Een belevingsonderzoek naar de relatie tussen jongeren en hun begeleiders binnen Begeleidingstehuizen

Universiteit Gent  Faculteit Psychologie en Pedagogische Wetenschappen  H. Dunantlaan 2  9000 Gent     

    Een belevingsonderzoek naar de relatie tussen  jongeren en hun begeleiders binnen  Begeleidingstehuizen. 

      Scriptie neergelegd tot het behalen van de graad van  licentiaat in de Pedagogische Wetenschappen, optie Orthopedagogiek            Annelies Standaert                                                                                     Academiejaar:  Valerie Vanderstraeten                                                                                  2007 – 2008       

 

1

                 

 

2

Dankwoord  Graag  willen  we  alle  jongeren  en  begeleiders  die  aan  dit  onderzoek  hebben  meegewerkt  oprecht  bedanken voor hun openheid en gastvrijheid. Hun boeiende verhalen over het leven en werken in de  Bijzondere Jeugdbijstand zullen we steeds meedragen in onze verdere loopbaan als hulpverlener.   Ook  onze  promotor,  Wouter  Vanderplasschen,  wensen  we  te  bedanken  voor  de  kritische  bedenkingen en opmerkingen, die we als erg zinvol hebben ervaren.  Tot slot een dankwoordje naar elkaar toe, voor een aangename en vlotte samenwerking.  

 

3

Inhoudsopgave   

1. Inleiding .................................................................................................................................... 7  

2. Probleemsituering ........................................................................................................ 10 2.1 Hulpverlening aan kinderen en jongeren ................................................................ 10 2.1.1 De Bijzondere Jeugdbijstand ................................................................................................ 10 2.1.2 De problematische opvoedingssituatie ................................................................................ 12 2.1.3 Begeleidingstehuizen ........................................................................................................... 13 2.1.4 Doelgroep ............................................................................................................................. 13

2.2 De therapeutische relatie ............................................................................................... 15 2.2.1 De therapeutische relatie: verscheidene pioniers ............................................................... 15 2.2.2 Het begrip therapeutische relatie ........................................................................................ 17 2.2.3 Afstand ‐ nabijheid ............................................................................................................... 19 2.2.4 Voorwaarden voor een kwaliteitsvolle therapeutische relatie ............................................ 21 2.2.5 Uitdagingen binnen de therapeutische relatie .................................................................... 22

2.3 Onderzoeksvragen ............................................................................................................. 23  

3. Methodologie ................................................................................................................... 25 3.1 Inleiding .................................................................................................................................. 25 3.2 Kwalitatief  belevingsonderzoek .................................................................................. 25 3.3 Interviews .............................................................................................................................. 26 3.3.1 Algemeen .............................................................................................................................. 26 3.3.2 Open vragen ......................................................................................................................... 27

3.4 Selectie en contactname respondenten .................................................................. 27  

4

3.4.1 Bevraagde voorziening ......................................................................................................... 28

3.5 Verwerking van de gegevens ........................................................................................ 29 3.6 Betrouwbaarheid en validiteit ...................................................................................... 30  

4. Bespreking resultaten ............................................................................................... 31 4.1 Ervaring van de persoonlijke relatie ........................................................................... 31 4.2 Afstand ‐ Nabijheid ............................................................................................................ 33 4.3 Persoonlijk belang van de therapeutische relatie ................................................ 35 4.4 Zelfonthulling ....................................................................................................................... 36 4.5 Interesse en betrokkenheid ........................................................................................... 37 4.6 Noden en behoeften van jongeren ............................................................................ 38  

5. Discussie ................................................................................................................................ 40 5.1 Beleving van de relatie..................................................................................................... 40 5.2 Belang van de relatie ........................................................................................................ 41 5.3 Rol en invloed van ouders .............................................................................................. 42 5.4 Zelfonthulling ....................................................................................................................... 42 5.5 Betrokkenheid en interesse ........................................................................................... 43 5.6 Individuele noden en mogelijkheden van jongeren ............................................ 44 5.7 Continuïteit ........................................................................................................................... 45 5.8 Beperkingen van het onderzoek .................................................................................. 45 5.9 Aanbevelingen ..................................................................................................................... 46 5.9.1 Voor de praktijk .................................................................................................................... 46 5.9.2 Voor verder onderzoek ........................................................................................................ 48  

5

6. Besluit ...................................................................................................................................... 49  

Bibliografie ................................................................................................................................. 50  

 

6

1. Inleiding  Hulpverlening aan jongeren kan gezien worden binnen een ruimere maatschappelijke context. Zo zal  het huidige beleid, waarbinnen onder meer de rechten van jongeren sterk beklemtoond worden, een  invloed  hebben  op  hoe  vandaag  met  jongeren  wordt  omgegaan.  Ook  de  heersende  waarden  en  normen,  onze  manier  van  kijken  naar  jongeren  en  onze  verwachtingen  naar  hen  toe,  zullen  een  sterke invloed hebben. Doorheen de tijd evolueerde en veranderde het beeld dat we  hebben over  kinderen voortdurend. Hoe we omgaan met kinderen en jongeren wordt in belangrijke mate bepaald  door  dit  kindbeeld.  Zo  krijgt  ook  de  hulpverlening  aan  deze  kinderen  en  jongeren  een  andere  invulling.  Het kindbeeld dat overheerst binnen een bepaalde tijdsperiode geeft mee vorm aan de waarden en  normen  die  ten  opzichte  van  opvoeding  heersen.  Binnen  het  huidige  kindbeeld  worden  kinderen  apart  gezet  (Cammaer,  Verhellen,  1990).  Dit  zorgt  niet  alleen  voor  een    verandering  in  de  verwachtingen  en  verantwoordelijkheden,  het  verandert  ook  de  relatie  die  wordt  aangegaan  met  volwassenen.  Kinderen  worden  gezien  als  te  beschermen  individuen  die  moeten  begeleid  worden  naar het volwassen zijn. Recent zien we dat het kindbeeld in volle verandering is. Kinderen worden  meer en meer gezien als een volwaardige gesprekspartner. Niet alleen in de hedendaagse literatuur,  maar ook binnen de praktijk treden participatie en inspraak op de voorgrond. Kinderen en jongeren  hebben  een  mening  en  die  moet  gehoord  worden.  Uiteraard  zorgt  dit  veranderend  kindbeeld  ook  voor een andere invulling van de hulpverlening. Het welzijn van het kind en de rechten die het kind  heeft komen steeds meer naar voor, meer bepaald het recht op zeggenschap, het recht op inspraak  en participatie (De Bie, 2005). Dit onderzoek kan gezien worden binnen dit heersende kindbeeld. De  jongeren  zelf  zullen  immers  gehoord  worden  en  hun  verhalen  zullen  gezien  worden  als  belangrijk,  meer  bepaald  met  het  oog  op  aanbevelingen  naar  de  praktijk  toe.  Volgens  van  Doorn  &  Louwe  (2005) kan hulpverlening immers pas effectief zijn indien de beleving van de ‘directbetrokkenen’ als  uitgangspunt wordt genomen.   Ook de invulling die wordt gegeven aan het begrip jeugd, verandert continu. Het gaat hier om een  sociale constructie die bepaald wordt door maatschappelijke factoren en door de verwachtingen die  we  hebben  van  kinderen.  Het  begrip  jeugd  draait  niet  zozeer  om  de  afgrenzing  van  een  bepaalde  leeftijdsgroep, maar eerder om een sociale organisatie van een leeftijdsgroep (De Bie, 2005).  Hoe we naar jongeren kijken bepaalt niet alleen hoe we hun gedrag gaan interpreteren, het bepaalt  ook de manier waarop we met hen in relatie gaan treden. Meer specifiek zal de hulpverleningsrelatie  tussen jongere en opvoeder binnen de Bijzondere Jeugdbijstand het onderzoeksthema vormen van  deze scriptie. Gezien het ruime gebied van de Bijzondere Jeugdbijstand verkiezen we deze relatie te  onderzoeken binnen een  aantal begeleidingstehuizen. In dit onderzoek wordt er vanuit  gegaan dat  de relatie die wordt opgebouwd tussen een jongere en een opvoeder binnen het begeleidingstehuis,  ook  kan  gezien  worden  als  een  therapeutische  relatie.  Zoals  verder  in  deze  scriptie  aan  bod  zal  komen,  wordt  er  immers,  net  als  in  de  individuele  psychotherapie,  gewerkt  binnen  een  therapeutische setting. De relatie die wordt opgebouwd tussen een jongere en een opvoeder, is geen  zuivere persoonlijke relatie maar heeft steeds een therapeutische functie.  De aandacht voor dit thema werd ingegeven door het onderzoek van Lambert (1982) (in : Lambert et  al.,  2001).  Het  belang  van  de  therapeutische  relatie  wordt  immers  sterk  aangetoond  door  deze   

7

auteur.  Factoren  die  het  succes  van  de  behandeling  voor  de  cliënt  beïnvloeden,  kunnen  volgens  Lambert  ingedeeld  worden  in  vier  gebieden.   Deze  zijn  :  extra‐therapeutische  factoren,  verwachtingen, specifieke therapietechnieken en gemeenschappelijke factoren. Gemeenschappelijke  factoren  zijn  de  factoren  die  in  de  meeste  vormen  van  therapie,  onafhankelijk  van  de  specifieke  theoretische  stroming,  voorkomen.  Het  onderzoek  toont  de  correlatie  aan  van  deze  vier  gebieden  met het succes van therapie. Zo correleren de verwachtingen (het placebo effect) voor 15 % en de  extra‐therapeutische  factoren  voor  40  %  met  het  succes  van  de  therapie.  Een  opmerkelijke  en  belangrijke  bevinding  is  dat  de  gemeenschappelijke  factoren  zoals  empathie,  warmte  en  de  therapeutische  relatie  hoger  correleren  met  het  therapiesucces  dan  de  gespecialiseerde  behandelingstechnieken.  De  correlatie  van  deze  gemeenschappelijke  factoren  bedraagt  immers  30  %.  De  specifieke  therapietechnieken,  die  samenhangen  met  een  bepaalde  theoretische  stroming,  bepalen  daarentegen  slechts  15  %  van  het  behandelingssucces.  De  gehanteerde  theoretische  technieken binnen een therapie zijn dus minder belangrijk dan de relatie die wordt opgebouwd met  de  cliënt  gedurende  het  verloop  van  de  therapie.  Belangrijke  factoren  binnen  deze  relatie  zijn  warmte en empathie. Zoals verder in deze scriptie aan bod zal komen, worden deze aspecten binnen  de hulpverlening ook door andere theoretici beklemtoond.   Gezien het aangetoonde belang van de relatie binnen hulpverlening, is het belangrijk na te gaan hoe  opvoeders  en  jongeren  binnen  de  Bijzondere  Jeugdbijstand  deze  relatie    ervaren.  Indien  er  weinig  sprake  is  van  een  positieve  beleving  van  de  relatie  tussen  hulpvrager  en  hulpverlener,  kan  de  geboden hulpverlening, conform de bevindingen van Lambert, immers weinig succesvol zijn. Verder   merken  we  dat  veel  onderzoek  zich  focust  op  de  therapeutische  relatie,  maar  amper  binnen  de  context van de Bijzondere Jeugdbijstand. De relatie tussen jongere en opvoeder binnen de specifieke  context van plaatsing wordt daarnaast geconfronteerd met een aantal uitdagingen. Zoals verder bij  de beschrijving van de doelgroep aan bod zal komen, schuilt vaak reeds in de problematiek van de  jongere zelf een uitdaging wat betreft het aangaan van een stabiele relatie (Smis, 1997). Verder kan  een onderscheid worden gemaakt tussen de vrijwillige en de gedwongen hulpverlening. Indien een  jongere  gedwongen  in  de  instelling  verblijft,  zal  dit  uiteraard  een  invloed  hebben  op  de  relatie  die  wordt aangegaan tussen deze jongere en de opvoeder(s). De Bijzondere Jeugdbijstand kampt ook in  het algemeen met een aantal knelpunten, die eveneens een invloed hebben op de beleving van de  relatie  tussen  jongere  en  opvoeder.  Zo  hebben  we  naar  aanleiding  van  eigen  stage‐ervaringen  zelf  een  regelmatige  verschuiving  van  opvoeders  in  verschillende  instellingen  kunnen  opmerken.  Er  is  zowel  sprake  van  heel  wat  algemene  personeelswisselingen  als  van  een  dagelijkse  wisseling  van  opvoeders in de leefgroep. Dit vraagt telkens opnieuw een aanpassing van de jongeren.   Door  middel  van  een  kwalitatief  belevingsonderzoek  zal  getracht  worden  een  aantal  vragen  met  betrekking  tot  het  thema  te  beantwoorden.  Meer  specifiek  hebben  we  ervoor  gekozen  het  onderzoek  te  doen  plaatsvinden  binnen  begeleidingstehuizen.  Deze  voorzieningen  bieden  residentiële  opvang  en  begeleiding  aan  minderjarigen.  Dit  betekent  een  intensieve  vorm  van  hulpverlening  (Meerdinck,  1999),  waarbinnen  de  jongere  heel  wat  tijd  doorbrengt.  Daarnaast  gaat  het vaak om meer langdurige plaatsingen. Niet zelden verblijft een jongere hier, in tegenstelling tot  andere  settings,  langer  dan  een  jaar.  Het  belang  van  de  therapeutische  relatie  tussen  jongere  en  opvoeder wordt zo nog groter.   Dit onderzoek wordt weergegeven in een viertal hoofdstukken, voorafgegaan door een inleiding en  gevolgd door een besluit.   

8

Het eerste hoofdstuk bevat de probleemstelling. Eerst zal de context waarbinnen dit onderzoek moet  gezien  worden  aan  bod  komen.  Verder  wordt,  naast  een  focus  op  een  aantal  belangrijke  pioniers,  een uiteenzetting gegeven rond de therapeutische relatie aan de hand van de begrippen afstand en  nabijheid.   De  chronologische  volgorde  waarin  het  onderzoek  heeft  plaatsgevonden,  staat  neergeschreven  in  het tweede hoofdstuk. De verschillende methodologische keuzes worden verantwoord en de manier  van werken wordt verduidelijkt.  Het  derde  hoofdstuk  bevat  de  resultaten  van  de  analyse  van  de  interviews.  Aan  de  hand  van  een  aantal onderzoeksvragen, worden de resultaten besproken.  Binnen het vierde en afsluitende hoofdstuk worden de resultaten met een kritische blik bekeken. De  koppeling  met  de  literatuur  zorgt  voor  een  algemener  beeld,  maar  verduidelijkt  ook  opvallende  resultaten, al dan niet tegenstrijdig aan eerder onderzoek. Niet enkel de bevindingen maar ook het  volledige onderzoek worden vanuit een kritisch perspectief bekeken. Tot slot worden de beperkingen  van  dit  onderzoek  weergegeven,  naast  een  aantal  aanbevelingen  voor  zowel  de  praktijk  als  voor  verder onderzoek. 

 

 

9

2. Probleemsituering  2.1 Hulpverlening aan kinderen en jongeren  Uit  heel  wat  onderzoek  blijkt  dat  de  therapeutische  relatie  een  belangrijke  rol  speelt  in  de  hulpverlening.  Dit  geldt  ook  voor  de  context  van  dit  onderzoek,  namelijk  de  hulpverlening  aan  jongeren  en  hun  gezinnen,  de  Bijzondere  Jeugdbijstand.  Het  onderzoek  vond  plaats  binnen  een  residentiële  voorziening,  bestaande  uit  verschillende  begeleidingstehuizen.  Jongeren  die  hun  medewerking  aan  dit  onderzoek  hebben  verleend,  werden  allen  geplaatst  omwille  van  een  problematische opvoedingssituatie. Om het onderzoek en de bijhorende resultaten beter te kunnen  plaatsen, lijkt het aangewezen deze begrippen voldoende duidelijk te maken.  

  2.1.1 De Bijzondere Jeugdbijstand  De  Bijzondere  Jeugdbijstand  richt  zich  tot  minderjarigen  van  0  tot  18  jaar,  die  zich  in  een  problematische  opvoedingssituatie  (POS)  bevinden,  en  tot  minderjarigen  die  een  als  misdrijf  omschreven feit (MOF) gepleegd hebben (OSBJ, 2008a).   De gecoördineerde decreten inzake de bijzondere jeugdbijstand van 4 april 1990 bepalen nog steeds  de  huidige  organisatie  van  het  werkveld.  Er  kwamen  wel  enkele  aanvullende  wetten  en  decreten,  doch heeft men de kern bewaard (Vanderplasschen et al., 2006). In Vlaanderen wordt de Bijzondere  Jeugdbijstand opgesplitst in twee delen, de buitengerechtelijke en de gerechtelijke jeugdbijstand. De  vrijwillige  hulpverlening  wordt  georganiseerd  door  de  Comités  Bijzondere  Jeugdzorg  en  de  gedwongen hulpverlening door de Jeugdrechtbanken (Hellinckx et al., 1999). Vrijwillige hulpverlening  betekent  dat  zowel  het  Comité,  de  ouders  als  de  minderjarige,  een  akkoord  bereiken  omtrent  de  voorgestelde bijstand. De uitdrukkelijke scheiding van de vrijwillige en de gerechtelijke hulpverlening  was reeds een van de krachtlijnen van het beleid inzake bijzondere jeugdbijstand, opgenomen in het  decreet van 27 juni 1985. Een nog striktere scheiding werd als doelstelling vooropgesteld binnen de  gecoördineerde  decreten  inzake  Bijzondere  Jeugdbijstand  van  4  april  1990.  Daartoe  werd  de  bemiddelingscommissie  opgericht  als  buffer  en  toegangspoort  ten  opzichte  van  de  gerechtelijke  jeugdbijstand.  De  bemiddelingscommissie  kan  worden  ingeschakeld  indien  de  vrijwillige  hulpverlening spaak loopt (Vanderplasschen et al., 2006).   Binnen  de  Bijzondere  Jeugdbijstand  kunnen  zeven  categorieën  van  private  voorzieningen  onderscheiden worden. De erkenning en subsidiëring van de private voorzieningen wordt uitsluitend  geregeld door de Vlaamse Gemeenschap. Daarnaast bestaan er twee gemeenschapsinstellingen met  een eigen financieel beheer. De private voorzieningen worden als volgt ingedeeld (OSBJ, 2008b) :   Categorie 1: Begeleidingstehuizen   Categorie 2: Gezinstehuizen   Categorie 3: Opvang‐, oriëntatie‐ en observatiecentra   Categorie 4: Dagcentra  

 

10

Categorie 5: Thuisbegeleidingsdiensten   Categorie 6: Diensten voor Begeleid Zelfstandig Wonen   Categorie 7: Diensten voor Pleegzorg 

Op weg naar Integrale Jeugdhulpverlening  Het werkveld ondergaat momenteel sterke veranderingen onder invloed van het concept ‘integrale  jeugdhulpverlening’. Dit concept werd in 2000 in het leven geroepen om een antwoord te bieden op  een aantal belangrijke problemen binnen de hulpverlening, namelijk de sterke versnippering van het  aanbod  en  het  aanbodgestuurde  karakter  van  de  zorg  (Vanderplasschen  et  al.,  2006).  In  2001  is  integrale  jeugdhulp  gestart  als  een  pilootproject  binnen  een  aantal  Vlaamse  regio’s  (WVG,  2008).  Men  staat  vandaag  aan  het  begin  van  de  implementatiefase.  Integrale  hulpverlening  verwijst  naar  het  ‘sectoroverschrijdende  karakter’  van  de  hulpverlening.  Voorzieningen  dienen  hun  aanbod  duidelijker te omschrijven binnen de sector en naar andere sectoren toe. Bovendien moet er stevig  samengewerkt  worden.  Integrale  jeugdhulp  betekent  immers  het  bieden  van  een  ‘samenhangend  hulpaanbod’  aan  jongeren  en  hun  omgeving  op  basis  van  de  hulpvraag.  Het  decreet  Integrale  Jeugdhulp  streeft  dus  naar  een  meer  vraaggestuurde  jeugdhulpverlening  door  een  ‘verregaande  intersectorale  samenwerking’.  Deze  beweging  naar  vraaggerichtheid  en  samenwerking  sluit  aan  bij  een internationale tendens (Vanderplasschen et al., 2006). De opdracht dient te worden gerealiseerd  door  zeven  sectoren  :  het  Algemeen  Welzijnswerk,  de  Centra  voor  Integrale  Gezinszorg,  de  Centra  voor Geestelijke Gezondheidszorg, Kind en Gezin, de Centra voor Leerlingenbegeleiding, het Vlaams  Fonds en de Bijzondere Jeugdbijstand (OSBJ, 2008c). Meer concreet dienen de voorzieningen binnen  deze sectoren hun aanbod in de vorm van modules te omschrijven. Een module kan gezien worden  als een pakket van hulp dat afzonderlijk of gecombineerd kan worden ingezet. Er wordt verder een  onderscheid gemaakt tussen rechtstreeks toegankelijke en niet‐rechtstreeks toegankelijke hulp. Voor  de  rechtstreeks  toegankelijke  hulp  kan  de  cliënt  rechtstreeks  aankloppen  bij  de  betreffende  voorziening.  Voor  de  niet‐rechtstreeks  toegankelijke  hulp  dient  men  eerst  langs  een  centrale  toegangspoort te gaan, mede om te voorkomen dat hulpverlening te zwaar of niet passend is voor de  hulpvraag.    Deze  instantie  beoordeelt  onafhankelijk  van  de  voorzieningen  welke  hulp  wenselijk  is  voor de cliënt  (WVG, 2008). Het streefdoel is zoveel mogelijk mensen te helpen via de rechtstreeks  toegankelijke hulp (Vanderplasschen et al., 2006). 

Knelpunten binnen de Bijzondere Jeugdbijstand   Ambulante hulpverlening moet verkozen worden boven residentiële hulpverlening (Broekaert et al.,  2000). Het is echter duidelijk dat men niet tegemoet komt (of kan komen) aan deze voorwaarde. Er  wordt regelmatig gekozen voor een meer ingrijpende residentiële hulpverleningsvorm en zo ook voor  een minder passende hulpverlening. Volgens een buitenlands onderzoek (Ajdukovic & Sladovi, 2005)  is  de  beslissing  voor  een  bepaalde  hulpverleningsvorm  niet  altijd  gebaseerd  op  een  professionele  voorkeur,  maar  eerder  op  de  beschikbaarheid  van  een  plaats.  We  kunnen  hieruit  afleiden  dat  de  problematiek  ook  op  internationaal  niveau  speelt.  Vanuit  eigen  ervaringen  kunnen  we  daarnaast  stellen  dat  hulpverlening  binnen  de  bijzondere  jeugdbijstand  niet  altijd  ‘zo  kort  mogelijk’  is,  maar  eerder lang en aanslepend. Ook Tilanus (1998) wijst op het gegeven dat de gemiddelde verblijfsduur  van jongeren binnen  de residentiële  hulpverlening  sterk is  toegenomen. Dit  betekent dat men niet  voldoet  aan  het  subsidiariteitsbeginsel  en  met  andere  woorden  niet  steeds  opteert  voor  de  minst   

11

ingrijpende  maatregel.  Een  belangrijke  problematiek  die  hierbij  speelt,  is  het  aanbodtekort.  Het  aantal jongeren binnen de Bijzondere Jeugdbijstand is de laatste jaren sterk gestegen. Het erkende  aanbod  stijgt  echter  niet  in  die  mate.  De  beschikbaarheid  van  de  hulp  is  zo  sterk  afgenomen.  Het  globaal plan Jeugdzorg van Minister Vervotte (2006) benadrukt dat het aantal wachtenden aantonen  dat heel wat jongeren en hun ouders niet tijdig de nodige hulp krijgen. Daarom wil men investeren in  een uitbreiding van het private aanbod om tegemoet te komen aan dergelijke schrijnende situaties  (Vervotte,  2006).  De  beschreven  knelpunten  zullen  echter  implicaties  hebben  op  dit  onderzoek.  Aangezien  de  keuze  voor  een  bepaalde  vorm  van  hulpverlening  vaak  samenhangt  met  de  beschikbaarheid  van  plaats,  bestaat  de  mogelijkheid  dat  een  aantal  jongeren  eigenlijk  niet  ‘thuishoren’ in een begeleidingstehuis.   

2.1.2 De problematische opvoedingssituatie   De geïnterviewde jongeren werden geplaatst omwille van een ‘problematische opvoedingssituatie’.  De  term  POS  vindt  zijn  oorsprong  in  de  orthopedagogiek.  Ter  Horst  (1980)  gebruikte  de  term  voor  het  eerst  en  omschreef  het  als  volgt  :  “deze  door  de  betrokkenen  als  nagenoeg  perspectiefloos  ervaren opvoedingssituatie waar men er zonder hulp van buitenaf niet in slaagt het geheel zodanig te  veranderen dat het weer perspectief biedend wordt” (Ter Horst, 1980, pg. 101, in : Rispens, 1989).  Deze  definitie  betekende  een  breuk  met  de  Nederlandse  traditie  aangezien  niet  langer  wordt  verwezen naar kindproblemen. De pedagogische problematiek wordt daarentegen centraal gesteld.  Wanneer het opvoeden is vastgelopen, moet worden ingegrepen (Rispens, 1989).   ‘De problematische opvoedingssituatie’ heeft tegenwoordig een andere invulling gekregen. Ter Horst  verwees  met  de  term  vooral  naar  een  situatie  die  als  uitzichtloos  wordt  ervaren  door  de  betrokkenen. Vandaag komt de klemtoon vooral te liggen op de ontplooiingskansen van de jongere.  De term wordt nader omschreven in de decreten inzake bijzondere jeugdbijstand, gecoördineerd op  4  april  1990  (art.2),  als  zijnde  “een  toestand  waarin  de  fysieke  integriteit,  de  affectieve,  morele,  intellectuele of sociale ontplooiingskansen van minderjarigen in het gedrang komen, door bijzondere  gebeurtenissen,  door  relationele  conflicten,  of  door  de  omstandigheden  waarin  zij  leven.”  De  problematische opvoedingssituatie kan met andere woorden gezien worden als een situatie waarin  de  leefomgeving  van  de  minderjarige  een  bedreiging  vormt  voor  de  optimale  ontwikkeling  (OSBJ,  2008a).  Positief  aan  de  term  POS  is  dat  de  relatie  tussen  het  gedrag  van  kinderen  en  hun  situatie  beklemtoond wordt. “Het object van de orthopedagogiek wordt gevormd door een situatie, dat wil  zeggen een opvoedingssituatie en niet door een kind” (Rispens, 1989, pg. 415). Bijgevolg impliceert  de  term  ook  dat  de  hulpverlening  niet  enkel  op  de  jongere  moet  worden  gericht  maar  ook  op  de  gehele context van de jongere (Grietens et al., 2005).  In de maatschappelijke beleidsnota Bijzondere Jeugdzorg (10 maart 1999) merkt men echter op dat  het  begrip  POS  een  moeilijk  te  interpreteren  begrip  blijft.  De  inschatting  van  de  omvang  van  de  problematiek  (waardoor  de  problematische  opvoedingssituatie  gevormd  wordt),  is  niet  enkel  het  resultaat van cliëntkenmerken. Het wordt namelijk mee beïnvloed door het hulpverleningsaanbod en  door veranderende maatschappelijke verwachtingen ten aanzien van dit aanbod. 

 

 

12

2.1.3 Begeleidingstehuizen  Dit  onderzoek  vond  plaats  binnen  een  aantal  begeleidingstehuizen.  Begeleidingstehuizen  behoren,  zoals hierboven beschreven, tot de private erkende voorzieningen (categorie 1). Het zijn inrichtingen  die  in  residentieel  verband  uitsluitend  minderjarigen  tussen  0  en  18  jaar  opnemen  (Grietens  et  al.,  2005). Begeleidingstehuizen behoren tot de residentiële hulpverlening en kunnen gezien worden als  een bijzonder ingrijpende vorm van hulpverlenen, zowel voor de jongere en zijn of haar omgeving,  als  voor  de  medewerkers  (Meerdinck,  1999).  Volgens  Knorth  et  al.  (2008)  wordt  residentiële  zorg  voor kinderen en jongeren in heel wat landen gezien als een ‘laatste oplossing’ en als te vermijden  indien mogelijk, mede door het scepticisme rond de effectiviteit ervan.   De jongere kan binnen het begeleidingstehuis tijdelijk worden opgenomen. Men verblijft er samen  met een tiental andere jongeren. De leefgroepen kunnen gemengd zijn en hebben een beperkte of  ruime  leeftijdsspreiding.  Een  deskundig  team  zorgt  voor  opvang  en  begeleiding.  De  begeleiding  gebeurt  zowel  individueel  als  in  groepsverband,  en  dit  op  verschillende  gebieden,  zoals  persoonlijkheidsontwikkeling,  sociale  vaardigheden,  studie,  en  zo  meer  (ROBJ,  2003).  De  hulp  die  wordt  geboden,  dient  theoretisch  onderbouwd  te  zijn  (Van  Gennep,  1988).  Begeleidingstehuizen  kunnen erg variëren wat betreft de methodiek die gehanteerd wordt. De algemene doelen van een  begeleidingstehuis  zijn  voornamelijk  :  het  versterken  van  het  psychisch  functioneren,  het  bijsturen  van het probleemgedrag, de sociale competentie verhogen en het bevorderen van de relaties met de  thuisomgeving (Tilanus, 1998).    Binnen dit onderzoek bieden drie begeleidingstehuizen, Home Werner Tibbaut, Home Lenteweelde  en  Home  Jules  Maillet,  opvang  voor  maximum  10  jongeren.  Home  Werner  Tibbaut  neemt  enkel  jongeren  op  tussen  10  en  18  jaar.  De  andere  twee  huizen  staan  open  voor  kinderen  en  jongeren  tussen 3 en 18 jaar. Alle begeleidingstehuizen staan open voor zowel meisjes als jongens (De Steiger,  2008). 

Trainingscentrum voor kamerbewoning (TCK)  Aan dit onderzoek hebben daarnaast twee trainingscentra voor kamerbewoning meegewerkt. Dit zijn  afdelingen  van  begeleidingstehuizen  waar  jongeren  onder  voortdurend  toezicht  op  kamers  wonen.  De jongeren dienen hier te worden voorbereid op een zelfstandig leven in de maatschappij. Zowel de  jongere zelf als zijn of haar leefomgeving wordt begeleid (Vanderplasschen et al., 2006).   TCK De Sprong heeft vier individuele studio’s ter beschikking waar de jongere individueel kan wonen,  mits  begeleiding.  TCK  De  Schans  heeft  plaats  voor  3  jongeren.  Binnen  de  begeleidingstehuizen  waarbinnen kamertraining wordt geboden, kan de jongere terecht vanaf de leeftijd van 16,5 tot 18  jaar (De Steiger, 2008).  

  2.1.4 Doelgroep  Amerikaans onderzoek (Dale et al., 2007) wijst op het gegeven dat de populatie geplaatste jongeren  bijzonder heterogeen is. Ook in ons land worden jongeren geplaatst omwille van erg uiteenlopende  redenen. Wel gaat het telkens om kinderen en jongeren, tussen o en 18 jaar, die zich in een situatie  bevinden, die als zijnde problematisch wordt beoordeeld. Gezinnen waarbij  vaak sprake is van een   

13

‘problematische  opvoedingssituatie’  worden  vaak  omschreven  of  ervaren  als  zijnde  ‘multiproblem  gezinnen’. De term is ontstaan rond 1950 en komt oorspronkelijk uit het St.Paul Family Unit Report  Study  (De  Fever  et  al.,  2001).  Volgens  Ghesquière  (1993)  verwijst  de  term  naar  gezinnen  met  een  ‘chronisch  complex  van  socio‐economische  en  psychosociale  problemen’.    Ook  volgens  Hellinckx  et  al. (1999) gaat het om gezinnen met heel wat problemen. Deze problemen hebben veelal een ernstig  karakter en zijn vaak van chronische aard.  Jongeren  die  omwille  van  een  problematische  opvoedingssituatie  geplaatst  worden  binnen  de  Bijzondere  Jeugdbijstand,  kunnen  gezien  worden  als  enerzijds  ‘de  dupe’  van  allerlei  ‘ongunstige’  omstandigheden, en anderzijds als ‘dader’ van probleemgedrag (Tilanus, 1998). Gangbare termen om  de  problematiek  van  jongeren  binnen  de  ‘POS’  te  beschrijven,  zijn  de  ‘gedrags‐  en  emotionele  problemen’.  Tegenwoordig  wordt  ook  de  term  ‘psychosociale  problemen’  gebruikt.  Hiermee  wordt  verwezen naar de negatieve invloed van ongunstige omgevingsfactoren op kinderen (De Fever et al.,  2001). Gedragsproblemen kunnen gezien worden als problemen die  gebaseerd zijn op het gegeven  dat de jongere ‘zich niet gedraagt conform het verwachtingspatroon dat de omgeving nastreeft’ (Van  Gennep, 1988). Ook van der Ploeg (1990) geeft een definitie in diezelfde lijn. “… een relatief concept  dat aan de orde is als de op dat moment in een bepaalde omgeving heersende normen en geldende  regels  worden  overschreden”  (Van  der  Ploeg,  1990,  pg.  13).  Er  wordt  binnen  beide  definities  verwezen  naar  een  brede  waaier  van  problemen,  die  door  de  omgeving  worden  ervaren  als  ongewoon  of  storend.  Bovendien  wordt  sterk  benadrukt  dat  gedragsproblemen  cultuurhistorisch  bepaald  zijn.  Zowel  biologische  factoren,  psychische  trauma’s,  gezinsfactoren,  opvoedingsfactoren,  en  dergelijke  meer,  kunnen  gelden  als  verklaring  voor  de  gedragsproblemen  van  de  jongere  (De  Fever, Hellinckx & Grietens, 2001).  

Invloed op de relatie tot de opvoeder  In de ontwikkelingsgeschiedenis van geplaatste jongeren ziet men vaak problemen die samenhangen  met  stoornissen  in  de  vroegkinderlijke  relatievorming.  Veelal  vertonen  deze  kinderen  een  problematische hechting met de ouder(s). Gezien de moeder niet voldoende beschikbaar was, miste  het kind een basisgevoel van bescherming en vertrouwen (Smis, 1997). “Al deze originele problemen  zien  we  terugkeren  in  de  relatie  tot  de  opvoeder”  (Smis,  1997,  Pg  174).  Niet  zelden  mist  het  kind  vertrouwen  en  zal  de  manier  van  in  relatie  treden  met  de  opvoeder  ‘ambivalent’  zijn.  Bewegingen  van aantrekken en afstoten volgen elkaar op. De jongere wil als het ware nabij de opvoeder zijn maar  maakt dit tegelijkertijd onmogelijk. We kunnen hierbij reeds besluiten dat het niet eenvoudig zal zijn  voor zowel opvoeder als jongere om een nabije relatie met elkaar aan te gaan, gezien er vaak sprake  is  van  hechtingsproblemen  bij  de  geplaatste  jongere.  Ook  volgens  Smis  (1997)  is  het  voor  de  hulpverlener  niet  evident  ‘een  samenwerkingsverband’  met  de  jongere  te  installeren.  Belangrijk  is  dat men het  kind op relationeel gebied veel ruimte  biedt. Het  kind mag niet  geforceerd worden in  het aangaan van die relatie. Kinderen moeten de kans krijgen hun negatieve ervaringen op dit gebied  te  uiten.  Nadien  kan  men  pas  komen  tot  openheid  en  communicatie.    Ook  buitenlands  onderzoek  (Ajdukovic  &  Sladovi,  2005)  toont  aan  dat  kinderen  die  uit  huis  geplaatst  zijn  moeilijkheden  in  het  aangaan  van  emotionele  relaties  vertonen,  die  vaak  samenhangen  met  het  hechtingsmodel  van  de  jongere. Toch mag de opvoeder niet ontmoedigd worden en dient men blijvend te investeren in de  relatie  met  de  jongere.  Onderzoek  geeft  immers  aan  dat  het  hechtingsmodel,  dat  werd  geïnternaliseerd tijdens de vroege kinderjaren, vooral een invloed heeft bij het vroege stadium van 

 

14

het  opbouwen  van  een  therapeutische  relatie.  Deze  invloed  vermindert  naarmate  er  meer  tijd  verstrijkt en de band verder kan worden opgebouwd (Goldman, Anderson, 2007).   Volgens het onderzoek van Ajdukovic & Sladovi (2005) zijn kinderen die werden weggehaald uit hun  familie  erg  gevoelig  voor  veranderingen  binnen  de  plaatsingscontext.  Wanneer  belangrijke  volwassenen binnen deze context veranderen, zou de jongere niet in staat zijn een goede relatie op  te  bouwen  met  hen.  Wanneer  we  de  huidige  werking  van  de  Bijzondere  Jeugdbijstand  binnen  ons  land  bekijken,  zien  we  echter  een  dagelijkse  wissel  van  opvoeders  en  heel  wat  personeelsverloop.  Voorgaande  onderzoeksbevindingen  hebben  daarom  belangrijke  implicaties  wat  betreft  dit  onderzoek. Indien het moeilijk is voor geplaatste jongeren om (emotionele) relaties aan te gaan, dan  zal dit de beleving van de relatie vanuit beide perspectieven sterk beïnvloeden.    

2.2 De therapeutische relatie  2.2.1 De therapeutische relatie: verscheidene pioniers  Binnen de hulpverlening dient er eerst een context te worden gesticht waarin wordt samengewerkt.  Om welke context het gaat, hangt af van de soort van hulpverlening. Wel gaat het telkens, ongeacht  de  specifieke  hulpverleningscontext,  om  het  aangaan  van  een  (werk)relatie  (van  Nijnatten  et  al.,  2006).  Het  aangaan  van  een  relatie  is  ook  binnen  de  context  van  de  Bijzondere  Jeugdbijstand,  en  meer specifiek tussen begeleider en jongere, belangrijk. Toch is de huidige aandacht voor de relatie  binnen de hulpverlening aan jongeren niet van alle tijden. Pas vanaf de 20ste eeuw lijkt men immers   aandacht  te  hebben  voor  relatie,  voor  aandacht  en  ‘zorg’.  Hieronder  wordt  getracht  een  beeld  te  schetsen  van  de  geschiedenis  van  het  begrip  therapeutische  relatie  om  zo  tot  de  huidige  theorievorming omtrent dit begrip te komen.  Reeds  bij  de  beginperiode  van  de  geschiedenis  van  de  psychologie,  komt  de  aandacht  voor  een  therapeutische relatie reeds aan bod. Freud kan hier gezien worden als een belangrijke pionier van  deze beginperiode, eind negentiende, begin twintigste eeuw (Markx, 1995). Hij wordt gezien als de  grondlegger van de psychologie, meer specifiek dan de psychoanalyse. Binnen zijn theorie komt de  relatie die ontstaat tussen therapeut en cliënt uitvoerig aan bod. De focus ligt in deze basistheorie  vooral  bij  de  therapeut.  Begrippen  als  overdracht  en  tegenoverdracht  krijgen  vorm  vanuit  het  perspectief van de therapeut. Overdracht wordt gezien als gevoelens en fantasmen van de cliënt die  naar de therapeut toe geprojecteerd worden. Tegenoverdracht gaat van de therapeut uit. Hoe gaat  hij om met deze overdracht, het is de reactie van de therapeut op de overdracht. Deze moet eigen  gevoelens en onbewuste verlangens kunnen plaatsen vooraleer er ruimte is om in te gaan op vragen  van  de  cliënt.  Een  relatie  die  Freud  omschrijft  is  eigenlijk  het  niet  aangaan  van  die  relatie.    Als  therapeut moet men zichzelf opzij kunnen schuiven, persoonlijk afstand nemen, om zo de overdracht  van de cliënt te kunnen doorgronden (Jonckheere, 2005).  Ongeveer  midden  jaren  vijftig  komt  de  therapeutische  relatie  aan  bod  binnen  de  theorie  over  residentiële hulpverlening aan kinderen, wat ook de context van dit onderzoek is. Aichorn (1952) (in :  Van  der  Ploeg,  2005)  besteedde  aandacht  aan  de  therapeutische  relatie  tussen  de  jongeren  en  de  begeleiders  binnen  residentiële  opvang.  Het  is  volgens  hem  noodzakelijk  dat  de  begeleider  een  affectieve  band  aangaat  met  de  jongere  om  zo  beïnvloeding  mogelijk  te  maken.  De  jongere  mag   

15

aanvankelijk  echter  niet  overspoeld  worden  met  affectie.  Enige  afstand  moet  bewaard  worden.  Geleidelijk  aan  kan  een  meer  persoonlijke  band  ontstaan.  Toch  mag  er  binnen  deze  relatie  zeker  geen sprake zijn van afhankelijkheid. In diezelfde tijdsperiode beklemtoont ook Bettelheim (1950) (in  : van der Ploeg, 2005) het belang van het liefdevol omgaan met emotioneel gestoorde kinderen, zij  het wel gesteund op een wetenschappelijke basis. Er komt als het ware een focus op het zorg dragen  voor en de nood die jongeren hebben aan liefde en affectie. Ook tijdens de verdere geschiedenis zet  deze  richting  zich  verder.  De  nood  aan  affectie  gaat  binnen  onderzoek  een  centrale  rol  spelen.  Er  komt vooral aandacht voor de negatieve gevolgen indien affectie en aandacht ontbreken. Zo deden  Anna  Freud  en  Burlingham  (1974)  (in  :  van  Nijnatten  et  al.,  2006)    een  aantal  vaststellingen  in  een  kindertehuis  voor  oorlogswezen  dat  opvang  en  een  uitstekende  fysieke  verzorging  bood,  maar  zonder  verdere  aandacht.  Zo  bleek  contact  met  de  verzorger  cruciaal  voor  het  overleven  van  een  baby. Ook Maslow (1982) (In: Broekaert, 2000) plaatst de behoefte aan liefde en het gevoel ergens  bij te horen direct na de lichamelijke behoeften en de behoefte aan veiligheid.   Niet  enkel  liefde  en  affectie  krijgen  aandacht,  er  wordt  ook  ruimer  gekeken  en  de  therapeutische  relatie, hier opgevat als ‘goede relaties’, krijgt meer en meer aandacht. Trieschman et al. (1969) zien  het  kunnen  opbouwen  van  ‘goede  relaties’  als  erg  belangrijk  voor  volwassenen  die  met  kinderen  werken.  “Deze  relaties  zijn  waarschijnlijk  het  meest  essentiële  aspect  van  de  leefsituatie”  (Trieschman  et  al.  1969,  pg.  38).  De  relatie  kan  gezien  worden  als  een  hulpbron  om  tot  gedragsverandering  te  komen  en  dus  als  essentieel  voor  therapeutische  verandering.  Hierbij  vindt  men het belangrijk op te merken dat het aangaan van een relatie het kind in een kwetsbare positie  brengt.  Een  relatie  opbouwen  op  zich  is  daarom  niet  voldoende.  Men  dient  zorgvuldig  met  deze  relatie om te gaan, en dit op een therapeutische manier.   Ongeveer tijdens diezelfde tijdsperiode komen ook andere perspectieven aan bod, die eveneens een  sterke  invloed  hebben  gehad  op  de  hulpverlening  binnen  instellingen  voor  kinderen  en  jongeren.   Bowlby (1983) gaat vooral werken vanuit het perspectief omtrent hechting. Hij analyseerde de relatie  tussen  moeder  en  kind  als  basis  voor  het  overleven.  Hechting  en  exploratie  zijn  gedragingen  die  binnen deze relatie gaan afwisselen naar gelang het kind een gevoel van gevaar of veiligheid ervaart.  Welk  gedrag  men  gaat  stellen  hangt  ook  af  van  de  reactie  van  de  moeder.    Men  gaat  een  model  omtrent hechting internaliseren en dit ook in het latere leven blijven toepassen. De basis die Bowlby  beschreef  als  de  moeder‐kind  relatie  heeft  ook  duidelijke  gelijkenissen  met  de  relatie  opvoeder‐ jongere.  Beiden  moeten  immers  een  veilige  basis  bieden  van  waaruit  kan  geëxploreerd  worden.  Waar dit bij de moeder om de omgeving gaat, zal het bij de opvoeder eerder gaan om het exploreren  van gevoelens en onbewuste conflicten in de jongere zelf (Claeys, 2002). Het is dus van belang om  zich als opvoeder steeds bewust te zijn van het geïnternaliseerde hechtingsmodel van de jongere.   Ainsworth  (1989)  werkt  verder  op  de  bevindingen  van  Bowlby  en  komt  zo  tot  drie  vormen  van  gehechtheid,  namelijk  veilig,  angstig  en  vermijdend  gehecht.  Later  wordt  hier  nog  een  vierde  type  aan toegevoegd, namelijk de groep van gedesoriënteerd gehechte kinderen. Naargelang de vorm van  gehechtheid zal de jongere op een andere manier invulling geven aan de therapeutische relatie die  wordt aangegaan met de opvoeder. Wanneer de jongere eerder vermijdend gehecht is, zal de taak  van  de  opvoeder  er  in  bestaan  toch  een  emotionele  band  met  de  jongere  uit  te  bouwen.  Dit  in  tegenstelling tot de onveilig en angstig gehechte jongeren, waar een zekere afstand nodig is om niet  overspoeld te worden door de gevoelens en de vraag naar aandacht van de jongere (Claeys, 2002).  De  opvoeder  zal  echter  blijven  proberen  de  negatief  gehechte  jongeren  te  beïnvloeden  door  het   

16

aanbieden van een stabiele omgeving en een continue beschikbaarheid. Deze continuïteit is binnen  instellingen echter niet altijd aanwezig. Volgens Bowlby, Ainsworth e.a. (in: Broekaert, 2000) worden  kinderen  in  een  instelling  ‘gedepriveerd  van  een  hechte  vertrouwensrelatie  met  een  continu  aanwezige  persoon’.  Deze  deprivatie  zou  leiden  tot  een  globale  ontwikkelingsachterstand  bij  kinderen die worden opgevoed in een collectief kader.  Door veel aandacht te hebben voor de relatie  tussen  kind  en  opvoeder  zouden  heel  wat  negatieve  gevolgen  echter  vermeden  kunnen  worden.  Hoewel  Bowlby  en  Ainsworth  niet  uitsluitend  gaan  focussen  op  de  context  van  de  jeugdhulpverlening,  leveren  ze  voor  deze  context  en  meer  specifiek  voor  het  onderzoeksthema  binnen dit onderzoek, een belangrijke bijdrage.   De relatie tussen begeleider en jongere binnen het begeleidingstehuis kan verder ook gezien worden  als  een  opvoedingsrelatie.  Volgens  Kok  (1988)  gaat  het  om  een  ‘persoonlijke’  relatie  en  hij  ziet  dit  bovendien als wezenlijk voor opvoeding. Het aangaan van deze persoonlijke relatie zou de eerste en  voornaamste functie van de opvoeder zijn. Het behoort tot de eerstegraadsstrategie binnen specifiek  opvoeden en komt ook voor in de ‘normale’ opvoedingssituaties. Een kind komt immers thuis of in  de leefgroep met zijn/haar verhalen en wil deze kunnen uiten. Opvoeders moeten het kind opvangen  ‘met  zijn  vreugden  en  verdriet’.  Dit  zijn  intiemere  contacten.  Veel  kinderen  zullen  hiervoor  een  voorkeur vertonen voor één lid van het opvoedersteam.   Doorheen  de  geschiedenis  is  men  het  eens  geraakt  over  het  grote  belang  van  de  therapeutische  relatie  binnen  verschillende  hulpverleningssituaties.  Deze  factor  blijft  tot  op  vandaag  een  grote  rol  spelen  binnen  de  theorievorming  omtrent  dit  thema.  Sinds  men  aandacht  heeft  voor  de  negatieve  gevolgen van onpersoonlijke verhoudingen, is iedereen het er over eens dat het tot stand komen van  relaties tussen bewoners en begeleiding van wezenlijk belang is (Van der ploeg, 1985). Dit blijkt ook  recent  uit  de  media‐aandacht  die  gaat  naar  de  weeshuizen  in  Bulgarije  (De  Standaard,  2008).  De  onmenselijke  toestanden  waarin  deze  kinderen  verblijven  worden  vanuit  ons  huidig  perspectief  gezien  als  mensonwaardig.  Het  ontbreken  van  menselijke  warmte  en  aandacht,  een  relatie,    zorgt  voor  schrijnende  toestanden  in  deze  instellingen.  Hedendaags  onderzoek  toont  aan  dat  positieve  relaties  met  volwassen  hulpverleners  en  ook  positieve  aandacht,  bij  jongeren  in  behandelingssettings, gezien kunnen worden als kritische componenten in de behandeling. De relatie  tussen  de  begeleider  en  de  jongere  is  bovendien  een  belangrijke  factor  voor  het  beleven  van  de  residentiële  plaatsing.  Een  positieve  relatie  kan  een  belangrijke  steun  en  hulpbron  zijn  binnen  het  therapeutische proces (Little et al., 2005).   

2.2.2 Het begrip therapeutische relatie  De  relatie  die  wordt  opgebouwd  tussen  een  jongere  en  een  opvoeder  toont  in  grote  mate  gelijkenissen met de ‘therapeutische relatie’ die wordt aangegaan tussen therapeut en cliënt. Deze  relatie vormde dikwijls het onderzoeksthema in het verleden (Ackerman & Hilsenroth, 2002). Binnen  dit  onderzoek  wordt  de  persoonlijke  relatie  die  jongeren  en  opvoeders  met  elkaar  aangaan,    ook  gezien als een therapeutische relatie. De relatie die wordt opgebouwd tussen opvoeder en jongere  heeft  immers  een  therapeutische  functie  en  vindt  plaats  binnen  het  begeleidingstehuis  als  therapeutische setting. Het gaat niet louter om een persoonlijke relatie in het dagdagelijkse leven. Er  is binnen die relatie, vanuit het standpunt van de opvoeder, steeds aandacht voor het welzijn van het 

 

17

kind. Deze therapeutische relatie vormt, net als in de individuele psychotherapie, de basis om te gaan  werken aan vooropgestelde doelstellingen.   Wanneer we ons gaan focussen op de definitie van therapeutische relatie waar ook Lambert (2001)  zich  op  baseert,  blijkt  deze  grotendeels  overeen  te  komen  met  wat  een  therapeutische  relatie  inhoudt  binnen  de  context  van  dit  onderzoek.  De  therapeutische  relatie  wordt  hier  begrepen  als  bestaande  uit  drie  componenten  :  taken,  verbintenissen  en  doelen  (Bordin,  1976,  1989;  Hatcher  &  Barends, 1996; Safran & Wallner, 1991) (in :  Lambert, 2001). Ook binnen de relatie tussen opvoeder  en  jongere  vinden  we  deze  componenten  duidelijk  terug.  De  taak  van  de  opvoeder  in  het  begeleidingstehuis  is  de  jongere  begeleiden  op  verschillende  levensgebieden.  Dit  vindt,  in  tegenstelling tot de context van therapie, plaats in het dagdagelijks leven en op elk moment van de  dag,  binnen  een  leefgroepsetting.  Daarnaast  dient  men  ook  binnen  deze  relatie  een  aantal  vooropgestelde  doelstellingen  na  te  streven.  Er  wordt  immers  gewerkt  met  handelingsplannen  waarin individuele doelstellingen worden geformuleerd. De begeleiders dienen deze doelstellingen,  samen met de jongere (en context), na te streven. Tot slot staan ook opvoeder en jongere met elkaar  in verbinding en dient er sprake te zijn van een interpersoonlijke relatie.   We botsen echter op het gebrek aan onderzoek over de relatie jongere‐therapeut (Zack, Castonguay,  Boswell,  2007).  Ook  Bickman  et  al.  (2004)  wijzen  op  het  feit  dat  deze  ‘helpende’  relatie  weinig  aandacht  krijgt  in  studies  rond  de  hulpverlening  aan  kinderen,  ook  al  zou  deze  factor  de  meest  voorspellende waarde hebben voor klinische uitkomsten. Tot nog toe is er dus weinig bekend over  deze  interactie  en  moeten  we  ons  vooral  focussen  op  literatuur  omtrent  de  therapeutische  relatie  tussen therapeut en (volwassen) cliënt.  Het begrip therapeutische relatie kan enorm ruim gezien worden en eensgezindheid over de precieze  definitie  ervan  is  ook  in  de  recente  literatuur  niet  terug  te  vinden.  Hieronder  wordt  een  mogelijk  perspectief  op  deze  therapeutische  relatie  weergegeven,  gebaseerd  op  de  theorie  van  Clarkson  (2003). Deze uiteenzetting heeft niet als doel tot een precieze definitie van het begrip therapeutische  relatie te komen. Het doel is een zo breed mogelijk perspectief weer te geven op het begrip, om zo  tot een globaal beeld te komen van wat die therapeutische relatie inhoudt.  De theorie van Clarkson (2003) ontmantelt het begrip in vijf te onderscheiden relaties, die samen de  therapeutische relatie vormen.   Een eerste deel van de therapeutische relatie is de werk‐relatie (working alliance). Deze maakt het  voor  zowel  cliënt  als  hulpverlener,  in  deze  context  dus  de  jongere  en  de  opvoeder,  mogelijk  om  samen te werken aan dezelfde doelen. Het is als het ware de zakelijke kant van de relatie die ervoor  zorgt dat er samengewerkt wordt, ook al ervaart of de jongere of de opvoeder weerstand tegenover  deze samenwerking.  Een  tweede  factor  is  de  overdracht‐tegenoverdracht  relatie.  Het  gaat  hier  vooral  om  onbewuste  verlangens  die  in  de  therapeutische  relatie  naar  voor  komen.  Deze  onbewuste  verlangens  kunnen  aan bod komen binnen de andere vier onderdelen van de therapeutische relatie. Uiteraard spreekt  het voor zich dat deze onbewuste verlangens zowel een positieve als een negatieve invloed kunnen  uitoefenen op de relatie, naargelang de aard van de verlangens.  

 

18

Een derde component van de therapeutische relatie is volgens Clarkson de herstellende relatie. Deze  gaat vooral uit van de hulpverlener die probeert te herstellen waar het in het gezin fout is gegaan.  De  vierde  factor  binnen  de  therapeutische  relatie  speelt  een  enorme  rol.  Het  gaat  hier  om  de  persoonlijke  relatie  (person‐to‐person  relationship).  Deze  relatie  vormt  de  kern  van  de  therapeutische relatie. Ook ander onderzoek toont aan dat cliënten behoefte hebben aan een echte  relatie  met  de  hulpverlener.  Vanuit  deze  relatie  kan  er  gewerkt  worden  aan  de  moeilijkheden  en  problemen, gebaseerd op eender welk theoretisch perspectief (Antoniou, Blom, 2006).  Het  laatste  en  vijfde  onderdeel  van  de  relatie  wordt  gevormd  door  de  transpersoonlijke  relatie  (transpersonal relation). Deze relatie kan worden gezien als tijdloos, het zelf overstijgende gevoel van  herstel, het gevoel geholpen te worden.  In de praktijk is het moeilijk om zich steeds bewust te zijn vanuit welke relatie er wordt gewerkt. De  verschillende  aspecten  overlappen  elkaar  en  wisselen  continu  af.  Deze  theoretische  ontleding  van  het begrip  kan er wel voor zorgen dat  opvoeders bewuster omgaan met de therapeutische relatie,  mede door te gaan focussen op die belangrijke persoonlijke relatie.   

2.2.3 Afstand ‐ nabijheid   Zoeken naar het evenwicht  Een relatie die wordt aangegaan tussen een therapeut en een cliënt, of meer bepaald een opvoeder  en een jongere, kan omschreven worden aan de hand van de begrippen afstand en nabijheid. Deze  twee zijn moeilijk uit elkaar te trekken, ze beïnvloeden elkaar en spelen een belangrijke rol bij het tot  stand komen en het onderhouden van interacties (Van Trommel, 1994).  Hoewel  sommige  relaties  overheerst  worden  door  het  ene  of  door  het  andere  aspect,  in  de  hulpverlening wordt steeds een poging gedaan om een evenwicht te vinden tussen beide uitersten,  waar beide partijen zich goed bij voelen. Het is hierbij belangrijk om rekening te gaan houden met de  noden van de jongere. Ook Van Nijnatten, et al. (2006) wijzen erop dat men dient aan te sluiten bij  wat de cliënt kàn en wil aangaan. Ze hebben immers al een hele levensgeschiedenis achter de rug, en  een  onveilige  hechtingsstrategie  komt  niet  zelden  voor  bij  deze  jongeren.  Tijdens  hun  kinderjaren  hebben  zij  vaak  geleerd  zich  niet  veilig  te  hechten.  Dit  model  is  zo  geïnternaliseerd  en  verdere  relaties  worden  ook  op  dezelfde  manier  aangegaan  (Bowlby,  1983).  Zo  zullen  jongeren  die  verwaarloosd zijn tijdens hun kinderjaren, er steeds voor op hun hoede zijn dat er voldoende afstand  wordt gehouden met de opvoeders of de therapeut. Middelen die worden aangewend om therapie  op  gang  te  brengen,  of  een  relatie  uit  te  bouwen,  worden  door  deze  kinderen  aangewend  om  de  nodige  afstand  te  kunnen  bewaren  (Meurs,  1993).  Ook  wanneer  we  dit  gaan  bekijken  vanuit  de  theorie  rond  hechtingsstrategieën  wordt  benadrukt  dat  jongeren  die  geplaatst  worden  dikwijls  onveilig  gehecht  zijn  tijdens  de  kinderjaren.  Dit  bemoeilijkt  uiteraard  het  aangaan  van  een  therapeutische relatie. Ook emoties die deze jongeren ervaren moeten vanuit dit perspectief worden  bekeken, zoals blijkt uit het onderzoek van Calamari en Pini (2003) (In: Hawkins‐Rodgers, 2007). Uit  ander  onderzoek  komt  ook  naar  voor  dat  de  hechtingsstoornis  invloed  uitoefent  op  het  zelfvertrouwen van de jongere en op het antisociale gedrag dat zij dikwijls stellen (Arbona & Power,  2003).   

19

Hoewel  een  relatie  opbouwen  steeds  tijd  vraagt  (Van  Trommel,  1994),  kan  het  zijn  dat  een  relatie  echt niet loopt. Een mogelijke oorzaak hierbij is dus de problematiek van de jongere. Van der Ploeg  (1985)  prefereert  zelfs  het  woord  contact,  omdat  een  relatie  voor  sommige  kinderen  te  veel  gevraagd kan zijn. Contact moet men steeds opnieuw tot stand brengen. Pas na enige tijd kan een  relatie  ontstaan.  De  aard,  de  duur  en  de  diepgang  van  deze  relaties  kunnen  zeer  uiteenlopen.  Sommige kinderen zouden voortdurend afgewezen worden, anderen roepen heel wat gevoelens op  en laten je niet los. 

Afstand  De eerste belangrijke factor binnen de therapeutische relatie is afstand, de psychologische afstand.  Volgens  Mulder  (1958)  (In:  Claus,  1994)  is  dit  de  mate  van  ongelijkheid  die  iemand  ervaart  tussen  zichzelf  en  de  ander.  Deze  afstand  is  een  dynamisch  begrip  en  kan  binnen  elke  relatie  die  iemand  aangaat,  anders  worden  ingevuld.  De  afstand  die  binnen  een  relatie  bestaat  is  ook  steeds  in  verandering, het staat nooit stil, het is geen statisch begrip.   Voor welke afstand er wordt gekozen, hetzij door de cliënt, hetzij door de hulpverlener, hangt af van  verschillende factoren.  Een belangrijke factor binnen de hulpverlening is die van het ‘empathisch zijn’ (van Lente, 1981). Zo  gaat de opvoeder bepalen aan welke hoeveelheid afstand de jongere behoefte heeft. Deze afstand  wordt  vooral  vorm  gegeven  door  het  openstaan  voor  anderen,  zonder  te  oordelen,  zich  kunnen  inleven in het lijden van de ander (van Lente, 1981). De hulpverlener moet ingaan op wat de cliënt  vertelt  en  doet  en  dit  op  een  manier  zodat  de  cliënt  dit  kan  beleven  als  meeleven  en  begrip  (van  Nijnatten  et  al.,  2006).  Men  moet  zich  hier  echter  ook  steeds  bewust  zijn  van  eigen  problemen  en  thema’s waar men het als hulpverlener persoonlijk moeilijk mee heeft. Indien dit niet gebeurt, wordt  de  jongere  als  het  ware  onrecht  aangedaan  door  de  afstand  onbewust  veel  te  groot  te  maken  (Jonckheere, 2005). 

Nabijheid  Het  tweede  begrip  dat  een  belangrijke  rol  gaat  spelen  bij  het  analyseren  van  de  therapeutische  relatie is ‘nabijheid’. Nabijheid kunnen we omschrijven als warm, informeel, emotioneel, zich inleven.  Het  is  net  als  afstand  een  dynamisch  begrip  dat  binnen  een  relatie  voortdurend  verandering  ondergaat. Binnen de hulpverlening aan jongeren zien we dat hulpverleners voortdurend proberen  om dieper op zaken in te gaan, de jongere beter te leren kennen. De hulpverlener wil weten wat er  zich  afspeelt  in  het  hoofd  en  hart  van  de  jongere.  Men  wil  als  het  ware  toegang  krijgen  tot  die  diepere  kern.  Wanneer  dit  gebeurt,  kunnen  we  spreken  van  echte  nabijheid  (van  Lente,  1983).  Nabijheid wordt binnen de hulpverlening gebruikt als middel om de therapeutische doelen te kunnen  gebruiken.  Ook  Rogers  (1967)  benadrukt  dat  therapie  te  maken  heeft  met  de  relatie,  en  relatief  weinig met technieken of theorie. De opvoeder kan zich niet beperken tot technische middelen om  die relatie aan te gaan, het moet ook persoonlijk zijn (In: Claus, 1994).  Wanneer we gaan kijken naar de verschillende psychotherapeutische stromingen, komen we tot de  conclusie  dat  de  client‐centered  benadering  van  Rogers  het  meest  aansluit  bij  dit  thema.  De  therapeutische relatie staat in deze theorie immers centraal.      

20

2.2.4 Voorwaarden voor een kwaliteitsvolle therapeutische relatie  Rogers (1961) formuleert een aantal voorwaarden waaraan een therapeut, en in het licht van deze  scriptie  een  opvoeder,  moet  voldoen.  Nabijheid  wordt  hier  als  het  ware  uiteengetrokken  in  een  aantal factoren, hoewel deze paradoxaal toch met elkaar verbonden blijven. Deze factoren vormen  de  voorwaarden  die  verbonden  zijn  aan  het  opbouwen  en  het  behouden  van  een  stabiele  therapeutische relatie.  Congruentie   Hier  wordt  vooral  bedoeld  dat  de  therapeut  zichzelf  is  binnen  de  relatie  die  hij  opbouwt  met  de  cliënt. Hij/zij is zich bewust van zijn/haar gevoelens en deze komen ook overeen met het gedrag dat  wordt gesteld. Ook Kok (1973) (in : van der Ploeg, 1985) toont aan dat het werk van opvoeder erg  persoonsgebonden is. Je  bent veeleer  als persoon dan als functionaris bezig. Er is geen doen alsof,  maar  er  is  een  oprechte  interesse  in  de  ander.  Zelfonthulling  kan  als  een  belangrijke  factor  binnen  congruentie  worden  gezien.  De  therapeut,  of  in  dit  geval  de  opvoeder,  zal  wel  enkel  gevoelens  of  persoonlijke zaken verwoorden indien hij of zij denkt dat dit de vertrouwensrelatie kan aansterken  en zo de groei van de jongere kan beïnvloeden.  Respect  Als therapeut, en in deze context als opvoeder, heb je de opdracht de ander te aanvaarden zoals hij  is, en zonder vooroordelen die relatie te willen aangaan. Binnen dit aspect is de belangrijkste factor  de  verantwoordelijkheid.  Er  wordt  steeds  gefocust  op  de  mogelijkheden  van  de  jongere  en  daarop  wordt een appel gedaan. De opvoeder beslist zo weinig mogelijk in de plaats van de jongere, maar  geeft voor een deel de verantwoordelijkheid terug aan de jongere. Dit houdt ook in dat de jongere  zich aanvaard voelt, wat een positieve invloed heeft op de zelfaanvaarding. Volgens Bronfenbrenner  (1977)  (in  Maier,  1983)  zou  ieder  kind  bovendien  tenminste  één  iemand  nodig  hebben  die  gek  op  hem is en die geloof in hem heeft.   Empathie  Hierbij gaat de opvoeder zich inleven in de gevoelswereld van de jongere. Hij of zij probeert zo goed  mogelijk  te  begrijpen,  en  zelfs  te  ervaren,  wat  de  jongere  voelt,  zonder  hierbij  het  perspectief  te  verliezen of de grenzen tussen ik en de ander te overschrijden. Vanuit deze poging om de ander te  begrijpen, ontstaat een vertrouwen tussen beide partijen.  Concreetheid  Duidelijkheid  is  belangrijk  binnen  een  therapeutische  relatie.  Verwarrende  boodschappen  en  onduidelijke  afspraken  zorgen  voor  een  spanning  die  de  opbouw  van  een  relatie  in  de  weg  staat.  Deze factor hangt ook duidelijk samen met de onmiddellijkheid die verder aan bod komt.  Zelfonthulling  Hoewel de opvoeder de afstand kan verkleinen tussen zichzelf en de jongere door ook persoonlijke  gedachten of gevoelens te vertellen, is er toch enige voorzichtigheid nodig. Enkel wat de jongere zou  kunnen vooruit helpen, wordt als zinvolle zelfonthulling aanvaard. 

 

21

Onmiddellijkheid  Gevoelens worden hier onder woorden gebracht. De opvoeder of therapeut gaat zo bewust mogelijk  om met emoties en zorgt er zo voor dat er geen verborgen agenda’s of knelpunten mogelijk zijn. Dit  vraagt veel van de opvoeder zelf. Het onbewuste moet bewust worden gemaakt. Het inzicht in eigen  gevoelens is immers nodig, alvorens men ongeremd in relatie kan treden met de ander en tot een  volwaardige helpende relatie kan komen. 

  2.2.5 Uitdagingen binnen de therapeutische relatie  Er is zoals blijkt heel wat literatuur beschikbaar, en het is als hulpverlener zeker aan te raden om de  wetenschappelijke literatuur bij te houden en waar nodig zichzelf bij te scholen. Maar wat in theorie  logisch klinkt, blijkt in de praktijk dikwijls niet zo makkelijk uit te voeren. Naast het vinden van het  evenwicht tussen afstand en nabijheid zijn er ook nog andere moeilijkheden waar de hulpverlening,  meer bepaald binnen de context van de therapeutische relatie, mee kampt. In wat volgt worden deze  uitdagingen bondig besproken.  Het  aangaan  van  een  relatie  tussen  hulpverlener  en  cliënt  gaat  gepaard  met  een  aantal  moeilijkheden.  Zo  moèt  men  een  relatie  aangaan  met  de  cliënt.  De  relatie  wordt  methodisch  aangewend als een middel om bepaalde doelstellingen te bereiken. Het is met andere woorden een  opgelegde relatie. Dit is tegenstrijdig aan het feit dat je relaties eigenlijk niet kan opleggen (van der  Ploeg, 1985). Volgens Kok (1988) wordt ‘een werkelijk pedagogische relatie’ bovendien gekenmerkt  door  echtheid.  Kunstmatigheid  wordt  onmiddellijk  door  kinderen  aangevoeld.  Kunneman  (in  :  Herman, 2001) vergelijkt deze ‘gemechaniseerde‘ relatie met een broodrooster. “De persoon van de  deskundige  wordt  methodisch  ingezet,  als  een  instrument  dat  de  empathische  warmte  produceert  die voor de behandeling noodzakelijk is. En als de behandeling voorbij is, kan de stekker weer uit het  stopcontact”  (Herman,  2001,  pg.42).  Het  verhogen  van  vakbekwaamheid  gaat  voor  een  groot  stuk  gepaard met meer instrumentatie. Dit zou volgens Kunneman ongemerkt onze relatie met cliënten  verkillen.  Hulpverleners  worden  techniekers.  “Waarom  zouden  hulpverleners  zich  nog  echt  betrokken  voelen?  …  Wanneer  dat  alles  niet  echt  meer  moét,  lijkt  zelfs  een  terloopse  blijk  van  oprechte bezorgdheid of een klein onspectaculair surplus dat het ‘normale’ overschrijdt, al heel snel  een grove ‘overtreding’ van de ‘regels’” (Herman, 2001, pg. 43). Dit verlies aan betrokkenheid en de  toenemende verkilling binnen de hulpverlening is echter tegengesteld aan het gegeven dat mensen  nood hebben aan zorg en intimiteit. Zoals Gieles (1983) verklaart, hebben ook kinderen in tehuizen  warmte en intimiteit  nodig. Het belang van een dichte, warme relatie tussen jongere en opvoeder,  mag niet onderschat worden (Dobbelaere, 2006).  De gezinshuizen met een gezinsvervangende werking, vooral aanwezig tussen 1970 en 1980, hebben  plaats  gemaakt  voor  de  meer  behandelingsgerichte  werkvormen.  We  kunnen  in  dit  kader  spreken  van  een  evolutie  in  de  relatie  tussen  vervangende  ouder  en  inwonend  kind.  Men  is  namelijk  geëvolueerd tot een relatie ‘tijdelijke hulpverlener versus tijdelijke hulpvrager’  (Dobbelaere, 2006).  Deze  ‘tijdelijkheid’  is  echter  problematisch.  Continuïteit  en  stabiliteit  worden  binnen  de  huidige  instellingen  sterk  bedreigd,  toch  zijn  ze  essentieel  in  hulpverlening.  Instabiliteit  lijkt  tegenwoordig  een wezenlijk kenmerk van onze samenleving en ‘continuïteit moet het voortdurend afleggen tegen  voortdurende verandering’ (Herman, 2001). Ook Kok (1988) ziet continuïteit echter als voorwaarde   

22

voor iedere belangrijke relatie. In de leefgroep kan dit niet gerealiseerd worden aangezien opvoeders  er  niet  altijd  zijn.  De  opvoedingsrelatie  is  discontinu.  De  orthopedagogische  organisatie  is  daarom  een noodzakelijk kwaad. Dit zou kinderen onvoldoende houvast geven.   Uit  ander  onderzoek  (in:  Kok,  2003)  blijkt  bovendien  dat  heel  wat  kinderen  onbekwaam  zijn  om  relaties  aan  te  gaan  en  dat  dit  aantal  sterk  toeneemt.  Men  wijt  dit  fenomeen  aan  toenemende  verwaarlozing  en  aan  de  discontinuïteit  in  de  hedendaagse  ouder  ‐  kindrelaties.  Het  kind  moet  namelijk voortdurend wisselen tussen opeenvolgende moeders en vaders, moeder en oma, moeder  en  oppas,  ouder  en  leidster,  enzovoort.  Ook  Grietens  et  al,  (2005)  beklemtoont  het  belang  van  continuïteit  binnen  relaties  en  meer  specifiek  voor  cliënten.  Een  vaste  opvoeder,  thuisbegeleider,  gezinsbegeleider,  therapeut,…  is  essentieel  voor  het  opbouwen  van  vertrouwen.  Wanneer  hulpverleners elkaar afwisselen, ontstaan er breuken in het vertrouwen. 

  2.3 Onderzoeksvragen  Doorheen de tijd werd vorm gegeven aan het begrip therapeutische relatie. Langzaamaan won het  begrip aan invloed en hoewel het oorspronkelijk is ontstaan binnen de psychoanalyse, breidde dit uit  naar andere takken van de psychologie. Vandaag spreekt men binnen elke context van hulpverlening  over  de  relatie  die  moet  worden  opgebouwd,  mede  door  het  onderzoek  van  Lambert  waarin  het  belang van de therapeutische relatie werd aangetoond.  We verwachten niet met dit onderzoek algemene theorieën  te ontwikkelen of algemene tendensen  te  gaan  bevestigen.  Het  doel  van  dit  onderzoek  is  een  beeld  te  krijgen  van  hoe  jongeren  en  opvoeders  de  therapeutische  relatie  vorm  geven  en  beleven.  Uiteraard  blijft  de  veralgemeenbaarheid  beperkt,  maar  aanbevelingen  naar  de  praktijk  toe,  meer  specifiek  aan  de  voorziening die aan dit onderzoek heeft meegewerkt, bieden een meerwaarde. Het hoofddoel is met  andere woorden de beleving van de therapeutische relatie na te gaan, maar hiernaast zullen we ook  aandacht hebben voor de relevantie naar de praktijk toe.  Om  dit  doel  te  bereiken,  wordt  er  gewerkt  aan  de  hand  van  een  aantal  onderzoeksvragen.  Verschillende  pioniers  binnen  de  theorievorming  omtrent  de  jeugdhulpverlening  beklemtonen  het  belang  van  een  relatie  tussen  jongere  en  opvoeder.  Hoewel  de  auteurs  hier  telkens  een  andere  invulling aan geven, gaat het steeds om een persoonlijke relatie. Wat daarnaast sterk aan bod komt,  is  het  evenwicht  dat  dient  te  worden  gezocht  tussen  afstand  en  nabijheid.  Hoewel  we  afstand  en  nabijheid  duidelijk  kunnen  onderscheiden  en  analyseren  is  het  belangrijk  om  steeds  in  het  achterhoofd te houden dat deze begrippen onafscheidelijk met elkaar verbonden zijn.   Aan de hand van  deze theorie komen we tot de volgende onderzoeksvragen.  Î Ervaren  de  jongeren  en  de  opvoeders  een  persoonlijke  relatie?  Wordt  deze  relatie  volgens  hen eerder gekenmerkt door afstand of door nabijheid?  Î Vinden jongeren en opvoeders het belangrijk om een persoonlijke relatie te ervaren? 

 

23

In de literatuur vinden we ook controversiële benaderingen terug. Zo waren Redl en Wineman (van  der  Ploeg,  2005)  er  van  overtuigd  dat  de  jongere  moet  overladen  worden  met  affectie,  ook  bij  negatief  gedrag.  De  band  met  de  begeleider  was  volgens  hen  enorm  belangrijk,  en  moet  een  tegengewicht bieden voor de dikwijls minder affectieve banden met de ouders en de samenleving.  Het overgrote deel van de literatuur steunt ons echter in het idee dat binnen de hulpverlening steeds  gezocht moet worden naar een evenwicht tussen afstand en nabijheid. De opvoeder bezit immers de  mogelijkheid om de relatie vanuit een ander perspectief te beschouwen. Als opvoeder kan je uit de  relatie  stappen,  die  toch  steeds  professioneel  blijft.  Voor  de  jongeren  is  dit  heel  wat  moeilijker  en  hier  moet  ook  steeds  rekening  mee  gehouden  worden.  Het  evenwicht  tussen  afstand  en  nabijheid  moet steeds worden aangepast aan de noden van de jongere.   Î Houden  begeleiders  rekening  met  de  individuele  noden  en  mogelijkheden  van  de  jongeren  wat betreft het aangaan van de therapeutische relatie?  Zoals  ook  blijkt  uit  de  probleemstelling  is  er  binnen  de  hedendaagse  literatuur  nog  steeds  geen  eensgezindheid over de precieze definitie van de therapeutische relatie. Wel is men het er over eens  dat  een  aantal  factoren  cruciaal  zijn  bij  het  opbouwen  en  het  behouden  van  die  relatie.    Deze  factoren kwamen voor het eerst aan bod in de theorie van Rogers (1961), maar hebben sinds die tijd  enkel  aan  belang  gewonnen.  In  dit  onderzoek  zullen  de  factoren  zelfonthulling,  betrokkenheid  en  interesse  binnen  de  relatie  tussen  opvoeder  en  jongeren  nagegaan  worden.  Zo  werden  volgende  onderzoeksvragen ontwikkeld.  Î Is er sprake van zelfonthulling vanuit de begeleiders?  Î Zijn begeleiders voldoende betrokken, geïnteresseerd in de jongeren?    Hoewel  de  keuze  werd  gemaakt  om  de  centrale  probleemstelling  op  te  splitsen  in  een  aantal  onderzoeksvragen,  zijn  het  eigenlijk  allemaal  vragen  om  na  te  gaan  hoe  aan  die  therapeutische  relatie  tussen  opvoeders  en  jongeren  vorm  gegeven  wordt,  en  hoe  dit  wordt  ervaren  door  zowel  jongeren als opvoeders.   Het  volgende  hoofdstuk  biedt  een  zicht  op  hoe  dit  onderzoek  praktisch  is  verlopen.  Er  wordt  daarnaast  ook  een  verantwoording  gegeven  voor  de  verschillende  keuzes  die  doorheen  het  proces  werden gemaakt. Keuzes die er volgens ons toe bijdragen om op een zo efficiënt mogelijke manier de  antwoorden op deze onderzoeksvragen na te gaan. 

 

24

3. Methodologie  3.1 Inleiding  Dit  hoofdstuk  belicht  meer  het  praktisch  gedeelte  van  deze  scriptie.  Hieronder  wordt  in  chronologische volgorde de strategie besproken die werd gevolgd om het onderzoek op te starten,  uit te voeren en tot een goed einde te brengen. 

  3.2 Kwalitatief  belevingsonderzoek   De subjectieve beleving van de (therapeutische) relatie tussen jongere en opvoeder, bekeken vanuit  beide  perspectieven,  wordt  onderzocht  in  deze  scriptie.  We  interesseren  ons  met  andere  woorden  enkel in de relatie die de hulpverleners (de opvoeders) aangaan met de jongeren, en omgekeerd. Om  ons onderzoek te beperken zullen we de relatie met de ouders niet bespreken.   Aangezien we de beleving van jongeren en begeleiders willen nagaan, hebben we gekozen voor een  kwalitatief  onderzoek  aan  de  hand  van  interviews.  Via  het  kwalitatief  interview  kan  men  data  verzamelen  over  gezichtspunten  en  perspectieven  die  de  interviewer  onbekend  zijn  (Schuyten,  2004).  Bij  dit  soort  onderzoek  gebeurt  zowel  de  data‐verzameling  als  de  analyse  en  verwerking  op  een kwalitatieve manier (Schuyten, 2005).  Hierbij dient te worden vermeld dat het kwalitatief onderzoek onderhevig is aan een aantal kritieken.  Men  verwijt  de  onderzoekers  onder  meer  dat  resultaten  subjectief  gerapporteerd  worden  en  dat  persoonlijke opinies worden gegeven (Schuyten, 2005). Zoals Meerdinck (1995) het zegt, ligt in deze  subjectiviteit juist een groot deel van de waarde. Het is niet zo dat we via dit onderzoek de waarheid  of de werkelijkheid wensen te achterhalen. Wat we wensen te bereiken is daarentegen een zicht op  hoe zowel jongeren als hun opvoeders de relatie ervaren en beleven. De beleving van cliënten en het  nagaan van deze beleving is erg belangrijk. “Because non‐experimental research has not been highly  regarded  in  the  published  literature,  little  is  known  regarding  what  actually  happens  with  ”real”  adolescent  clients  being  treated  in  community  agencies”  (Gorske  et  al.,  2003,  pg.  318).  Dit  citaat  beklemtoont de nood aan kwalitatief onderzoek. We moeten nagaan hoe het er ècht aan toe gaat in  residentiële voorzieningen, en meer specifiek hoe cliënten en hulpverleners dit alles beleven. In de  sociale  wetenschappen  is  kwalitatief  onderzoek  bovendien  aangewezen  volgens  Smaling  en  Van  Zuuren (1992) om dicht bij de sociale werkelijkheid zelf te blijven.  Na de afgrenzing van het thema en de keuze voor een kwalitatief onderzoek, was het logische gevolg  hiervan,  vanuit  ons  standpunt,  de  keuze  voor  een  belevingsonderzoek.  Bij  het  belevingsonderzoek  staan  immers  de  mening,  ervaring  en  beleving  van  de  bevraagden  betreffende  hun  omgeving  centraal  (Van  Gils,  1995).  Het  gaat  hier  uiteraard  niet  om  objectieve  feiten  die  kunnen  gemeten  worden. Een relatie die wordt aangegaan tussen twee personen is steeds een subjectieve beleving.  De therapeutische relatie wordt vorm gegeven vanuit een persoonlijk standpunt. Dezelfde relatie kan  op  verschillende  manieren  worden  ervaren.  Vandaar  dat  de  beleving,  van  zowel  jongeren  als  opvoeders, in ons onderzoek centraal staat.  

 

25

Het  belang  van  een  belevingsonderzoek  wordt  ook  in  de  literatuur  bevestigd.  Residentiële  hulpverlening is een bijzonder intensieve hulpvorm, voor zowel kind, ouders, als voor pedagogische  medewerkers  (Jansen  et  al.,  2002).  Het  is  daarom  belangrijk  om  na  te  gaan  hoe  cliënten  en  opvoeders  deze  ingrijpende  manier  van  hulpverlening  ervaren,  aanvoelen,  beleven.  Dit  type  van  onderzoek  erkent  bovendien  de  betrokkenheid  van  de  gebruikers.  Deze  methode  kan  ook  een  bijdrage  leveren  voor  de  jongere  zelf.  Door  het  uiten  van  de  ervaringen  en  de  beleving  kan  de  jongere over meer inzicht gaan beschikken wat betreft zichzelf (Van Den Broeck, 2002). 

  3.3 Interviews  3.3.1 Algemeen  Deze  thesis  kadert  in  een  grootschaliger  belevingsonderzoek  binnen  de  bijzondere  jeugdbijstand,  uitgevoerd  door  laatstejaarsstudenten  orthopedagogiek.  Er  werd  gekozen  om  een  (gedeeltelijk)  gezamenlijke  vragenlijst  op  te  stellen.  Hoewel  elke  student  een  eigen  gekozen  thema  zal  belichten  binnen zijn of haar scriptie, werd er toch een algemene vragenlijst opgesteld die door iedereen zal  worden  gebruikt.  Aanvullingen  op  deze  vragenlijsten  konden  dan  persoonlijk  gemaakt  worden  naargelang de keuze van het thema. De vragen binnen het algemene deel van het interview zorgen  er  niet  alleen  voor  dat  een  breed  perspectief  wordt  behouden,  het  levert  uiteraard  ook  heel  wat  relevante informatie op voor later onderzoek.  In  bijlage  is  de  definitieve  vragenlijst  terug  te  vinden,  aangevuld  met  de  vragen  rond  het  thema  relatie opvoeder ‐ jongere. We hebben er voor gekozen om de vragenlijst niet zinloos uit te breiden  met tientallen vragen omtrent het thema relatie. De vragen die we hebben gesteld, leken onmisbaar  binnen een onderzoek omtrent de therapeutische relatie. Of er volgens de jongeren en de opvoeders  wel sprake is van een relatie en hoe die wordt ervaren vormt de basis van de vragenlijst omtrent het  thema. Binnen de theorie van Clarkson (2003) vinden we immers terug dat de persoonlijke relatie de  kern  vormt  van  de  therapeutische  relatie.  Vanuit  dit  kader  lijkt  de  vraag  of  jongeren  ‘een  band’  ervaren  met  de  opvoeders  en  omgekeerd,  onmisbaar.  Andere  vragen  komen  eerder  voort  uit  de  literatuurstudie  omtrent  Rogers  (1961).  Hij  geeft  een  aantal  basisvoorwaarden  voor  een  kwaliteitsvolle ‘helpende relatie’. Het is dan ook de bedoeling na te gaan of deze factoren aanwezig  zijn,  volgens  de  ondervraagden,  binnen  die  relatie  opvoeder  –  jongere.  We  zullen  vooral  vragen  stellen  omtrent  de  aan‐  of  afwezigheid  van  betrokkenheid,  interesse  en  zelfonthulling  vanuit  de  opvoeder  naar  de  jongere  toe.  Een  zestal  gerichte  vragen  zullen  genoeg  informatie  opleveren  omtrent  de  therapeutische  relatie  die  wordt  aangegaan  tussen  de  jongere  en  de  opvoeder.  Deze  beperktheid heeft niet alleen als reden dat het overzicht zo makkelijk te behouden is. De jongeren  zitten  vaak  niet  te  wachten  op  een  eeuwig  durend  interview  met  honderd  vragen  over  hetzelfde  thema. Het is belangrijk om de motivatie en bereidheid van de jongere en de opvoeders om mee te  werken hoog te houden. Wanneer er volle aandacht kan gegeven worden aan een bondig interview,  lijkt ons dit meer informatie op te leveren, dan wanneer de aandacht afdwaalt en jongeren niet meer  gemotiveerd  zijn  nog  na  te  denken  over  de  antwoorden.  De  vragen  die  worden  gesteld  zijn  het  resultaat van een theoretische zoektocht. Ze zijn duidelijk gelinkt aan de onderzoeksvragen en pogen  uiteraard op deze een antwoord te bieden. 

 

26

  3.3.2 Open vragen   De  keuze  voor  open  vragen  is  terug  verbonden  met  de  keuze  van  ons  thema.  Aan  de  hand  van  persoonlijke interviews kan je de perspectieven van de ondervraagden, in dit geval de jongeren en de  opvoeders, beter begrijpen (Neale et al., 2005). Je probeert er achter te komen hoe zij hun omgeving  ervaren  en  zien,  hoe  zij  die  therapeutische  relatie  ervaren  en  vorm  geven  vanuit  hun  persoonlijk  perspectief.  Open vragen zorgen voor een grote mogelijkheid om te exploreren, zich te verdiepen in een bepaald  thema.  Het  is  echter  ook  belangrijk  om  bij  een  open  interview  rekening  te  houden  met  een  aantal  belangrijke  aandachtspunten.  De  vragen  moeten  als  neutraal  ervaren  worden  (Maso  &  Smaling,  1998). Vragen die reeds een oordeel inhouden zijn volledig uit den boze. Ze sturen de geïnterviewde  al in een richting, nog voor ze de kans krijgen een antwoord te geven. We hebben er daarom voor  gekozen om geen suggestieve vragen te stellen, en hiervoor ook steeds attent te blijven tijdens een  eventuele  doorvraging.  Een  ander  aandachtspunt  focust  eerder  op  de  houding  van  de  interviewer.  Het  is  belangrijk  dat  deze  een  geïnteresseerde,  open  en  accepterende  houding  aanneemt  ten  opzichte van de jongere of de opvoeder. Hij of zij moet zich proberen inleven in de respondent, om  zo de al te vrije interpretatie tegen te gaan (Maso & Smaling, 1998). 

  3.4 Selectie en contactname respondenten  We  hebben  er  voor  gekozen  om  het  belevingsonderzoek  te  laten  plaats  vinden  binnen  begeleidingstehuizen. Begeleidingstehuizen behoren tot de private erkende voorzieningen (categorie  1).  Het  zijn  inrichtingen  die  in  residentieel  verband  uitsluitend  minderjarigen  opnemen.  Het  gaat  enkel om minderjarigen die werden verwezen door het Comité of door de jeugdrechtbank (Grietens  et al., 2005).   Binnen  deze  begeleidingstehuizen  zullen  we  de  jongeren  en  hun  begeleiders  bevragen.  Onder  jongeren  verstaan  we  jongeren  tussen  12  en  18  jaar.  De  keuze  voor  deze  leeftijdscategorie  kan  verantwoord  worden  door  het  gegeven  dat  men  vanaf  de  leeftijd  van  acht  tot  tien  jaar  het  reflectievermogen  en  de  uitdrukkingsvaardigheden  voldoende  heeft  ontwikkeld  (Knorth  en  Smith,  1999).  Onder  begeleiders  verstaan  we  opvoeders  die  de  bevraagde  jongeren  op  regelmatige  basis  begeleiden binnen de leefgroep. We streven er naar om 20 jongeren en 20 begeleiders te bevragen.  Alvorens aan dit onderzoek echt vorm kon gegeven worden, was het noodzakelijk voorzieningen aan  te schrijven en hen te vragen of zij hun medewerking wilden verlenen.   De  eerste  stap  die  ondernomen  werd,  was  het  schriftelijk  contacteren  van  de  verschillende  voorzieningen. Een voorbeeld hiervan is terug te vinden in bijlage. Er werd gekozen voor een korte,  krachtige  brief,  zonder  hierbij  het  onderzoek  volledig  te  gaan  beschrijven.  Een  uitnodiging  tot  een  gesprek over dit onderzoek vormde de inhoud van de brief, zodat een afspraak kon gemaakt worden  om het onderzoek mondeling te gaan toelichten. Helaas kwam er op deze manier van contactname  geen enkele reactie.    

27

Na een drietal weken werd er besloten om de voorzieningen ook via mail te contacteren. Deze vorm  van  communicatie  vraagt  minder  tijd  en  inspanningen  van  de  voorziening  uit,  en  is  de  dag  van  vandaag  toch  het  communicatiemiddel  bij  uitstek.  Na  deze  contactname  lieten  een  drietal  voorzieningen weten dat zij niet geïnteresseerd waren deel te nemen aan dit onderzoek, hetzij door  een te hoge werkdruk, hetzij door een volledige desinteresse.    Nadat ook  de overige voorzieningen  telefonische gecontacteerd werden, werd duidelijk dat slechts  twee  voorzieningen  bereid  waren  mee  te  werken  aan  het  onderzoek.  Tijdens  de  voorbereidingen  verliep  de  communicatie  met  de  tweede  voorziening  alles  behalve  vlot,  zodat  we  er  voor  gekozen  hebben om met één voorziening te gaan werken, en daar alle jongeren en opvoeders te bevragen.   De, na een lange zoektocht, enige voorziening die vol interesse wilde meewerken aan het onderzoek  was vzw De Steiger. Hierbij moet wel vermeld worden dat zij reeds persoonlijk contact hadden met  één  van  ons,  wegens  het  aanbieden  van  een  stageplaats.  Het  was  door  dit  persoonlijk  contact  ook  makkelijker om de voorziening te overtuigen van de goede bedoelingen en hen te motiveren mee te  werken aan dit onderzoek.   Ook  bij  de  andere  deelvoorzieningen  van  de  vzw  was  de  interesse  aangewakkerd  na  een  korte  mondelinge voorstelling van het onderzoek. Het is misschien toch belangrijk te vermelden dat steeds  werd gefocust op voorzieningen die wilden meewerken. Zo verloren we een beetje uit het oog dat  ook de jongeren enige motivatie konden gebruiken voor een medewerking aan dit onderzoek. Om de  drempel naar dit onderzoek te verlagen voor de jongeren, werd beslist om zelf naar de voorzieningen  te gaan en persoonlijk te vragen aan jongeren of zij wilden meewerken. Dit bleek reeds bij de eerste  keer  de  ideale  manier  om  jongeren  te  motiveren.  Er  was  zeker  geen  sprake  van  verplichting,  maar  waar de afwachtende houding wat te groot werd, zorgden de opvoeders voor de nodige motivatie.   

3.4.1 Bevraagde voorziening  Het  onderzoek  vond  dus  uiteindelijk  plaats  in  Vzw  De  Steiger.  Vzw  De  Steiger  te  Lokeren  biedt  residentiële en ambulante begeleiding binnen de Bijzondere Jeugdbijstand. De Steiger is een initiatief  van Lions Club Waasland en is erkend door het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap. Concreet  bestaat De Steiger uit de volgende werkvormen:   •

Home Jules Maillet te Sinaai, Home Lenteweelde te Belsele, Home Werner Tibbaut te Kalken,  Kamertraining De Sprong te Kalken en Kamertraining De Schans te Sinaai.  

•

Thuisbegeleidingsdienst Mobilé te Sint‐Amandsberg. 

•

Dienst Begeleid Zelfstandig Wonen (coördinatie te Kalken) 

Zoals  reeds  beschreven  willen  we  de  relatie  tussen  begeleider  en  jongere  binnen  ‘begeleidingstehuizen’  nagaan.  Daarom  vond  ons  onderzoek  enkel  plaats  in  Home  Jules  Maillet  te  Sinaai, Home Lenteweelde te Belsele, Home Werner Tibbaut te Kalken, Kamertraining De Sprong te  Kalken  en  Kamertraining  De  Schans  te  Sinaai.  Deze  werkvormen  bieden  opvang  en  begeleiding  in  residentieel verband.  

 

28

Vier jongeren en vier opvoeders die werden geïnterviewd in het kader van dit onderzoek, verbleven  en  werkten  binnen  de  centra  voor  kamerbewoning  (TCK).  Dit  vormt  een  belangrijke  factor  bij  het  interpreteren  van  de  resultaten.  Het  betreft  hier  immers  een  werkvorm  en  methodiek,  die  vooral  gebaseerd  is  op  een  voorbereiding  naar  zelfstandigheid.  In  de  begeleidingstehuizen  werden  de  overige 14 jongeren en hun opvoeders bevraagd. Dit betekent dat de resultaten van dit onderzoek  grotendeels kunnen geplaatst worden binnen de context van een begeleidingstehuis, waar jongeren  in  een  leefgroep  begeleid  worden  en  de  methodiek  vooral  het  aanbieden  van  zorg  en  structuur  betreft.  Wel  hebben  beide  werkvormen  het  begeleiden  van  de  jongere  en  zijn/haar  omgeving  op  verschillende gebieden, zoals hierboven beschreven, gemeenschappelijk.  Wat  betreft  de  jongeren  die  aan  dit  onderzoek  hebben  meegewerkt,  werd  een  relatief  goed  evenwicht  gevonden  tussen  beide  geslachten.  Elf  van  de  18  jongeren  zijn  meisjes,  wat  inhoudt  dat  aan dit onderzoek acht jongens hebben meegewerkt. Alle jongeren zijn tussen 12 en 18 jaar en de  gemiddelde leeftijd van deze jongeren bedraagt 15 jaar en vijf maanden. Allen werden ze geplaatst  omwille van een problematische opvoedingssituatie.  Wat  betreft  de  opvoeders  is  er  minder  sprake  van  een  evenwicht.  Dertien  van  de  opvoeders  zijn  vrouwelijk, tegenover vijf mannelijke opvoeders. De leeftijden lopen uiteraard ver uiteen, maar voor  de opvoeders lijkt ons dit minder van belang. Allen hebben ze minimum drie jaar ervaring binnen de  bijzondere jeugdbijstand, wat voor dit onderzoek enkel een meerwaarde kan betekenen. 

  3.5 Verwerking van de gegevens  Na lang twijfelen en voldoende overleg werd er besloten niet te gaan werken met het kwalitatieve  tekstverwerkingsprogramma WinMax. Het  thema van dit onderzoek is duidelijk afgegrensd, wat bij  de verwerking enkel voordelen kan bieden. Daarenboven werd een duidelijke structuur aangebracht  door het thema te splitsen in een aantal relevante onderzoeksvragen.  De  codering  van  de  interviews  werd  uitgevoerd  op  basis  van  de  verschillende  onderzoeksvragen.  Relevante informatie werd zo uit elk interview gehaald en geordend volgens de onderzoeksvragen.  Daarnaast  werd  ook  geopteerd  voor  een  duidelijk  splitsing  tussen  jongeren  en  opvoeders.  Zoals  verder zal te lezen zijn tijdens de besprekingen van de analyse werd er steeds voor gekozen de twee  perspectieven afzonderlijk te bespreken om daarna te kunnen overgaan tot een zinvolle vergelijking.  Dit  proces  werd  vooral  gekenmerkt  door  coderen,  hercoderen,  vergelijken  en  hervergelijken.  Hier  werd  ook  één  van  de  voordelen  van  een  duothesis  zeer  duidelijk.  Bij  het  coderen  en  hercoderen  werd  er  af  en  toe  toch  wel  een  discussie  gevoerd.  Als    twee  personen  samenwerken  is  er  immers  sprake van twee verschillende perspectieven. Maar uiteindelijk zorgen deze perspectieven voor een  objectievere kijk. Je staat stil bij zaken die je anders vanzelfsprekend zou vinden. Het is niet zo dat de  subjectiviteit  nu  volledig  uit  dit  onderzoek  is  verdwenen,  maar  dat  is  bij  een  kwalitatief  belevingsonderzoek zeker geen streefdoel, het is ook niet mogelijk.   Naarmate  er  verder  structuur  werd  aangebracht  in  de  informatie  die  uit  de  interviews  naar  voor  kwam,  werden  ook  de  onderzoeksvragen  aan  een  kritisch  onderzoek  onderworpen.  Enkele  onderzoeksvragen  vielen  weg,  anderen  werden  geclusterd  en  nieuwe  onderzoeksvragen  kwamen   

29

naar voor. Het cyclisch proces werd meermaals doorlopen alvorens de definitieve structuur tot stand  kwam.   

3.6 Betrouwbaarheid en validiteit  Betrouwbaarheid  krijgt  binnen  het  kwalitatieve  onderzoek  een  ietwat  andere  invulling.  Waar  betrouwbaarheid  in  ander  onderzoek  neerkomt  op  herhaalbaarheid,  spreekt  men  binnen  het  kwalitatieve onderzoek over een virtuele herhaalbaarheid. Doordat onderwerpen van een kwalitatief  onderzoek meestal zo snel veranderen doorheen de tijd, is het praktisch niet mogelijk om dezelfde  antwoorden en resultaten te verkrijgen (Maso & Smaling, 1998). Dit is uiteraard ook bij dit onderzoek  zo.  Het  gaat  hier  om  het  onderzoeken  van  een  beleving  van  een  relatie  die  voortdurend  in  verandering  is.  Niet  enkel  de  relatie  op  zich  is  een  dynamisch  gegeven,  ook  de  beleving  van  deze  relatie, het persoonlijke perspectief, kan doorheen de tijd veranderen.  Er  kan  een  onderscheid  gemaakt  worden  tussen  interne  en  externe  betrouwbaarheid.  Interne  betrouwbaarheid  staat  voor  de  betrouwbaarheid  binnen  het  onderzoek.  Er  dient  een  intersubjectieve overeenstemming te zijn tussen de leden van het onderzoeksteam (Maso & Smaling,  1998).  Hier  komt  zeker  het  voordeel  van  een  duothesis  naar  voor.  Bij  het  interpreteren  van  de  gegevens is er immers steeds sprake van twee perspectieven. De gegevens werden apart gecodeerd  en  nadien  worden  deze  resultaten  besproken.  Door  lange  discussies  en  uiteenzettingen  van  een  eigen mening, wordt een compromis bereikt, een gemeenschappelijk perspectief. Betrouwbaarheid  gaat ook om de mate waarin een onderzoek herhaalbaar is en tot dezelfde resultaten leidt (Janssens,  1985;  In:  Schuyten,  2004).  Zoals  hierboven  beschreven  is  het  moeilijk  deze  herhaalbaarheid  te  bereiken  binnen  kwalitatief  onderzoek.  Toch  kan  de  betrouwbaarheid  door  een  aantal  zaken  verhoogd  worden.  Binnen  dit  onderzoek  wordt  daarom  gewerkt  met  letterlijke  citaten  van  de  bevraagden.  Ook  door  het  gebruik  van  een  dictafoon  tijdens  de  interviews  kan  de  interne  betrouwbaarheid verhogen (Maso & Smaling, 1998). De externe betrouwbaarheid is de mate waarin  onafhankelijke  onderzoekers  tot  dezelfde  theoretische  conclusies  komen  (Janssens  1985)  (In:  Schuyten, 2004). Om aan deze vereiste tegemoet te komen, worden de strategieën en methodes van  het onderzoek, grondig beschreven (Maso & Smaling, 1998).   De  validiteit  staat  voor  de  mate  waarin  de  resultaten  van  het  onderzoek  de  bestudeerde  werkelijkheid weergeven (Maso & Smaling, 1998). Er kan opnieuw een onderscheid gemaakt tussen  de  interne  en  externe  validiteit.  Bij  de  interne  validiteit  gaat  het  om  de  mate  waarin  de  resultaten  een juiste weergave zijn van de sociale werkelijkheid. Deze validiteit kan verhoogd worden door de  resultaten  aan  de  betrokkenen  van  het  onderzoeksgebied  voor  te  leggen  (Janssens,  1985).  We  hebben er daarom voor gekozen om de resultaten van deze scriptie mondeling voor te stellen aan de  verschillende begeleidingstehuizen. Met externe validiteit wordt bedoeld dat de weergave ook geldig  is  voor  vergelijkbare  onderzoeksgebieden  (Janssens,  1985).  Hier  wordt  opnieuw  de  vraag  gesteld  naar  de  generaliseerbaarheid  van  de  resultaten.  Toch  is  dit  niet  het  doel  van  dit  onderzoek.  De  onderzoeksbevindingen  zullen  absoluut  niet  veralgemeend  (kunnen)  worden  naar  de  gehele  populatie  binnen  de  Bijzondere  Jeugdbijstand.  Het  streefdoel  van  dit  onderzoek  is  niet  om  tot  een  aantal  algemene  wetmatigheden  te  komen  maar  om  informatie  te  verzamelen  over  de  subjectieve  beleving van de betreffende jongeren en begeleiders.   

30

4. Bespreking resultaten  4.1 Ervaring van de persoonlijke relatie  Jongeren  Zeven  van  18  jongeren  geven  aan  met  sommige  begeleiders  een  relatie  te  hebben,  en  met  andere  minder of zelfs niet. Geen enkele jongere vertelt ons met elke begeleider een relatie te hebben.  “Euhm, met sommige begeleiders wel, met anderen minder.” (Meisje, 17 jaar) 

Daarnaast  kent  deze  relatie  volgens  de  meeste  jongeren  een  bepaalde  evolutie.  De  band  met  de  opvoed(st)er verandert doorheen de tijd.   “In  het begin kwam  ik ook  al  met elke opvoeder  goed  overeen.  In het  begin  was  ik nog  wat stiller  tegen  iedereen maar nu is dat anders geworden, veel opener. Nu vertel je daar meer tegen en zo…” (Jongen, 16  jaar) 

Hoewel de meeste jongeren rapporteren dat deze band positief evolueert, is een uitzondering zeker  mogelijk. Eén enkele jongere geeft aan dat deze band doorheen de tijd enkel moeilijker verloopt en  negatiever wordt ervaren, hoewel ze de oorzaak hiervan bij zichzelf legt.  “Nee, dat is eigenlijk wat veranderd. Soms gaat dat goed en andere dagen is dat echt van ‘grrrr’. Ik kan die  echt zo, da we staan roepen tegen mekander, en ja, in ‘t begin was da nie. Ja, dan was ik, dan was ik veel  braver.” ( Meisje, 15 jaar) 

Negen  van  de  18  jongeren  vertellen  ons  letterlijk  geen  relatie  of  band  te  ervaren  met  hun  begeleiders.   “Nee nie echt, da zijn gewoon opvoeders en ja, ‘t is nie echt da ik daar zo een band mee heb.” (Meisje, 15  jaar)  “Ik heb met niemand nen echte band.” (Meisje, 14 jaar) 

Eén jongere vertelt ons geen relatie te hebben met begeleiders aangezien ze geen persoonlijke zaken  zal delen met begeleiders. Dit omdat deze zaken zouden doorgegeven worden aan andere leden van  het team. Ook een aantal andere jongeren vertellen het belangrijk te vinden dat persoonlijke zaken  niet doorgerapporteerd worden aan andere leden van het team. Toch lijkt dit onvermijdelijk.  “Nee, nie echt (ik heb geen relatie met begeleiders) want als je eens iets vertelt, dan weet direct iedereen  het van de begeleiders. Ik ga zeker nooit geheimen vertellen. Daar heb ik vrienden voor e, of mijn ouders.”  (Jongen, 16 jaar) 

Naast het doorrapporteren van gegevens lijkt ook de discontinuïteit van begeleiders een struikelblok.  Dit  zorgt  bij  een  jongere  dat  zij  er  voor  kiest  geen  persoonlijke  zaken  te  delen  met  opvoeders.  De  blijvende aanwezigheid van de opvoeder wordt immers ervaren als onzeker.   “Die kunnen hier maar 6 maanden zitten dus ik zeg da daar nie tegen ze.” (Meisje, 15 jaar)  “Ik heb dat al veel gezien dat er veel weggaan omdat ik al lang in een home zit.” (Meisje, 15 jaar) 

 

31

 

Begeleiders  Bijna alle begeleiders geven aan met sommige jongeren een relatie te ervaren, maar zeker niet met  iedereen.  De  relaties  die  worden  aangegaan  met  de  jongeren  verschillen  in  grote  mate.  Soms  is  er  sprake  van  een  band  en  dus  van  een  nabije  relatie  met  een  bepaalde  jongere,  terwijl  het  met  een  andere jongere helemaal niet ‘klikt’. Bij deze laatste zal er eerder sprake zijn van een afstandelijke,  doch professionele, relatie.  “Met sommige gasten blijft het moeilijk en met anderen is het liefde op het eerste gezicht.” (Opvoedster)   “En ikzelf ervaar wel een band met de kinderen die wij hier begeleiden, met de één al wat meer dan met de  ander.” (Opvoedster) 

Wat  betreft  de  vormgeving  van  de  relatie  doorheen  de  tijd  zijn  de  opvoeders  vrijwel  unaniem.  Ze  geven allen aan dat de opbouw van deze band tijd vraagt.   “Zo  een  band  dat  bouw  je  ook  op  doorheen  de  tijd.  Dat  gaat  niet  van  de  één  op  de  andere  dag.”  (Opvoedster) 

Langzaamaan  ontstaat  een  wisselwerking,  een  therapeutische  relatie.  De  relatie  gaat  van  heel  afstandelijk naar steeds meer nabij tijdens de opbouw van de relatie.   “Ge maakt ook het dagdagelijks leven mee met de jongeren en dan is die band veel steviger bij jongeren  waar da ge dat zes maand mee gedaan hebt. Ge hebt ook heel veel herinneringen om op terug te kijken bij  iemand die hier zes jaar geweest is, buiten iemand die hier nog maar kort is.” (Opvoedster) 

Toch geven ook enkele opvoeders aan dat eigenlijk al tijdens die eerste maanden bepaald wordt hoe  nabij de relatie ook in de toekomst zal zijn. Die nabijheid blijft dan gedurende het verdere verblijf van  de jongere vrijwel stabiel. Het gaat hier om een aanvoelen van elkaar tijdens die eerste maanden.  “Qua  nabijheid  heb  ik  eerder  het  gevoel,  allé  ja,  dat  die  nabijheid  meer  bepaald  wordt  in  de  eerste  maanden dat jongeren hier verblijven, en dat die nabijheid dan wel behoorlijk constant blijft.” (Opvoeder) 

Dit  in  tegenstelling  tot  andere  opvoeders  die  aangeven  dat  gedurende  de  eerste  maanden  vooral  grenzen  worden  afgetast.  Van  het  opbouwen  van  een  relatie  is  in  die  eerste  periode  nog  geen  sprake. Jongeren willen te weten komen wie de opvoeders zijn, en ook omgekeerd zal de opvoeder  de jongere eerst moeten leren kennen.  “Ge merkt in het begin dat ze gaan aftasten. Ge moet elkaar nog leren kennen, dus in het begin gaan ze  grenzen  aftasten,  kijken  van  hoe  ver  kunnen  ze  gaan.  Allé,  wie  is  die  persoon,  wie  is  die  begeleider.”  (Opvoedster)  “Het valt me vooral op dat de eerste maanden dat een kind hier verblijft, dat ze niet over de grenzen gaan.  Dat ze wat afwachten en uitzien naar wat zijn hier de regels, wat wordt hier verwacht. Pas na die periode  kun je pas zien hoe iemand is, en zij hebben dat waarschijnlijk ook bij ons.” (Opvoedster) 

 

 

32

4.2 Afstand ‐ Nabijheid  Jongeren  Wat de jongeren betreft, blijkt uit de interviews dat er niet echt sprake is van een heel nabije relatie.  Jongeren maken een duidelijk onderscheid tussen de band die er is met hun ouders of vrienden en  de band die ze ervaren met opvoeders. Vanuit het perspectief van de jongeren blijkt heel duidelijk  dat zij hun begeleiders niet vergelijken met de ouders. Een aantal jongeren geven hierbij aan niet de  liefde te krijgen in de instelling zoals je die thuis wel krijgt. Dit zorgt er vaak voor dat men de ouder(s)  mist.  “Nie zo een band zoals ge met uw ouders hebt.” (Meisje, 15 jaar)  “Mijn mama. Ik mis de knuffels van mijn mama. … Hier hebt ge da nie. Ge hebt hier geen liefde, ale, geen  liefde. Hoe moet ik da zeggen. Geen liefde zoals ge die thuis krijgt.” (Meisje, 15 jaar) 

Ook geheimen worden niet snel gedeeld met de opvoeders, hoewel dit bij sommige jongeren niet in  de weg staat dat er toch een band wordt opgebouwd. Volgende citaten geven een mogelijke mening  weer van de jongeren. Hierbij moet wel vermeld worden dat we hier hebben gekozen voor citaten  van jongeren die wel een band ervaren.   “Euh, ik heb daar gewoon een goede band mee, maar een voorbeeld nu echt… Dat nu ook weer nie. Da zij  eerder  vrienden  voor  mij,  maar  begeleiders  toch  nie.  Die  helpen  mij  gewoon,  het  is  ook  hun  werk  é.”  (Meisje, 16 jaar) 

Uit het volgende citaat kunnen we afleiden dat een erg nabije band zou samengaan met een grotere  zelfonthulling.  De  opvoeder  wordt  hier  ergens  ervaren  als  onpersoonlijk.  De  jongere  weet  als  het  ware niet met wie hij die relatie aangaat. Hij kan geen hoogte nemen van de opvoeder als persoon,  en dit kan er voor zorgen dat de relatie toch benoemd wordt als afstandelijk.  “Ge kent die ook nie goe, ge weet nie hoe ze zijn, hoe ze dingen doen.” (Meisje, 17 jaar)  

Zoals eerder reeds aan bod is gekomen, vermelden heel wat jongeren geen band of relatie te ervaren  met  de  opvoeders.  Hoewel    vanuit  hun  standpunt  niet  kan  gesproken  worden  over  een  relatie,  kunnen  we  dit    theoretisch  toch  gaan  benoemen  als  een  erg  afstandelijke  relatie.  Wanneer  je  dagelijks met iemand samenleeft is het immers niet mogelijk om niet in relatie te treden, het is wel  mogelijk een grote afstand te bewaren en zo geen ‘band’ te ervaren.   

Begeleiders  Een  aantal  begeleiders  vertellen  bewust  een  zekere  afstand  te  bewaren  in  hun  relatie  met  de  jongere. Deze afstand wordt gezien als een professionele houding, aangezien men zo objectiever kan  kijken en handelen.  “Bewust  vrij  oppervlakkig,  niet  te  nabij.  Bewust  afstandelijk  eigenlijk.  Opvoeding  is  gebaseerd  op  emotie  maar hier mag ik dat niet teveel toelaten want dan vertroebelt mijn blik. Als je te dicht bij komt, kun je er  gewoon niet mee werken.” (Opvoeder) 

 

33

 “Dat is ook vrij gezond die afstand want dan zie ik de dingen rapper en dan ben je objectiever.” (Opvoeder) 

Uit  de  analyse  van  de  interviews  blijkt  dat  opvoeders  bewust  bezig  zijn  rond  dit  thema.  Een  struikelblok voor een nabije relatie blijken de emoties van de opvoeders. Als je te nabij gaat werken,  laat  je  eigen  emoties  toe  en  kan  je  niet  meer  zuiver  professioneel  te  werk  gaan.  Daarnaast  gaan  sommige  opvoeders  ook  een  zekere  afstand  bewaren  om  zichzelf  te  beschermen.  Een  te  nabije  relatie kan er voor zorgen dat de opvoeder persoonlijk geraakt kan worden. Professioneel gezien kan  je geen persoonlijke nabije relatie aangaan met de jongeren, je moet steeds objectief kunnen blijven.  De  kwetsbaarheid  van  de  opvoeder  wordt  steeds  beschermd,  onder  andere  door  het  nemen  van  voldoende afstand binnen die relatie.  “Anderzijds probeer ik mij niet persoonlijk gekwetst te voelen als ze effectief iets fout doen. Dan is dat maar  zo. Ik kan wel hebben als ik zie dat ze over de schreef gegaan zijn, dat ik ga zeggen dat ik teleurgesteld ben,  maar dan voel ik dat nog niet in mijn hart.” (Opvoeder) 

Volgens  een  aantal  begeleiders  gaan  de  ouders  mee  vorm  geven  aan  de  therapeutische  relatie  die  ontstaat tussen een jongere en een opvoeder. Hoe groter de verbondenheid tussen ouder en kind,  hoe  groter  de  loyaliteit  naar  de  ouders  toe  en  hoe  groter  de  afstand  binnen  de  therapeutische  relatie.   “Euhm, als de band met de ouders heel sterk is dan zijn wij hier gewoon maar voor materiële dingen, dat er  eten en drinken is, dat er huiswerkbegeleiding is, euhm, is de band met de ouders minder of niet frequent,  of  krijgen  ze  er  niet  wat  ze  zoeken  of  waar  ze  behoefte  aan  hebben  dan  zijn  er  gasten  die  wel  een  heel  sterke band ontwikkelen met de opvoeders.” (Opvoedster) 

Bijna alle begeleiders geven aan dat men zeker niet probeert de positie van de ouders in te nemen,  er wordt steeds gepoogd een zekere afstand te bewaren, om zo de afgrenzing met de relatie jongere  ‐ ouders duidelijk te behouden. Men vindt het ook belangrijk zich bewust te zijn van het feit dat men  de ouders niet kan vervangen.   “Het is niet de bedoeling om de rol van de ouder over te nemen, zeker niet.” (Opvoedster)  “Maar ge moet u daar wel van bewust zijn, ge zijt geen familielid. Ge hebt dus een heel andere relatie met  de jongere dan dat ge vanuit het gezin zou hebben.” (Opvoedster) 

Deze  fundamenteel  andere  relatie,  in  vergelijking  met  de  ouder‐kind  relatie,  zou  er  volgens  een  aantal begeleiders voor zorgen dat ze bewuster omgaan met de jongeren, vanuit het professioneel  kader.   “Wij  zijn  iets  meer  berekender,  denk  ik.  En  hopelijk  professioneler  dan  dat  je  gewoon  thuis  je  kinderen  opvoedt.” (Opvoedster)  “ …, ge zijt er ook met uw volle bewustzijn mee bezig in een professioneel kader, terwijl dat ge dat in een  gezinssituatie  in  uw  rol  als  vader  of  moeder  of  pleegouder  dat  meer  op  een  natuurlijke  manier  doet.”   (Opvoedster) 

De  relatie  ouder‐kind  zou  volgens  de  begeleiders  gekenmerkt  worden  door  meer  geborgenheid  in  vergelijking met de relatie die zij hebben met de jongeren.  “Als ouder ben je wel sowieso nog meer betrokken en heel erg vanuit een gevoel”. (Opvoedster) 

 

34

 “Zij  hebben  ook  niet  die  geborgenheid  van  één  of  twee  ouders.  …    er  is  toch  altijd  wel  dat  gemis.”  (Opvoedster) 

Toch  geven  een  aantal  begeleiders  aan  het  gemis  van  de  ouders  zoveel  mogelijk  te  proberen  opvangen.  “Want hier is er geen mama of papa. We proberen dat zoveel mogelijk op te vangen.” (Opvoedster)  “Bij gasten die hier al lang wonen en hun plaatsing heeft te maken met het wegvallen van een ouder, dan  zullen wij ook bijna fungeren als de weggevallen, goh niet echt als een surrogaat ‐ouder, maar we vullen  toch een leegte op en dan zijn we ook net iets meer betrokken.” (Opvoedster) 

  We  kunnen  hier  kort  besluiten  dat  jongeren  de  relatie  vaak  als  minder  nabij  ervaren  dan  de  opvoeders.  De  invloed  van  de  ouders  kan  hier  als  belangrijke  bepalende  factor  worden  gezien.  Jongeren  maken een  duidelijk onderscheid tussen beide relaties, maar ook de opvoeders proberen  dit  onderscheid  voldoende  te  maken.  Ze  zijn  er  zich  ten  volle  van  bewust  dat  ze  niet  de  rol  van  ouders  op  zich  kunnen  nemen.  Bijgevolg  zijn  ze  ook  steeds  op  zoek  naar  dat  evenwicht  tussen  afstand en nabijheid. Hoewel ze bewust afstand houden om de eigen emoties te beschermen, zijn ze  van mening toch voldoende warmte en empathie  te kunnen bieden aan de jongere, waardoor een  nabije relatie tot stand kan komen.   

4.3 Persoonlijk belang van de therapeutische relatie  Jongeren  Tien van de 18 jongeren vinden het hebben van een relatie met de opvoeder(s) belangrijk. Dit maakt  het dagdagelijkse leven immers gewoon aangenamer, vlotter en fijner. Drie jongeren vertellen dat  een relatie belangrijk is, aangezien je bij iemand terecht moet kunnen als er iets scheelt. Enkel indien  er een relatie of band wordt ervaren, kan er over persoonlijke zaken of gevoelens gepraat worden.  “Als ge een band hebt met begeleiding dan zijt ge socialer. Dan gaat het ook vlotter.” (Jongen, 16 jaar)   “Ja,  dat  is  wel  belangrijk.  Anders  ga  je  hier  toch  enkel  tegen  uw  gedacht  komen,  als  ge  zo  geen  enkele  opvoeder kan uitstaan of zo.” (Jongen, 16 jaar)  “Ik vind van wel. Allé, dat is toch fijn zo, om een band te hebben.” (Meisje, 17 jaar) 

Vijf  van  de  18  jongeren  geven  duidelijk  aan  dat  het  hebben  van  een  relatie  niet  belangrijk  is.  Vaak  wordt hierbij als argument geboden dat men slechts voorlopig in de instelling verblijft, waardoor de  relatie met opvoeders als onbelangrijk wordt gezien. De tijdelijkheid van het verblijf en dus van de  therapeutische relatie, lijkt een echte nabije relatie in de weg te staan.  “Nee, das nie belangrijk. In een instelling vind ik da nie belangrijk. Ge moet hier gewoon meewerken totdat  ge buiten zijt en voila.” (Meisje, 14 jaar)  “Nee, volgend jaar ben ik hier toch weg dus, dan is da makkelijker om afscheid te nemen.” (Jongen, 16 jaar) 

 

35

 

Begeleiders  Ook  volgens  enkele  begeleiders  zorgt  het  ervaren  van  een  band  met  één  of  meerdere  opvoeders  voor  een  aangenamere  tijd  in  de  instelling.  Het  kind  zou  immers  bij  het  ontbreken  van  een  relatie   ‘doodongelukkig worden’.   “Het zou anders ook, als ze hier met niemand van het veelzijdig aanbod van soorten van begeleiders dat we   hier hebben, als ze met niemand dat kunnen vinden, die band, dan moet het heel eenzaam worden om hier  te zitten. Dan ga je als kind ook doodongelukkig worden.” (Opvoeder) 

Bijna alle begeleiders geven aan een relatie met de jongeren belangrijk te vinden. Negen begeleiders  geven als argument het beter kunnen werken met de jongeren en het meer kunnen bereiken indien  er  sprake  is  van  een  relatie.  Wanneer  er  sprake  is  van  een  persoonlijke  relatie,  kan  meer  invloed  worden uitgeoefend. Een aantal begeleiders geven ook aan dat het ervaren van een relatie met de  jongere zorgt voor een persoonlijk gevoel van voldoening.  “Ge hebt ook wel iets meer wapens om die jongere te begeleiden vind ik, als ge een relatie hebt. Dan kunt  ge teren op die relatie om jongeren in een richting te sturen of om bij te sturen.” (Opvoedster)  “Ge  moet  ook  met  de  gasten  proberen  te  werken  en  iets  te  bereiken.  En  die  band  is  daar  toch  wel  voor  nodig.” (Opvoedster) 

Voor enkele begeleiders is het niet belangrijk om een nabije relatie aan te gaan met de jongere. Het  betreft  een  aantal  begeleiders  werkzaam  binnen  de  werkvorm  kamertraining.  Een  motivering  hiervoor is de begeleiding van de jongere naar zelfstandigheid, of meer specifiek naar een zelfstandig  wonen.  “Maar het is niet echt de bedoeling dat wij een band opbouwen. Ik wil wel een band opbouwen en ik wil  wel  in  relatie  staan  met  iemand,  maar  het  is  de  bedoeling  dat  ze  een  zelfstandig  leven  gaan  uitbouwen,  dus.” (Opvoedster) 

 

4.4 Zelfonthulling  Begeleiders  Zoals  ook  bij  de  literatuurstudie  werd  besproken,  speelt  zelfonthulling  een  grote  rol  bij  het  opbouwen en behouden van de therapeutische relatie. Hoewel zelfonthulling binnen de individuele  therapie eerder gezien wordt als het weergeven van gevoelens en emoties die de therapeut ervaart,  kunnen we dit begrip binnen de ruimere context van de residentiële hulpverlening gaan uitbreiden.  Wanneer de vraag gesteld werd aan de opvoeders, vatten zij zelfonthulling heel erg letterlijk op, het  blootgeven  van  een  deel  van  zichzelf.  En  dit  dan  meer  in  de  context  van  persoonlijke  ervaringen,  gevoelens, enzovoort.  Uit de analyse van de interviews kan er worden opgemerkt dat heel wat opvoeders zich bewust zijn  van  de  processen  van  zelfonthulling.  Ze  zijn  er  zich  ook  bewust  van  dat  het  een  grote  rol  speelt 

 

36

binnen de opbouw van de relatie, hoewel in de meeste gevallen toch gepoogd wordt om een zekere  afstand te behouden.   “Hoe langer je een jongere kent, hoe meer zij daar dan ook in geïnteresseerd zullen raken van wie ben je,  waar woon je, en ik vind… Dat is toch wel iets waar ik mee bezig ben ook, om daar toch wat afstand van te  nemen.” (Opvoedster) 

Soms worden de grenzen tussen het werkleven en het privéleven van de opvoeder afgetast door de  jongeren. Ze zijn geïnteresseerd in de begeleider als persoon.   “In  het  begin  tasten  ze dat af,  stellen  ze  heel  veel  vragen over  uw  privé en  als ge daar  in  het  begin  zeer  pover mee zijt, dan gaan ze ook daar nie dieper op in. Ze weten wel genoeg van mij, ze weten wie ik ben en  wat ik doe in mijn vrije tijd, maar dat is denk ik wel genoeg.” (Opvoedster) 

Het blijft belangrijk om als opvoeder die grenzen te bewaken, of zoals de opvoeders het weergeven,  een  enige  afstand  te  bewaren.    Aan  de  hand  van  volgend  citaat  zien  we  ook  duidelijk  dat  zelfonthulling  steeds  afhankelijk  is  van  de  context  en  van  persoon  tot  persoon.  Het  gaat  voor  een  groot deel om vertrouwen, dat reeds aanwezig moet zijn, en hierdoor ook terug versterkt wordt.   “Als een jongere een persoonlijke vraag stelt, dan hangt mijn antwoord ook wat af van de situatie. Als een  jongere bijvoorbeeld aan mij vraagt hoe ik mijn man heb leren kennen en je weet dat dit in het kader is van  de puberteit en de groei naar ook eventueel een vriendje, dan zal ik wel een antwoord geven. Als je ziet dat  die relatie wel okee is, dan kan dat zeker. Dan is het in functie van iets. Maar dus enkel en alleen als ik die  jongere kan vertrouwen en als die relatie goed zit. Das heel individueel bepaald eigenlijk.” (Opvoedster) 

 

4.5 Interesse en betrokkenheid  Jongeren  Uit de interviews van de jongere kan vooral worden afgeleid dat de opvoeders wel interesse tonen in  wat jongeren doen of hoe ze zich voelen.   “Jaja zeker, ze vragen hoe ’t weekend is geweest of op de voetbal, wat ge allemaal gedaan hebt. Ze zijn  zeker geïnteresseerd in wat ge doet.” (Jongen, 16 jaar) 

Hoewel  het  uiteraard  de  bedoeling  is  dat  opvoeders  steeds  hun  interesse  en  betrokkenheid  uiten,  blijkt uit de analyse van de interviews van de jongeren, dat dit vooral gebeurt op momenten dat het  niet zo goed gaat.    “Als ge een probleem hebt dan kunt ge daar mee praten.” (Jongen, 17 jaar)  “Als ze zien dat er iets scheelt, komen ze automatisch naar u.” (Meisje, 17 jaar) 

Sommige jongeren ontwijken de interesse vanuit de begeleiders. Uit meerdere interviews kunnen we  afleiden dat de interesse vanuit de opvoeders vaak niet leidt tot het ‘bloot geven’ van zichzelf bij de  jongeren.   “Nee, (die zijn niet geïnteresseerd) en ik vertel dat zelf ook niet, dus ja.” (Meisje, 12 jaar) 

 

37

“Ja,  dat  wel,  dan  vragen  ze  hoe  is  ‘t  geweest,  en  dan  zeg  je  goed  en  dan  is  ‘t  gedaan.  Dan  is’  t  gesprek  afgelopen.” (Meisje, 15 jaar)  “Dat  weet’  k  eigenlijk    niet  zo  goed.  Ik  denk  van  wel.  Ze  vragen  wel  hoe  was  t  op  school.  En  dan  zeg  je  gewoon goed. Ook als was t eigenlijk niet zo goed.” (Jongen, 16 jaar) 

 

Begeleiders  De  opvoeders  vertellen  unaniem  geïnteresseerd  te  zijn  in  wat  jongeren  doen.  Hoewel  sommige  toegeven dat hier niet altijd wordt naar gevraagd, de interesse is er zeker.  “Als ik niet meer geïnteresseerd zou zijn, dan kan ik beter stoppen met werken. Maar ik ben toch wel, altijd  eigenlijk, geïnteresseerd in wat ze doen.” (Opvoedster)  “Ja. Ik probeer er op te letten om aan elke jongere te vragen als ze thuiskomen hoe hun dag is geweest,  maar ik weet ook wel dat als ze met veel tegelijk toekomen, dat er zeker altijd jongeren verloren gaan in de  groep en dat is wel jammer.” (Opvoedster) 

We kunnen dus besluiten dat elke opvoeder geïnteresseerd is in wat de jongeren doen. Hoewel iets  meer dan de helft van de jongeren dit beseffen en zo ervaren, wordt die interesse door de andere  jongeren  niet  altijd  zo  geïnterpreteerd.  Ze  ontwijken  een  gesprek  door  een  wenselijk  antwoord  te  geven, of stellen zich zelfs vragen of de opvoeders wel oprecht geïnteresseerd zijn.   

4.6 Noden en behoeften van jongeren  Jongeren  Jongeren  werden  over  dit  thema  niet  bevraagd,  dus  op  hun  perspectief  kan  binnen  dit  onderzoek  niet verder op worden ingegaan.   

Begeleiders  Uit de interviews blijkt dat bijna alle opvoeders zich proberen aan te passen aan de individuele noden  en behoeften van de jongeren wat betreft de mate van nabijheid binnen de therapeutische relatie.   “De ideale opvoeder is iemand die perfect kan switchen naar wat een kind nodig heeft. Die zo wel heel nabij  kan zijn als heel veraf in een relatie.” (Opvoedster)  “Met  sommige  jongeren  is  die  relatie  erg  nabij,  uiteraard  wel  met  de  nodige  afstand.  Da’s  eigenlijk  heel  individueel. Sommige gasten hebben daar gewoon minder nood aan.” (Opvoeder)  “Euhm,  dat  hangt  af  van  jongere  tot  jongere.  Sommige  laten  dat  toe  dat  je  wat  dichter  gaat  staan,  die  vragen  dat  ook  en  anderen  die  willen  dat  niet,  die  willen  dat  je  afstand  houdt  en  dan  moet  je  proberen  inschatten wat het best is voor dat kind é.” (Opvoedster) 

Het is ook in het licht van dit thema dat het teamgerichte werken een duidelijk positieve invloed kan  uitoefenen.  De  mensen  die  binnen  een  team  werken  zijn  heel  verschillend,  zodat  jongeren  zelf   

38

kunnen  aanvoelen  en  kiezen  met  wie  ze  het  best  overweg  kunnen  en  een  therapeutische  relatie  zouden  kunnen  opbouwen.  De  verscheidenheid  van  het  aanbod  is  zo  groot,  dat  de  jongere  steeds  wel bij iemand aansluiting kan vinden. Op die manier wordt er voldoende tegemoet gekomen aan de  behoeften en de persoonlijke noden van de jongere.  “Denk dat het vooral belangrijk is dat er verschillende mensen in een team werken, die allemaal een beetje  die positie kunnen innemen, dat elk kind een beetje kan zoeken bij welke opvoeder vind ik hier waar ik nood  aan heb.” (Opvoedster) 

Op  sommige  punten  kan  echter  niet  ingegaan  worden  op  de  noden  en  behoeften  van  de  jongere  binnen  de  voorziening.  Het  is  essentieel  dat  jongeren  die  in  de  onderzochte  voorziening  geplaatst  worden, een relatie kunnen aangaan, hetzij nabij hetzij eerder afstandelijk. Indien dit niet mogelijk is,  zal de jongere verder worden doorverwezen.  “We begrijpen ook wel dat er jongeren zijn, die zodanig geschonden zijn in hun leven, dat ze dat niet meer  kunnen en dan begrijpen we dat ook wel maar dan zullen we eerder doorverwijzen.” (Opvoedster)  “Maar het is niet altijd mogelijk, soms laten jongeren dat niet toe, soms is de tijd van de begeleiding te kort.  En  dat  is  wel  jammer,  want  dan  voel  je  ook  dat  je  niet  hebt  kunnen  sturen.  Dan  moet  je  loslaten  en  toekijken.” (Opvoedster) 

Een tweede punt waarop niet kan tegemoet gekomen worden aan de noden van de jongeren is de  discontinuïteit van het personeel binnen de voorziening. Een aantal begeleiders geven duidelijk aan  dat de voortdurende wissel van opvoeders niet positief is voor de jongeren. Jongeren zouden immers  nood  hebben  aan  duidelijkheid,  continuïteit  en  vertrouwdheid.  Dit  zijn  volgens  de  begeleiders  noodzakelijke voorwaarden binnen opvoeding.   “Het (een leefgroep) doet gewoon meer kwaad dan goed. Dat heeft vooral te maken met het moeten leven  in een grote groep met een constante wissel van opvoeders. Dit werkt niet. Dat is geen context waarbinnen  je  een  goede  opvoeding  kunt  krijgen.  Jongere  kinderen  hebben  behoefte  aan  duidelijkheid,  aan  vertrouwdheid.” (Opvoeder)  “De  continuïteit  van  de  opvoeders  is  negatief.    Nu  is  er  elke  dag  iemand  anders  op  dienst,  en  dat  is  wat  moeilijker. Ik denk dat dat vaak voor frustraties zorgt bij gasten.” (Opvoeder) 

Binnen  de  context  van  personeelswisselingen  zou  het  ook  moeilijker  zijn  een  band  of  een  nabije  relatie op te bouwen.  “Het is heel jammer, want eigenlijk zou de bijzondere jeugdzorg die jongeren een vaste structuur moeten  geven, maar doordat er heel veel wissels zijn in persoon is dat eigenlijk niet zo. Je zou als begeleider een  veilig persoon moeten zijn waarmee ze iets kunnen opbouwen, maar vaak is dat niet zo omdat begeleiders  ook vaak tijdelijk hier aanwezig zijn.” (Opvoedster) 

 

39

5. Discussie  5.1 Beleving van de relatie  De  resultaten  van  de  onderzoeksvraag  hoe  de  relatie  tussen  jongere  en  opvoeder  beleefd  wordt,  bevestigen  heel  sterk  de  verwachtingen  die  vanuit  de  literatuurstudie  tot  stand  kwamen.  Van  der  Ploeg (1985) vertelde ons reeds dat de aard, de duur en de diepgang van de relatie tussen kind en  groepsleider  sterk  kunnen  uiteenlopen.  Zowel  begeleiders  als  jongeren  geven  aan  met  de  ene  persoon een diepere relatie te hebben dan met de andere. Zoals door Kok (1988) werd aangegeven,  zal het kind vaak een voorkeur vertonen voor één of meerder leden van het opvoedersteam. Het feit  dat  jongeren  vertellen  met  sommige  begeleiders  een  relatie  te  hebben  en  met  andere  minder,  bevestigt  dit.  Een  aantal  citaten  wijzen  daarnaast  heel  sterk  op  het  feit  dat  sommige  kinderen  alsmaar  worden  afgewezen,  terwijl  andere  heel  wat  gevoelens  oproepen,  zoals  ook  door  Van  der  Ploeg (1985) werd opgemerkt. Met sommige jongeren blijft het contact erg moeilijk, terwijl het met  anderen  ‘liefde  op  het  eerste  gezicht’  is.  Een  persoonlijke  voorkeur  speelt  bij  beide  partijen  een  belangrijke rol.  Volgens het onderzoek van Hawley en Garland (2008) blijft de therapeutische relatie tussen jongere  en  de  therapeut  stabiel  tijdens  de  eerste  zes  maanden.  Tijdens  deze  zes  maanden  was  er  steeds  sprake van een vrijwel positieve relatie. Helaas wordt er binnen het onderzoek niet verder ingegaan  op de verdere evolutie van deze therapeutische relatie. Dit wordt voor een stuk bevestigd door de  resultaten  van  dit  onderzoek,  hoewel  het  niet  mogelijk  was  een  longitudinaal  onderzoek  naar  de  evolutie  van  deze  relatie  uit  te  voeren.  Een  aantal  begeleiders  geven  immers  aan  dat  al  tijdens  de  eerste maanden bepaald wordt hoe nabij de relatie ook in de toekomst zal zijn. Die nabijheid blijft  dan  gedurende  het  verdere  verblijf  van  de  jongere  vrijwel  stabiel.  Toch  wordt  dit  door  de  meeste  begeleiders tegengesproken. Vaak is er aanvankelijk geen sprake van een relatie maar eerder van het  aftasten van grenzen en het elkaar beter leren kennen. Langzaamaan wordt de relatie opgebouwd en  wordt  ze  ook  steeds  nabijer.  In  die  zin  ervaart  men  dus  wel  degelijk  een  evolutie.  Dit  wordt  ook  bevestigd door de bevraagde jongeren.  Wat opvalt, is het grote aantal jongeren die aangeven helemaal geen band of relatie te ervaren met  de begeleiders. Hoewel opvoeders dikwijls wel een band, of sterker nog een therapeutische relatie,  aanvoelen  met  de  jongere,  blijkt  dit  dus  omgekeerd  niet  zo  te  zijn.  Er  is  met  andere  woorden  een  duidelijk  verschil  in  perspectief  tussen  jongeren  en  opvoeders.  Dit  komt  ook  naar  voor  in  eerder  onderzoek.  Een  belangrijke  bevinding  van  Bickman  et  al.  (2004)  toont  immers  aan  dat  jongeren  en  opvoeders nooit vanuit hetzelfde perspectief zullen kijken naar de therapeutische relatie, ongeacht  hoe  lang  deze  al  is  opgebouwd  of  hoe  frequent  het  contact  tussen  de  twee  partijen  is.  Ook  onderzoek door Fitzpatrick et al. (2005) toont een duidelijke divergentie aan tussen het perspectief  van de cliënt en dit van de therapeut omtrent de therapeutische relatie.    De  bevinding  dat  heel  wat  jongeren  geen  relatie  ervaren  met  de  opvoeders,  is  opmerkelijk  en  schrijnend,  gezien  het  belang  van  de  therapeutische  relatie  (Lambert,  2001).  De  oordelen  van  cliënten  over  de  sterkte  van  de  therapeutische  relatie  zijn  bovendien  sterkere  voorspellers  van  ‘succes’  dan  de  oordelen  van  de  therapeuten  zelf  (Horvath  &  Bedi,  2002)  (In:  Bedi,  2005).  Voortdurend  wordt  in  de  literatuur  beklemtoond  dat  de  therapeutische  relatie  een  belangrijke  rol  speelt tijdens het hulpverleningsproces en een belangrijke invloed heeft op het behandelingssucces.   

40

Onderzoek  toont  zelfs  aan  dat  de  theoretische  stroming  van  waaruit  gewerkt  wordt,  geen  effect  heeft op het belang van die therapeutische relatie (Meissner, 2007). Hoewel er vanuit het perspectief  van de jongere geen sprake is van een ‘band’ of van een nabije relatie, vindt een groot deel van de  bevraagde jongeren een relatie met opvoeders wel belangrijk.    

5.2 Belang van de relatie  Uit  de  resultaten  blijkt  dat  heel  wat  jongeren  het  belangrijk  vinden  een  relatie  te  ervaren  met  de  begeleiders.  Dit  maakt  hun  verblijf  in  de  instelling  immers  aangenamer.  Indien  er  volgens  de  jongeren geen relatie is, dan verloopt het volgens hen ook minder vlot, minder leuk. Een uitspraak  van  een  opvoeder  is  hier  sprekend.  “Indien  er  geen  relatie  is,  dan  zou  het  kind  ‘doodongelukkig  worden’.” Deze resultaten zijn consistent aan de onderzoeksbevindingen van Schiff, Nebe & Gilman  (2006).  Uit  dit  onderzoek  binnen  residentiële  instellingen  blijkt  dat  de  relatie  tussen  kind  en  begeleider  een  bijzonder  grote  rol  speelt  in  de  algemene  levenstevredenheid  van  het  kind.  Dit  bevestigt  volgens  de  onderzoekers  de  hechtingstheorie,  in  die  zin  dat  relaties  van  kinderen  met  belangrijke volwassen figuren de geestelijke gezondheid van het kind beïnvloeden.  Een  opvallend  resultaat  is  daarentegen  dat  een  aantal  jongeren  een  relatie  met  de  opvoeders  niet  belangrijk vinden, aangezien hun verblijf in de instelling slechts tijdelijk is. Het niet hebben van een  relatie  maakt  afscheid  nemen  eenvoudiger.  In  eerder  onderzoek  van  Iglehart  (1992)  blijkt  dat  jongeren  die  aangeven  een  relatie  te  hebben  met  hun  begeleider,  onder  meer  jongeren  zijn  die  verwachten  in  contact  te  blijven  met  deze  begeleider,  ook  na  de  plaatsing.    De  jongeren  die  in  dit  onderzoek bevraagd werden en aangeven de relatie niet belangrijk te vinden, verwachten duidelijk  geen blijvend contact met de opvoeder.  Bijna  alle  begeleiders  vinden  het  belangrijk  die  relatie  te  ervaren.  Het  belangrijkste  argument  dat  hiervoor wordt geboden, is het feit dat men zo beter kan werken met de jongere en bijgevolg meer  kan bereiken. Het succes van de ‘hulpverlening’ zou dus samenhangen met de mate waarin sprake is  van een relatie. Ook in de literatuurstudie kwam een duidelijke link aan bod tussen de aanwezigheid  van een relatie en het succes van de behandeling. Indien er een relatie ervaren wordt, dan kan de  jongere  meer  (bij)gestuurd  worden  volgens  de  begeleiders.  Ook  bij  Maier  (1983)  zien  we  dat  jongeren  iets  leren  van  diegene  die  persoonlijke  betekenis  voor  hen  hebben.  Volgens  Kidd  et  al.  (2007)  vormt  de  ontwikkeling  van  de  relatie  tussen  jongere  en  opvoeder  de  kern  van  effectieve  interventies.  Toch  vinden  een  aantal  begeleiders  het  minder  belangrijk  om  een  relatie  aan  te  gaan  met de jongere. Het gaat dan vooral om begeleiders werkzaam binnen de werkvorm Kamertraining.  Binnen  deze  werkvorm,  worden  jongeren  immers  voorbereid  op  een  zelfstandig  leven.  Omdat  het  uiteindelijke  streefdoel  is  dat  de  jongere  een  zelfstandig  leven  uitbouwt,  zou  een  nabije  relatie  belemmerend werken. Deze motivering vinden we  ook terug bij Courtney et al. (2001). Volgens de  auteurs is een van de belangrijkste bezorgdheden van begeleiders het adequaat voorbereiden van de  adolescenten op een zelfstandig en onafhankelijk leven. Toch duidt Hawkins‐Rodgers (2007) op het  belang van een ‘loving’, zorgende en ondersteunende omgeving. Zo’n omgeving waarbinnen nieuwe  vaardigheden  geleerd  worden,  doet  de  kans  om  onafhankelijk  te  kunnen  leven,  stijgen.  Wanneer  deze  bevinding  klopt,  betekent  dit  dat  een  persoonlijke  relatie,  ook  bij  de  voorbereiding  naar  een  zelfstandig leven, belangrijk blijft.   

41

  5.3 Rol en invloed van ouders  Heel wat begeleiders vertellen dat de ouders invloed hebben op de relatie die door de jongeren met  de opvoeders wordt aangegaan. De mate van gehechtheid tussen kind en ouder zou voor een deel de  mate  van  nabijheid  bepalen  die  de  jongeren  toelaten  in  hun  relatie  met  begeleiders.  Ook  in  ander  onderzoek  wordt  de  invloed  van  de  ouders  beklemtoond.  Zo  blijkt  dat  aan  de  hand  van  het  vertrouwen dat moeders stellen in het oudste kind, kan voorspeld worden hoe door de jongere aan  de therapeutische relatie vorm gegeven wordt (Johnson, Ketring et al, 2006). Zo kunnen we stellen  dat  dit  onderzoek  wel  enigszins  overeen  komt  met  wat  uit  vroeger  onderzoek  werd  besloten.  De  relatie  met  de  ouders  wordt  immers  ervaren  als  invloedrijk  voor  de  vormgeving  van  de  therapeutische relatie.   Het is belangrijk dat opvoeders zich bewust zijn van deze indirecte invloed die ouders uitoefenen. Uit  de literatuurstudie kwam duidelijk naar voor dat begeleiders een zekere afstand dienen te bewaren,  in  die  zin  dat  men  de  ouders  niet  kan  vervangen.  Men  dient  deze  grens  goed  te  bewaken,  in  het  belang van de jongere. De Vriendt et al. (1985) stellen dat men als opvoeder dient te waken over de  aard van de relatie die men aangaat met de jongere. Een overbetrokken emotioneel ‐ affectieve band  kan er immers toe leiden dat ouders ‘zich hun kind emotioneel ontnomen voelen’. Dit kan men onder  meer tegengaan door zich bewust te zijn van het gegeven dat hulpverleners geen vervangouders zijn.   Uit  de  resultaten  blijkt  dat  begeleiders  tegemoet  komen  aan  deze  vereiste  en  zich  met  andere  woorden  absoluut  niet  willen  profileren  als  de  (vervang‐)  ouders.  Ook  de  jongeren  ervaren  een  duidelijk  verschil  tussen  de  relatie  met  de  opvoeders  en  deze  met  de  ouders.  Verder  vinden  de  bevraagde begeleiders het belangrijk zich bewust te zijn van het gegeven dat men de ouders niet kan  vervangen.  De  relatie  is  daarom  vanuit  het  perspectief  van  de  begeleiders  bewuster  en  professioneler, in vergelijking met de ouder ‐ kind relatie. Deze bevindingen worden sterk bevestigd  door Van der Ploeg (1985). Volgens de auteur handelt de opvoeder bewuster in vergelijking met de  ouders. Over de wijze waarop men dagdagelijkse zaken uitvoert, denkt men veel meer na dan dat in  de ‘gewone opvoeding’ het geval is.   

  5.4 Zelfonthulling  De  literatuur  bevestigt  dat  zelfonthulling  een  positieve  invloed  kan  hebben  op  de  therapeutische  relatie. De beslissing tot zelfonthulling zou wel afhangen van de context. Er moet reeds een zekere  vorm  van  vertrouwen  aanwezig  zijn  tussen  de  opvoeder  en  de  jongere  (Myers,  Hayes,  2006).  Deze  antwoorden  vinden  we  zeker  terug  bij  de  opvoeders  die  aan  dit  onderzoek  hebben  meegewerkt.  Hierbij  moeten  we  benadrukken  dat  de  theorie  meer  focust  op  het  weergeven  van  gevoelens  en  emoties (Rogers, 1961), terwijl het bij de interviews meer gaat om het blootgeven van zichzelf, om  het aftasten van de grenzen tussen het privéleven en het werkleven van de opvoeder. Hoewel men  als  opvoeder  deze  grenzen  moet  bewaken,  blijft  het  toch  belangrijk  zich  bewust  te  zijn  van  het  positieve effect van zelfonthulling. Het schept een vertrouwen tussen de opvoeder en de jongere en  gaat zo terug een verdere zelfonthulling met zich mee brengen, wat op zich opnieuw de band tussen  jongere en opvoeder gaat versterken. Het is verder ook belangrijk dat de beslissing tot zelfonthulling   

42

van  de  opvoeder,  gebaseerd  is  op  de  wil  om  tot  een  betere  therapeutische  relatie  te  komen  (Burkard,  Knox  et  al,  2006).  Indien  de  beslissing  tot  zelfonthulling  gebaseerd  is  op  de  nood  van  de  therapeut  om  eigen  gevoelens  en  emoties  te  ventileren,  kan  dit  binnen  de  therapeutische  relatie  voor  moeilijkheden  zorgen.  Zoals  uit  de  bespreking  van  de  resultaten  blijkt,  geven  heel  wat  opvoeders  aan  enkel  persoonlijke  zaken  of  gevoelens  te  uiten  wanneer  dit  in  het  belang  is  van  de  therapeutische  relatie.  Het  belang  van  het  kind  wordt  hierbij  telkens  vooropgesteld.  Het  blijft  ook  belangrijk om je als therapeut, of in deze context als opvoeder, bewust te zijn van de noden van de  cliënt, de jongere. Dit kan enkel door een inschatting te maken van de jongere en van de situatie, er  zijn hiervoor geen vaste regels of wetmatigheden. Nog steeds wordt zelfonthulling te veel beïnvloed  door de noden van de therapeut of de opvoeder (Michielsen, 2000). 

  5.5 Betrokkenheid en interesse  Uit  de  literatuurstudie  blijkt  dat,  volgens  Rogers  (1961),  empathie  een  belangrijke  factor  is  bij  het  opbouwen  van  een  therapeutische  relatie.  Empathie  kan  binnen  de  context  van  de  residentiële  jeugdhulpverlening  gezien  worden  als  het  uiten  van  interesse  en  het  tonen  van  vormen  van  betrokkenheid. Ook ander onderzoek benadrukt het empathische engagement van de opvoeder (of  therapeut) als essentieel voor het vormen van een veilige band of relatie (Angus, Kagan, 2007). Dit  betekent  dat  opvoeders  oprecht  geïnteresseerd  zijn  in  de  ervaringen  en  de  gevoelens  van  de  jongeren. De resultaten tonen aan dat bijna alle opvoeders zich proberen in te leven in de leefwereld  van de jongere en ook oprecht geïnteresseerd zijn. Helaas kan niet elke jongere deze inbreng van de  opvoeder  beantwoorden.  Ze  houden  de  opvoeder  op  een  afstand  om  te  vermijden  dat  ze  terecht  komen in een te nabije relatie.  Recent onderzoek dat focust op het werken met jongeren brengt twee belangrijke factoren naar voor  die kunnen leiden tot een succesvolle hulpverlening. Een eerste factor focust meer op het omgaan  met  macht,  maar  een  tweede  factor  geeft  aan  dat  een  menselijke  houding  van  de  opvoeder  van  groot belang is. Een goede hulpverleningsrelatie wordt mede mogelijk gemaakt door een menselijke,  empathische  attitude  en  stijl  van  de  opvoeder.  Indien  men  zich  menselijker  gaat  opstellen,  en  hierdoor  de  traditionele  rol  van  opvoeder  anders  gaat  vorm  geven,  leidt  dit  tot  een  positieve  en  stabiele  ‘therapeutische’  relatie  (De  Boer,  Cody,  2007).  Dit  onderzoek  is  te  beperkt  om  dergelijke  bevindingen te kunnen bevestigen. Toch geven alle opvoeders aan oprecht geïnteresseerd te zijn in  de  leefwereld  van  jongeren,  en  dit  ook  zo  veel  mogelijk  proberen  te  uiten.  Gebaseerd  op  het  onderzoek  van  De  Boer  en  Cody  (2007)  kan  dit  mogelijks  leiden  tot  een  stabielere  therapeutische  relatie.  De  menselijke  houding  kan  ook  gezien  worden  in  relatie  met  de  zelfonthulling,  die  er  voor  zorgt dat opvoeders ook zichzelf laten zien, hun minder professionele, persoonlijke kant. Het vraagt  van  opvoeders  echter  een  grote  inspanning  om  de  grens  tussen  wie  ze  zijn  als  professionele  opvoeder, en wie ze persoonlijk echt zijn, te gaan aftasten (Michielsen, 2000).  

 

 

43

5.6 Individuele noden en mogelijkheden van jongeren  Elke opvoeder probeert zich aan te passen aan de jongere wat betreft het evenwicht tussen afstand  en nabijheid. Uit de resultaten blijkt immers dat opvoeders pas een nabije relatie aangaan indien de  jongere daar klaar voor is en nood heeft aan een dergelijke relatie. Men houdt met andere woorden  rekening met de individuele noden en mogelijkheden van de jongere wat betreft de vormgeving van  de  therapeutische  relatie.    Zoals  door  Smis  (1997)  wordt  benadrukt,  is  het  belangrijk  dat  men  het  kind  op  relationeel  gebied  voldoende  ruimte  geeft.  Het  kind  mag  niet  geforceerd  worden.  De  opvoeders  hebben  daarnaast  elk  een  persoonlijke  stijl,  een  bepaalde  manier  van  werken,  en  deze  wordt  niet  aangepast  naargelang  de  jongere.  Dit  wordt  opgelost  door  de  verscheidenheid  van  het  team.  Iedereen  biedt  een  andere  hulpverlening,  een  andere  manier  van  aanpak  en  een  andere  manier van zijn. Dit kan voor jongeren uitnodigend werken. Er is zo immers zeker iemand te vinden  die door een persoonlijke aanpak de jongere kan bereiken en zo oog kan hebben voor de individuele  noden en behoeften van de jongere.   Waar  vroeger  vooral  werd  gewerkt  vanuit  een  psychoanalytisch  perspectief,  zijn  er  tegenwoordig  heel wat werkvormen toegevoegd om tegemoet te kunnen komen aan de noden van de doelgroep  (Abramovitz,  Bloom,  2003).  Ook  de  voorziening  waarbinnen  dit  onderzoek  plaatsvond,  bestaat  uit  verschillende  werkvormen,  met  een  eigen  methodiek  en  invalshoek,  en  is  zo  aangepast  aan  de  specifieke noden van de jongeren. Het probleem dat hierop volgt, is echter het ontbreken van een  consistent  aaneenhangend  therapeutisch  programma.  Uit  onderzoek  blijkt  dat  de  populatie  van  de  residentiële  voorzieningen  voortdurend  verandert  en  evolueert.  Het  is  dan  ook  belangrijk  om  het  programma steeds te laten mee evolueren, en zo oog te blijven hebben voor de noden en behoeften  van  de  jongeren.  Dit  onderzoek  (Abramovitz,  Bloom,  2003)  pleit  dan  ook  voor  een  minder  hiërarchische en meer open vorm van werken binnen de voorziening. De therapeutische relatie gaat  een belangrijke rol vervullen binnen deze nieuwe manier van werken, minder gebaseerd op macht,  meer op vertrouwen. Ook uit de analyse van de interviews die zijn afgenomen in het kader van dit  onderzoek,  blijkt  dat  er  gewerkt  wordt  op  basis  van  vertrouwen.  Er  is  geen  sprake  van  een  machtsspel,  er  wordt  geprobeerd  om  een  stabiele  therapeutische  relatie  op  te  bouwen,  om  van  daaruit  te  gaan  werken  op  basis  van  vertrouwen.  Zo  blijkt  ook  hier  terug  het  belang  van  de  therapeutische relatie om tegemoet te kunnen komen aan de individuele noden en behoeften van de  jongeren.  Ook normen en waarden gaan binnen dit thema, de noden van de jongeren, een belangrijke plaats  innemen. Heel wat opvoeders geven aan het belangrijk te vinden dat men zich goed bewust is van de  eigen waarden en normen. Men dient deze vaak los te laten om de jongere en zijn of haar omgeving  optimaal  te  kunnen  begeleiden.  Dit  komt  niet  zelden  aan  bod  bij  de  interviews  wanneer  gevraagd  wordt naar een omschrijving van ‘een ideale opvoeder’.  Ook voldoende kennis van de waarden en  normen  van  de  ouders  vindt  men  belangrijk.  Kummeling  (1990)  benadrukt  dat  de  hulpverlener  vaardigheden  dient  te  ontwikkelen  die  de  waarden  en  normen  van  de  ouders  onderkennen  en  respecteren.  Het  waardenpatroon  van  de  opvoeder  kan  immers  sterk  verschillen  van  dat  van  de  ouders.  Dit  kan  de  opvoeder,  maar  ook  de  jongere,  in  conflict  brengen.  De  opvoeder  dient  zich  daarom sterk bewust te zijn van het eigen normensysteem en dit als het ware gescheiden te houden  van de hulpverleningscontext. Hierdoor wordt ruimte gecreëerd om aan te sluiten bij de waarden en  normen van de cliënt en zijn/haar omgeving. Het doel van hulpverlening is immers de zelfrealisatie  van de cliënt, overeenstemmend met het eigen normen‐ en waardensysteem. Aangezien de meeste   

44

opvoeders  aangeven  zich  bewust  te  zijn  van  eigen  waarden  en  normen  en  in  staat  zijn  deze  los  te  laten, kan men met andere woorden tegemoet komen aan de individuele noden en behoeften van de  jongere en zijn of haar omgeving.   

  5.7 Continuïteit  Uit de resultaten bleek duidelijk dat men de personeelswisselingen als problematisch ervaart voor de  jongeren.  Met  personeelswisselingen  wordt  zowel  de  dagelijkse  wissel  van  opvoeders  als  het  personeelsverloop  bedoeld.  Zoals  wordt  vermeld  in  de  literatuurstudie  ziet  ook  Dobbelaere  (2006)  continuïteit  en  stabiliteit  als  zijnde  essentieel  binnen  hulpverlening.  De  tijdelijkheid  van  de  relatie  jongere ‐ opvoeder is daarom problematisch. Ook Hawkins‐Rodgers (2007) ziet een stabiele en veilige  omgeving als essentieel, hetzij meer specifiek voor het herorganiseren van het hechtingsgedrag van  de geplaatste jongere. Ook volgens de bevraagde opvoeders maakt de afwezigheid van stabiliteit en  continuïteit het minder eenvoudig een relatie op te bouwen.   Zoals door een aantal jongeren wordt aangegeven hebben ze al een heel wat opvoeders zien komen  en  gaan.  Het  gaat  dan  vooral  om  jongeren  die  reeds  lange  tijd  geplaatst  zijn.  Zoals  door  Hawkins‐ Rodgers  (2007)  wordt  opgemerkt,  hebben  veel  jongeren  al  heel  wat  traumatische  ervaringen  van  verlies  en  scheiding  in  hun  familiesysteem  moeten  overleven.  In  hun  nieuwe  omgeving  van  de  instelling,  dat  ‘hulpverlening’  zou  moeten  zijn,  zouden  deze  verlieservaringen  juist  doorbroken  moeten worden, en niet voor de zoveelste maal bevestigd. Zoals de jongere ons duidelijk maakt, zal  hij  zeker  en  vast  geen  persoonlijke  zaken  vertellen  tegen  opvoeders.  Indien  de  aanwezigheid  van  opvoeders zo tijdelijk en onzeker is, kunnen we niet verwonderd zijn over het feit dat het erg moeilijk  wordt voor jongeren om een relatie op te bouwen. 

 

5.8 Beperkingen van het onderzoek  Mede door praktische redenen hebben we er uiteindelijk voor gekozen om met één voorziening te  werken.  Dit  heeft  zowel  voor‐  als  nadelen.  Het  voordeel  is  dat  er  een  behoorlijk  zuiver  beeld  kan  verkregen worden over hoe die therapeutische relatie wordt ervaren door zowel de jongeren als de  opvoeders binnen deze manier van werken.  Alle opvoeders werden geïnterviewd, dus het beeld van  deze  voorziening,  wat  betreft  ons  thema,  is  volledig.  Een  belangrijke  beperking  die  hier  uit  volgt  is  natuurlijk het gebrek aan veralgemeenbaarheid. We kunnen bepaalde tendensen of algemeenheden  waarnemen, maar we kunnen niet met zekerheid stellen dat die therapeutische relatie ook in andere  voorzieningen  zo  wordt  ervaren.  De  voorziening  als  situationele  context  speelt  immers  een  belangrijke  rol  wat  betreft  de  beleving  van  de  respondenten.  Wardekker  (1999)  stelt  dat  de  eigen  betekenisverlening  wordt  afgestemd  op  die  van  anderen.  Betekenissen  worden  ook  door  anderen  gesuggereerd,  ‘anders  zou  samen  handelen  niet  mogelijk  zijn’.  Daarnaast  moet  men  ook  rekening  gaan houden met het risico dat zowel jongeren als opvoeders sociaal wenselijke antwoorden hebben  gegeven.  Toch  hebben  we  de  indruk  dat  beide  partijen  op  een  open  en  eerlijke  manier  aan  dit  onderzoek  hebben  meegewerkt.  Mede  door  een  open,  accepterende  houding  van  de  interviewers,  werd gepoogd deze sociaal wenselijke antwoorden tot een minimum te beperken. 

 

45

Een tweede beperking volgt uit de chronologische volgorde die wij hebben gevolgd bij het uitvoeren  van  het  onderzoek.  Bij  kwalitatief  onderzoek  is  het  aangewezen  om  het  verzamelen  en  het  analyseren voldoende af te wisselen. Het moet als het ware een cyclisch proces vormen, waardoor  de  informatieverzameling  steeds  kan  aangepast  worden  aan  de  evoluerende  resultaten  (Maso  &  Smaling, 1998). Wij hebben er echter, door een strikte tijdsplanning, voor gekozen om eerst de fase  van de gegevensverzameling af te ronden, alvorens te beginnen  met  de analyse van de resultaten.  Hierdoor  was  het  niet  meer  mogelijk  om  de  vragen  binnen  de  interviews  nog  aan  te  passen  naargelang de resultaten die werden bekomen door een eerdere analyse.   Een  derde  beperking  is  verbonden  aan  de  keuze  voor  het  onderzoekstype.  Een  kwalitatief  belevingsonderzoek kan nooit aanspraak maken op een volledige objectiviteit. Hoewel gepoogd werd  zo  objectief  mogelijk  te  zijn,  houdt  het  analyseren  van  de  interviews  nog  steeds  een  subjectief  oordeel  in.  Het  feit  dat  het  hier  om  een  duothesis  gaat,  lijkt  hier  enkel  voordelen  met  zich  mee  te  brengen. We hebben er voor gekozen om de interviews afzonderlijk te coderen en nadien samen te  zitten,  te  vergelijken  en  perspectieven  uit  te  wisselen.  Dit  zorgt  voor  een  grotere  interbeoordelaarsbetrouwbaarheid, waardoor de subjectiviteit zo veel mogelijk werd beperkt.   

5.9 Aanbevelingen   5.9.1 Voor de praktijk  Voor een eerste aanbeveling baseren we ons opnieuw op het onderzoek van Lambert (2001). In dit  onderzoek  wordt  het  belang  van  training  in  relationele  vaardigheden  bij  voornamelijk  beginnende  therapeuten aangetoond. Onder meer het leren communiceren van empathie neemt een belangrijke  plaats in. Deze aanbeveling kan zeker uitgebreid worden naar de context van dit onderzoek. Het is  ook binnen de Bijzondere Jeugdzorg belangrijk opvoeders te trainen en te begeleiden in het aangaan  van  een  therapeutische  relatie  met  de  jongeren.  Voor  beginnende  opvoeders  mag  het  trainen  van  dergelijke  vaardigheden  niet  ontbreken.  Toch  denken  we  dat  dit  niet  enkel  voor  beginnende  opvoeders maar ook voor meer ervaren opvoeders belangrijk blijft. Uit de analyse van dit onderzoek  blijkt  dat  een  aantal  opvoeders  door  de  jaren  heen  geleerd  hebben  zichzelf  als  het  ware  te  beschermen door meer afstand in te bouwen binnen de therapeutische relatie. Supervisie is daarom  noodzakelijk om ervoor te zorgen dat men blijft op zoek gaan naar het evenwicht tussen afstand en  nabijheid.  Te  veel  afstand  inbouwen,  strookt  immers  niet  met  het  meermaals  aangetoonde  belang  van een persoonlijke, nabije en warme relatie. Het is belangrijk het belang van deze relatie te blijven  beklemtonen aan hulpverleners.     Niet  enkel  bij  bepaalde  pioniers  tijdens  de  literatuurstudie,  maar  ook  bij  de  discussie  omtrent  het  zoeken  naar een evenwicht tussen afstand en  nabijheid, kwam  het belang van het hechtingsmodel  van de jongere aan bod. Aangezien de invloed hiervan behoorlijk groot is, lijkt het ons belangrijk ook  hierover  een  aanbeveling  te  doen  naar  de  praktijk.  Deze  aanbeveling  wordt  gesteund  door  wetenschappelijk  onderzoek  (Strauss,  2006).  Dit  onderzoek  geeft  aan  dat  het  voor  psychotherapeuten een meerwaarde kan zijn  zich te verdiepen in de  hechtingstheorie van Bowlby.  De  theorie  van  Bowlby  wordt  immers  steeds  belangrijker  binnen  de  klinische  context.  Het  is  noodzakelijk  oog  te  hebben  voor  het  geïnternaliseerde  hechtingsmodel  van  de  jongere.  Zo  kunnen  een  aantal  moeilijkheden  die  ontstaan  tijdens  het  opbouwen  van  een  therapeutische  relatie  beter   

46

worden  begrepen.  Het  is  zo  ook  mogelijk  om  deze  problemen  te  voorkomen  met  als  resultaat  een  betere en stabiele therapeutische relatie. Hoewel de opvoeders dit tijdens de interviews nauwelijks  ter  sprake  hebben  gebracht,  blijkt  een  goed  begrip  van  de  hechtingstheorie  van  Bowlby  een  meerwaarde voor het opbouwen van een therapeutische relatie.   Bovenstaande  aanbevelingen  hebben  tot  doel  de  relatie  tussen  jongere  en  opvoeder  binnen  begeleidingstehuizen te bevorderen. Ook de volgende aanbeveling kan een interessante invalshoek  bieden om deze relatie op te waarderen. Om tegemoet te kunnen komen aan de individuele noden  en mogelijkheden van de cliënt, is het volgens heel wat onderzoek zinvol te werken op basis van het  Strength  Based  perspectief.  Deze  vorm  van  werken  treedt  steeds  meer  op  de  voorgrond  binnen  wetenschappelijk  onderzoek.  Binnen  dit  perspectief  staan  mogelijkheden,  sterktes  en  krachten  van  de cliënt centraal. Zo focussen ook de auteurs Bertolino en Thompson (1999) op de sterktes van de  jongeren. Ze geven aan dat opvoeders oog moeten hebben voor deze sterktes, aangezien dit de basis  kan vormen voor een stabiele therapeutische relatie. Het kan er ook voor zorgen dat de opvoeder er  in slaagt om negatieve situaties steeds te laten uitkomen bij iets positiefs, een sterkte van de jongere  in kwestie. Dit is immers ook een aanpak die focust op hetgeen waar jongeren nood aan hebben. Ook  in ander onderzoek gaat men de invloed van een aanpak die focust op krachten en sterktes na. Kalke,  Glanton  &  Cristalli  (2007)  stellen  dat  een  ‘strength  based’  aanpak  kan  leiden  tot  een  positieve  zorgcultuur.  Een  positieve  zorgomgeving  leidt  bovendien  tot  meer  respectvolle  interacties  met  de  kinderen en  hun families, en  gaat  dus  op die manier ook de  therapeutische relatie  beïnvloeden. In  deze discussie pleiten we daarom voor een aanpak gebaseerd op sterktes en krachten van jongeren.  Een strength based aanpak wordt immers omschreven als zijnde ‘evidence based’. Toch kan worden  vastgesteld dat dergelijke evidence based methodes nauwelijks geïmplementeerd zijn in de praktijk.  Hulpverleners bouwen heel wat praktijkkennis op doorheen jaren van ervaring met de doelgroep. Er  wordt  vaak  kennis  opgedaan  rond  een  bepaalde  problematiek  en  rond  hoe  men  dit  effectief  kan  behandelen. Deze kennis is echter gebonden aan een bepaalde persoon met individuele ervaringen  in specifieke situaties. Praktijkkennis is met andere woorden amper generaliseerbaar en niet toe te  passen  op  andere  personen  in  andere  situaties.  Wetenschappelijke  kennis  is  daarom  noodzakelijk  (Van  der  Ploeg,  2003).  Uit  eigen  ervaring  merken  we  dat  hulpverleners  vaak  vasthangen  aan  hun  eigen  praktijkervaringen.  Ook  Bickman  et  al.  (1996)  rapporteren  het  gegeven  dat  heel  wat  diensthulpverleners  zich  baseren  op  ‘non‐evidence  based  practices’  in  het  bieden  van  hulp  aan  jongeren  en  hun  families.  Wetenschappelijke  kennis  vindt  vaak  weinig  ingang  of  gehoor.  De  kloof  tussen  theorie  en  praktijk  is  nog  steeds  aanwezig,  ook  binnen  de  hulpverlening  aan  jongeren.  ‘Evidence  based  practices’  zijn  wel  degelijk  veralgemeenbaar  en  kunnen  gezien  worden  als  wetenschappelijke  kennis.  Ondanks  meermaals  bewezen  positieve  effecten  van  ‘evidence  based’  interventies,  heeft  dit  niet  geleid  tot  een  wijdverspreide  implementatie  van  dergelijke  interventies  binnen de praktijk van hulpverlening. Implementatie van dergelijke evidence based practices binnen  ‘child  welfare’  is  een  complex  proces  dat  botst  op  een  aantal  barrières,  waaronder  de  aanvaardbaarheid  ervan  voor  zowel  de  hulpverleners  als  voor  de  ouders.  Ook  de  motivatie  van  de  hulpverleners om hiermee aan de slag te gaan en de ondersteuning vanuit de organisatie spelen een  belangrijke rol (Aarons & Palinkas, 2007).  Het meer ‘evidence  based’ werken is opgenomen in het  recente  globaal  plan  van  minister  Inge  Vervotte.  Een  beweging  in  de  richting  van  het  meer  wetenschappelijk  onderbouwd  werken  is  in  die  zin  gemaakt  en  kan  enkel  toegejuicht  worden.  Wanneer  er  rekening  wordt  gehouden  met  wat  in  het  verleden  zijn  succes  heeft  bewezen,  kan  er  steeds worden vooruitgegaan. Men kan op zoek naar wat voor de specifieke voorziening nuttig lijkt.   

47

Waar problemen en moeilijkheden zich voordoen, kan een aanpassing van  de methode, de manier  van werken, een oplossing bieden.   Een  laatste  punt  dat  zeker  aandacht  verdient  binnen  deze  aanbevelingen  voor  de  praktijk,  is  de  invloed  die  ouders  uitoefenen  op  de  relatie  tussen  jongere  en  opvoeder.  Waar  bij  het  hechtingsmodel  de  invloed  van  de  ouders  eerder  onbewust  is,  onrechtstreeks,  mag  er  niet  uit  het  oog  worden  verloren  dat  de  invloed  van  de  ouders  ook  rechtstreeks  kan  inwerken  op  die  relatie.  Waar er bij de therapeutische relatie volwassene ‐ therapeut slechts sprake is van één relatie, ligt dit  bij de therapeutische relatie jongere – opvoeder wel anders. Ook de relatie met de ouders moet in  rekening worden gebracht. Dikwijls hebben ouders en opvoeders andere ideeën over hoe er met de  kinderen  moet  worden  omgegaan,  of  hoe  de  problemen  het  best  kunnen  worden  opgelost.  Het  is  belangrijk deze factor niet uit het oog te verliezen aangezien het perspectief van de ouders een grote  invloed kan uitoefenen op het kind. De motivatie van de jongere om aan de problemen te werken, en  dus  de  motivatie  om  een  therapeutische  relatie  aan  te  gaan,  hangt  af  van  het  standpunt  dat  de  ouders innemen (Hawley, Garland, 2008). Het loont daarom zeker de moeite om ouders maximaal te  betrekken want hoe nabijer het contact wordt tussen ouders en opvoeders, hoe meer de jongere de  kans krijgt om een stabiele, nabije therapeutische relatie aan te gaan.    

5.9.2 Voor verder onderzoek  Plaatsing  wordt  in  de  praktijk  steeds  gezien  als  een  laatste  optie.  Dit  werd  ook  bevestigd  door  de  opvoeders tijdens de interviews. Ze geloven in het feit dat de plaatsing het laatste ‘redmiddel’ is. Het  gaat  dan  ook  om  één  van  de  meest  ingrijpende  vormen  van  hulpverlening  aan  jongeren.  Deze  jongeren  worden  als  het  ware  uit  hun  milieu  geplukt  en  geplaatst  binnen  een  residentiële  voorziening.  De  context  van  een  thuis  moet  plaats  maken  voor  de  context  van  regels,  structuur,  opvoeders, enzovoort. Deze plaatsing heeft hoe dan ook gevolgen voor het welzijn van het kind. Het  is echter schrijnend om te zien hoe weinig onderzoek heeft plaatsgevonden naar de effectiviteit van  deze  hulpverleningsvorm.  Hoewel  onderzoek  over  de  korte  termijn  effecten  niet  zelden  wordt  uitgevoerd,  valt  op  dat  onderzoek  op  langere  termijn  volledig  onbestaand  is  (Knorth  et  al,  2008).  Hoewel we er van overtuigd zijn dat deze plaatsing voor sommige jongeren echt een oplossing kan  betekenen,  is  het  belangrijk  dat  deze  overtuiging  kan  gebaseerd  worden  op  wetenschappelijk  onderzoek.  Meer onderzoek naar de gevolgen van plaatsing voor jongere en context, ook op lange  termijn, is daarom aangewezen.  Tot slot wensen we te eindigen met één van de meest opmerkelijke bevindingen van dit onderzoek.  Heel  wat  jongeren  ervaren  namelijk  weinig  of  geen  relatie  met  hun  opvoeders.  Toch  vinden  de  meeste jongeren het hebben van een relatie wel belangrijk. Deze bevinding is bijzonder opmerkelijk,  gezien het uitgebreid aangetoonde belang van de therapeutische relatie. Verder onderzoek omtrent  het  waarom  jongeren  geen  relatie  ervaren,  is  aangewezen.    In  navolging  van  Kok  (2003)  zou  men  kunnen  nagaan  of  jongeren  binnen  de  huidige  maatschappelijke  context,  onder  meer  gekenmerkt  door instabiliteit en discontinuïteit, nog wel in staat zijn relaties op te bouwen. Daarnaast vinden we  het  de  moeite  waard  zich  af  te  vragen  of  deze  bevinding  bevestigd  wordt  door  ander  onderzoek.  Aangezien  we  enkel  één  voorziening  bevraagd  hebben,  kunnen  we  immers  geen  algemene  uitspraken doen.  

 

48

6. Besluit  De doelstelling van dit onderzoek was het nagaan van de beleving van de relatie tussen jongere en  opvoeder  binnen  begeleidingstehuizen.  Deze  doelstelling  werd  opgesplitst  in  een  aantal  onderzoeksvragen.  Vanuit  deze  onderzoeksvragen  zijn  we  gekomen  tot  een  aantal  belangrijke  thema’s  omtrent  het  thema  relatie.  De  onderzoeksvragen  werden  doorheen  dit  werk  als  leidraad  gebruikt, zowel voor het opstellen van het interviewschema als voor het bespreken van de resultaten  en de opbouw van de discussie.   We kunnen besluiten dat er binnen de onderzochte voorziening sprake is van een persoonlijke relatie  vanuit het perspectief van de opvoeders. Jongeren zijn het hier echter minder over eens en ervaren  niet altijd een persoonlijke relatie. Meer dan de helft van de jongeren ervaart zelfs geen relatie met  de opvoeder. Dit wordt gezien als een opmerkelijke bevinding, gezien het meermaals aangetoonde  belang van de relatie binnen de context van hulpverlening.   De  opvoeders  focussen  verder  voornamelijk  op  het  zoeken  naar  het  evenwicht  tussen  afstand  en  nabijheid binnen die relatie, terwijl jongeren vaak veeleer focussen op het behouden van voldoende  afstand. Wel zijn beide partijen het grotendeels eens over het belang van de therapeutische relatie.  Het hebben van een relatie betekent voor de begeleiders vaak dat men beter kan werken en meer  kan bereiken met de jongere. Voor de jongeren leidt de relatie vooral tot een aangenamer verblijf in  de instelling.    De  voorwaarden,  volgens  Rogers  (1961),  wat  betreft  een  helpende,  kwaliteitsvolle  relatie,  werden  binnen  dit  onderzoek  gedeeltelijk  nagegaan.  Hoewel  opvoeders  aangeven  zeker  geïnteresseerd  te  zijn  in  wat  jongeren  doen,  wordt  dit  door  veel  jongeren  niet  als  dergelijk  ervaren.  De  onzekerheid  over de betrokkenheid van de opvoeders kan ook  te wijten zijn  aan een  gebrek aan  zelfonthulling.  Hoewel de meeste opvoeders aangeven persoonlijke zaken te delen met de jongeren, vertellen heel  wat jongeren dat ze de opvoeders niet echt kennen, niet persoonlijk.   Een  laatste  belangrijke  onderzoeksvraag  was  de  vraag  omtrent  de  noden  en  behoeften  van  de  jongeren.  De  opvoeders  proberen  zich  af  te  stemmen  op  de  individuele  noden  van  de  jongeren,  zowel wat betreft de mate van nabijheid binnen de relatie, als in de algemene werking. Hoewel er  binnen het team alles wordt aan gedaan om aan die noden tegemoet te komen, gebeurt dit dikwijls  niet. Jongeren hebben nood aan een stabiele omgeving en continuïteit. Deze continuïteit kan echter  niet  gegarandeerd  worden.  Binnen  de  bijzondere  jeugdbijstand  is  er  immers  sprake  van  heel  wat  personeelsverloop.  Daarnaast  wisselen  de  opvoeders  dagelijks  en  is  er  dus  telkens  opnieuw  een  andere opvoeder ‘op dienst’. Deze factoren worden bepaald op een hoger niveau, maar gaan zo toch  mee de dagelijkse context van het begeleidingstehuis beïnvloeden. Deze discontinuïteit kan eigenlijk  gezien worden als een hinderpaal in het aangaan van een kwaliteitsvolle, persoonlijke relatie.   De meerwaarde van dit onderzoek kan niet ontkend worden. Binnen de hedendaagse context, waar  participatie  steeds  meer  op  de  voorgrond  treedt,  is  het  belangrijk  om  ook  de  jongeren  te  laten  participeren  aan  onderzoek  binnen  deze  sector.  Zo  kunnen  zij  ook  zelf  aangeven  waar  de  kwetsbaarheden liggen binnen de huidige manier van werken. Dergelijk onderzoek levert niet alleen  richtlijnen  op  voor  de  praktijk,  er  rijzen  ook  vragen  die  de  behoefte  aan  verder  onderzoek  benadrukken.   

49

Bibliografie  Aarons, G., Palinkas, L. (2007). Implementation of evidence‐based practice in child welfare : service  provider  perspectives.  Administration  and  policy  in  mental  health  and  mental  health  services  research, 34, p. 411‐419.  Abramovitz,  R.,  Bloom,  S.L.  (2003).  Creating  sanctuary  in  residential  treatment  for  youth:  From  the  well‐ordered asylum to the living‐learning environment. Quarterly, 74, p.119‐135.  Ackerman, S.J., Hilsenroth, M.J. (2002). A review of therapist characteristics and techniques positively  impacting  the  therapeutic  alliance.  The  Derner  institute  of  advanced  psychological  studies,  Adelphi  university, Garden City, New York, USA   Ainsworth, M.D.S. (1989). Attachment beyond infancy. American Psychologist, 44, p. 709‐716.  Ajdukovic, M. & Sladovi F.B. (2005). Behavioural and emotional problems of children by type of out‐ of‐home care in Croatia. International Journal Social Welfare, 14, p. 163–175.  Angus,  L.,  Kagan,  F.  (2007).  Empathic  relational  bonds  and  personal  agency  in  psychotherapy.  Psychotherapy, 44, p. 371‐377.  Antoniou, A.S., Blom, T.G. (2006). The five therapeutic relationships. Clinical case studies, 5, p. 437‐ 451.  Arbona,  C.,  Power,  T.  (2003).  Parental  attachment,  self  esteem,  and  antisocial  behaviors  among  African  American,  Europeans  American,  and  Mexican  American  adolescents.  Journal  of  Counseling  Psychology, 50, p. 40–51.  Bedi, R., Davis, M., Williams, M. (2005). Psychotherapy: Theory, Research, Practice, Training. Critical  incidents  in  the  formation  of  the  therapeutic  alliance  from  the  client’s  perspective.  American  Psychological Association, 42 (3), p. 311–323.  Bertolino,  B.,  Thompson,  K.  (1999).  The  residential  youth  care  worker  in  action.  Haworth  Mental  Health Press, New York.  Bickman, L., de Andrade, A.R.V., Lambert, E.W., Doucette, A., Sapyta, J., Boyd, A.S., Rumberger, D.T.,  Moore‐Kurnot,  J.,  McDonough,  L.C.,  Rauktis,  L.B.  (2004).  Youth  therapeutic  alliance  in  intensive  treatment settings. Journal of behavioral health services & research, 31, p.134‐148.  Bickman, L., Heflinger, C. A., Lambert, E. W., Summerfelt, W. T. (1996). The Fort Bragg managed care  experiment: Short term impact on psychopathology. Journal of Child & Family Studies, 5(2), p. 137– 160.  Bowlby, J. (1983). Verbondenheid. Van Loghum, Slaterus.  Broekaert, E., Van Loon, J. (2000). Handboek Bijzondere Orthopedagogiek. Uitgeverij Garant.  Burkard,  A.W.,  Knox,  S.,  Groen,  M.,  Perez,  M.,  Hess,  S.A.  (2006).  European  American  therapist  self‐ disclosure in cross‐cultural counseling. Journal of Counseling Psychology, 43, p. 15‐25.  

 

50

Cammaer,  H.,  Verhellen,  E.  (1990).  Onmondig  en  onvolwassen:  de  jonge  mens  in  de  eeuw  van  het  kind. Leuven: Acco.  Claeys,  V.  (2002).  Vergelijkende  literatuurstudie  tussen  de  hechtingstheorie  van  Bowlby  en  de  psychoanalytische theorie. Niet gepubliceerde licentiaatsverhandeling, Universiteit Gent, FPPW.  Clarkson, P. (2003). The therapeutic relationship. London: Whurr.  Claus,  C.  (1994).  Afstand  en  nabijheid  in  psychotherapie:  over  dynamieken  in  de  therapeutische  relatie. Niet gepubliceerde licentiaatsverhandeling, Universiteit Gent, FPPW.  Courtney,  M.E.,  Piliavin,  I.,  Grogan‐Kaylor,  A.  (2001).  Foster  youth  transitions  to  adulthood  :  A  longitudinal view of youth leaving care. Child Welfare, 80, p. 685–717.  Dale, N., Baker, A., Anastasio, E., Purcell, J. (2007). Characteristics of children in residential treatment  in New York State. Child welfare, 86, p. 5 ‐27.    De Bie, M. (2005). Sociale pedagogiek. Cursusmateriaal eerste licentie Orthopedagogiek, Universiteit  Gent.  De  Boer,  C.,  Cody,  N.  (2007).  Good  helping  relationships  in  child  welfare:  learning  from  stories  of  success. Child and family social work, 12, p. 32‐42.  De Fever, F., Hellinckx, W., Grietens, H. (2001). Handboek Jeugdhulpverlening : een orthopedagogisch  perspectief. Acco Leuven.   Depaepe,  M.  (1998).  De  pedagogisering  achterna:  aanzet  tot  een  genealogie  van  de  pedagogische  mentaliteit in de voorbije 250 jaar. Leuven: Acco.  De  Vriendt,  A.,  De  la  Marche,  J.,  Pijck,  K.  (1985).  Groepsopvoeders  en  ouders.  Tegenstanders  of  medestanders.  Leuven :  Acco p. 45‐73.   Dobbelaere, R. (2006). De afbouw van gezinshuizen: kansen voor nieuwe initiatieven. Tijdschrift Voor  Welzijnswerk, 30 (280) p. 5‐14.   Fitzpatrick  M.R.,  Iwakabe  S.,  Stalikas  A.  (2005).  Perspective  divergence  in  the  working  alliance.  Psychotherapy research, 15, p. 69‐79.  Ghesquière,  P.  (1993).  Multi‐problem  gezinnen  :  problematische  hulpverleningssituaties  in  perspectief. Leuven, Garant.  Goldman,  G.A.,  Anderson,  T.  (2007).  Quality  of  object  relations  and  security  of  attachment  as  predictors of early therapeutic alliance. Journal of counseling psychology, 54, p.111‐117.  Gorske, T., Srebalus D., Walls R. (2003). Adolescents in Residential Centers: Characteristics and  Treatment Outcome. Children and Youth Services Review, 25, p. 317 ‐326.   Grietens,  H.,  Vanderfaeillie,  J.,  Hellinckx,  W.  (2005).  Handboek  orthopedagogische  hulpverlening,  nieuwe ontwikkelingen in het zorgveld. Acco Leuven. 

 

51

Hawkins‐Rodgers, Y. (2007). Adolescents adjusting to a group home environment: A residential care  model of re‐organizing attachment behavior and building resiliency. Psychology Department, College  at Florham, New Jersey, United States.   Hawley, K.M., Garland, A.F. (2008). Working alliance in adolescent outpatient therapy: Youth, parent  and therapist reports and associations with therapy outcomes. Child Youth Care Forum, 37, p.59‐74.  Hellinckx,  W.,  Van  den  Bruel,  B.,  Geeraert,  L.  (1999).  Het  veld  van  de  jeugdhulpverlening  in  Vlaanderen. In Knorth E.J. & Smith M. (red.) Planmatig handelen in de jeugdhulpverlening (p. 73‐93)  Leuven/Apeldoorn : Garant.  Herman,  S.  (2001).  Mag  het  ietsje  meer  zijn?  Over  de  instrumentalisering  van  de  methodische  hulpverlening,  of  het  verschil  tussen  noten  spelen  en  muziek  maken.  Tijdschrift  Voor  Welzijnswerk,   25, 235, p. 37‐50.  Inglehart,  A.P.  (1992).  Adolescents  in  foster  care  :  Factors  affecting  the  worker  youth  relationship.  Children and Youth Services Review, 14, p. 305‐322.  Janssens,  F.J.G.  (1985).  Betrouwbaarheid  en  validiteit  van  interpretatief  onderzoek.  Pedagogisch  Tijdschrift, 10, p. 149‐161.  Johnson, S.N., Ketring, L.A., Rohacs, J., Brewer, A.L. (2006). Attachment and the therapeutic alliance  in family therapy. American journal of family therapy, 34, p.205‐218  Jonckheere, L. (2005). Van een remedie tegen de angst naar zijn mogelijke overschrijding. INWiT, 1,  p. 108‐137.  Juriwel: welzijns‐ gezondheids‐en gezinsregelgeving (2007). Decreet van 7 mei 2004 betreffende de  integrale jeugdhulp. Teruggevonden op :  http://www.wvg.vlaanderen.be/juriwel/jongeren/rg/ijh/decr070504‐1.htm (14‐5‐2008)  Kalke,  T.,  Glanton,  A.,  Cristalli,  M.  (2007).  Positive  behavioral  interventions  and  supports  :  using  strengths‐based  approaches  to  enhance  the  culture  of  care  in  residential  and  day  treatment.  Child  Welfare, 66, p. 151‐174.  Kidd,  S.A.,  Miner,  S.,  Walker,  D.,  Davidson,  L.  (2007).  Stories  of  working  with  homeless  youth:  On  being "mind‐boggling". Children and Youth Services Review, 29, p. 16‐34.  Kok, J.F.W. (1988). Specifiek opvoeden. Orthopedagogische theorie en praktijk. Acco Leuven.  Kok, J.F.W. (2003). Asociale jeugd, resultaat van een cultuur.  Uitgeverij Garant.  Knorth, E.J., Harder, A.T., Zandberg, T., Kendrick, A.J. (2008). Under one roof: A review and selective  meta‐analysis  on  the  outcomes  of  residential  child  and  youth  care.  Children  and  youth  services  review, 30, p.123‐140.  Knorth,  E.J.,  Smid,  M.  (1999).  Planmatig  handelen  in  de  jeugdhulpverlening.  Leuven/Apeldoorn,  Garant. 

 

52

Kummeling,  J.  (1990).  Uit  huis  geplaatst…  en  dan?  Begeleiding  van  uit  huis  geplaatste  jongeren.  Uitgeverij H. Nelissen B.V., Baarn.  Lambert,  M.J.,  Barley,  D.E.  (2001).  Research  summary  on  the  therapeutic  relationship  and  psychotherapy outcome. Psychotherapy, 38 (4), p. 357‐361.  Little, M., Kohm, A., Thompson, R. (2005). The impact of residential placement on child development:  research and policy implications. International Journal of Social Welfare, 14, p. 200‐209.  Maier,  H.W.  (1983).  Zorg  weegt  het  zwaarst.  Wat  kinderen  thuis  of  uit  huis  geplaatst,  zeker  nodig  hebben voor hun ontwikkeling.  Jeugd en samenleving, themanummer ‘De groepsleider’.   Markx,  O.N.,  van  der  Mast,  R.C.  (1995).  Overdracht  en  tegenoverdracht  in  psychoanalytische  psychotherapie. Assen: Van Gorcum.  Maso, I., Smaling, A. (1998). Kwalitatief onderzoek: praktijk en theorie. Uitgeverij Boom, Amsterdam.  Meerdinck,  J.  (1999).  Weet  u  waarom  ik  hier  ben?  Kinderen  en  jongeren  over  de  kwaliteit  van  het  primair proces van de (semi)residentiele hulpverlening. Utrecht, SWP.  Meissner, W.W. (2007). Therapeutic alliance ‐ theme and variations. Psychoanalytic psychology, 24,  p.231‐254.  Merckx‐Van Goey, T. (1999). Maatschappelijke Beleidsnota Bijzondere Jeugdzorg, 10 maart 1999.  Teruggevonden op : http://jsp.vlaamsparlement.be/docs/stukken/1998‐1999/g1354‐1.pdf (16‐5‐ 2008)  Meurs,  P.  (1993).  Betekenis  van  het  concept  ‘l’arrière‐mere’  en  het  verband  met  communicatiebreuken  bij  een  preoedipale  stoornis:  een  illustratie  uit  een  psychodynamische  kindertherapie. Tijdschrift voor klinische psychologie, 1, p. 1‐23.  Michielsen, M. (2000). Zelfonthulling van de therapeut in gestalt‐ en contextuele therapie. Leren over  Leven, lezing voor een studiedag  van de Nederlands‐Vlaamse associatie van gestalttherapie.  Myers,  D.,  Hayes,  J.A.  (2006).  Effects  of  therapist  general  self‐disclosure  and  countertransference  disclosure on ratings of the therapist and session. Psychotherapy, 43, p. 173‐185.  Neale,  J.,  Allen,  D.,  Coombes,  L.  (2005).  Qualitative  research  methods  within  the  addictions.  Addiction, 100, p. 1584‐1593.  Regionale Overleggroep Bijzondere Jeugdzorg (ROBJ) (2003). Verwijzers en voorzieningen :  voorzieningen. Teruggevonden op : http://www.robj.be/voorz.php (14‐5‐2008)  Rispens,  J.  (1989).  Over  het  problematische  van  het  begrip  Problematische  opvoedingssituatie.  Tijdschrift voor Orthopedagogiek, XXVIII, p. 411‐427  Rogers, C.R. (1961). On becoming a person. Houghton Mifflin Company, Boston, USA  Schiff, M., Nebe, S., Gilman, R. (2006). Life Satisfaction Among Israeli Youth in Residential Treatment  Care. British Journal of Social Work, 36, p. 1325‐1343   

53

Schuyten,  G.  (2005).  Gemengde  onderzoeksmethodologie.  In  Modellen  van  empirisch  onderzoek  II,  Universiteit Gent.  Schuyten, G. (2004). Het Kwalitatief Onderzoek. In Modellen van empirisch onderzoek I, Universiteit  Gent.  Smaling, A., Van Zuuren , F. (1992). De praktijk van kwalitatief onderzoek, kwalitatief onderzoek in de  psychologie : een kort historisch en systematisch onderzoek. Amsterdam/Boom : Meppel  Smis, W. (1997). Tussen één en allen. Residentiële behandeling van het moeilijk opvoedbare kind.  Leuven : Garant, p. 159‐181.  Strauss, B. (2006). Bindungsforschung und therapeutische Beziehung. Psychotherapeut, 51, p.5‐14  Team Beleidsondersteuning Integrale Jeugdhulp (2008). Wat is integrale jeugdhulp?  Teruggevonden  op : http://www.wvg.vlaanderen.be/jeugdhulp/ (14‐5‐2008)  Tilanus, C.P.G. (1998). Jeugdhulpverlening en de overheid. Uitgeverij SWP Utrecht.   Trieschman, A., Whittaker, J., Brendtro, L. (1969). De andere drie‐en‐twintig uur. Kind en groepsleider  in de therapeutische leefsituatie. Bijleveld Utrecht.  Van den Broeck, K. (2002).  Tevredenheidsmeting bij gebruikers in gezondheids ‐ en  welzijnsvoorzieningen. Uitgeverij Garant.  Vanderplasschen,  W.,  Vandevelde,  S.,  Claes,  C.,  Broekaert,  E.,  Van  Hove,  G.  (2006).  Orthopedagogische  werkvelden  in  beweging  :  organisatie  en  tendensen.  Antwerpen  –  Apeldoorn  Garant.  van der Ploeg, J.D. (1985). Jeugd (z)onder dak, opvoeding, organisatie en onderzoek in de residentiële  hulpverlening.  Samson uitgeverij, Alphen aan den Rijn.  van der Ploeg, J.D. (1990). Gedragsproblemen : ontwikkelingen en risico’s. Lemniscaat Rotterdam.   van der Ploeg, J.D. (2005). Behandeling van gedragsproblemen: initiatieven en inzichten. Uitgeverij  Lemniscaat, Rotterdam.  van  Doorn,  E.C.,  Louwe,  J.J.  (2005).  Het  kind  aan  het  woord:  De  kinder‐ZKM  als  methodiek  bij  probleemsituaties. Tijdschrift voor orthopedagogiek, 44, p. 484‐492.  Van  Gennep,  A.T.G.  (1988).  Inleiding  tot  de  orthopedagogiek  :  Facetten  van  hulpverlening  bij  opvoedingsproblemen. Meppel Boom.   Van Gils, J. (1995). Ik krijg geen konijn en geen broer. Kinderen over het gezin. Leuven, Appeldoorn :  Garant.  Van Lente, G. (1983). Over en weer. Sociaal‐psychologische inzichten. Antwerpen: Het spectrum.  Van  Nijnatten,  C.,  Mildenberg,  M.,  de  Groot,  R.  (2006).  Communicatie,  fundament  van  de  othopedagogiek. Uitgeverij Agiel, Utrecht. 

 

54

Van Trommel, M.J. (1994). Afstand en nabijheid in psychotherapie: hoe warm kan het zijn en hoe ver.  Een  systeemtheoretische  beschouwing.  Tijdschrift  voor  cliëntgerichte  psychotherapie,  Thema‐ nummer: Boekrecensies 1, p 4‐12.  Vervotte, I. (2006).  Globaal plan Jeugszorg : De kwetsbaarheid voorbij… opnieuw verbinding maken.  Brussel : Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap. Teruggevonden op :  http://www.cdenv.be/files/Jeugdzorg.pdf (14‐5‐2008)  Vzw  De  Steiger  (2008).  Doelgroep  http://www.vzwdesteiger.be/ (14‐5‐2008) 

en 

contra‐indicaties. 

Teruggevonden 

op 

: 

Vzw  Ondersteuningsstructuur  Bijzondere  jeugdzorg  (OSBJ)  (2008a).  Bijzondere  Jeugdzorg.  Teruggevonden op : http://www.osbj.be/ (15‐5‐2008)  Vzw  Ondersteuningsstructuur  Bijzondere  jeugdzorg  (OSBJ)  (2008b).  Bijzondere  Jeugdzorg  :  Organisaties BJZ. Teruggevonden op : http://www.osbj.be/ (14‐5‐2008)  Vzw  Ondersteuningsstructuur  Bijzondere  jeugdzorg  (OSBJ)  (2008c).  Integrale  jeugdhulp.  Teruggevonden op : http://www.osbj.be/ (15‐5‐2008)  Wardekker, W. (1999). Criteria voor de kwaliteit van onderzoek. In : Levering, B., Smeyers, P. (Red.)  Opvoeding en onderwijs leren zien. Een inleiding in interpretatief onderzoek.  Meppel: Boom.  Zack, S.E., Castonguay, L.G., Boswell, J.F.  (2007). Youth working  alliance: a core clinical  construct in  need of empirical maturity. Pennsylvania state university, President and fellows of Harvard College. 

 

55

Bijlagen  Bijlage 1 : Brief aan de voorzieningen  Bijlage 2 : Interviewschema jongeren  Bijlage 3 : Interviewschema opvoeders 

 

56

Standaert Annelies  Zwijnaardsesteenweg 204  9000 Gent     

 

 

 

 

 

 

 

 

 

   Gent, 10‐06‐2007 

  Geachte,    Wij  zijn  twee  studenten  uit  de  2de    licentie  orthopedagogiek  aan  de  Universiteit  Gent.  Komend  academiejaar schrijven we een duo‐thesis over hoe geplaatste jongeren en hun begeleiders denken  over opvoeding en hoe zij hun plaatsing beleven.  Om  dit  onderzoek  naar  behoren  te  kunnen  uitvoeren,  is  er  uiteraard  een  grote  nood  aan  voorzieningen  die  willen  participeren.  Heel  graag  willen  we  dan  ook  Uw  medewerking  vragen.  Een  interview van een jongere of een begeleider neemt ongeveer één uur in beslag en we proberen zeker  om de instelling zo weinig mogelijk te belasten.  Als het enigszins mogelijk is, gelieve een antwoord te bezorgen binnen de drie weken. Wij zullen u  dan vervolgens telefonisch contacteren om het volledige onderzoek verder uit te leggen en concrete  afspraken te maken.   Indien u ondertussen vragen heeft over het onderzoek, kan U ons ten allen tijde contacteren.    Alvast bedankt,  Met vriendelijke groeten,  Standaert Annelies  Zwijnaardsesteenweg 204  9000 Gent  0485/685.710  E‐mail: [email protected]  Vanderstraeten Valerie  Brandekenswegel 4  9270 Laarne  0484/989.532  E‐mail: [email protected]    Interviewschema jongeren  Opvoeding   

57

1. Wat betekent opvoeding volgens jou? Indien je later zelf kinderen zou hebben, hoe zou jij  hen opvoeden? Wat zou jij belangrijk vinden? Wat is voor jou de ideale opvoeding?  2. Denk je dat er hier in het home / op TCK opgevoed wordt? Hoe? Is de opvoeding die je hier  krijgt van de begeleiding anders dan de opvoeding die je thuis krijgt?  3. Wat betekent een opvoeder voor jou? Hier in het home/TCK?   Thuis?  4. Wat is volgens jou de ideale opvoeder? Wat maakt een opvoeder tot een goede opvoeder?  Relatie  5. Hoe ervaar je de relatie met jouw opvoeders? Heb je een band met opvoeders?  6.  Is die relatie al altijd zo geweest of is het al anders geweest? Is die relatie veranderd in  vergelijking met het begin dat je hier was?  7. Vind je het belangrijk om een relatie te hebben met hen of niet? Waarom?  8. Zal je je anders gedragen bij begeleiders waarmee je een band hebt of maakt dit niet uit?  9. Is er verschil tussen de relatie met je IB en met andere opvoeders?  10. Vertel je persoonlijke dingen tegen begeleiders?   Patterson (en relatie)  1. Doen begeleiders soms leuke dingen met jou?  2. Zijn begeleiders geïnteresseerd in wat je doet?  3. Krijg je soms een beloning wanneer je iets goed doet? Wat voor beloning?  4. Weten begeleiders wat je allemaal doet? Met wie je omgaat?  5. Hebben begeleiders controle over wat je doet?  6. Vind je discipline belangrijk? Is deze hier aanwezig?  7. Zijn begeleiders een voorbeeld voor jou?  Plaatsing  1. Waarom ben je hier? Hoe ben je hier terecht gekomen?  2. Vond je de plaatsing terecht? Vind je de plaatsing nu nog steeds terecht?  3. Vind je jouw verblijf hier nuttig? Wordt je hier geholpen volgens jou? Helpt het je vooruit?  4. Kan je zelf een alternatief bedenken? Denk je dat een andere plek voor jou beter zou zijn of  niet? Waar? 

 

58

5. Wat vind je van het home/TCK?  Hoe ervaar je de dagdagelijkse werking? Wat is positief?  Negatief? Leuk/niet leuk? Mis je hier dingen/mensen? Wat vind je van de regels en afspraken  hier?  6. Hoe is de sfeer hier? Hoe zou de sfeer nog beter kunnen zijn? Kom je overeen met de andere  jongeren?   7. Heb je hier privacy?  8. Ben je al in contact geweest met justitie en politie? Hoe heb je dit ervaren?  9. Hoe zie je de toekomst? Nabij/ver. Waar zie je jezelf over een aantal jaren? Wat verwacht je?  Waar droom je van?  10. Hoe zie je jezelf? Is jouw zelfbeeld veranderd sinds je hier verblijft? 

 

59

Interviewschema begeleiders  Opvoeding  11. Hoe zou je opvoeding omschrijven? Algemeen? In het begeleidingstehuis? In je eigen  thuissituatie? Wat is volgens jou de ideale opvoeding?  12. Wat betekent een opvoeder voor een jongere? Algemeen? Ouders? Begeleiders?  13. Wat is volgens jou de ideale opvoeder?   Relatie  14. Hoe ervaar je de relatie met de jongeren? Heb je een band met jongeren? Nabij/afstandelijk?  15.  Is die relatie al altijd zo geweest of is het al anders geweest? Is die relatie anders in  vergelijking met het begin dat jongeren hier verblijven?  16. Vind je het belangrijk om een relatie te hebben met hen of niet? Waarom?  17. Is er verschil tussen de relatie met je IB’s en met andere jongeren?  18. Vertel je persoonlijke dingen aan de jongeren? Of geef je een antwoord op persoonlijke  vragen van jongeren?   Patterson (en relatie)  8. Doe je soms leuke dingen met de jongeren?  9. Ben je geïnteresseerd in wat ze doen?  10. Geef je een beloning wanneer een jongere iets goed doet? Wat voor beloning?  11. Weet je wat een jongere allemaal doet? Met wie men omgaat?  12. Heb je controle over wat jongeren doen?  13. Vind je discipline belangrijk? Is deze hier aanwezig?  14. Ben je of kan je een voorbeeld zijn voor jongeren?  Plaatsing  11. Wat zijn volgens jou de redenen waarom jongeren geplaatst worden?  12. Vind je de plaatsing terecht?   13. Vind je hun verblijf hier nuttig? Helpt het hen vooruit?  14. Kan je zelf een alternatief bedenken?   15. Wat vind je zelf van de voorziening? Wat is positief/negatief? Wat vinden jongeren volgens  jou van het home/TCK?  Hoe ervaren ze de dagdagelijkse werking? Wat is positief? Negatief?   

60

Leuk/niet leuk? Missen jongeren hier dingen/mensen volgens jou? Wat vinden ze van de  regels en afspraken hier? En wat vind je zelf?  16. Hoe is de sfeer hier? Hoe zou de sfeer nog beter kunnen zijn? Komen jongeren onderling  overeen?  17. Hebben jongeren privacy?  18. Hoe ervaren jongeren eventuele contacten met politie/justitie volgens jou?  19. Hoe zie je de toekomst van de jongeren?   20. Hoe zien jongeren zichzelf? Hoe is hun zelfbeeld denk je? Denk je dat hun verblijf hier invloed  heeft op hun zelfbeeld?                                           

61

                           

 

62