drant EXTRA BIJLAGE Veiligheid van onderaf, niet vanaf een prikbord KWA kwartiermaker voor HSEQ-team Liandon

Kosten corrosieschade beperken

3

17E JAARGANG NO. 2 – N OV EMBER 2015

Water en industrie in Gelderland

5

KWA ROTTERDAM RIJNMOND SPECIAL

drant

www.kwa.nl Arbo Asbest

E G A L J I B EXTRA IJNMOND SPECIAL MR ROT TERDA

Bodem Energie Geluid Kwaliteit Lucht Milieu Veiligheid Water

KWA kwartiermaker voor HSEQ-team Liandon

Veiligheid van onderaf, niet vanaf een prikbord Veiligheid werd voor Liandon na een arbeidsincident speerpunt van beleid. Maar hoe injecteer je veiligheid in het dna van medewerkers? KWA Bedrijfsadviseurs vervulde bij Liandon de rol van kwartiermaker voor het ontwikkelen van een HSEQ-team en een Veiligheidsprogramma.

Valgevaar door werken in hoge masten en contact met hoogspanning liggen op de loer. Veilig werken met gas en elektriciteit vereist uiterste zorgvuldigheid. Helaas zijn incidenten met ernstig letsel tot gevolg nooit uit te sluiten. Een dergelijk ongeluk overkwam drie jaar geleden ook een buitendienstmedewerker van Liandon in Duiven, bouwer en beheerder van energienetten. “Dit arbeidsongeval,” zegt Marcel Klein, manager van de afdelingen Business Control en Bedrijfsbureau, “was voor Liandon reden, hoewel er al geruime tijd geen ongeval

meer gebeurd was, om veiligheid hoog op de agenda te zetten, om verzuimongevallen terug te dringen. Veiligheid moet in het dna van iedere medewerker zitten, bij zowel monteurs als kantoormedewerkers, óók als je in het verkeer naar huis, kantoor of een andere werklocatie rijdt. Niet zo vreemd dus dat ons Veiligheidsprogramma als motto heeft: Iedereen Veilig Thuis.” De omslag begon met de oprichting van een Taskforce Veiligheid, met vertegenwoordigers uit de lijnorganisatie en de directeur als enig lid namens het management, om van onderaf het denken

Liandon (720 medewerkers) is een projectorganisatie en kenniscentrum van Alliander en ontwerpt, bouwt en onderhoudt complexe energienetten (gas en elektriciteit) en industriële installaties, voor onder meer Shell. Ook netbeheerder Tennet is klant. Producten van Liandon zijn onder meer de aanleg en het onderhoud van hoogspanningsnetten, het aansluiten van windparken op zee op energienetten, plaatsing van antennes voor mobiele communicatie, plaatsing van stations voor biogas, studies voor warmte- en koudenetten.

over veiligheid te stimuleren. “Vanuit het toenmalig KAM-beleid is toen ook gestart met maandelijkse toolbox meetings op alle afdelingen. Tegelijk zagen we de noodzaak om op veiligheid een specifieke visie te ontwikkelen, met input van veiligheids­ kundige kennis. Intern zijn enkele afdelingen gesplitst en vervolgens is een aparte afdeling HSEQ (Health, Safety, Environment, Quality) in het leven geroepen.” Maar welke persoon kon het HSEQ-team ook stevig en duurzaam in de organisatie neerzetten? Klein: “Dat moest volgens ons een externe kwartiermaker zijn, een opinieleider met een frisse blik, die de weg voorbereidde tot het moment waarop de aanstelling volgde van een vaste HSEQ-manager. Onze zoektocht naar een kwartiermaker eindigde bij KWA Bedrijfsadviseurs vanwege hun ruime praktijkervaring.” Aan de voorkant Ursula Looman ging in het najaar van 2014 namens KWA aan de slag als kwartiermaker van het HSEQ-team bij Liandon. Bij deze klus kon ze ook de ervaring inbrengen die zij eerder had opgedaan als consultant bij een ander bedrijfsonderdeel van Alliander. Essentieel in de opdracht was (en is), vertelt Marcel Klein, dat de kwartiermaker met eigen expertise en nieuwe inzichten het team en de lijnorganisatie voor het thema enthousiasmeert. “Geen interim-manager in een beheersrol, maar iemand met een goed gevoel voor veiligheidsrisico's en die inspireert, zoals Looman laat zien, om veiligheid aan de voorkant, als integraal onderdeel van ieder project te implementeren. En dat doe je onder meer met een RI&E die geen papieren tijger is, maar een instrument dat in de praktijk ook echt het verschil kan maken tussen wel of geen incident. Daarin schuilt de toegevoegde waarde van het team HSEQ: veiligheid niet vanaf een prikbord voorschrijven, ook niet acteren als een politieagent die achteraf controleert, maar

Compliance Duurzaamheid Realisatie Procestechniek Interim-ondersteuning

bottom-up een chemie creëren bij iedereen in dit huis om tot een hoger veiligheidsbewustzijn te komen. Niet voor niets is de KWA-adviseur ook voorzitter van de Taskforce Veiligheid. Het groeiend bewustzijn over veiligheid, mede een gevolg van de benadering die KWA introduceerde, zagen we bijvoorbeeld al gauw terug bij leiding­ gevenden. Die voeren nu, mijzelf incluis, om de zoveel weken audits en observatierondes uit. Regel bij Liandon is ook: zodra je tijdens het werk iets onveiligs opmerkt, niet doorgaan, maar direct stoppen.” ISO borgen Een andere taak van de HSEQ-manager waar KWA als kwartiermaker het pad voor effent, is het ontwikkelen van kennis van medewerkers binnen het team. “Dat kan,” zegt Klein, “specifieke kennis van veiligheid zijn, maar ook kennis van of competenties voor groei in een andere functie, om een loopbaanambitie waar te maken. We willen medewerkers scherp houden en tegengaan, want dat is een beetje het gevaar bij ondersteunende diensten, dat mensen een kokervisie krijgen.” Belangrijk aandachtspunt in het HSEQ-beleid is ook voorkomen dat Liandon steken laat vallen in de naleving van de ISO-systematieken 9001 en 14001. Klein: “Liandon is voor deze managementsystemen gecertificeerd, maar de borging in de Lees verder op pagina 2

www.kwa.nl Vervolg van pagina 1

BBT-toets bij revisievergunning Specialistische ondersteuning met bedrijfskundige kennis draagt bij aan een efficiënte uitvoering van verplichtingen.

De BBT-toets is een belangrijk onderdeel van de binnenkort in te dienen aanvraag revisievergunning.

DSM Sinochem Pharmaceuticals (DSP) riep de hulp in van KWA Bedrijfsadviseurs bij het uitvoeren van een BBT-toets voor hun afvalwaterzuivering (AWZ).

Onze inhoudelijke expertise en de prettige samenwerking waren voor DSP aanleiding KWA ook in te schakelen bij de herbeoor­ deling van chemicaliën voor de Process Safety Analysis (PSA’s). De intrinsieke eigenschappen van chemicaliën, beschreven in de PSA’s, zijn getoetst aan geldende MSDS-bladen, chemiekaarten of andere informatiebronnen (o.a. GESTIS database). Hierbij zijn ook de H- en andersoortige zinnen aan de REACH-benaming aangepast, om hiervoor ‘in compliance’ te zijn.

DSP is wereldwijd actief in de productie en de verkoop van farmaceutische producten, zoals Penicilline en Amoxicilline. DSP streeft ernaar zijn leidende positie uit te breiden door het ontwikkelen van unieke productieprocessen, state-of-art kwaliteitsnormen en het veroveren van nieuwe markten. KWA heeft DSP tijdens de BBT-toets (BBT staat voor best beschikbare techniek) begeleid door ondersteuning te bieden bij het proces en bij de inhoudelijke, technische beoordeling van de BBT-maatregelen.

Brede ondersteuning milieumanagement bij WCW KWA Bedrijfsadviseurs ondersteunt Stichting Beheer Wetenschappelijk Centrum Watergraafsmeer (WCW), gelegen op het Science Park in Amsterdam, al vele jaren op de gebieden milieu, milieumanagement, vergunningen, energie, geluid, afvalpreventie en veiligheid. Op het WCW-terrein zijn voornamelijk instituten gevestigd die wetenschappelijk onderzoek verrichten. Het betreft met name natuurkundig en wiskundig onderzoek. Daarnaast bevinden zich drie datacentra op het WCW-terrein.

De Stichting Beheer WCW is verantwoorde­lijk­ voor het beheer, onderhoud en de exploitatie van gemeenschappelijke voorzieningen van terrein en opstallen in het Wetenschappelijk Centrum te Watergraafsmeer. Het beheer wordt

DE STICHTING BEHEER WCW HEEFT DE VOLGENDE PARTICIPANTEN: • FOM instituut AMOLF

De Stichting beheer WCW beheert namens

• FOM instituut Nikhef

haar participanten de portefeuilles:

• Stichting Centrum Wiskunde &

terreinbeheer, parkeren, bewaking en

1

Informatie (CWI)

beveiliging, energie-inkoop en -distributie,

• SURFsara

ondergrondse infrastructuur, onderhoud

• Vancis BV

ketelhuis, milieu (waaronder de milieu­

• Universiteit van Amsterdam (UvA), FNWI

vergunning), restaurant en

• Amsterdam University College (AUC)

colloquiumzalen, local area network.

• Advanced Research Center for Nanolithography (ARCNL) • TelecityGroup BV

PAG I NA 2

1

F undamenteel Onderzoek der Materie (gevestigd in Utrecht)

De projecten heeft DSP als prettig ervaren, “Super tevreden. Klasse!” aldus Martin Breedijk, SHE Manager. Martin van der Slik 033 – 422 13 87, [email protected]

verzorgd door de WCW Parkmanagement Organisatie (PMO) en de Centrale Milieucoördinator (CMC). Onze ondersteuning bij de Stichting Beheer WCW beslaat een breed spectrum aan onderwerpen en bestaat uit activiteiten als: • Aanvraag Wet milieubeheer (Wm-) vergunning in 2004 en omgevings­ vergunning in 2013. Het betrof in beide gevallen een zogenaamde koepel­ vergunning voor de verschillende juridisch zelfstandige participanten vertegenwoordigd in de Stichting Beheer WCW. • Opzet, implementatie en actualisatie van een milieubeheersysteem (MBS). • Aansturing en borging van naleving wettelijke verplichtingen (compliance). Dit betreft levering, implementatie en onderhoud van de compliance-software (MakeOnline) en het bieden van inhoudelijke expertise. • Taakuitvoering Centrale Milieucoördinator, bestaand uit bijvoorbeeld: - Actualiseren milieuaspecten, risico’s en operationele beheersing; - Bijhouden wijzigingen in wet- en regelgeving en de consequenties; - Voorzitten van het Overleg WCW Werkgroep Milieu; - Procedures beoordelen en aanpassen/ aanvullen;

• • • • •

•

info

Ursula Looman 033 – 422 13 66, [email protected]

DSM Sinochem Pharmaceuticals

- Herijken milieubeleid en doelstellingen; - Aanpassen format milieujaarverslag en opzet van milieuregistraties; - Management of Change (MoC), opzet en implementatie van MoC-procedure; - Opstellen Checklijst Milieu per participant; - Uitvoeren audits op het MBS, inclusief rondgang en inspectie; - Opstellen WCW Milieumeerjarenplan. Cursus Milieucoördinator geven aan de participanten. Onderhouden geluidbeheersplan WCW. Warmte-/Koudeopslag: SPF-waarden en interpretatie. Energie-inkoop en energieadvisering. Regeling Energieprestatie Gebouwen (REG): inventarisatie benodigde acties en termijnen. Voor Nikhef wordt momenteel een apart project t.a.v. de REG uitgevoerd. Afvalpreventie-onderzoek en voortgangsbewaking van de maatregelen.

De integrale ondersteuning en onze kennis van de activiteiten en processen van Stichting Beheer WCW, maakt dat wij, vanuit diverse specialismen en vakgebieden, de activiteiten en projecten voor WCW zeer efficiënt en effectief uitvoeren. Dit is voor beide partijen voordelig. Jan van Pelt 033 – 422 13 81, [email protected]

info

Terugkoppeling Dankzij de 'outside-inside-blik', zoals Klein de inbreng van de KWA-adviseur noemt, heeft Liandon ook zijn cyclus van management reviews herijkt. “We wilden geen geworstel met reviews meer, maar een systematiek voor een heldere terugkoppeling van hoe beleid in de praktijk heeft uitgepakt en wat bijgesteld dient te worden. Het HSEQ-team heeft een belangrijk aandeel gehad in de management review die na de zomer is opgeleverd. Daarin is de Liandon-werkwijze

helder vertaald naar een analyse waar het management effectief op kan sturen.” Liandon streeft naar certificering volgens de Veiligheidsprestatieladder van ProRail. Met deze methode is het niveau van het veiligheidsbewustzijn van organisaties te meten. Dat niveau kan variëren van 1 (laag) tot 5 (hoog). Klein: “Bij een meting eind 2014 zaten we nog niet op 3. Maar veel wijst er op dat we eind 2015 een ruime 3 behalen. Een mooi cijfer waarop de vaste HSEQ-manager die begin 2016 aan de slag gaat, kan voortbouwen. Veiligheidsbewustzijn vergroten is een proces van lange adem, maar ongelukken kun je nooit uitsluiten. Met de body van het HSEQ-team en het programma dat KWA heeft neergezet, zijn we echter al ver in de richting van wat ons voor ogen stond.”

info

praktijk van alledag blijkt lastig. Dan kan het gebeuren dat wij tijdens een inspectie door de externe auditor alsnog maatregelen moeten nemen om aan de eisen te voldoen. De HSEQ-afdeling zorgt er nu voor, en ook dat is de toegevoegde waarde van het binnenhalen van kennis van buiten, dat de ISO-normen permanent geborgd zijn en we niet achteraf hoeven corrigeren.”

Het blijven vervangen van installatieonderdelen, omdat deze steeds kapot gaan door corrosie, kan in de praktijk vaak opgelost worden door de juiste materialen te kiezen of door de juiste waterbehandeling (of juist géén waterbehandeling) toe te passen. Doordat de laatste jaren steeds meer endoscopisch onderzoek wordt toegepast, is er veel meer inzicht gekomen in corrosieprocessen in bijvoorbeeld sprinklersystemen. Het grote voordeel van endoscopisch onderzoek is dat corrosieproblemen lokaal opgespoord kunnen worden, waardoor vrij nauwkeurig bepaald kan worden welk stuk leiding vervangen moet worden en welk niet.

Zo heeft KWA met deze onderzoeksmethode een sprinklersysteem in een opslaghal geïnspecteerd. Uit onze inspectie bleek dat van alle 95 strengen slechts 6 meter (per streng) aan ernstige corrosie onderhevig was. Deze conclusie betekende dat, van de circa 10 kilometer leidingwerk, ‘slechts’ 23% vervangen moest worden en niet het hele systeem!

Mascha van Hofweegen 033 – 422 13 56, [email protected] Frank de Vos 033 – 422 13 15, [email protected]

info

Kosten corrosieschade beperken

Ook wanneer in stoomketels corrosie plaatsvindt, moet de oorzaak worden achterhaald, omdat het niet vanzelfsprekend is dat de vlampijpen om de paar jaar vervangen of de ketel regelmatig gezuurd moet(en) worden. De oorzaak van de corrosie kan verschillende oorzaken hebben. Zijn de juiste richtlijnen aangehouden voor de verschillende waterstromen? Functioneert de ontgasser nog goed? Is het condensaatsysteem goed uitgevoerd, met op de juiste locaties een werkende condenspot en dergelijke? KWA heeft jarenlange ervaring in het oplossen van dit soort vraagstukken. Wij beschouwen het hele systeem en betrekken ook de rest van de bedrijfsvoering erbij, om de schade-oorzaak en een structurele oplossing te vinden. Zodat schade in de toekomst kan worden voorkomen en het systeem weer betrouwbaar functioneert.

Interim-ondersteuning SHE De afgelopen 7 maanden heeft KWA de SHE-taken verricht en gestructureerd bij Smit & zoon voor de locaties Amersfoort en

Het familiebedrijf Smit & zoon (opgericht in 1821) is een producent van chemische specialiteiten en vettingsmiddelen met toepassing in de leerindustrie. Daarnaast is het bedrijf actief op het gebied van functionele oliën, vetten en voor technische toepassingen, veevoederindustrie en levensmiddelenindustrie. De ondersteuning betrof allerhande werkzaamheden op het SHE-vlak, zoals

overleg, controles en registratie van (bijna-)incidenten, MoC’s, lijninspecties en GHK-rondes. Update-acties met betrekking tot BNP, ontruimingsplan en machineveiligheid. Maar ook het invullen van de jaarlijkse gegevens voor het e-MJV en het CBS. En niet te vergeten de controles en meldingen aan het bevoegd gezag in het kader van de milieuvergunning. Inmiddels is het merendeel van de periodiek terugkerende acties in een SHE-kalender

opgenomen en aan de nieuwe SHE-officer overgedragen. Daarmee is deze periode van interim-ondersteuning tot ieders tevredenheid afgerond. Als interim-adviseur voer je de werkzaamheden ‘in je eentje’ uit bij de klant. Maar op de achtergrond staat altijd een heel team KWA-collega’s klaar als sparringpartners en met uitgebreide expertise. Ruud Abcouwer 033 – 422 13 74, [email protected]

info

Weesp. De aanleiding was onderbezetting op de SHE-afdeling.

opzet bepaalt niet hoe er gewerkt wordt, maar wat het resultaat moet zijn. Dit geeft de werknemers veel ruimte, en behoeft het BMS weinig onderhoud.

In een periode van een jaar is het volledige bedrijfsmanagementsysteem (BMS) van de bedrijven herzien en geactualiseerd naar de nieuwe contractvormen, IPM, SE

Belangrijk bij de totstandkoming van het BMS zijn de workshopsessies geweest. Hierbij worden de verantwoordelijken en betrokkenen van een proces bij elkaar gebracht om samen het proces vorm te geven. KWA werkt hiertoe met ‘workshops’ van 3 tot 5 man. In deze workshops worden de procedures besproken en tegelijkertijd vastgesteld. Dit heeft als voordeel dat de betrokkenen alleen tijdens de workshops hun inhoudelijke inbreng hoeven te leveren en verder niet meer. De procesbegeleider van KWA begeleidt dit proces en verwerkt de wijzigingen direct, zodat iedereen die aanwezig is gelijk de resultaten hiervan ziet.

en HLS-structuur. De processen zijn hierbij ingericht conform de SqEME-methodiek, waarbij de nadruk ligt op de informatieoutput in plaats van de activiteiten. Deze

KWA Bedrijfsadviseurs heeft Dekker Holding Krabbendam en de onderliggende bedrijven De Bie en Seignette B.V., Dekker Bouw Bergen B.V. en K. Dekker B.V., geholpen bij het opzetten van een compleet nieuw bedrijfsmanagementsysteem dat voldoet aan de huidige manier van werken.

Jan Willem de Jager 033 – 422 13 88, [email protected]

info

Holding Dekker is klaar voor de nieuwe contractvormen

COLUMN COLUMN

www.kwa.nl

Draagvlak De sleutel voor het leveren van toegevoegde waarde We zijn met z’n allen goed in het bedenken van ideeën en oplossingen, maar besluiten nemen en die uitvoeren, is een verhaal apart. Een knoop doorhakken is nodig om doelstellingen te bereiken: met die keuze ga je een bepaalde richting in. Essentieel bij het bepalen van die keuze is dat deze gedragen wordt door alle medewerkers binnen een organisatie.

Oplossingen – gaan we doen – als we het begrijpen Vanuit de markt en onze opdrachtgevers is er een toenemende vraag naar (inhoudelijke) kennis en ervaring bij het creëren van draagvlak voor oplossingen van vraagstukken. Bedrijven investeren in nieuwbouw of renovaties en plegen onderhoud. Onderhoud betekent in ons geval vaak het voldoen aan alle verplichtingen die de omgeving aan een locatie stelt - compliance. De toegevoegde waarde van een adviseur voor de klant moet zijn dat hij/zij verder kijkt dan alleen het advies of de oplossing. Het is voor de opdrachtgever belangrijk dat er voldoende draagvlak is om het advies of de oplossing daadwerkelijk te realiseren. Het implementatietraject bepaalt dus mede de toegevoegde waarde van een adviseur. De vraag is kan elke externe adviseur dit en ziet de klant de noodzaak van begeleiding bij implementatie? Wij zorgen dat onze adviseurs implementatie­deskundigen zijn met inhoud. Samenwerking met je contactpersoon, de organisatie en collega’s is de sleutel voor het realiseren van draagvlak. Ruud van Kolfschooten 033 – 422 13 43, [email protected] KWADRANT NO. 2 - NOVEMBER 2015 – PAGINA 3

www.kwa.nl

Veilig en gezond werken met gevaarlijke stoffen

‘Hot’ topic: blootstelling aan gevaarlijke stoffen Het Arbobesluit beschrijft: ‘indien medewerkers worden of Regelmatig organiseert KWA

De wet- en regelgeving omtrent het

Bedrijfsadviseurs een informatiemiddag

omgaan met gevaarlijke stoffen mag

of met deze stoffen daadwerkelijk arbeid wordt of gaat worden

Blootstelling aan gevaarlijke stoffen.

natuurlijk ook niet ontbreken. Daarom

verricht) een bedrijf de aard, de mate en de duur van die bloot-

Tijdens deze informatiemiddag nemen

Arbowet op uw organisatie van toepassing

stelling inzichtelijk dient te maken teneinde de gevaren voor de

wij de deelnemers mee in de ontwik-

is, op welke manier u ervoor kunt zorg­

medewerker te bepalen’.

kelingen van de afgelopen periode. Het

dragen dat uw collega's op een veilige

accent ligt op een breed overzicht bieden

manier met gevaarlijke stoffen werken en

van alle facetten die een rol spelen en de

hoe u kunt borgen dat u daadwerkelijk

verplichtingen die vanuit de Arbowet van

voldoet aan de regels. Ook voorbeelden

toepassing zijn. De volgende vragen komen

van blootstellingsaspecten en leren van

op een interactieve manier aan bod:

elkaars situaties in de praktijk, komen

• Wat wordt er van het bedrijfsleven

aan de orde.

Concreet vraagt de Inspectie SZW (sociale zaken en werkgelegenheid) inzicht in de stoffenregistratie en de blootstellingsrisico’s (inclusief maatregelen) bij het werken met gevaarlijke stoffen. Handhaving en inspectie vinden plaats aan de hand van het 4 stappen toezicht stoffen van SZW. Voor bedrijven is het jarenlang onduidelijk geweest wat ze nu precies moesten doen om veilig en gezond te werken met gevaarlijke stoffen.

KWA-aanpak KWA heeft naar aanleiding van deze verplichting van de ISZW een stappenplan ontwikkeld om de blootstelling aan gevaarlijke stoffen in kaart te brengen en inzichtelijk te maken hoe gezond en veilig gewerkt kan worden met gevaarlijke stoffen. Het stappenplan is modulair opgebouwd. U kiest dus zelf welke mate van onder­ steuning u wilt, individueel of branche-breed.

geven wij een overzicht van hoe de

verwacht? • In hoeverre wordt hier gemiddeld tot nu toe invulling aan gegeven? • Hoe maakt men blootstelling aan gevaarlijke stoffen inzichtelijk? • Wanneer is een bedrijf voor dit aspect in compliance?

Op het gebied van blootstelling aan gevaarlijke stoffen heeft KWA voor diverse opdrachtgevers projecten uitgevoerd, zoals voor Keune Haircosmetics, Maasvlakte Olie Terminal, Sachem Europe BV, Van Heek Textiles, Verhoef en Vemedia Manufacturing. Voor de Vereniging van Onafhankelijke Tankopslagbedrijven (VOTOB) en de Nederlandse Organisatie voor de

Energiebranche (NOVE) zijn wij ook sparringpartner bij diverse vraagstukken rondom gevaarlijke stoffen. Heeft u vragen over de omgang met gevaarlijke stoffen of wilt u een informatiemiddag blootstelling aan gevaarlijke stoffen

Tevens behandelen wij het 4-stappenplan dat de Inspectie SZW gebruikt. De Inspectie SZW vraagt hierbij concreet inzicht in de stoffenregistratie en de blootstellings­ risico’s (inclusief maatregelen) bij het werken met gevaarlijke stoffen.

bijwonen? Neemt u dan contact met ons op. Jorick van Gemert 033 – 422 13 391, [email protected] Sabine Metzelaar 033 – 422 13 61, [email protected]

info

kunnen worden blootgesteld aan gevaarlijke stoffen (ongeacht

ISO 50001 Energiemanagement en de EED

De Stichting Coördinatie Certificatie Milieuen arbomanagementsystemen (SCCM) heeft een certificatieschema en informatieblad ontwikkeld dat aansluit op de nieuwe versie van de ISO 14001.

PAG I NA 4

KWA verzorgt 30 november 2015 een workshop om u op praktische wijze te ondersteunen bij de overgang van de oude naar de nieuwe ISO 14001:2015-norm. Ons uitgangspunt hierin is het taakgericht inrichten van managementsystemen. Wilt u meer weten over de wijzigingen in de ISO 14001:2015? Wilt u zich opgeven voor de workshop of directe ondersteuning bij de overgang naar de nieuwe norm, neem dan contact met ons op.

Jan van Pelt 033 – 422 13 81, [email protected] Henk Bootsma 033 – 422 13 86, [email protected]

info

In september 2015 zijn de nieuwe versies van de ISO 9001 en ISO 14001 gepubliceerd. De nieuwe ISO 9001 en 14001 zijn opgebouwd volgens de zogenaamde High Level Structure (HLS). Volgens deze HLS-structuur bestaan de normen nu uit de volgende onderdelen: • Context van de organisatie • Leiderschap • Planning • Ondersteuning • Uitvoering • Evaluatie van de prestaties • Verbetering

De EU-richtlijn 2012/27/EU betreffende energie-efficiëntie (EED) biedt een bedrijf de mogelijkheid om, in plaats van een energie-auditverplichting, een energiemanagementsysteem op te zetten. De ISO 50001 helpt bedrijven hun energie efficiënter te gebruiken en daarmee kosten te besparen. De ISO 50001-norm geeft middels de welbekende Plan-Do -Check-Act-cyclus een systematische aanpak voor continue verbetering van de energieprestaties. Aangezien de structuur is gebaseerd op de ISO-systematiek, is deze relatief eenvoudig te integreren in bestaande management­systemen als ISO 9001, ISO 14001 en ISO 22000. De norm laten ‘landen’ in de bestaande structuren en hoofden van mensen is echter de echte uitdaging. ISO 50001 is in 2011 uitgekomen als vervolg

op ISO 16001, met als belangrijkste verschil dat ISO 50001 certificeerbaar is. Maar ook zonder certificatie is deze norm goed te gebruiken om een energiemanagement­ systeem in te richten. De laatste trend is echter dat steeds meer bedrijven zich willen certificeren op ISO 50001. Internationale bedrijven schrijven hun vestigingen de ISO 50001 voor, om meer grip te krijgen op het energiegebruik van hun organisatie. Marcel van den Bovenkamp 033 – 422 13 45, [email protected]

info

De nieuwe ISO 9001 en 14001

www.kwa.nl

Water en industrie in Gelderland Op 29 oktober jl. hebben 15 medewerkers van industriële bedrijven in Gelderland de KWA-informatiemiddag over water in Gelderland bijgewoond. Wij hebben deze bijeenkomst

Energieaudit gereed voor 5 december

georganiseerd om te onderzoeken of in Gelderland een

Door de implementatie van de EU-richtlijn 2012/27/EU

vereniging. Vier bedrijven nemen nu het voortouw om samen

betreffende energie-efficiëntie (EED) in Nederlandse

met KWA het initiatief verder uit te werken.

Vereniging Industriewater (VIW Gelderland) tot de mogelijkheden behoort. Conclusie uit de bijeenkomst: de meerderheid van de aanwezigen ziet de meerwaarde van een platform of

energieaudit uit te voeren. Voor veel bedrijven is deze nieuwe verplichting een verrassing die meteen een aantal vragen oproept: wat is een energieaudit en voor wie geldt de verplichting nu precies?

De verplichting om een energieaudit uit te voeren geldt, kort gezegd, voor bedrijven met ofwel meer dan 250 werknemers ofwel meer dan 50 M€ omzet én een balans­ totaal van meer dan 43 M€. Bedrijven die deelnemen aan een energieconvenant (MJA/MEE) of die een gecertificeerd

energiezorgsysteem hebben, zijn vrijgesteld van de verplichting.

Ruud van Kolfschooten 033 – 422 13 43, [email protected] Marette Zwamborn 033 – 422 13 62, [email protected]

Sinds het bekend worden van deze verplichting afgelopen zomer, heeft KWA meerdere informatiemiddagen georganiseerd. Er waren veel vragen in hoeverre bedrijven verplicht moeten voldoen aan deze regelgeving, om een energieaudit uit te voeren? Wij zijn van mening dat daar natuurlijk duidelijkheid over moet bestaan. Maar tegelijkertijd is de boodschap vanuit KWA om deze verplichting op te pakken en te zien als een kans om structureel op de operationele kosten te besparen. Tot slot, ná 5 december 2015 heeft u nog maximaal 4 weken de tijd om het energieauditverslag in te leveren. Bas Oldenhof 033 – 422 13 41, [email protected]

Veiligheidsvisie KWA

VISIE KWA: STAPPENPLAN NAAR CULTUURVERBETERING

Veiligheidsprestatieladder Veiligheidscultuur

IMPLEMENTATIE

1

Veiligheid verbetert alleen als gedrag en bedrijfscultuur worden aangepast. Maar hoe stimuleer je gewenst gedrag en hoe laat je ongewenst gedrag stoppen? Het doorlopen van ons 6-stappenplan naar cultuurverbetering is een goede basis om hier effectief mee aan de slag te gaan.

Erik Krops 033 – 422 13 80, [email protected] Linda Gentner 033 – 422 13 72, [email protected]

2

3

5

4

6

Bepalen scope en impact

Bepalen huidige situatie

Bepalen Veiligheidsprogramma

Uitvoeren Veiligheidsprogramma

Bepalen voortgang

Veranderen / bijsturen

RESULTAAT

RESULTAAT

RESULTAAT

RESULTAAT

RESULTAAT

RESULTAAT

Directie Commitment

Nulmeting/ rapportage

Programma aanpassen

Cultuurverbetering

Evaluatiemeting

Cultuurverbetering

info

Veiligheidsgedrag en veiligheidsbewustzijn tussen de oren krijgen van de medewerkers en het management is een uitdaging voor veel bedrijven. Op papier is het vaak goed geregeld, maar de praktijk blijkt toch weerbarstiger. KWA Bedrijfsadviseurs heeft een gebalanceerde aanpak ontwikkeld voor het certificeren voor de Veiligheidsladder. Onze aanpak is erop gericht invulling te geven aan alle systeemeisen en inzicht te geven in het getoonde veiligheidsgedrag en de waardering voor het heersende veiligheidsklimaat binnen het bedrijf.

Bent u een bedrijf in Gelderland en wilt u op de hoogte gehouden worden? Neem dan contact met mij op.

info

Vanuit ISO-certificeringen wordt onder een audit vaak verstaan dat een persoon met stropdas gedurende een of twee dagen de draaiende managementsystemen controleert en hierover een auditverslag schrijft. Echter, een energieaudit behelst meer. Een verslag van een energieaudit bevat een deugdelijke energieverbruiksanalyse en een lijst met kansen om het energieverbruik te reduceren. KWA begrijpt dat en maakt altijd in nauw overleg met het bedrijf een planning van de maatregelen voor de komende vier jaar. Het bedrijf houdt de regie.

Op de bijeenkomst waren ook vertegen­ woordigers van VIW Brabant aanwezig. Deze vereniging is sinds 2002 actief en behartigt de belangen van bedrijven die zelf grondwater oppompen, die water betrekken van een waterleidingbedrijf, oppervlaktewater gebruiken of afvalwater lozen. De vereniging is gesprekspartner van overheden en vormt een platform voor kennis delen en informatie-uitwisseling.

info

wetgeving, is het verplicht om voor 5 december 2015 een

PLAN

PLAN

PLAN

DO

CHECK

ACT

KWADRANT NO. 2 - NOVEMBER 2015 – PAGINA 5

www.kwa.nl

Koudemiddelen en lekpercentages van koelinstallaties KWA heeft een onderzoek uitgevoerd naar de totale van met HCFK en HFK gevulde koelinstallaties in Nederland. Dit in opdracht van Rijkswaterstaat en RIVM, in samenwerking met de NVKL. 27 bedrijven namen deel, overeenkomend met 10% van het totaal aantal monteurs, met bijna 60.000 installaties in beheer.

info

Fons Pennartz 033 – 422 13 33, [email protected] Marcel van den Bovenkamp 033 – 422 13 45, [email protected]

Totale koudemiddelhoeveelheid en type koudemiddel De extrapolatie van data uit de steekproef met 60.000 installaties naar de totale hoeveelheid installaties, is weergegeven in de volgende tabel.

Commerciële koeling Industriële koeling en warmtepompen Stationaire airco's Totaal

Aantal Installaties 353.000 149.000 730.000 1.232.000

Normale inhoud (ton) 2.018 8.874 2.481 13.373

De totale inhoud aan koudemiddelen bestaat voornamelijk uit acht verschillende typen, in de volgende verhoudingen: Commerciële koeling R12 0%

R134A 27%

R507 35%

R422D 0% R410A 1% R407C 2%

R12 1%

R422D 1% R410A 2% R407C 3% R404A 32%

R422D R507 R12 0% 0% 0%

R507 27%

R22 36%

R410A 53%

R404A 12%

R22 19%

R134A 5% R404A 4%

R407C 19% R134A 18%

Lekpercentages: Een deel van de steekproef heeft lekkagegegevens opgeleverd van 27.000 installaties met een totale nominale inhoud van 1.100 ton. Het gemiddelde lekpercentage van onderstaande tabel bedraagt circa 7%. 2011 13,0% 6,1% 3,7%

ontworpen en gerealiseerd. Deelaspecten, de zogenaamde Breeam-credits, zijn ook een uitstekend hulpmiddel bij het opstellen van operationeel energie- en milieubeleid. Breeam werkt met negen categorieën: management, gezondheid, energie, transport, water, materialen, afval, landgebruik en ecologie en vervuiling. Binnen elke categorie kunnen credits worden aangewezen, waaraan voldaan kan worden. Door voor deze credits bewijslast te overleggen kan een certificaat behaald worden, van Pass tot Outstanding. Het behalen van een Breeam-certificaat kan fiscale korting opleveren, waardoor certificatie ook financieel interessant wordt.

Wobbe van den Kieboom 033 – 422 13 42, [email protected]

Gratis CO2-emissierechten bij uitbreidingen Voor deelnemers aan de ETS-emissiehandel zijn gratis

2012 10,6% 6,4% 4,7%

2013 7,9% 7,5% 5,5%

Gemiddeld/jaar 10,5% 6,7% 4,7%

consumptie. Sinds de allocatie in 2011 kunnen er binnen een inrichting behoorlijke veranderingen hebben plaatsgevonden. Als een fabriek uitbreidt, gaat dit vaak niet alleen gepaard met een toename van gas- of brandstofverbruik, maar ook met een toename van de nuttige warmteconsumptie. In een dergelijk geval kunnen bedrijven aanspraak maken op de extra emissierechten. Een dergelijk proces is helaas complexer dan ten tijde van de allocatie in 2011. Termen als de RCUF, de historische capaciteit, de ontwerpcapaciteit en de toegevoegde capaciteit zijn simpel te definiëren. In de praktijk hangt het echter mede af van de invalshoek waarmee een bedrijf, adviseur, verificateur, de NEa of de Europese Commissie bepaalde aannames bekijkt. Zo is het vrij complex om de extra tonnen aan productie uit bijvoorbeeld ontwerpdocumenten te vertalen naar terajoules.

PAG I NA 6

Vooral het In-Use label is zeer geschikt om continue verbetering te realiseren, zoals de normen ISO 14001 en ISO 50001 dat vragen. Onze experts kunnen u helpen bij het opstellen van een creditschema en zijn in staat om op veel vlakken een inhoudelijke bijdrage te leveren bij het realiseren van de credits.

CO2-emissierechten te verkrijgen voor nuttige warmte­

Er blijkt nog dus veel R22 aanwezig. Zware HFK’s als R507 en R404A, zijn met name te vinden bij de commerciële en industriële koeling. Lekdichtheid blijft een belangrijk aandachtspunt.

Lekpercentages Commerciële koeling Industriële koeling en warmtepompen Stationaire airco's

veelgebruikt en tastbaar bewijs dat gebouwen duurzaam zijn

Stationaire airco's

Industriële koeling en warmtepompen

R22 3%

In de utiliteitsmarkt is het Breeam-label uitgegroeid tot een

De periode voor de historische capaciteit kan anders zijn dan de eerder gebruikte referentieperiode. Er zijn meer gedetailleerde data nodig. Want hoe stel je vast wanneer een uitbreiding exact heeft plaatsgevonden, als er verschillende productiestops nodig zijn geweest? Ons advies aan ETS-deelnemers is om na te gaan of een uitbreidingsaanvraag interessant is. Hoe complex de aanvraag zelf ook mag zijn; op basis van relatief eenvoudige data kan KWA vooraf bepalen of een dergelijk traject lonend is.

Bart Simons 033 – 422 13 40, [email protected]

info

Middels enquêteformulieren aan koelinstallateurs, zijn steekproefgewijs data (anoniem) opgevraagd omtrent bijvullingen, koudemiddelinhoud en aantal koelmonteurs. De opschaling naar het totaal aan inhoud heeft plaatsgevonden op basis van aantallen F-gassen-gecertificeerde monteurs.

Breeam als hulpmiddel in operationeel beleid

info

hoeveelheid koudemiddelen en gemiddelde lekpercentages

www.kwa.nl

Aandacht voor ‘onzichtbaar’ asbest Asbest is een speerpunt voor zowel de inspectie SZW als de inspectie ILT. Bij de verplichte Risico-Inventarisatie en -Evaluatie (RI&E) hoort ook asbest een item te zijn. Bedrijven hebben vaak het zichtbare asbest wel in beeld, maar zouden ook alert moeten zijn op niet-direct zichtbaar asbest. Veilig werken aan gebouwen en installaties vraagt om duidelijke procedures om verrassingen en dus vertraging van werkzaamheden ten gevolge van (onzichtbaar) asbest te voorkomen. Zo werd KWA recentelijk ingeschakeld bij de ontmanteling van een productielijn. Hier was een inventarisatie uitgevoerd toen de lijn in gebruik was, waardoor deze niet geheel toegankelijk was. Onze opdrachtgever is niet alleen met dit rapport aan de slag gegaan, maar onderkende het restrisico. Hij liet de buitengebruik gestelde installatie aanvullend onderzoeken, waarbij na

Vanuit de overheid zien we afgelopen jaar meer ‘interesse’ voor het veilig omgaan met asbest. De inspectie SZW heeft in de periode van 2012-2015 de focus gelegd op veilig werken met asbest binnen de asbestbranche. Bedrijven werkten uit onwetendheid of bewust onveilig (malafide) met asbest. Een goede ontwikkeling is dat SZW recentelijk concludeerde dat het aantal overtredingen van gecertificeerde partijen en het aantal malafide asbestverwijderaars afneemt. Het gebruik van asbest beperkt zich dus niet alleen tot de bebouwde omgeving, zoals de asbesthoudende golfplaten op daken en asbesthoudend vloerzeil. Ook in industriële (procestechnische) installaties is nog steeds asbest aanwezig in bijvoorbeeld pakkingen,

demontage van onderdelen van de installatie meer verborgen asbesttoepassingen aan het licht kwamen. Met de asbestsaneerder/sloper konden nu tijdig afspraken worden gemaakt en is vertraging in de uitvoering voorkomen.

leidingisolatie en als isolerende/brand­ werende toepassingen in de installaties. Sinds augustus 2015 voert de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) controles uit bij bedrijven met (minimaal één) industriële procesinstallatie(s) op asbest. Daarbij richt ILT zich eerst op de bedrijven in de voedingsmiddelen-, drank- en tabaksindustrie. Medio 2016 volgen ook andere sectoren. Bij deze inspecties hanteert ILT een eenvoudige vragenlijst, waarin naar het bouwjaar van aanwezige procesinstallatie(s) gevraagd wordt, maar ook of er onderhoud wordt gepleegd, of bij onderhoud de proces­ installaties uit elkaar worden gehaald en of er reserveonderdelen op voorraad worden gehouden. Tot slot is men geïnteresseerd of er een asbestinventarisatie aanwezig is en zo ja, wat de meest recente datum van de inventarisatie is. Ons advies is dat het verstandig is om zaken rondom asbest goed in beeld en goed geregeld te hebben. Dus niet alleen in kaart brengen waar asbest aanwezig is in uw gebouwen en installaties, maar ook overige risico’s benoemen. Gevolgd door informatie aan personeel over de aanwezigheid en een duidelijke handelswijze bij werkzaamheden. Een volledige en actuele asbestinventarisatie en een asbest­beheersplan zijn hiervoor essentieel. Rob Arzoni 033 – 422 13 21, [email protected] Marcel Hilwig 033 – 422 13 22, [email protected]

Op 1 juli 1993 is in Nederland het asbestverbod ingegaan en mag asbest niet meer worden toegepast in gebouwen, maar ook

info

niet in installaties. Installaties van na deze datum zijn in principe asbestvrij. Toch zien wij nog regelmatig dat ook nieuwere installaties niet asbestvrij zijn, doordat asbesthoudende materialen tijdens onderhoudswerkzaam­ heden zijn gebruikt. Bijvoorbeeld het gebruik van asbesthoudende pakkingen die nog op voorraad zijn.

Hype of kans?

Gebiedsgericht grondwaterbeheer Gebiedsgericht grondwaterbeheer is een actueel onderwerp in bodemland. Veel gemeenten maken beleid om grondwaterverontreinigingen in gezamenlijkheid met meerdere partijen te kunnen saneren. Bedrijven worden hiervoor actief benaderd door het bevoegd gezag of omliggende bedrijven. Samen met uw buren grondwaterverontreinigingen aanpakken: mag dat en kan dat wel? Biedt dit voordelen voor u als bedrijf of kleven er ook nadelen aan?

Een gezamenlijke aanpak, waarbij de gemeente of provincie de gebiedsbeheerder

wordt, biedt voordelen omdat grondwaterverontreinigingen van afzonderlijke partijen integraal aangepakt worden. Op deze wijze wordt met minder inspanning een gezamenlijk doel bereikt. Dit biedt financiële voordelen voor de betrokkenen (lagere saneringskosten).

KWA begeleidt momenteel een aantal bedrijven in Noord-Brabant, Drenthe, Utrecht en Overijssel hierbij. Uit deze projecten volgt dat gebiedsgericht grondwaterbeheer voor bedrijven zeker voordelen kan hebben, maar dat dit niet zonder meer het geval is.

Daarnaast is het voor bedrijven aantrekkelijk om langjarige verantwoordelijkheid voor het grondwater buiten het eigen bedrijfsterrein af te kopen bij de gebiedsbeheerder.

Het daadwerkelijk afkopen van verantwoordelijkheden klinkt aantrekkelijk, maar vergt een goede juridische onderbouwing. Daarnaast moeten bedrijven er alert op zijn dat de

voorgestelde afkoopbedragen (inclusief risicotoeslagen, etc.) inderdaad wel zo aantrekkelijk zijn als voorgespiegeld. In een aantal gevallen bleek uiteindelijk een eigen, afzonderlijke aanpak toch gunstiger voor het bedrijf te zijn.

André Lokhorst 033 – 422 13 23, [email protected]

info

De Wet Bodembescherming maakt het mogelijk om bodemverontreinigingen niet alleen als apart geval te saneren, maar ook integraal met andere bodemverontreinigingen in een gebiedsgerichte saneringsaanpak. Vooral bij grotere grondwater­verontreinigingen op oude bedrijfsterreinen die in elkaar overlopen, is dit een pragmatische oplossing.

KWADRANT NO. 2 - NOVEMBER 2015 – PAGINA 7

www.kwa.nl

Louis van Deutekom Senior adviseur Milieu - Vergunningen - Externe veiligheid - Compliance Vorige werkgever: BASF

Rob Arzoni Senior adviseur Asbest - Asbest-advies - Specialist meten en analyseren van asbest - Wet- en regelgeving op het gebied van asbest Vorige werkgever: TNO en Arzoni Asbest Advies

KWA en KW3

Vanuit het gezamenlijke verleden (beide bedrijven zijn oorspronkelijk voortgekomen uit de Vereniging Krachtwerktuigen), is er altijd een goede samenwerking geweest tussen (voormalig) KW2 en KWA Bedrijfsadviseurs. KW2 heeft een periode onderdeel uitgemaakt van Bureau Veritas Emissie­metingen, maar is begin 2015 als zelfstandig bureau KW3 Emissiemetingen verder gegaan. Op dit moment worden verschillende projecten bij onze industriële klanten uitgevoerd, waarbij KW3 en KWA nauw samenwerken. KW3 voert de luchtemissie­ metingen uit en KWA ondersteunt met advies ten aanzien van maatregelen. KWA en KW3: een prima historische, tegenwoordige en toekomstige samenwerking. Robin Sinke 033 – 422 13 73, [email protected]

€ M/MWH 46 44 42 40 38 36 34

15 02 1 0 20 04 15 1 1 20 15

28

0 7 20

2 01 5 23 0 5

2 01 5 18 0 3

11 0 1

2 01 5

32

2 01 4

Op 3 november jl. heeft de derde bijeenkomst plaatsgevonden, met uitwisseling van de ervaringen rondom Brzo-inspecties (waaronder voorbereiding, uitvoering en rapportage). Daarnaast hebben de deelnemers elkaars prestatieindicatoren uitgewisseld, die zij binnen hun organisatie toepassen op de verschillende VBS-elementen. Heeft u belangstelling voor deelname aan deze werkgroep (www.brzowerkgroep.nl)? Neemt u dan contact met ons op. Henk Bootsma 033 – 422 13 86, [email protected]

www.kamcontact.nl

© KWA 2015, BRON: ICE ENDEX

Colofon

KWAdrant is een uitgave van KWA Bedrijfsadviseurs B.V. Eindredactie: Ruud van Kolfschooten Redactie: Rob Schoon, Marga Steenbeek, Marlies Huijbers Journalist: Loek Kusiak Ontwerp & Productie: CXN bureau voor onderscheidende communicatie - Amersfoort Druk: K lomp - Amersfoort Fotografie:  C XN, relaties en eigen medewerkers

Op 3 november jl. hebben de deelnemers aan de KAM contactdag een kijkje genomen in de wereld van Nikhef. Nikhef is een onderzoeksinstituut, waar wetenschappers en technici samenwerken in het onderzoek naar de kleinste bouwstenen van materie en hun onderlinge krachtenspel. De heer Auke-Pieter Colijn, onderzoeker ATLAS-experiment bij Nikhef, heeft ons meegenomen in de natuurkunde, met specifieke uitleg over de relativiteitstheorie en kwantum mechanica. Het was absoluut inspirerend, echter of we het allemaal begrepen hebben? De heer Marcel Vervoort - Veiligheidskundige, Stralingsdeskundige en Milieukundige bij Nikhef, is ingegaan op nanotechnologie en hoe om te gaan met onbekende risico’s. Voor de aanwezigen verassend hoever de nanotechnologie al is doorgedrongen in ons dagelijks leven:

een ieder zal voortaan de etiketten van producten beter bekijken of nanotechnologie is toegepast. Aan het eind van de middag hebben we in werkgroepen Management of Change (MoC) behandeld. Hieruit bleek het belang van de betrokkenheid van de SHE-coördinator bij

MoC’s al in een vroeg stadium, om vanuit een andere optiek helder te krijgen wat er staat te gebeuren. De volgende KAM contactdag vindt plaats op dinsdag 12 april 2016. Linda Gentner 033 – 422 13 72, [email protected]

info

Energieprijzen base load (elektriciteit)

06 1 1

Jaarlijks worden een aantal bijeenkomsten gehouden en delen de deelnemende bedrijven op thematisch niveau hun kennis en ervaringen. In februari dit jaar heeft de heer Van der Bijl (Produca) een uiteenzetting gegeven omtrent de wereld rondom Safety Integrity Level (SIL). De bijeenkomst in mei stond in het teken van ‘Brandveiligheid bij Brzo-bedrijven’. De inleiders van deze bijeenkomst stonden met name stil bij de veranderde wetgeving, bouwbesluit, brandmeldvoorzieningen en

eisen voor het Uitgangspunten-document (UPD) en het onderhoud van deze voor­zieningen. Eén van de deelnemende bedrijven heeft een vragenlijst gedeeld; deze lijst wordt momenteel toegepast door de handhavende Brzo-inspectieteams.

Innovatie en Management of Change

Voor onze vacatures kijkt u op www.kwa.nl

CAL17

De Brzo werkgroep is een in 2014 door KWA geïnitieerd platform. De deelnemende bedrijven delen informatie over issues die spelen rond Brzo, zoals handhaving en inspectie. Ondanks dat er sprake is van een uniforme handhavingsmethodiek (NIM) blijkt uit ervaringen van de deelnemende bedrijven dat er nogal onderscheid bestaat. Inmiddels hebben zich een 17-tal bedrijven aangesloten bij deze werkgroep.

KAM contactdag 3 november 2015

Vertrokken John Koop, senior adviseur

CAL16

info

Frank de Vos Senior adviseur Water & Corrosie - Waterbehandeling - Schade-inventarisatie - Stadsverwarmingsnetten Vorige werkgever: DNV GL

Hét platform om kennis en ervaringen te delen

info

Even voorstellen Samenwerking

CURSUSKALENDER 2015 - 2016 Maand November December

Dag Cursus/bijeenkomst 30 Workshop Klaar voor de ISO 14001:2015? 2 Informatiemiddag Blootstelling aan gevaarlijke stoffen 8 Informatiemiddag Activiteitenbesluit

Januari Maart

27 + 10 februari OHSAS 18001: opzetten en invoeren van een arbomanagementsysteem i.s.m. de NEN 15 Cursus Energiecoördinator in productiebedrijven 29 + 12 april OHSAS 18001: opzetten en invoeren van een arbomanagementsysteem i.s.m. de NEN

April

5 Informatiemiddag Ontwikkelingen Brzo voor uw bedrijf

KWA Bedrijfsadviseurs B.V. Regentesselaan 2 Postbus 1526, 3800 BM Amersfoort Telefoon: 033 – 422 13 08 E-mail: [email protected]

www.kwa.nl Overname artikelen met bronvermelding toegestaan.

KWA kiest voor duurzamere oplossingen in drukwerk. Deze brochure is geproduceerd op FSC gecertificeerd papier, met minimaal snijverlies en draagt hiermee bij aan de bescherming van bossen wereldwijd.

www.kwa.nl

SPECIAL K WADRANT NO. 2 – N OV EMBER 2015

Arbo Asbest Bodem Energie Geluid Kwaliteit Lucht

ROTTERDAM RIJNMOND SPECIAL

Milieu Veiligheid Water

BRON: © OpenStreetMap-auteurs

De regio Rijnmond

Rotterdam World Gateway (RWG)

Veiligheid van bouw tot operationele fase bij RWG

80 bedrijven, van groot tot

Het opzetten van het HSSE-beleid en de implementatie ervan vergde de nodige aandacht

klein, zijn wij van dienst

bij Rotterdam World Gateway (RWG). Na drie jaar heeft de zandvlakte op Maasvlakte 2 plaats­

De afgelopen jaren hebben bedrijven in de regio Rijnmond actief kennis kunnen maken met KWA. KWA werkt in nagenoeg alle bedrijfssectoren in deze regio: meer dan 80 bedrijven maken gebruik van onze praktische adviezen en interimondersteuning. Voorbeelden van projecten vindt u in deze Rijnmond-special van onze Kwadrant.

Veiligheid was én is nog steeds een belangrijk aandachtspunt in het streven naar zero accidents.

Bij de omschakeling van de bouwfase naar de operationele werkzaamheden is Van Gijzel betrokken geraakt. “De omschakeling van een projectbenadering tijdens de bouw, naar een bedrijfsorganisatie met de reguliere werkzaamheden, vergt andere aandachtspunten. Het moet leiden tot een goed opgezet veiligheidbeheersysteem, zodat we ook in de dagelijkse gang van zaken veilig kunnen werken.” De samenwerking met KWA-adviseur Wim van de Koppel verliep volgens Van Gijzel

prima. “In feite was hij de juiste man op de juiste plaats. Binnen het bouwtraject heeft hij het beleid opgezet, vormgegeven en het besef bij iedereen laten groeien. Nu het ‘rustiger’ wordt, is zijn taak volbracht maar kunnen we goed doorgaan op de ingeslagen weg.” De uiterst moderne, vrijwel volledig geautomatiseerde terminal, met een capaciteit van 2,35 miljoen TEU, is inmiddels in gebruik genomen. Het verder verhogen van het veiligheidsbewustzijn gaat echter door. “Wat we hebben bereikt is dat er continu aandacht voor is, zowel binnen operations, engineering als de IT-afdeling. Die laatste groep is bij onze vérgaand geautomatiseerde bedrijfsvoering essentieel.” Een voorbeeld van het operationele proces is het transport van containers op de terminal met zogenaamde AGV’s (Automatisch Geleide Voertuigen). Deze zijn optimaal geprogrammeerd en bewegen binnen een afgezet gebied verboden voor mensen, waardoor de kans op incidenten nagenoeg verwaar­ loosbaar is. Veiligheid van medewerkers komt

met name in beeld als er een storing aan een AGV (of kraan) optreedt en het noodzakelijk is dit gebied te betreden. “Dan moet er toch een monteur het gebied in. Allereerst wil je dat deze veilig de AGV kan bereiken en daarbij of direct repareert of weghaalt voor reparatie in de werkplaats. Daarbij willen we echter ook zo min mogelijk het transport in het gebied verstoren. De IT’ers kijken daarom continu mee naar de opzet van het betreden, zodat we bijvoorbeeld een veiligheidsgebied kunnen definiëren met een optimum voor beide doelen.” Van Gijzel kijkt tevreden terug op de werkzaamheden en samenwerking met KWA, maar beseft dat er nog voldoende werk is. “Eigenlijk mag je qua veiligheid nooit tevreden zijn. Er blijft altijd een restrisico en het is onze taak om dat door besef en samenwerking tot een absoluut minimum te beperken.” Wim van de Koppel 033 – 422 13 83, [email protected]

info

Marc van Gijzel is een half jaar in dienst als HSSE-manager bij RWG, maar kijkt tevreden naar het mede door KWA opgezette veiligheidsbeleid. “Tijdens de bouwfase moest een structuur worden opgezet voor een nieuwe organisatie, daar is veel tijd en energie in gaan zitten. Tijdens de bouwfase heb je te maken met diverse aannemers en verschillende werknemers. Het veiligheids­ besef bij iedereen tussen de oren krijgen vergde een inspanning, maar de bouw is zonder noemenswaardige incidenten verlopen.”

Foto: RWG

Sinds 2010 is KWA lid van Deltalinqs. We ondersteunen zo’n 30 bedrijven met een collectief abonnement MakeClear: het bijhouden van wijzigingen in arbo- en milieu­weten regelgeving. Voor deze groep organiseren wij 1 à 2 keer per jaar een bijeenkomst om kennis en ervaringen te delen. De volgende bijeenkomst staat weer gepland voor januari 2016. Als lid van Deltalinqs bent u van harte welkom hierbij aanwezig te zijn. Om nog beter kennis te delen met onze relaties, hebben we het afgelopen jaar een deel van onze informatiemiddagen in Pernis georganiseerd. Met actuele thema’s als stikstofdepositie, energieaudits, Legionella en Activiteitenbesluit, praatten onze specialisten u bij en gaven praktische tips en aandachtspunten voor uw organisatie. Vanwege de grote belangstelling voor deze informatiesessies gaan we in 2016 opnieuw een aantal bijeenkomsten organiseren in de regio (en natuurlijk ook op ons kantoor in Amersfoort). Houdt u op onze website onze cursuskalender in de gaten!

Robin Sinke 033 – 422 13 73, [email protected]

info

gemaakt voor een uiterst moderne, vrijwel geheel geautomatiseerde container­terminal.

ROTTERDAM RIJNMOND SPECIAL - 2015 – PAGINA 1

www.kwa.nl

A-Lanes A15

Complimenten voor integrale veiligheid en milieu A-Lanes A15 Het MAVA-project, de verbreding van de A15 tussen Maasvlakte en Vaanplein en de bouw van de nieuwe Botlekbrug, is een voor Nederland unieke klus die door A-Lanes A15 veilig moest worden geklaard. Niet alleen veilig voor medewerkers op

Combi Terminal Twente B.V. (CTT)

haven, de Veiligheidsregio, de havenspoorlijn en het (tunnel)wegverkeer.

De A15 tussen de Maasvlakte en het Vaanplein wordt tot eind 2015 aangepakt om de verkeersdoorstroming te verbeteren en de veiligheid te optimaliseren. In totaal komt er 85 km extra rijstrooklengte bij en wordt er een nieuwe, bredere en hogere Botlekbrug gebouwd. Ervaring met een dergelijk groot project en de toepassing van OHSAS 18001, ISO 14001 en VCA**-bedrijfscertificering had KWA al opgedaan bij een eerder infraproject, de tweede Coentunnel.

De locatie van Combi Terminal Twente B.V. (CTT) in Rotterdam heeft een Brzo-status verkregen. Dat betekent dat CTT containers met gevaarlijke stoffen lang kan opslaan op hun terrein, wat interessant is voor bedrijven die grondstoffen en/of producten zelf niet langdurig mogen opslaan. De, mede door KWA opgezette, flexibiliteit in de vergunning zorgt er tevens voor dat CTT snel kan inspelen op vragen vanuit de markt.

“Het traject om de Brzo-status te verkrijgen was niet eenvoudig,” stelt Koerd Reijken. “De werkwijze op onze terminal is overigens niet wezenlijk veranderd, maar er zijn nu Erik Bleichrodt meer protocollen en er is extra aandacht voor externe veiligheid. De vereisten vanuit 033 – 422 13 90, [email protected] de Brzo hebben we samen met KWA Erik Krops vertaald naar een pragmatische aanpak en 033 – 422 13 80, [email protected] als zodanig opgenomen in ons veiligheids­ beheersysteem (VBS).”

info

KWA leverde de manager Integrale Veiligheid en Milieu in de persoon van Erik Bleichrodt en later Erik Krops. Zij hebben, met de norm OHSAS 18001 als model, een managementsysteem geïmplementeerd om alle aspecten van integrale veiligheid en milieu te kunnen plannen, uitvoeren en beheersen. Daarnaast zorgden zij ervoor, door de relatie met de belanghebbenden op het gebied van veiligheid en milieu te onderhouden, dat alle belangen vroegtijdig werden onderkend en meegenomen bij beslissingen.

Het consortium A-Lanes A15 bestaat uit Strukton, Ballast Nedam, Strabag en John Laing. Het project verbreding A15 Maasvlakte – Vaanplein is aanbesteed via een DBFMovereenkomst (Design, Build, Finance, Maintain) en het grootste contract van Rijkswaterstaat dat in één keer is aanbesteed.

Brzo-status biedt mogelijkheden voor containerterminal

De fluctuerende marktvraag naar opslag van ADR-stoffen, leidde binnen CTT tot de vraag of het mogelijk was dit binnen de vergunning te regelen. “In samenspraak met KWA is een aanvraag opgesteld met veel flexibiliteit. Dus niet alleen aangeven wat je doet, maar meer welke mogelijkheden je wilt hebben. Met KWA en AVIV is dit uitgewerkt in een QRA met meerdere varianten.” De aanpak en benadering zijn in nauw overleg met DCMR afgestemd en leidde tot flexibiliteit in de vergunning op diverse varianten. Dat vraagt wel meer aandacht qua toetsing. “De planning en beheersing van de opgeslagen stoffen vergt inderdaad continue aandacht. Maar met de Brzo-status en flexibiliteit hebben we nu veel mogelijkheden.”

Foto: A-Lanes A15

PAG I NA 2

ROTTERDAM RIJNMOND SPECIAL - 2015

Het was geen eenvoudig traject, maar Reijken is uitermate tevreden met het

behaalde resultaat. “Alles wat we doen valt binnen de toegestane veiligheidscontouren. Als er meer vraag is naar opslag van brandbare stoffen, kunnen we daar op inspelen. Een maand later kan dat echter weer gelden voor chemische stoffen.” De vereiste veiligheid rond de opslag en werkzaamheden wordt gegarandeerd binnen de Brzo-voorschriften. “Onze KWA-adviseur heeft ons, naast andere werkzaamheden, goed door het Brzo-traject geleid. Zijn kennis van de Brzo en ervaring met het opstellen van procedures waren een toegevoegde waarde. Dit, in combinatie met het meedenken en actief inspelen op ontwikkelingen, hebben we omgezet naar een praktische uitvoering.” De aanvraag was ook voor het bevoegd gezag even wennen. “We hebben veel overleg gevoerd met partijen als de DCMR Milieudienst Rijnmond en de Veiligheidsregio Rotterdam Rijnmond. Met name brandveiligheid was een belangrijk issue, maar onze investering in brandveiligheidsvoorzieningen leidt ertoe dat we 1.000 tankcontainers met gevaarlijke stoffen langdurig kunnen opslaan binnen onze inrichting.” Henk Bootsma 033 – 422 13 86, [email protected]

info

de bouw, maar ook voor de omwonenden, bedrijven in de

Het doeltreffend aansturen van zo’n 1.500 onderaannemers met samen meer dan 15.000 geregistreerde medewerkers, vergde een geheel nieuwe aanpak van integrale veiligheid en milieu. A-Lanes A15 heeft zich hierbij laten ondersteunen door KWA Bedrijfsadviseurs. Het resultaat was een organisatie met een goed beheerst proces en dus een zeer goede veiligheidsprestatie.

Foto: CTT

www.kwa.nl

Caldic Chemie B.V.

Langdurige samenwerking “We gaan een tank bijplaatsen, kunnen jullie de vergunning voor ons regelen en het bodemonderzoek doen?” Een typisch voorbeeld van de samenwerking tussen Caldic Chemie B.V. (hierna Caldic) en KWA. Caldic is gelegen in de Rotterdamse haven (locatie Europoort) en maakt onderdeel uit van de internationaal gevestigde Caldic groep, een distribiteur en producent van chemicaliën, voedingsingrediënten en technische activiteiten, gevestigd in Europa, Noord Amerika, Azië en het Pacifisch gebied. De bedrijfsactiviteiten van Caldic in Europoort zijn gericht op de op- en overslag van methanol en (bio)ethanol voor derden en de productie van formaldehyde, para­formaldehyde en hexamethyleentetramine voor eigen verkoop. De producten vinden hun toepassing in onder andere

harsen en MDI. De ideale locatie van de site en de moderne infrastructuur ontsluiten een snelle toegang tot Europa en andere delen van de wereld via land, rail en water.

“Met regelmaat zijn fysieke aanpassingen en uitbreidingen van onze installaties noodzakelijk om onze bedrijfsactiviteiten aan te laten sluiten op wijzigende wet- en regelgeving of veranderende vraag in de markt. Wij vinden het belangrijk dat de consequenties hiervan op milieu, arbo en omgeving onderzocht en getoetst worden.” Caldic richt zich als specialist op hun core business, voor het onderzoeken van milieu-, arbo- en omgevingsvraagstukken maken

Dit alles maakt dat Caldic meer tijd over heeft voor de core business: productie, opslag en verlading! Jan-Carel Nieuwland 033 – 422 13 92, [email protected]

info

Foto: Caldic Chemie

ze gebruik van de expertise van KWA. ”Wij zijn gewend adequaat op wijzigingen te reageren en kunnen dan gelukkig KWA altijd snel inschakelen om ons te ondersteunen bij bijvoorbeeld vergunningaanvragen, bodem-, energie- en geluidonderzoeken. Ook ondersteunen zij ons bij de jaarlijkse milieurapportage en bijvoorbeeld CO2-emissierechten en subsidieaanvragen. Door de jarenlange samenwerking zijn ze goed bekend met onze processen, gewend aan onze praktische insteek en in staat snel te schakelen bij het overnemen van verplichtingen. Ook attenderen ze ons op belangrijke ontwikkelingen die van invloed kunnen zijn op ons bedrijf.”

Caldic is een private owned company met een lange termijn visie. Door middel van continue investeringen focust Caldic zich op innovatie en klantoplossingen die aansluiten op ontwikkelingen in de markt. “Door de uitgebreide wetgeving in Nederland is veel van wat wij doen aan strakke regels gebonden.” Aldus René van Loon, Managing director van Caldic.

Foto: Caldic Chemie

Air Liquide Benelux

Bijhouden wet- & regelgeving in een decentrale organisatie “Wet- en regelgeving is een vak apart,” aldus Hans Martens, verantwoordelijk voor Legal Compliance bij Air Liquide Benelux. “De veelheid aan (exotische) wetgeving en de frequente wijzigingen daarin maken het voor ons een uitdaging om in compliance te blijven.” “In een decentrale organisatie als de onze liggen er veel verantwoordelijkheden bij de individuele vestigingen. Als Air Liquide Groep stellen we onszelf doelen, zoals het in compliance zijn, die voor de hele organisatie gelden. Om deze doelen te bereiken is een combinatie nodig van enerzijds centrale support en anderzijds maatwerk per vestiging. De centrale support maakt dat we vooraf centraal een deel van de benodigde acties uitwerken en begeleiden, om de vestigingen te ontlasten. De diversiteit in activiteiten per vestiging maken dat er niet altijd een passende standaard oplossing is, vandaar het maatwerk.

Foto: Air Liquide Benelux

KWA helpt ons om in kaart te brengen wat we moeten doen. Ze geven ons tijdig een seintje als er belangrijke ontwikkelingen op ons af komen. Denk bijvoorbeeld aan de gevolgen van het Activiteitenbesluit of de verplichte energie-audits. Of het creëren van een overzicht welke inspecties en audits wettelijk worden voorgeschreven en het in kaart brengen van luchtemissies. Dat scheelt ons een hoop tijd. Ze helpen ons ook bij het bepalen hoe het

gedaan moet worden, onder andere door het geven van trainingen en het leveren van praktische checklijsten en spreadsheets. Hun adviseurs zijn veelal (proces)technisch opgeleid, waardoor ze inhoudelijk mee kunnen denken, van idee tot realisatie. Dat maakt het voor ons een stuk makkelijker om sneller acties uit te zetten en daadwerkelijk in compliance te zijn.” Jan-Carel Nieuwland 033 – 422 13 92, [email protected]

info

Air Liquide is wereldwijd marktleider op het gebied van gassen, technologieën en diensten voor de industrie en de gezondheidszorg. De activiteit Large Industry biedt industriële gassen en energie, nodig voor de industriële productie om de processen van grote sites te optimaliseren en zo milieuvriendelijker te produceren. Deze activiteit levert zuurstof, stikstof, argon, waterstof, koolstofmonoxide en waterdamp in grote volumes, dankzij een specifiek netwerk van fabrieken en pijpleidingen. Hiervoor heeft Air Liquide onder andere een grote plant in Rozenburg.

ROTTERDAM RIJNMOND SPECIAL - 2015 – PAGINA 3

www.kwa.nl Foto: Van Gansewinkel

-markering op Europees niveau niet altijd verplicht bouwproduct en wordt gebruikt in de Europese bouwsector. Op Europees niveau is echter geen geharmoniseerde norm voor dit product opgesteld. Het is daardoor niet verplicht om een CE-markering en prestatieverklaring te hebben. In verband met eventuele vragen uit de keten kan een CE-markering voor dit product of vergelijkbare producten wel vrijwillig worden aangebracht. De CE-markering is echter niet verplicht, waardoor het gebruik van calcium aluminate cement geheel voldoet aan de Europese regelgeving. Marlies Huijbers 033 – 422 13 89, [email protected]

Het door Almatis B.V. geproduceerde calcium aluminate cement is een dergelijk

info

Verordening 305/2011/EU Bouwproducten beschrijft onder welke voorwaarden bouwproducten in de Europese Unie verhandeld mogen worden. Een CE-markering is hierbij niet altijd verplicht. Uit onderzoek van KWA Bedrijfsadviseurs bleek dat Almatis B.V. met het product calcium aluminate cement voldoet aan de geldende wet- en regel­geving (compliance). De sinds 1 juli 2013 van kracht zijnde Verordening Bouwproducten, beschrijft bouwproducten als ‘in bouwwerken gebruikte producten die invloed hebben op de prestaties van het bouwwerk’.

Van Gansewinkel

Afval bestaat niet Diverse afvalstromen zoals papier, kunststof en bedrijfsafval, krijgen op de inzamelings­ locatie van Van Gansewinkel in Rotterdam bijna allemaal een tweede leven. Naast de duurzaamheidsaspecten wordt binnen Van Gansewinkel voldaan aan de wet- en regelgeving, waaronder de vastlegging van de nulsituatie van de bodemkwaliteit.

Zo is op de inzamelingslocatie een nieuw dieselpompeiland gerealiseerd. Daarvoor bracht KWA de, vanuit de vergunning verplichte, nulsituatie van de bodemkwaliteit in kaart. “Vanwege de lange historie van de locatie hebben we KWA meteen het bodemonderzoek van de hele locatie laten actualiseren.”

Als SHEQ officer is Jarl Brandt, samen met zijn SHEQ collega’s, verantwoordelijk voor een bedrijfsvoering, die op het gebied van SHEQ in overeenstemming is met de huidige wet- en regelgeving. “We kiezen onder andere voor een praktische invulling van duurzaamheid. Daarnaast hebben wij altijd te maken met veranderingen binnen de wetgeving, maar ook met veranderingen binnen het concern.”

Door deze actualisatie heeft Van Gansewinkel nu inzicht in de mogelijkheden en beperkingen ten aanzien van de bodem­ kwaliteit van het gehele terrein. “Een bruikbaar rapport waarmee we kunnen anticiperen op mogelijke toekomstige ontwikkelingen op het terrein.” Suzanne Por 033 – 422 13 24, [email protected]

info

Almatis B.V.

Abengoa Bioenergy

Veiligheidstoezicht met toegevoegde waarde Indorama Ventures Europe

Maatwerkvoorschrift wordt onderzoeksverplichting

“KWA toonde aan dat de grondslag voor de maatwerkvoorschriften voor onze fornuizen van de PET-fabrieken ongegrond bleek en dat onze installaties vallen onder de algemene regels, zoals opgenomen in het Activiteitenbesluit,” stelt Wout Fornara van Indorama. Fornara, operations services manager met verantwoordelijkheid voor kwaliteit en milieuzorg, over het feit dat de zienswijze gegrond werd verklaard en de beschikking­ werd aangepast: “Nu is er voor ons een MET DANK AAN ONZE KLANTEN Wij bedanken de bedrijven die ons toestemming hebben verleend om artikelen te publiceren in deze special. Wij realiseren ons tevens dat overige klanten vanwege de aard van hun werkzaamheden hun medewerking niet hebben kunnen verlenen aan publicatie.

PAG I NA 4

ROTTERDAM RIJNMOND SPECIAL - 2015

werkbare situatie. De extra strenge emissieeisen uit de ontwerp-beschikking zijn vervangen door een verplicht onderzoek naar verdere reductie van de uitstoot.” De onderzoeksverplichting betekent dat Indorama onderzoek gaat uitvoeren naar de emissie van stikstofoxiden (NOx) en zwaveldioxide (SO2) in de afgassen van de fornuizen van de PET-fabrieken. “De emissies brengen we goed in kaart en daarnaast bekijken we de mogelijkheden tot reductie van de uitstoot op technische/financiële haalbaarheid.”

Met het inschakelen van externe veiligheidskundigen zorgt Abengoa voor de borging op voldoende begeleiding en supervisie op de werkzaamheden. De veiligheidskundigen

Het zijn de eerste ervaringen van Abengoa Bioenergy met KWA, maar Bakker sluit een vervolg niet uit. “Het was een weloverwogen beslissing om ook tijdens de shutdown in het najaar van 2015 gebruik te maken van KWA, na een evaluatie van de shutdown in het voorjaar. Een zo hoog mogelijk veiligheidsniveau met toegevoegde waarde van de ingeschakelde externen is voor ons belangrijker dan de meest goedkope invulling om alleen aan de voorschriften te voldoen.” Paul Ploumen 033 – 422 13 20, [email protected]

De onderzoeksverplichting betekent een extra inspanning, maar toch is Fornara tevreden. “De eerder gestelde emissie-eisen waren niet werkbaar in de huidige situatie. Met de onderzoeksverplichting kunnen we goed leven, omdat Indorama milieuzorg belangrijk vindt. Als er mogelijkheden tot reductie van de emissie haalbaar zijn, gaan we hier zeker mee aan de slag.” Martin van der Slik 033 – 422 13 87, [email protected]

info

Binnen het Activiteitenbesluit mag het bevoegd gezag onder voorwaarden maatwerkvoorschriften opleggen aan bedrijven. Indorama Ventures Europe ondervond dat, maar liet KWA -met succes- een zienswijze indienen. De maatwerkvoorschriften bleken ongegrond en de strenge emissie-eisen werden omgezet in een onderzoeksverplichting voor het bedrijf.

Martin Bakker, de assistent manager Health & Safety, was na de grote shutdown van de plant te Europoort in het voorjaar van 2015, dusdanig tevreden dat hij KWA opnieuw inschakelde in het najaar. “De brede kennis en ervaring van de veiligheidskundigen, aangevuld met de bruikbare adviezen ter verbetering, zorgen niet alleen voor super­ visie, maar ook voor meer veiligheid.”

deden tevens dienst als aanspreekpunt voor de ingehuurde brand- en ‘besloten ruimte’wachten. Ze draaiden afwisselende diensten, zodat er 24 uur per dag en 7 dagen per week toezicht was. “De hoofdtaak was de continue beoordeling op veilig werken en dat verliep naar volle tevredenheid. De toegevoegde waarde was de openheid van de adviseurs en hun oog voor verbetermogelijkheden.”

info

Foto: Indorama Ventures Europe

Niet alleen tijdens de reguliere bedrijfsvoering, maar ook tijdens de periodieke shutdown van de productieplant van Abengoa Bioenergy is veiligheid een belangrijk speerpunt. Het bedrijf schakelde veiligheidskundigen van KWA in om te zorgen voor voldoende begeleiding en supervisie tijdens de werkzaamheden.

Foto: Abengoa Bioenergy