orfoze nieuws
4e jaargang december 2000
Onder de titel Metamor foze geeft het Bureau voor Conservering van Bibliotheekmateriaal,
11
ondergebracht bij de Koninklijke Bibliotheek, uitvoering aan het Nationaal Programma voor Conservering van Bibliotheekmateriaal, een
Het Metamorfozeprogramma kan in 2001 worden voortgezet dankzij
initiatief van het Ministerie van OCenW.
opnieuw toegekende subsidies van het Ministerie van OCenW. Deze in dit nummer:
1 ‘Droge verrotting’
maand zal bekend worden of er ruimte komt voor een verbreding van het programma via een claim op de extra gelden van de najaarsnota. Met deze
Pulp van Jan Boerstoel
nieuwsbrief blijven we in de decembersferen: veel gedichten en een
2 Metamorfozen
engelachtige verschijning. En natuurlijk maken we de balans op van weer
Metamorfose van Ellen Schippers
een jaar projectuitvoeringen. Maar eerst terug naar de krant van gisteren.
3 Who wants yesterdays papers? IFLA-symposium over conservering van kranten en tijdschriften
4
‘Droge verrotting’ Pulp van Jan Boerstoel
Indische bellettrie in het KITLV Literaire hoogtepunten en keuvelende smachters
5 Metamorfoze en het Multatuli Museum Inhaalslag voor de toegankelijkheid
6 Had je tien miljoen Afgeronde projecten
7
‘Boekenbezit vóór 1900 verzuurt. Oude titels
hebben gemaakt. Wie tegen die tijd een
van UB vallen in stof uiteen’ kopt Het Parool
roman uit het willekeurige verschijningsjaar
op woensdag 25 oktober 1985. Daarnaast een
1873 openslaat, kan letters gaan stofzuigen’.
foto van een treurig kijkende Boudewijn Büch
Na een uiteenzetting van het verzurings-
met een verpulverd boek in zijn handen. Ter
proces (met de ons welbekende termen als
gelegenheid van een aflevering van het tele-
lompen, aluminiumsulfaat, snelpers, hout-
visieprogramma van Büch dat die a vond zou
pulp, aluin en scheurbestendigheid) vertelt
worden uitgezonden, opende Het Parool deze
Braches over een Amerikaans experiment
dag met een interview met Ernst Braches, de
waarbij met een soort gas het verzuringspro-
toenmalige bibliothecaris van de UB Amster -
ces van het papier tot staan gebracht wordt.
dam. Braches voorspelt dat binnen afzienbare
Een dergelijk ontzuringsproject zou volgens
tijd de uitleengrens van boeken in de UB ver-
Braches standaard onderdeel moeten vormen
legd zal moeten worden van 1850 naar 1900.
van het productieproces van het boek.
‘Een plaag in huizen en bibliotheken’
Sterker nog: rond 2005 zal het boekenbezit
Conserveringsproblematiek in de zijlijn
van de UB van voor 1900 zelfs niet meer in de
8 Snippers Redactie Dennis Schouten, Ingeborg Verheul met bijdragen van: Jan Boerstoel, Djanko, Roger Tol, Jos van Waterschoot Metamorfoze Nieuws issn 1387-084X, verschijnt 3x per jaar Koninklijke Bibliotheek Prins Willem-Alexanderhof 5 Postbus 90407, 2509 lk Den Haag telefoon 070 314 03 73 / 070 314 04 25 fax 070 314 04 27 e-mail
[email protected] website http://www.kb.nl/metamorfoze
Stencilpapier
originele vorm toegankelijk zijn. ‘Een verzu -
Want niet alleen het papier uit de 19de eeuw,
ringsproces zal het papier dan zo hebben aan-
ook het grootste deel van het moderne druk-
getast dat bladeren volstrekt onmogelijk is
werk zal aan verzuring ten onder gaan. Als
geworden. Nu al vallen bepaalde oude titels
voorbeeld noemt hij het in de UB bewaarde
van de bibliotheek van de Universiteit van
Provo-archief dat grotendeels bestaat uit
Amsterdam bij het open slaan in stof uiteen’.
stencilpapier. Zolang het gebruik van permanent papier nog
Letters stofzuigen Verzuring moeten we zien als ‘een soort droge
geen usance is, vormt ontzuring de ultieme oplossing in de strijd tegen het papierverval:
verrotting’: ‘Een chemisch proces dat rond de
‘Vandaar dat ik er voor pleit dat we in Neder -
aanstaande eeuwwisseling onafwendbaar een
land, of in een van de buurlanden, een ontzu-
deel van het boekenbezit onaanraakbaar zal
ringsinstallatie krijgen, waar nieuwe boeken
eerst doorheen moeten voordat ze naar de
gedicht in de stijl van een verkort Shakespeare-
Zo slecht zal het met het gedicht van Boerstoel
winkel of de bibliotheek gaan. Als het papier
sonnet, ook wel sonnetine genoemd, besprak
niet aflopen. Niet alleen is Metamorfoze
niet meer zuur is – en ik moet er bij zeggen: de
Boerstoel een actueel onderwerp uit de week
Nieuws gedrukt op zuurvrij Biotop-papier, de
lezer niet meer agressief – blijft het papier wel
ervoor. Zo ook op zaterdag 29 oktober 1995:
sonnettine Pulp is ook opgenomen in twee
‘Pulp
sten (1986) en Veel werk (2000). Helaas niet
verzamelbundels van Boerstoel: Nieuwe vond-
goed op sterkte, dan kan het rustig eeuwen mee.’ aldus Braches. De aanbevelingen die Braches verder doet voor
De houtpulp, die zo’n kleine honderd jaar
gedrukt op van te voren ontzuurd papier, zoals
het behoud van ons culturele er fgoed: ‘beperk-
als drager dient voor al wat wordt geschreven,
Braches dat graag zou zien, maar wel bewaard
te uitleen, bewaring onder specifieke klimato-
begint het met de jaren te begeven,
gebleven in de depot-collectie van de KB. Als
logische omstandigheden en overzetting op
dus vallen alle boeken uit elkaar.
het Metamorfozeprogramma nu maar lang
plaatsvervangende dragers zoals microfilm of beeldplaat’, lijken afkomstig uit het Metamorfoze-beleidsplan.
Pulp
genoeg doorloopt, zullen ook deze bundels De pulproman maar ook het meesterwerk, want als de zure tand des tijds gaat zieken
andere drager worden overgezet.
stoort hij zich niet aan oordeel of kritieken,
En dan is er tenslotte nog Het Parool uit 1985:
die knaagt aan ieder genre even sterk.
Drie jaar lang (van december 1984 tot januari
ook in de KB te raadplegen: natuurlijk: op microfiche!
1988) opende de zaterdagbijlage van Het
En ook zonder wetenschappelijke hulp
Parool met een bijdrage van tekstdichter en
zal ook dit rijm straks eindigen als pulp.
liedschrijver Jan Boerstoel. In een tien-regelig 26 oktober 1985’
Metamorfozen Metamorfose van Ellen Schippers Wie de nieuwste ontwerpen van eigentijdse
nog wel eens voor de eeuwigheid op een
1998 in Amsterdam, maar ook in New York
topcouturiers op de catwalks voorbij ziet
(Dressing for Pleasure Gala) en Wenen
komen, vraagt zich wel eens af of de getoonde
(Wiener Sommer Symposion). Door de
kleding ooit door anderen dan de modellen
soms bizarre en gewaagde ontwerpen
bij deze gelegenheid gedragen zal worden.
en het gebruik van spannende en sexy
Sommige ontwerpen zijn dermate extrava-
materialen als kunststof, leer en latex zijn
gant dat ze ook niet bedoeld lijken als kleding
de performances van Ellen Schippers
maar eerder als kunstuiting. Ellen Schippers
populair in het kinky partycircuit.
heeft de uiterste consequentie getrokken uit
De show Metamorfose in club Escape
deze trend. Haar ontwerpen, die zij aanduidt
in Amsterdam op 21 oktober 1999 was
als bodysculptures, richten zich niet op
georganiseerd ten behoeve van War-
gebruik of functionaliteit, maar uitsluitend
child, een fonds dat kinderen onder-
op presentatie. Haar fashion theatre events
steunt die het slachtoffer zijn
zijn een mengvorm van theater, beeldende
geworden van oorlogsgeweld.
kunst en mode. De catwalk dient als podium.
Dennis Schouten
Schippers houdt zich sinds 1982 bezig met het ontwerpen van opvallende kleding. Ze maakte onder andere kostuums voor theater- en balletgezelschappen en voor films. Haar bodysculptures waren te zien tijdens diverse optredens op manifestaties en festi vals, onder andere in de Melkweg en de Brakke Grond en tijdens de Gay Games in
2
Ingeborg Verheul
Who wants yesterdays papers? IFLA-symposium over conservering van kranten en tijdschriften
Koersk Een greep uit Le Figaro van 24 augustus 2000.
bovendien vaak zo slecht aan toe dat ze niet meer te hanteren zijn.
Collectieve identiteit De conferentie leverde uiteraard geen ant-
De 118 bemanningsleden van de Russische
En als je iets wilt doen aan het behoud van
woorden op bovenstaande vragen. Wel was
onderzeer Koersk zijn dood. De Russen zijn
dit materiaal, waar moet je dan beginnen?
het nuttig om te zien hoe wereldwijd de
woedend en hun president, Poutine, zoals de
Landelijke dagbladen? Belangrijke weten-
inzichten over deze zaken zijn. En ook om te
Fransen het schrijven, moet het hoo fd diep
schappelijke tijdschriften? Of juist obscure en
merken dat we in Nederland toch aardig voor-
buigen. Woede ook in Italië na twee moorden
efemere publicaties: regionale en lokale kran-
oplopen. Metamorfoze werd ook meermalen
op jonge kinderen. Zoals eerder in Engeland
ten, sport- en hobbytijdschriften, omdat die
genoemd als het enige conserveringsprogram-
en België worden namen van pedofielen
het grootste risico lopen verloren te gaan
ma dat met een forse investering van de
gepubliceerd. In Lyon heeft een seriemoorde-
omdat niemand zich erom bekommert.
overheid het probleem landelijk aanpakt.
naar het op travestieten en homoseksuelen
Precies de vragen waar we in verband met het
Dat behoud van het nationaal papieren erf-
gemunt. De Franse minister Chévenement
vervolg van Metamorfoze ook mee worstelen.
goed zeker geen luxeprobleem is, bleek uit de
dreigt met aftreden vanwege Corsica. Allemaal oud nieuws. Nieuwe rampen, mis-
interpellaties van diverse Afrikaanse landen.
Waardeloze microfilms
Waar burgeroorlogen woeden en moord en
daden en politieke ontwikkelingen zijn inmid-
Sedert de jaren dertig zijn vele kranten en
plundering aan de orde van de dag zijn, klinkt
dels alweer gepasseerd. De actualiteit van 24
tijdschriften op microfilm gezet. Vooral in het
ook heel duidelijk de roep om hulp bij het
augustus is geschiedenis. De krant van die
begin had microverfilming een magie die we
veilig stellen van het nationaal geheugen. En
dag ligt allang bij het oud papier. ‘Who wants
nu ook voelen bij de schijnbaar onbegrensde
dat is geen wonder. Juist in dit soort conflicten
yesterdays papers’ zongen de Rolling Stones al
mogelijkheden van digitalisering. Maar hoe
zijn geschiedenis en cultuur een belangrijk
in 1967. Wie wil in vredesnaam oude kranten
zat het met de kwaliteit en houdbaarheid van
doelwit, een wapen in de strijd, erop gericht
bewaren?
die microfilms? Daar werd niet veel o ver nage-
de tegenstander van zijn collectieve identiteit
dacht. De microfilms waren slecht. Veel tekst
te beroven. En daarmee is het belang ervan op
was onleesbaar. Een hele generatie acetaat-
cynische wijze aangetoond.
films is bovendien onbruikbaar geworden
Dennis Schouten
Keuzes en dilemma’s In bibliotheken en archieven zijn dat soort mensen nog wel te vinden. In groten getale
doordat ze vlekkerig of bobbelig werden of
waren ze opgekomen uit alle delen van de
aan elkaar vastkleefden. Zijn er technieken
wereld voor een driedaags IFLA-symposium
om deze oudere en waardeloze microfilms
over conservering van periodieke publicaties,
weer leesbaar te maken? Het antwoord is sim-
kranten en tijdschriften, van 24-26 augustus in
pel: nee, verfilm maar opnieuw. Maar dat kan
de Bibliothèque Nationale de France.
alleen als de originelen er nog zijn. En dat is
Het historisch belang van de periodieke pers,
soms niet meer het geval omdat deze na ver-
Nationale vanaf de Seine gezien.
van kranten en tijdschriften is langzamerhand
filming werden weggegooid of verkocht.
Foto: Dennis Schouten.
voor iedereen wel duidelijk. Key-note spreker Richard Cordier noemde de journalist ‘de historicus van de actualiteit’. In de presentaties en discussies die volgden, kwamen vooral praktische kwesties telkens terug. Wat is de beste manier om kranten en tijdschriften te behouden: microverfilmen of digitaliseren? Microfilm is stabiel en betrouwbaar, maar niet echt gebruiksvriendelijk. Digitalisering biedt goede toegangsmogelijkheden maar de houdbaarheid van elektronische media is nog niet gegarandeerd. Wat doen we met de originelen als de inhoud via een ander medium toegankelijk is gemaakt? Weggooien is aantrekkelijk: dat spaart kosten. Kranten zijn er
3
De vier torens van de Bibliothèque
Indische bellettrie in het KITLV Literaire hoogtepunten en keuvelende smachters
1840-1950 in Indië
In 2001 bestaat het Koninklijk Instituut voor
realistische eind negentiende-eeuwse portret-
Taal-, Land- en Volkenkunde (KITLV) 150 jaar.
ten tegen van P.A. Daum, maar vallen ook wel
Het instituut is beroemd vanwege zijn fraaie
eens in diepe slaap op de toon van keuvelende
morfoze bestreken periode van bijzondere
collecties over de voormalige koloniën in de
smachters naar tempo doeloe.
betekenis is voor de Indische bellettrie. Vanaf
Oost en in de West, die vrijwel vanaf de oprichting zijn en worden bijeengebracht. Vooral de
Het is ongetwijfeld toeval dat de door Meta-
1840 begon het genre – zij het nog onbe-
Indische Letteren
noemd – langzaam vorm te krijgen en vond
collectie boeken en tijdschriften over Neder-
Opvallend aan de Indische bellettrie is dat het
het zijn voorlopig einde in 1950 met de soeve-
lands-Indië en Indonesië is wereldvermaard.
genre nog steeds volop in de belangstelling
reiniteitsoverdracht van Indonesië. Zoals
Het gaat daarbij om zo’n half miljoen banden
staat. In 1986 werd in Leiden de Werkgroep
bekend werd de Republik Indonesia al in
op het gebied der humaniora.
Indisch-Nederlandse Letterkunde opgericht,
1945 uitgeroepen en de vijf tussen deze data
die sindsdien vier maal per jaar een fraai tijd-
liggende jaren waren oorlogsjaren. En oorlog
schrift uitgeeft (Indische Letteren) en regel-
noopt tot schrijven. Het leidde in Nederland tot verhalen over ‘politionele acties’ en in
Lokale acquisitie Hoewel het verleden een belangrijke rol blijft
matig lezingenmiddagen organiseert. Ook
spelen binnen het KITLV, richt het instituut
blijven er nog steeds – ruim een halve eeuw na
Indonesië tot verhalen over ‘de onafhankelijk-
zich al geruime tijd nadrukkelijk op het
Indonesië’s onafhankelijkheid – nieuwe romans
heidsstrijd’. Zo kwamen werelden van onbe-
hedendaagse Indonesië. Zo heeft het vanaf
en verhalenbundels verschijnen die een Indi-
grip en misverstand ook tot uiting in de res-
1969 een eigen vertegenwoordiging in Jakar-
sche of Indonesische thematiek hebben. Die
pectieve literaturen. Geen toeval zal het zijn
ta, die onder andere zorg draagt voor de aan-
zijn niet alleen geschreven door oudgedienden
dat het laatst voor Metamor foze verfilmde
schaf van zo’n 4.000 Indonesische titels per
als Adriaan van Dis, Rudy Kousbroek, Marion
boek de titel draagt ‘De wraak van de Javaan’.
jaar. Deze vertegenwoordiging in Indonesië is
Bloem of Helga Ruebsamen, maar ook jonge,
Roger Tol
uniek; slechts twee andere instellingen, de
‘nieuwe’ auteurs als Alfred Birney, Frans Lopu-
Library of Congress en de National Library of
lalan en Basha Faber blijven hun inspiratie
Australia, hebben een dergelijk lokaal acquisi-
vinden in Indië en Indonesië.
tie-bureau. Het KITLV verwerft echter veruit de meeste titels ter plekke. De consistente collec tieactiviteiten gedurende 150 jaar en de vooruitgeschoven acquisitie-post te velde zijn uiterst belangrijke factoren gebleken voor de prominente positie van de KITLV-bibliotheek op het door haar bestreken gebied.
Max Havelaar Een van de bijzondere sub-collecties van het
Een voorbeeld uit de KITLV-
KITLV betreft de zogenaamde Indische bellet-
collectie Indische Belletrie:
trie, waarmee doorgaans de fictie met een
Frederik van Blankenbruin,
Nederlands-Indische achtergrond wordt aan-
Sariman: een verhaal van
geduid. Bekende classics uit dit genre zijn
Indisch leed, Rotterdam 1921.
Multatuli’s Max Havelaar, De stille kracht van Louis Couperus, en Het land van herkomst van E. du Perron. Maar de ‘Indische letteren’ zijn veel rijker geschakeerd dan deze vooroorlogse literaire hoogtepunten doen vermoeden. Vele honderden auteurs hebben zich uitgeleefd in duizenden verhalen over de meest uiteenlopende onderwerpen. Ook de kwaliteit verschilt uiteraard. We komen de
4
Metamorfoze en het Multatuli Museum Inhaalslag voor de toegankelijkheid
In mei 1860 verscheen in Nederland een boek
een stichting die de collectie van het museum
dat insloeg als een bom: Max Havelaar, of de
tot op heden in haar beheer heeft.
koffiveilingen der Nederlandsche Handelmaat schappij. De schrijver Multatuli, pseudoniem
de manuscripten nog wel mee: de brochures, veelal stammend uit de laatste decennia van de negentiende en de eerste decennia van
Elk snippertje
twintigste eeuw, zijn er slechter aan toe.
van de voormalig Indisch ambtenaar Eduard
Het museum bezit duizenden manuscripten,
Douwes Dekker (1820-1887), werd er in een
boeken, foto’s, brochures, knipsels en parafer-
Meestal werden brochures op goedkoop papier gedrukt, eensdeels omdat ze een kran-
klap beroemd en berucht door. Het boek
nalia van en over Multatuli en verwante
tenachtige functie hadden, anderendeels
oogstte grote bijval en hevige kritiek en de
onderwerpen. De boeken en de foto’s waren
vanwege de beoogde kopers van die brochu-
discussies over het boek en zijn schrijver gaan
al jaren geleden beschreven in een database,
res, die meestal gericht waren aan socialisten
tot op de dag van vandaag door.
maar de manuscripten, deels in bruikleen
en vrijdenkers, in die tijd veelal mensen die
berustend bij de UB Amsterdam, waren dat
geen cent te makken hadden. Dat het Multa-
slechts gedeeltelijk, evenals de brochures en
tuli Museum een aantal heel bijzondere en
Op 1 september 2000 ging in het Multatuli
de knipsels. Met Metamorfoze wordt nu een
soms zelfs unieke exemplaren bezit binnen
Museum het Metamorfozeproject van start.
inhaalslag gepleegd. Al het materiaal wordt in
deze collectie, zal dan ook niemand verbazen.
Het is de bedoeling enkele deelcollecties vast
een database ontsloten, ook op trefwoord.
Jos van Waterschoot
te leggen op microfilm. Het gaat met name
Daardoor kan de Multatuli-onderzoeker in de
om de kostbare brochurecollectie, de knipsel-
nabije toekomst elk snippertje dat hij/zij voor
collectie, de libri annotatie, waarbij een aantal
zijn onderzoek nodig heeft ook daadwerkelijk
uit Multatuli’s eigen bibliotheek, en het
vinden. Bovendien zal het dan niet meer
archief van het Multatuli Genootschap, waar-
nodig zijn de vaak in slechte staat verkerende
bij het vooral brieven betreft.
originelen tevoorschijn te halen. De inhoude-
Multatuli op film
lijke informatie zal op microfiche ter beschik-
Een heel museum
king zijn en alleen bij uitzondering zal men
Het Multatuli Museum werd in 1910 opgericht
nog een ‘echt’ Multatulimanuscript in handen
naar aanleiding van de vijftigste verjaardag
krijgen. Overigens valt het met de staat van
van het boek Max Havelaar. Een groep Multatuli-liefhebbers wilde rond die verjaardag een tentoonstelling organiseren en men schreef familie, vrienden en kennissen van de schrijver aan, die 23 jaar daarvoor overleden was. Multatuli’s weduwe, Maria (Mimi) Hamminck Schepel was nog in leven en zegde haar medewerking toe. Er kwamen zo o verstelpend veel reacties binnen dat men voldoende materiaal had om er een heel museum voor op te richten. De meeste bruikleengevers stelden hun materiaal daarvoor graag ter beschikking en zo werd de Vereeniging het Multatuli Museum aan het eind van 1910 officieel opgericht. Er werd een ruimte vrijgemaakt in het Stedelijk Museum te Amsterdam, waar het museum de eerste zestien jaar van haar
Het geboortehuis van
bestaan zou verblijven. Daarna zat het tien-
Multatuli in de Korsjes-
tallen jaren lang in de UB Amsterdam. Vanaf
poortsteeg in Amster-
1975 is het museum gevestigd in het geboor-
dam, nu het Multatuli
tehuis van Eduard Douwes Dekker. In 1946
Museum.
werd het Multatuli Genootschap opgericht,
uit: Multatuli, Max Havelaar, Amsterdam 1948.
5
Afgeronde projecten In het laatste jaar van Metamor foze is het traject Literaire Collecties in een stroomversnelling geraakt. Enkele vertraagde grote projecten, zoals de Oude Kinderboeken van de Gemeentebibliotheek Rotterdam, Buitenrust Hettema van de PB Fryslân en Ritter van de UB
Had je 10 miljoen
Foto: Hans van Dormolen,
Utrecht konden eindelijk worden afgerond.
Koninklijke Bibliotheek.
De projecten die later zijn gestart, konden profiteren van de ervaring die inmiddels was opgedaan, zowel wat betreft de microver-
Had je 10 miljoen
filming als de logistiek van dit soort projecten
Wat zou jij dan doen
in het algemeen.
Een feestje bouwen en je geld op doen
Zo konden in 2000 drie projecten van het IIAV,
Ik kocht liters limonade
Nellie van Kol, Annie Romein-Verschoor en
100 kilo chocolade
Johanna Naber, snel worden afgerond. Twee
om aan iedereen uit te delen
van de drie zelfs ruim binnen de gestelde termijn. Een compliment voor de prima projector-
Had je 10 miljoen Wat zou jij dan doen
ganisatie van het IIAV.
Najaarsnota
Tijdens een kleine bijeenkomst in een Arn-
Een feestje bouwen en je geld opdoen
De afgelopen jaren is al een flink aantal
hems etablissement werd in augustus van dit
‘k zou een kermis laten maken
literaire collecties geconserveerd, maar er zijn
jaar getoast op de succesvolle afsluiting van
en ik schreeuwde van de daken
nog leemtes. De nu beschikbare subsidie kan
het gezamenlijke project van Bibliotheek en
kom maar allemaal met me spelen
worden besteed om het ‘karwei af te maken’.
Gemeentearchief om de nalatenschap van
De afgelopen jaren hebben we ook de
Alexander Ver Huell veilig te stellen. Daarnaast
Want 10 miljoen gaat vlug ver velen
cultuurhistorisch belangrijke en internationaal
werd in de maanden september-november
Als je het niet uit kunt delen (Hans Bourlon/Gert Verhulst/Roland Verbooven)
Uitdelen Samson en Gert, uit de populaire Vlaamse TV-
waardevolle collecties geïnventariseerd. We
nog een flink aantal andere conserverings-
hopen dat via een verbreding van het
projecten voltooid: de collectie Illegalia van
programma deze collecties ook aan bod
het NIOD, de archieven van de letterkundige
kunnen komen. Vandaar dat er vanuit het
C. Rijnsdorp en de schrijfster Wilma in het
Ministerie van OCenW een beroep is gedaan
HDC. Verder de Liederencollectie van Musica
op extra gelden uit de najaarsnota. De reactie
Neerlandica, het archief van het Haags literair
serie voor de jeugd die ook in Nederland werd
op deze subsidieaanvraag wordt half
genootschap Nieuwland van het Gemeente-
uitgezonden, wisten het wel: wie 10 miljoen
december verwacht.
archief Den Haag en twee forse projecten van
krijgt, moet uitdelen. Datzelfde geldt voor Metamorfoze.
de UB Leiden, te weten de archieven van het
Structureel fonds
tijdschrift De Gids en uitgever Kruseman. En
De 10 miljoen die de komende vier jaar voor
Tien miljoen. Het lijkt heel wat, maar het is
ten slotte de archieven van Deventer Letter-
Metamorfoze beschikbaar zijn, zullen echter
natuurlijk lang niet genoeg om het nationale
kundigen van de SAB Deventer, de collectie
niet worden besteed aan chocola en limonade
geheugen te behouden. In samenwerking met
Indische Bellettrie van het KITLV, de Theater-
maar aan microverfilming en digitalisering.
het Nationaal Bibliotheek Fonds streven we
lied-collectie van het Theater Instituut
In de cultuurnota 2001-2004 heeft de staats-
naar een omvangrijk en structureel fonds ten
Nederland, de Halbertsma brieven van het
secretaris van cultuur aan de Koninklijke
behoeve van grootschalige conservering van
Frysk Letterkundich Museum en de collectie
Bibliotheek zes miljoen gulden beschikbaar
bibliotheekcollecties. Dat moet het mogelijk
Oude kinderboeken van de OB Amsterdam.
gesteld uit het Actieplan Cultuurbereik. Deze
maken het probleem van het papierverval in
Inmiddels is de helft van de 40 projecten van
subsidie is bedoeld voor de digitalisering en
Nederlandse bibliotheken en verwante
het Letterkundig Museum voltooid. De afge-
conservering van literaire collecties. Daarnaast
instellingen binnen redelijke termijn onder
lopen maanden waren de collecties Bloem,
stelt het Ministerie van OCenW vier miljoen
controle te krijgen. Dat vergt een forse,
Marsman, Ter Braak en Leopold aan de beurt.
beschikbaar voor de voortzetting van het
eenmalige inspanning en daarvoor is veel geld
project Behoud Nederlandse Boekproductie.
nodig. En dat geld moet er komen.
6
‘Een plaag in huizen en bibliotheken’ Conserveringsproblematiek in de zijlijn Bij de uitvoering van een Metamorfozeproject
De zilvervis (Order Thysanura)
vormen de ‘conserverende handelingen’ een
Uiterlijk:
vast onderdeel. In de Richtlijnen staat hierover
Tussen de 0,63 en 1,27 cm lang, van boven
het volgende: ‘De reparaties zullen zich beper -
enigszins ‘wortelvormig’, grijs of zilverkleurig,
ken tot het veilig hanteerbaar maken van de
drie draadvormige aanhangsels verlengen het
stukken. Met andere woorden: uitsluitend wat
achterlijf.
nodig is om zo goed mogelijk te kunnen verfil-
Gewoonten:
men. Restauratiewerkzaamheden, zoals repare-
Nachtbrakers; bewegen snel, kunnen springen;
ren van de band, aanvezelen van papier, her-
worden gevonden op plekken met een hoog
stellen katernen e.d., blijven achterwege’.
vochtigheidsgehalte; verrichten ernstige schade aan boeken, behang en andere papie-
Bij de uitvoering van het Verweyproject in de
ren producten.
UB Amsterdam stuitten de projectmedewerkers
Voeding:
echter op conserveringsproblemen van een heel
Hebben een voorkeur voor zetmeel, stijfsel, lijm;
andere orde. Toen op een maandagmiddag in
allerhande papierproducten en gestijfd textiel.
augustus de eerste archiefdozen van de deelcol-
Voortplanting:
lectie Mea Verwey van de verfilmer terugkwa-
Voortplantingscyclus van 2 tot 3 maanden;
men, werd bij het uitpakken een le vend beest
leggen ongeveer 50 eitjes per keer; leven 2
aangetroffen boven op een archiefdoos. Het
tot 2,5 jaar.
ging hier om een exemplaar van de Order
Zilvervis-feiten:
Thysanura, in gewoon Hollands: de zilvervis .
Deze diersoort vormt vaak een plaag in huizen
Speurwerk in de dozen van de betreffende col-
en bibliotheken. Ze voeden zichzelf met stijfsel-
lectie en de gebouwen van de verfilmer lever-
achtig materiaal, zoals lijm, en hebben een
de uiteindelijk in totaal twaalf zilvervisjes op.
hoge humiditeitsgraad nodig om te kunnen
Na een grondige schoonmaak, een quarantai-
overleven. Deze insectensoort wordt be-
neverblijf voor de betreffende collectie en een
schouwd als een primitieve, misschien wel de
aangepast conserverings/verfilmingsbeleid
meest primitieve leefvorm. De aanhangsels aan
ter voorkoming van zilvervisjes lijkt het leed
de buikoppervlakte van het achterlijf zijn hier
geleden en gaat men weer verder met de
een indicatie voor, hoewel ze vermoedelijk
dagelijkse Metamorfoze-conservering.
geen functionele voortbewegingsorganen
Bijgaande foto’s tonen medewerkers van de
vormen.
UB die de collectie naspeuren op de aanwezig-
Zilvervisjes kunnen beschouwd worden als
heid van de zilvervis.
levende fossielen. Ze zijn ouder dan dinosau-
Buiten uiteraard, bij gebrek aan een quaran-
riërs.
taineruimte, bij de dienstingang. Om een
Metamorfoze:
explosie van zilvervisjes in het gebouw te
Ook zilvervisjes hebben een band met Meta-
voorkomen.
morfoze: De meeste insecten kennen een vier voudige ontwikkelingsfase (in vaktermen: volledige metamorfose), terwijl de zilvervisjes een drievoudige ontwikkelingsfase kennen, ook wel trapsgewijze metamorfose genoemd: Zodra ze zich ontwikkelen uit de eifase, lijken ze hun definitieve vorm gevonden te hebben en is groeien het enige wat ze nog doen.
Martine v/d Burg, Leo van der Loo en Walter Berentsen controleren de collectie Mea Verwey op zilvervisjes. Foto’s: Monique Kooijmans, UB Amsterdam.
7
Snippers Taart voor boekenzending 100
Inter Utrumque Vanwege het bereiken van de
een dialoog tussen Daidalos en
Voor meer informatie over het
Op 19 september werd in de
pensioengerechtigde leeftijd nam
diens zoon Ikaros (vers 206). En
programma:
Koninklijke Bibliotheek in het
prof. dr. P.J.D. Drenth, voorzitter
dat kwam mooi van pas bij de
Koninklijke Bibliotheek
kader van het project Behoud
van de Beoordelingscommissie
klassieke uitleg van de titel van
Bureau Conservering
Nederlandse Boekproductie de
Metamorfoze, op 14 september
zijn afscheidsrede, die was geti-
Bibliotheekmateriaal
honderdste partij boeken opge-
afscheid als hoogleraar arbeids-
teld Inter Utrumque: de konink-
Postbus 90407
haald door microverfilmingsbe-
en organisatiepsychologie aan de
lijke weg.
2509 LK Den Haag
drijf Karmac te Lelystad.
Vrije Universiteit. Met een mini-
Zijn rol als voorzitter van de
Ter gelegenheid van deze mijl-
symposium en een afscheidsrede.
Beoordelingscommissie blijft de
paal bedachten de projectmede-
Een van de sprekers roemde de
emeritus hoogleraar overigens
(Literaire Collecties)
werkers van BNB-KB de microver-
emeritus vanwege zijn citaten-
gewoon uitvoeren. Dat wil zeg-
telefoon: 070 314 03 73
filmers met een feestelijke vlaai.
drift. En inderdaad, ook Drenths
gen: tot 1 januari 2001. Op die dag
e-mail:
[email protected]
Apart verpakt in een kratje en
afscheidsrede was doorspekt met
wordt de Beoordelingscommissie
vanzelfsprekend niet vermeld op
citaten. Vanzelfsprekend kwam
Metamorfoze van rechtswege
Drs. I.A.M. Verheul
de gebruikelijke verzendlijst.
ook Ovidius’ Metamorphosen
ontbonden. Voor de volgende
(Behoud Nederlandse Boekproductie)
Drs. D. Schouten
Omdat het merendeel van de
voorbij. In deze klassieker komt
Metamorfozeperiode zal de
telefoon: 070 314 04 25
BNB-boeken voor de KB verfilmd
namelijk op twee plaatsen de uit-
Beoordelingscommissie opnieuw
e-mail:
[email protected]
is door Microformat in Lisse, werd
drukking ‘inter utrumque’ voor:
door de Minister van OCenW
ook daar gebak bezorgd. Beide
in boek II in een dialoog tussen
worden benoemd.
taarten vielen bij de verfilmers in
zonnegod Helios en diens zoon
goede aarde.
Phaëton (r. 140) en in boek VIII in
fax: 070 314 04 27
Personalia •Roger Tol is Hoofd Bibliotheek van het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde te Leiden.
•Jos van Waterschoot is conservator van het Multatuli Museum en te vens werkzaam bij de UB Amsterdam.
Cartoon van Djanko, in: VPRO-Gids – wk. 19 (7 t/m 13 mei 2000). Met dank aan de tekenaar
8
