian Vogelei - ProBeam, Duitsland (ENG)

10:35

An innovative process applied to the joining of steel to aluminium in a lap-joint configuration: thermal profile, microstructural evolution and lap-shear testing Prof. Aude Simar, Ir. Camille van der Rest, Prof. Pascal J. Jacques Université Catholique de Louvain, België - Institute of Mechanics, Materials and Civil engineering, IMAP (ENG)

11:10

KOFFIEPAUZE

11:35

Friction Stir Welding (FSW) van 9% Cr staal (P91). Microstructuur en mechanische eigenschappen E.W. Schuring, IWE - ECN BV, Nederland / N. Luzginova - NRG, Nederland

12:05

Ongelijksoortige lasverbindingen in ultra-superkritische (USC-) stoomcentrales ing. Johan Vekeman - BIL vzw, België / EurIng. Staf Huysmans - Laborelec GDF Suez CVBA, België

12:35

Uitdagingen rondom het kwalificeren van lassen in Duplex ing. G.M. van Krieken, IWE - Element Materials Technology BV, Nederland

13:05

LUNCH SESSIE NORMEN EN PRAKTIJKERVARINGEN Voorzitter Jo Wilems, Iemants NV

Flaw sizing with the DGS-method for Phased array

Ervaringen bij de invoering van EN 15085 Marco Paans - Discom BV, Nederland

14:30 15:00

Ervaringen bij de invoering van EN 1090 EXC4 Bert Timmers - TCS NV, België

15:30

KOFFIEPAUZE

16:00

EN 1090/CPR: visie vanuit een auditerende organisatie Raoul Heremans - AIB-Vinçotte International NV, België

16:30 AVONDPROGRAMMA Uitreiking Professor Soete Prijs

halve dag € 250,-€ 350,-€ 100,--

volle dag € 350,-€ 450,-€ 175,-€ 100,--

INSCHRIJVEN www.bil-ibs.be/registratie-symposium ANNULATIE Tot 10 werkdagen vóór aanvang van het symposium kan kosteloos worden geannuleerd. Bij annulatie in de periode van 10 tot 2 werkdagen vóór aanvang wordt 50% van de deelnamekost in rekening gebracht, daarna is het volle bedrag van registratie verschuldigd. MEER INFO? Contacteer Ann Wydooghe Belgisch Instituut voor Lastechniek T +32 (0)9/292 14 05 E [email protected]

Auditeren van bedrijven vanuit de praktijk Rene Lövenich - TÜV Rheinland, Duitsland (ENG)

17:30

EN-ISO 9606-1: kwalificatietest voor lassers – smeltlassen (staal) ing. Benny Droesbeke, IWE - BIL vzw, België

Walking dinner Technisch-commerciële productvoorstellingen

18:00 24

2 dagen € 550,-€ 695,-€ 250,--

Ervaringen bij de invoering van EN 1090 EXC2 Wim Bossant - Bohez NV, België

Dipl. Ing. Thomas Fausten - GE Measurement & Control, Duitsland (ENG)

18:00

BIL lid/NIL bedrijfsdeelnemer Niet-leden Leerkrachten/studenten* Enkel avondprogamma * stempel van de school vereist

14:00

B. ing. Andreas Flohr - Wolfgang Pfeiffer Stiftung, Duitsland (ENG)

17:10

KOSTEN TOT DEELNAME

NETWERKDRINK 25

LASKENNIS

november 2013

Laskennis opgefrist 6 TIG lassen | deel 2 TWEE BELANGRIJKE ELEMENTEN BIJ HET TIG-LASSEN ZIJN HET BESCHERMGAS EN DE WOLFRAAMELEKTRODE. DE WOLFRAAMELEKTRODE HEEFT HET GAS NODIG OM DE ENERGIE OVER TE BRENGEN NAAR HET WERKSTUK EN HET GAS BESCHERMT DE WOLFRAAMELEKTRODE TEGEN VERBRANDING.

Gassen De meest gebruikte gassen bij het TIG-lassen zijn argon (Ar) en helium (He). Beide zijn inerte gassen, ook wel edelgassen genoemd. Edelgassen gaan ondanks de hoge boogtemperatuur geen reactie aan met het smeltbad, de wolfraamelektrode en de omgevingslucht. Hierdoor zijn het goede beschermgassen voor het TIG-proces. Deze gassen zijn nodig om zuurstof en stikstof van de lasplaats te verdringen, omdat deze het te lassen materiaal en de wolfraamelektrode zouden doen verbranden. Het meest toegepast is argon. Argon is zwaarder dan lucht en is veel goedkoper dan helium. Het verbruik van helium is minimaal het dubbele van het argonverbruik omdat het veel lichter is. Vanwege de veel hogere prijs wordt helium alleen bij zeer specifieke toepassingen gebruikt.

Om een boog te kunnen laten ontstaan tussen de wolfraamelektrode en het werkstuk moet het gas elektrisch geleidend gemaakt worden; dit heet ioniseren. Het ontstaan van de boog en wat zich daarin afspeelt is een zeer complex proces; hier wordt volstaan met een vereenvoudigde uitleg. Het ionisatieproces wordt ingeleid door het van de wolfraamelektroden afschieten van elektronen, door middel van een impulsgenerator. Deze elektronen komen in botsing met de neutrale gasatomen, die daar-

26

door in positief geladen gas-ionen veranderen. Hierdoor ontstaat het zogenaamde boogplasma met zeer hoge temperaturen, variërend van ca. 11.000 °C aan het werkstuk, tot ca. 18.000 °C aan de wolfraamelektrode. Toch zijn deze temperaturen niet voldoende om snel een smeltbad te laten ontstaan. Via het geleidende boogplasma worden vanaf de wolfraamelektrode met zeer hoge snelheid elektronen naar het werkstuk gestuurd. Door de kinetische energie die vrijkomt bij botsing ontstaat het smeltbad.

Menggassen Beschermgas dat volledig uit helium bestaat wordt niet of nauwelijks toegepast. Maar bij het TIG-lassen van materialen met een groot warmtegeleidingsvermogen, zoals aluminium- en koperlegeringen, wordt helium in diverse hoeveelheden toegevoegd aan argon. Helium geeft door zijn eigenschappen een grotere inbranding en - niet onbelangrijk bij gemechaniseerd lassen - ook een hogere lassnelheid. Veelvoorkomende mengverhoudingen zijn 70 % argon met 30 % helium en 50 % argon met 50 % helium. Voor het lassen van austenitische corrosievaste staalsoorten wordt er soms ook waterstof (H2) aan het argon toegevoegd. Waterstof heeft een paar zeer specifieke eigenschappen. Het is een reducerend gas (zuurstofbindend) en zorgt voor een verlaging van de oppervlaktespanning van het te lassen materiaal. Het lasuiterlijk wordt hierdoor schoner en blanker. Omdat waterstof de boog licht insnoert en een geringe toename geeft van de boogspanning, kan met een hogere lassnelheid worden gewerkt en neemt ook de inbrandingsdiepte iets toe. Een nadeel van waterstof is dat de boog bij stroomsterkten lager dan 40 ampère niet stabiel is. Standaard mengverhoudingen zijn 98 % argon met 2 % waterstof en 95 % argon met 5 % waterstof. Waterstof kan een probleem vormen bij het ontsteken van de boog, vooral bij lagere stromen. Wanneer er meer dan 10 % waterstof aan een gas wordt toegevoegd ontstaat een brandbaar gas.

LASKENNIS

november 2013

Backinggassen Wanneer de doorlassing van een las beschermd moet worden tegen verbranding kan dit gebeuren door het materiaal op een koperen strip in te klemmen. De omgevingslucht kan dan de doorlassing niet bereiken en zal dus mooi blank blijven. Maar in zeer veel gevallen zal dit niet mogelijk blijken. Dan kan ervoor gekozen worden om deze ruimte te spoelen met een gas. Dit kan argon of - bij austenitisch corrosievast staal - een argon-waterstofmengsel zijn. Dit is een dure oplossing. Meestal wordt formeergas gebruikt. Formeergas bestaat uit een mengsel van stikstof en waterstof. De meest voorkomende verhouding is 95 % stikstof met 5 % waterstof. Bij formeergas geldt dat bij meer dan 10 % waterstof een brandbaar gas ontstaat dat moet worden afgefakkeld.

Wolfraamelektroden Bij het TIG-lassen mag de elektrode niet afsmelten. We hebben dus een materiaal nodig met een zeer hoog smeltpunt. Wolfraam is zo’n materiaal: het heeft een smeltpunt van rond de 3400 °C. In de moderne lastechniek wordt puur wolfraam bijna niet meer toegepast. Het toepassingsgebied van dit type wolfraamelektrode (met kopkleur groen) is het TIG-lassen van aluminium met wisselstroom. Bij de oudere éénfase-stroombronnen hebben we te maken met een sinusvormige wisselstroom. Deze zorgt ervoor dat de temperatuur aan de wolfraamelektrode zo hoog oploopt dat deze tijdens de plusfase van de wisselstroom begint te smelten. Hierdoor vormt zich een bol aan de elektrode. Deze bol mag nooit groter zijn dan de diameter van de elektrode, omdat de wolfraamelektrode anders zeer snel verdampt. Ook is het dan niet uit te sluiten dat er wolfraam in de las wordt opgenomen. Wolfraamelektroden worden voorzien van legeringselementen, ook wel dopes genoemd. Deze dopes hebben tot doel de geleidbaarheid van de wolfraamelektroden te vergroten, zodat de temperatuur tijdens het lassen lager wordt. De temperatuur van de elektrodepunt is tijdens het lassen 2900 tot 3100 °C. De dopes die aan de wolfraamelektroden worden toegevoegd zijn oxides van de volgende elementen: cerium, lanthaan, yttrium en zirkonium. Thoriumoxide werd ook gebruikt, maar omdat dit mate-

riaal licht radioactief is valt het in Nederland onder de Kernenergiewet en is daardoor vergunningplichtig. Er zijn steeds meer fabrikanten die besluiten om deze elektroden niet meer te maken.

De kopkleur Meestal wordt er een type dope aan het wolfraam toegevoegd waar een volgens AWS 5.12 en EN-ISO 6848 voorgeschreven kopkleur bij hoort (zie tabel hieronder).

De wolfraamelektroden met kopkleur paars hebben drie dopes, waardoor ze bijzondere eigenschappen hebben. Zo kunnen deze wolfraamelektroden zowel voor wisselstroom als gelijkstroom gebruikt worden. De temperatuur van de elektrodepunt is extreem laag (2300 °C) en de boogstabiliteit is zeer hoog door het zeer goede elektronen-emitterend vermogen. De turquoise wolfraamelektrode heeft eveneens drie dopes, maar die worden door de fabrikant niet bekendgemaakt. Om die reden is deze wolfraamelektrode ook niet volgens AWS en ISO ingedeeld. De kopkleur van de wolfraamelektrode geeft alleen aan welke en hoeveel er van een bepaalde dope is toegepast. De kleur zegt verder niets over de kwaliteit van de wolfraamelektrode. Ook ligt er niets vast over het productieproces van de elektrode, de zuiverheid van de toegepaste poeders, of er nat of droog wordt gemengd, het sinterproces en of de sinterstaaf gesmeed of gerold wordt. Allemaal zaken die van belang zijn voor de uiteindelijke kwaliteit van de wolfraamelektrode. Het is dan ook goed mogelijk dat de kwaliteit van twee gouden wolfraamelektroden van verschillende fabrikanten een compleet verschillend lasbeeld geven. Bij het overstappen naar een andere leverancier is het daarom raadzaam om altijd een test te doen, waarbij vooral gelet moet worden op de stabiliteit van de lasboog en hoe lang de elektrodepunt schoon blijft.

Deze aflevering in de rubriek 'Laskennis opgefrist' is een bewerking van 'Job Knowledge for Welders Part 6' uit TWI Connect (TWI Ltd, Cambridge, UK), geactualiseerd in 2013. Met dank aan Piet van der Horst (Binzel-Benelux)

27

EN 1090

november 2013

EN 1090

november 2013

Kersten Europe over het belang van EN 1090, ook voor de offshore

n het Noord-Limburgse Wanssum begon Kersten Europe ruim 50 jaar geleden als klein constructiebedrijf aan de industriehaven. Met inmiddels drie productielocaties in Europa en één in het Midden-Oosten is het bedrijf uitgegroeid tot marktleider in buigtechnologie. Naast koud gebogen profielen en platen worden ook halffabricaten geleverd, waarbij Kersten Europe niet alleen de buigwerkzaamheden verzorgt, maar ook diverse aanvullende mechanische bewerkingen uitvoert, zoals het snijden, lassen en samenstellen van gebogen constructies. Onlangs is het bedrijf gecertificeerd volgens de EN 1090. Lastechniek ging op bezoek bij de hoofdvestiging in Wanssum. Tijdens een gesprek met bedrijfsleider Tom Broeders en productiemanager Rob Voesten kwamen het proces, de voor- en nadelen en het uiteindelijke doel van deze certificering uitgebreid aan bod.

‘Kwaliteit is de mate waarin je voldoet aan de wensen van de klant. EN 1090 wordt geen wens, maar een eis!’

Niet langer wachten

J-tube constructies

door Suzanne van Geest-Westdijk

VANAF JULI 2014 IS DE EN 1090-CERTIFICERING EEN VEREISTE VOOR STAALCONSTRUCTIEBEDRIJVEN. MINDER BEKEND IS HET BELANG VAN DEZE NORM VOOR DE OFFSHORE-INDUSTRIE. KERSTEN EUROPE SIGNALEERT EEN STERK TOENEMENDE VRAAG NAAR HET WERKEN VOLGENS DE EN 1090 VANUIT DE OFFSHORE-MARKT. 28

Constructiebedrijven in de staalbouwsector zijn al enkele jaren op de hoogte van de invoering van de nieuwe norm. In de decemberuitgave van vorig jaar wijdde Lastechniek meerdere artikelen aan de EN 1090. Er blijkt nog veel onduidelijkheid over deze certificering te zijn en veel bedrijven nemen een afwachtende houding aan. Vanaf juli 2014 is het werken volgens de EN 1090 echter wettelijk verplicht voor staalconstructiebedrijven. Het is dan ook aan te raden niet langer te wachten met het ondernemen van stappen. Hoewel de EN 1090-certificering niet gericht is op de offshore, signaleert Tom Broeders een toenemende vraag naar het werken volgens deze norm vanuit de Duitse offshore-markt. “Duitse bedrijven zijn zeer actief in de offshore windenergiesector en verwacht wordt dat bedrijven in andere landen snel zullen volgen.”

29

november 2013

Opkomst offshore windenergie

Gekwalificeerd laswerk

De laatste jaren heeft de offshore windenergiesector een enorme groei doorgemaakt. Broeders: “Wij zijn ruim drie jaar geleden een speciale Business Unit gestart: ‘Kersten Europe Renewable Energy’. Deze richt zich exclusief op de fabricage van gebogen en gelaste constructies voor de offshore windenergiesector.” Productiemanager Rob Voesten vult aan: “Offshore windmolens en energiestations worden constant blootgesteld aan extreme omstandigheden. Om hiertegen bestand te zijn is het noodzakelijk dat onderdelen zijn samengesteld uit zware, dikwandige materialen.” Ondanks de recessie heeft Kersten Europe enorm geïnvesteerd in extra capaciteit in het machinepark. Zo is vorig jaar één van de grootste profielbuigmachines van Europa aangeschaft voor het koudbuigen van onder andere buizen tot Ø 610 mm en HE-profielen tot 1000 mm. Ook is er een zware pers ontwikkeld voor het zetten van dikwandige conussen en schalen, de 2400T Power Press. Om ook de uitslagen voor deze conussen en schalen te snijden is geïnvesteerd in een nieuw plasma-/autogeen snijportaal met 3D-bevelkop voor het snijden van dikwandig plaatstaal. “Nadat we deze geavanceerde machines hadden geïnstalleerd kwamen de aanvragen bijna vanzelf bij ons terecht. Het is een kleine markt, een echte niche, en daarin kunnen niet veel partijen aan de strenge offshoreeisen voldoen, of ze hebben onvoldoende capaciteit om de zware materialen te bewerken”, aldus Broeders.

“In de beginjaren voerden we regelmatig eenvoudige laswerkzaamheden uit, maar naarmate het bedrijf zich verder ontwikkelde als buigspecialist, raakte dit op de achtergrond. De basiskennis is echter nooit verloren gegaan”, vertelt productiemanager Rob Voesten. Vanuit de apparatenbouw is weer meer vraag naar gebogen en compleet gecertificeerde gelaste plaatwerkconstructies ontstaan. Om hieraan tegemoet te komen heeft Kersten Europe verder geïnvesteerd in de lastechnologie. Naast de introductie van nieuwe processen werd het team van gekwalificeerde lassers uitgebreid. Bestaande werknemers werden intern opgeleid en gekwalificeerd in de lastechniek. Voesten: “Het voordeel van eigen mensen is dat de betrokkenheid en betrouwbaarheid veel hoger is dan bij het inzetten van tijdelijke krachten. Als een van onze lassers bijvoorbeeld twijfelt aan de werkmethode of de kwaliteit van de apparatuur, dan zal hij of zij in geen geval overgaan tot lassen. En dat is waar we naar streven: geen concessies aan de kwaliteit.”

Foto onder: Europa's grootste profielbuigmachine met buis 610 mm

Proces EN 1090-certificering Kersten Europe werd in 2011 tijdens een bijeenkomst van de vereniging Bouwen met Staal voor het eerst geconfronteerd met de nieuw in te voeren EN 1090-norm. Bedrijfsleider Tom Broeders merkt op dat het bedrijf meteen gekozen heeft voor een brede aanpak. “We zijn begonnen met het verzamelen van standaard handboeken over het invoeren van de EN 1090. Aan de hand daarvan is één blanco handboek samengesteld, wat als een routekaart het invoeringsproces heeft vereenvoudigd. We hebben gekeken wat in het bestaande systeem al goed geregeld was en omschreven stond en wat er nog moest worden aangepakt. Dit bleek een prima werkmethode waarbij de bestaande procedures en instructies konden worden aangepast of aangevuld. Het resultaat is een eenduidig effectief handboek dat niet staat weg te stoffen in de kast van een manager, maar structuur en duidelijkheid geeft in de organisatie, een vereiste voor een succesvolle implementatie.”

vacature

EN 1090

Nederlands Instituut voor Lastechniek (NIL)

is een onafhankelijke stichting die de belangen behartigt van Nederlandse bedrijven, instellingen en personen, die werkzaam zijn op het gebied van het verbinden van materialen. In het NIL hebben fabrikanten, leveranciers, gebruikers en onderzoeks- en opleidingsinstellingen zich verenigd. Het NIL heeft zich tot doel gesteld om zich als team verder te versterken om de toenemende vraag uit de marktsector doeltreffend in te vullen. Het team bestaat momenteel uit achttien medewerkers. Om de marktactiviteiten op dit gebied te continueren maar zeker ook uit te breiden is het NIL op zoek naar een resultaatgericht

Hoofd afdeling Opleidingen De functie Als hoofd van de afdeling bent u o.a. verantwoordelijk voor: • De verdere ontwikkeling van het beleid op het gebied van (las-)opleidingen en ontwikkeling van examens en lesmateriaal. • Leiding geven aan de afdeling Opleidingen (3 fte.) en de aansturing met de landelijke examinatoren voor het afnemen van examens. • Het leiden van de examencommissies en bewaken van de inhoud en kwaliteit van de opleidingen en examens. • Het onderhouden van contacten met scholen, opleidingsinstituten en bedrijven, om de juiste opleidingsbehoefte regelmatig te toetsen. • Kwaliteit bewaken van de opleidingen en het lesmateriaal. • Aansturing van de examencommissies en het signaleren van ontwikkelingen in de branche en op opleidingsgebied. • Een actieve rol in het managementteam. Het profiel Opleiding op hbo-niveau, aangevuld met circa 5 jaar relevante werkervaring op het gebied van middelbaar en hoger technisch beroepsonderwijs. U heeft ervaring met het opstellen van beleid op het gebied van technische opleidingen en lastechniek. U geeft op inspirerende wijze leiding aan de afdeling opleidingen en weet draagkracht te realiseren binnen de organisatie. De functie vraagt van u als teamspeler om de volgende kwaliteiten: doorzettingsvermogen, creativiteit, visie, ondernemingskracht, onderhandelingsvaardigheden en samenwerking. Aantoonbare ervaring in de lastechniek op IWT/ IWE niveau is een pré. Het NIL biedt Een uitdagende functie in een enthousiast en ervaren team, waarin er voor u voldoende nieuwe uitdagingen zijn. Uw salaris is conform de zwaarte van de functie en met uitstekende secundaire arbeidsvoorwaarden. Belangstelling? U kunt uw schriftelijke sollicitatie vóór 1 december 2013 versturen naar het Nederlands Instituut voor Lastechniek, t.a.v. de heer ing. H. Zandvliet, Postbus 190, 2700 AD Zoetermeer. Digitaal kunt u solliciteren via het e-mailadres [email protected]. Voor meer informatie over het NIL, zie www.nil.nl. Heeft u vragen over de vacature dan kunt u contact opnemen met de heer ing. H. Zandvliet (directeur) via 088-4008560. Acquisitie n.a.v. deze advertentie wordt niet op prijs gesteld.

Nederlands Instituut voor Lastechniek Boerhaavelaan 40 - 2713 HX Zoetermeer www.nil

30

De stichting

NIL is Authorised National Body for the Netherlands

EN 1090

november 2013

LASTECHNIEK VERBINDT ONS. Het Wanssumse bedrijf heeft veel aandacht gegeven aan het trainen van de gehele organisatie. Rob Voesten: “Zowel het management als de verkopers, calculators, werkvoorbereiders en engineers hebben een uitgebreide training gehad over materialenkennis, lastechniek, lasonderzoek en normeringen. Dit vormt de basis voor de EN 1090-vervolgopleiding. Deze kennis is essentieel om klanten goed te kunnen adviseren én om de EN 1090 goed te kunnen interpreteren.” Deze training wordt binnenkort ook gegeven aan de productiemedewerkers in een aangepaste, meer praktijkgerichte vorm. “Het is belangrijk dat een lasser begrijpt wat de effecten zijn van bijvoorbeeld voorverwarmen of warmte-inbreng, in plaats van dat hij iets doet omdat het op een WPS staat.” De volgende stap was een EN 1090-vervolgopleiding. Broeders merkt op dat daarvoor vele advies- en opleidingsbureaus te vinden zijn, die zich echter vaak beperken tot één vakgebied. “Bij ons bedrijf was er behoefte aan een brede EN 1090-opleiding voor alle technieken die hier worden toegepast. Denk aan buigtechniek, lastechniek, snijden, boren, zagen, ponsen, zetten, coaten, enzovoort. Dit kan alleen met een in-company-training. Bij de selectie van opleidingsbedrijven is vooral gekeken naar de docenten en niet naar de naam van een opleidingsinstituut. Het kennisniveau en inlevingsvermogen van de docent bepaalt de kwaliteit van de training.” Ook de keuze van een Nobo (notified body) voor de certificering is belangrijk, volgens Broeders. “Er zijn weinig Nobo’s die alle certificeringen kunnen aanbieden (ISO 9001, DIN 18.800, ISO 3834 en EN 1090). Een audit is veel effectiever als dat door één Nobo kan gebeuren. Er zijn grote verschillen op prijs- en kennisniveau. Een goede Nobo geeft ook advies; het zijn tenslotte ervaren mensen die in veel bedrijven zijn geweest. De EN 1090-norm bevat nog onduidelijkheden en onvolkomenheden, daarom is de hulp van de Nobo zeer gewenst.”

Tijdige start Het goed invoeren van de EN 1090 kost behoorlijk wat tijd en geld, is de ervaring van bedrijfsleider Broeders en

32

productiemanager Voesten. “Het gehele proces van EN 1090-certificering heeft ons zeker een jaar gekost. Het zijn juist de sleutelfiguren uit de organisatie die hierbij betrokken moeten zijn. Naast de eigen werkzaamheden is dat soms lastig te combineren, daarom is een tijdige start verstandig. De invoering moet gedragen worden door het management en de kosten moeten gebudgetteerd worden. Helaas is voor veel bedrijven de EN 1090 als een donkere wolk die hen boven het hoofd hangt. Er zijn maar weinig bedrijven die zeggen de EN 1090 een goed gereedschap te vinden en die staan te trappelen om ermee aan de slag te gaan.”

‘Het resultaat is een handboek dat niet staat weg te stoffen in de kast van een manager, maar structuur en duidelijkheid geeft in de organisatie.’ Broeders: “Je kunt natuurlijk met veel minder energie dat certificaat aan de muur van de ontvangsthal krijgen en jaarlijks met veel zweet de audit doorlopen. Wij denken echter dat onze klanten dit niet zullen waarderen en dan op zoek zullen gaan naar een betere partner. Kwaliteit is de mate waarin je voldoet aan de wensen van de klant. EN 1090 wordt geen wens, maar een eis! Pak je het op een goede manier aan, dan kun je de kwaliteit in je organisatie naar een hoger niveau brengen en je onderscheiden van collega-bedrijven.” Kersten Europe zit momenteel in de afrondende fase van het EN 1090-project. “We zijn er nog niet, maar de belangrijkste stappen zijn gezet.

Lastechniek/Engineering UÊÊ>ëÀ>ŽÌˆŽÊ˜}i˜ˆiÕÀÊ­*®ÊÉÊÊ ˜ÌiÀ˜>̈œ˜>Ê7i`ˆ˜}Ê ˜}ˆ˜iiÀÊ­7 ® ‡Ê>Ài˜>˜}iÊiÀÛ>Àˆ˜}ʓiÌÊ*É7 ‡Ê>ViÊ̜Êv>Viʜ˜`iÀ܈Ã ‡Ê"˜`iÀÃÌi՘`Ê`œœÀÊ`ˆ}ˆÌ>iʏiiÀœ“}iۈ˜} Uʈ``iL>ÀiÊ>ÃÌiV…˜ˆiŽÊ­/®ÊÉÊ ÊÊʘÌiÀ˜>̈œ˜>Ê7i`ˆ˜}Ê/iV…˜œœ}ˆÃÌÊ­7/® UÊÊ7œÀŽÃ…œ«Ê>؜À“i˜ UÊÊ*ÀœViÃÌiV…˜œœ}ˆi I6œœÀÊ/½iÀÃÊLiÃÌ>>ÌÊ`iʓœ}iˆŽ…iˆ`Ê ÊÊ­“iÌÊÛÀˆÃÌiˆ˜}i˜®Ê`iiÊÌiʘi“i˜Ê>>˜Ê/Ó°

Materialen UʘÌÀœ`ÕV̈iÊiÌ>>ŽÕ˜`i UʘÌÀœ`ÕV̈iÊ œÀÀœÃˆiLi…iiÀȘ} UÊ œÀÀœÃˆiÊi˜Ê œÀÀœÃˆiLi…iiÀȘ} UÊœ}iÀiʈiÌiÀˆÌiV…˜ˆiŽ UÊ Ý«iÀÌÊ >ÃÃʈiÌiÀˆÌiV…˜œœ}ˆi UÊ*œÃ̇ "ʓiÌ>>ŽÕ˜`iÊ Onderhoud & Inspectie UÊ*œÃ̇ "Ê"˜`iÀ…œÕ`ÃÌiV…˜ˆiŽ UÊ*œÃ̇ "Ê"˜`iÀ…œÕ`ÃÌiV…˜œœ}ˆi UÊ*œÃ̇ "Ê"˜`iÀ…œÕ`Êi˜Ê>˜>}i“i˜Ì UÊʘëiV̈i‡Êi˜ÊiÕÀˆ˜}ÃÌiV…˜ˆiŽi˜ÊÊ ­/ÓÊIÊi˜Ê/ή UÊ "Ê6>ŽÃ«iVˆ>ˆÃÌÊiÛiÊÎ

UITNODIGING INFORMATIEAVOND INTERNATIONAL WELDING ENGINEER UÊ"«iˆ`ˆ˜}ȘvœÀ“>̈i UÊ6iÀ…>i˜ÊÛ>˜Ê7 ‡iÀà UÊ7 Êi˜Ê`iÊ Ê£ä™ä

Wanneer:Ê œ˜`iÀ`>}ÊӣʘœÛi“LiÀÊÓä£Î]Ê£n°ääʇÊÓä°ääÊÕÕÀÊ­ˆ˜V°ÊiÌi˜® Waar:Ê ˆi˜œœÀ`Ê£ÊÌiÊ1ÌÀiV…Ì 7ˆÌÊÕÊâˆV…ʈ°Û°“°Ê`iÊV>ÌiÀˆ˜}Ê>>˜“i`i˜¶Ê ˆÌʎ>˜Ê`œœÀÊii˜Êi‡“>ˆÊÌiÊ ÃÌÕÀi˜Ê˜>>ÀÊLÀi}i°Ã˜iJ…Õ°˜

6œœÀÊ>iÊVÕÀÃÕÃÃi˜Êi˜Êœ«iˆ`ˆ˜}i˜Ê}i`Ì\ʘ>>ÃÌʈ˜`ˆÛˆ`ÕiiÊ`ii˜>“iÊLi…œœÀÌʓ>>ÌÜiÀŽÊ ۜœÀʓiiÀ`iÀiʓi`iÜiÀŽiÀÃʜœŽÊ̜ÌÊ`iʓœ}iˆŽ…i`i˜°Ê iiÀÊÜiÌi˜¶Ê iÊännÊ{n£ÊnnÊnn]ʜvʎˆŽÊœ«Êwww.cvnt.nl

ER VALT NOG GENOEG TE LEREN

LASMALLEN

november 2013

november 2013

LASMALLEN

’Een mal wordt nooit van de plank geleverd’ TFT levert aan Auping computergestuurde lasmallen HET IN ASTEN GEVESTIGDE BEDRIJF TFT ONTWERPT EN MAAKT DE LASMALLEN VOOR EEN NIEUWE GEROBOTISEERDE PRODUCTIELIJN VAN DE BEKENDE BEDDENFABRIKANT AUPING IN DEVENTER. HET BLIJKT TE GAAN OM EEN HOOGWAARDIG TECHNISCH PRODUCT. door Maurice Mol e metaalsector is in Eindhoven en omgeving sterk vertegenwoordigd. Philips en DAF zijn als opdrachtgever vanouds bekende ondernemingen. We vinden hier ook belangrijke spelers op hoogkwalitatief machinegebied en relatief grote aantallen lasrobots. Het is dan ook niet zo vreemd om in deze omgeving een bedrijf als TFT aan te treffen, een onderneming in Asten die is gespecialiseerd in de ontwikkeling en vervaardiging van klantspecifieke machines en gereedschappen. Tot de kernactiviteiten behoren het vervaardigen van maatwerkproducten voor het ondersteunen of uitvoeren van assemblage, lektesten, verspanen en lassen. Het bedrijf heeft klanten in branches als de automotive, de luchtvaart en consumentenproducten in heel het land en ook in België. De klanten komen volgens directeur Jos van de Ven vooral via recommandatie, dus via mond-tot-mondreclame.

Computergestuurde lasmallen Naast complexe en ook meer eenvoudige opspan- en lasmallen maakt TFT montage-, verspanings- en lektestmachines en complete gerobotiseerde handlinglijnen. Momenteel werkt TFT aan een aantal geavanceerde computergestuurde lasmallen voor een geautomatiseerde productielijn van beddenfabrikant Auping in Deventer.

Ook tijdens de montage controleert men de toegankelijkheid in de juiste positie van de lastoorts.

Flexibele automatisering TFT is in 1998 opgericht door de huidige eigenaars Huub Gerardts en Jos van de Ven. Beiden hadden daarvoor ruime ervaring in de machinebouw, bij respectievelijk DAF en Philips. Zij zochten nieuwe uitdagingen om in een eigen onderneming hun kennis en expertise toe te passen. Oorspronkelijk was TFT gevestigd in Someren. Al na twee jaar bleek het pand aldaar te klein en sindsdien is men gehuisvest op het industrieterrein Nobis in Asten. Naast de engineering is hier de productiehal met daarin onder meer een CNC-bewerkingscentrum. Er wordt op beperkte schaal TIG- en MIG-gelast. Men beperkt zich bij voorkeur tot engineering en assemblage. De aan Auping te leveren lasmallen worden hier ook gemonteerd.

34

De industrie wenst flexibel en efficiënt te kunnen produceren, om te kunnen voldoen aan de veranderende wensen van de consument. “Dat geldt ook voor Auping en verklaart de vraag naar robotgestuurde mallen. De lasmallen die wij maken werken samen met de besturing van de robots. De belangrijkste eisen voor de lasmallen van Auping waren: het positioneren/opspannen van onderdelen, een goede bereikbaarheid voor het lassen, een nauwkeurige maatvoering van het gelaste product en een verstelmogelijkheid vanwege de grote variaties aan producten. Denk aan de vele variaties in breedtes en lengtes van bedframes, maar ook de variaties in ophanging van motoren voor de bedden”, legt Jos van de Ven uit.

Kantelbare mallen dienen zowel licht als stijf te zijn en worden grotendeels uit aluminium vervaardigd; een detail van een lasmal toont de complexiteit. 35

LASMALLEN

Flexibele automatisering in de techniek gaat steeds verder. De voordelen zijn constante kwaliteit, kostenbesparing en betere arbeidsomstandigheden. Het maakt klantgestuurd produceren mogelijk en daardoor is er minder kapitaalbeslag in voorraden en materiaal.

Samenwerking onontbeerlijk Van de Ven: “Belangrijk in ons werk is dat het probleem van de klant wordt begrepen. Ook Auping legde ons hun wensen voor. De Panasonic robots worden geleverd door Valk Welding, maar voor de lasmallen had TFT de voorkeur, vanwege eerdere projecten. Een mal wordt nooit van de plank geleverd, maar altijd in samenspraak met onze klant geconstrueerd.” Er is veel overleg, ook tijdens het ontwerpen. “Dat betekent dat hier drie partijen bij betrokken waren: Auping, Valk Welding en onze eigen engineeringsafdeling.” Bij het ontwerp maakt TFT gebruik van 3D-tekeningen. Op de computer wordt de werking van de mal gesimuleerd, waarbij de losse onderdelen in verschillende kleuren zichtbaar worden gemaakt. Dat werkt volgens Van de Ven ook prettig met laptops tijdens de montage. “Wij maken uiteraard niet alle onderdelen zelf, maar uit opgedane ervaring beschikken we over betrouwbare toeleveranciers met elk hun specialisme op bepaalde werkgebieden. Zij worden al in een vroeg stadium bij de ontwerpfase betrokken, om de kostprijs en de doorlooptijd te kunnen reduceren.” Er is wekelijks montageoverleg tussen de engineers en de monteurs, waarbij kritisch wordt gekeken naar het ontwerp van de engineer en waarbij probleempjes tijdig kunnen worden verholpen. “Dat is het grote voordeel van engineering en realisatie in een en hetzelfde bedrijf. Wij zorgen voor begeleiding van onze opdrachten van kop tot staart.” Het succes van de lasmallenbouwer is te danken aan de aanpak van zowel eenvoudige als complexe vraagstukken en deze te vertalen naar functionele oplossingen. Daarbij streeft men tijdens de ontwerpfase naar een nauwe samenwerking met de opdrachtgever, die in deze fase als geen ander een positieve bijdrage kan leveren aan een optimale invulling van de geplande bedrijfsmechanisatie. Daarna wordt het pakket van eisen en wensen vertaald naar bedrijfszekere machines en gereedschappen. “Het in eigen huis bedrijfsklaar maken van een machine is een van de belangrijkste schakels van de realisatiefase, om garant te staan voor een functioneel eindproduct. In het geval van Auping worden de lasmallen na de test in Asten bij Valk Welding klaargemaakt voor samenwerking met de lasrobots.”

36

november 2013

Tools for Technology De afkorting TFT stond oorspronkelijk voor Technical Finishing Touch. Men hield zich in de begintijd vooral bezig met het oplossen van problemen en het aanbrengen van verbeteringen aan bestaande machines en lasmallen. De activiteiten hebben zich inmiddels ontwikkeld tot het volledige traject van ontwerp en engineering tot en met de realisatiefase. De slogan Tools for Technology als betekenis van TFT past hierbij beter. Dat betekent ook een nieuw logo en een nieuwe website www.tft-bv.nl waaraan op dit moment gewerkt wordt.

&%$#"! "#"&  &  

  :98765432710/7.-0-,+9.*7+-7)4-5(4'*/79,7*-72&5+'-570&'79'+-5'&+94'&%-742*5&$#+" .-0-5,704457*-7254*3$+9-70&'7139!-'704457,2-$989- -7488,#45-7+4-2&,,9'.-'7 83'*&+9-,70&'7!--9'*(4%-',7-'7&$ -+1437 '!-7254*3$+-'7!9'7-+5--(729%-,70&'7(&9(&&%77(-+-57*9&(-+-5/77(-+-57 %&'.7-'77+4'7!&&57*9+705&&.+74(73%+9-(-7&8,25& -'7(-+7,31$4'+5&$+45,7 :9876543271071-#445+7+4+7*-7+427427#-+7.-19-*70&'70-9%9.#-9*/7 &%9+-9+7-'7%-0-5" 1-+5431&&5#-9*7-!-7 -5'&&5*-'7(4-+-'744 745*-'7.-5-,2-$+--5*7*4457 *-7,31$4'+5&$+45,/7&&504457:987654327107*-7-9'*0-5&'+445*-%9 #-9*7*5&&.+   '7*-!-783'$+9-71-!4- 7-79'+-5'&+94'&%-7,31$4'+5&$+45,7-'71-445*--%7-7487*-7 ,31$4'+5&$+457!9$#7#43*+7&&'7*-7$4'+5&$+3-%-7&8,25& -'7(-+71-+5- 9'.7+4+7 0-9%9.#-9*/7+-$#'9- /7 &%9+-9+/7%4.9,+9- 7-'745*-51-& 9'.7 -71-09'*9'.-'745*-'7.-5&2245+--5*7-'79'*9-'7'4*9.74'*-5'--(7-7&$+9-7 +-570-51-+-59'.

Jos van de Ven

 8.-54'*-7742%-9*9'./759$#+9'.7-5 +39.143 3'*-742%-9*9'.7 79,725 -''9,70&'77-50&59'.7(-+7(-+&&%9'*3,+59-/7$4',+53$+9-"7-'7%&,254$-,,-' -''9,70&'77-50&59'.7(-+709,3--%7%&,4'*-5!4- 77%&, &%9+-9+,(-+#4*9- -' -''9,70&'77-50&59'.7(-+7#43*-'70&'7&3*9+, 50&59'.7(-+75&2245+-5-'79'7+-$#'9,$#7-*-5%&'*,7-'7'.-%, -5-9*#-9*7+4+70--%03%*9.7-'78%-91-%79'+-5'&+94'&&% 75-9!-'

Trots Jos van de Ven: “Wij zijn als relatief klein bedrijf met vijftien vaste en een wisselend aantal ingehuurde medewerkers best trots dat we in staat zijn zulke gereedschappen als complexe lasmallen te leveren. Maar dat komt ook door de kennis die we hebben opgedaan op andere gebieden. Maar ook voor minder ingewikkeld opspangereedschap kan men bij ons terecht. Overigens zijn geïnteresseerden in de techniek welkom bij ons om met eigen ogen te zien wat wij op het gebied van hoogwaardige speciaalmachines en gereedschappen kunnen bedenken en vervaardigen.”

 :9876543271079,7--'7!-%8,+&'*9.-745.&'9,&+9-/7&&57-5 2%-!9-5/7.4-*7.-5-.-%*&51-9*,0445&&5*-'7-'74'+9 -%9'.719''-'7#-+70& .-19-*7$-'+5&&%7,+&&'7 4379'!-+7-'7&(19+9-745*-'7.-&&5*--5*7(-+7.4-*-7&51-9*,0445&&5*-'
--579'845(&+9-740-57:987654327107-'7*-783'$+9-7  


IIW

november 2013

TECHNOLOGY FOR THE WELDER’S WORLD

IIW White Paper 2012

De nieuwe E3® wolfraamelektroden:

Ontwikkelingen in de offshore DE KOMENDE EDITIE VAN LASTECHNIEK IS GEHEEL GEWIJD AAN HET THEMA OFFSHORE. WAT ZEGGEN EXPERTS UIT DE HELE WERELD OVER DIT THEMA? HUN TOEKOMSTVISIE IS NEERGELEGD IN HET IIW-DOCUMENT ‘IMPROVING GLOBAL QUALITY OF LIFE THROUGH OPTIMUM USE AND INNOVATION OF WELDING AND JOINING TECHNIQUES’.

dé keuze voor de toekomst. Een uitgekiende blend van oxides garandeert uitmuntende prestaties.

Dit is een bewerking van een gedeelte uit de IIW White Paper 2012, door Fleur Maas et International Institute of Welding (IIW) ziet een aantal belangrijke punten voor de offshoresector waar de komende jaren verder aan gewerkt zal worden. Het gaat hierbij uiteraard om ontwikkelingen in las- en andere verbindingsprocessen, maar daarnaast de noodzaak om gedurende de hele levensduur een veilig gebruik van deze structuren te kunnen garanderen. Voor toekomstige toepassingen zullen dus ontwikkelingen nodig zijn op het niveau van betere lasbaarheid, nieuwe hogesterktematerialen, ingezet in complexe gelaste constructies die de structurele integriteit gedurende de levensduur garanderen, en dit alles onder extreme bedrijfstoestanden.

Materialen Materialen in de offshoretechnologie, vooral voor ‘subsea’ toepassingen zijn vaak de meest innovatieve kwaliteiten, aangezien niet alleen een hoge sterkte, maar ook een duurzame weerstand tegen corrosie vereist is in de vaak agressieve milieus. De laatste jaren zijn martensitische, duplex en hoog-stikstofhoudende austenitische corrosievaste staalsoorten geïntroduceerd in de offshore-industrie. Veel van deze stalen zijn later ook in andere industriële sectoren toegepast.

toren naar de mogelijkheden om CO2 (onder hoge druk) te vervoeren, eventueel in offshore pijpleidingen. Dit vereist nieuwe technologieën, op basis van de bestaande pijpleidingmaterialen, lastechnieken en normen.

■ ■ ■ ■

De beste ontstekings- en herontstekingseigenschappen Bruikbaar voor zowel DC als AC TIG-lassen Hoge belastbaarheid Geringe slijtage van de elektrodepunt

Windmolens Voor wat betreft offshore windmolens wordt er momenteel gewerkt aan efficiëntieverhoging, door het installeren van hogere windmolens (100 - 160 meter). Maar om dit te kunnen doen zijn er allereerst ontwikkelingen nodig om de hele constructie goedkoper te kunnen maken, eventueel met andere funderingen voor de windmolens en een verbetering in de corrosie- en vermoeiingsweerstand van de lassen. Nieuwe generaties van grote stalen windmolens zullen niet alleen gemaakt worden op basis van een ander ontwerp, maar ook gebruikmaken van andere fabricage- en lastechnologieën, met name voor stalen met een vloeigrens tot 500 MPa. Om deze windmolens veilig en efficiënt te kunnen uitbaten, is het nodig om Structural Health Monitoring (SHM) toe te passen, gekoppeld aan bepaalde beoordelingsregels voor structural integrity.

www.binzel-benelux.com

ANDUS GROUP SERVING THE INDUSTRY

HSM Offshore BV, een zelfstandig en internationaal opererende werkmaatschappij binnen Andus Group BV, is gespecialiseerd in het ontwerpen, vervaardigen en installeren van projecten voor de offshore olie- en gasindustrie. Daarnaast is HSM specialist op het gebied van transformatorplatforms voor de offshore windenergiemarkt. De grote, aansprekende projecten worden op het eigen terrein in Schiedam vervaardigd. Vanaf deze locatie in het Rotterdamse havengebied worden projecten over water naar de plaats van bestemming gebracht. Wij zijn op zoek naar kandidaten voor de functie van:

VOORMAN LASSEN kwaliteitsbewust, nauwkeurig en oplossingsgericht

In deze functie geeft u leiding aan een team van circa vijftien lassers. U bent verantwoordelijk voor een adequate planning en organisatie van de werkzaamheden. Daarnaast draagt u zorg voor de registratie van lasnummers, bepaalt de lasvolgorde en ziet u toe op kwaliteit en werktempo. Uw profiel? De geschikte kandidaat heeft een erkende kaderopleiding als IWT of IWS of studeert hiervoor. U bent bekend met/of beheerst meerdere lasprocessen, kunt goed tekeninglezen, bent bereid in wisseldiensten te werken en bij voorkeur in het bezit van een VCA-diploma. Een flexibele instelling is gewenst. Wat biedt HSM Offshore? • Werken bij een gerenommeerd en internationaal opererend bedrijf • Een zelfstandige, verantwoordelijke functie met doorgroeimogelijkheden • Een prettige werksfeer met korte communicatielijnen • Goede salariëring en secundaire arbeidsvoorwaarden Geïnteresseerd? Stuur uw cv plus motivatie z.s.m. naar HSM Offshore BV, t.a.v. de directie, Postbus 212, 3100 AE Schiedam of [email protected]. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met mevr. Overvoorde, office manager, tel. 010 - 427 93 00 of kijk op www.hsm.nl.

Specialist in Heat Treatment Preheating and stress relief Induction and resistance Stationary furnaces Dry out and curing Rental and sales Mobile furnaces

Conclusie Olie en gas De offshore-industrie voor olie en gas verschuift steeds meer naar dieper liggende locaties. Hierdoor ontstaan verschillende technologische uitdagingen: • De wanddikte van de pijpen moet vergroot worden om weerstand te kunnen bieden aan hoge druk (‘hydrostatic collapse’). • De getransporteerde koolwaterstoffen staan onder hogere druk en hebben een hogere temperatuur, vaak met een hogere concentratie aan zure bestanddelen, waardoor ze meer corrosief zijn. Daarnaast kijken momenteel verschillende industriele sec-

38

Nieuwe materialen, gekoppeld aan meer complexe ontwerpen en fabricageprocessen zullen de toekomst van de offshoresector bepalen. Dit alles met het oog op een gegarandeerde lange levensduur en veiligheid. In de komende editie van Lastechniek, het themanummer Offshore, komen al deze aspecten uitgebreid aan bod.

International Institute of Welding; White Paper 2012: ‘Improving Global Quality of Life Through Optimum Use and Innovation of Welding and Joining Technologies’, edited by Chris Smallbone & Mustafa Kocak.

www. delta-heat-services.com [email protected] +31 (0) 187 - 49 69 40

39

RUBRIEK

november 2013

COLUMN

november 2013

Mannelijk of vrouwelijk

Naam: Martijn Verweij - Leeftijd: 22 jaar Functie: Lasser en constructiebankwerker bij Visser Techniek te Zevenhuizen door Margriet Wennekes, fotografie Bert de Jong Welke opleiding heb je gevolgd? “Na de middelbare school heb ik de opleiding lasser/constructiebankwerker niveau 2 gevolgd. Daarna heb ik ‘constructie- en apparatenbouw’ op niveau 3 afgerond. Verder heb ik de lasdiploma’s MIG/MAG niveau 2 en 3. Nu ben ik bezig met de opleiding TIG-lassen niveau 1 en 2.“ Waarom heb je gekozen voor het lassersvak? “Ik ben van kleins af aan al geïnteresseerd in techniek en altijd aan het knutselen. Tijdens mijn eerste vakantiebaantje in een metaalbedrijf mocht ik af en toe een stukje lassen en zo ben ik ermee in aanraking gekomen. Toen er op school open avonden werden gehouden om een studierichting te bepalen was het voor mij vanzelfsprekend om voor de metaal en voor het lassen te kiezen.” Hoe kwam je bij Visser Techniek terecht? “Toen ik klaar was met mijn middelbare school heb ik bij zeven bedrijven in de buurt gesolliciteerd omdat ik een leerbedrijf zocht. Ik kreeg al snel drie positieve reacties, waarvan Visser Techniek mijn voorkeur had. Ik ben op gesprek gekomen en werk hier nog steeds met veel plezier. Wat in dit bedrijf prettig is, is dat er veel collegialiteit heerst. Als er bijvoorbeeld een klus af moet, dan werkt iedereen eraan mee dat het ook af komt, zonder te zeuren.” Zijn er projecten waar je met trots op terugkijkt? “Nou, dat is iets wat ik nog regelmatig terugzie omdat ik er vaak langs kom. Het is een sierhek dat ik gemaakt heb voor een particulier hier vlakbij. Maar er zijn meer mooie projecten. We maken veel verschillende producten van staal, aluminium en rvs, zoals trappen, grote hekwerken en bouwconstructies.” Wat maakt iemand een goede lasser? “Tja, je moet het in je vingers hebben, een goed inzicht is belangrijk en natuurlijk heel veel oefenen. Maar het begint met interesse. Verder is het belangrijk dat je een goede leermeester hebt. Zelf kan ik altijd terecht bij mijn chef werkplaats, Arie van Vuuren. Die man werkt al 32 jaar voor dit bedrijf en heeft al zoveel ervaring; ik kan hem

40

alles vragen. Hij heeft mij ook geholpen met het maken van het sierhek waar ik het over had.” Wat doe je in je vrije tijd? “Al mijn hele leven, bijna vanaf dat ik kan lopen, hou ik ervan om te gaan vissen. Of ik beroepsvisser had willen worden? Nou nee, het verdient natuurlijk niet best. Maar het is een leuke hobby.” Hoe zie jij je toekomst? “Het liefst wil ik zo breed mogelijk inzetbaar zijn. Dat betekent dat ik zoveel mogelijk materialen wil kunnen lassen. Tot nu toe heb ik vooral staal gelast. Nu ben ik dus bezig met het TIG-lassen van roestvast staal en ik wil ook aluminium leren lassen. Verder vind ik het moeilijk om in de toekomst te kijken. Het gaat nu langzamerhand beter, maar metaalbedrijven hebben het wel moeilijk gehad. Gelukkig ben ik steeds aan het werk kunnen blijven.”

Nee, ik ga me niet in de discussie mengen over Zwarte Piet. Sint is een in Spanje verdwaalde Turkse bisschop en Piet is zwart omdat hij de pakjes bezorgt via de schoorsteen. Discussie gesloten. Mijn Nigeriaanse buurman speelt elk jaar zonder problemen voor Zwarte Piet; het feit dat hij het Nederlands niet goed beheerst is mooi meegenomen. De hele discussie over Zwarte Piet kun je het beste op humoristische wijze benaderen. Zoek maar eens ‘zwarte piet’ op YouTube. Sint en Piet zijn beiden mannen, laat dat duidelijk zijn. Dat brengt mij op het eigenlijke onderwerp van deze column. Zijn er nog wel typisch mannelijke of vrouwelijke beroepen? Moet een lasser bijvoorbeeld bij voorkeur een man zijn? Door meisjes en vrouwen lassen te leren boor je een enorm potentieel aan lassers aan. Mijn mannelijke collega is het daar niet mee eens. Hij vindt dat vrouwelijke lassers precies hetzelfde moeten doen als hun mannelijke collega’s. Dat wil zeggen zo nu en dan ook sjouwen met ijzeren balken, pijpen en andere te lassen onderdelen. Natuurlijk mag je niet meer dan 25 kg optillen van de Arbowet, maar in de praktijk pakt dat vaak anders uit. Dat weten we allemaal. Dus is niet elke lasklus geschikt voor vrouwen. Je kunt je dus afvragen: wat zijn mannelijke en wat zijn vrouwelijke lasprocessen? Laat ik eens een voorschot nemen. Het TIG-lasproces bijvoorbeeld is voor mij een typisch vrouwelijk proces. Goed hanteerbare en lichte toorts, meestal lage stroomsterktes en een proces geschikt voor het leggen van de grondnaad in pijpen.

Vrouwen zijn de basis van ons bestaan en dat leggen van de grondnaad past daar naadloos bij. Plasmalassen wordt al wat moeilijker. Het micro-plasmalassen zie ik nog als vrouwelijk, maar het plasma keyhole lassen is voor mij toch een meer mannelijke bezigheid. MIG/MAG-lassen wordt zowel met lage als met hele hoge stroomsterktes uitgevoerd en vooral dat laatste maakt het proces mannelijk. Dus dames, de TIME-variant is voor jullie verboden. Het laserlassen wordt bijna niet met de hand gedaan en dus zou ik dit proces als onzijdig willen kenmerken. Dan blijven nog over het onderpoederlassen en het lassen met beklede elektrode. De eerste valt ook niet onder de handmatige processen, maar door het geweld van dit proces is dit zonder twijfel een mannelijk proces. Nu nog het in de offshore meest toegepaste proces, het lassen met beklede elektrode. Voor mij is dat proces mannelijk. Het heeft fallische kenmerken en is dus zonder twijfel mannelijk. Het proces wordt vaak onder barre omstandigheden toegepast en dat kunnen we onze vrouwelijke collega’s niet aandoen. Dan blijven er nog heel veel lasprocessen over. Aan u als lezer van deze column de taak voor verdere indeling. Graag start ik de discussie; wel staat voor mij de indeling van het stiftlasproces vast.

Lastechniek #12 Speciale editie OFFSHORE verschijnt medio december Voor redactionele bijdragen en advertenties kunt u ons bellen 071 589 56 44 of e-mailen: [email protected] 41

BRANCHES

november 2013

LAS- EN SNIJTOORTSEN

ADVIES en CONSULTANCY

ADK Techniek Staalindustrieweg 15 Postbus 60 - 2950 AB Alblasserdam T 078 750 38 20 - F 078 750 38 21 E [email protected] www.adktechniek.nl

WTT Lasopleidingen Theemsweg 4 - 3197 KM Rotterdam T 0181 29 57 50 - F 0181 21 81 24 E [email protected] www.wtt-lasopleidingen.nl

Vecom Metal Treatment B.V. Mozartlaan 3 - 3144 NA Maassluis T 010 593 02 99 - F 010 593 02 23 E [email protected] www.vecom.nl

Lincoln Electric Smitweld B.V. Nieuwe Dukenburgseweg 20 6534 AD Nijmegen Postbus 253 - 6500 AG Nijmegen T 024 352 29 11 - F 024 352 22 02 E [email protected] www.lincolnelectric.nl

Lorch Lastechniek B.V. Postbus 5 - 2200 AA Noordwijk T 071 362 56 27 - F 071 362 38 85 E [email protected] www.lorch.eu

GEAUTOMATISEERD SNIJDEN AFZUIGINSTALLATIES en LUCHTBEHANDELING Zekeringstraat 33 - 1014 BV Amsterdam T +31 (0)20 556 35 55 E [email protected] Voorerf 18 - 4824 GN Breda T +31 (0)76 5424 300 E [email protected] www.element.com Locaties Benelux: Amsterdam, Antwerpen, Beek, Breda, Hengelo, Rotterdam, Veendam.

Air Liquide Welding Nederland B.V. Rudonk 6b - 4824 AJ Breda Postbus 6902 - 4802 HX Breda T 076 541 00 80 - F 076 541 58 96 E [email protected] www.alwn.nl

ATTC B.V. Fornheselaan 244 3734 GE Den Dolder T 030 225 95 00 - F 030 225 95 01 E [email protected] www.attc-bv.eu Slijtdelen voor snijprocessen: plasma, autogeen, laser. Slijtdelen voor lasprocessen: MIG, TIG, OP. Las- en snijtoortsen

De Vlamboog B.V. Wijkermeerstraat - 2131 HB Hoofddorp Postbus 298 - 2130 AG Hoofddorp T 023 567 55 00 - F 023 563 74 91 E [email protected] www.vlamboog.nl

Lashuis Haprotech Rooswijkweg 200 1951 MD Velsen-Noord T 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09 E [email protected] www.hetlashuis.nl

Lincoln Electric Smitweld B.V. Nieuwe Dukenburgseweg 20 6534 AD Nijmegen Postbus 253 - 6500 AG Nijmegen T 024 352 29 11 - F 024 352 22 02 E [email protected] www.lincolnelectric.nl

Nederman/Lebon & Gimbrair Voltaweg 32 - 3752 LP Bunschoten Postbus 225 - 3750 GE Bunschoten T 033 298 81 22 - F 033 298 80 24 E [email protected] www.nederman.nl

AIB-Vinçotte Nederland B.V. Takkebijsters 8 - 4817 BL Breda Postbus 6869 - 4802 HW Breda T 076 571 22 88 - F 076 587 47 60 E [email protected] www.vincotte.nl Valk Welding B.V. Staalindustrieweg 15 Postbus 60 - 2950 AB Alblasserdam T 078 691 70 11 - F 078 691 95 15 E [email protected] www.valkwelding.com

CHEMISCHE METAALOPPERVLAKTEBEHANDELING

Drachten | Zutphen | Rotterdam Hoofdkantoor Dukdalf 11 - 9206 BE Drachten Postbus 505 - 9200 AM Drachten T 0512 52 40 08 E [email protected] www.weldmij.com

Henkel Benelux Adhesive Technologies T +32 (0)2 421 25 59 F +32 (0)2 421 25 99 E [email protected] www.henkel.nl

Kwaliteitsmanagement | Lasconsultancy | Inspectie

Henkel is wereldmarktleider op het vlak van oplossingen voor lijmen, afdichten en oppervlaktebehandeling.

42

KEURINGEN

Air Liquide Welding Nederland B.V. Rudonk 6b - 4824 AJ Breda Postbus 6902 - 4802 HX Breda T 076 541 00 80 - F 076 541 58 96 E [email protected] www.alwn.nl

Interlas Theemsweg 4 - 3197 KM Rotterdam T 0181 29 57 50 - F 0181 21 81 24 E [email protected] www.interlas.nl

AUTOMATISCHE LASHELMEN

Totaalpakket in lastechniek, opleidingen, training en consultancy

Linde Gas Benelux B.V. Havenstraat 1 - 3115 HC Schiedam Postbus 78 - 3100 AB Schiedam T 010 246 14 70 - F 010 246 15 06 E [email protected] www.linde-gas.nl

Linde Gas Benelux B.V. Havenstraat 1 - 3115 HC Schiedam Postbus 78 - 3100 AB Schiedam T 010 246 14 70 - F 010 246 15 06 E [email protected] www.linde-gas.nl

LASACCESSOIRES

Air Liquide Welding Nederland B.V. Rudonk 6b - 4824 AJ Breda Postbus 6902 - 4802 HX Breda T 076 541 00 80 - F 076 541 58 96 E [email protected] www.alwn.nl

Valk Welding B.V. Staalindustrieweg 15 Postbus 60 - 2950 AB Alblasserdam T 078 691 70 11 - F 078 691 95 15 E [email protected] www.valkwelding.com

Lashuis Haprotech Rooswijkweg 200 1951 MD Velsen-Noord T 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09 E [email protected] www.hetlashuis.nl Totaalpakket in lastechniek, opleidingen, training en consultancy

Zekeringstraat 33 - 1014 BV Amsterdam T +31 (0)20 556 35 55 E [email protected] Voorerf 18 - 4824 GN Breda T +31 (0)76 5424 300 E [email protected] www.element.com Locaties Benelux: Amsterdam, Antwerpen, Beek, Breda, Hengelo, Rotterdam, Veendam.

Slijtdelen voor snijprocessen: plasma, autogeen, laser. Slijtdelen voor lasprocessen: MIG, TIG, OP. Las- en snijtoortsen

LASTOEVOEGMATERIALEN

Air Liquide Welding Nederland B.V. Rudonk 6b - 4824 AJ Breda Postbus 6902 - 4802 HX Breda T 076 541 00 80 - F 076 541 58 96 E [email protected] www.alwn.nl

Henkel Benelux Adhesive Technologies T +32 (0)2 421 25 59 F +32 (0)2 421 25 99 E [email protected] www.henkel.nl

Valk Welding B.V. Staalindustrieweg 15 Postbus 60 - 2950 AB Alblasserdam T 078 691 70 11 - F 078 691 95 15 E [email protected] www.valkwelding.com

LASTOORTSEN

ATTC B.V. Fornheselaan 244 3734 GE Den Dolder T 030 225 95 00 - F 030 225 95 01 E [email protected] www.attc-bv.eu Slijtdelen voor snijprocessen: plasma, autogeen en laser. Slijtdelen voor lasprocessen: MIG, TIG en OP. Las- en snijtoortsen

Lashuis Haprotech Rooswijkweg 200 1951 MD Velsen-Noord T 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09 E [email protected] www.hetlashuis.nl Totaalpakket in lastechniek, opleidingen, training en consultancy

Lincoln Electric Smitweld B.V. Nieuwe Dukenburgseweg 20 6534 AD Nijmegen Postbus 253 - 6500 AG Nijmegen T 024 352 29 11 - F 024 352 22 02 E [email protected] www.lincolnelectric.nl

MECHANISATIE EN AUTOMATISERING

Valk Welding B.V. Staalindustrieweg 15 Postbus 60 - 2950 AB Alblasserdam T 078 691 70 11 - F 078 691 95 15 E [email protected] www.valkwelding.com

ADK Techniek Staalindustrieweg 15 Postbus 60 - 2950 AB Alblasserdam T 078 750 38 20 - F 078 750 38 21 E [email protected] www.adktechniek.nl

LIJMEN

Henkel is wereldmarktleider op het vlak van oplossingen voor lijmen, afdichten en oppervlaktebehandeling. Exova B.V. Hofweg 5 - 3208 LE Spijkenisse T 0181 61 71 44 E [email protected] Kap. Nemostraat 12 - 7821 AC Emmen T 0591 61 85 55 E [email protected] www.exova.com

Lashuis Haprotech Rooswijkweg 200 1951 MD Velsen-Noord T 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09 E [email protected] www.hetlashuis.nl Totaalpakket in lastechniek, opleidingen, training en consultancy

Lincoln Electric Smitweld B.V. Nieuwe Dukenburgseweg 20 6534 AD Nijmegen Postbus 253 - 6500 AG Nijmegen T 024 352 29 11 - F 024 352 22 02 E [email protected] www.lincolnelectric.nl

ATTC B.V. Fornheselaan 244 3734 GE Den Dolder T 030 225 95 00 - F 030 225 95 01 E [email protected] www.attc-bv.eu

LASKWALIFICATIES/ CERTIFICERING

LASAPPARATUUR EN ANDERE TOEBEHOREN

INDUSTRIËLE GASSEN

Exova B.V. Hofweg 5 - 3208 LE Spijkenisse T 0181 61 71 44 E [email protected] Kap. Nemostraat 12 - 7821 AC Emmen T 0591 61 85 55 E [email protected] www.exova.com

BRANCHES

november 2013

Interlas Theemsweg 4 - 3197 KM Rotterdam T 0181 29 57 50 - F 0181 21 81 24 E [email protected] www.interlas.nl

Lashuis Haprotech Rooswijkweg 200 1951 MD Velsen-Noord T 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09 E [email protected] www.hetlashuis.nl Totaalpakket in lastechniek, opleidingen, training en consultancy

WTT Lasopleidingen Theemsweg 4 - 3197 KM Rotterdam T 0181 29 57 50 - F 0181 21 81 24 E [email protected] www.wtt-lasopleidingen.nl

Lincoln Electric Smitweld B.V. Nieuwe Dukenburgseweg 20 6534 AD Nijmegen Postbus 253 - 6500 AG Nijmegen T 024 352 29 11 - F 024 352 22 02 E [email protected] www.lincolnelectric.nl

Henkel Benelux Adhesive Technologies T +32 (0)2 421 25 59 F +32 (0)2 421 25 99 E [email protected] www.henkel.nl Henkel is wereldmarktleider op het vlak van oplossingen voor lijmen, afdichten en oppervlaktebehandeling.

MANIPULATOREN EN MECHANISATIE

ADK Techniek Staalindustrieweg 15 Postbus 60 - 2950 AB Alblasserdam T 078 750 38 20 - F 078 750 38 21 E [email protected] www.adktechniek.nl

Air Liquide Welding Nederland B.V. Rudonk 6b - 4824 AJ Breda Postbus 6902 - 4802 HX Breda T 076 541 00 80 - F 076 541 58 96 E [email protected] www.alwn.nl

Dumeta import / export B.V. Marconistraat 26 - 7575 AR Oldenzaal T 0541 53 33 69 - F 0541 53 33 71 E [email protected] www.dumeta.nl

Interlas Theemsweg 4 - 3197 KM Rotterdam T 0181 29 57 50 - F 0181 21 81 24 E [email protected] www.interlas.nl

Magnatech International B.V. De Amer 24 - 8253 RC Dronten T 0321 38 66 77 - F 0321 31 41 65 E [email protected] www.magnatech-international.com

43

BRANCHES

november 2013

NDO/DO ONDERZOEK

Drachten | Zutphen | Rotterdam Zekeringstraat 33 - 1014 BV Amsterdam T +31 (0)20 556 35 55 E [email protected] Voorerf 18 - 4824 GN Breda T +31 (0)76 5424 300 E [email protected] www.element.com Locaties Benelux: Amsterdam, Antwerpen, Beek, Breda, Hengelo, Rotterdam, Veendam.

Hoofdkantoor Dukdalf 11 - 9206 BE Drachten Postbus 505 - 9200 AM Drachten T 0512 52 40 08 E [email protected] www.weldmij.com Kwaliteitsmanagement | Lasconsultancy | Inspectie

WTT Lasopleidingen Theemsweg 4 - 3197 KM Rotterdam T 0181 29 57 50 - F 0181 21 81 24 E [email protected] www.wtt-lasopleidingen.nl

ORBITAAL EN APPARATUUR

OPLEIDINGEN EN CURSUSSEN

Exova B.V. Hofweg 5 - 3208 LE Spijkenisse T 0181 61 71 44 E [email protected] Kap. Nemostraat 12 - 7821 AC Emmen T 0591 61 85 55 E [email protected] www.exova.com

Materiaal Metingen Testgroep B.V. MME Group Rietdekkerstraat 16 - Ridderkerk Postbus 4222 - 2980 GE Ridderkerk T 0180 48 28 28 - F 0180 46 22 40 E [email protected] www.mme-group.com

De Groot Lasopleidingen B.V. Weidehek 24 - 4824 AS Breda T 076 541 07 20 - F 076 542 72 95 E [email protected] www.lasopleidingen.nl

Lashuis Haprotech Rooswijkweg 200 1951 MD Velsen-Noord T 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09 E [email protected] www.hetlashuis.nl

•

International Welding Engineer (IWE/ LPI)

•

International Welding Technologist (IWT/ MLT)

•

Verkorte combinaties van IWT met Inspectie en

Voor onze lasserij zijn wij op zoek naar een SNIJDEN

Mokveld beschikt over een modern geoutilleerde lasserij waarbij gebruik gemaakt wordt van de volgende processen:

Magnatech International B.V. De Amer 24 - 8253 RC Dronten T 0321 38 66 77 - F 0321 31 41 65 E [email protected] www.magnatech-international.com

ATTC B.V. Fornheselaan 244 3734 GE Den Dolder T 030 225 95 00 - F 030 225 95 01 E [email protected] www.attc-bv.eu

Naast het verrichten van laswerkzaamheden coördineer, volg en controleer je de werkzaamheden van onze gecertifi-

Slijtdelen voor snijprocessen: plasma, autogeen en laser. Slijtdelen voor lasprocessen: MIG, TIG en OP. Las- en snijtoortsen

r

Correct uitvoeren van de voorbereidingen;

r

Correct laten uitvoeren van lasbewerkingen binnen de gestelde eisen;

r

Het op peil houden van de benodigde LMK’s in de verschillende materiaalgroepen (1, 3, 4, 7, 8, 10, 43, 44)

PLASMASNIJDEN

Lastechnisch construeren, Workshop lasnormen, Laskwalificalties/ certificeringen, SMLT

Ook cursussen op gebied van Materialen, Procestechnologie, Onderhoud & Inspectie, Engineering, Bedrijfskunde (hbo, post-hbo en masterniveau). Meer informatie CvNT Lenneke Kok T 088 481 88 88 E [email protected] www.cvnt.nl

Exova B.V. Hofweg 5 - 3208 LE Spijkenisse T 0181 61 71 44 E [email protected] Kap. Nemostraat 12 - 7821 AC Emmen T 0591 61 85 55 E [email protected] www.exova.com

ONDERHOUD & NIEUWBOUWINSPECTIE

3P Project Services B.V. Nijverheidsweg 4 - 4854 MT Bavel T 0161 43 85 00 - F 0161 43 85 01 E [email protected] www.3pgroup.com Totaalproject in inspectie en lastechnische ondersteuning en projectmanagement

44

ATTC B.V. Fornheselaan 244 3734 GE Den Dolder T 030 225 95 00 - F 030 225 95 01 E [email protected] www.attc-bv.eu Slijtdelen voor snijprocessen: plasma, autogeen en laser. Slijtdelen voor lasprocessen: MIG, TIG en OP. Las- en snijtoortsen

Meer informatie ROC Joost Zijderveld T 030 754 69 03 E [email protected] bedrijfsopleidingen.rocmn.nl

Totaalpakket in lastechniek, opleidingen, training en consultancy

Lincoln Electric Smitweld B.V. Nieuwe Dukenburgseweg 20 6534 AD Nijmegen Postbus 253 - 6500 AG Nijmegen T 024 352 29 11 - F 024 352 22 02 E [email protected] www.lincolnelectric.nl

r

Het maken van WPS-en m.b.v. het WP-select programma voor alle uit te voeren laswerkzaamheden;

r

Het offline programmeren van de Hot Wire TIG machine (Fronius FPA 9000);

r

Het bijhouden van statussen lasreparaties via het ‘Smile’ NCR-systeem, inclusief berekening van de laskosten;

r

Het bestellen van lastoevoegmaterialen en lasgassen;

r

Zorgdragen voor correcte bediening van de lasapparatuur, gereedschappen en hulpmiddelen;

r

Juist gebruik van hijswerktuigen en hijsmiddelen;

r

Werken volgens de veiligheidsvoorschriften.

Totaalpakket in lastechniek, opleidingen, training en consultancy

r

Een opleiding op minimaal MBO-niveau, het NIL-MLT diploma is een pré;

r

Aantoonbare kennis en vaardigheid van de diverse lastechnieken in de voorkomende materiaalgroepen;

r

Leidinggevende en communicatieve vaardigheden;

r

Aantoonbare ervaring met computers, Word, Excel.

Lincoln Electric Smitweld B.V. Nieuwe Dukenburgseweg 20 6534 AD Nijmegen Postbus 253 - 6500 AG Nijmegen T 024 352 29 11 - F 024 352 22 02 E [email protected] www.lincolnelectric.nl

ROBOTS EN ROBOTISERING

Als voorman lasserij ben je verantwoordelijk voor

Lashuis Haprotech Rooswijkweg 200 1951 MD Velsen-Noord T 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09 E [email protected] www.hetlashuis.nl

WARMTEBEHANDELING

Lashuis Haprotech Rooswijkweg 200 1951 MD Velsen-Noord T 0251 26 29 00 - F 0251 26 29 09 E [email protected] www.hetlashuis.nl

ceerde lassers zodanig dat zij hun werkzaamheden veilig, doelmatig en op vereist kwalitatief niveau kunnen verrichten.

en het waarborgen van de geldigheid van de LK’s volgens de gestelde normen zoals EN-ISO en ASME; VOORBEWERKINGSAPPARATUUR VOOR PIJP EN PLAAT

Lasopleidingen MIG/MAG, BMBE, TIG, Autogeen,

ONDERZOEK

Meewerkend voorman lasserij TIG, HW-TIG, MIG-MAG, BMBE. Met de Hot Wire TIG machine kan er geprogrammeerd laswerk worden verricht.

keuring mogelijk. •

Valk Welding B.V. Staalindustrieweg 15, Postbus 60 - 2950 AB Alblasserdam T 078 691 70 11 - F 078 691 95 15 E [email protected] www.valkwelding.com

Totaalpakket in lastechniek, opleidingen, training en consultancy

Lastechnische opleidingen, advisering en certificering.

Hogeschool Utrecht, Centrum voor Natuur & Techniek en ROC Midden Nederland NIL erkende opleidingen voor alle niveau’s en processen.

Excellente oplossingen voor de olie- en gasindustrie. Dat is waar Mokveld voor staat. Wij ontwerpen en produceren geïntegreerde afsluitersystemen. Zo helpen we onze opdrachtgevers wereldwijd met het veilig, betrouwbaar en duurzaam exploiteren van de olie- en gasreserves. Met ruim 350 medewerkers, een hoofdkantoor en fabriek in Gouda en vestigingen over de hele wereld is Mokveld een gezond groeiend bedrijf.

Rolan Robotics B.V. De Corantijn 6 - 1689 AP Zwaag Postbus 135 - 1620 AC Hoorn T 0229 24 84 84 - F 0229 27 27 07 E [email protected] www.rolan-robotics.nl

Delta Heat Services B.V. Scheelhoekweg 2 - 3251 LZ Stellendam Postbus 52 - 3250 AB Stellendam T 0187 49 69 40 - F 0187 49 68 40 E [email protected] www.delta-heat-services.nl • • • • • • •

Elektrisch voorwarmen en gloeien Inductie verwarmen Stationaire gloeiovens Mobiele gloeiovens Uitdrogen beton / coatings Verhuur / verkoop Advisering

Als kandidaat beschik je over

Welke functie je ook kiest, steeds ontdek je: bij Mokveld sluit je elke dag goed af. Want wij bieden je uitdagend werk in een gezonde internationale onderneming. Je kunt rekenen op een goed salaris met uitstekende arbeidsvoorwaarden en op prima opleidings- en ontwikkelingsmogelijkheden. Heb je het vereiste diploma, relevante werkervaring en ben je nauwkeurig en zorgvuldig? Stuur dan je sollicitatie met cv naar: Mokveld Valves BV, t.a.v. de heer Daan Knetsch, Postbus 227, 2800 AE Gouda. Mailen kan uiteraard ook: [email protected]. Bel voor meer informatie met Ruud van der Helm (Hoofd productie) of Daan Knetsch (HR manager): (0182) 597 50 00.

.PLWFME
7BMWFT
#7
r
Nijverheidsstraat 67 r Gouda Vind jouw uitdaging op www.wereldbaanbijmokveld.nl