I,
l·il ]II
:Iii •I
I!'I l)
z
De wereld van niet-gouvernementele ontwikkelingsorganisaties (NCO's), de derde sector en derde kracht, is volop in beweging.
::L
De huidige tendens tot privatisering schept ruimte voor die "der-
cY.
de sector". Het relatief gesloten NCO-systeem wordt opengebro-
LLI
~
z LLI
ken, er ontstaan nieuwe mogelijkheden en taken. Capaciteitsopbouw van lokale NCO's is een eerste vereiste om de heersende economische en sociale crisis effectief te lijf te kunnen gaan.
~
l)
z
D
oor het verdwijnen van de
pulsen kunnen uitgaan voor de totstand-
"Tweede Wereld" is ook de
koming van ''derde sector" organisaties.
"Derde
heenge-
Voorbeelden van "derde sector" organi-
gaan. De concepten wijzi-
Wereld"
saties zijn vakbonden, vrouwenvereni-
gen zich. De Ianden blijven. In Ianden.
gingcn,
boerensyndicatcn
die in die oude rangorde
cconomische
en
hun
pendanten
altijd op de derde plaats
zoals cobperaties, zieken-
-l
kwamen, komt een nieuwe
fondsen,
LLI
kracht op: de "derdc sec-
::L
tor".
De cerste sector is
Naast maatschappelijke or-
::L
het particuliere, op winst
ganisaties met een achter-
~
spaarclubs, e.d.
gerichte bedrijfsleven, de
ban bestaande uit !eden.
tweede
worden ook die particulie-
sector
zijn
de
overheidsinstellingcn, met
re organisaties tot de derde
f-
als zakelijkc variant
de
sector gerekend, die de
z
overheidsbedrijvcn.
De
ontwikkeling van dergelij-
0
derde sector omvat a! die
ke organisaties trachten tc
maatschappeli' 1- e organi-
Dr. K C W Verhagen
saties, zowel tormelc instellingen als informele groepen, die op
bcvordcren.
Zij richten
zich daarbij vooral op de "kansarmen" en "zwakkeren" in de sa-
basis van vrijwillighcid door de mensen
menleving
zelf zijn opgericht ter behartiging van
vorming en
hun cconomische en/of sociale belan-
gebied, die de "doelgrocp" nieuwe kan-
gen.
sen biedt om zich te verheffen uit deer-
Politieke partijen worden hier
Zij stimuleren organisatieinitiatieven
op
velcrlci
doorgaans niet toe gerekend, evenmin
barrnelijke situatie waarin ze verkeren
als de kerken, hoewel van bcide maat-
(gczondheidszorg, onderwijs en scho-
schappelijke stromingen belangrijke im-
ling, produktieve activiteiten, rechtsbe-
CI)V IOi'Jl
Deze promotionele
'derde kracht', op de huidige internatio-
0
in-;tellingen treft men aan in ontwikke-
nalc conjunctuur die haar opkomst in
z
ling-;landen onder de naam "NCO's"
de hand werkt, en de noodzakclijke
I Niet Couvernementele Organisaties).
wijzigingen in het beleid van de NCO's
Hct zijn geen instellingen van de ar-
in het Noorden.
<;cherming, etc.)
_,
men, maar ze werken wei voor de arNCO's in het Zuiden worden
Om het pcrspectief te schetsen van
financieel ondersteund door NCO's in
waaruit deze waarncmingen zijn ver-
het Noorden. AI naar gelang hun doel-
richt, is het nodig eerst enige feitelijke
m
stclling en afhankelijk van de lokale
informatie te geven over CIDSE en de
r
omstandigheden zip1 dcze NCO's meer
plaats van de particuliere ontwikke-
men.
charitaticf
hulpverlcnend
hezig
(in
noodsituaties), dan wei mcer maat-
lingssamenwcrking in het totale hulpbelcid.
z Cl
-;chappij ophouwcnd en hervormend. De meeste van deze organisatics zijn
ClOSE en de rol van NCO's
Vl
onl'>taan uit de "sociale aktie" van de
CIDSE (Cooperation lnternationale pour le
Vl
Kerken.
Deueloppcment ella Solidcnite) is een samenwerkingsverband van zestien katholieke
''Zaire, de derde kracht" Pierre Lumhi, stichtcr i11 19AO um1 de organisalle "Soluiariti Pllysanne", welke Z1cb in de loop der jaren uitbmdde w wortel school 111 lml de prouincie KIVU. Perw,mt aan de lai'rcse Li_qa voor de lvlensenrechten en orgaiiick verhonden met hasisgroepw d1e zicb vonnden rand klltholieke parochies, deze Pierre Lwnhi, nu A1mJster van llwtenlandse Z1kw in de regering Tsbisekedi, op hezoek in Bclgie, is spreekhuis (gnporden) uan de civielc maatscbappij 111 lai're Het is ddt lai're dat door zijn eigen dynamiek in staat hleek hcl boofd te hicdw am1 de economische cnsis en er in slaagde een Nationale Conferentie af lc dtl'ingen."
ontwikkelingsorganisatics, vooral bekend als "vastenakties", uit veertien ianden
in Europa,
Nieuw-Zeeland.
Noord-Amcrika en
m
Vastenaktie en de mede-financicringsorgani<;atie CEBEMO.
Door samen-
wcrking en synergic van inspanningen aan donorzijde komcn ook voor de ontvangende partij in de ontwikkelingslandcn schaaleffccten binnen bemaatschappelijke waardoor reik, tegenkrachten ontstaan die het dorpsof wijknivcau ovcrstijgcn. De geschiedenis van onze eigen samenleving laat eenzelfde groei van de derde sector zien.
I 992 is een goede illustratie van de
De
veerkracht van de dcrde sector in een
zich op drie terreincn:
land (Za·ire), waar de staatsinstellingen
(I) "Ontwikkelingseducatie" in eigen
niet mcer functioneren en maatschap-
land. (2) Financiering van programma's en
CIDSE-Iidorganisaties
bewegen
men uit een basisstructuur die nauw
projecten van "derde scctor"-organisa-
vcrhonden is met lokak kerken.
ties in ontwikkelingslanden (sommige
In dit artikel wordt dieper ingegaan op
strekt seculier) (3) Lobbywerk op nationaal en, via het
zijn kerk-gebonden, andere zijn volde maatschappelijke betekenis van die
z
In Nederland hecft
CIDSE twec !eden: de Bisschoppelijke
Dit citaat uit "Le Soir" van 22 oktoher
pij-ordenende tcgenkrachten voortko-
m
z Cl
I,;
Ill I
i
1~1
l]
coiirdinerend apparaat c:JDSE, ook op
Zuiden wordt op tienduizcnden ge-
z
internationaal niveau.
schat. In een hetrekkelijk klein land als
Het C\DSE- <,ecretariaat bevindt zich
zip1
in llrussel. Een goede plaats voor inter-
6.000.000 inwoners. Het is vcrwondcr-
Ha'iti, dat ik onlangs nog bezocht heb, ~
cL I..L:
ongcvcer
600
NCO's
voor
nationaal lobbywerk, dat zich richt op
lijk en hoopgevend dat in het huidige
de
klimaat van politieke repre<,<,ie (Februari
instellingen
van
de
Europe<,e
~
Cemecn<,chappen
Andere helangrijke
I 99 3 I, deze organisatic<; Liberhaupt nog
z
richtpunten voor beleidsbe'invloedtng
bestaan. zich actief blijven inzcttcn
zijn Wa.,hington, waar de Wereldbank
voor het respecteren van hasi5rechten
huist, New York en Cencve die velc
van de bevolking, en sociale program-
~
::;;:
VN -i nstell ingen herbergen en ten<,\otte
ma's, zij het op bcperkte <;chaal, ten uit-
Rome, waar hehalve diverse VN-orga-
voer brengen.
v:
nisatie<, ook de internationale kerkclijkc
Als men het hceh over NCO's, dan be-
v:
top zetelt in Vaticaanstad.
doclt men doorgaan<,, dienstvcrlenende
In de eerder genoemde centra van eco-
gezet door sociaal bewogen mensen die
nomische.
zelf niet tot de kansarme "doelgroep"
instcllingen zonder win'>toogmerk, op-
l]
z -l
macht,
politieke
constatccrt
en
een groeiende bereidheid I.LI
~ ~
kcrkclijkc
men
naar "NCO's" te luisteren en er mee samcn te wcrkcn. Nagenocg iedere in-
behoren.
De nauwelijks verhalen sympathie in het Noorden
ternationale in'>telling die
~ f-
voor linkse,
zich bczig houdt met ontwikkel ingssamenwcrki ng
z
en
zichzelt
c
wei zoiets als ecn liaisol1-
respecteert,
trekkingen met NCO's tc ondcrhouden en te in tensiveren.
is groot omdat het begrip niet ccnduidig wordt gebruikt en niet is atgebakend.
In de brcde de-
linitie
van
het
bcgrip
totalitaire regimes in NCO worden daartoe ook gerekcnd '·maatschappelij-
het Zuiden
heeft in de afgelopen Jaren eenheid opgericht om bc-
De spraakver-
warring in NCO-kringen
ke organisatics" met !eden
(Tanzania, Vietnam en Cuba), berustte ( ... )
op een ernstige
beoorde lingsfo u t.
De [urope<,e C:ommissie
en
een
structuur,
democratische tn
ontwikke-
lingskringen meestal aangeduid
als
"ha si sorgan isa ties" "volksorganisaties".
of In de
gebruikelijke. engere, dc-
had in dcze een voortrekkcrslunktie.
finitie zijn NCO's dienstverlcnende in-
Zij hecft meegewerkt aan de totstand-
stellingcn, die zich tot taak stellen de
koming van het L1c1ison Comitf, waarbij
ontwikkeling van maatschappelqke or-
maar licfst 750 "NC(D;O's" uit de lid-
ganisaties op associatieve grondslag tc
staten zijn aangcslotcn (NCDO = Non
hevorderen.
CoPcnliJWJt,Jl
schappclijke betekenis ontlcnen NCO's
Dwrlof>mmt
Organisat1011).
Hun groeiende maat-
\)eze NC(DiO's in het Noorden zijn
niet
acticf op het gchicd van ontwikkeling-
Door het bevorderen van democrati-
scducatie in eigen land cn financiering
sche hesluitvormingsprocessen aan dc
van ontwtkkeling<,activiteitcn in het
basis, lcvercn zij ook een belangrijke
Zuidcn.
bijdrage aan proccsscn van democrati-
Het aantal NCO's in hct
aileen
aan
armocdebestriJding.
CDV tll.''Jl
<.,cring 1
Zie
IZa·treL
doelstellingen gebruikt werden, niet te
0
Clark,
rijmen waren met het maat'>chappiJ-fi-
z
role of
lmofisch concept waaruit de NCO\
( )r,J<1111Silliolls", Kumarian Pre'>'>,
zeit waren voortgekomen en die zij
van
onder
"Drll
de
san1cnleving
andere:
John
/)rpr/ojHHCI11.
thr
zegden voor te staan.
1991 I
-1
De collectieve
rechten op vereniging, zelfbeschikking ])oor de nadruk die NCO\ leggen op
en zelforganisatie van de bevolking
organi-,atie van men<,en als ontwikke-
werden niet of <,]echt'> in zeer beperkte
ling<,<,trategie en armoedchc-.trijding a]<,
mate gerespecteerd. Fen vee! meer po-
m
ontwikkeling'>docl. plaat>en zij zich in
sitievc en actieve rol hcbben NCO's uit
r
de linkerheltt van het politiekc '>pec-
Noon! en Zuid, via het particuliere fi-
trum
Hun belcid is echter eerder
link'>-lihcraal
dan
linb-sociall'>tl'>ch
I )oor etgen
organi-.atie worden
de
nancieringskanaal, kunnen spclen in het ondersteunen en bemoedigen van tcgenkrachten in <,amenlevingen die door
zwakkeren minder zwak en uiteindeliJk
totalitaire regimes van rechl'>e signatuur
meer volwaardige en gelijkwaardige
werden
partner'> in de civielc maat'>chapptJ. In
Zuid-Afrika, Za·ire, etc.). De beoorde-
ontwtkkcling-.landen
mel een uitge-
ling
geregeerd
was
hier
iC:hili,
ook
z (I
Brazilie,
gcmakkelijkcr,
'>proken -,ociali'>lische koer-;, hebben
"Vriend" en "ViJand" waren duidelijk
parttcultet-c ontwikkel i ng'>organi'>aties
hcrkenhaar en te identificeren.
altiid \Vcinig cigen ruinHc gckrcgcn, zo-
wel voor doelgroep gerichte dtenstver-
De NGO-bijdrage in dollars
lcning a!-. voor het stimulcren van
Het volume van de geld-.troom via het
organi..,attcvornling op vrij\villigc basi~
particulierc kanaal zegl lang niet aile'>,
onder kansarmen. Organ!'>atievorming
maar toch wei wat over de betekcni'>
op ba'>i'> van vriJwilligheid en pas'>end
van dat kanaal. Het totalc bedrag aan
hi) '>peciheke loblc '>ituatie'> lcidt on-
otftciclc ontwikkelingd1ulp van de Ol-
vermijdclijk tot maat'>chappelijke pluri-
SO Ianden ide 20 ge'industrialisecrde
tormiteit en diver<,iteit. In socialisti'>chc
Ianden vcrenigd in de Organisatie van
Ianden hceh het organi-.ch grociproces
Economi'>che
van de civiele samenlcving gedurendc
Ontwikkeling), hedroeg in 1991 hijna
enige decennia <;til gclcgen doordat de
57 miljard dollar.
maat'>chappclijke kaders, die het eco-
mentclc ontwikkling>hulp voor dat jaar
nomi'>che en sociale Ieven reguleerden,
wordt gc'>chat op ruim 5 miljard dollar.
van hoven waren opgelegd. De nauwe-
Cijfennatig is de hulp van regeringcn
lijk'> verholen sympathie, die in kringen
aan regeringcn, a! dan niet via interna-
van Noordelijke NCO's te bespeuren
tionale lichamcn vcrstrekt, dus sterk
wa'> voor linkse, in kite totalitaire regi-
dominant.
Samenwerking
en
De nict'gouverne-
Wei moet gezegd worden
het Zuiden !Tanzania, Vietnam,
dat van de 57 miljard officielc ontwik-
Cuhal. heru-.tte, zo kan men achteraf
kclingshulp ongevecr 2,5 miljard via
lllC'> 111
concluderen, op een verklaarbare, maar
NCO's geslui'>d wordt (In Nederland
niettemin
voornamelijk via de vier "medefinancie-
ermtige
beoordelingsfout.
,1\\isleid door de <,ocialc doel'>tellingen
ring'>organisatie'>"
en <,ociaal gecngageerde retoriek, zag
Novih en Hivm, die jaarlijks ruim
men onvoldoende dat de macht'>midde-
f
lcn, die voor de verwezenlijking van de
vangen). Als men rckening houdt met
C I lV Ill 'J1
Cebemo,
ICCO,
400 miljoen aan overheidsgeld ont-
z
hct
VN Ontwikkclingsprogramma en de
Noordcn Ieven ook niet van de wind -
vcle gespecialisecrdc VN-organisaties
apparaatskostcn
z
z UJ
NCO's
in
dan hchbcn NCO's in hct Zuiden en
zoals de Wcreld Cezondhcidsorgani-
aanvenvante volk"organir.;atics ruin1 7
satie WHO, de wereldvoedselorganisa-
miljard dollar tc hcsteden aan gelden
tie FAO
afkomstig uit het Noordcn.
sommige "hilaterale programma's" van
De ver-
de UNICEF etc. alsmede
wachting is cchter dat de hoeveelheid
nationalc overheden in de noordcli)ke
geld die NCO's in het Zuidcn te he'>te-
Ianden (Zwitserland, C:anadaJ.
den zullen hebben, aanmerkclijk zal
rechtstrecksc samenwerking wordt ver-
Deze
toencmen, doordat steeds mecr inter-
gemakkelijkt door regionale en lokale
gouvcrncnlcntcle en gouverncJncntclc
vestigingen en vertcgenwoordigingen
organisaties in het Noorden, die over
van de internationale ontwikkelings-
grote bedragcn be-.chikken, directc -.a-
hanken en VN -organisat1es in ontwik-
Vl
mcnwerking zoeken met de ZuideliJke
kclingslanden i"ResidcJJI Rcfmscntriiii'CS")
Vl
NCO',
Deze tocnamc aan middelen
en, voor wat hetrcft de bilaterale hulp,
komt dus voort Lilt cen verschuiving in
via Amha'>'>ades. De parameter<, die het
de wijze van bestcding van fondsen en
raamwerk hepalen waarhinnen zowel
u z
niet door een toenamc van de totale
~\;CO's
bedragen, die voor ontwikkelingssa-
Luiden operercn, zijn daarmee snel aan
uit het Noordcn al-. in het
menwerking beschikbaar zijn 1 de ten-
het veranderen. Samcnwerking tusscn
dens is juist ecn dalcnde)
Croterc
Luid en Noord, via het NC.O-kanaal, is
samcnwerking met zuidelijke NCO\
zich aan het ontwikkelcn van een rela-
wordt uitdrukkeliJk nagestreefd door
ticf geslotcn sy-,teem naar ecn rclatid
onder andere de Wercldbank. de lnter-
open systcem. Naast deze systcemwij-
Amerikaansc Ont\vikkeling-,hank, hct
zigingcn ten gevolgc van bclcidswijzi-
Arbeiders hebben eemnaol qoed georgo111seerd de 11eigi11g zich los le make11 um1 de kmllcnde omhelzi11g umr de NCO's in o1rs lmrd. Uoto lla11S HordiJk)
C DV lll:'ll
gingen van Couvernementek en Niet-
drijfskven.
Winst, in de jaren zestig
0
Couvernementele Organisatics, vinden
nog een be-,mette term, mag immers
z
ook hinnen het NCO-systcem autono-
weer, en moet zelfs - zo stelt men - om
me wijzigingen plaat<; in de contacten
de contimt'iteit te waarhorgen.
wssen NCO\ uit hct Zuiden en het
socialc sector (gezondheid, onderwijs,
Noorden. lleide a<;pectcn worden hier-
huisve<,ti ng,
na toegelicht.
ziet men eenzelfde tendens tot privati-
-l
In de
ba5isvoedselvoorziening)
sering. In de ontwikkelingslanden nog nadrukkelijker dan in onze eigen wel-
Van gesloten naar open systeem
m
vaartsstaat. Men privatiseert, meer uit
Wij comtatercn dat NCO\ zowel in
noodzaak dan uit overtuiging, want de
hct Noorden al., het Zuidcn, die aan-
staat5kas i., keg en internationale en
vankeliJk op principicle grondcn geen
nationale geldverstrekkende instellin-
regering-,suhsidies wilden ontvangen, in
gen zijn niet Ianger hereid door lenin-
hct atgelopen decennium in grotc geta-
gen ot 5chenkingen structurele tekorten
lc hun standpunt versoepeld ot gewi)-
in het overheidshudget aan te vullen.
zigd hehhen. NCO\ in het Zutden die
De ruimte die dit schept "voor bet par-
zich eerst verre hielden van -,amenwer-
ticulier initiatief' kan nict ontkend wor-
king met regeringsimtantie<, bij plan-
den, maar evenmin de sociale ellcndc
ning en uitvocring van ontwikkeling<;-
die ont<,taat, a is de "terugtredendc over-
activiteiten- immers men wilde cventu-
heid" een vacuiim<,ituatie crceert, die de
eel wei geld ontvangen maar zich niet
opvangcapauteit van de gezamenlijkc
kritiekloos voor het brret)e van de
NCO's verre te boven gaat
z Cl
overheid Iaten spannen - hchhen hun houding reeds gewijzigd, ot zijn hezig
I )c 'ltructurclc aanpas.;;lng-;programn1a's
dat te doen
die de regeringen in het Zuiden door
/\len zoekt actiever naar
complementariteit, mcdc op ha'>i'> van
het
hct crvaring.,lcit dat, daar waar NCO\
iii\1F) en de Wereldbank min of meer
lntcrnationalc
1\lonctair
Fonds
en redelijk tunctionerende regering-;in-
worden opgelcgd onder het motto 'slik-
5tantie5 erin sbgen samen te werken,
ken ot '>tikken', zijn reed., in 78 Ianden
aantoonhaar goede, zo niet de heste re-
doorgevoerd. De door de <,\aat uitge-
sultaten worden gehoekt lzie Esman en
voerde of gesuhsidieerdc activiteiten op
Runt!
het gebied van socialc huisvesting, ge-
/)cpefofmtcltt", Cornell University Pre'>'>,
zondheid en onderwijs en voedsclvoor-
"/~ttcrmcdtrtries
UphoH, \9il41.
111
Dit proces van herschikking
ziening,
worden
gckortwiekt
of
van verantwoordclijkhcden en taken
simpelweg stopgezet. De fakkel wordt
van puhliekc en particuliere instcllin-
overgedragen aan NCO's die hier lang
gen, wordt vergemakkcli)kt en gecondi-
nict altijd voldoende voor zijn toege-
tioneerd
maat-
rust of, zoals ook voorkomt, weigeren
-;chappelijke tenden5, om nict te zeg-
op te treden als puinruimers van een fa-
gen mode, van "privati<,ering" Met pri-
lend sociaal en financieel overheidshe-
vatiscring wordt doorgaans bedoeld
leid.
een overdracht van staatwerantwoorde-
voorspelbare negaticve eHecten in her
lijkheden en staat5heztt aan particulie-
socialc vlak worden nu ook door de
re, economische actorcn, met name aan
Wereldhank onderkcnd. Ter compen-
het particuliere, op wimtgerichte he-
satie zijn in veel ontwikkelingslandcn
UlV Ill '!l
door
de
algemeen
De nict-beoogde,
maar wei
z Cl
I,
u
met Wereldbank '>tCLm 'Social Dwelormmt
NCO's voor de uitvocring van het soci-
z
Ftmds' opgcricht, met de uitdrukkelijke
aal heleid en de Staat voor 'la1u
bedoeling om NCO\ nauwcr tc hetrek-
der', inclusief bet milicuhehecr - zijn
ken bij de vormgeving en uitvoering
vele kritische kanttekeningen tc maken.
I
:L 0:: LU
1111d
or·-
van hct sociaal beleid. Zo bevordercn
Het schept weliswaar ruimtc voor niCLt-
niet aileen de Wereldbank maar ook
we initiatieven voor NCO's in de socia-
VN- organisaties en bilaterale donoren,
lc '>ector, maar dat is op zich niet
~
die bet Wcreldbank-belcid volgen, in
voldoende om structurele armoede up
z
toenemende mate de participatie van
nationale schaal etfcctid en duurzaam
NCO's in de sociale <;ector en ocfenen
te bestrijden Toch i'> dit in de kern hct
zij, zonodig, druk uit op lokale regerin-
toonaangevend paradigma dat onder
LU
L:
gen, die terughoudend zijn om de
invloed van de Verenigde Staten wordt
<(
NCO\ die ruimte te gcven. Het is im-
uitgedragcn
Vl
mers hegrijpclijk dat regcringsdeparte-
door
de
Wereldbank.
Vl
menten in financiele nood, niet gaarne
u
de vctte kluif van de officiele ontwikkc-
hestrijding zullen privatisering en het
z
lingshulp aan hun ncm voorhij zien
democratiseringsproce<; zich over meer-
-l
gaan_
Bovendien zijn so- - - - - - - - - - - - dcre scctoren moeten uih-
ciaal-economische
pro-
gramma's op het gehied LU
:L :L
van heid,
onderwijs,
gezond-
voedseldistributie,
kredietverlening e d , een geeigend middel om bet
~ f-
z 0
Voor een intcgralc. eHectieve armoede-
gezag van de staat over de burgers te ven.terken, politieke controle uit tc odenen en door een genereLt<; uitdeelheleid bij de bevolking in de gunst te komen. Voorbeeldcn hicrvan zijn suhsidicring van voedselprijzen, goedkoop kredict aan bocren of kleine be-
De verwijzing naar de onvoldoende interesse en bijdragen van de beter gesitueerden
in ontwikkelingslanden aan de sociale
trckken:
niet
aileen
de
socialc sector, het traditionele
werkterrein
van
NCO's, maar ook die van de economic en milieuheheer Voor wat betreh de economic betekent het, dat de door NCO\ gc'initieerde
actie in eigen land is economische activiteiten in NGO-kringen geen populair thema.
drijven zonder vee! terughetaling'>dwang, gratis onderwijs, en dergclijke
onder kansarmen de toets van de rcntabiliteit moeten kunnen doorstaan, en wei zo dat zij zclfstandig kunnen voorthe<,taan zonder linanciele steun van bui-
ten. Voor wat betreft de milieu-activitciten betckent bet, dat NCO's niet aileen campagne moetcn voeren tegen
NGO-bijdrage aan opbouw van economie en milieubeheer
ven, maar dat zij ook haalbarc altcrna-
Bij bet huidige neo-rechtsliberale he-
tievcn moeten ontwikkelen die door
de <;taat en het winstgericht hedrijfslc-
lcid, dat onder buitenland<;c druk in
brede lagen van de bevolking worden
veel ontwikkelingslanden met stratfe
gedragen. Steeds meer NCO\ ontwik-
hand wordt doorgevoerd, IT'>ulterend
kelen hun profe'>Sionaliteit op beide ge-
in de simpele driedeling - bet hedrijls-
bieden (economic en milieu), zij hct
leven zorgt voor de economic, de
traag, omdat het belangrijke investerin-
UlV 10''!1
gen vereist in educatie en training van
in zijn geheel, op de nieuwe uitdaging
0
eigcn qat en van de "doelgroep".
van een grotere interventieruimtc in
z
ontwikkelingslanden~ (2) In hocverrc
NCO\ proheren op twee manieren
slagen zij er in, om het van onder op
meer vat te krijgen op de economic.
gestimulecrde, klcinschalige initiaticf
Ten eerste lokaal, in ontwikkelingslan-
("sm
den, door het hevorderen van klcin-
te bevorderenJ
schalige produktie op het platteland en
hoeverre slagen NCO'<, erin het bcleid
En tenslotte (3):
-1
In
in de steden en de daarmee samenhan-
van lokale rcgeringen en internationalc
m
gende bedrijvigheid op coiiperatieve
organisaties te bc'invloeden op ecn wij-
r
grondslag, waarin de voorname\ijk klei-
ze die meer rekening houdt met de be-
nc individuele producenten en consu-
langcn van kansarmcn7 Menig NCO is
menten samenwerken. (Dcze "derde
wellicht nuttig maar niettemin tc be-
sector" bedrijven, waarin produccnten of consumenten zich verenigen, ken-
perkt hezig omdat die gevangen zit in Hicrmce een soort "tunneldenken"
merken zich door hun democratische
wordt bedoeld ccn denkkader voor
structuur, andere henamingen zijn de
projectenbelcid waarin slcchts <,prake is
coiiperatieve economie, de sociale eco-
van drie actoren : aan hct begin van de
z Cl
nomic of associatieve economie). Ten
tunnel de NCO in hct Noorden, die
m
tweede internationaal, door het bevor-
via een Zuidelijke NCO, de zogenaam-
dercn en opzetten van alternaticve han-
de "intermediair", projectgeldcn sluist
z
delscircuits, zoa\., de Max Havclaar
naar de "doelgroep" die ondersteuning
kotfie, die een eerlijke prijs aan de pro-
behocft.
ducent moet garanderen voor een pro-
principcs van
dukt
en
klcinschaligheid, komcn zij niet verder
sociaal verantwoorde wijze is geprodu-
dan het spelcn van cen marginale rol in
dat
op
milieuvricndelijke
Zich verschuilend achter onathankelijkheid
en
het proces van maatschappelijke vcran-
ceerd.
dcring. Ontwikkelingssamenwcrking is Met hetrekking tot het milieu, was de
mecr dan op ecn verantwoorde manier
invloed van de, op de milicuprohlema-
geld wegzctten
tiek gespecia\i.,eerde NCO's, tijdens de vorig Jaar gehouden VN-Conferentie
vlechting met andere "hulpsystemcn" is niet aileen
over Milieu en Ontwikkcling, opmer-
onontkoomhaar, maar ook
kelijk
wenselijk, mits de cigen rol
de
Voor de uitvoering van het uit
Conkrentie voortgekomen
pro-
van
Cedeeltelijkc vcr-
niet-gouvcrnementele
samenwerking is meer dan op een
gramma, "Agenda 21" geheten, is dan
organisaties
ook cen belangrijkc rol weggclegd voor
wordt onderkend en gere-
NCOs.
spectecrd.
Voorgenoemde ontwikkelingen hebbcn king tot de evaluatie van NCO'., en hun
Wijzigingen binnen internationaal NGOsysteem
invloed op de maatschappclijke ont-
Vcranderingen hinncn het systecm van
belangrijke conscquenties met betrck-
voldocnde
Ontwikkelings-
verantwoorde manier geld wegzetten.
wikkcling. De nieuwe evaluatievc vra-
niet-gouverncmentelc
gen
reageren
komen dus niet aileen tot stand door
individuelc NCO's, en de NCO-sector
voorgenoemde invloedcn van buitcn.
lllldcn:
C[)V to·<J1
(I)
Hoe
samcnwerking
z Cl
u
Zij komen ook voort uit indringende
z
vragen die de actoren zichzelf en elkaar
altijd minder bcmiddeld dan de groep
stellen wanneer zij reflecteren op de
donateurs
vele jaren waarin zij reeds samenwer-
Cewoontegetrouw
ken en waarbij zich, routinematig, af-
richten kerkelijk gebonden, maar ook
UJ
weliswaar minder talrijk, maar niet eens in
onze
eigen en
Ianden.
routinematig
hankelijkheidsrelaties hebben ontwik-
niet-kerkelijk gebonden organisaties in
keld die zich moeilijk Iaten wijzigen.
het Zuiden zich tot geest- of kerkelijk verwante 'solidariteitsorganisaties' in
z UJ
Zo hebben doelgroepen (landarbeiders,
het Noorden, aangezien in eigen land
kleine boeren, boerinnen, krottenwijk-
het hulpaanbod moeilijker te mobilise-
bewoners), eenmaal goed georgani-
ren of te organiseren is.
seerd en tot wasdom gekomen, de neiging zich in toenemende mate los te
Organisaties in het Noorden verkrijgen
maken uit de liefdevolle maar soms wat
hun middelen in de eerste plaats uit inzamelingsacties onder de eigen achter-
Vl
knellende omhelzing van de dienstver-
u
lenende NCO's in eigen land. Vooral
ban. Deze zelfde achterban is ook het
z
in Latijnsamerikaanse Ianden komt het
voorwerp van algemene "ontwikkelings-
in toenemende mate voor dat de doel-
educatie"-
groep, in federaties of unies georgani-
Noorden maken het mogelijk, activitei-
seerd, de NCO's het recht ontzeggen
ten in het Zuiden te financieren
om nog in hun naam, in naam "van het
belangrijke activiteit van NCO's in het
UJ
De inzamelingen in het Een
volk", te spreken tot de regering of in
Zuiden, die niet charitatief maar meer
internationale fora. Zij willen hun ei-
structurcel opbouwend werkzaam wil-
gen advocaten zijn.
len zijn, zijn vormingsactiviteiten, veelal aangeduid met de ideologisch wat
f-
Ook de NCO
Noord-Zuid relatie
geladen
term
"bewustwordingspro-
z
vraagt om aanpassingen van structurele aard. Binnen ClOSE kringen (katholie-
enerzijds rechtelozen en gemarginali-
0
ke NCO's), wordt steeds nadrukkelijker
seerde groepen bewust te maken van
de lastige vraag gesteld in hoeverre de
hun rechten, anderzijds door financicle
gelden voor het sociale actiewerk niet
hulp en scholingsprogramma's hen toe
gramma's". Deze programma's beogen
in grotere mate zouden kunnen worden
te rusten met de nodige kennis, midde-
opgebracht door de lokale katholieke
len en vaardigheden, om zoveel mogc-
gemeenschap, (dus in het ontwikke-
lijk op eigen kracht verbeteringen aan
lingsland zelf), waarvan verhoudings-
te brengen in hun concrete leefsituatie.
wijs veel mensen, dankzij het door sommigen geroemde, door anderen
Voor een meer fundamentele wijziging
verguisde katholick onderwijs, tot de
in maatschappelijke verhoudingen is
klasse van beter gesitueerden behoren.
echter meer nodig en zou men nict uit-
Als de bakker in 's Hertogenbosch ge-
sluitend onder de armen bewustwor-
ncreus bijdraagt aan de Vastenaktie
ding moeten bevorderen, maar ook
voor een projekt in Brazilie, zou men
onder grate groepen beter bedeelden.
dan niet van de bakker in Rio de
De sociale leer van de katholicke kerk,
Janeiro een evenredige bijdrage mogen
zo wordt in een Amerikaanse publikatic
verwachten? De rijke, of relatief rijke,
gesteld, is een van haar best bewaarde
bovenlaag in de ontwikkelingslanden is
geheimen ("Catholic Social Teachi11g
Our
CDV 10/91
lmt kept secret", Center of Concern,
van de hardnekkige armoede in omwik-
0
Washington, 1989)
kelingslanden.
z
Deze leer is rijk
aan ideecn en uitgangspunten die kunnen dienen als basis en legitimatie voor
-1
Eenzijdigheid van argumentatie komt
de sociale actie van lokale kerkgemeen-
in beidc kringen voor en staat in Ieite
schappen, als aanknopingspunt om on-
de ontwikkeling van een beleid, dat ge-
recht en ongelijkheid aan de kaak te
lijktijdig de interne en externe factoren
stellcn en als inspiratiebron voor maat-
aanpakt, in de weg.
schappijhervormend handelen.
m
(De
Christelijke NCO's en de Kerken
r
Amws" verscheen in 1992. Een belang-
Zo'n interne factor van formaat is de vi-
z
rijk ijkpunt in de lange reeks kerkelijke
sie van ofhciele kerkelijke gezagsdra-
documenten die in die honderd jaar
gers op de ontwikkelingsproblematiek
verschenen
zijn,
en de rol van de kerken als maatschap-
"C@dium
Spes"
eerste sociale encycliek "Rerum Novanmt dateert uit 1892; de laatste "Cmt1simus
el
is de
het
document
Kerk
in
de
pelijke
instellingen.
Wanneer
de
1965, dat gereed
Kerken over voldoende materiele mid-
kwam aan het eind van het Tweede
delen beschikkcn uit externe of interne
Vatikaans Concilie).
bron is de verleiding groot, eigen socia-
Moderne Wereld,
le instellingen op te bouwen en uit te De verwijzing naar de onvoldoende in-
bouwen tot een kcrkelijk imperium on-
teresse en bijdragen van de beter gesi-
der eigen jurisdictie. Dit is mijn inziens
tuecrden in ontwikkelingslanden aan de
een gevaarlijke weg. De verantwoordc-
sociale aktie in eigen land, is in NCO-
lijkhcid van de Kerken, als instituut, be-
kringen geen populair thema. Een sug-
staat
gestie in die richting wordt in de
fundamenteel Christelijke waarden en
ontwikkelingslanden niet altijd in dank
al de sectoren van mensclijke interactie
afgenomen. In het Noorden is het ko-
daarvan te doordringen : de eerste, de
ren op de molen van "rechts", die de
twecde en de derdc sector.
uit
bet
uitdragen
Vl
m
z m
van
Het kan
z ()
problematiek van sociaal onrecht en ar-
nodig zijn dat kerkelijke gezagsdragers
moede in ontwikkelingslanden graag
of menscn met kerkelijke functies, om
afdoet als een binnenlands probleem,
een proccs van sociale actie
als een situatie die primair het gevolg is
op gang te brengen, zich ge-
De rol die de
van ecn combinatie van interne facto-
noodzaakt zien zelf de uit-
kerken toekomt, is
ren waaraan het Noorden weinig of
voering ter hand te nemen.
geen schuld heeft en waaraan men
In ontwikkelingslanden ge-
die van het zout in
dientengevolge dan ook weinig kan
beurt dit vee! en dikwijls met
de aarde, maar niet
doen.
succes.
Progre'>sieve NCO's in Noord
Dit kan leiden tot
en Zuid daarentegen neigen er toe
het opzetten van "ontwikke-
zich de aarde zelf
meer aandacht te geven aan externe
lingsbureau's" en NCO's op
toe te eigenen.
factoren, met name structurele onrecht-
katholicke, protestantsc of
vaardigheden in de economische en fi-
algemeen christelijke grondslag, maar
nancicle
zich
het is mijns inziens niet de taak van de
manifesteren in de internationalc han-
kerken, de uitvoering van dit soort acti-
del en de schuldencrisis Zij wijzen dus
viteitcn zelf duurzaam, op grote schaal,
externe factoren aan a]., hoofdoorzaken
en onder eigen verantwoordelijkhcid,
betrckkingen,
die
II·I
u z
I
:L 0:::
I
UJ
~
z UJ
~ <( Vl
v: I.]
z
Lmgjarige progrmnmastetm komt steeds meer in pltwts um1 projectlmlp (foto Hms Hordtjk) op zich te nemen.
De rol die de
mcntcn van de samenlcving daarvan
Kerken als vcrkondigers van de llijhelsc
doordringt, maar nict deze samenleving
hoodschap tockomt in het maatschap-
naar cigcn inzicht in te rich ten door de
pclijk proccs is die van gist in het deeg,
opbouw van ecn eigen bcstuurlijke en
maar niet zclf dccg worden, van hct
cconomische macht.
zout in de aarde, maar niet zich de aar-
lingsorganisaties die Kerkcn in het
Voor ontwikke-
dc zclf toe tc eigenen, van het geweten
Zuiden de matcricle middclcn vcrschat-
dat morcel gczag uitstraalt en aile scg-
fen voor sociale actie, heeft dit als con-
(IJV IIJ:'J.1
"·quentic, dat men bcwust processcn
nationalc reputatie, waar de donoren
0
van lckenparticipatie en vcrzeltstandi-
zich op de -,toep staan te vcrdringcn,
z
ging van "ontwikkelingsbuream en or-
kan hardere cisen stcllen dan de bcgin-
gani-,atics, die door de Kerken ze\1 zijn
nende organisatie die met kunst en
opgericbt, bcvordert.
vliegwcrk hct geld van mccrdere dono-
Programma en projectenhulp. Hoe lang nog?
om als organisatie het hoofd boven wa-
Tot -,\ot nog twee vragen die steed<> in-
ontwikkeling<;werk van enige betckenis
dringcnder door de NCO's in het
te docn.
r
hct Noorden. Zij bctreflen zowel hct
Een andere, mijns inzicns legitieme
z
verzoek om langjarige programma-,teun
wens van lokalc NCO's is, dat zij van
in plaats van projecthulp als het schep-
hun voortbestaan a is organisaties verzc-
pcn van voorwaarden voor hct ontwik-
kcrd willen zijn voor een periodc die
kckn van financiclc zellstandigheid
niet aileen de project- maar ook de programma- fi nancicri ng n1cer_jarigc
Aan dat vcrzoek om langjarigc pro-
ovcrstijgt.
-l
ren bij clkaar moet zicn te sprokkclen ter te houden en tegelijkertijd ook nog
Zuiden worden gcsteld aan NCO\ in
grammahulp in plaats van de kort<>ton-
m
digc, incidcntele projcctcnhulp, wordt
Men wil a\-, instelling een grotere mate
in toenemende mate door NCO's uit
van financielc zelfstandigheid ontwik-
hct Noordcn tcgemoct gckomen. Het
kelcn waardoor men uit eigen middc-
i-, hijvoorbeeld voor ccn loblc NCO
lcn, onafhankelijk van het a\ of niet
nict goed mogelijk om een coiipcratid
vcrkrijgcn van donorgelden, het cigen
-,paar- en krcdiebystccm tot ontwikke-
personeel kan betalen en cen bcpaaldc
ling te brengcn dat zich zeit in stand
arheid<>zekerhcid en continu1teit kan
kan houdcn, ook na becindiging van de
hi eden
in-,tclling niet voor enige jaren verze-
\)eze financiele zeltstandighcid kan op
kcrd i'> van huitcnlandsc hulp die de
vcr<,chillcnde wijzen worden bercikt.
contim(iteit van hct werk garandeert en
\3ijvoorbeeld door het crecrcn van fi-
\vaardoor n1cn actict, rnaar met rustig
nanciele reserve die de NCO ccn regcl-
gcmoed, een goed doordachtc '>tratcgie
matig basisinkomen verschaft, of door
kan ontwerpen, uitvoercn en bijsturen
hct verwcrven van inkomen uit commcrcielc activitciten: bijvoorbeeld
coH-
sultaH(y, verhuur van kantoorruimte, het Sommige NCO's in hct Zuidcn met
commercieel exploitercn van cen druk-
ccn gocde reputatie, gaan cr zelfs toe
kerij, etcetera. Het verwcrven van fi-
over programmahulp, die hun de ruim-
nancielc zeltstandigheid wordt door
te laat 111 grote mate ze\1 te bepalcn hoc
vee\ lokalc NCO's in het Zuiden zeer
het geld bc-,teed wordt, als voorwaarde
wenselijk geacht, maar door wcinig
tc <,~ellen voor het aangaan van ecn fi-
NCO's uit hct Noorden ge-,timuleerd.
nancicringsrelatic.
Ook in de relatic
Die zijn hcvreesd dat hct leidt tot zclf-
tu<,<,en NCO's in hct Noorden en het
genocgzaamheid en organisatic-gericht
Zuiden spekn vraag en aanbod een rol.
gedrag ten kmte van gcrichthcid op
\)e lokale NCO met ecn goedc inter-
dicn-,tverlening en armocdebcstrijding
( llV Ill 'J1
z
z
hulp, wanneer men als promotionclc
op basis van cen intern lccrproccs.
(I
(I
1.'
l)
Wellicht een terechte vrees, maar zij
z
wordt door Zuidelijke NCOs als betut~
brek aan professionaliteit en/of ervaring
telend ervaren en de weigering mee te
van de lokalc NCO nog gering is. Wat
werken aan meer financielc zelfstandig~
betreft de behoefte aan buitenlandse
:L 0::: U-1
heid als een bewust streven van het
fondsen luidt mijn eigcn, uitdagende
Noorden om de afhankelijkheid van
stelling, dat de werkelijk profes'>ionelc,
zuidelijke partners in stand te houden.
~
z U-1
~
teit van buitenlandse gelden, door ge~
lokale ontwikkelingsorganisatic, in staat geacht moct worden om in eigen land
Financiele zelfstandigheid is ccn com~
het grootste dee\ van de middelen te
ponent van wat wei wordt aangeduid
vinden die nodig zijn om klcinschalige
als "institutionelc ontwikkeling"
activiteiten aan de basis te kunnen on~
Een
ander component is wat in intcrnatio~
dersteunen.
<(
nale fora wordt aangeduid als "capacity
optimalc aanwending van de middelcn
Vl
buildi11g". Men formuleert het positief.
waar de lokale bevolking zelf over be~
Vl
Men bedoelt eigenlijk dat de NCO~
schikt, samcnwerking met lokale ban~
l)
sector nog op een te beperkte schaal en
ken of financiering'>instellingen, en,
z
soms ook te weinig
-l
fessionele wijze bezig is en dat men dus vooral door
U-1
:L :L
het
opleidcn
f-
z 0
en
scholen van midden~ en hoger
kaderpersoneel
moct trachten het niveau van competentie en
~
pro~
daar~
Potentielc bronnen zijn:
zoals reeds vermeld, de
De ironie van het
opbouw van een nctwerk van
NGO-werk is dat men de taak heeft
lokale
donateurs.
NCO's in hct Noorden en de
zichzelf overbodig
maatschappijontwikkc~
ling in hct Zuiden hebben
te maken.
nog een
mcc de "absorptiecapaci ~
lange
weg
te
gaan. De ironic van het
teit" van ontwikkclingsgelden op te
NCO~werk
voeren.
zijn bcroep heeft gemaakt, i'> dat men
waarvan schrijver dezes
de taak hecft zichzelf overbodig te ma~ Zo wordt "Capacity buildi11g" van lokalc
ken. Ontwikkelingssamenwerking, hoc
NCO's met hoofdlctters geschreven in
lang nogJ In de zin van overdracht van
het programma Agenda 21, dat uit de
middelen denk ik dat ontwikkelingssa~
Milieu Conferentie vorig jaar in Rio de
menwerking eindig is en ook moet zijn,
Janeiro is voortgckomen.
voor sommige
Het moge
Azie
en
duidelijk zijn dat deze capaciteitsont~
Latijns~Amerika komt dat in zicht.
Ianden
in
In
wikkeling wcinig zin heeft wannccr
de zin van uitwisseling van produkten,
niet tegelijkcrtijd arbeidsvoor~
dicnstcn, ervaringen, ideeen en idealcn,
waarden kan bieden, die de leegloop
voorzie ik geen einde aan de behoefte
van de NCO~sectoren naar andere sec~
en noodzaak tot samenwerking. Dat is
men
toren kan voorkomen. Ook de NCO's
een nog redelijk gunstig perspecticf
in het Noordcn stellen zich de vraag
voor al diegenen die zich beroepsmatig
hoe zij institutionele ontwikkeling van
om de "Derde Wereld" bekommeren.
de lokale NCO's kunnen bevorderen,
Maar een nieuw werkterrein komt in
met name daar waar de behoeftc aan ef~
zicht voor de sociaal bewogenen. In de
fectief
ontwikkelingswcrk
woon groot is
~
buitenge~
zoals in vee\ Afrikaanse
Ianden ~ maar waar die absorpticcapaci ~
Eerste en voormalige Tweede Wereld schcrpcn
de sociale tegenstellingcn
zich aan en daardoor beginnen deze sa~
uw
[()/<J3
menlcvingcn trckken te vcrtoncn waar-
0
door zij in sociaal opzicht mecr gaan
z
lijkcn op wat tot voor kort de 'Dcrde
-l
Wcrcld' heettc; die wercld die we zo graag hclpen ontwikkelcn. /)r. K. C W
Cenmlill
Vcr.h,"}cl1 ( 1910) is Secretmis-
t>i111
C/DSE,
em
koeflel
um1
Katholieke CJHiwikkeli11gs- or.i}m11Silties Hij ll'ill
lid
ua11
de
( lnitPlkkclillgssamei11PUkil11}
wcr.kqr.ocpt>i111
m r
het CDA
/)czc hijdrtli}C, wr herPcr.kil1i} ua11 w1 Poorclrt~cht, is cchter op fler.sool1lijke titel l}eschr.wetr
z c:
Dit is de hcwcrking van ccn voordracht gchoudcn tc Antwerpcn tcr gclcgen-
Vl
hcid van het 25-jarig bcstaan van het Dcrdc
Wereldcentrum
van
de
llnivcr
m
Antwcrpen (US!: lA)
z
z (J
CilV
IO.'Jl
