april 2012
SLASH Magazine van de Technische Universiteit Eindhoven
Bedrijven over het TU/e Bachelor College De Opdracht: bouwen aan energie neutraal wonen
/bijlage
Universiteitsfonds Eindhoven
Marjan Minnesma:
‘Nederland staat er niet best op’
SLASH no.2 april 2012
28
De Opdracht
16/17 Ingezoomd Flat Plank Tyre Tester
34/35 planner/ verkenner Sander en Sander
19
08
Marjan Minnesma (stichting Urgenda) over de ‘City of Tomorrow’.
colofon Slash is het magazine voor externe relaties en alumni van Technische Universiteit Eindhoven en verschijnt drie keer per jaar. Gehele of gedeeltelijke overname van artikelen uit Slash is alleen toegestaan na overleg met de redactie en met bronvermelding. Voor het gebruik van foto’s of illustraties is toestemming van de maker nodig. www.tue.nl/slash RedactieadresTechnische Universiteit Eindhoven, Communicatie Expertise Centrum, Postbus 513,
12
Het TU/e Bachelor College levert ingenieurs die van alle markten thuis zijn.
5600 MB Eindhoven, e-mail slash@ tue.nl, Tel (040) 247 33 30/247 29 61 Hoofdredacteur Han Konings Eindredactie en coördinatie Communicatie Expertise Centrum TU/e (CEC), Bladconcept Maters & Hermsen Journalistiek, CEC. Beeldredactie en vormgeving Maters & Hermsen Journalistiek Redactieadviesraad drs. Steef Blok, prof.dr. Carlijn Bouten, mr.drs. Ben Donders, drs. Herman van Hoeven, prof.dr.ir. Gerrit Kroesen, dr.ir.Peter van Overbeeke, prof.dr.ir. Maarten Steinbuch Drukwerk Schrijen-Lippertz, Voerendaal
De vonk
20
Jeanne Dekkers
Hoe verplaatsen mensen zich? MoVeLab modelleert.
Wilt u adverteren in Slash? Meer informatie bij H&J Uitgevers, Tel (010) 451 55 10 Wilt u Slash ontvangen? Meld u aan op www.tue.nl/slash ISSN: 2212-8468
37 Alumni
/bijlage
Universiteitsfonds Eindhoven
keep in touch Interesse in samenwerking met de TU/e, in studeren, werken of promoveren aan de TU/e, of het contact onderhouden als alumnus? Alstublieft, onze contactgegevens.
Samenwerking (strategisch partnership, contract research) TU/e Innovation Lab, +31 (0)40 247 48 22,
[email protected] Werken of promoveren Dienst Personeel en Organisatie +31 (0)40 247 20 90,
[email protected] Ontwerpersopleidingen Stan Ackermans Institute +31 (0)40 247 24 52,
[email protected] Studeren (bachelor, master) Onderwijs en Studenten Service Centrum, +31 (0)40 247 47 47,
[email protected] Alumni Alumni Office, +31 (0)40 247 34 90,
[email protected] Persvoorlichting en Communicatie Communicatie Expertise Centrum +31 (0)40 247 48 45,
[email protected], www.tue.nl
28 29
De opdracht/
Tekst Enith Vlooswijk fotografie Vincent van den Hoogen
nr.1 nr.2 november april 2012 2011 / MAGAZINE VAN de
Energieneutrale wijken: vooral een kwestie van willen Maak de Nederlandse woonomgeving energieneutraal. Of het nu gaat om splinternieuwe vinexwijken of om arbeidershuisjes uit de jaren dertig, binnen tien jaar moet hun energierekening nihil zijn. Twee hoogleraren, twee studenten, twee vertegenwoordigers van het bedrijfsleven en twee uur de tijd om samen te bedenken hoe dit valt te realiseren.
30 31
De opdracht/
Als het uitsluitend een technische opgave zou zijn, dan hadden de discussiepartners het zo gepiept. Gespreksleider Lucas Asselbergs, hoofd Studium Generale van de TU/e, vraagt bij aanvang alle ideeën te noteren op roze post-its. Binnen de kortste keren hangt het schrijfbord er vol mee. Sommige suggesties liggen voor de hand: betere isolatie,
zonnepanelen, zonneboilers, kleinschalige windenergie, koude-warmteopslag… Daarnaast wordt er gesproken over energieproducerende gevels en ramen, muren die zijn geplamuurd met materialen die warmte aan hun omgeving onttrekken of afgeven, het terugwinnen van warmte uit douche water en het winnen van warmte bij de opwekking van elektriciteit uit biologisch materiaal. En wat te denken van mini- waterkrachtturbines in onze dakgoten? Het aanbod van lokaal en centraal opgewekte elektriciteit moet in de wijk van de toekomst slim worden afgestemd op de vraag van de bewoners. Deze afstemming gebeurt met behulp van ‘smart grids’, elektriciteitsnetwerken die automatisch inspelen op fluctuerende behoeften. Deze maken het bijvoorbeeld mogelijk dat wasmachines automatisch aangaan wanneer de stroomkosten laag zijn. En dat de overtollige elektriciteit van bewoner A vanzelf terechtkomt bij de buren als die stroom tekortkomen. In sommige wijken zal een en ander wat moeilijker te realiseren zijn, geeft Han
Willy Heussen Senior Accountmanager bij Eneco. ‘Duurzaamheid moet een plaats krijgen in bestemmingsplan nen. Grondgebied om de huizen heen is te
Marije Dorman Masterstudente aan de faculteit Bouwkunde, afdeling Bouwfysica. ‘Wat betreft passieve energiebesparing kunnen we meer
anaf 2020 mogen we in Europa uitsluitend nog energieneutrale gebouwen neerzetten, heeft Brussel besloten. ‘Energieneutraal’ houdt in dat gebouwen voorzien in hun eigen, groene energie voor een aangenaam binnenklimaat, een warme douche, brandende lampen en een werkende computer. Slash doet er graag nog een schepje bovenop. Wat moet er gebeuren om álle Nederlandse wijken, ook de bestaande, binnen tien jaar energieneutraal te krijgen?
Waterkrachtturbine in dakgoot
gebruiken voor op wekking van energie. Bewoners moeten een extra prikkel krij gen om te investeren, bijvoorbeeld door een garantsysteem voor energiebesparing.’
doen dan isoleren. We moeten nadenken over de traditionele functies van een huis. Misschien kunnen we beter beneden slapen dan boven bijvoor beeld.’
Over verwarmen Bloemers: Bij veel mensen springt om vier uur de verwarming aan, omdat ze om vijf uur misschien thuis zijn. Ook als dat helemaal niet zo is. Het zou natuurlijk veel makkelijker zijn als ik straks bij het wegrijden met mijn smartphone mijn verwarming alvast kon aanzetten. Dorman: Of uitzetten, als je dat vergeten bent. Greunsven: Er wordt nu al gewerkt aan systemen die de verwarming uitschakelen, zodra zich geen mobiele telefoon meer in de woning bevindt. Dit soort toepassingen gaan er zeker komen.
Joost Greunsven Masterstudent aan de faculteit Electrical Engineering, afdeling Electrical Energy Systems. ‘Een opslagsysteem maken voor lokaal ge produceerde elektrici
teit is heel duur. In een duurzame toekomst willen we echter ook naar elektrisch vervoer toe. De accu van de auto kunnen we dan gebruiken als opslag capaciteit, waarmee we al een deel van dit probleem oplossen.’
nr.2 april 2012 / MAGAZINE VAN de
Slootweg, hoogleraar Smart Grids, aan. ‘Kun je bijvoorbeeld zonnepanelen in een historisch centrum monteren?’ ‘Ik vind dat de financiën nog onderbelicht zijn’, verzucht Willy Heussen, senior accountmanager bij Eneco. ‘Mensen moeten in die technologie investeren, maar projectontwikkelaars kiezen daar nog niet voor.’
Groene btw De rest van het gezelschap snapt het probleem. Financiële prikkels zijn onmisbaar om bewoners, woningbouwcorporaties en projectontwikkelaars een duw in de duur zame richting te geven. Variabele energieprijzen kunnen mensen bijvoorbeeld aansporen hun energiegebruik af te stemmen op het aanbod van lokaal opgewekte energie. Han Slootweg oppert belastingmaatregelen. ‘Het btw-tarief kan worden aangepast aan de energiezuinigheid van apparaten als wasmachines en stofzuigers. En we zouden de overdrachtsbelasting kunnen afstemmen op het energielabel van een gebouw. Dat valt zo te
Elphi Nelissen Decaan faculteit Bouwkunde en hoogle raar Building Sustaina bility aan de TU/e. Directeur van Nelissen Ingenieursbureau B.V. ‘Hoe vaak is het niet te warm als de verwar ming aanstaat, of te
koud als er gekoeld wordt? Met installatie technologie kunnen we warmte en koude slim mer benutten; bijvoor beeld ‘s zomers nachtelijke koelte door een gebouw ventileren, zodat er ‘s ochtends minder koeling nodig is.’
regelen dat het de overheid niets kost.’ Woningbouwcorporaties moeten inves teren in groene maatregelen als zonne panelen, en de hoogte van de huur zou afhankelijk kunnen worden van het energielabel van de woning. Willy Heussen weet uit ervaring dat het soms moeilijk is om huurders te bewegen akkoord te gaan met dergelijke maatregelen. ‘Hen kun je over de streep trekken door te garanderen dat de energierekening met een bepaald percen tage omlaag gaat. Zo niet, dan krijgen ze de huurverhoging terug.’
Utopisch idee Tijdens de pauze mogen de deelnemers gekleurde stickers plakken op de post-its met ideeën. Groen staat voor ‘meteen doen’, blauw voor ‘iets complexer te realiseren’ en geel voor ‘mooi, maar utopisch idee’. Na de pauze is er één post-it met zowel groene als gele stickers. Er staat: ‘bewustwording’. Zoals de Nederlander zijn afval braaf scheidt, zo moet het volgens de deelnemers ook dood-
Han Slootweg Hoogleraar Smart Grids aan de TU/e, Manager innova tie Enexis B.V. ‘Er moeten ‘energiege meenschappen’ ko men om lokaal opgewekte energie bui ten de markt om uit te
ruilen. Op het moment dat ik teveel energie heb en jij te weinig, rui len we. Opslag van energie zal altijd geld kosten. Als iemand zijn wasmachine een uur later aan zet omdat het dan waait, hoef je niets op te slaan.’
Over windenergie Heussen: Wij werken in RotterdamZuid om een wijk energieneutraal te maken. Met alles wat we hier noemen aan maatregelen kom je een heel eind, maar als je één windmolen in de wijk zet, is het in een keer geflikt. Nelissen: Je kunt niet in elke wijk een windmolen plaatsen. Je kunt trouwens ook een windturbine in het dak van een gebouw integreren. Net als bij Vertigo, het gebouw van de faculteit Bouwkunde. Dorman: Dan krijg je in elk geval geen klachten over horizonvervuiling.
Over bewustwording Greunsven: Het maatschappelijke aspect, de bal aan het rollen krijgen, is belangrijker dan de techniek. Heussen: De zachte kant moeten we aanpakken. Nelissen: Als Nederland dat niet heel snel inziet en gaat dóen, zie ik het zwart in voor onze concurrentiepositie. Dan zijn we straks als enige in Europa afhankelijk van de olieproducerende landen.
Bob Bloemers Manager Duur zame Energie bij Kuijpers Ecopartners/ Installaties. ‘Ik zie veel kansen in de geothermie. Als je wa ter van zo’n honderd graden op vier tot vijf kilometer diepte uit de
bodem haalt, kun je dat koppelen aan een ge nerator om er stroom mee op te wekken. Met de restwarmte van 70 graden verwarm je oude woningen en wat overblijft, kan naar de nieuw bouwwijken.’
32 33
De opdracht/
Over stimuleren Bloemers: Als de huurprijs van een woning inclusief het energieverbruik is, wordt een woningbouwcorporatie gemotiveerd te investeren in zaken als zonnepanelen. Nelissen: Ik betwijfel of dat mensen stimuleert om minder energie te gebruiken. Bloemers: Je kunt werken met bandbreedte: een gezin van vier personen mag zoveel kilowattuur gebruiken en daarboven ga je betalen. Heussen: En bij een bepaalde bandbreedte word je bestraft of juist beloond. Greunsven: Hmmm, daar zie ik een nadeel in: als je elektrische auto’s gebruikt, verbruik je meer energie, terwijl je toch duurzaam bezig bent. Het ligt dus nog best complex.
normaal worden om energiezuinig te leven en werken. Dat hoeft niet moeilijk te zijn. Maar als Bob Bloemers over de A2 naar Amsterdam rijdt, ziet hij met lede ogen aan dat ’s avonds vaak de lampen nog branden in lege kantoorgebouwen. En als het erop aankomt, zegt Elphi Nelissen, kiezen veel mensen eerder voor een grotere huiskamer dan voor energiebesparende maatregelen, ook al besparen die op langere termijn veel geld. Om het tij te keren, denken de zes, zijn ‘energieambassadeurs’ belangrijk: mensen en instanties die het goede voorbeeld geven. Zoals Elphi Nelissen, die ‘hordes studenten’ rondleidt door haar bijna energie neutrale woning. Ook de universiteit heeft volgens haar een belangrijke voorbeeldrol. ‘Wat mensen zien tijdens hun studie gaan ze ook kopiëren als ze straks keuzes moeten maken. De twintigers van nu zijn degenen die over vijf jaar een woning kopen of bouwen.’ De Nederlandse overheid, vinden de zes, slaat een modderfiguur als het gaat om die aanjagersrol. In vergelijking met de omringende landen investeert Nederland weinig in groene energieopwekking. Terwijl in landen
als Spanje en Duitsland velden vol zonnepanelen en windmolens langs de snelwegen liggen, blijft Nederland achter. Een overmaat aan regels draait particuliere initiatieven bovendien nogal eens de nek om. ‘De makke hier in Nederland is de inconsistente politiek’, zegt Slootweg. ‘Links zet een aantal stapjes en zodra rechts aan de macht komt, stort de hele boel weer in elkaar. In Duitsland heb je al zo’n twintig jaar zekerheid over wat je voor een windmolen krijgt, dat is hier politiek niet haalbaar. In Denemarken worden geen centrales meer gebouwd die de warmte niet nuttig gebruiken. Wij laten de restwarmte zo in de zee lopen en verstoken vervolgens kostbaar aardgas om gebouwen te verwarmen.’ Aan de technologie zal het niet liggen, concluderen de zes brainstormers aan het einde van de middag. Nederland heeft alle kennis en kunde in huis om De Opdracht binnen enkele decennia te verwerkelijken. Maar we moeten het wel willen. Zoals Slootweg zegt: ‘We moeten gewoon meters maken, mensen, duurzame meters!’
nr.2 april 2012 / MAGAZINE VAN de
